1. PRZEDMIOT I ZADANIE WSPÓŁCZESNEJ PSYCHOLOGII ROZWOJOWEJ;

Przedmiot.

Jako gałąź psychologii zajmuje się ona badaniem zmian w zachowaniu się, procesach i strukturach psychicznych człowieka. W odróżnieniu od innych nauk psychologicznych psychologia rozwojowa bada zachowanie się i przeżycia człowieka z punktu widzenia zmian jakim podlegają one w czasie. Czas nie jest tu jednak utożsamiany z wiekiem życia. We współczesnej psychologii rozwojowej wiek życia służy głównie do opisu i porządkowania zmian. Jest on traktowany jako oś na której oznaczamy, kiedy pojawia się dane zdarzenie, znamionujące zmianę rozwojową. Przedmiotem badań psychologii rozwojowej są zmiany dokonujące się w psychice i zachowaniu się człowieka w różnych fazach jego życia. Przedmiotem zainteresowań badawczych tej dyscypliny są także zmiany rozwojowe psychiki i zachowania się jakie zachodzą w toku rozwoju gatunkowego i w procesie dziejów historycznych ludzkości.

Zadania psychologii rozwojowej człowieka
Zadaniem psych. rozwojowej jest badać:
- jakie są właściwości psychiczne człowieka w różnych okresach jego życia
- jakie są prawidłowości powstawania i rozwoju procesów psychicznych tj. spostrzeganie,
zapamiętywanie, myślenie, itd. oraz trwałych właściwości umysłu, charakteru i osobowości człowieka, jego nawyków i postaw, zainteresowań, uzdolnień i motywacji
- w jakich warunkach i pod wpływem jakich czynników kształtują się stopniowo zdolności dziecka i coraz bardziej sensowna jego działalność, jakie prawa rządzą rozwojem, czyli przekształcaniem się i
doskonaleniem psychiki i świadomości człowieka

- zrozumienie i wyjaśnienie rozwoju psychicznego (w jaki sposób przebiega i czym się charakteryzuje proces rozwoju psychicznego)

- prognozowanie rozwoju

- planowanie różnych form interwencji w przebiegu rozwoju

- organizowanie procesu nauczania i wychowania

- organizowanie środowiska wychowawczego.

2. POJĘCIE ROZWOJU I ZMIANY ROZWOJOWEJ.

Rozwój - wszelki, długotrwały proces kierunkowych zmian, w którym można wyróżnić prawidłowo po sobie następujące etapy przemian, wykazujące obiektywnie stwierdzalne różnicowanie się danego obiektu pod określonym względem.

Lub; Rozwój oznacza ciąg zmian (przemian, przekształceń) o określonym ukierunkowaniu niezależnie od tego, czy kierunek oceniany jest pozytywnie, czy nie.

Zmiana rozwojowa -

RODZAJE ZMIAN ROZWOJOWYCH
Zmiany rozwojowe (podział pod wzg. Powszechności): !!! - Helen Bee
- zmiany uniwersalne
o takie, które występują powszechnie na całym świecie i w całej historii. Podlegają im wszyscy ludzie. Wiaza się ze zmianami biologicznymi, społecznymi i punktualnością tych zdarzen.

- zmiany wspólne
o są wynikiem pewnych charakterystycznych doświadczeń grupy ludzi o podobnych doświadczeniach żyjących w tym samym czasie i miejscu. Chechują osoby z tego samego pokolenia, doświadczające pewnych przeżyć i wartości.
- zmiany indywidualne
o wywołane czynnikami, które działają tylko na indywidualna jednostkę. Związane z niepunktualnością zdarzeń, zdarzeniami unikatowymi, traumatycznymi- powodują, że droga życia zaczyna się różnić znacząco od drogi życia naszych rówieśników.
3. CECHY ROZWOJU PSYCHICZNEGO ;

- długotrwałość

- ukierunkowanie

- etapowość

- różnicowanie.

Rodzaje zmian rozwojowych ;

W każdym okresie życia zmiany rozwojowe dotyczą trzech sfer (triada Arystotelesa), które są ściśle ze sobą powiązane.

• Sfera soma- ,natura biologiczna' człowieka, czyli sprawność fizyczna związana z jakością funkcjonowania jego ciała.

• Sfera polis - ,natura społeczna' człowieka, czyli kompetencje społeczne.

• Sfera psyche- ,natura psychiczna' (umysłowa) człowieka, czyli kompetencje osobiste - poznawcze i emocjonalno - motywacyjne.

1. Kryterium występowania ;

• filogenetyczne - dotyczy różnic w przejawach psychiki obserwowanych w ewolucji od najprostszych do najbardziej złożonych

• antropogen etyczne - przemiany jakie dokonały się i dokonują w historii rozwoju gatunku ludzkiego od człekokształtnych do homo sapiens

• ontogenetyczne- zmiany zachodzące w indywidualnej historii życia człowieka jako jednostki od poczęcia do śmierci.

2. Kryterium zakresu zmian

• Uniwersalne- zmiany występujące powszechnie w rozwoju każdego człowieka w określonym wieku

• Wspólne- zmiany odnoszące się do określonej grupy jednostek o podobnych doświadczeniach, podobnym wieku i czasie historycznym

• Indywidualne- zmiany o charakterze unikatowym, specyficzne dla danej jednostki.

3. Kryterium natury zmian

• Ilościowe- wzrost zakresu i sprawności procesów psychicznych

• Jakościowe- zmiany funkcjonowania i charakteru czynności psychicznych

• Ciągłe- narastanie i kumulowanie wzdłuż kontinuum

• Skokowe- przeobrażanie, metamorfoza.

4. CZYNNIKI ROZWOJU .

a) socjalizacja- wszystkie niezamierzone wpływy kształtujące nasze zachowania i nasz rozwój.

b) edukacja- wpływ społeczny, zamierzony , przemyślany, który wpływa na nasz rozwój.

c) własna aktywność- np. wzrost osób w patologicznych rodzinach, ten czynnik pozwala im rozwinąć skrzydła i nie być patologiem.

Uczenie się -> rozwój->dojrzewanie.

5. WYBRANE KONCEPCJE ROZWOJU PSYCHICZNEGO CZŁOWIEKA.

1. Psychoanaliza Z.Freud

- psychika człowieka porównywana do góry lodowej

- nasza zachowania wyznaczane są przez nieświadome procesy

- koncepcja rozwoju osobowości 

• Struktura naszej osobowości :

ID- sfera biologiczna

W id dochodzi do ukształtowania się ego i superego. Zawiera w sobie dziedziczne i wrodzone wyposażenie psychiczne z popędami włącznie, działa na zasadzie impulsów i natychmiastowej gratyfikacji, zaspokojenia potrzeb. Pozostaje w ścisłym związku z procesami fizjologicznymi z których czerpie energię. Id reprezentuje wewnętrzny świat subiektywnych doznań i nie posiada żadnej wiedzy o rzeczywistości obiektywnej. Redukcja napięcia zachodzi za pomocą czynności odruchowych i procesu pierwotnego.

EGO- jaźń

Zgodnie z koncepcją Freuda ja nie jest obecne od początku życia. Powstaje dopiero w pewnym czasie po narodzeniu aby podmiot mógł sprostać wymaganiom rzeczywistości. Ego wytwarza się ponieważ zaspokojenie potrzeb organizmu wymaga działań w świecie rzeczywistym (obiektywnym) poprzez przekształcanie wyobrażeń w spostrzeżenia. Jest podporządkowane zasadzie rzeczywistości, działa za pośrednictwem procesu wtórnego, sprawuje kontrolę nad funkcjami poznawczymi i intelektualnymi. Ta część osobowości decyduje o przystąpieniu do działania, które popędy i w jaki sposób zostaną zaspokojone, oraz o tym które życzenia zostaną wyparte. Zasadnicza rola ego to godzenie wymagań organizmu z warunkami środowiskowymi czyli id i superego.

SUPEREGO- nadjaźń

Superego stanowi wewnętrzną reprezentację wartości moralnych i ideałów uznawanych przez daną społeczność, które przekazywane są dziecku przez rodziców w procesie socjalizacji. Jest to instancja „moralna”, dążąca do doskonałości. Główne funkcje superego to hamowanie impulsów id, przekonywanie ego, aby cele realistyczne zastąpiło moralnymi. Jest to ostatni wykształcający się element osobowości, kształtuje się pod wpływem kar i nagród.

- koncepcja rozwoju psychoseksualnego

Zdaniem Freuda rozwój osobowości następuje już w dzieciństwie. Jest to proces stadialny, w którym Freud wyodrębnił pięć stadiów, które określił jako stadia psychoseksualne. Dokonał takiego rozróżnienia z tego powodu, że sądził, iż rozwój psychiczny człowieka warunkowany jest zmienną i dynamiczną energią seksualną, która koncentruje się w różnych miejscach ciała ludzkiego i zmienia się w miarę jego rozwoju i dojrzewania. Stadia, które wyodrębnił Freud to kolejno:

• Stadium oralne: ma ono miejsce w okresie od dwunastego do osiemnastego miesiąca życia. Wówczas niemowlę poznaje i "pochłania" otaczający je świat ustami, które spożywa. Dlatego właśnie w tym stadium fundamentalnym ośrodkiem poznawania świata i doznawania wrażeń są usta. Freud był zdania, że wśród osób, których rozwój zatrzymał się właśnie w fazie oralnej częściej dochodzi do nałogowych czynności, takich jak picie, palenia albo nadmierne objadanie, gdyż osoby te szukają zaspokojenia właśnie w takich czynnościach.

• Stadium analne: dziecko wchodzi w drugie stadium rozwoju około drugiego do trzeciego roku życia. Wówczas zaczyna kształtować się struktura osobowości określana jako ego. Wtedy dziecko zaczyna być świadome własnego istnienia oraz wymagań, jakie stawia przed nim otaczająca rzeczywistość. Dlatego według Freuda ważnym zadaniem, przed którym dziecko staje w tym stadium jest osiągnięcie umiejętności kontrolowania wydzielin fizjologicznych organizmu. W związku z tym osoby, których rozwój zatrzymał się w tym stadium albo przesadnie dbają o porządek i czystość, albo wręcz przeciwnie - są niechlujnymi brudasami.

• Stadium edypalne, inaczej falliczne: ma miejsce w okresie od trzeciego do szóstego roku życia. Zdaniem Freuda w stadium tym dzieci podświadomie pragną w sposób seksualny rodziców płci przeciwnej i darzą uczuciem nienawiści drugiego rodzica, widząc w nim swojego konkurenta. Freud określił takie zjawisko mianem kompleksu Edypa.

• Stadium latalne, inaczej utajone: rozpoczyna się ono w momencie zakończenia fazy fallicznej i trwa aż do osiągnięcia dojrzałości. Stadium to charakteryzuje się uregulowaniem trybu życia ze względu na to, że dziecko zaczyna chodzić do szkoły. Wtedy też następuje nauka pierwszych ról społecznych, tworzą się grupy koleżeńskie i przyjacielskie. Dziecko uczy się funkcjonowania, współpracy i współdziałania w grupie. Według Freuda w tym okresie dochodzi również do tak zwanej amnezji dziecięcej, kiedy to dziecko nie jest w stanie przypomnieć sobie wydarzeń z pierwszych lat jego życia

• Stadium genitalne: stadium to przypada na okres dojrzałości płciowej i seksualnej, a rozpoczyna się już w okresie dojrzewania. Wówczas następuje skierowanie energii seksualnej, dotychczas umiejscowionej w genitaliach, w stronę stosunków płciowych.

- akcent położony na doświadczenia z wczesnego dzieciństwa.

2. Karl Jung

- koncepcja indywiduacji - celem życia człowieka jest stawanie się coraz bardziej ludzkim i osiąganie coraz wyższych wartości humanistycznych.

- rozwój zaprzeczeniem naśladowania

- rozwój jest ciągiem zmian o charakterze niepojmowalnym, istotą jest niezależność, własna aktywność, podmiotowość działań.

- `stan zależności od nieświadomości' - tracimy szanse na indywidualny rozwój i życie.

- proces indywidualizacji przypada na lata 40 lata życia

- indywidualizacja wymaga: umiejętności świadomych wyborów, świadomego zaspokajania potrzeb, wiedzy na temat naszych możliwości i ograniczeń, zdolności do autorefleksji, określonej postawy wobec świata.

3. E. Erikson

- Jako pierwszy udzielał pomocy psychoanalitycznej dzieciom.

Założenia ;

- rozwój człowieka ma charakter stadialny ( 8 etapów od urodzenia do śmierci)

- w każdym stadium przeżywamy charakterystyczny dla niego kryzys normatywny, który nie ejst tylko negatywny i nie tylko przynosi złe skutki ; daje nam możliwość rozwoju i kształtowania nowych cech. Niesie też zagrożenia i komplikacje w naszym rozwoju.

Źródło kryzysów normatywnych :

• - dojrzewanie i zmiana potrzeb, których z powodu braku kompetencji i cech nie możemy zaspokoić

• - zmiany społecznych wymagań i oczekiwań w poszczególnych stadiach

- przejście przez kryzys może być pomyślne i niepomyślne

Ułatwia nam rozwiązanie kolejnego kryzysu, uniemożliwia/utrudnia rozwiązanie kolejnego kryzysu.

- każde stadium ma dwuczłonową nazwę, która pokazuje co jest istota kryzysu.

1. ZAUFANIE vs. BRAK ZAUFANIA (1 rok życia)

• Kształtuje się podstawowe, wewnętrzne, dojrzałe poczucie własnej pewności

• Istotna jest jakowość opieki oferowanej dziecku przez opiekunów

• Ważne jest zaspokojenie potrzeby bezpieczeństwa: obecność odpowiedzialnych, znanych, bliskich dziecku osób

• Godni zaufania opiekunowie: wrażliwi na potrzeby dziecka, wyczuleni na ból, dyskomfort, reagujący na sygnały niezaspokojonych potrzeb.

• Ważne by opiekunowi manifestowali ciepłe uczucia np. przytulanie, obejmowanie

• „faza inkorporacyjna” - faza dużej chłonności i wrażliwości dziecka na bodźce zewnętrzne, dużej chłonności dziecka wobec oferowanych bodźców. Ważna odpowiednia ilość i rodzaj bodźców. Ich nadmiar powoduje skłonnośc do obrony natomiast ich niedostatek prowadzi do nadmiernej bierności i niezaangażowania.

• Trudnym momentem jest cza ząbkowania - dziecko zdane na siebie i opiekunów musi się nauczyć ufać sobie i innym. Istotne jest wtedy dostarczanie pozytywnych przeżyc.

