CO JEST ISTOTĄ EFEKTYWNOŚCI GOSPODAROWANIA ?

Aby odpowiedzieć na to pytanie, posłużymy się definicją ściśle ekonomiczną.

Efektywność ekonomiczna dotyczy stosunku pomiędzy wartością poniesionych nakładów a wartością efektów uzyskanych dzięki tym nakładom. Takie pojęcie efektywności ekonomicznej posiada ścisły związek z efektywnością techniczno-ekonomiczną, która przedstawia stosunek między ilością poniesionych nakładów zużytych materiałów a ilością produkowanych dóbr (towarów) .

W szerszym ujęciu pojęcie to oznacza najlepsze rezultaty produkcji czy dystrybucji towarów i usług po najniższych kosztach. Większość ekonomistów uważa, że redukcja barier handlowych przyczyni się do międzynarodowej ekonomicznej efektywności przez zachęcanie krajów do specjalizacji w produkcji tych towarów i usług, dla których mają porównawczo korzystniejsze warunki. W ten sposób miałaby miejsce konkurencyjna produkcja towarów i usług dla konsumentów poza obszarami, na których są one produkowane. Każde przedsiębiorstwo (jak i ekonomika państwa jako całości) dążyć ma konsekwentnie do pełnego wykorzystania posiadanych zasobów i do zapewnienia maksymalnej satysfakcji konsumenta poprzez pełne zaspokojenie w najszerszym zakresie życzeń konsumenta w oparciu o wydatkowane dochody. Zarówno techniczna efektywność jak i ekonomiczna efektywność mają duże znaczenie w rynkowej ekonomice.

Tak było ...

POLSKA

Gospodarka polska jako gospodarka socjalistyczna była scentralizowana, decyzje były podejmowane odgórnie. Powstało zjawisko woluntaryzmu gospodarczego - władze partii komunistycznej wiodły prym nad władzą wykonawczą i ustawodawczą. W rzeczywistości władzą najwyższą było biuro polityczne partii komunistycznej, które ustalało kierunki rozwoju społeczno-gospodarczego kraju, zatwierdzało plany wieloletnie, podejmowało bieżące decyzje makroekonomiczne; rząd pozostawał w praktyce jedynie wykonawcą. Taki system mimo iż w początkowym okresie industrializacji (uprzemysłowienia) spowodował szybki wzrost gospodarczy krajów socjalistycznych. Okupiony był wielkimi kosztami społecznymi i wyrzeczeniami ludności. Spowodował wielkie marnotrawstwo środków finansowych i materialnych oraz nieracjonalne wykorzystanie siły roboczej (tzw. utajone bezrobocie). Preferowano przemysł ciężki, rozwijano zatem tylko wybrane dziedziny gospodarki narodowej kosztem innych (ciągła dominacja przemysłu nad rolnictwem i usługami, przemysłu ciężkiego nad lekkim).

Od 1976r. zanotowano spadek tempa wzrostu dochodu narodowego. W 1979r. PRL przeżywała absolutny spadek dochodu narodowego o 2%. W 1981r. spadł o 6%, w 1982r. o 12%. W 1982r. stopa inflacji wynosiła 90%! Od 1983r. poprawiła się sytuacja ekonomiczna, stopniowo wzrastała produkcja przemysłowa. Dochód narodowy w 1988r. był wyższy o 13,3% w porównaniu z rokiem 1980, zmniejszyła się też inflacja. Ten typ gospodarki był mało efektywny. Zacofanie gospodarcze Polski było szczególnie widoczne w porównaniu z krajami kapitalistycznymi, które prowadziły gospodarkę rynkową w oparciu o prywatną własność środków produkcji gwarantującą optymalne ich wykorzystanie.

