Definicja rozwoju.
Rozwój oznacza ciąg zmian o określonym ukierunkowaniu niezależne od tego, czy ich kierunek oceniany jest pozytywnie czy nie. Postęp oznacza zmiany prowadzące od stanów prostszych do stanów wyższych.
Czynniki rozwoju psychicznego (cztery).
- czynniki wrodzone
- środowisko (na środowisko składa się szereg czynników: znaczący inni, socjalizacja - pierwotna i wtórna, środowisko naturalne, środowisko społeczne, geopolityka)
- wychowanie i nauczanie
- aktywność i działalność jednostki
Stany behawioralne dziecka w ostatnich tygodniach ciąży.
Stan behawioralny jest wyrazem aktywności i zintegrowanego działania układu nerwowego. Stanowi fizjologiczne podłoże rozwoju życia psychicznego.
Na stan behawioralny składa się określona kombinacja fizjologicznych i behawioralnych zmiennych.
Cztery stany (wdł. J.G. Nijhuis`a): głęboki sen, regularny sen, aktywny sen, spokojne czuwanie.
Każdy stan wyznaczają trzy czynniki: rytm pracy serca, ruchy ciała, obecność lub brak ruchów gałek ocznych.
Rozwój i funkcjonowanie zmysłów dziecka w ostatnim trymestrze ciąży.
Rozwój zmysłów jest wzajemnie od siebie zależny (zjawisko intersensoryczności). Narządy zmysłów rozpoczynają funkcjonowanie w następującej kolejności: dotyk, równowaga, węch, smak, słuch, wzrok.
Zmysł dotyku: dziecko dotyka ścian macicy, łożyska, pępowiny, siebie - zgłasza swojej twarzy, która jest szczególnie wrażliwa na dotyk.
Zmysł węchu i smaku: komórki nerwowe wychwytujące substancje chemiczne niosące informacje o zapachach są już od dawna czynne. Dziecko odróżnia smaki. Słodki smak wód płodowych zachęca je do picia.
Zmysł słuchu: Narząd słuchowy i ośrodki słuchowe wykazują aktywność. Dziecko początkowo jest wrażliwe na wibracje, potem na silne, pojedyncze dźwięki, następnie na coraz bardziej subtelne dźwięki.
Zmysł wzroku: Dziecko rozróżnia cienie (jasne i ciemniejsze). Od 26 tygodnia życia na nagłe oświetlenie brzucha reaguje wzmożeniem ruchów i zmianą rytmu serca. Siatkówka tworzy własne sygnały bez światła i wysyła je do mózgu, dzięki temu tworzą się wzrokowe obwody mózgu i następuje proces uczenia się zasad operacyjnych i spostrzegania wzrokowego.
Zmysł bólu: Neurofizjologiczne podłoże odczuwania bólu oraz neurochemiczne systemy związane z bólem są aktywne przed urodzeniem. Reakcja dziecka na ból jest wyraźna.
Różnice w rozwoju płodu wynikające z różnic płci.
W pewnych aspektach dziewczynki przed urodzeniem rozwijają się szybciej niż chłopcy, np. w zakresie rozwoju kostnego, zdolności słuchowych. U chłopców zaś szybciej przebiega proces wzrostu (przy urodzeniu odznaczają się o 2-3% większym wzrostem i o 4% większą masą ciała oraz mają większy obwód głowy i klatki piersiowej). Natomiast są o wiele bardziej podatni na działanie czynników szkodliwych, dlatego w ich przypadku częściej dochodzi do poronień, śmierci wewnątrzmacicznej, chorób i wad wrodzonych oraz zachorowalności po urodzeniu.
Komunikacja neurohormonalna w okresie prenatalnym:
Razem z krwią matki docierają hormony, które łączą psychikę matki z tworzącą się psychiką dziecka. Hormony wywołują zmiany w zakresie pracy poszczególnych układów (np. przyśpieszenie tętna), w jego zachowaniu (np. wzmożenie ruchów) oraz w realizacji genetycznie zaprogramowanych zmian morfologicznych układu nerwowego i normalnych, na danym etapie rozwoju, procesów fizjologicznych zachodzących w tym układzie.
Komunikacja behawioralna w okresie prenatalnym:
Negatywne przeżycia emocjonalne w okresie ciąży mogą być źródłem przemocy wobec dziecka. Szczególnie niebezpieczna jest przemoc fizyczna (uderzanie brzuch, krępowanie brzucha) oraz podejmowanie działań, które są niedojrzałymi sposobami radzenia sobie z sytuacją trudną (np. palenie papierosów, picie alkoholu). Każdy rodzaj używek ma działanie toksyczne i może prowadzić do niedotlenienia.
Komunikacja psychiczna w okresie prenatalnym:
Dotyczy ona sfery myśli i wyobrażeń matki, jej doświadczeń życiowych, które mają wpływ na przebieg ciąży, porodu, połogu i laktacji oraz rozwoju prenatalnego dziecka.
Właściwości płodu z okresu prenatalnego stanowiące podstawę do prognozowania jego funkcjonowania po urodzeniu.
1. Elementy kształtowania się osobowego „ja”, które mają znaczenie dla prognozy rozwoju dziecka po urodzeniu:
Cechy temperamentu (siła i szybkość reakcji na bodźce, trwałość, stałość i rytmiczność reakcji, żywotność, potrzeba ruchu)
Spontaniczna aktywność
Elementarne funkcje popędowo-emocjonalne
Wzorce ruchowe
Przejawy potrzeb
Szybkość i trwałość uczenia się
2. Dzieci, które były aktywne ruchowo w łonie okazywały się lepiej rozwinięte psychoruchowo w 3 r.ż, dzieci, które wykazywały małą spontaniczną aktywność w ostatnich 2 m-cach przed urodzeniem cechowały się wolniejszym rozwojem psychomotoryki i mowy.