PODSUMOWANIE

Pomyślne rozwiązanie	Niepomyślne rozwiązanie
Zdrowe zaufanie do ludzi	Postawa chłodu, izolacji, dystansu
Umiejętność polegania na sobie i ufanie sobie	Lekowe nastawienie do świata i ludzi
Realistyczna ocena rzeczywistości	Podejrzliwość = brak zaufania
	Formy ekstremalne - zachowanie schizoidalne, stany psychotyczne

2. AUTONOMIA vs. WSTYD I NIEPWNOŚĆ (2 i 3 rok życia)

• Niezwykły rozwój zdolności lokomocyjnych

• Dążenie do coraz większych samodzielności

• Ciekawość świata u dziecka

• Poszukiwanie nowych wrażeń, doświadczeń

• Dążenie do autonomii (samodzielności)

• Charakter metody - aby nie były zbyt rygorystyczne, sztywne, by nie ograniczały autonomii.

• Stwarzanie dziecku sytuacji, w których może trenować swoją samodzielność

• Zachęcanie dziecka do rozwoju autoekspresji

• Trening czystości- nauka czynności wydalniczych (nie może być przyspieszany, nie wolno zawstydzac dziecka, ośmieszać, surowo karać, gdyż zmniejsza to motywację dziecka, powoduje to regres, lęk czy depresją bądź też agresję)

PODSUMOWANIE

Pozytywne	Negatywne
Sprzyja kształtowaniu się autonomii i poczucia własnej wartości	Zwątpienie w umiejętność kierowani sobą
	Przymusowe kontrolowanie siebie lub/i innych

INICJATYWA vs. POCZUCIE WINY (4-5 rok życia)

• Dziecko wyznacza sobie pierwsze cele (podejmowanie inicjatywy)

• Styl intruzywny związany z proponowaniem różnych zachowań

• Zainteresowanie własną seksualnością (odkrywa różnice w wyglądzie i budowie genitaliów), istotna w tym okresie jest postawa opiekunów

• Zwiększona umiejętnośc obserwowania siebie ( ocenianie, porównywanie z innymi) i idące za tym tendencje karania siebie za coś co się nie udało.

• Pierwsze zachowania rywalizacyjne (dlatego należy pokazywać dziecku pozytywne wzorce kulturowe)

PODSUMOWANIE

Pozytywne	Negatywne
Sprzyja umiejętności wyznaczania celów, planowania działań, podejmowania inicjatyw	Przeżywanie poczucia winy zbyt częstsze, nieuzasadnione
	Poczucie własnej ograniczoności

1. PRACOWITOSĆ vs POCZUCIE NIŻSZOŚCI (6-11/12 )

• Zaczyna kształtować się potrzeba bycia produktywnym

• Nauczyciel - osoba dominująca w rozwoju (nauczyciel powinien : zauważać zdolności, potencjał, doceniać zaangażowanie, wysiłek, wyrażać aprobatę, wzmacniać dziecko, nagradzać wytrwałość i systematyczność)

• Silne ego (silne ja)

• Najpoważniejsze zagrożenia- jesteśmy narażeni na kształtowanie się poczucia niższości źródła poczucia niższości :

• Brak pozytywnego potwierdzania wartości dziecka

• Nawykowe ocenianie poprzez system porównywania w górę

• Wymagania, które nie uwzględniają rzeczywistych zdolności i cech dziecka

• Droga minimalizowania poczucia niższości (zachęcanie dziecka do znalezienia dziedziny, w której będzie czuło się dobre, będzie odczuwało radość, satysfakcję, zadowolenie z siebie, dumę z pracy)

• Dwa pozostałe zagrożenia ;

• Wychowywanie dziecka w przesadnym poczuciu obowiązku (niszczy naturalną skłonnośc do poznawania)

• Wychowywanie bezstresowe

PODSUMOWANIE

Pozytywy	Negatywy
Poczucie sukcesu	Poczucie niższości, niedostosowania
Wiem co to jest przyjemność z wykonywanej pracy
Wiara w umiejętność realizowania własnych celów

TOŻSAMOŚĆ vs. POMIESZANIE TOŻSAMOŚCI/RÓL (12-18)

• Przyspieszenie na gigantyczną skalę rozwoju na różnych płaszczyznach

• Zmiany w funkcjonowaniu poznawczym

• Zmiany hormonalne

• Zmiany w wyglądzie fizycznym

• Zwiększa się swiadomość własnej indywidualności

• Okres buntu spowodowany kryzysem autorytetu rodziców, pogłębianie się różnic generacyjnych

• Dominujące zadanie - zaspokajanie potrzeby tożsamości

• Kształtowanie się własnego światopoglądu

• Czas testowania eksperymentowania

• Warunkiem pozytywnego przejścia przez kryzys jest moratorium psychospołeczne - odnalezienie odpowiedzialności, do której osoby nie są jeszcze gotowe. Dobrą drogą realizowania moratorium psychospołecznego są studia dzienne.

• Nadmierne presje zewnętrzne, powodują lęk i zagubienie

PODSUMOWANIE

Pozytywy	Negatywy
Zintegrowana tożsamość	Poczucie zagubienia, pustki, zawieszenia, obniżona tożsamość
	Tożsamość negatywna

6.WCZESNA DOROSŁOŚĆ BLISKOŚC INTYMNA vs. SAMOTNOŚĆ, IZOLACJA (18-35)

• Pojawia się potrzeba partnerstwa

• Potrzeba intymności (w kategorii psychicznej)

• Umiejętnośc wyśrodkowania pomiędzy dojrzałą miłością a autonomią

• Spuścizna poprzednich kryzysów (korelacja doświadczeń z dzieciństwa a umiejętność bądź jej brak w tworzeniu związków)

• Zagrożenia tego stadium - skłonność do izolacji, niechęć do bliskich

PODSUMOWANIE

Pozytywy	Negatywy
Umiejętnośc wytworzenia i utrzymania satysfakcjonującego związku	Życie w pojedynkę
Umiejętność przeżycia miłosci i oddania	Związki z innymi pozbawione treści, więzi

7.WIEK ŚREDNI (35/40-60/65) TWÓRCZOŚĆ vs. STAGNACJA

• Bardzo wazne jest poczucie bycia potrzebnym i stałego rozwijania się, generowania a także bycia generatywnym, szukanie własnego wkładu w życie społeczeństwa.

• Tworzenie wspieranie własnych dzieci, młodego pokolenia

• Uczestnictwo w życiu kulturalnym, artystycznym, politycznym

• Powoływanie do życia nowych idei

• Możliwość wspierania, dawania innym (nie tylko rodzinie)

PODSUMOWANIE

Pozytywy	Negatywy
Postawa opiekuńczości wobec innych	Poczucie stagnacji (braku rozwoju)
Umiejętność troszczenia i dzielenia się	Nadmierna koncentracja na sobie
	Poczucie pustki, beznadziejności
	Osobiste zubożenie skutkiem izolacji

8.STAROŚĆ (po 65 roku życia) INTEGRACJA vs. ROZPACZ

• Głowny cel - osiągnięcie własnej integracji (akceptacja całej drogi życiowej z błedami, pomyłkami, zaniechaniami i z przyjęciem odpowiedzialności za nie).

• Największym niebezpieczeństwem jest popadanie w stan rozpaczy, dokonywanie ujemnego bilansu życia, nie potrafimy pogodzić się z życiowymi błędami. Twierdzenie, że życie pozbawione jest sensu. Postawa ta wzmaga lęk przed śmiercią i bycia kimś skończonym.

PODSUMOWANIE

Pozytywy	Negatywy
Poczucie zadowolenia i satysfakcji z życia	Nadmierny żal z powodu straconych szans
Akceptacja wizji nadchodzącej smierci	Zbyt silny lęk przed własną śmiercią

9. BEHAWIORYSTYCZNE TEORIE ROZWOJU CZŁOWIEKA.

• Teoria warunkowania i uczenia się :

1. Warunkowanie klasyczne

2. Warunkowanie instrumentalne

• Oddziaływania jakim podlegamy ze strony środowiska

• Stymulacja zewnętrzna

• Teorie uczenia się społecznego (Albert Bandura)- rola obserwacji i naśladownictwa w nabywaniu różnych zachowań.

• Obserwowanie modeli (ważne jest modelowanie abstrakcyjne- obserwator uczy się nie tylko modelowych zachowań, ale także leżących u ich podstaw standardów, oceny i sposobów rozwiązywania problemu.

10. TEORIE POZNAWCZE ROZWOJU - J.PIAGET

• Koncepcja rozwoju myślenia

• Rozwój widziany jako ciąg zmian jakościowych w mózgu i w nerwach, które przebiegają stadiami, zawsze w tej samej kolejności, ale różny może być czas trwania stadiów.

• 4 stadia rozwoju inteligencji :

Sensoryczno-motoryczna (0-2)- W tym okresie dziecko myśli głównie przez działania. Została podzielona na
sześć etapów rozwoju:
1.Odruchy (0-1 miesiąc) - aktywność odruchowa.

2.Pierwsze rozróżnienia (1-4 miesiąc) - koordynacja ruchów.

3.Odtwarzanie (4-8 mies.) - koordynacja ruchów ręki i oczu; odtwarzanie interesujących zdarzeń.

4.Koordynacja schematów (8 - 12 mies.) - stosowanie znanych rozwiązań do nowych problemów,
przewidywanie.
5.Eksperymentowanie (12-18 mies.) - odkrywanie nowych sposobów działania.

6.Reprezentacja (18-24 mies.) - wymyślanie nowych sposobów działania poprzez wewnętrzne kombinacje.

Przedoperacyjna (2-6)- Cechami rozwoju przedoperacyjnego są:
1. Egocentryzm-dziecko jest przekonane , że wszyscy myślą tak samo jak ono. Są przekonane, że ich myśli są zgodne z prawdą.

2. Niezdolność do rozumienia przekształceń.

3. Centracja - dziecko wykazuje tendencje do skupiania uwagi na jednym tylko aspekcie prezentowanego mu bodźca wzrokowego.

4. Odwracalność-możliwość cofnięcia swego myślenia do punktu, w którym się rozpoczęło.

Opisane wyżej cechy są niezbędne do rozwoju myślenia logicznego i występują w sposób naturalny.

Operacji konkretnych (6-11) - W tym wieku procesy rozumowania stają się logiczne. W tym stadium dziecko rozwija procesy myślenia logicznego, mogące mieć zastosowanie przy rozwiązywaniu problemów, które są konkretne. Dziecko potrafi decentrować swoje spostrzeżenia i zwraca uwagę na przekształcenia, a co najważniejsze- posiada zdolność odwracania operacji umysłowych. Dziecko w fazie operacji konkretnych staje się ponadto bardziej uspołecznione i mniej egocentryczne w posługiwaniu się mową niż wcześniej.

Myślenie na poziomie operacji konkretnych przewyższa myślenie przedoperacyjne pod względem jakości. Pojawiają się schematy operacji logicznych takich jak seriacja (porządkowanie) i klasyfikacja. Rozwijają się pojęcia przyczynowości, przestrzeni, czasu, prędkości.
- Operacje formalne (12-15) - Dziecko nabywa zdolność do rozumowania abstrakcyjnego bez odwoływania się do konkretnych przedmiotów i wydarzeń. Dzieci potrafią rozwiązywać problemy w umyśle za pomocą systematycznego testowania zbioru hipotez i równoczesnego badania ich wzajemnych zależności. Staje się w coraz większym stopniu podobne do myślenia człowieka.
11. KOMPLEKSOWE MODELE I KONCEPCJE ROZWOJU- KONCEPCJA ROZWOJU CZŁOWIEKA DOROSŁEGO D. J. LEVINSONA.
Wg Levinsona motorem rozwoju człowieka są trudności, dylematy, problemy odmienne na każdym etapie rozwoju.
Wczesna dorosłość wg Levinsona

- osoba znajdująca się na szczycie sprawności

-okres dramatyczny wiąże się z wielością :

1) różnorodnych zadań życiowych

2) spiętrzenie obowiązków

3) wydarzenia rozstrzygające o biegu całego życia

4) pozycja nowicjusza ( np. 1 praca, 1 dziecko, 1 ślub)

- wielość ról powoduje przeciążenie i konflikty

Późna dorosłość

-pojawia się zadanie akceptowania spodku wydajności psychofizycznej, spadek funkcji biologicznej

- przejście na emeryturę, co powoduje zmiany w strukturze życia i zmiana roli społecznej

-znalezienie zastępczych, ale satysfakcjonujących aktywności

-NOWY PRZEŁOM - zmienia się życie ludzi powyżej 85 roku życia

-okres w którym w sposób wyjątkowy pozbywamy się zewnętrznej presji. Wyzwolenie z zewnętrznych zależności, przy dużym ryzyku odczuwania samotności.
12. JEDNOSTKA A RODZINA - WPŁYW KONTEKSTU RODZINNEGO NA KSZTAŁTOWANIE SIĘ ROZWOJU PSYCHICZNEGO DZIECKA.

Podstawa rodzicielska - (behawioralna) komponent afektywny(emocjonalny) obejmujący całą gamę uczuć, kierowanych przez rodzica do dziecka, uczuć związanych z dzieckiem, różnorodne- pozytywne i negatywne.

Komponent poznawczy obejmujący zespół przekonań jakie rodzic ma wobec swojego dziecka(sądy, ocena, wartościowość wobec własnego dziecka).

Względnie trwały system nastawienia rodzica wobec dziecka wyrażamy w sposób werbalnego i niewerbalnego zachowania wobec dziecka, które jest konsekwencją komponentu uczuciowego i poznawczego.

Postawy rodzicielskie wpływają na:

• Kształtowanie się pewnych cech osobowości u dziecka w szczególności:

- poziom samodzielności bądź niesamodzielności

- otwartość na doświadczenia bądź zamknięcie

- poziom ekstra introwersji

-zaburzenie emocjonalne np. wysoki poziom lęku, zaburzenie nerwicowe, nadmierna agresja

• Osiągnięcia szkolne

• Przebieg kariery szkolnej, zawodowej

• Wybór zawodu

Postawy:
1) Odtrącająca- Dziecko odczuwane jako ciężar, rodzice nastawiają się na uwolnienie od ograniczeń związanych z dzieckiem. Nie lubią własnego dziecka, niezadowolenie dzieckiem, niechęć.

Diagnozujemy to po zachowaniu:

- rodzic nie okazuje dziecku pozytywnych uczuć

-demonstruje uczucia negatywne
- często, otwarcie krytykuje dziecko

- nie jest zainteresowany potrzebami dziecka

-nie wnika w potrzeby dziecka

Metody wychowawcze jakie stosuje rodzic:
+surowe kary

+zastraszanie dziecka

+dyktatorstwo

Nie zauważa pozytywnych stron dziecka

Brak tolerancji u rodzica dla słabości dziecka, jego wad, potknięć, czy braku zdolności.

