Komentarz dotyczy bezpiecznych warunków magazynowania materiałów niebezpiecznych i zagrożeń stwarzanych przez te materiały. Omówiono m.in. modele i podstawy klasyfikacji materiałów niebezpiecznych oraz wymagania prawidłowego oznakowania opakowań substancji i preparatów niebezpiecznych. Przedstawiono także pojęcie karty charakterystyki materiałów niebezpiecznych w systemie REACH.

fot. Thinkstock

1. Wstęp
Magazynowanie materiałów niebezpiecznych stwarza zagrożenia pożarowe i wybuchowe, szkodliwe dla pracowników, wyposażenia i otoczenia. Prawidłowa eksploatacja magazynu i magazynowanych materiałów niebezpiecznych powinna być gwarancją bezpieczeństwa pracujących w magazynie osób, innych osób tam przebywających oraz sąsiedztwa magazynu.
Magazynowanie materiałów niebezpiecznych w głównej mierze w polskich przepisach dotyczy wyłącznie materiałów wybuchowych, nadtlenków organicznych oraz wyrobów petrochemicznych magazynowanych w bazach paliwowych. Zasady bezpiecznego magazynowania pozostałych materiałów niebezpiecznych w budynkach magazynowych mogą być określane tylko na podstawie wiedzy i praktyki inżynierskiej oraz doświadczeniu projektantów. Zakłady chemiczne oraz zakłady posiadające bazy magazynowe z materiałami niebezpiecznymi nie powinny mieć problemów z zapewnieniem bezpieczeństwa dla pracowników i otoczenia. Trudności w tym zakresie mogą mieć przedsiębiorstwa, gdzie magazynowanie materiałów niebezpiecznych jest czynnością dodatkową dla firmy w stosunku do czynności głównej.

Ważne w omawianym zakresie jest spełnienie odpowiednich obowiązków przez pracodawcę/ kierownika magazynu oraz pracowników wykonujących pracę w magazynie materiałów niebezpiecznych. Do obowiązków pracodawcy / kierownika magazynu można zaliczyć:
1.znajomość przepisów z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy, przepisów z zakresu ochrony przeciwpożarowej oraz postępowania z materiałami niebezpiecznymi.
2.sprawowanie nadzoru nad prawidłowy magazynowaniem i transportem materiałów niebezpiecznych na terenie magazynu.
3.organizowanie prac na terenie magazynu materiałów niebezpiecznych z zapewnieniem pełnego zabezpieczenia przeciwpożarowego.
4.wyposażenie magazynu w odpowiednie systemy z zakresu ochrony przeciwpożarowej oraz zapewnienie sprawnego podręcznego sprzętu gaśniczego i organizowanie kontroli i konserwacji w tym zakresie.
5.utrzymywanie magazynu materiałów niebezpiecznych w odpowiednim stanie technicznych oraz dokonywanie wymaganych przepisami okresowych przeglądów i kontroli w tym zakresie.
6.zapewnienie prawidłowego oznakowania na terenie magazynu materiałów niebezpiecznych (oznakowanie informacyjne oraz ostrzegawcze).
7.wykonywanie kontroli wewnętrznych na terenie magazynu materiałów niebezpiecznych oraz organizowanie usuwania stwierdzonych uchybień i usterek przez wyznaczonych do tego celu odpowiednich służb i pracowników.
8.sprawowanie nadzoru w zakresie prac remontowo - konserwacyjnych na terenie magazynu materiałów niebezpiecznych.
9.organizowanie szkoleń dla pracowników w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz postępowania z materiałami niebezpiecznymi.
10.kierowanie akcją ratowniczą w przypadku wystąpienia awarii na terenie magazynu materiałów niebezpiecznych.
Do obowiązków pracownika wykonującego pracę na terenie magazynu materiału niebezpiecznego można zaliczyć:
1.znajomość przepisów z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy, przepisów z zakresu ochrony przeciwpożarowej oraz postępowania z materiałami niebezpiecznymi.
2.zgłaszanie i w miarę możliwości natychmiastowe usuwanie wszelkich awarii zauważonych na terenie magazynu.
3.dbanie o sprzęt ochrony zbiorowej i środki ochrony osobistej.
4.uczestniczenia w organizowanych szkoleniach oraz branie udziału w akcjach ratowniczych.

2. Klasyfikacja materiałów niebezpiecznych
2.1. Wprowadzenie
Klasyfikacji materiałów niebezpiecznych dokonuje się na podstawie merytorycznej analizy właściwości danej substancji:
1.fizyko-chemicznych i palno-wybuchowych,
2.oddziaływania na organizm ludzki,
3.oddziaływania na organizmy żywe środowiska.
Niebezpiecznymi możemy nazwać te substancje, które w czasie magazynowania, transportu, załadunku, rozładunku mogą w negatywny sposób oddziaływać na otoczenie, stwarzając zagrożenia pożarowo-wybuchowe, zagrożenia dla zdrowia lub życia człowieka, a także otaczającego środowiska. To czy substancja jest, czy nie jest uważana za niebezpieczną wynika z odpowiednich przepisów.