3. Dzieci stale ruszające się w łonie wykazywały po urodzeniu dużą nadruchliwość, nadwrażliwość, trudności w relaksacji, są niespokojne i płaczliwe. Dzieci, które słabo reagowały na silne dźwięki wiele lat po urodzeniu były stabilne emocjonalnie, nie panikowały, kontrolowały emocje i nie miały wybujałej fantazji. Natomiast dzieci, które reagowały żywo na bodźce były oceniane jako nadpobudliwe, wrażliwe, w późniejszych latach miały większą skłonność do uwzględniania uczuć i opinii innych, były bardziej twórcze (bujna wyobraźnia) i żywą uczuciowość.
Czynniki zaburzające rozwój prenatalny.
Są to czynniki genetyczne, paragenetyczne (zależne od tzw. Regulatora matczynego) i pozagenetyczne (wirusy, pasożyty, bakterie, promieniowanie, toksyny [papierosy, alkohol, narkotyki, leki, antybiotyki], niedotlenienie, stany niedoborowe ilościowe [niedożywienie], stany niedoborowe ilościowe [niedobór witaminy A, B2], komplikacje ciążowe, stres matki, choroby matki, zabiegi położnicze, powikłania.
Wczesne dzieciństwo
Granice wiekowe: do 3 roku życia
Fazy: - wiek niemowlęcy (1 r. ż.)
- wiek poniemowlęcy (od 2 do 3 r. ż.)
Charakterystyka sylwetki: - pierwotna kifoza
- lordoza szyjna (3-4 miesiąc)
- lordoza lędźwiowa (9-12 miesiąc)
Charakterystyka postawy:
Rozwój psychoruchowy - rozwój psychiki i motoryki.
Trzy kierunki (prawa) rozwoju:
- kierunek cefalokandalny: rozwój postępuje od części głowowej przez tułów do części nożnej
- kierunek proksymodystalny: oznacza, że zmiany następują od osi podłużnej ciała na boki.
- kierunek łokciowo-promieniowy: rozwój w osi poprzecznej przebiega od piątego małego palca dłoni do kciuka.
Rozwój postawy ciała niemowlęcia
Wiek dziecka |
Charakterystyka postawy dziecka |
2 miesiąc |
W pozycji na brzuchu unosi głowę i wsparte na rękach odrywa nieznacznie klatkę piersiową i jednocześnie lub na przemian nogi. |
4-5 miesiąc |
Na brzuchu długo trzyma uniesioną głowę, opiera się na dłoniach unosząc klatkę piersiową na wyprostowanych rękach |
5- 6 miesiąc |
Posadzone lub podciągnięte - siedzi |
8-10 miesiąc |
Stoi z podparciem |
11 miesiąc |
Stoi bez oparcia |
Rozwój sprawności lokomocyjnych niemowlęcia:
Wiek dziecka |
Charakterystyka sprawności lokomocyjnej dziecka |
3-4 miesiąc |
W pozycji na plecach obraca się na bok i na brzuch |
5-6 miesiąc |
Przewraca się z brzucha na plecy; trzymane za rączki samo unosi się do postawy siedzącej |
8 miesiąc |
Pełza do przodu; siada samodzielnie bez trzymania i podpory |
9 miesiąc |
Raczkuje; wstaje samo, jeśli może się czegoś uchwycić |
12 miesiąc |
Próbuje stawiać pierwsze samodzielne kroki. |
Rozwój lokomocji w okresie poniemowlęcym
15 miesiąc |
Wchodzi po schodach na czworaka, chodzi samodzielnie, choć czasami się przewraca |
18 miesiąc |
Ciągnie za sobą przedmioty na sznurku, wchodzi po schodach z pomocą dorosłego |
25-30 miesiąc |
Schodzi po schodach bez trzymania się poręczy stawiając nogi na przemian, skacze, biega |
36 miesiąc |
Jeździ na trójkołowym rowerku, stoi na palcach |
Odruchy
Dziecko posiada wiele odruchów na zewnętrzne bodźce. Wszystkie występujące odruchy dzielimy na dwie grupy:
1. Wspólne dla noworodka i człowieka dorosłego: odruch źrenicowy, mruganie, ssanie, połykanie, wydalanie.
2. Występujące tylko u noworodka i niemowlęcia (zanikające/patologiczne u dorosłego)
- odruch Babińskiego (unoszenie dużego palca przy podrażnieniu stopy)
- odruch toniczno-szyjny (wraz z odwróceniem głowy prostują się kończyny po tej samej stronie a kurczą po przeciwnej)
- odruch Moro (unoszenie kończyn i przyciąganie ich do ciała w geście obejmowania)
- odruch chwytny
- odruch marszu autonomicznego
Utrzymywanie się tych odruchów jeszcze w drugim półroczu życia jest symptomem złego funkcjonowania systemu nerwowego.
Rytm aktywności
Noworodka charakteryzuje także naturalny rytm aktywności: snu i czuwania
P. Wolff (1960) wyróżnił 6 różnych poziomów pobudzenia:
- głęboki sen (regularny oddech, oczy nie ruszają się) 8-9h na dobę
- sen lekki (nieregularny oddech, szybkie ruchy gałek)
- drzemka (otwarte, ale nieprzytomne oczy, opóźniona reakcja na bodźce)
- bierne czuwanie (przytomne oczy, skupiona uwaga) 2-3h
- aktywne czuwanie (wysoka aktywność, reakcja na bodźce)
- krzyk
Wraz z wiekiem wydłuża się faza czuwania (Noworodki śpią 16-18 h a niemowlęta 13-14 h)
Od urodzenia do końca wczesnego dzieciństwa zmniejszenie fazy REM od 50% do 20% ogólnego czasu snu
Ustalenie regularnego wzorca aktywności i organizacji zachowania dziecka sprzyja uporządkowane środowisko (spokój podczas snu i nauka podczas czuwania)
Zmysły:
Bodźce działające na zmysł |
Reakcje |
Równowagi |
Podniesione, kiedy płacze, uspokaja się. |
Dotyku |
Dotknięcie okolicy ust wywołuje znieruchomienie |
Smaku |
Rozróżnia 4 smaki (preferuje słodki) |
Węchu |
Rozpoznaje i lokalizuje zapach mleka matki |
Słuchu |
Preferuje dźwięk o czystych tonach, odwraca się do dźwięku, preferuje wysokie tony |
Wzroku |
Przygląda się, śledzi obserwowany obiekt, akomodacja i ostrość jest ograniczona |
Zmiany rozwojowe (rozwój fizjologiczny, poznawczy, emocjonalny i społeczny)
Rozwój morfologiczny i zmiany fizjologiczne: (niemowlęcia)
Asymilacja ponad dysymilację
Procesy anaboliczne ponad procesy kataboliczne
Wzrost zwiększa się o 50% a waga podwaja się po 3-4 miesiącach
Do 6 miesiąca cechy funkcjonowania ustroju dziecka są te same jak w okresie płodowym - jest to tzw. „faza bierności”. 5-7 miesiąc to „fizjologiczne narodziny”. Po tej fazie następuje „faza ekspansji”, której pierwszy podokres związany jest z umiejętnością rozwoju panowania nad własnym ciałem.