Konsekwencja (dziecko):

- sfrustrowane- agresja

-buntowanie się

- zahamowanie rozwoju społecznego

-łamanie norm społecznych

-bezsilność

-zastraszenie

-wycofanie

-bezradność

-zahamowanie

-reakcje nerwicowe

- pozory niedorozwoju psychicznego
2) Postawa akceptująca:

Nastawienie emocjonalne:

- rodzic lubi swoje dziecko i okazuje mu to

-kontakt z dzieckiem daje rodzicom zadowolenie

- akceptacja dziecka takim jakie jest

Metody wychowawcze:

+dyscyplina właściwie stosowana do zachowania dziecka

+rodzic wrażliwy na potrzeby dziecka, zainteresowany nim, reaguje na te potrzeby

Konsekwencje:

-Zaspokojona potrzeba bezpieczeństwa owocuje dzieckiem śmiałym i o poznawczej ciekawości

- Zdolność do tworzenia związków z innymi- stałych, trwałych

-swobodna komunikacja emocjonalna, odbiera dziecko jako miłe, współczujące.

3) postawa unikająca.

Emocje:

- kontakt z dzieckiem jest odrzucający

-dużo obojętności uczuciowej, dystans, chłód
- luźny kontakt z dzieckiem

Cechy wyróżniające:
*dziecko jest ignorowane przez rodzica

*bierny rodzic, zero wspólnych aktywności
*unikanie i ograniczanie kontaktu z dzieckiem za wszelką cenę

Potrzeby uczuciowe:

+zaniedbywanie potrzeb uczuciowych

+brak zaangażowania w sprawy dziecka

+beztroska rodzica odnośnie dobra dziecka

Konsekwencje:

- nieumiejętność nawiązania kontaktu z innymi, tworzenia i utrzymywania relacji z innymi

-labilność (chwiejność) uczuciowa

-samowola- antagonistyczne nastawienie do społeczeństwa

-pogarsza funkcjonowanie poznawcze:

a)problem z koncentracją uwagi

b)problem z wytrwałością

- konflikty w szkole, nieufność do kontaktów

4)podstawy współdziałające:

-pozytywne nastawienie

- spore zaangażowanie rodziców w spawy dziecka

-dziecko angażowane w sprawy domu

-rodzic stara się aby dziecko lubiło zdobywać wiedzę

-stara się aby dziecko miało pozytywne uczucie ze wspólnie spędzonego czasu

Konsekwencje:

-dziecko potrafi być wytrwałe w dążeniu do celu

-dziecko jest w stanie korzystać ze wsparcia

- potrafi prosić dorosłych o pomoc

- czerpie radość z osiągniętej pracy

- zdolne do współdziałania

-duży poziom samodzielności
5) Nadmierna ( nie jestem pewna nazwy)

-rodzic posiada wzór doskonałości dziecka nie uwzględniający możliwości dziecka

-dominacja rodzica

-brak prawa do samodzielności

-rządzenie dzieckiem

-ograniczanie swobody, przymuszanie

-przesadne nastawianie na osiągnięcia dziecka

-chęć przyśpieszenia rozwoju dziecka

-trudność z koncentracją uwagi

Konsekwencje:

-zaniżona samoocena

- brak pewności siebie

-zwątpienie we własne siły

-lęk, obsesje, przewrażliwienie

- nadmierna uległość

-trudność z koncentracją uwagi
6. ( nie wiem jaka tu ma być nazwa, proszę o uzupełnienie kogoś ;p)

-rodzice w miarę obiektywnie oceniają możliwości dziecka

-rodzice pozwalają dziecku na własną odpowiedzialność

- dziecko okazuje szacunek dla innych

-inny sposób komunikacji: dialog, negocjacje, ustalenia

- kary i nagrody są ustalone razem dzieckiem

Konsekwencje:

-wysoki poziom solidarności z członkami rodziny

-bardzo dobra komunikacja

-własna inicjatywa

-kreatywność dziecka

7) ( nie wiem jaka tu ma być nazwa, proszę o uzupełnienie kogoś ;p)

-rodzic traktuje dziecko jako wzór doskonałości

-traktowanie dziecka nieadekwatnie do jego wieku

-pobłażanie dziecku
-rozwiązywanie wszelkich problemów za dziecko

-rodzic stara się usunąć wszelkie ryzyko

-izolacja dziecka

-ingerencje w sferę prywatną dziecka

- nadmierna opieka

Konsekwencje:

- opóźnienie dojrzałości społecznej

-nadmierna zależność od rodziców

-brak inicjatywy

-megalomania
-przesadna pewność siebie

-zuchwałość

-niepowściąganie swoich reakcji

- tyranizowanie swojego rodzica w przyszłości
8) Rozumna swoboda

-elastyczność

-dostrzeganie potrzeb dziecka

-swoboda w granicach rozsądku

-rodzic trwa o to aby utrzymać autorytet w oczach dziecka

- obiektywna ocena niebezpieczeństwa

Konsekwencje:

-dużo wyższy poziom uspołecznienia

-dzieci z inicjatywą

-zdrowa pewność siebie

-realistyczna ocena rzeczywistości

- łatwe przystosowanie

W praktyce najczęściej występują style mieszane

14. CHARAKTERYSTYKA PRAWIDŁOWYCH POSTAW RODZICIELSKICH WG M. ZIEMSKIEJ
Postawa akceptująca
- rodzic lubi swoje dziecko, okazuje to, kontakt z dzieckiem daje zadowolenie, przyjemność - jest to wyrażane dziecku
- dojrzały psychicznie rodzic - akceptacja dziecka, jego wyglądu, zachowania itd., stosowanie odmiennych metod wychowawczych; stosowanie dyscypliny w sposób taki, że gasi zachowanie (nie dziecko), rodzic jest wrażliwy na potrzeby dziecka, reaguje na te potrzeby
Postawa współdziałająca
- pozytywne nastawienie wobec dziecka
- wyraźne zaangażowanie rodziców w życie dziecka (w różne sfery jego aktywności)
- dziecko angażuje się w życie domowe
- aktywność rodziców w nawiązywaniu kontaktów z dzieckiem
- gotowość rodziców do bycia przewodnikami dziecka
- rodzic stara się modelować u dziecka zapał do samodzielnego zdobywania wiedzy
- wyrażanie pozytywnych uczuć ze wspólnie spędzonego czasu
Konsekwencje
- dziecko nabiera wytrwałości w dążeniu do celu
- dziecko potrafi korzystać ze wsparcia
- umiejętność czerpania satysfakcji z pracy
- zdolność do współdziałania
- duży poziom samodzielności
Postawa rozumna swoboda
- wymaga otwartości i elastyczności myślenia rodzica
- wymaga dostrzegania zmieniających się wraz z wiekiem potrzeb
- utrzymywanie własnego autorytetu przez rodzica
- obiektywna ocena niebezpieczeństwa (poziomu zagrożeń)
- troska o zdrowie i bezpieczeństwo dziecko (w granicach rozsądku)
Konsekwencje
- większa pomysłowość dziecka
- zdrowa pewność siebie
- realistyczna ocena rzeczywistości
- łatwe przystosowanie
Uznanie praw dziecka
- obiektywne spojrzenie na dziecko
- rodzice pozwalają dziecku na własną aktywność
- dziecko docenia indywidualność, rozwój hobby
- prawdziwy dwustronny dialog tłumaczy, wyjaśnia
- dyscyplina: kary i nagrody  poczucie bezpieczeństwa
Konsekwencje
- lojalność wobec rodziców
- własna inicjatywa
- wysoki poziom samodzielności i kreatywności
15. CHARAKTERYSTYKA NIEPRAWIDŁOWYCH POSTAW RODZICIELSKICH I ICH KONSEKWENCJE DLA PSYCHICZNEGO ROZWOJU JEDNOSTEK
Postawa odtrącająca
- dziecko odczuwane jako ciężar, rodzice chcą się uwolnić od niewygody, ograniczeń związanych z dzieckiem, rozczarowanie dzieckiem, opieka budzi niechęć
Diagnoza
- rodzic nie okazuje pozytywnych uczuć
- demonstracja uczuć negatywnych, dezaprobata, niezadowolenie
- częsta, otwarta krytyka
- brak zainteresowania potrzebami dziecka/ nie wnikanie w potrzeby dziecka
- dziecko nie jest dopuszczane do głosu
Metody wychowawcze
- surowe kary, zastraszanie, rozkazy
- nieuznawanie pozytywnych stron dziecka
- brak tolerancji u rodzica dla słabości dziecka, niedociągnięć i wad
Konsekwencje
- permanentna frustracja
- ścieżki rozwojowe: agresja i kłótliwość, buntowanie i niepodporządkowywanie się
- zahamowanie rozwoju uczuć wyższych
- łamanie norm społecznych
- bezsilność, zastraszenie, wycofanie, bezradność, trudności w przystosowaniu się, zahamowania, reakcje nerwicowe, pozory niedorozwoju intelektualnego
Postawa unikająca
- kontakt z dzieckiem uważany jako nieprzyjemny, budzi niechęć, brak więzi psychicznych, obojętność uczuciowa, dystans, chłód, luźny kontakt z dzieckiem (pozornie dobry)
- zaniedbane potrzeby uczuciowe, rodzic niezaangażowany w sprawy dziecka
Konsekwencje
- niezdatność do tworzenia i utrzymania dobrych relacji z ludźmi, trwałych więzi uczuciowych
- chwiejność uczuciowa
- antagonistyczne nastawienie do społeczeństwa
- problemy z koncentracją, problem z wytrwałością
- konflikt w szkole, nieufność w kontaktach z innymi ludźmi
Postawa nadmiernych wymagań/ postawa zmuszająca
- wzór doskonałości, do którego naciąga się dziecko; problemem jest to, że nie uwzględnia się obiektywnych możliwości, właściwości dziecka

- nie daje się dziecku prawa do samodzielności
- rządzenie dzieckiem, ograniczanie swobody, stosowanie nagan i b. sztywnych reguł
- przesadne nastawienie na osiągnięcia dziecka (tkwi to m.in. w kompleksach rodziców itp.)
- chęć przyspieszenia rozwoju dziecka
- brak wsparcia dziecka od rodziców - brak wzmacniania; rodzice oceniają, wyrażają gniew
Konsekwencje
- zaniżona samoocena
- brak pewności siebie
- zwątpienie we własne siły
- wysoki poziom lęku
- obsesja przewrażliwienia
- nadmierna uległość
- trudności w koncentracji uwagi
- brak opanowania uczuciowego
Postawa nadmiernie chroniąca/opiekuńcza
- traktowanie dziecka jak ideał, wzór doskonałości
- traktowanie dziecka jako młodsze niż jest w rzeczywistości
- rozwiązywanie wszelkich trudności za dziecko; pobłażanie dziecku
- izolowanie społeczne dziecka
- ingerowanie w sferę prywatną dziecka bez uzasadnienia
- nadmierne zaabsorbowanie zdrowiem dziecka (bez uzasadnienia )
- przekazywanie dziecku własnej wizji świata zagrażającego
Konsekwencje
- opóźnienie dojrzałości społecznej
- nadmierna zależność od rodzica
- brak inicjatywy
- sprzyja rozwijaniu megalomanii, przesadnej pewności siebie, zuchwalstwa, zarozumiałej postawy wobec innych ludzi
- skłonność do tyranizowania rodzica lub partnera w przyszłość
16. TYPY NERWICOGENNEJ ATMOSFERY RODZINNEJ WG IRENY OBUCHOWSKIEJ

1. Napięta: nieufność we wzajemnych relacjach; zaburzenia komunikacji; sytuacje niejasne, niepewność
2. Hałaśliwa: wiele awantur; kłótnie, których świadkami są dzieci; wciąganie dzieci w konflikty
3. Depresyjna: w rodzinie panuje klimat przygnębiający; bierność; smutek; brak poczucia bezpieczeństwa
4. Obojętna: nikłe więzi rodzinne; izolacja; brak poczucia przynależności; rodzina nie jest spójna; unikanie
5. Nadmiar emocji i problemów: dziecko jest nadmiernie obarczane rodzinnymi problemami, przeciążone zmartwieniami rodziców; dziecko jest wciągane w różne trudności emocjonalne
17. PRZEŁOMOWE WYDARZENIA ŻYCIOWE I ICH WPŁYW NA ROZWÓJ SPOŁECZNY
Społeczne przełomy życiowe - zapoczątkowują nową jakość w kontaktach jednostki z otoczeniem; można wyróżnić osiem takich przełomów:
1) okres prenatalny (6 mies.) - dziecko zmysłem równowagi zaczyna rejestrować zmiany ruchów i pozycji własnej matki; dzięki temu samo zaczyna się przystosowywać do zmian - przygotowanie do koordynacji i relacji z inną osobą
2) trening czystości (2-3 lata) - czynność kontrolowania wydalania; umiejętność kontrolowania siebie, zwiększenie niezależności od rodzica
3) zabawa dziecięca jako obszar doświadczeń - tematyczna, naśladowcza, odgrywanie roli, wartościowe zabawy; każde dziecko patrzy na siebie z perspektywy innych; spojrzenie na siebie oczami innych; przełamanie naturalnego egocentryzmu
4) udział w grach - rozwojowe znaczenie, bo są one oparte o zestaw reguł, zasad; fakt, że dziecko najpierw musi się ich nauczyć, a potem przestrzegać; nauka zapamiętywania sprzyja tworzeniu miniaturowej organizacji życia społecznego; współdziałanie na określonych zasadach; sankcje za nieprzestrzeganie zasad
5) okres szkolny - klasa III, IV wprowadza treści tematyczne pozwalające na to, by chaotyczne reprezentacje rzeczywistości nabierały kształt; możliwość klasyfikacji (np. roślin); nowe możliwości porządkowania wiedzy (np. związki przyczynowo - skutkowe), relacje nadrzędności i podrzędności
6) okres dorastania - wchodzenie w związki uczuciowe, partnerskie; Sulliwan - amerykański psycholog; kilka tez: wg niego niezmiernie ważnym jest unikanie odrzucania; tematy seksu, erotyki, emocji są traktowane wstydliwe, co rodzi konsekwencje negatywne (obszary te są usuwane ze świadomości); gdy pojawia się związek intymny, to:
` formuje się pełna tożsamość płciowa
` włączanie usuwanej części wiedzy o sobie do struktury „Ja”
(można uzyskiwać akceptację partnera w tym wymiarze)
Wg Sulliwana może mieć to terapeutyczne funkcje; porozumienie, przełamywanie nieśmiałości, gotowość do bezinteresownego dawania; negatywne: niewłaściwy wybór partnera - negatywne konsekwencje dla przyszłych związków
7) rodzicielstwo - pojawia się nowe zadanie - socjalizowania innej osoby - własnego dziecka, co uruchamia potrzeby krytycznego spojrzenia w przeszłość (praktyk przez nas doświadczanych); zwiększa się nasza odpowiedzialność, również za własne życie; zyskanie świadomości przez rodziców, że od ich stanu zdrowia, zasobów społeczno - kulturowych, zależy rozwój ich dziecka; zwiększa się refleksyjność wobec samego siebie; kierowanie własnym życiem jest b. przemyślane
8) utrata zdrowia - trudności z poruszaniem się; większą uwagę poświęca się wartościom transcendentnym; konieczność zmierzenia się z cierpieniem fizycznym w poczuciu godności; częsta jest postawa nihilistyczna - poczucie utraty sensu życia w konfrontacji z własnym cierpieniem
18. SPOŁECZNE PRZEŁOMY ŻYCIOWE
Społeczne przełomy życiowe - zapoczątkowują nową jakość w kontaktach jednostki z otoczeniem; można wyróżnić osiem takich przełomów (patrz wyżej)

19.ROZWÓJ SPOŁECZNY CZŁOWIEKA A PEŁNE UCZESTNICTWO W ŻYCIU ZBIOROWYM:

ROZWÓJ SPOŁECZNY WE WCZESNYM DZIECIŃSTWIE

W okresie 2-6r.ż. dzieci:

• uczą się nawiązywać kontakty społeczne

• robią postępy w kontaktowaniu się z osobami spoza domu, a zwłaszcza z dziećmi w tym samym wieku

• uczą się przystosować do innych i wspólnie bawić

Stosunki z dorosłymi

• dzieci znajdują mniej przyjemności w przebywaniu z dorosłymi a wzrasta zainteresowanie towarzyszami zabaw

• wzrasta radość z przebywania z rówieśnikami

• wzrasta pragnienie niezależności i dziecko staje się oporne wobec autorytetu dorosłych

• w dalszym jednak ciągu próbuje trzymać serdeczne, przyjazne stosunki z osobami dorosłymi, szczególnie z rodziną

Stosunki z innymi dziećmi

• 2r.ż. - bawią się samotnie. Podczas zabawy dzieci współpracują z sobą tylko w niewielkim stopniu. Próby zabierania zabawek

• 3-4r.ż. - dzieci zaczynają bawić się razem w grupach, rozmawiać ze sobą i wybierać z grupy te, z którymi chcą się bawić. Wzajemne obserwowanie się, rozmawianie ze sobą.