Tabela nr 1

Produkcja na jednego mieszkańca głównych wyrobów przemysłowych w PRL na tle wysoko rozwiniętych krajów kapitalistycznych w Europie*

WYSZCZEGÓLNIENIE	1937r.	1950r.	1978r.	1978r. (w % poziomu z 1950r.)
ENERGIA ELEKTRYCZNA w kWh (4 wysoko rozwinięte kraje kapitalistyczne)	589	890	4576	514
POLSKA	106	379	3301	871
POLSKA w % 4 krajów	18	43	72	X
SUROWCE ENERGETYCZNE w kg (4 wysoko rozwinięte kraje kapitalistyczne)	2808	2229	2051	92
POLSKA	1025	3222	6181	192
POLSKA w % 4 krajów	39	145	301	X
STAL w kg (4 wysoko rozwinięte kraje kapitalistyczne)	226	223	484	217
POLSKA	43	101	550	545
POLSKA w % 4 KRAJÓW	19	45	114	X

*RFN, FRANCJA, WIELKA BRYTANIA, WŁOCHY (RAZEM)

Źródło: „Zarys rozwoju gospodarczego PL”; A.Karpiński s.77, wyd. Książka i Wiedza Warszawa 1980r.

Tabela nr 2

Syntetyczne dane ilustrujące zmiany w strukturze gospodarki polskiej

WYSZCZEGÓLNIENIE	1938r.	1950r.	1960r.	1970r.	1978r.
STRUKTURA WYTWARZANIA DOCHODU NARODOWEGO Dochód narodowy ogółem: W tym wytworzony w: Przemyśle Rolnictwie Pozostałych działach	100 30,1 44,9 25,0	100 26,3 51,7 22,0	100 37,4 34,0 28,6	100 46,8 22,5 31,9	100 52,3 14,5 34,7
STRUKTURA PRZEMYSŁU Produkcja przemysłowa ogółem w tym: energetyka, przemysł maszynowy, chemiczny RAZEM: Przemysł włókienniczy i spożywczy RAZEM: Pozostałe	100 18,3 30,8 50,9	100 13,6 42,8 43,6	100 23,6 36,7 39,7	100 37,1 26 36,9	100 45,5 22,5 32,0

Źródło: ”Zarys rozwoju gospodarczego PL” A.Karpiński s.80, wyd. Książka i Wiedza Warszawa 1980r.

WIELKA BRYTANIA

W latach 70-tych Wielka Brytania była krajem chorym gospodarczo:

• występowała duża kilkunastoprocentowa stopa inflacji,

• duże bezrobocie,

• przestarzała struktura niewydajnego, nienowoczesnego przemysłu.

Program M.Thatcher przewidywał:

• restrukturyzację przemysłu, szczególnie górnictwa (zamknięto część kopalń, a wydobycie kontynuowano tam, gdzie koszty były niższe - wzrosła wydajność pracy),

• sprywatyzowano przemysł.

Efektem realizacji tego planu gospodarczego była najwyższa dynamika wzrostu produkcji przemysłowej.

... a tak jest.

POLSKA

W 1990r. podjęto działania zmierzające do zbudowania gospodarki rynkowej, opartej

o prawa ekonomii funkcjonujące w gospodarce kapitalistycznej. Wymagało to wolności, swobody w podejmowaniu działalności gospodarczej, równych praw dla różnych podmiotów gospodarczych, oparciu jej na wielości form organizacyjnych właściwych gospodarce prywatnej. Proces budowy gospodarki rynkowej w latach 1990-1991 realizowany był przez tzw. program Balcerowicza, który przewidywał m.in.: przejście do otwartej gospodarki rynkowej wraz z uruchomieniem procesu przekształceń w strukturze własności majątku narodowego.

SUROWCE-ENERGIA

Sytuacja na rynku światowym (w tym i na rynku polskim) na przykładzie sierpnia i września 2000r.