Homeostaza - doskonalenie się fizjologicznych i biochemicznych mechanizmów organizmu prowadzące do stanu równowagi.
W tym okresie szybko rozwija się aparat ruchu.
Intensywny rozwój tkanki tłuszczowej.
W okresie niemowlęcym szybki przyrost tkanki mózgowej, mielinizacja włókien nerwowych.
W ciągu pierwszych trzech lat życia poważne przemiany wewnątrzustrojowe biochemiczne (stosunek potasu do sodu, zmiana tkanki chrzęstnej w kostną).
Wyżynanie się zębów od 6 miesiąca.
Rozwój poznawczy, czynności eksploracyjne (niemowlęcia)
Percepcja(ma charakter intermodalny) - dziecko od pierwszych dni identyfikuje bodźce ważne dla orientacji w otoczeniu.
Intensywny rozwój zmysłu wzroku (12 miesiąc - ostrość i akomodacja wzroku równa dorosłemu). Aktywność wzroku jest od początku sensowna - kierowanie wzroku na najbardziej informacyjne części świata wzrokowego.
Między 3-5 miesiącem pojawia się widzenie głębi. Ok. 2 miesiąca pojawiają się ruchy skakkadowe przenoszenie wzroku z obiektu na obiekt. Tendencja do patrzenia na brzegi, a przy poruszaniu się na część środkową. W 3 miesiącu rozróżniają 4 podstawowe barwy (preferują żółty i czerwony).
Ok. 9 miesiąca dzieci są w stanie znaleźć obrazy podobne. Współdziałanie wzroku i słuchu pojawia się ok. 2 miesiąca następnie zanika powracając w 5 miesiącu.
W 2-4 miesiącu dzieci są wrażliwe na brak synchronizacji ruchów warg i dźwięków (koordynacja słuchowo ruchowa)
Emocjonalny i społeczny rozwój niemowlęcia
Różnicowanie uczuć, powstawanie więzi i początki interakcji. Dziecko odczuwa stany emocjonalne Źródłem przeczyć dziecka są jego relacje z dorosłymi. Emocje odgrywają ważną rolę w ustalaniu się relacji z dorosłymi. Podstawą relacji dziecko-dorosły jest umiejętność wyrażania przeżyć i odczytywania zewnętrznych wyrazów emocji. Uczucia dziecka są ściśle związane z jego działaniem, potrzebami, dążeniami i zainteresowaniami.
Rozwój inteligencji sensoryczno-motorycznej (poznawczy dziecka)
Zmiany w aktywności poznawczej dziecka następują w stałej kolejności.
Przekształcanie reakcji odruchowych w czynności psychiczne w toku procesu adaptacyjnego, opartego na 3 formach asymilacji:
- funkcjonalnej (powtarzanie reakcji)
- uogólniającej (wykorzystywanie tych samych reakcji w odpowiedzi na różne bodźce)
- różnicującej (różne reakcje w zależności od kontekstu)
Schematy czynnościowe:
- schematy czynności pierwotnych (np.. schemat ssania)
- schematy czynności wtórnych (np. schemat potrząsania lub schemat ciągnięcia)
Obrazy umysłowe to przekształcanie schematów czynnościowych w schematy umysłowe.
Dziecko odkrywa stałość i obiektywność przedmiotów
Rozwój zabawy:
Najważniejsze rodzaje zabaw: - manipulacyjne
- konstrukcyjne
- symboliczne (podstawa późniejszych zabaw tematycznych)
Zabawa udawana to relacja między 3 elementami:
- podmiotem (zwykle jest nim samo dziecko)
- podstawową reprezentacją (aktualny przedmiot, którym się bawi (klocek))
- rozkojarzoną reprezentacją (treść udawania, np. że klocek to filiżanka)
Zdolność do udawania pojawia się w 18-24 miesiącu.
3 formy zabawy przez udawanie:
- przez odniesienie (przyjęcie, że obiekt jest tym, czym nie jest)
- forma prawdy (traktowanie jak by obiekt miał cechy, których nie ma)
- forma istnienia (wyobrażanie czegoś, czego nie ma)
Rozwój emocjonalny i społeczny (dziecka)
W 2 r. ż. Dziecko pragnie przebywać z dorosłymi, szczególnie osobami znanymi, które wzbudzają w nim pozytywne przeżycia. Porozumiewając się z dorosłymi, dziecko wprost wyraża swoje pragnienia i potrzeby. Rozumie też pragnienia innych. Pierwszą fazą naiwnej psychologii jest psychologia pragnień (dziecko dzieli się swoimi uczuciami).
Między 2 a 3 r. ż. Pojawiają się złożone uczucia (wstyd, duma, zakłopotanie, poczucie winy). Wiąże się to z rozwojem poczucia własnego „Ja” oraz rozumienia sytuacji społecznych.
Uczuciowość dziecka
Formy komunikacji z otoczeniem.