Aktualnie istnieją 2 systemy klasyfikacji substancji niebezpiecznych. Jeden z ich obejmuje wymagania umowy europejskiej dotyczącej międzynarodowego przewozu drogowego materiałów niebezpiecznych (ADR, ang.: The European Agreement concerning the International Carriage ot Dangerous Goods by Road, franc.: lAccord europeen relatif au transport international des marchandises Dangereuses par Route), sporządzonej w Genewie dnia 30 września 1957 r. pod auspicjami Komisji Gospodarczej Narodów Zjednoczonych, opracowana i wydana przez Europejski Komitet Transportu Wewnętrznego, ratyfikowana przez Polskę w 1975 r. (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 27, poz. 162) - dalej umowa ADR. Drugi system związany jest z ustawą z dnia 11 stycznia 2001 r. o substancjach i preparatach chemicznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 152, poz. 1222) - dalej u.s.p.ch. Każdy materiał stosowany, magazynowany, a następnie sprzedawany powinien być sklasyfikowany według obydwu systemów, a wyniki tej klasyfikacji powinny być zastosowane zgodnie z wymaganiami przepisów (np. oznaczenia, dokumenty, itp.).

2.2. Klasyfikacja materiałów niebezpiecznych według przepisów umowy ADR
2.2.1. Uwagi ogólne
Przepisy umowy ADR są nowelizowane w cyklu dwuletnim (z początkiem roku nieparzystego). Najnowsza wersja umowy pochodzi z dnia 1 stycznia 2009 r. i od tego czasu jest stosowana w Europie. Nowa struktura umowy ADR uwzględnia zalecenia oraz modelowe przepisy ONZ w zakresie transportu materiałów niebezpiecznych („Model regulations and United Nations Recommendations on the Transport ot Dangerous Goods” - ONZ pub. ST/SG/AC 10/11/Rev.3), przepisy międzynarodowe dotyczące transportu morskiego materiałów niebezpiecznych („International Maritime Dangerous Goods Coda ot the International Maritime Organization” - IMDG), Techniczne Instrukcje Bezpieczeństwa w transporcie lotniczym materiałów niebezpiecznych („Technical Instructions for the Sara Transport ot Dangerous Goods by Air ot the International Civil Aviation Organization” - ICAO) oraz regulacje dotyczące drogowego transportu materiałów niebezpiecznych („Regulations concerning the International Carriage of Dangerous Goods by Rail of the Intergovernmental Organization for International Carriage by Rail”).

Nowe przepisy umowy ADR składają się z dwóch aneksów (załączników) i 9 części:
Załącznik A: Przepisy ogólne oraz przepisy dotyczące materiałów i przedmiotów niebezpiecznych
Część 1 - Przepisy ogólne
Część 2 - Klasyfikacja
Część 3 - Wykaz towarów niebezpiecznych, przepisy szczególne oraz zwolnienia dotyczące towarów niebezpiecznych pakowanych w ilościach ograniczonych i wyłączonych
Część 4 - Przepisy dotyczące stosowania opakowań i cystern
Część 5 - Procedury nadawcze
Część 6 - Wymagania dotyczące konstrukcji i badań opakowań, dużych pojemników do przewozu luzem (DPPL), dużych opakowań, cystern i kontenerów do przewozu luzem
Część 7 - Przepisy dotyczące warunków przewozu, załadunku, rozładunku oraz manipulowania ładunkiem
Załącznik B: Przepisy dotyczące środków transportu i operacji transportowych
Część 8 - Wymagania dotyczące załogi pojazdu, wyposażenia, postępowania i dokumentacji
Część 9 - Wymagania dotyczące konstrukcji i dopuszczenia pojazdów
Materiały niebezpieczne to takie materiały których przewóz na podstawie przepisów jest zabroniony albo dopuszczony jedynie na warunkach określonych w przepisach umowy ADR.