Wzory zachowań w sytuacjach społecznych wczesnego dzieciństwa:

• Wzory zachowań społecznych:

• współdziałanie (od 4r.ż.)

• rywalizacja - pozytywne, gdy dopinguje do działania

• wspaniałomyślność - gotowość dzielenia się z innymi swoją własnością

• współczucie - pomagają, pocieszają, ale tylko w sytuacjach dla nich zrozumiałych ze względu na wcześniejsze, podobne doświadczenie

• empatia - wczuwanie się w sytuację 2 osoby

• zależność - uzależnienie od innych osób dla pozyskania ich uczuć motywuje do zachowania społecznie aprobowanego

• życzliwość - przejawia się w ten sposób, że chcą dla drugich coś zrobić, lub zrobić z nimi

• bezinteresowność - dzielenie się tym, co posiadają

• naśladownictwo - naśladowanie osoby akceptowanej w grupie społecznej po to, by być też akceptowanym

• okazanie miłości

• Wzory zachowań aspołecznych

• negatywizm - w 2r.ż. i osiąga szczyt między 3 a 6 r.ż. - objawy złego humoru

• agresja - akt wrogości wyrażony słownie lub fizyczne na kogoś, zwykle na mniejsze dziecko. Czyn indywidualny.

• Kłótnie - uczestniczą 2 lub więcej osób

• Dokuczanie i znęcanie się

• Zachowanie wyniosłe - wynoszenie się nad innych - „rządzenie”

• Egocentryzm

• Uprzedzenia - dyskryminowanie z powodu innych cech, różnic zewnętrznych i zachowań

• Antagonizm - płci - podział: chłopcy dziewczęta, chłopcy to „coś lepszego” itp.

ROZWÓJ SPOŁECZNY W OKRESIE PÓŹNEGO DZIECIŃSTWA

• zaczyna zanikać zainteresowanie życiem rodzinnym

• zabawy indywidualne ustępują miejsca grom grupowym

• Krąg przyjaciół się rozszerza

• Wzrasta pragnienie przebywania z dziećmi poza domem i być przez nie akceptowanym

• „wiek gangów”

• dzieci stają się członkami grupy rówieśniczej, która stopniowo zastępuje rodzinę swoim wpływem na postawy i zachowanie

Gangi dziecięce:

• tworzą go same dzieci bez pomocy dorosłych rodziców czy nauczycieli

• gangi są próbą stworzenia wspólnoty mogącej zaspokoić ich potrzeby, jest też namiastką społeczności dorosłych

Cechy charakterystyczne gangów dziecięcych:

• Cechy pozytywne:

• gang pomaga w nauczeniu się współżycia z rówieśnikami i postępowania społecznie akceptowanego

• może pomóc w rozwinięciu racjonalnych norm moralnych, skali wartości uzupełniające skalę wartości rodziców

• poprzez doświadczenia przeżyte w gangu dzieci uczą się właściwych postaw społecznych np.: lubić kogoś, działania w grupie

• pomaga w wyrabianiu osobistej niezależności dając satysfakcję płynącą z przyjaźni z rówieśnikami

• uczy postępować demokratycznie, dostosowywać swoje pragnienia i działania do pragnień i działań grupy

• rozwijać umiejętności robienia tego co robią rówieśnicy

• dzieci dokładają starać aby się doskonalić i zmieniać swoje zainteresowania egocentryczne na zainteresowania grupy

• Cechy negatywne:

• Zachęca do używania żargonów i przekleństw

• Zachęca do wagarowania

• Zachęca do pogardy dla zasad i autorytetów

• Zachęca do zrywania więzi rodzinnych

• Zachęca do dyskryminowania członków grupy mniejszościowej lub rywalizacji gangów

• Zachęca do obalania ideałów wyniesionych z domu

Wzory zachowań przyswojone dzięki przynależności do gangu:

• wrażliwość na aprobatę i dezaprobatę społeczną

• nadwrażliwość - tendencja do tego, aby szybko czuć się urażonych i aby interpretować to, co inni mówią i robią jako ……

• podatność i niepodatność na sugestię:

• dzieci podatne na sugestię wierzą, że gotowość do naśladowania innych w ich sposobie myślenia i działania zagwarantuje to, że zostaną przez nich zaakceptowane

• niepodatność na sugestię oznacza, myślenie i działanie nie poddane wpływom innym

• współzawodnictwo - przybiera 3 formy:

• rywalizację między członkami grupy

• o uznanie w obrębie samej grupy

• konflikt między gangami i zorganizowanymi instytucjami społecznymi

ad. A. prowadzi do wrogości i sporów wewnątrz grupy co osłabia ją i lojalność

ad. B. kształtuje solidarność i poczucie lojalności

ad. C. Służy rozwojowi samodzielności

• postawa „sportowa” - umiejętność współpracy z innymi - tłumienie w pewnej mierze indywidualnych cech osobowości i szerzenie ducha grupy

• odpowiedzialność

• wgląd społeczny- zdolność spostrzegania i rozumienia sytuacji społecznych oraz ludzi w niej się znajdujących

• dyskryminacja społeczna - oznacza tendencję do zróżnicowania ludzi wg pewnych oznak lub wskazówek

• uprzedzenie - wszystkich należących do innych grup uważają za gorszych i traktują zgodnie z tym przekonaniem

• antagonizm płci - wrogie, aktywne przeciwstawienie się osobom płci odmiennej

ROZWÓJ SPOŁECZNY W OKRESIE DOJRZEWANIA

Spadek zainteresowań aktywnością grupy i tendencja do preferowania samotności. Postawa dzieci w stosunku do życia jest „anty”- dziecko wyraża sprzeciw wobec niektórych cech społecznych wykształconych w latach dzieciństwa. Rozwój społeczny zostaje przerwany a nawet obniża się często nagle w stosunku do punktu, w którym dzieci zdawały się być blisko poziomu właściwego dorosłości.

Przejawy antyspołeczne występują :

• u dziewcząt w okresie między 12-13r.ż.

• u chłopców w okresie między 13-14r.ż.

Po osiągnięciu punktu szczytowego zwykle następuje szybko spadek zachowań antyspołecznych.

Gdy najgorsza faza negacji minie, wraz z nastaniem dojrzałości płciowej, młodzież znowu zaczyna wspinać się w górę, aby zasłużyć na społeczną akceptację w grupach rówieśników zarówno jednej jak i drugiej płci.

Przyczyny zachowania antyspołecznego:

• Zmiany fizyczne i hormonalne powodują nadmierną troskę o siebie i niepokój

• Czynniki środowiskowe - po beztroskich latach dzieciństwa nagłe nakładanie na dzieci zadań i obowiązków w związku z ich już upodobnieniem się sylwetką do osób dorosłych, może wywołać w dziecku oburzenie i poczucie krzywdy

Charakterystyczne postawy i zachowania w okresie dojrzewania :

• dzieci dojrzewające płciowo mają czasami antagonistyczną postawę wobec każdego, są rozgoryczone, z zaciśniętymi pięściami szyderczym uśmiechem

• są bardziej agresywne niż w wieku przedszkolnym, wywołują bójki, krytykują dorosłych, spierają się z nimi

• dzieci dojrzewające seksualnie wykłócają się o najbardziej błahe sprawy. Dochodzi do zerwania wielu długotrwałych przyjaźni

• wg opinii dzieci w wieku dojrzewania wszelka aktywność społeczna „nudzi” szczególnie wizyty rodzinne i uroczystości świąteczne

• spędzają wiele czasu w samotności na marzeniach na jawie, w których grają role męczenników, myślą o problemach seksualnych, badają narządy płciowe, uprawiają masturbację

• dzieci dojrzewające odrzucają celowo komunikowanie się z innymi zbywając pytających odpowiedziami „ nie wiem” „ nie pamiętam”

• dzieci dojrzewające są często nieśmiałe w obecności ludzi - niekoniecznie obcych, w obawie, że zostanie ocenione ich zachowanie i ciało

Niebezpieczeństwa zagrażające rozwojowi społecznemu:

• Deprawacja społeczna - (pozbywanie możliwości przebywania z ludźmi), krótkotrwała deprawacja społeczna - może zwiększyć ich motywację, aby zdobyć zainteresowanie i uczucia innych ludzi (kara w postaci odesłania dzieci do pokoju)

• długotrwała, przedłużająca się deprawacja zachęca do introwersji (skłonność do skupiania się na własnych przeżyciach, zamykania się w sobie)

• Nadmierny udział w życiu społecznym - pozbawia dzieci okazji rozwinięcia pomysłowości, dzięki której mogłyby czuć się szczęśliwe, gdy okoliczności zmuszą je do przebywania w samotności - poczują się „zagubione” gdy nie będą mogły przebywać w towarzystwie

• Nadmierna zależność - dzieci chcą być niezależne, a jeżeli nadal są zależne od dorosłych (rodziców lub rówieśników) gdy ich rówieśnicy są samodzielni - zagraża to ich przystosowaniu psychicznemu i społecznemu -będą czuły się gorsze od rówieśników

• Nadmierny konformizm - powoduje utratę indywidualności, co sprawia że dziecko wydaje się tak bezbarwne i nieokreślone, że rówieśnicy je ignorują. Dziecko nie może mieć pozytywnej opinii o sobie, gdy wie, że grupa ma o nim negatywną opinię.

• Nonkonformizm - przyczyny:

• Dzieci mogą nie mieć motywacji, żeby się dostosować, albo działalność grupowa przynosi im za mało zadowolenia

• Mogą nie wiedzieć, czego grupa oczekuje od nich lub w jaki sposób mogą spełnić te oczekiwania

• Uprzedzenia - dzieci z uprzedzeniami stają się często okrutne, nietolerancyjne, nieustępliwe i mściwe - cechy te mogą stać się nie do naprawienia. Dzieci będące ofiarami uprzedzeń są narażone na dokuczanie, znęcanie i fizyczną agresję - są przekonane, że środowisko społeczne jest do nich wrogo nastawione. Dzieci będące ofiarami odsuwają się od grupy, lub mogą stać się niepohamowane w swych reakcjach (agresywne) lub skierować swoją wrogość przeciwko społeczeństwu w ogóle i często stają się przestępcami.

• Antyspołeczne zachowanie w okresie dojrzewania

20. SPOŁECZNO-KULTUROWY KONTEKST WSPOMAGANIA ROZWOJU:

F. Horowitz (za A. Brzezińską) za najważniejsze elementy środowiska

warunkujące rozwój jednostki uznaje:

- kontekst kulturowy,

- wspierający system społeczny,

- tworzenie okazji do uczenia się

- stymulowanie rozwoju.

Kultura jako kontekst rozwoju

Pod pojęciem kultury rozumiemy materialny i niematerialny dorobek ludzkości przekazywany z pokolenia na pokolenie. Stąd wyróżniamy kulturę we wszystkich aspektach życia człowieka: agrarną techniczną,

medyczną, życia codziennego, artystyczną, sportową (fizyczną, rekreacyjną), naukową (a tu także psychologiczną, pedagogiczną, społeczną, historyczną itp.). Kultura wpływa na sposób posługiwania się

narzędziami, znakami, symbolami (wg E. Cassirera to: język, sztuka, mity, religie, nauka, historia).

Uczestnictwo w kulturze umożliwia człowiekowi:

- zdobywanie i przekazywanie doświadczeń oraz opracowanie i ustosunkowanie się do doświadczeń indywidualnych w aspekcie poznawczym, afektywnym i ewaluatywnym,

- przekaz symboli i znaków, zachodzący w trakcie interakcji społecznej i komunikacji interpersonalnej z osobami znaczącymi, w postaci wartości i ideałów.

Kontekst kulturowy wyznacza zatem rozwój danego człowieka w sensie ontogenetycznym, ale także filogenetycznym, pokoleniowym. Kultura, w której jednostka przychodzi na świat, wyznacza, jak wskazują to

liczne badania (m.in. A. R. Łuria 1976, J.S. Bruner 1978, J. Piaget 1992, M. Tyszkowa 1990), jej rozwój somatyczny, mentalny, emocjonalny, behavioralny i społeczny. Przenikanie się kultur, unifikacja, globalizacja, ma zatem niebagatelne znaczenie dla kształtowania się osobowości człowieka, poczucia jego tożsamości, cech osobowych i wyznawanych wartości.

Wspierający system społeczny

Środowisko społeczne jednostki stanowią ludzie, z którymi styka się ona w sposób bezpośredni lub pośredni przez dorobek cywilizacji. Przychodząca na świat jednostka, podlegająca procesom rozwoju, wymaga tworzenia przez społeczeństwo optymalnych warunków do jej wzrastania, stawania się człowiekiem.

Środowisko, zgodnie z teorią interakcji, dostarcza człowiekowi:

- bodźców (stymulatorów) i zdarzeń (czyli elementów tworzenia się jego skryptu), oraz

- niezbędnych informacji umożliwiających przewidywanie tych zdarzeń i zaplanowanie działań własnych.