Płacz ma wartość komunikacyjną. Jego formy:
- płacz podstawowy: monotonny, przerywany krzyk
- płacz z bólu: krzyk z nagłym początkiem, którego siła narasta, jest głośny, przeraźliwy, ostry
- płacz gniewny: silne podniecenie, poczerwienienie twarzy, przerywane łkania i długi czas trwania
Gesty pełnią rolę komunikacyjną. Podział gestów na dwie grupy:
a) gesty wskazujące (9 a 13 miesiac) - prośba o przedmiot
- podawanie przedmiotu dorosłym
- wskazywanie przedmiotu
b) gesty reprezentujące: to trwałe układy rąk, ciała, mimiki którym odpowiadają znaczenia. występują powyżej 14 miesiąca.
Komunikacja ostensywna to zwracanie uwagi na obiekty w otoczeniu przez ich wskazywanie. Wyróżnia się dwa rodzaje gestów w tej komunikacji:
- protoimperatywy: wpływanie na interlokutora w celu uzyskania wskazanego obiektu (6-7 miesiąc)
- protodeklaratywy: sposób komentowania i wywieranie wpływu na uwagę odbiorcy (8-10 miesiąc)
12-16 miesiąc - dzieci łączą gesty ze słowami
3 funkcje wczesnych prób komunikowania się: - regulacja zachowania
- interakcja społeczna
- połączenie uwagi.
Wokalizacja - produkowanie dźwięków mniej lub bardziej podobnych do mowy ludzkiej.
Porozumiewanie się niemowlęcia z dorosłymi:
Wczesne kontakty z matką za pomocą środków niewerbalnych i werbalnych zostały nazwane konwersacjopodobnymi. Poprzez nie dziecko odkrywa rytm komunikacyjny i otrzymuje materiał językowy niezbędny do uczenia się języka. Zachowanie komunikacyjne dorosłego ma wpływ na zachowanie komunikacyjne dziecka.
Rozwój mowy i komunikacji (dziecka)
2-3 r. ż. - znaczne postępy w opanowaniu posługiwania się językiem.
Pod koniec 1 r. ż. Dziecko operuje 4-5 słowami
Nadrozciągliwość znaczeń - nazywanie wszystkich rzeczy, które są w jakiś sposób podobne, jednym słowem
Hiperregularyzacja: np. dać jeść piesowi (bo: koniowi)
2 r. ż. - dziecko używa słów w sposób nieprecyzyjny, nadprodukcja znaczeń. Wypowiedzi mają formę holofaz (wypowiedzi jednowyrazowych)
Zaznaczająca się przewaga funkcji ekspresywnej i impresywnej nad symboliczną.
3 r. ż. - dziecko zna 1000-1500 słów, brak zniekształceń fonetycznych podczas wymowy, zdania budowane zgodnie z zasadami gramatyki.
2-3 r. ż. - wzrost długości wypowiedzi. W 2 r. ż. Dziewczynki tworzą dłuższe wypowiedzi niż chłopcy.
Warunki niezbędne do prawidłowego rozwoju niemowlęcia:
Ważna jest bliskość z rodzicami.
Należy zapewnić dziecku odpowiednia ilość snu przeplataną z okresami czuwania(początkowo niemowlęta powinny 16 godzin spać i 8 godzin na dobę czuwać)
Ogromne znaczenie ma pewna ustalona kolejność czynności. Prawidłowa kolejność jest następująca: sen, następnie karmienie, wreszcie czuwanie.
Trzeba dbać o odpowiednią ilość bodźców zewnętrznych, które trzeba dostosować do wieku
Dziecku trzeba zapewnić dogodne warunki do zmiany pozycji ciała. Kontakt z przedmiotami odpowiedni do wieku niemowlęcia.
Przejawy kształtowania się poczucia własnego „JA” w fazie wieku poniemowlęcego.
W okresie poniemowlęcym następuje rozwój odrębności psychicznej i poczucia własnego „Ja”.
(Pierwsze przejawy poczucia „Ja to rozpoznawanie siebie w lustrze. Tworzące się poczucie „Ja” wyraża się u używaniu słowa „ja” w tzw. Pędzie posiadania oraz w dziecięcym negatywizmie. W późniejszym rozwoju poczucie „ja” staje się podstawą do budowania wiedzy o sobie.
Wiek przedszkolny
Ramy wiekowe: od 3/4 do 6/7 r. ż.
Rozwój fizyczny
Posiada wszystkie zęby mleczne, swobodnie się porusza (chodzi, biega), dość samodzielne w zakresie samoobsługi.
Dziewczynka 3 r.ż |
Chłopiec 3 r.ż |
Wzrost: 94,5 cm |
95,5 cm |
Masa ciała: 14,5 kg |
14,8 kg |
Dziewczynka 6 r. ż. |
Chłopiec 6 r. ż. |
Wzrost: 116,1 cm |
117,8 cm |
Masa ciała: 20,9 kg |
21,8 kg |
Wyraźne zmiany proporcji ciała - wydłużenie się ciała przez szybko rosnące kończyny
- mózgowa część twarzy nieznacznie powiększa się
- rozrasta się twarzowa część
Na zmiany w rozwoju fizycznym mają wpływ: płeć, warunki środowiska, rasa
Rozwój poznawczy
Dojrzewanie mózgu sprzyja lepszej integracji sensomotorycznej (śledzenie poruszającej się piłki wzrokiem, łapanie jej, lepiej rozpoznaje figury realistyczne niż geometryczne).
Dzieci w wieku przedszkolnym rozpoznają litery jako zbiór punktów a w 3-4 r. ż. Odróżniają pismo od tego, co nim nie jest (bazgroły) jednak brak identyfikacji liter alfabetu.
Ujmowanie pisma (fazy):
- całościowo
- różnicowanie liter - trudność z podobnymi kształtami E,F,M,W, trudności także z p,b,d,g
- aktywne uczenie się czytania pomaga dostrzec różnice każdej litery.
Problemy z kopiowaniem figur geometrycznych
Brak dokładnego ujmowania wielkości i proporcji przedmiotów
Trudności z perspektywą (rozmiar a odległość)
Wzrasta zdolność rozróżniania barw i odcieni barwnych.
Wzrost wrażliwości słuchowej i zdolności rozpoznawania melodii (40% w 4 r. ż., 75% w 5 r. ż.)