2.2.2. Podział na klasy
Zgodnie z umową ADR rozróżnia się następujące klasy materiałów niebezpiecznych:

dla każdej z nich w wykazie,
c) należy uwzględnić nazwy substancji, które spowodowały, że zgodnie z kryteriami klasyfikacji preparat został zaklasyfikowany jako:
- rakotwórczy kategorii 1, 2 lub 3,
- mutagenny kategorii 1, 2 lub 3,
- działający szkodliwie na rozrodczość kategorii 1, 2 lub 3,
- bardzo toksyczny, toksyczny lub szkodliwy z uwagi na skutki inne niż zgony zwierząt po jednorazowym narażeniu,
- toksyczny lub szkodliwy z uwagi na poważne skutki po narażeniu powtarzanym lub przedłużonym,
- uczulający,
- znak lub znaki ostrzegawcze i napisy określające ich znaczenie, odpowiadające klasyfikacji preparatu dokonanej zgodnie z kryteriami klasyfikacji; gdy preparatowi przypisano więcej niż jeden symbol zagrożenia, stosuje się następujące zasady:
a) obowiązek umieszczenia znaku ostrzegawczego odpowiadającego symbolowi T lub T+ czyni znaki ostrzegawcze odpowiadające symbolom C, Xn i Xi fakultatywnymi,
b) obowiązek umieszczenia znaku ostrzegawczego odpowiadającego symbolowi C czyni znaki ostrzegawcze odpowiadające symbolom Xn i Xi fakultatywnymi,
c) obowiązek umieszczenia znaku ostrzegawczego odpowiadającego symbolowi E czyni znaki ostrzegawcze odpowiadające symbolom F, F+ i O fakultatywnymi,
d) obowiązek umieszczenia znaku ostrzegawczego odpowiadającego symbolowi Xn czyni znak ostrzegawczy odpowiadający symbolowi Xi fakultatywnym;
- zwroty R; zwroty R muszą określać wszystkie podstawowe zagrożenia związane ze stosowaniem preparatu; wyboru zwrotów R należy dokonać zgodnie z następującymi kryteriami:
a) w przypadku zwrotów określających zagrożenia dla zdrowia oznakowanie opakowania musi zawierać zwroty charakteryzujące kategorię zagrożenia określoną znakiem ostrzegawczym oraz zwroty charakteryzujące kategorię zagrożenia, której nie wykazano na oznakowaniu za pomocą znaku ostrzegawczego,
b) w szczególności należy zamieścić zwroty wskazane na podstawie zawartości składników niebezpiecznych,
c) w przypadku preparatów zaklasyfikowanych jako szkodliwe i drażniące, oznakowanych znakiem ostrzegawczym oznaczającym substancję szkodliwą, zwroty R powinny skierować uwagę na dwoiste zagrożenia związane zarówno ze szkodliwym, jak i drażniącym działaniem preparatu,
d) w przypadku zwrotów określających zagrożenia dla środowiska oznakowanie opakowania musi zawierać zwroty charakteryzujące takie zagrożenia; jeżeli preparatowi przypisano zwrot R50 i dodatkowo zwrot R53 albo jeden ze zwrotów łączonych R51/53 albo R52/53, wówczas przypisuje się zwrot łączony R50/53;
- zwroty S;
- jeżeli preparat jest przeznaczony do sprzedaży dla konsumentów, ilość (masę lub objętość) preparatu w opakowaniu, o ile informacja ta nie jest podana w innym miejscu na opakowaniu.

Na oznakowaniu opakowania nie zamieszcza się:
1) nazw substancji, które spowodowały zaklasyfikowanie preparatu wyłącznie jako wybuchowy, utleniający, skrajnie łatwo palny, wysoce łatwo palny, łatwo palny, drażniący lub niebezpieczny dla środowiska;
2) zwrotów R powtarzających słowne określenie znaczenia znaku ostrzegawczego, typu na przykład "wysoce łatwo palny", w przypadku zwrotów określających zagrożenia wynikające z fizykochemicznych właściwości preparatu;
3) zwrotów R powtarzających treść zwrotów S.
Jeżeli zawartość opakowania nie przekracza 125 cm3, umieszczenie na oznakowaniu opakowania zwrotów R i zwrotów S nie jest wymagane w przypadku:
1) substancji niebezpiecznych zaklasyfikowanych jako wysoce łatwo palne, łatwo palne, utleniające lub drażniące;
2) substancji niebezpiecznych zaklasyfikowanych jako szkodliwe, jeżeli nie są przeznaczone do sprzedaży dla konsumentów;
3) preparatów niebezpiecznych zaklasyfikowa

Klasa 1	Materiały i przedmioty wybuchowe
Klasa 2	Gazy
Klasa 3	Materiały ciekłe zapalne
Klasa 4.1	Materiały stałe zapalne, materiały samoreaktywne i materiały wybuchowe stałe odczulone
Klasa 4.2	Materiały samozapalne
Klasa 4.3	Materiały wytwarzające w zetknięciu z wodą gazy palne
Klasa 5.1	Materiały utleniające
Klasa 5.2	Nadtlenki organiczne
Klasa 6.1	Materiały trujące
Klasa 6.2	Materiały zakaźne
Klasa 7	Materiały promieniotwórcze
Klasa 8	Materiały żrące
Klasa 9	Różne materiały i przedmioty niebezpieczne

2.2.3. Podstawy klasyfikacji
Klasyfikacja materiałów niebezpiecznych dokonana powinna być w oparciu o ich charakterystyczne właściwości fizyczne i chemiczne oraz właściwości fizjologiczne, wyznaczone za pomocą pomiarów lub obliczeń. Badania prowadzone są w upoważnionych jednostkach badawczych.
Jeżeli charakterystyki zagrożeń wskazują na więcej niż jedno zagrożenie, materiały niebezpieczne są klasyfikowane do poszczególnych klas na podstawie zagrożenia dominującego, a tytuł klasy przedstawia to zagrożenie. Materiały niebezpieczne dzieli się na grupy pakowania, w zależności od stopnia zagrożenia dominującego, które jednocześnie wymagają zastosowania odpowiednich opakowań:
− I grupa pakowania - materiały stwarzające duże zagrożenie,
− II grupa pakowania - materiały stwarzające średnie zagrożenie,
− III grupa pakowania - materiały stwarzające małe zagrożenie.