Analizując wpływ środowiska społecznego na kształtowanie się cech rozwojowych danej jednostki w pierwszej kolejności należy podkreślić rolę środowiska rodzinnego (naturalnego, adopcyjnego, zastępczego, domu dziecka), a w następnej kolejności także wpływ środowiska rówieśniczego (przedszkolnego, szkolnego, świetlicowego, klubowego), zakładu pracy (w tym także: wojska, wolontariatu, organizacji, partii), jak również środowiska lokalnego (a tu także: towarzyskiego, sąsiedzkiego, wspólnoty religijnej) oraz każdego innego, w którym jednostka przebywa chwilowo (czasowo) lub przez (relatywnie) dłuższy czas. Te interakcje środowiskowe mogą mieć wieloraki wpływ na rozwój jednostki: pozytywny, ale także negatywny (utrudniając, hamując, deformując), lub stwarzać niebezpieczeństwo (tworząc zagrożenia rozwojowe wynikające z niewłaściwych świadomie lub nieświadomie tworzonych relacji, w postaci np.: niekorzystnych uwarunkowań

polityczno-ekonomicznych, strategii wojennych, kataklizmów, a także błędów wychowawczych, przemocy, czy celowej indoktrynacji). Organizowanie wspierającego systemu społecznego ma zatem na celu tworzenie warunków sprzyjających optymalnemu rozwojowi danej jednostki przez właściwą pielęgnację oraz wychowanie. Wspomagając zatem rozwój człowieka możemy optymalizować wpływy zewnętrzne przez wykorzystanie pozytywnych, a niwelowanie lub modyfikowanie niekorzystnych aspektów środowiska, wspomagając:

- rozwijanie procesów intelektualnych w metodyczne zorganizowanym procesie kształcenia,

- uczenie sposobów: radzenia sobie z trudnościami, wyciągania pozytywnych wniosków (rozwojowych) z wszystkich zdarzeń i doświadczeń życiowych,

- pomaganie w przełamywaniu kryzysów rozwojowych i kształtowanie skutecznych mechanizmów radzenia sobie, kształtowanie kompetencji społecznych (nawiązywania właściwych relacji, prawidłowej autoprezentacji, technik samorozwoju).

Realizacji tych założeń służy proces wychowania, jako szczególny czynnik oddziaływania zewnętrznego (egzogennego) na jednostkę, wyodrębniony z kultury (szerzej: środowiska zewnętrznego jednostki). Jednakże zawsze należy brać pod uwagę, to co podkreśla A. Brzezińska (2000): wychowanie, jest zawsze interwencją w żywy organizm: rozwijający się, posiadający własną biografię, aspirujący ku jakiejś przyszłości. Dlatego każda taka ingerencja może mieć korzystny lub niekorzystny (społecznie) wpływ na ontogenetyczny rozwój danej

jednostki. Przybliżmy to zagadnienie. Wychowanie oparte na prawidłach psychologii ma zasadniczy wpływ

na kształtowanie się cech somatycznych, psychicznych i społecznych jednostki. Pozwala jej na osiągnięcie własnego optimum rozwojowego. Wyzwala posiadane przez jednostkę rezerwy organiczne i psychologiczne oraz wpływa na jakość wzajemnych interakcji ze środowiskiem. Wychowanie pozwala jednostce stawać się człowiekiem. Dobrane właściwie cele, metody, środki i formy organizacyjne umożliwiają prawidłowy przebieg tego procesu, wspomagając prawidłowy rozwój danej jednostki (pełno i niepełnosprawnej). Może wpływać,korygować,, modelować, reedukować, resocjalizować daną jednostkę w zależności od jej aktualnego stanu i w sytuacji tego wymagającej. Wychowanie ma też zasadniczy wpływ na uruchomienie procesu samowychowania (autoedukacji) oraz nabywanie niezbędnych umiejętności (mechanizmów) radzenia sobie w określonych zdarzeniach życiowych (samokształcenie). Szczegółowo problematyką tą zajmuje się psychologia wychowawcza.

W realizacji procesu wychowania stosowane mogą być następujące modele interakcji wychowawczych (A. Brzezińska, 1994)39:

1) quasi - podmiotowy (wychowawca dostosowuje swoje działania do spontanicznych działań wychowanka), 2) podmiotowy (działania wychowawcy i wychowanka są ze sobą skoordynowane),

3) przedmiotowy (wychowawca kieruje działaniami wychowanka dostosowując je do wcześniej zaplanowanych działań własnych).

W modelu quasi-podmiotowym wychowawca nastawiony jest na trafne rozpoznawanie potrzeb wychowanka oraz jego gotowości do działania i dopasowuje do tego swoją ofertę wychowawczą. Wychowawca działa tu w sposób reaktywny i zostaje tu sprowadzony do roli przedmiotowej, tj. „zaspokajacza” potrzeb swego wychowanka.

W modelu podmiotowym wychowawca i wychowanek są upodmiotowieni i obaj podejmują wspólne działania, przedsięwzięcia, działania. Kontakt wychowawczy opiera się tu na: współpracy, dialogu, wymianie wiedzy i doświadczeń, wzajemnym uczeniu się.

W modelu przedmiotowym nauczyciel jest realizatorem (narzędziem) oferty wychowawczej, a uczeń obiektem biernie poddającym się procedurom wychowawczym. Jednakże (jak musimy tu zaznaczy

), proces wychowania (co należy podkreśli ) i to nie tylko pozainstytucjonalny, ale w wielu przypadkach

również instytucjonalny, może mieć także (w sensie obiektywnym) negatywny wpływ na ukształtowanie się określonych cech osobowych danej jednostki, czyli na jej rozwój psychospołeczny. Z tego powodu nauczanie i wychowanie nie zawsze musi mieć walor rozwojowy, a zatem bywa, że nie przyczynia się do pożądanych zmian rozwojowych (Z. Włodarski i A. Matczak, 1996)40. Stąd oceniając dotychczas realizowany proces wychowania człowieka można stwierdzi , że został on zakłócony najczęściej w wyniku stosowania (świadomej lub nieświadomej) inkluzji psychicznej (introcepcji czyli przyswojenia, wdrukowania, włączenia psychicznego). Zjawisko niekorzystnej (społecznie) inkluzji psychicznej w procesie rozwoju jednostki może powstać pod wpływem takich zjawisk jak:

- niekorzystna inhibicjacja (czyli zahamowanie, zakłócenie rozwoju), która może się pojawić z powodu braku niezbędnych w danym okresie życia jednostki właściwych oddziaływań pielęgnacyjnych lub wychowawczych (czyli w wyniku zaniedbania pedagogicznego), jak również przez stosowanie wobec dziecka (człowieka):

- inwazyjnych metod wychowawczych (np. celowej manipulacji, indoktrynacji, brainwashingu, tresury, stosowania przemocy lub inkoherencji psychicznej, a czasem także zbyt inwazyjnej indukcji), a także

- intoksykacji psychicznej (czyli „zatrucia” psychiki) różnymi ideami, wizjami, obsesjami, perwersyjnymi potrzebami, co może nastąpić w przypadku zetknięcia się danej osoby z: niewłaściwymi wzorcami np. w subkulturze, czy niepoŜądanym wpływem np. mass mediów itp.

Oceniając aktualny rozwój i zachowanie człowieka należy także wziąć pod uwagę i takie naciski psychiczne (doświadczenia jednostki). Właściwa pielęgnacja jednostki organizowana jest natomiast przez system wsparcia społecznego i regulowana, profilaktyką oraz działaniami sankcjonowanymi obowiązującymi prawami zabezpieczenia społecznego. Pozostaje nam jeszcze wyjaśnienie, jakie znaczenie w procesie rozwoju

wychowanka ma właściwa stymulacja. W procesie rozwoju jednostki, prócz uczenia się ( a w tym uczenia się

społecznego, o czym będzie jeszcze mowa), istotne znaczenie ma celowe wspomaganie procesu nabywania doświadczeń indywidualnych i społecznych przez rozwijającą się jednostkę. Służy temu stymulacja

rozwoju, którą obecnie omówimy. Stymulacja polega na wspomaganiu rozwoju jednostki (w trakcie

procesu wychowania i nauczania) przez pobudzanie, aranżowanie, organizowanie, dostarczanie bodźców (impulsów, sygnałów, stymulatorów), wyzwalających pożądaną aktywizację układu nerwowego. Jest to wspomaganie rozwoju wszystkich procesów życiowych jednostki (somatycznych, psychicznych i społecznych).

21. ROLA KLIMATU RODZINY W ROZWOJU CZŁOWIEKA

Naśladownictwo najpełniej zachodzi w rodzinie, pierwotnej grupie społecznej człowieka. Stąd i w psychologii i w pedagogice podkreśla się ważną dla rozwoju człowieka rolę rodziny, jaką spełnia ona w kształtowaniu się cech osobowości człowieka. Można tu powołać się na badania Z. Freuda, R. Miller, M. Porębskiej, M. Ziemskiej, Z. Skornego i in. Funkcje rodziny wobec dziecka oraz człowieka dorosłego, zgodnie z najnowszymi badaniami, są tożsame.

Dom rodzinny (niezależnie, czy jest to rodzina genetyczna, czy nowoutworzona) zapewnia człowiekowi to, czego nie mogą zapewnić mu inni ludzie. Jest naczelną wartością życiową dla każdego człowieka (w kształcie antycypowanym- jaki będzie? lub wspomnieniowym- jaki był?). Stanowi ważny azyl psychologiczny w każdym okresie jego życia (niezależnie czy w formie rzeczywistej, pragnieniowej, czy wyimaginowanej). Jest kolebką kształtowania się tak ważnego dzisiaj patriotyzmu i poczucia tożsamości (moi przodkowie,

moje korzenie).Ma zasadniczy wpływ na rozwój i kształtowanie się cech osobowych człowieka, co można rozpatrywać w aspekcie takich stwierdzeń naukowych jak:

- pozycja zajmowana przez dziecko w rodzinie (np. M. Porębska ),

- relacje trójkątowe w rodzinie (Z. Freud),

- style wychowania rodzicielskiego - wzorce osobowe rodziców i członków rodziny - mikroklimat rodziny),

- tradycje, zwyczaje, obyczaje, kultura panujące w danej rodzinie

- rola rodziców w zabezpieczaniu potrzeb dziecka (np. A. Maslow).

Sumując wpływ rozwojowy klimatu środowiska rodzinnego na różnicowanie się cech osobowych jednostki należy podkreśli , iż oprócz:

- statusu środowiska rodzinnego istotne są także

- specyficzne reakcje jednostki na:

a) bodźce wewnątrzrodzinne oraz

b) bodźce pozarodzinne, które łącznie kształtują doświadczenia indywidualne człowieka (o których

juŜ była mowa wcześniej).

WPŁYW RODZINY

Więź z członkami rodziny wpływa na postawy dzieci w stosunku do obcych

• stosunki panujące między rodzicami, między dzieckiem i rodzeństwem oraz między dziećmi i rodzicami

• pozycja w rodzinie - dzieci, które mają rodzeństwo tej samej płci co one, odczuwają trudności w obcowaniu z dziećmi płci odmiennej, lecz z łatwością nawiązują kontakty z dziećmi tej samej płci

• wielkość rodziny - jedynacy są często otoczeni większą troską, w rezultacie oczekuje, że obce osoby będą ich traktowały tak samo

• traktowanie dzieci w domu - dzieci, które czują się odrzucone przez rodziców lub rodzeństwo mogą przyjąć postawę cierpiętniczą. Rodzice kochający zachęcają swoje dzieci do ekstrawersji (łatwość kontaktów, potrzeba działania)
  -oczekiwania rodziców - motywacja do wzmożonych wysiłków aby nauczyć się postępować w sposób społecznie akceptowany, np.: starsze dzieci muszą uczyć się opanowywać agresję, by zasłużyć na pochwałę rodziców
  -metody wychowawcze stosowane przez rodziców:
  przy demokratycznym stylu wychowania dzieci przystosowują się społecznie najlepiej

-autorytarne metody wychowawcze - dzieci ciche, nieodporne psychicznie, a ich ciekawość i twórczość bywają ograniczone przez nacisk rodziców

Postawy rodzicielskie i ich wpływ na dzieci :

-komponent emocjonalny-obejmuje gamę uczuć kierowanych do dziecka i z nim związanych , sposób jak odczuwa swoje dziecko, mogą to też być uczucia negatywne;

-komponent poznawczy-obejmuje zespół przekonań jakie rodzic ma na temat dziecka;

Postawa rodzicielska jest względnie trwała-stały system nastawień rodzica wobec dziecka wyrażany w werbalny i niewerbalny sposób, które jest konsekwencją komponentu poznawczego i uczuciowego.

Na co wpływają p.rodzicielskie:

-kształtowanie się cech osobowych u dziecka np.poziom samodzielności lub niesamodzielności, otwartości lub zamkniętości na doświadczenia, poziom ekstra introwersji. Postawy mogą wpływać też na sukcesy w szkole,pracy.

22 POŁĄCZONE Z 23.

Przebieg rozwoju emocjonalnego - pierwszym objawem zachowania emocjonalnego u dziecka - noworodka jest ogólne podniecenie spowodowane silną symulacją, które przejawia się globalną aktywnością dziecka. Stan ogólnego podniecenia przechodzi pod koniec okresu noworodka w proste reakcje zadowolenia lub niezadowolenia.

• reakcje nieprzyjemne wywołuje np. silny hałas, skrępowanie ruchów, lub mokra pieluszka

- bodźce te wywołują krzyk i globalną aktywność dziecka

• reakcje przyjemne pojawiają się podczas ssania piersi, kołysania, gładzenia

- bodźce te wywołują ogólne rozluźnienie mięśni ciała dziecka itp.

Małe dzieci pokazują swoje niezadowolenie jedynie poprzez krzyk i płacz. Później do ich reakcji dołącza się opór, rzucanie przedmiotów, sztywnienie ciała, ucieczka, chowanie się, wyrażanie słowami swojego niezadowolenia. Z wiekiem zaznacza się wzrost reakcji słownych, a zmniejsza się liczba reakcji ruchowych.

RÓŻNICE INDYWIDUALNE W ROZWOJU EMOCJONALNYM - zaczynają się ujawniać pod koniec wieku niemowlęcego a z upływem dzieciństwa stają się coraz częstsze i wyraźniejsze.

• w miarę wzrostu dzieci ich reakcje stają się mniej gwałtowne

• dzieci zdrowe nie są tak pobudliwe tak chore lub o słabym zdrowiu

• dzieci inteligentne reagują emocjonalnie na szerszy zakres bodźców niż dzieci mniej inteligentne

• zróżnicowanie zachowań emocjonalnych zależy od tego, w jakim stopniu zaspokajają one potrzeby dziecka

• chłopcy przejawiają częściej i intensywniej te emocje, które są charakterystyczne dla płci, np. gniew

• dziewczynki -strach , lęk, miłość

• zazdrość i wybuchy złego humoru częściej występują w dużych rodzinach - nienawiść jest częstsza w rodzinach małych

• zazdrość i wybuchy złości są częstsze u dzieci pierworodnych

• autorytarny styl wychowania sprzyja rozwojowi lęku, strachu, zaś wychowanie permisywne lub demokratyczne pobudza rozwój ciekawości i miłości

• Charakterystyczne cechy emocji dziecięcych.