Z raportu Międzynarodowej Agencji Energetycznej wynika, że światowe rezerwy ropy są na bardzo niskim poziomie, co powoduje niepokój na rynku nośników energii. Ponadto władze amerykańskie zdecydowały się na uwolnienie 30mln baryłek ropy z rezerw strategicznych. Ceny obniżyły się o ok.10%, lecz nie można liczyć na dalszy spadek. W krajach rozwiniętych zapasy ropy nadal zmniejszały się - średnio o 400tys. baryłek dziennie. Było to spowodowane ukończeniem remontów w rafineriach oraz zwiększeniem się popytu na produkty ropopochodne. Produkcja ropy na świecie wzrosła do 77,4mln baryłek dziennie po zwiększeniu przez OPEC podaży o 380tys. baryłek dziennie w sierpniu i o 290tys. baryłek dziennie we wrześniu. W ostatnim kwartale producenci, którzy nie należą do kartelu podniosą produkcję o 800tys. baryłek dziennie. Spadek ceny ropy na świecie doprowadził do obniżenia cen produktów gotowych (benzyny, oleju napędowego i opałowego) o ponad 20 USD na tonie. Obecnie ceny paliw z importu są zbliżone do notowań krajowych. Nadal jednak olej opałowy sprowadzany z zagranicy jest o ok.50 zł na tonie tańszy od oferowanego przez polskich producentów. Duże zapotrzebowanie rynku na olej opałowy (sezon grzewczy) umożliwia rafineriom utrzymanie tych cen, co stwarza pole do popisu importerom. Od 29 września 2000r. zaczęła obowiązywać zerowa stawka celna na benzynę bezołowiową i olej napędowy z krajów wschodnich.

WYKRES NR 1

Źródło: „Rzeczpospolita” nr 228 z 29.09.2000r. A.Sielanko

TABELA NR 3

WYDOBYCIE ROPY NAFTOWEJ

Kraje	1980r	1989r	1980r	1989r	Na mieszkańca w kg	1990r	1996r	1990r	1996r	Na mieszkańca w kg
		W mln ton		Udział w świecie w %			W mln ton		Udział w świecie w %
Świat W tym kraje o wydobyciu powyżej 50mln ton	2979	2915	100	100	560	3014	3113	100	100	540
USA	424	383	14,2	13,1	1540	371	320	12,3	10,3	1205
Wielka Brytania	78,9	109*	26	3,7*	1910*	88	132	2,9	4,2	2239
Polska	0,3	0,2	0,01	0,01	4,2	0,2	0,3	0,01	0,01	7,6

*1988r

Źródła: 1. MAŁY ROCZNIK STATYSTYCZNY s.330, GUS Warszawa 1991r

2. MAŁY ROCZNIK STATYSTYCZNY s.393, GUS Warszawa 1999r

Wnioski:

• Analizując dane zawarte w tabeli nr 3 możemy zaobserwować wzrost wydobycia ropy naftowej w Wielkiej Brytanii i w Polsce. W Polsce jednakże nie oznaczało to, że gospodarka rozwijała się prawidłowo.

• Jeszcze w latach 70-tych w oficjalnych wydawnictwach propagandowych PRL podkreślano, iż gospodarka polska pochłonęła np. w 1978r proporcjonalnie więcej stali niż przemysł francuski lub zachodnioniemiecki. W rzeczywistości dane te świadczyły o technologicznym zacofaniu - do pewnego punktu rozwoju zużycie surowców i materiałów rośnie, gdyż potrzebne są one na budowę nowych fabryk, maszyn, urządzeń itp. Po przekroczeniu określonego progu rozwoju zużycie tych komponentów przestaje rosnąć, mimo, że gospodarka rozwija się dalej.

• Walka o oszczędność surowców i materiałów powinna być oparta o oszczędność zużycia paliwa i energii drogą odpowiednich inwestycji, co jest bardziej racjonalne niż inwestowanie w przyrost ich wydobycia lub import. Przykładem może być USA jako kraj o wysokim zaawansowaniu w postępie technicznym, gdzie można drogą odpowiednich przedsięwzięć technologicznych odzyskać:

1. 45% obecnie zużywanej energii w przemyśle

2. 40% w gospodarce komunalnej

3. 37% w opalaniu domów indywidualnych

4. 46% w motoryzacji indywidualnej

5. 47% w innych środkach transportu

6. 37% w handlu i usługach.

• Realizacja omawianego zadania wymaga wielokierunkowego działania np. takich zmian technologicznych, które dałyby zmniejszenie jednostki zużycia, poprzez masowe wycofywanie przestarzałych odbiorników energii o nadmiernym jednostkowym zużyciu w całej gospodarce paliwowo-energetycznej.

Cechą charakterystyczną gospodarki światowej końca XX wieku jest narastanie dysproporcji w rozwoju gospodarczym, a także cywilizacyjnym między grupą państw rozwiniętych o gospodarce rynkowej a bardzo liczną grupą państw ubogich. Najłatwiej owe dysproporcje prześledzić na podstawie porównania uniwersalnego wskaźnika bogactwa i rozwoju państwa, jakim jest PRODUKT KRAJOWY BRUTTO na jednego mieszkańca w USD. PKB jest syntetyczną miarą wartości produkcji wytworzonej w gospodarce w ciągu roku.