2.2.4. Kody klasyfikacyjne
Materiały niebezpieczne w poszczególnych klasach z wyjątkiem klasy 7 oznaczono kodami klasyfikacyjnymi.
Kod klasyfikacyjny dla klasy 1 = Numeru podklasy (np. 1.1) + duża litera oznaczająca grupę zgodności (np. A-S). Kod klasyfikacyjny dla pozostałych klas = Litera oznaczająca zagrożenie (np. T, F) + cyfra oznaczająca rodzaj materiału lub inne wymagania w danej klasie o określonym zagrożeniu.

2.2.5. Określenie zagrożeń

nych jako wysoce łatwo palne, utleniające, drażniące, z wyjątkiem preparatów, którym jednocześnie przypisano zwrot R41, lub niebezpieczne dla środowiska, którym przypisano symbol N. W przypadku preparatów, których zawartość opakowania nie przekracza 125 cm3, zaklasyfikowanych jako łatwo palne lub niebezpieczne dla środowiska, którym nie przypisano symbolu N, nie jest wymagane umieszczenie na oznakowaniu opakowania zwrotów S. Oznakowanie powinno być umieszczone na opakowaniu w taki sposób, aby jego treść mogła zostać odczytana poziomo, gdy opakowanie pozostaje w normalnym położeniu. Etykieta powinna być trwale przymocowana do powierzchni opakowania. Wewnętrzna powierzchnia etykiety powinna przylegać bezpośrednio i w całości do opakowania. Oznakowanie opakowania powinno mieć następujące wymiary, zależne od pojemności opakowania: Pojemność opakowania Wymiary (w milimetrach) - nie przekraczająca 3 dm^3 co najmniej 52 x 74, jeżeli to możliwe - większa niż 3 dm^3, ale nie przekraczająca 50 dm^3 co najmniej 74 x 105 - większa niż 50 dm^3, ale nie przekraczająca 500 dm^3 co najmniej 105 x 148 - większa niż 500 dm^3 co najmniej 148 x 210 Każdy znak ostrzegawczy powinien pokrywać co najmniej jedną dziesiątą pola powierzchni oznakowania opakowania, ale nie mniej niż 1 cm2. Kolor i wygląd oznakowania opakowania powinny być tak dobrane, aby znak ostrzegawczy odróżniał się od tła oznakowania. Informacje zamieszczone na oznakowaniu opakowania powinny wyraźnie odróżniać się od tła i mieć takie wymiary i liternictwo, żeby były łatwo czytelne. Na oznakowaniu opakowań substancji i preparatów, które zgodnie z kryteriami klasyfikacji zaklasyfikowano jako szkodliwe ze zwrotem R65, nie trzeba umieszczać tego zwrotu ani znaku ostrzegawczego odpowiadającego symbolowi Xn wynikającego wyłącznie z przypisania zwrotu R65, jeżeli są wprowadzane do obrotu w pojemnikach aerozolowych lub są wyposażone w szczelne urządzenia do wytwarzania aerozolu. Butle wielokrotnego użytku oraz jednorazowe naboje zawierające propan, butan lub gaz płynny LPG oraz preparaty zawierające te substancje, jeżeli konstrukcja butli lub naboju wskazuje na stosowanie ich zawartości wyłącznie jako paliw, oznakowuje się znakiem ostrzegawczym i zwrotami R i S dotyczącymi jedynie ich palności; na oznakowaniu takich opakowań nie umieszcza się znaków ostrzegawczych i napisów wynikających z klasyfikacji substancji lub preparatu na podstawie toksyczności lub analizy skutków specyficznych dla zdrowia człowieka. Wymagań można nie stosować do Litera	Określenie zagrożenia
A	Duszące
O	Utleniające
F	Palne
T	Trujące
C	Żrące
D	Odczulone (materiały wybuchowe)
SR	Samoreaktywne
S	Samozapalne
W	Reagujące z wodą
P	Nadtlenki organiczne
I	Zakaźne
M	Różne

2.2.6. Numery rozpoznawcze materiałów
Każdej pozycji wykazu towarów w różnych klasach przyporządkowano numer UN. Numery UN zastosowano dla :
dla materiałów dobrze zidentyfikowanych - pozycje indywidualne,
dla zdefiniowanej grupy materiałów - pozycje ogólne (np. UN 1950 - Alkohole, trujące, żrące),
dla grupy materiałów o zdefiniowanych właściwościach chemicznych lub technicznych - pozycje szczegółowe i.n.o. (np. UN 3082 - Materiał zagrażający środowisku, ciekły, i.n.o.).