• emocje dziecka są intensywne - jednakowo silna reakcja zarówno na błahe wydarzenia jak i poważne sytuacje

• emocje pojawiają się często - manifestacja uczuć z dużą częstotliwością

• emocje mają charakter przejściowy- szybkie przejście od śmiechu do łez, od złości do uśmiechu

• reakcje ukazują indywidualność dziecka - pod np. wpływem strachu niektóre dzieci uciekają, inne płaczą

• zmienia się nasilenie uczuć - uczucia słabe, wraz z dorastaniem dziecka stają się silniejsze lub odwrotnie

• uczucia uzewnętrzniają się w zachowaniu - często swoje uczucia przejawiają ogryzaniem paznokci, ssaniem palca…

2. Złość - wywoływana jest na ogół przez sytuacje ograniczającą swobodę ruchów dziecka: przeszkody w ruchu, hamowanie czynności

• niemowlę reaguje wybuchem złości na drobne niewygodny związane z pielęgnacją, kąpaniem itp.

• dzieci w wieku przedszkolnym - gdy zabiera im się ich własność, gdy ich zabawki nie działają, lub na polecenia dorosłych

• u starszych dzieci złość może być wywoływana przez sprzeciwianie się ich żądaniom, poszturchiwaniem, wytykaniem błędów, gdy są lekceważeni lub ośmieszani przez inne dzieci

Reakcje złości:

• impulsywne - agresja przeciwko osobom, zwierzętom i przedmiotom

• hamowane - które są opanowywane lub ukrywane

• Radość, przyjemność, zadowolenie.

U niemowląt - uczucia radości mają swoje źródło w dobrym samopoczuciu fizycznym, wiążą się też z gaworzeniem, pełzaniem, wstawaniem chodzeniem lub bieganiem.

Dzieci w wieku przedszkolnym - uczucia przyjemne zapewnia im wykonanie czynności w których uczestniczą inne dzieci

U starszych dzieci - przyjemne emocje wywołują :dobre samopoczucie fizyczne, zaskakujące sytuacje, dowcipy, nieznaczne kłopoty, nagłe i nieoczekiwane hałasy - zawsze wywołują uśmiech lub śmiech. Bodźcem jest też pomyślne osiągnięcie celu.

W okresie dojrzewania - radość występuje coraz rzadziej - bierze się to z innego spojrzenia na życie (zmiana wyglądu, słabsza kondycja)

Reakcje radości:

Śmiech zaczyna się pojawiać ok. 4 miesiąca życia. Do czynników wyzwalających śmiech w 1 roku życia należą bodźce :

• słuchowe (mlaskanie warg, wypowiadanie słów np. bum bum)

• dotykowe (dmuchanie we włoski dziecka)

• społeczne ( zabawy)

• wzrokowe (udawanie picia z butelki dziecka)

Małe dzieci radość wyrażają poprzez podskakiwanie, piszczenie, klaskanie, chwytaniem w objęcie. Starsze dzieci kontrolują swoje przejawy radości, aby nie być uznanym za „niedorosłe”.

Uczucia dominujące.

Emocje, które uzyskały znaczenie dominujące, oddziaływują na osobowość dziecka, a poprzez nią na jego przystosowanie psychiczne i społeczne. Decydują one o tym, jaki jest temperament lub ogólny nastrój danego dziecka.

Czynniki wpływające na przewagę określonych emocji:

• stan zdrowia- dobry - dominacja emocji pozytywnych

• zły - dominacja emocji nieprzyjemnych

• atmosfera w domu - szczęśliwe będzie to dziecko, które wyrosło w atmosferze pogodnego nastroju

• styl wychowawczy - autokratyczny styl ze stosowaniem kar wyzwala przewagę emocji nieprzyjemnych

• demokratyczny - emocje przyjemne

• wzajemne stosunki z członkami rodziny

• stosunki z rówieśnikami

• nadmierna opiekuńczość

• aspiracje rodziców

• kierowanie wychowawcze- właściwe wyjaśnienia sytuacji trudnych

Przywiązanie, miłość, radość i szczęście mają istotne znaczenie dla prawidłowego rozwoju. Emocje te prowadzą do poczucia bezpieczeństwa, które pomaga dziecku w rozwiązywaniu problemów z pewnością i wiarą we własne siły…, są lubiane przez środowisko.

RÓWNOWAGA EMOCJONALNA - polega na tym, że dominujące emocje nieprzyjemne mogą być do pewnego stopnia zneutralizowane przez emocje przyjemne i odwrotnie. W idealnej równowadze emocjonalnej szala powinna być przechylona na korzyść emocji przyjemnych, aby mogły one chociaż częściowo łagodzić ujemne skutki psychologiczne przewagi emocji nieprzyjemnych.

Równowagę emocjonalną można osiągnąć:

• przez kontrolę środowiska - (możliwe w okresie niemowlęcym), nieprzyjemne emocje szybko zastąpić przyjemnymi

• udzielanie pomocy dzieciom w rozwijaniu tolerancji na emocje, zwłaszcza znoszenie skutków emocji nieprzyjemnych

• dzieci muszą nauczyć się odporności na takie stany emocjonalne, jak radość, miłość, ciekawość, by nie stały się zależne od wszystkiego, co pozytywnie zabarwione i nieodporne na emocje nieprzyjemne

KONTROLA EMOCJI - przez kontrolę rozumie się tłumienie zewnętrznych reakcji na bodźce wywołujące emocje. Dzieci powinny nauczyć się opanowywać zarówno bodźce, które wzbudzają emocje, jak i towarzyszące im zwykle reakcje. Muszą zatem umieć ocenić dany bodziec i zdecydować, czy reakcja emocjonalna jest uzasadniona, czy też nie.

TYPOWE SPOSOBY ROZŁADOWANIA TŁUMIONEJ ENERGII

• markotność -

• reakcje zastępcze - wyładowanie złości może polegać na tym, że dziecko ubliży komuś zamiast uderzyć, lub kopnąć

• przemieszczenie reakcji - w celu rozładowania emocji na daną osobę dziecko kieruje swoje reakcje na zupełnie inną osobę

• regresja - powrót do wcześniejszych form zachowania np. dziecko zazdrosne noże zacząć się znowu moczyć.

• Wybuchy emocji - gwałtowne reakcje na błahe bodźce

EMOCJONALNA KATHARSIS - oczyszczenie systemu zablokowanej energii, które następuje wtedy, kiedy, ekspresja emocji podlega kontroli. Potrzeby, które zostały zablokowane muszą być zaspokojone w sposób bezpośredni lub pośredni. Jeżeli dzieci nie mogą wyładować energii w bezpośrednich przejawach emocji, muszą pozbyć się jej w sposób pośredni.

KATHARSIS FIZYCZNA - jeżeli energia fizyczna nagromadzona w celu podjęcia działania nie zostanie rozładowana , wówczas zaburzeniu ulegnie homeostaza (równowaga w organizmie)

Reakcje:

• wytężone działanie bądź w zabawie, bądź w pracy

• śmiech i płacz

KATHARSIS PSYCHICZNA - jeżeli stan psychiczny towarzyszących emocjom nie zostanie właściwie wykorzystany, może dojść do wytworzenia negatywnych postaw, które spowodują gorsze przystosowanie psychiczne i społeczne dziecka.

Dzieci muszą nauczyć się tolerancji na emocje i zdobyć wgląd w przyczyny swej złości, smutku, lęku… aby móc uporać się ze swoimi problemami. Niezbędna jest pomoc w postaci poradnictwa, które może przybierać formę - pośrednią - techniki zabawowe

-bezpośrednią - dyskutowanie i analizowanie problemów

ŚRODKI WSPOMAGAJĄCE KATHARSIS EMOCJONALNĄ

• codzienny, wytężony wysiłek fizyczny w trakcie zabawy lub pracy

• zrozumienie, że ten wysiłek pomaga w osiągnięciu dobrego samopoczucia psychicznego i fizycznego

• rozwinięcie poczucia humoru, by umieć śmiać się nawet w samotności

• zrozumienie, że płaczą wszyscy, płacz jest dobry, ważne jest, by wiedzieć, gdzie i kiedy płakać

• bliski związek uczuciowy przynajmniej z jednym z członków rodziny

• bliski przyjaciel, któremu można powierzyć żal i zmartwienie

• chęć omawiania swoich problemów z kimś życzliwym

• poszanowanie przez otoczenie przyczyn pobudzenia jednostki tzn. Jeżeli dziecko się boi, to na pewno istnieje ku temu powód.

DEPRYWACJA EMOCJONALNA - rozumiemy pozbawienie dziecka w znacznym stopniu przyjemnych doświadczeń emocjonalnych, zwłaszcza ciekawości, radości, szczęścia, miłości.

Przyczyny deprawacji uczucia miłości:

• utrata trwałego źródła miłości - śmierć rodzica, oddanie dziecka do Domu Dziecka

• odrzucenie przez dziecko własnych rodziców (wstydzi się ich)

• odrzucenie dziecka przez rodziców, ignorowanie dziecka lub niewłaściwe traktowanie

Skutki deprawacji uczucia miłości:

• opóźniony wzrost i rozwój fizyczny

• opóźniony rozwój motoryczny (później chodzi, jest niezgrabne)

• opóźniony rozwój mowy, zaburzenia mowy

• opóźniony rozwój intelektualny (trudności w nauce, koncentracji)

• Brak umiejętności współżycia z innymi ludźmi

• Dziecko jest egocentryczne, egoistyczne i pełne pretensji

Nadmiar uczucia miłości - rodzice nadmiernie troskliwi i wylewni, nie zachęcają dziecka aby uczyło się okazywać uczucia innym ludziom. Zachęcają dziecko do skupiania miłości na sobie samym oraz do wymagania i oczekiwania miłości od innych - sprzyja koncentracji miłości dziecka wyłącznie na jednej lub dwóch osobach. Mają trudności w nawiązaniu serdecznych stosunków z rówieśnikami.

24. BADANIA HARRISA NAD RODZICAMI KOMPETENTNYMI EMOCJONALNIE:

Rodzice kompetentni emocjonalnie imieją kontrolować swoje emocje-dzieci rozwijają się optymalnie:

Dzieci posiadają korzyści w sferze poznawczej-dobra koncentracja,efektywne metody uczenia się,lepsze oceny i lepsza zdolność czytania;

• Pozytywne zmiany w sferze społecznej-dzieci są bardziej lubiane,duże zdolności interpersonalne-współpraca z innymi,potrafią odnaleźć się w grupie,rzadsze problemy z zachowaniem;

• Relacje rodzinne- dobre porozumienie na wysokim poziomie, przeżywane emocje negatywne są rzadsze, relatywnie szybciej radzą sobie ze złością, nie ponoszą zbyt dużych konsekwencji swojego zachowania, większy poziom odprężenia, swobody, luzu;

Każda reakcja rodzica na złość dziecka stanowi pewien wzór w związku z tym dziecko uczy się jak samo ma zareagować na złość obserwowaną u drugiej osoby bądź na swoją.

27. ZJAWISKO TŁUMIENIA EMOCJI NEGATYWNYCH
Zjawisko tłumienia jest jedną z typowych reakcji rodziców na złość okazywaną przez dziecko.
Opiera się na tłumieniu emocji negatywnych poprzez :
- zadawanie pytań „co się stało”.
-sformułowań : „nie jest tak źle, „weź się w garść” - podczas takich sytuacji dziecko traci zaufanie do tego co samo czuje, powoduje zaprzeczanie własnym emocjom oraz negowanie własnych uczuć.
-„ wszystko będzie dobrze”- uświadamianie, że jego emocje martwią innych. W skutek czego może zacząć skupiać większą uwagę na odczucia innych, kosztem analizy własnych emocji. Jest to także metoda zewnętrznego kontrolowania samokontroli.

• Tłumienie emocji negatywnych u dziecka nie jest równoznaczne z rozwiązaniem problemu. Nie uczy, ponieważ w ten sposób zachęcamy do analizowania, a nie przeżywania swoich emocji.

29. Zasady techniki odzwierciedlenia-

• Stosowanie wypowiedzi, informacji odzwierciedlających nie może zawierać żadnych ocen - jest to niezbędne do tego, by dziecko czuło się zrozumiane.

Technika odzwierciedlania emocji składa się z trzech poziomów :
1. Odzwierciedlenie tego co widzimy.

Uwaga rodzica skoncentrowana jest na reakcjach, komunikacji niewerbalnej. Ważna ekspresja twarzy i ciała.

• Zachowanie dziecka jest akceptowane. Celem jest pomoc dziecku w odzyskiwaniu panowania nad sobą.

• Odzwierciedlając to co widzimy mamy zwiększyć świadomość dziecka na temat jego własnych emocji oraz sposobu ich przeżywania. Opowiadanie dziecku o tym co zmienia się w jego reakcjach. Jest to dla niego pierwszy krok w dochodzeniu jakie emocje nim kierują.

• popatrz co robisz- pokazujemy ( nie oceniamy. Nie może to przybrać formy przedrzeźniania). Możliwe także relacjonowanie słowne. -> Opowiadanie i pokazywanie. Opiekun ma pełnić funkcję obiektywnego lustra.

34.CZYNNIKI DETERMINUJĄCE SAMOOCENĘ.
własne doświadczenia 
- sytuacje społeczne grupy do której należy dana jednostka
- opinia innych ludzi
35. KONCEPCJA PRZYWIĄZANIA JOHN BOWBLY

Teoria ta dotyczy negatywnego wpływu, jaki wywiera na rozwój dziecka utrata obiektów znaczących (ojca, matki bądź innego opiekuna) w wyniku nie poświęcania dziecku takiego czasu i uwagi, jakiego ono potrzebuje podczas swojego rozwoju emocjonalnego, co może ujawnić się w późniejszym okresie życia. Jakość relacji z opiekunem wpływa na kształtowanie się emocjonalności dziecka. W teorii przywiązania ważną rolę przypisuje się zjawisku imprintingu, czyli wdrukowania w świadomość człowieka obiektu znaczącego. Zachowanie świadczące o przywiązaniu to takie, które prowadzi do osiągnięcia lub przedłużenia stanu bliskości z jakąś upragnioną i wyróżnioną osobą. Pojawienie się tego typu zachowania wyzwala rozłąka lub groźba rozłąki z opiekunem. Przywiązanie i zachowania na o świadczące bazują na behawioralnym systemie przywiązania. Jest to model świata, w którym zawiera się reprezentacja siebie, znaczących osób oraz wzajemnych relacji. Zakodowany jest w nim podstawowy wzorzec przywiązania danej jednostki. Odmienność wzorców przywiązania wynika z odmiennych wzorców interakcji, nie jest przede wszystkim odbiciem temperamentu dziecka czy instynktu. Do ukończenia pierwszego roku życia relacja rodzic-dziecko nie jest uzewnętrzniona, po osiemnastym miesiącu życia wzorce stają się bardziej stabilne. Dzieci mogą przejawiać różne wzorce przywiązania w stosunku do każdego z rodziców.