Słuch fonematyczny - umiejętność identyfikowania, słuchowego rozróżniania dźwięków mowy i słów dzięki dostrzeganiu cech odróżniających jedną głoskę od drugiej, przy jednoczesnym utożsamianiu różnych wymówień i cech głoski.
Aktywność ruchowa
Doskonalenie sprawności motorycznej. (kombinacje ruchowe).
„Głód ruchu” (potrzeba sprawiająca, że dziecko jest ruchliwe). Satysfakcja z osiągnięć ruchowych.
Dziewczynki - większa precyzja i równowaga
Chłopcy - większa siła i energia.
U dzieci rozwija się harmonia, płynność i rytmiczność ruchów oraz siła.
Rozwój małej motoryki w 2 zakresach: - samoobsługi
- rysowanie i pisanie.
Orientacja w czasie i przestrzeni
Orientacja w czasie ujawnia się w uświadomieniu sobie kolejności występowania zdarzeń, umiejętności ich przewidywania, określania czasu trwania oraz w rozumieniu i używaniu słów do określania relacji czasowych.
E. Clark wyróżnia 6 stadiów rozwoju umiejętności wyrażania relacji i czasowych:
- opisywanie następstwa dwóch zdarzeń w czasie, używając krótkiego zdania na opisanie każdego z nich
- używanie zdań złożonych współrzędnie. Mówi o zdarzeniach w takim porządku, w jakim występowały w rzeczywistości.
- poszukiwanie alternatywnej konstrukcji do opisania zdarzeń
- dziecko opisuje zdarzenia nie kierując się ich porządkiem występowania w czasie (zdania współrzędnie i podrzędnie złożone)
- stosuje wiele różnych konstrukcji podrzędnych do opisania następstwa czasowego (wiązanie relacji przyczynowych z czasowymi)
- szyk opisywania koresponduje z chronologicznym porządkiem wydarzeń.
Dzieci w 3 r. ż. Rozumieją różnicę między „wczoraj” i „jutro”.
Orientacja w przestrzeni
Zależy od kilku sprawności
- koordynacja między zmysłami
- zdobycia poczucia stałości otaczających obiektów
- rozwoju sprawności lokomocyjnych i manipulacyjnych
- opanowania nazw służących opisywaniu relacji przestrzeni.
Dziecko wiąże miejsca z osobami, obiektami, zdarzeniami
Rozwój pamięci i uwagi
Zmiany rozwojowe pamięci
Dotyczą:
- wzrostu pojemności pamięci
- powiększenia się wiedzy o przedmiotach, które próbuje się zapamiętać
- pojawienie się skutecznych strategii zapamiętywania
- pojawienie się zdolności do myślenia o własnych procesach pamięciowych
Pojemność pamięci
Zakres pamięci (menory span) rośnie nieprzerwanie od wczesnego dzieciństwa do adolescencji.
4-5 r. ż. - może zapamiętywać szereg 4 cyfr
6 r. ż. - może zapamiętywać szereg 6 cyfr.
R. Case - zmiana pojemności pamięci wiąże się z szybszym zachodzeniem operacji umysłowych.
Używanie strategii pamięciowych - nawet przed 2 r. ż. Dwie najważniejsze i podstawowe strategie to:
- strategia powtarzania
- strategia organizowania
Czynności prestrategiczne są podejmowane przez dzieci ze względu na inny cel niż zapamiętywanie
Metapamięć to rozumienie procesu zapamiętywania (posiadanie tej świadomości)
Podstawowe czynności myślowe
Podstawowe czynności myślowe dziecka: - porównywanie
- szeregowanie
- klasyfikowanie
W okresie 4-6 r. ż. Podlegają intensywnej transformacji.
- szeregowanie - zestawianie obiektów tej samej klasy różniących się np. wielkością - małe szeregi
Szeregowanie empiryczne - losowe wybieranie elementów z podanego zestawu i układanie ich wg. wzrastającej/malejącej wielkości.
Elementy niebędące od początku w szeregu nie mogą zostać dodane - dwoistość stanów i przekształceń.
Szeregowanie systematyczne (5 r. ż.) doskonalsza forma szeregowania empirycznego
Klasyfikowanie - grupowanie przedmiotów wg. ich równoważników
Zbiory figuratywne - tworzenie układów na zasadzie użytku, występowania w bliskości przestrzennej.
Klasyfikacja ma charakter obrazowy, a nie operacyjny (późniejsze formy stają się abstrakcyjne)
Klasyfikacja multiplikacyjna polega na stosowaniu więcej niż jednego kryterium do ustalenia równorzędności elementów
Klasyfikacja hierarchiczna wiąże się ze swobodnym łączeniem metody wstępującej i zstępującej, porównywaniem ilościowym podzbiorów ze zbiorem a także kwantyfikacją inkluzji polegającą na treściowym, logicznym porównywaniu zbiorów i podzbiorów (np. zwierząt jest więcej niż ptaków)
Rozwój sprawności językowych i komunikacyjnych
Sprawne komunikowanie się w sprawach codziennych
Słownictwo:
Do 6 r. ż. Dziecko uczy się 9-10 słów dziennie. 3-5 r. ż. Tendencja do tworzenia neologizmów.
Opanowanie umiejętności opowiadania. Rozumienie i tworzenie opowiadań zależne od wiedzy o kontaktach międzyludzkich, właściwościach osobowych, oczekiwaniach ludzi.
W wieku przedszkolnym doskonali się i bogaci struktura opowiadania dziecka.
Umiejętności narracyjne rozwijają się w kontakcie z osobą dorosłą.
Rozwój umiejętności prowadzenia konwersacji
Pytania pełnią ważną rolę w rozmowie: - osiągnięcie celu rozmowy (zdobycie informacji)
- nawiązywanie/podtrzymywanie kontaktu
Wiek 4-5 lat nazywamy wiekiem pytań
Pytania sympraktyczne dotyczą organizowania doświadczenia na podstawie własnego działania (pojawiają się najczęściej w 3-6 r. ż. (np. czy jak nie umiem liczyć)
Pytania heurystyczne - dziecko zmierza przez nie do wyjaśnienia i uporządkowania wiedzy o świecie. Ich liczba rośnie od 5 r. ż., później spada.