2.2.7. Numery rozpoznawcze zagrożeń
Materiał niebezpieczny (z wyjątkiem klasy 1) posiada przyporządkowany mu numer rozpoznawczy zagrożenia. Powtórzenie cyfry wskazuje na wzmożenie opisanego przez nią zagrożenia. Jeżeli zagrożenie właściwe dla danego materiału może być wystarczająco określone jedną cyfrą, po takiej cyfrze podaje się zero 0 - brak dodatkowego zagrożenia). Numer rozpoznawczy zagrożenia poprzedzony literą X oznacza, że materiał reaguje niebezpiecznie z wodą.
Znaczenie cyfr określających zagrożenie:

Cyfra	Określenie zagrożenia
2	Emisja gazu spowodowana ciśnieniem lub reakcją chemiczną
3	Zapalność materiałów ciekłych (par) i gazów lub materiał ciekły samonagrzewający się
4	Zapalność materiałów stałych lub materiał stały samonagrzewający się
5	Działanie utleniające (wzmagające palenie)
6	Działanie trujące lub zakaźne
7	Działanie promieniotwórcze
8	Działanie żrące
9	Zagrożenie samorzutną i gwałtowną reakcją

2.2.8. Identyfikacja materiałów niebezpiecznych
Do identyfikacji każdego materiału niebezpiecznego potrzebne są 4 informacje:
1. Pozycja oznaczona czteroliterowym numerem UN (ONZ), np. UN 1075 - Gaz płynny,
2. Nazwa według umowy ADR, np. Gaz płynny,
3. Numer klasy (jednej z 13 klas), np. klasa 2,
4. Grupa pakowania PG, np. brak grupy pakowania.
Ponadto do identyfikacji materiału służą również:
• numer rozpoznawczy zagrożenia materiału umieszczony w górnej części pomarańczowej tablicy odblaskowej, np. etanol - 33,
• numer lub numery nalepek ostrzegawczych wymaganych na opakowaniu przewożonego materiału i pojeździe, np. 3.

2.3. Klasyfikacja materiałów niebezpiecznych w oparciu o u.s.p.ch.
Substancje chemiczne to pierwiastki chemiczne i ich związki w stanie, w jakim występują w przyrodzie lub zostają uzyskane za pomocą procesu produkcyjnego, ze wszystkimi dodatkami wymaganymi do zachowania ich trwałości, oprócz rozpuszczalników, które można oddzielić bez wpływu na stabilność i skład substancji, i wszystkimi zanieczyszczeniami powstałymi w wyniku zastosowanego procesu produkcyjnego. Przez preparaty chemiczne rozumie się mieszaniny lub roztwory składające się co najmniej z dwóch substancji zaś substancjami niebezpiecznymi i preparatami niebezpiecznymi są substancje i preparaty zaklasyfikowane co najmniej do jednej z poniższych kategorii:
1) substancje i preparaty o właściwościach wybuchowych,
2) substancje i preparaty o właściwościach utleniających,
3) substancje i preparaty skrajnie łatwo palne,
4) substancje i preparaty wysoce łatwo palne,
5) substancje i preparaty łatwo palne,
6) substancje i preparaty bardzo toksyczne,
7) substancje i preparaty toksyczne,
8) substancje i preparaty szkodliwe,
9) substancje i preparaty żrące,
10) substancje i preparaty drażniące,
11) substancje i preparaty uczulające,
12) substancje i preparaty rakotwórcze,
13) substancje i preparaty mutagenne,
14) substancje i preparaty działające szkodliwie na rozrodczość,
15) substancje i preparaty niebezpieczne dla środowiska.

Konsekwencją sklasyfikowania materiału jako niebezpiecznego w ramach tego systemu jest:
• wymóg oznakowania zawierających go opakowań właściwie do dokonanej klasyfikacji i za pomocą znaku i symbolu ostrzegawczego oraz standardowych zwrotów określających rodzaje zagrożeń stwarzanych w obrocie przez dany materiał niebezpieczny (zwroty R), a także określeniu standardowych zwrotów określających prawidłowe postępowanie z tym materiałem (zwroty S);
• dołączenie do produktu wprowadzanego do obrotu karty charakterystyki materiału niebezpiecznego.
Zwroty R określające rodzaje zagrożeń stwarzanych w obrocie przez dany materiał niebezpieczny zostały zawarte w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 2 września 2003 r. w sprawie kryteriów i sposobu klasyfikacji substancji i preparatów chemicznych (Dz. U. Nr 171, poz. 1666 z późn. zm.) - dalej r.k.s.p.ch. Zwroty S określające prawidłowe postępowanie z materiałem niebezpiecznym zostały zawarte w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 5 marca 2009 r. w sprawie oznakowania opakowań substancji niebezpiecznych oraz niektórych preparatów niebezpiecznych (Dz. U. Nr 53, poz. 439 z 2009 r.) - dalej r.o.o.s.n.