Stadia więzi nad przywiązaniem pogłębiła Mary Ainsworth wyróżniając trzy style przywiązania. Powiązane są one bardzo ściśle z emocjonalnością matki, jej zachowaniem wobec niemowlęcia(wrażliwość macierzyńska) oraz stylem wychowania, natomiast ich wyznacznikiem jest jakość i intensywność reakcji dziecka na obecność opiekuna lub jego brak.

36. BEZPIECZNE PRZYWIĄZANIE.

Styl bezpiecznego przywiązania cechuje się wysokim poziomem wrażliwości macierzyńskiej u opiekunów dziecka. Dziecko wierzy, że opiekun jest dostępny, wrażliwy i gotowy do ofiarowania wsparcia i opieki. Jest ono przekonane o istnieniu stałego źródła gwarantującego poczucie bezpieczeństwa. Dzięki takiej relacji buduje przekonanie o własnej wartości i zasługiwaniu na miłość. Jednocześnie z dużym poczuciem pewności eksploruje otoczenie, jest ciekawe nowych zjawisk i angażuje się w relacje społeczne. Bezpieczne przywiązanie zapewnia dziecku równowagę emocjonalną i jest podstawą do prawidłowego rozwoju w późniejszych okresach życia. Dzieci bezpiecznie przywiązane jako osoby dorosłe mają największą zdolność tworzenia trwałych, dających satysfakcję relacji interpersonalnych.

37.WRAŻLIWOŚĆ MACIERZYŃSKA W PRAWIDŁOWYM ROZWOJU PRZYWIĄZANIA

Teoria przywiązania dotyczy oddziaływań relacji między rodzicem a małym dzieckiem na predyspozycje i wzorce emocjonalności. Podstawowym założeniem tej teorii jest, że dzięki interakcji z opiekunem w chwilach strachu, małe dziecko tworzy wewnętrzny model zaufania do opiekuna. Jeżeli w dziecku wykształci się oczekiwanie, że opiekun będzie obecny, żeby je w razie potrzeby chronić, będzie czuć się bezpiecznie, co pozwoli na zainteresowanie, eksplorację świata i naukę nowych umiejętności.

reakcje dzieci na krótką rozłąkę z opiekunem oraz zachowania dzieci gdy opiekun powracał, wyodrębnia się trzy style przywiązania:
- Bezpieczny - rozłąka wywołuje dystres, ale gdy opiekun powraca dzieci poszukują z nim kontaktu i można je pocieszyć.  
- Ambiwalentny (lękowy) - na powrót opiekuna dzieci reagują ambiwalentnie. Chcą być blisko, ale jednocześnie nie chcą być pocieszane i wykazują wiele reakcji gniewu i oporu. 
- Unikowy - te dzieci nie starają się wchodzić w interakcje, kiedy opiekun wraca.

wrażliwości macierzyńskiej cechy zachowania matek jak: trafne interpretowanie sygnałów dziecka, akceptujące zachowanie wobec dziecka, respektowanie autonomii dziecka, dostępność dla dziecka, czułość.
emocjonalność rodziców ma wpływ na dzieci. Większość matek bardzo rzadko okazuje swoim małym dzieciom emocje negatywne. Z czasem coraz więcej, chociaż i tak przeważa ekspresja emocji pozytywnych. Niektórzy rodzice, gdy doświadczają poważnego stresu, kłopotów małżeńskich lub problemów psychiatrycznych (np. depresja) okazują swoim dzieciom znacznie więcej emocji negatywnych. Z czasem dzieci przyjmują ekspresje emocjonalną podobną do swych matek. Jeżeli ekspresja własnej matki zawiera więcej gniewu niż ekspresja innych matek, to w 6 miesiącu życia dziecko przejawia więcej gniewu od innych dzieci. Jeśli matka okazuje więcej radości to i dziecko okazuje jej więcej. Znaczące okazały się także wyniki badań pokazujące, że dzieci, których negatywna emocjonalność spadła z wysokiej do niskiej, różniły się od dzieci które utrzymały wysoki stopień emocjonalności negatywnej cechami ich matek: miały one wysokie poczucie własnej wartości, odbierały bardziej pozytywnie swoje małżeństwo i w interakcjach z dziećmi były bardziej harmonijne i reaktywne. Wyniki te pokazują, że wpływy środowiskowe mogą znacznie wpływać na podstawowe uwarunkowania temperamentalne.

38. CECHY ODRÓŻNIAJĄCE ZACHOWANIE MATEK DZIECI PRZYWIĄZANYCH BEZPIECZNIE.

Cechy zachowania matek kształtujących bezpieczne przywiązanie odróżniające je od tych które kształtują styl pozabezpieczany:

• Zdolność przyjęcia złości dziecka z akceptacją;

• Zdolność radzenia sobie ze złością u dziecka;

• Akceptacja buntu dziecka i zrozumienie źródeł przeciwstawiania się;

• Rodzic nie jest przeciwnikiem dziecka we wrogiej interakcji;

• Respektowanie autonomii dziecka;

• Umiejętność swobodnego okazywania własnych emocji;

39. POZABEZPIECZNE WZORCE PRZYWIĄZANIA.

A. Przywiązanie ambiwalentne

Opiekunowie dzieci o tym stylu przywiązania często ignorują sygnały i komunikaty przez nie wysyłane, cechują się tym, że są nieprzewidywalne w swoich reakcjach. Dziecko nie jest pewne tego, czy opiekun pospieszy z pomocą i pocieszeniem. W związku z tym stale upewnia się o jej obecności, odczuwa silny lęk przed rozstaniem, gwałtownie protestuje na samą możliwość rozstania. Jednocześnie sprzeciwia się próbom uspokojenia przez osoby trzecie. Jednak po powrocie opiekuna okazują gniew i opór, równocześnie jednak sygnalizując potrzebę kontaktu. Takie dzieci stosunkowo dużo płaczą i mniej interesują się otoczeniem. Jako dorośli ludzie te osoby są przekonane, że inni z oporami zbliżają się do nich na tyle na ile by chcieli. Często martwią się o to, czy są kochani naprawdę i czy ich związek jest trwały.

B. Przywiązanie unikające

Dziecko ma poczucie odrzucenia przez opiekuna. Jest karane za próby nawiązania z nim bliskiego kontaktu fizycznego. W związku z tym uczy się unikać go, ignoruje. Postawę opiekuna charakteryzuje arbitralność reakcji- realizowanie własnego planu działania bez dostosowania się do inicjatywy dziecka. Opiekun nie przejawia również zdolności przyjmowania perspektywy dziecka, jego postawa jest sztywna emocjonalnie. Jako dorosłe osoby dzieci o przywiązaniu unikającym czują się skrępowane bliskością innych ludzi, stają się wtedy nerwowe. W dorosłych związkach mają skłonność do unikania intymności, poczucie frustracji, nudy. Nie ufają partnerowi. Zaprzeczają potrzebie więzi, mają silną skłonność do przelotnych związków seksualnych i nadmiernego koncentrowania się np. na pracy zawodowej.

40.CECHY PRZYWIĄZANIA AMBIWALENTNEGO, UNIKAJĄCEGO I DEZORGANIZACJI PRZYWIĄZANIA.

Przywiązanie ambiwalentne:

• Brak spójności, stałości;

• Nieprzewidywalność reakcji rodzica;

• Niska dostępność psychologiczna- nadmierne skupienie rodziców na sobie, zapominanie o dziecku;

• Nierejestrowanie sygnałów pochodzących od dziecka;

• Rodzic buduje interakcję z dzieckiem w większym stopniu na bazie własnego samopoczucia niż na sygnałach pochodzących od dziecka;

Przywiązanie unikające:

• Sztywność emocjonalna rodzica;

• Brak zdolności przyjmowania perspektywy dziecka;

• Arbitralność reakcji rodzica;

• Unikanie kontaktu cielesnego- dla rodzica jest źródłem dyskomfortu;

• Skłonność do odtrącania dziecka, gdy ono wyraża emocje, szczególnie te trudne;

Dezorganizacja przywiązania:

• Otwarte wyrażanie wrogości wobec dziecka;

• Podnoszenie głosu, krzyk rodzica;

• Wywoływanie u dziecka poczucia krzywdy;

• Zadawanie dziecku cierpienia, bólu fizycznego

• Wywoływanie strachu dziecka;

• Nietypowe zachowanie rodzica u dzieci wywyło uje strach, dezorientację, np. długie nie odzywanie się do dziecka bez powodu;

• Często występuje u osób o niskim statusie społecznym, gdy rodzice sami byli krzywdzeni jako dzieci, w trudnościach psychologicznych, zaburzeniach osobowości;

41. CZYNNIKI RYZYKA DEZORGANIZACJI PRZYWIĄZANIA:

• U osób z niskim statusem ekonomicznym

• Alkoholizm opiekunów

• Doświadczenia z dzieciństwa

• Zaburzenia osobowości

42. KONSEKWENCJE ZAKŁÓCEŃ W ROZWOJU PRZYWIĄZANIA:

• Poczucie własnej wartości

• Relacja z rówieśnikami

• Relacja z dorosłymi

• Jakość własnego ja, prężność, prężność ego

• Empatia

• Pomysłowość
  45.ROZWÓJ MORALNY.

rozwój moralny - proces przemian osobowości człowieka, prowadzących do uformowania się pewnego systemu wartości i odpowiadających mu reguł postępowania. posiada dwa poziomy - poznawczy (rozumowanie, oceny moralne) i behawioralny(działanie moralne).

poznawczy- wrażenia -(poprzez zmysły), spostrzeżenia (doznania wielu wrazen jednoczesnie,które w mózgu są selskjonowane), wyobraźnia,pamięc,myślenie.

behawioralne- zachowanie (czasem określane jako behawior) człowieka lub zwierzęcia - skoordynowane postępowanie w odniesieniu do określonego otoczenia w określonym (stosunkowo krótkotrwałym) czasie, na który składają się reakcje ruchowe wykonywane za pomocą mięśni szkieletowych. może być reaktywne lub celowe - ukierunkowane na osiągnięcie celu (czynność).

43. PROCES SOCJALIZACJI EMOCJONALNEJ
Socjalizacja emocjonalna - rozwój naszych emocji , uczuć będące najbardziej zależne jak na nasze uczucie wyrażane przez nas będzie otoczenie reagowało. W procesie socjalizacji emocje nabierają społecznego znaczenia i nabierają społeczne akceptowane formy .Główne mechanizmy socjalizacji emocjonalnej w trakcie dzieciństwa to mechanizmy modelowania i wzmacniania zachowań emocjonalnych (obserwowanie , imitowanie , naśladowanie ) Starsze dzieci uczą się emocji w kontaktach z rodzicami. Dzieci w trakcie socjalizacji emocjonalnej uczą się poprzez obserwowanie reakcji rodziców na przeżywanie przez nich emocji oraz uczą się kontroli ekspresji emocji. Około 7 roku życia dzieci potrafią już maskować emocje przeżywaną.
44. INTELIGENCJA EMOCJONALNA I KOMPETENCJA EMOCJONALNA
Inteligencja emocjonalna- jest wrodzoną kompetencjom osobistą człowieka w rozumieniu zdolności rozpoznawania stanów emocjonalnych własnych oraz innych osób, jak też zdolności używania własnych emocji i radzenia sobie ze stanami emocjonalnymi innych osób.

Kompetencje zaliczane do inteligencji emocjonalnej, to zdolności komplementarne w stosunku do inteligencji racjonalnej, rozumianej jako umiejętności czysto intelektualne, analityczne i abstrakcyjne, mierzone ilorazem inteligencji i wyrażane wskaźnikiem IQ

Kompetencja emocjonalna - dotyczy umiejętności , wiedzy , czynności poznawczych nabywanych w toku rozwoju. Jej nabywanie ułatwia nam adekwatne do prawidłowego funkcjonowania odpowiednie przeżywanie emocji. Wysoki poziom kompetencji emocjonalnej jest warunkiem satysfakcji kształtującej swoich relacji społecznych . Pozwala na takie wykorzystanie swoich emocji by korzystnie osiągnąć swoje cele.

-zdolność kontrolowania ekspresji emocjonalnej w sposób odpowiedni do sytuacji

- adekwatna ekspresja emocji np. złość która będzie aprobowany społecznie

-zdolność do funkcjonowania z emocjami trudnymi np. nienawiść , wściekłość

-skłonność do promowania pozytywnych emocji w życiu
45.ROZWÓJ MORALNY.
Rozwój moralny - proces przemian osobowości człowieka, prowadzących do uformowania się pewnego systemu wartości i odpowiadających mu reguł postępowania. Posiada dwa poziomy - poznawczy (rozumowanie, oceny moralne) i behawioralny (działanie moralne).
Poznawczy- wrażenia -(poprzez zmysły), spostrzeżenia (doznania wielu wrazen jednoczesnie,które w mózgu są selskjonowane), wyobraźnia,pamięc,myślenie.
Behawioralne- Zachowanie (czasem określane jako behawior) człowieka lub zwierzęcia - skoordynowane postępowanie w odniesieniu do określonego otoczenia w określonym (stosunkowo krótkotrwałym) czasie, na który składają się reakcje ruchowe wykonywane za pomocą mięśni szkieletowych. Może być reaktywne lub celowe - ukierunkowane na osiągnięcie celu (czynność).

46. MECHANIZMY ROWOJU MORALNEGO

1. anomia moralna (...- 2 rok życia) - amoralizm, brak świadomości i motywacji moralnej;

2. heteronomia moralna (2-9 r.ż.) - nakazy regulujące zachowanie są dane z zewnątrz, trwałe, niezmienne (sankcje zewnętrzne są głównym powodem przestrzegaania reguł moralnych);

*faza egocentryzmu (2-5 r.ż.) - niezdolność rozumienia cudzych stanów psychicznych, projektowanie na innych własnych emocji i dążeń, działanie zmierzające do uniknąćięcia kary i uzyskania nagrody;

*faza konformizmu (5-9 r.ż.) - działanie ukierunkowane na podziw, uznanie

innych, akceptację, pojawia się stres wynikający z konfliktu postępowania z wymogami moralnymi, wykształca się zdolność oceny zachowania innych;

3. socjonomia moralna (9-13 r.ż.) - akceptaja norm obowiązujących w grupie, bez uznania ich za własne;

*moralność partykularystyczna;

*konwencjonalizm;

4. autonomia moralna (13-21 r.ż.) - postępowanie według norm ze względu na ich wewnętrzne aprobowanie i uznanie za własne;

*pryncypializm (13-15 r.ż.) - zewnętrzne wzory zostają zinternalizowane i stają się własnymi postawami wyznaczającymi zachowanie;

*racjonalizm (15-17 r.ż.) - szukanie sensu uprzednio zaakceptowanych norm, analizowanie przyczyn przestrzegania norm i ich celów;
*idealizm moralny (17-21r.ż.) - moralność ma charakter

świadomy i refleksyjny, problemy moralne są rozstrzygane z punktu widzenia przyjętego systemu wartości, orientacja na cele społeczne, układem odniesienia są ideały i wiedza. 