Rozwój emocjonalny i społeczny (Między 2 a 6 r. ż).
Coraz lepiej rozumie emocje. Zdobywa też zdolność regulowania ekspresji własnych emocji.
Młodsze dzieci przedszkolne potrafią właściwie oceniać przyczyny podstawowych reakcji emocjonalnych.
Potrafią wpływać/manipulować emocjami innych (przytulanie się)
Wskazówki dorosłych służą kulturowej kontroli emocji. Rozwój poznawczy i własnej osoby pozwalają na pojawienie się w 2,3 r. ż. Emocji takich jak: duma, wstyd, wina, zazdrość.
Pojawiają się wyznaczniki dobrego zachowania (normy moralne, ideały osobiste)
Rozwój społeczny można rozpatrywać z dwóch punktów widzenia:
- jako integrowanie się dzieci z grupą społeczną (często określane socjalizacją)
- jako kształtowanie się jednostki w grupie.
Proces socjalizacji prowadzi do opanowania przez jednostkę wiedzy o swojej grupie oraz wiedzy o rolach społecznych. Dla dziecka dobrą szkołą społecznego uczenia się jest zabawa. Zabawy w role pomagają odkrywać reguły związane z rolą. W zabawie dziecko samo ustala reguły.
Typy przywiązania
Trzy typy przywiązania:
- dzieci lękowe, unikające (nie reagują negatywnie gdy matka je opuszcza, ale unikają jej po powrocie)
- dzieci ufne, przywiązane (lęk przy opuszczaniu i radość przy powrocie) - prawidłowy rozwój
- dzieci lękowo ambiwalentne (lęk przy opuszczaniu i agresja przy powrocie).
Rozwój moralności i osobowości
Od dostosowania się do nakazów i zakazów do zachowania zgodnego z normami społecznymi. Przedkonwencjonalny poziom rozwoju moralności - traktowanie zachowania zgodnego z regułami jako instrumentu do uzyskania nagrody.
Moralność heteronomiczna - szacunek wywołuje jednostronne wartościowanie i prowadzi do moralności polegającej na niewolniczym dostosowaniu się do narzucanych reguł. Sumienie jako przewodnik w rozróżnianiu dobra i zła. Początki jego kształtowania już w 2 r. ż.
Specyficzny wzorzec dla danej jednostki rozwija się w kontaktach z rodziną i rówieśnikami. W średnim dzieciństwie ujawniają się takie charakterystyki jak: skąpstwo, uległość, chęć podobania się innym.
Zadania rozwojowe wg Havighursta:
W okresie niemowlęctwa wczesnego dzieciństwa:
- Uczenie się chodzenia
- Uczenie się przyjmowania stałego pokarmu
- Uczenie się mówienia
- Uczenie się kontroli nad wydalaniem
- Uczenie się różnic płci i skromności seksualnej
- Tworzenie pojęć i uczenie się mowy do opisu rzeczywistości społecznej i fizycznej
- Nabywanie gotowości do czytania
W okresie średniego dzieciństwa :
- Uczenie się sprawności fizycznych potrzebnych w codziennych zabawach
- Wytwarzanie zdrowych postaw wobec samego siebie i wzrastającego organizmu
- Uczenie się przebywania z rówieśnikami
- Uczenie się właściwych ról męskich i kobiecych
- Rozwijanie podstawowych umiejętności czytania, pisania i liczenia
- Rozwijanie pojęć potocznych przydatnych w życiu codziennym
- Rozwijanie świadomości, moralności i skali wartości
- Osiąganie niezależności osobistej
- Rozwijanie postaw wobec grup społecznych i instytucji
Późne dzieciństwo
Granice wiekowe: od 6/7 do 10/12 r.ż.
Ogólna charakterystyka zmian:
1. Przekształcanie aktywności z głównie zabawy i spontaniczności w działania sterowane, stałe obowiązki zadania i normy.
2. Dalszy rozwój funkcji psychicznych i ich integracja.
3. Trwałe wejście w nowe środowisko poza bezpośrednim wpływem rodziców.
4. Podjęcie nowej roli społecznej - roli ucznia.
Nowe zadania rozwojowe:
- wzbogacanie i uporządkowanie wiedzy o świecie i samym sobie
- opanowanie umiejętności potrzebnych do nabywania i organizowania wiedzy oraz do posługiwania się nią
- opanowanie czytania i pisania
- wejście w grupę rówieśniczą i znalezienie swojego miejsca
Rozwój procesów poznawczych
Uwaga ma podstawowe znaczenie dla rozwoju procesów poznawczych. Dzięki uwadze możliwe jest zarówno uzyskiwanie potrzebnych informacji jak i przetwarzanie i zapamiętywanie ich. Dokonuje się to za pośrednictwem:
- ukierunkowanego przeglądu (scanningu) eksponowanych bodźców
- eliminacji bodźców zbędnych lub nieadekwatnych do oczekiwań.
- zahamowania działań impulsywnych
- selekcji i kontroli reakcji właściwych.
Do 5 r. ż. Uwaga dziecka ma charakter mimowolny. Zmiana pojawia się w okresie 5-7 r. ż. Dzieci mogą różnić się stopniem koncentracji uwagi i umiejętnością skupiania uwagi dowolnej. Stopień koncentracji ma bezpośrednie odzwierciedlenie w postępach w nauce.
W okresie późnego dzieciństwa pamięć mechaniczna zmienia się w pamięć logiczną.
Pod koniec młodszego wieku szkolnego dzieci dysponują wiedzą na temat pamięci i skutecznego zapamiętywania (tzw. Metapamięć), ale stosują ją w sposób zróżnicowany.