W latach 1990-1992 PKB na całym świecie wzrósł o 3% w porównaniu do roku 1989, w krajach rozwiniętych o 5%, w Europie Wschodniej spadł o 1/3. Gwałtownie rosnącej w 1990r. inflacji towarzyszyło obniżenie się prawie wszystkich wskaźników makroekonomicznych. PKB zmniejszył się o 8%, głównie w wyniku dramatycznego regresu w produkcji przemysłowej. Powodem było załamanie się popytu na skutek administracyjnego ograniczenia wzrostu płac, wysokiego kursu walutowego, zmniejszenia dotacji i podniesienia stopy procentowej. Po załamaniu w latach 1990-1991 po raz pierwszy zanotowano wzrost PKB w 1992r. Wzrosła produkcja przemysłowa dzięki sektorowi prywatnemu.

Tabela nr 4

Wybrane wskaźniki gospodarki polskiej w latach 1990-1995

Wyszczególnienie	1990r	1991r	1992r	1993r	1994r	1995r
Rok poprzedni = 100
PKB	92	93	102,6	103,8	105,2	107
Produkcja przemysłu	75,8	92	102,8	106,4	112,1	109,4
Produkcja rolnicza	97,8	98,4	87,3	106,8	90,7	113
Przewozy ładunków	70,7	83	96,7	102,2	102	104,5
Nakłady inwestycyjne	89,9	95,9	100,4	102,3	108,2	119

Źródło: „Gospodarka Polski w XX wieku” s.377 J.Kaliński Z.Landau wyd. Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne Warszawa 1998r

Tabela nr 5

Najbogatsze i najuboższe kraje świata (1990r)

Kraje najbogatsze	Dochód na 1 mieszk. w USD	Kraje najuboższe	Dochód na 1 mieszk. w USD
Szwajcaria	32680	Mozambik	80
Luksemburg	28730	Etiopia	120
Finlandia	26040	Tanzania	120
Japonia	25430	Laos	170
Szwecja	23660	Nepal	170

Źródło: „Historia” s.463 praca zbiorowa A.Chojnowski H.Manikowska wyd. Oświata Warszawa 1996

Tworzenie i wykorzystanie produktu krajowego brutto w 1989r. w cenach bieżących (SNA)

SCHEMAT OGÓLNY

_

=

_

Saldo handlu zagranicznego

straty produktu krajowego i

sumy niezbilansowane

=

WYKORZYSTANIE W KRAJU

Źródło: MAŁY ROCZNIK STATYSTYCZNY s.249 GUS, Warszawa 1991r.

Tworzenie i wykorzystanie produktu krajowego brutto w 1997r.(ceny bieżące)

Schemat ogólny

_

=

+

=

Źródło: MAŁY ROCZNIK STATYSTYCZNY s.317, GUS Warszawa 1999r.

Kraje rozwinięte XX wieku cechuje wysoki poziom dochodu narodowego na jednego mieszkańca; w porównaniu z najuboższymi rejonami Azji i Afryki dochód w latach 70-tych był w Ameryce Łacińskiej wyższy 2 razy, w Europie 10 razy, w Ameryce Północnej 20 razy.

Wytworzona wartość globalna pomniejszona o zużycie pośrednie stanowi PKB, który po uwzględnieniu salda handlu zagranicznego, strat PKB i sum niezbilansowanych wykorzystany jest w kraju na spożycie i akumulację.

Polska rozpoczęła negocjacje o przystąpienie do Unii Europejskiej. Z chwilą wejścia naszego kraju do Wspólnot otworzą się dla nas ich rynki, uniwersytety, przedsiębiorstwa, urzędy. Polacy staną się równoprawnymi obywatelami UE, uczestniczącymi w swobodnym przepływie kapitału, osób, towarów i usług.

