Gospodarka światowa - pojęcie, istota działania oraz elementy składowe
Ze względu na złożoność gospodarki światowej trudno jednoznacznie i dokładnie określić jej definicję. Z dużym uproszczeniem przyjmuje się, że gospodarka światowa to zbiór różnych podmiotów (w tym gospodarek narodowych) prowadzących działalnością gospodarczą na różnych poziomach - regionalnym, ponadregionalnym, międzynarodowym i globalnym, oraz sieć powiązań i współzależności między nimi.
Gospodarkę światową można rozpatrywać w różnych ujęciach:
aspekt geograficzny - gospodarka obejmuje całe regiony świata, zajmuje się wymianą handlową i przepływem czynników wytwórczych z uwzględnieniem różnych barier i granic;
aspekt ekonomiczny - dotyczy zależności między różnymi podmiotami, związanych z procesami produkcji, transportu, sprzedaży; uwzględnia kategorie popytu globalnego oraz rynków zbytu;
aspekt czasowy - polega na uwzględnieniu w analizach zmienności w czasie składowych gospodarki światowej;
aspekt systemowy - polega na rozpatrywaniu zagadnienia gospodarki światowej jako zbioru niezależnych kultur i systemów politycznych, uczestniczących jednak w tym samym Międzynarodowym Podziale Pracy (MPP).
Nieco inaczej gospodarkę światową definiuje Jerzy Kleer. Pod tym pojęciem rozumie on system, który z jednej strony łączy poszczególne elementy składowe (gospodarki narodowe poszczególnych krajów, korporacje, organizacje integracyjne i inne), z drugiej zaś - jako całość wywiera wpływ na proces rozwoju i funkcjonowania poszczególnych elementów. Powiązania między częściami składowymi gospodarki światowej tworzy MPP. Charakter powiązań zależy od osiągniętego poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego, posiadanych zasobów, społecznych kosztów pracy, struktury procesów produkcyjnych czy organizacji rynku wewnętrznego. Jednak doświadczenia wskazują, że na miejsce kraju w MPP ma niebagatelny wpływ ustrój społeczno-polityczny, który warunkuje kierunek rozwoju gospodarczego.
W kształtowaniu się gospodarki światowej ogromną rolę odgrywają prawidłowości, wyznaczające kierunek rozwoju systemu. Do najistotniejszych należą:
tendencja do otwierania się systemów gospodarczych poszczególnych państw i ich grup; jedną z przyczyn tego procesu jest szukanie coraz to nowych substytutów dla produkowanych wyrobów;
ułatwiony przepływ wiedzy i transfer technologii dzięki, czemu możliwe jest szybsze "przenoszenie" się postępu technicznego i - co za tym idzie - szybsze zmiany w produkcji i całej gospodarce;
skłonność do naśladowania obcych wzorców, co prowadzi do unifikacji oczekiwań klientów (popytu) oraz struktury oferowanych dóbr i usług (podaży), dotyczy to w równej mierze sfery konsumpcyjnej i inwestycyjnej (produkcyjnej).
Mimo skomplikowania zjawiska gospodarki światowej możliwe jest wyróżnienie jej głównych części składowych (podmiotów):
1. krajowe przedsiębiorstwa- zyskują status podmiotów gospodarki światowej ze względu na nawiązywanie i rozwijanie współpracy z podmiotami zagranicznymi; oczywiście kontakty te przybierają różną formę i mają zróżnicowana istotność dla całego systemu;
2. przedsiębiorstwa międzynarodowe - tworzenie korporacji transnarodowych, zakładanie oddziałów i przenoszenie zakładów produkcyjnych do innych państw; w gospodarce światowej właśnie korporacje międzynarodowe wysuwają się na pierwszy plan, od nich w dużej mierze zależy kształtowanie systemu gospodarki światowej;
3. gospodarki narodowe poszczególnych państw wraz z ich rządami - podmiot ten odgrywa niebagatelną rolę w tworzeniu systemu; wynika to z prowadzenia przez państwo polityki gospodarczej (w tym zagranicznej), przez co kształtuje ramy działania innych podmiotów; z drugiej strony państwo jest również samodzielnym podmiotem na rynku światowym;
4. międzynarodowe organizacje gospodarcze - wyznaczają pewne zasady w kontaktach międzynarodowych, przez co regulują stosunki ekonomiczne pomiędzy pozostałymi podmiotami systemu (ich postanowienia wchodzą w skład krajowych porządków prawnych); najczęściej podejmują także działania kontrolne, inspekcyjne i audytorskie;
5. ugrupowania integracyjne - stanowią stosunkowo nowy element gospodarki światowej, od ponad trzech dekad pełnią coraz ważniejszą rolę; skupiają po kilka krajów i oddziałują na kształt polityki ekonomicznej swoich członków.