2.4. Karty charakterystyki materiałów niebezpiecznych w systemie REACH
Podstawowym narzędziem stosowanym w systemie REACH w celu zapewnienia przepływu informacji w łańcuchu dostaw umożliwiających podjęcie koniecznych środków w celu zapewnienia bezpieczeństwa oraz ochrony zdrowia człowieka i środowiska są, podobnie jak w istniejącym prawodawstwie chemicznym, karty charakterystyki.
Wymagania odnoszące się do kart charakterystyki opisane są w tytule IV „Informacje w łańcuchu dostaw” rozporządzenia nr 1907/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 grudnia 2006 r. w sprawie rejestracji, oceny, udzielania zezwoleń i stosowanych ograniczeń w zakresie chemikaliów (REACH) i utworzenia Europejskiej Agencji Chemikaliów (Dz. Urz. UE L 396 z 30.12.2006, str. 1 z późn. zm.) - dalej rozporządzenie REACH, natomiast wytyczne do ich sporządzania są opisane w załączniku II do rozporządzenia REACH. Karty charakterystyki zawierają informację o zagrożeniach stwarzanych przez substancję lub preparat, a także informacje o zalecanych środkach zarządzania ryzykiem, koniecznych do odpowiedniego kontrolowania ryzyka dla zdrowia i środowiska naturalnego.

Zgodnie z art. 31 rozporządzenia REACH dostawca substancji lub preparatu dostarcza odbiorcy kartę charakterystyki, w języku urzędowym państwa członkowskiego, na terenie którego substancja lub preparat jest wprowadzana do obrotu, sporządzoną zgodnie z załącznikiem II, w przypadku gdy:
• substancja lub preparat spełniają kryteria klasyfikacji jako niebezpieczne zgodnie z dyrektywą Rady nr 67/548/EWG z dnia 27 czerwca 1967 r. w sprawie zbliżenia przepisów ustawodawczych, wykonawczych i administracyjnych odnoszących się do klasyfikacji, pakowania i etykietowania substancji niebezpiecznych, Dz. Urz. WE L 196 z 16.081967, s. 1 z późn. zm. lub dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady nr 1999/45/WE z dnia 31 maja 1999 r. w sprawie zbliżenia przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych Państw Członkowskich odnoszących się do klasyfikacji, pakowania i etykietowania preparatów niebezpiecznych (Dz. Urz. WE L 200 z 30.07.1999, s. 1 z późn. zm.),
• substancja jest trwała, wykazująca zdolność do bioakumulacji i toksyczna (PBT) lub bardzo trwała i wykazująca bardzo dużą zdolność do bioakumulacji (vPvB) zgodnie z kryteriami zawartymi w załączniku XIII rozporządzenia REACH
• substancja znajduje się na liście substancji do ewentualnego włączenia do załącznika XIV rozporządzenia REACH „Wykaz substancji podlegających procedurze udzielania zezwoleń”.
Zgodnie z przepisami rozporządzenia REACH karty charakterystyki powinny być przygotowane także dla preparatów niezaklasyfikowanych zgodnie z kryteriami klasyfikacji jako niebezpieczne (i dostarczyć odbiorcy na jego żądanie), ale zawierających:
a) w stężeniach wynoszących osobno co najmniej 1% wag. w przypadku preparatów nie występujących w postaci gazu oraz co najmniej 0,2% obj. w przypadku preparatów występujących w postaci gazu, substancję która stwarza zagrożenie dla zdrowia ludzkiego lub środowiska, lub
b) w stężeniach wynoszących osobno co najmniej 0,1% wag. w przypadku preparatów nie występujących w postaci gazu przynajmniej jedną substancję, która jest PBT lub vPvB, lub która została umieszczona na liście substancji podlegających procedurze udzielania zezwoleń z powodów innych niż określone w lit. a) lub substancję, w przypadku której zostały określone we Wspólnocie najwyższe dopuszczalne stężenia w środowisku pracy.
Dostawcy mają obowiązek dokonania aktualizacji kart charakterystyki, gdy:
• pojawią się nowe informacje mogące mieć wpływ na środki kontroli ryzyka lub nowe informacje o zagrożeniach,
• zostanie udzielone zezwolenie na określone kierunki zastosowania substancji,
• w przypadku zastosowania ograniczenia w obrocie lub stosowaniu.
Poniżej przedstawiono układ karty charakterystyki zgodny z wymaganiami rozporządzenia REACH:
1. Identyfikacja substancji/preparatu i identyfikacja przedsiębiorstwa,
2. Identyfikacja zagrożeń,
3. Skład/informacja o składnikach,
4. Pierwsza pomoc,
5. Postępowanie w przypadku pożaru,
6. Postępowanie w przypadku niezamierzonego uwolnienia do środowiska,
7. Postępowanie z substancją/preparatem i jej/ jego magazynowanie,
8. Kontrola narażenia/środki ochrony indywidualnej,
9. Właściwości fizyczne i chemiczne,
10. Stabilność i reaktywność,
11. Informacje toksykologiczne,
12. Informacje ekologiczne,
13. Postępowanie z odpadami,
14. Informacje o transporcie,
15. Informacje dotyczące przepisów prawnych,
16. Inne informacje.
Nowym elementem, który w pewnych przypadkach musi być dołączony do karty charakterystyki są scenariusze narażenia, czyli dokument zawierający zestaw warunków opisujących sposób produkcji lub stosowania substancji podczas jej etapów istnienia oraz sposób, w jaki producent lub importer kontroluje narażenie ludzi i środowiska lub w jaki sposób zaleca dalszemu użytkownikowi sprawowanie tej kontroli. Scenariusze narażenia muszą być dołączone w załączniku do karty charakterystyki dla tych substancji dla których wymagane jest przeprowadzenie oceny bezpieczeństwa chemicznego i sporządzenie raportu bezpieczeństwa chemicznego. W takim przypadku informacje zawarte w karcie charakterystyki muszą być zgodne z informacjami zawartymi w ocenie bezpieczeństwa chemicznego.