W późnym dzieciństwie następuje przejście do stadium operacji konkretnych (nabywanie i przetwarzanie informacji o świecie). Myślenie logiczne pozwala na przeprowadzenie wnioskowania o charakterze przyczynowo skutkowym. Decentracja poznawcza - umiejętność ujmowania cech rzeczywistości z różnych punktów widzenia oraz na integrowaniu ich w bardziej wielostronny i obiektywny obraz
Rozwój rozumowania moralnego (stadia rozwoju Piageta)
Dzieci chodząc do szkoły są najpierw w stadium realizmu moralnego (5-7 r. ż.) a później w stanie relatywizmu moralnego. Konsekwencją moralności heteronomicznej jest wiara w immanentną sprawiedliwość - złamaniu zasady zawsze towarzyszy kara.
Odpowiedzialność obiektywna - uzależnienie moralnej oceny sytuacji od jej fizycznych i obiektywnych skutków.
W stadium moralnego relatywizmu - reguły stopniowo traktowane jako umowy, stworzone dla określonych celów społecznych. Reguły mogą się zmieniać.
Ok. 10-11 r. ż. Coraz częściej przejawiają moralność autonomiczną - liczy się duch reguły.
Moralny pryncypializm - satysfakcja z postępowania zgodnie z normą przez siebie wyznaczoną.
Rozwój rozumowania moralnego (stadia rozwoju L. Kolberga)
Stadium I - Dzieci poniżej 9 r. ż. Przejawiają moralność przedkonwencjonalną (przyjmowanie przez podmiot egocentrycznej perspektywy).
Stadium II - za słuszne uważa się zachowanie, które odpowiada własnym potrzebom i interesom, a jednocześnie zapewnia wzajemną korzyść w interakcjach z innymi
Stadium III - moralność konwencjonalna - dziecko potrafi przyjąć punkt widzenia członka grupy społecznej, z którą pozostaje ono w bezpośrednich interakcjach
Stadium IV - dominuje perspektywa „prawa i porządku społecznego”
Podstawowe sfery działalności:
Życie dziecka koncentruje się wokół trzech sfer aktywności: - nauki szkolnej
- codziennych zajęć domowych
- zabawy
Dziecko zaczyna internalizować standardy dotyczące wykonywania typowych zadań
Podejmowane działania mają wszechstronne znaczenie i są treningiem sprawności i kompetencji
Późne dzieciństwo to okres przygotowania do samodzielnego zmagania się z wymaganiami zadań oraz stawiania sobie celów i ich realizacji. Nabywanie nawyków związanych z pracą i obowiązkowością. Czas identyfikacji z przyszłymi rolami zawodowymi.
Rozwój społecznych relacji z innymi (grupa rówieśnicza, umiejętności społeczne, akceptacja)
W okresie późnego dzieciństwa wzrasta znaczenie i atrakcyjność kontaktów z rówieśnikami
Wpływ wywierany przez angażowanie się w relacje społeczne:
1. społeczne podporządkowanie się (zmiana w sposobie akceptowania przez dziecko autorytetu)
2. Społeczna akomodacja
3. Rozróżnienie osób będących źródłem autorytetu porównywanie ich między sobą
Coraz większe podporządkowanie opinii rówieśników. Rówieśnicy stają się modelami wzorów myślenia, spostrzegania, oceniania, reagowania. Dziecko rozwija umiejętności interpersonalne i związane z własnym funkcjonowaniem.
Grupa odgrywa ważną rolę w przyswajaniu przez dziecko norm społecznych.
Ważna staje się pozycja zajmowana w klasie
Ujemne skutki bycia odrzuconym lub poczucia braku akceptacji
Otoczenie społeczne oddziałuje na dziecko przez system kar i nagród oraz mechanizmy wpływu społecznego
Rozwój kompetencji społecznych w okresie późnego dzieciństwa obejmuje:
- lepsze rozumienie sytuacji społecznych
- poszerzanie wiedzy o ludziach i zjawiskach społecznych
- rozwój w zakresie wnioskowania społecznego
- poznawanie i trening zachowań oraz ról
Rozwój osobowości:
Kształtuje się świadomość siebie oraz obraz samego siebie.
Dziecko uczy się integrować wiedzę o sobie z różnych punktów widzenia: perspektywy sprawcy, obserwatora, uczestnika, wiedząc, że jest stale tą samą osobą.
Rozwój uczuciowości wyższej i sfery emocjonalnej
Większa świadomość własnych stanów emocjonalnych i ich wpływu na zachowanie
Kształtuje się umiejętność wyrażania emocji zgodnie z oczekiwaniem społecznym
Dziecko potrafi ukrywać swoje przeżycia przed otoczeniem oraz aktywnie przeciwstawiać się wpływom silnych emocji i pragnień na swoje zachowanie.
Późne dzieciństwo to okres kształtowania się zainteresowań. Zainteresowania w powiązaniu z możliwościami poznawczymi pozwalają na dalsze poznawanie odnoszące się do siebie i świata.
Tendencja do dziecięcej samosocjalizacji.
Dzieci poszukują informacji same na interesujący je temat
Rozwój rozumowania moralnego podstawą do internalizacji norm.
Środki masowego przekazu lansują obowiązujące wzory wyglądu i zachowania.
Zaczyna kształtować się system postaw przekonań.
Pojęcia:
Somity - segmentalne jednostki przyosiowej mezodermy grzbietowej zarodków kręgowców, rozwijające się w procesie somitogenezy symetrycznie po obu stronach cewy nerwowej i struny grzbietowej.
Lanugo - meszek płodowy pokrywający w 4 miesiącu ciąży całą skórę płodu ludzkiego, znikający w 8 miesiącu ciąży, odpowiednik sierści (futra) zwierząt.