WSPÓŁPRACA PRZEMYSŁOWA POLSKI ZE WSPÓLNOTAMI EUROPEJSKIMI

Jej celem jest wspieranie:

• przechodzenia od gospodarki centralnie sterowanej do gospodarki rynkowej,

• wzmacnianie sektora prywatnego,

• restrukturyzacji i modernizacji przemysłu,

• tworzenia nowych przedsiębiorstw w dziedzinach dających szansę wzrostu gospodarczego.

We współpracy przemysłowej ważne jest zmniejszanie różnic w dziedzinie normalizacji i certyfikacji.

Polityka energetyczna UE.

Głównym jej celem jest zagwarantowanie wszystkim państwom członkowskim stałych dostaw energii. Istotne też jest poszukiwanie nowych źródeł energii oraz rozbudowa transeuropejskich sieci energetycznych (gaz, prąd). Współpraca w dziedzinie polityki energetycznej w ramach Układu Europejskiego, zawartego pomiędzy Polską a Wspólnotami Europejskimi obejmuje:

• modernizację infrastruktury,

• opracowywanie i planowanie polityki energetycznej,

• zarządzanie i szkolenie kadr dla potrzeb sektora energetycznego,

• zagospodarowanie zasobów energetycznych,

• popieranie oszczędzania energii i efektywności w zakresie energetyki,

• oddziaływanie na środowisko naturalne procesów wytwarzania i zużycia energii,

• produkcja energii elektrycznej i gazu, w tym rozważanie możliwości połączenia sieci przesyłowych,

• szersze otwarcie rynku energetycznego i usprawnienie przesyłania gazu i elektryczności.

Wniosek

Jeśli przystąpimy do Unii Europejskiej, deficyt budżetowy nie powinien przekroczyć 3% PKB, a dług publiczny nie powinien przekroczyć 60%.

Miarą nowoczesności gospodarczej we współczesnym świecie stało się stosowanie takich technologii i organizacji produkcji, które zapewniają wysoką wydajność pracy, oszczędność materiałów i energii oraz ochronę środowiska naturalnego.

BIBLIOGRAFIA:

1.Folder wydany przez CENTRUM INFORMACJI EUROPEJSKIEJ pod red.

M.Bonikowskiej i A.Szczygło, Warszawa lipiec 1999r.,

2. MAŁY ROCZNIK STATYSTYCZNY, GUS Warszawa 1991r.,

3. MAŁY ROCZNIK STATYSTYCZNY, GUS Warszawa 1999r.,

4. „Rzeczpospolita” nr 228 z 29.09.2000r. A.Sielanko,

5. „Rzeczpospolita” nr 238 z 11.10.2000r. D.W.

6. „Zarys rozwoju gospodarczego PL” A.Karpiński, Książka i Wiedza Warszawa

1980r.,

7. „Historia-vademecum” praca zbiorowa A.Chojnowski, H.Manikowska, Oświata

Warszawa 1996r.,

8. „Ekonomika przedsiębiorstw, czyli jak prowadzić działalność gospodarczą?”

M.Pietraszewski eMPi² Poznań wrzesień 1993r

9. „Historia gospodarcza powszechna” J.Szpak PWE Warszawa 1999r.

10. „Ekonomia cz.I” P.Urbaniak eMPi² Poznań wrzesień 1994r.

11. „Gospodarka Polski w XX wieku” J.Kaliński, Z.Landau, PWE Warszawa 1998r.

12. „Słownik ekonomiczny dla przedsiębiorstwa w warunkach rynkowych” praca

zbiorowa R.Kulikowski, Z.Dowgiałło, J.Lasota, Znicz Szczecin 1992r.

Praca pochodzi z serwisu www.e-sciagi.pl

Wartość globalna

220,4 bln zł

Zużycie pośrednie

102,1 bln zł

Produkt krajowy brutto

118,3 bln zł

4,5 bln zł

Spożycie

68,3 bln zł

Akumu-lacja

45,5

bln zł

Produkcja globalna

922320,8 mln zł

Zużycie pośrednie

512428,7 mln zł

Wartość dodana brutto

409892,1 mln zł

Podatki od produktów minus dotacje do produktów

59480 mln zł

Produkt krajowy brutto

469372,1 mln zł

Spożycie

373743,4 mln zł

Akumulacja

116002,8 mln zł

Saldo wymiany produktów z zagranicą

- 20374,1 mln zł

---