Raport bezpieczeństwa chemicznego wymagany jest dla wszystkich substancji podlegających rejestracji, jeżeli rejestrujący produkuje lub importuje taką substancję w ilości co najmniej 10 ton rocznie. W pewnych przypadkach raport bezpieczeństwa chemicznego musi być także sporządzony przez dalszych użytkowników. Dalszy użytkownik substancji w jej postaci własnej lub jako składnika preparatu sporządza raport bezpieczeństwa chemicznego dla każdego zastosowania nie spełniającego warunków opisanych w scenariuszu narażenia w dostarczonej mu karcie charakterystyki lub dla każdego zastosowania odradzanego przez jego dostawcę. W takim przypadku raport bezpieczeństwa chemicznego musi być sporządzony gdy dalszy użytkownik stosuje substancję lub preparat w całkowitej ilości większej niż 1 tona rocznie.

3. Oznakowanie opakowań substancji i preparatów niebezpiecznych
Wymagania odnośnie do prawidłowego oznakowania opakowań substancji niebezpiecznych zawarte są w r.k.s.p. (zwroty R) oraz w r.o.o.s.n. (zwroty S). Oznakowanie może być umieszczone na etykiecie lub bezpośrednio na opakowaniu substancji niebezpiecznej lub preparatu niebezpiecznego. Oznakowanie opakowania każdej substancji niebezpiecznej zawiera:
1) nazwę substancji określoną zgodnie z wykazem substancji niebezpiecznych, zwanym dalej "wykazem", wydanym na podstawie art. 4 ust. 3 u.s.p.; jeżeli substancja nie jest wymieniona w wykazie, należy zamieścić nazwę powszechnie przyjętą w międzynarodowym nazewnictwie chemicznym;
2) nazwę lub imię i nazwisko, adres i numer telefonu osoby wprowadzającej substancję do obrotu (producenta, importera lub dystrybutora);
3) znak lub znaki ostrzegawcze i napisy określające ich znaczenie; gdy substancji przypisano więcej niż jeden symbol zagrożenia, stosuje się następujące zasady:
a) obowiązek umieszczenia znaku ostrzegawczego odpowiadającego symbolom T lub T+ czyni znaki ostrzegawcze odpowiadające symbolom Xn, Xi i C fakultatywnymi, o ile wykaz nie stanowi inaczej,
b) obowiązek umieszczenia znaku ostrzegawczego odpowiadającego symbolowi C czyni znaki ostrzegawcze odpowiadające symbolom Xn i Xi fakultatywnymi,
c) obowiązek umieszczenia znaku ostrzegawczego odpowiadającego symbolowi E czyni znaki ostrzegawcze odpowiadające symbolom F, F+ i O fakultatywnymi,
d) obowiązek umieszczenia znaku ostrzegawczego odpowiadającego symbolowi Xn czyni znak ostrzegawczy odpowiadający symbolowi Xi fakultatywnym;
4) zwroty wskazujące rodzaj zagrożenia - zwroty R; w przypadku substancji wymienionych w wykazie zastosowane zwroty powinny być zgodne ze wskazanymi w wykazie; w przypadku substancji niebezpiecznych, których nie wymieniono w wykazie, zwroty R powinny zostać wybrane spośród zwrotów R ustalonych zgodnie z kryteriami klasyfikacji; tam gdzie to stosowne, należy zamieszczać łączone zwroty R w taki sposób, aby niezbędną informację przedstawić za pomocą jak najmniejszej liczby zwrotów; wyboru zwrotów R należy dokonywać zgodnie z następującymi kryteriami:
a) w przypadku zwrotów określających zagrożenia dla zdrowia oznakowanie musi zawierać zwroty charakteryzujące kategorię zagrożenia wskazaną znakiem ostrzegawczym oraz zwroty charakteryzujące kategorię zagrożenia, której nie wykazano na oznakowaniu za pomocą znaku ostrzegawczego,
b) w przypadku zwrotów określających zagrożenia wynikające z fizykochemicznych właściwości substancji nie należy umieszczać zwrotów R powtarzających napisy określające znaczenie znaku ostrzegawczego, typu na przykład "wysoce łatwo palny",
c) w przypadku zwrotów określających zagrożenia dla środowiska oznakowanie musi zawierać zwroty charakteryzujące takie zagrożenia;
5) zwroty S; w przypadku substancji wymienionych w wykazie zastosowane zwroty powinny być zgodne ze wskazanymi w wykazie; w przypadku substancji niebezpiecznych, których nie wymieniono w wykazie, wyboru zwrotów S należy dokonywać zgodnie z następującymi zasadami:
a) oznakowanie opakowania nie powinno zawierać więcej niż sześć zwrotów S; wymienione w r.o.o.s.n. zwroty łączone należy traktować jako jeden zwrot,
b) spośród ustalonych zwrotów S dotyczących usuwania substancji należy zamieścić jeden zwrot S; w szczególności taki zwrot S należy zamieścić w przypadku substancji przeznaczonych do sprzedaży dla konsumentów; zwrotów S dotyczących usuwania substancji nie trzeba zamieszczać, gdy wiadomo, że ta substancja oraz jej opakowanie nie stwarzają zagrożenia dla zdrowia lub środowiska,
c) jeżeli zwroty S w sposób oczywisty powtarzają treść zwrotów R, należy je umieścić na oznakowaniu opakowania tylko wtedy, gdy mają stanowić specjalne ostrzeżenie,
d) wybór zwrotów S powinien uwzględniać przewidywany sposób stosowania substancji, np. w postaci aerozolu,
e) umieszczenie na oznakowaniu opakowania zwrotów S1, S2 i S45 jest obowiązkowe w przypadku wszystkich substancji bardzo toksycznych, toksycznych i żrących przeznaczonych do sprzedaży dla konsumentów,
f) umieszczenie na oznakowaniu opakowania zwrotów S2 i S46 jest obowiązkowe w przypadku wszystkich innych niebezpiecznych substancji (oprócz substancji niebezpiecznych dla środowiska) przeznaczonych do sprzedaży dla konsumentów;
6) numer WE, w rozumieniu definicji numeru WE zamieszczonej w wykazie, jeżeli został przypisany danej substancji w odrębnych przepisach;
7) w przypadku substancji objętych wykazem oznakowanie powinno zawierać wyrazy "Oznakowanie WE".
Na oznakowaniu opakowania substancji niebezpiecznej nie zamieszcza się zwrotów R powtarzających treść zwrotów S.
Oznakowanie opakowania każdego preparatu niebezpiecznego zawiera:
- nazwę handlową lub informację o przeznaczeniu preparatu;
- nazwę lub imię i nazwisko, adres i numer telefonu osoby wprowadzającej preparat do obrotu (producenta, importera lub dystrybutora);
- nazwę chemiczną lub nazwy chemiczne substancji obecnych w preparacie ustalone zgodnie z następującymi kryteriami:
a) w przypadku preparatów zaklasyfikowanych, zgodnie z kryteriami klasyfikacji, jako bardzo toksyczne, toksyczne lub szkodliwe należy uwzględnić tylko nazwy substancji bardzo toksycznych, toksycznych i szkodliwych, obecnych w preparacie w stężeniach równych lub większych od najniższej wartości granicznej (wartość graniczna dla działania szkodliwego) podanej dla każdej z nich w wykazie,
b) w przypadku preparatów zaklasyfikowanych, zgodnie z kryteriami klasyfikacji, jako żrące należy uwzględnić nazwy tylko substancji żrących, obecnych w preparacie w stężeniach równych lub większych od najniższej wartości granicznej (wartość graniczna dla działania drażniącego) podanej opakowań zewnętrznych, zawierających jedno lub więcej opakowań wewnętrznych, oznakowanych zgodnie z przepisami o transporcie towarów niebezpiecznych, jeżeli opakowania wewnętrzne oznakowane są w sposób określony w rozporządzeniu.
Pakowanie i oznakowywanie materiałów niebezpiecznych jest bardzo ważne. W zakresie pakowania materiałów niebezpiecznych należy zaznaczyć podział na opakowania pojedyncze, które powinny spełniać wymagania dotyczące wytrzymałości mechanicznej oraz opakowania, służące do transportu, które muszą spełniać wymagania z przepisów transportowych, np. umowy ADR.

Ze względu na dalszy transport materiałów niebezpiecznych przechowywanych w magazynie, dobór opakowań powinien być staranny nie tylko z punktu widzenia operowania nimi w magazynie, ale także powinien uwzględniać wymóg ich bezpiecznego przewozu. Jest to ważny aspekt wynikający ze szczególnej odpowiedzialności w zakresie ochrony zdrowia lub życia ludzi oraz ochrony środowiska naturalnego. Przyjęcie do magazynu materiału niebezpiecznego powinno być poprzedzone skontrolowaniem, czy użyte zostały właściwe opakowania, jaki jest ich stan techniczny oraz czy odpowiednio je oznakowano. Wydawanie materiału niebezpiecznego z magazynu wymaga skontrolowania stanu opakowań, prawidłowego ich oznakowania oraz przygotowywania odpowiednich dokumentów.

---