Organogeneza - proces biologiczny polegający na tworzeniu się i rozwoju narządów w okresie zarodkowym. (u ludzi 2 miesiąc)
Mielinizacja - tworzenie się otoczki tłuszczowej wzdłuż włókien nerwowych w rdzeniu kręgowym.
rytm naprzemiennej aktywności- zostaje ukształtowany przed urodzeniem. Dziecko wypracowuje swój rytm naprzemiennej aktywności na wzór swojej matki w zależności od jej trybu życia, stopnia rytmiczności i stałości pewnych form aktywności (jedzenie, sen, odpoczynek, ruch).
zjawisko habituacji - zjawisko neurologiczne. Odpowiedź układu na wielokrotne powtarzanie się tego samego bodźca nie niosącego żadnej istotnej informacji coraz mniejsza (dziecko się do niego przyzwyczaja).
komunikacja ostensywna - zwracanie uwagi na obiekty w otoczeniu przez ich wskazywanie. Wyróżnia się dwa rodzaje gestów w tej komunikacji:
- protoimperatywy: wpływanie na interlokutora w celu uzyskania wskazanego obiektu (6-7 miesiąc)
- protodeklaratywy: sposób komentowania aktualnego stanu rzeczy i wywieranie wpływu na uwagę odbiorcy (8-10 miesiąc)
czynności eksploracyjne - występują w kontakcie z nową sytuacja lub bodźcem, pozwalają zaspokoić poznawcze potrzeby dziecka, przybierają różne formy - aktywacji receptorów, przybliżania się do obiektu, manipulacji, stawiania pytań i przypuszczeń.
dojrzałość szkolna - gotowość dziecka do rozpoczęcia nauki w szkole.
Dziecko gotowe do nauki szkolnej, to takie, które:
- jest dostatecznie rozwinięte psychicznie i ruchowo (precyzja)
- dobra orientacja w otoczeniu i określony zasób wiedzy ogólny o świecie
- rozwinięte zdolności komunikacyjne (zrozumiały dla rozmówcy)
- potrafi działać intencjonalnie
- uspołeczniony, przyjaźnie i zgodnie współdziała, wykonuje polecenia
- dojrzałe emocjonalnie do rozstania z matką na czas szkoły.
medialny „wzór zachowania A” - reprezentuje tendencję do ekstremalnego zaangażowania podmiotu w panowanie nad sytuacją, osiąganie najlepszych wyników i rywalizację. Psychologiczne przejawy: nieustanna gotowość psychofizyczna, nadmierna aktywność, impulsywność i szybkość działań.
rozwój cefalokaudalny - rozwój postępuje od części głowowej przez tułów do części nożnej
rozwój proksymodystalny - oznacza, że zmiany następują od osi podłużnej ciała (kręgosłup) na boki.
Rozwój łokciowo-promieniowy - rozwój w osi poprzecznej przebiega od piątego małego palca dłoni do kciuka.
Okres manipulacji specyficznej - Dziecko dostraja ruchy do kształtu, wielkości i odległości przedmiotów. Ruchy nabierają precyzji.
Naśladowanie - dzieci w 2-3 dobie życia zdolne są do naśladowania wyrazów mimicznych swoich opiekunów. W 2-3 tyg. patrząc na twarz rodzica wysuwają język, otwierają usta i zaciskają wargi tak, jak on. Dzieci naśladują także ruchy głowy. Ich zdolność do naśladowania jest plastyczna i dowolna. W pierwszych 8 latach umiejętność naśladowania rozwija się i jest ważnym sposobem nauki. Pomaga też w interakcji.
Zabawa symboliczna - Zakłada zastępowanie jednych przedmiotów drugimi, a więc rozumienie relacji znaczący - znaczony. Służy ćwiczeniu wyobraźni.
Wg. Piageta dziecko w zabawie asymiluje świat do swojego ego, a nie dostosowuje swoich pomysłów do rzeczywistości
Dziecięce teorie umysłu - Teorie przyczynowo-wyjaśniające tłumaczące zachowania innych osób przez odnoszenie się do nieobserwowalnych stanów umysłu. Między 4 a 5 r. ż. Rozwija się reprezentacyjny model umysłu. Wiedza dziecka o funkcjonowaniu umysłu powstaje stopniowo:
3 r. ż. - przekonanie, że rzeczy i zdarzenia są odzwierciedlane przez umysł. Dzieci nie rozróżniają stopnia posiadanej przez kogoś wiedzy - można albo wiedzieć albo nic nie wiedzieć
Moment przełomowy ok. 4 r. ż. - odróżnienie przekonań na temat rzeczywistości od niej samej. Między 4 a 5 r. ż. Dziecko potrafi odróżniać realne zdarzenia od własnych przekonań
Etapy rozwoju wiedzy dziecka na temat umysłu:
1. Umysł istnieje - dzieci są przekonane, że ludzie są istotami myślącymi.
2. Umysł ma połączenie ze światem fizycznym dzieci, przypisują ludziom możliwość spostrzegania otoczenia oraz ustosunkowywania się do różnych obiektów.
3. Umysł jest oddzielony i różni się od świata fizycznego. Umysłowa reprezentacja nie jest tym samym, co rzeczywisty przedmiot.
4. Umysł może przedstawiać i zdarzenia ściśle prawdziwe lub nieściśle prawdziwe. Poziom osiągany ok. 4 r. ż. Dostrzegają, że rzeczy i zdarzenia mogą być reprezentowane w różny sposób, również nieprawdziwy. Różne reprezentacje tego samego obiektu.
5.Umysł aktywnie przetwarza i pośredniczy między interpretacjami rzeczywistości i doświadczanymi emocjami. (Umysł może zafałszować i wzbogacać rzeczywistość)
Agresja instrumentalna - Występuje w dążeniu do czegoś upragnionego (zanika z wiekiem)
Agresja wroga - zorientowana na sprawienie bólu innej osobie (wzrasta między 4 a 7 r. ż.).
Moralność heteronomiczna - Szacunek wywołuje jednostronne wartościowanie i prowadzi do moralności polegającej na niewolniczym dostosowaniu się do narzucanych reguł. W tym okresie dziecko kieruje się zasadą realizmu moralnego, czyli nie dopuszczalne są żadne odstępstwa od reguł
Funkcja symboliczna - To zdolność przywoływania nieobecnych zjawisk/przedmiotów za pośrednictwem symboli i znaków. Pierwsze przejawy to: przyswajanie mowy, pojawienie się zabawy symbolicznej, naśladownictwo odróżnicowanie (najważniejsze), przejawy wyobrażeń
Decentracja poznawcza - Umiejętność ujmowania cech rzeczywistości z różnych punktów widzenia oraz na integrowaniu ich w bardziej wielostronny i obiektywny obraz