40.STADIA ROZWOJU MORALNEGO - TEORIA L. KOHLBERGA

I Poziom moralności przedkonwencjonalnej

• Moralność unikania kary - podmiot uzasadnia sądy z punktu widzenia irracjonalnego strachu przed karą.

• Moralność własnego interesu - podmiot uzasadnia sądy z punktu widzenia nagród i przewidywanych korzyści osobistych.

II  Poziom moralności konwencjonalnej

• Moralność harmonii interpersonalnej - podmiot uzasadnia sądy z punktu widzenia przewidywanego braku aprobaty ze strony osób pozostających w bezpośrednich relacjach oraz na podstawie wyobrażeń o „znaczących” i „grzecznych” osobach.

• Morlaność prawa i porządku - podmiot uzasadnia sądy z punktu widzenia uznanych autorytetów, obowiązujących norm i pełnionych ról społecznych.

III Poziom moralności pokonwencjonalnej

• Moralność umowy społecznej - podmiot uzasadnia sądy z punktu widzenia ogólnych norm, które są uznane i zweryfikowane przez ogół członków społeczeństwa przy uwzględnieniu relatywnej wartości osobistych opinii jednostki.

• Moralność uniwersalnych zasad etycznych - podmiot uzasadnia sądy z punktu widzenia ustalonych i uogólnionych przez siebie zasad etycznych.

47. Stadia rozwoju rozumowania moralnego L.Kohlberga

W modelu rozumowania moralnego L. Kohlberga (1976) dzieci poniżej 9 r. ż. przejawiają moralność przedkonwencjonalną. W tym wieku za słuszne uważa się to zachowanie, które odpowiada własnym potrzebom i interesom jednostki. Jest to stadium II.

Wraz z konsolidowaniem się operacji konkretnych dzieci zaczynają osiągać stadium III na poziomie moralności konwencjonalnej. W stadium tym dziecko potrafi przejąć punkt widzenia członka grupy społecznej, z którą pozostaje ono w bezpośrednich interakcjach. Moralność konwencjonalna tyczy się także okresu wczesnego okresu dorastania. Na tym poziomie kierowania się standardami należącymi do innych, Kohlberg wyróżnia dwa stadia :
1.Ocena zachowania wynika z aprobaty społecznej. Ważną rolę odgrywają rówieśnicy.
2. Ocena zachowania oparta jest na prawie i porządku, oraz odczuwany jest szacunek dla rodziców.

Postkonwencjonalny poziom rozwoju moralnego :

• okres młodzieńczości.

• moralność jest zinternalizowana, nie oparta na cudzych standardach. Zasady moralne są ujmowane autonomicznie, niezależnie od autorytetu, czy innych osób/grup.

• 2 stadia:
  1.Stadium: Prawa społeczne przeciw programom indywidualnym.
  -zasady moralne ujmowane w terminach umowy społecznej. Wartości i prawa są względne, a standardy zróżnicowane. Przyjęte reguły są ważne dla danego społeczeństwa. Mogą być zmienione. Niektóre wartości są ważniejsze od innych.
  2. Stadium uniwersalnych praw etycznych.
  - samodzielne poszukiwanie przez człowieka reguł zgodnych z logicznym rozumieniem przy uznaniu ich stałości oraz uniwersalności.
  - O postępowaniu decydują wybrane przez jednostkę zasady etyczne. Gdy obowiązujące prawo wchodzi w konflikt z tymi zasadami jednostka postępuje zgodnie z tymi drugimi.
  -Stadium najwyższe, które nie zawsze jest osiągane. Nie może wystąpić bez przez niższe stadia rozwoju moralnego.

54. CZYNNIKI RYZYKA OKRESU ADOLESCENCJI

Czynniki ryzyka zaś to cechy, sytuacje i warunki sprzyjające powstawaniu zachowań ryzykownych . Czynniki ryzyka to sytuacje i warunki oraz niekorzystne cechy tkwiące w samym dziecku i w jego środowisku. Młody człowiek niedojrzały emocjonalnie, o niskim poczuciu własnej wartości, wychowujący się w rodzinie, która nie zaspokaja jego podstawowych potrzeb psychicznych (między innymi: miłości, bezpieczeństwa, akceptacji), który czuje się odrzucony przez środowisko, jest podatny na zagrożenia. Czynniki ryzyka mogą być związane z sytuacją rodzinną, sytuacją szkolną, z grupą rówieśniczą oraz czynnikami osobowościowymi. Listę tę rozszerzyć można o czynniki ryzyka wymieniane przez:
A.E. Kazdina (1996) takie jak: środowisko społeczne promujące przestępcze wzorce zachowań, normy społeczne i obyczaje promujące lub prowokujące dane zachowania, modelowanie takich zachowań w domu i szkole, konflikty i doświadczenie izolacji w dzieciństwie, grupa rówieśnicza, w której normą są  zachowania dysfunkcjonalne, niskie wyniki osiągane w szkole i brak celów życiowych oraz wczesna inicjacja zachowań ryzykownych. 
Zachowanie ryzykanckie w okresie adolescencyjnym stanowi każda czynność, która odbiega od społecznie akceptowanych, wywołuje społeczną naganę, bądź upomnienie oraz naraża jednostkę na reakcję o charakterze społecznej kontroli ze strony społeczeństwa . 
Zachowanie problemowe stwierdza się u osób, które cechują się szczególnym zespołem postaw, wartości oraz percepcji. Adolescenci z zachowaniami problemowymi są niekonwencjonalni w zakresie wyznawanych wartości. Przypisują mniejszą wartość osiągnięciom szkolnym, a większą wartość niezależności. Są tolerancyjni wobec dewiacji oraz mają niższy poziom religijności. Opierają się silniej na wpływach rówieśników niż rodziców przy podejmowaniu decyzji. Ich niekonwencjonalność przejawia się wyższym stopniem zaangażowania w zachowania, takie jak: spożywanie narkotyków oraz przestępczość. Mniejszą wagę przypisują własnej karierze szkolnej, osiągnięciom szkolnym i praktykom religijnym . Zarówno zachowania problemowe, jak i ryzykanckie mogą łączyć się z zaburzeniami osobowości lub społecznym nieprzystosowaniem. Twierdzi się nawet, że nieprzystosowanie może stanowić kliniczną podstawę dla podejmowania ryzyka, w szczególności tzw. negatywnego ryzyka .

Podejmowanie ryzyka w okresie dorastania postrzega się także jako zjawisko normalne w kontekście przystosowania i potrzebne dla zdrowego rozwoju psychospołecznego.

Kategorie zachowań ryzykanckich

Zachowania przestępcze:
1. Kradzieże 2. Jazda samochodem pod wpływem alkoholu 3. Wandalizm
Zachowania związane z pojazdami:
1. Zaakceptowanie przejażdżki z osobą nieznajomą 2. Jazda samochodem jako pasażer lub kierowca 3. Jazda samochodem bez pasów bezpieczeństwa 4. Jazda motorowerem 5. Jazda z pijanym kierowcą
Zachowania związane ze zdrowiem:
1. Uprawianie seksu 2. Objadanie się/oczyszczanie organizmu z pożywienia (mające związek np. z zaburzeniami odżywiania) 3. Uprawianie seksu bez prezerwatywy 4. Przerwanie diety 5. Opalanie się
Zachowania związane z pełnieniem ról społecznych:
1. Uciekanie z domu rodzinnego 2. Oszukiwanie na egzaminie 3. Fizyczne bójki z rówieśnikami 4. Uciekanie ze szkoły (wagary)
Zachowanie związane z substancjami psychoaktywnymi:
1. Picie alkoholu 2. Palenie marihuany 3. Branie kokainy i crack'u 4. Branie speed'u 5. Upijanie się 6. Palenie papierosów.

55. CZYNNIKI CHRONIĄCE W OKRESIE DORASTANIA
Cechy, sytuacje, warunki zwiększające odporność na działanie czynników ryzyka to czynniki chroniące. Mają one zwiększyć odporność człowieka na negatywne wpływy środowiska zewnętrznego. Do najważniejszych czynników chroniących zalicza się: silną  więź emocjonalną z rodziną, zainteresowanie nauką szkolną, regularne praktyki religijne, poszanowanie prawa, norm, wartości i autorytetów społecznych, przynależność do pozytywnej grupy, rozwijanie zainteresowań, hobby, umiejętność spędzania wolnego czasu. Listę  tę

można rozszerzyć o czynniki chroniące wymieniane przez Mastena, Besta, jak: stała opieka sprawowana przez kompetentną osobę dorosłą, zdolności umożliwiające osiąganie dobrych wyników w nauce, umiejętności rozwiązywania problemów, wrażliwość społeczną, poczucie własnej skuteczności.
56. CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA SPOSÓB ADAPTACJI I JEGO WPŁYW NA PROCES DOJRZEWANIA.

W czasie adolescencji dokonuje się  reorganizacja psychiczna, której celem jest przystosowanie się  jednostki do fizjologicznych i anatomicznych zmian towarzyszących pokwitaniu oraz ich konsekwencji. Z reorganizacją psychiczną następującą  w okresie adolescencji wiążą się dwa równoległe procesy: proces rozwoju psychoseksualnego tj. kształtowanie tożsamości seksualnej oraz proces "powtórnej indywiduacji" (termin wprowadzony przez P. Blosa), z którym związane jest separowanie się od rodziców, opuszczanie ich jako pierwotnych obiektów miłości i autorytetów oraz znajdowanie  ich  substytutów  poza  rodziną. P.Blos podzielił adolescencję na cztery fazy: 
W dwóch pierwszych fazach największe znaczenie mają zachodzące zmiany biologiczne (w preadolescencji: zwiększone wydzielanie hormonów, pojawienie się drugorzędnych cech płciowych, a we wczesnej adolescencji pojawienie się miesiączki u dziewczynek i wytrysku u chłopców). Zmiany te powodują wzrost intensywności i naporu impulsów popędowych: seksualnych oraz agresywnych.  
W fazie kolejnej (właściwa adolescencja) podstawowego znaczenia nabiera problem relacji z obiektem. W tym okresie adolescenta cechuje silna ambiwalencja w zakresie: afektu, impulsu, myśli, zachowania oraz częste i intensywne zmiany w wymiarach: miłość-nienawiść, aktywność-pasywność, męskość - kobiecość, fascynacja-obojętność, zależność-niezależność. Charakterystyczny dla tego okresu negatywizm to sposób, aby chronić ego przed pasywnym poddawaniem się - niezbędny krok w procesie indywiduacji (nie tylko wyraz wrogości). 
W późnej adolescencji ustala się stabilna organizacja struktur psychicznych oraz określona relacja między światem zewnętrznym i wewnętrznym. Jest to okres dominacji ego oraz stabilizacji nastroju. Pojawienie się stabilizacji nastroju traktuje się jako oznakę osiągnięcia nowego, dojrzałego poziomu psychicznej stabilizacji i zakończenia rozwojowego procesu powtórnej indywiduacji oraz nabywania tożsamości.  
Aby proces powtórnej indywiduacji został zakończony w ten sposób istotne jest wypełnienie 4 zadań rozwojowych okresu adolescencji:  
- Przejęcie autorytetu od rodziców i od superego, co oznacza przyjęcie odpowiedzialności za to, kim się jest i co się robi. Adolescent w pewnym momencie dochodzi do tego, że pewne cechy rodzica stają się jego częścią, dochodzi do interioryzacji norm.  
- Pogodzenie się z konsekwencjami norm i wydarzeń z wczesnego dzieciństwa (utrata obiektu, własne niesprawności psychiczne lub fizyczne). 
- Zachowanie lub odzyskanie poczucia historycznej ciągłości z przeszłością, co umożliwia wycofanie libido z obiektów rodzicielskich bez przerw dezorganizujących ego. Powstaje spójny obraz siebie - adolescent rozumie to, co się z nim działo, a nie spostrzega siebie dysocjacyjnie - jako dwie różne osoby.  
- Rozwiązanie konfliktów biseksualnych tzn. konsolidacja tożsamości i określenie preferencji seksualnej: bezlękowe przeżywanie siebie jako kobiety lub mężczyzny, ustalenie norm w gratyfikacji seksualnej, tożsamość zgodna z płcią biologiczną, wybór obiektów seksualnych. 
Rozwijający się w adolescencji proces myślenia oraz uniezależnianie się od dominującego wpływu wczesnodziecięcych ideałów wspiera proces powtórnej indywiduacji.

57. WPŁYW DOROSŁYCH OPIEKUNÓW NA FORMOWANIE OBRAZU SIEBIE NASTOLATKÓW

Dorastające dzieci wchodzą  w trudny "okres burzy i naporu" - okres dojrzewania. Oczekujemy trudności i niepowodzeń, przygotowujemy strategie by temu przeciwdziałać. Niestety nie jest to łatwe często konsekwencja naszych działań  są: ucieczki, kłamstwa, kłótnie, awantury, bójki. Rzucane w zdenerwowaniu słowa, które ranią bardzo głęboko kładą się cieniem na stosunki z dziećmi.

Dorastające dzieci są krytyczne, robią różne uwagi, mają zawsze własne zdanie, są uparte i nie reagują na rzeczowe argumenty. Zafascynowane są kolegami, często w stosunku do dorosłych zaczepne bez powodu.

W tym okresie dziecko jest nadkrytyczne, negatywne i dlatego wszelkie uwagi, dyrektywność odnoszą wręcz odwrotny skutek.

Młodzi by mogli krytycznie oceniać  siebie muszą to najpierw przećwiczyć na innych. Krytycyzm w stosunku do własnej osoby pojawi się później jako wtórny. Na początku odnosi się on do własnego wyglądu zewnętrznego. Tkwią godzinami przed lustrem, przeżywają męki związane z nieakceptacją własnego wyglądu, utrwalają się kompleksy. Musimy patrzeć na dorastające dziecko jak na kolegę, szanować jego zdanie, gdy się z nim nie zgadzamy dyskutować, negocjować a zwłaszcza stwarzać okazję do gromadzenia doświadczeń, usamodzielniać.

Powierzać  różne zadania adekwatne do wieku i możliwości i rozmawiać. 

Słuchać  nie pouczać nie krytykować  nie wyśmiewać lecz przyjąć postawę rozumiejącą, skupioną na dziecku i jego problemach. Być blisko być gotowym do pomocy: słuchać i rozumieć.

Rozwijajmy ich zdolności i zainteresowania. Ważne jest stworzenie atmosfery bliskości i otwarcia na drugiego człowieka. Umożliwia ona ujawnianie własnych lęków obaw konfliktów.

Bardzo ważne jest udzielanie dziecku wsparcia gdy przeżywa sytuacje stresowe w formie sygnalizowania, że zawsze jest kochane.

Jeśli chodzi o zachowania i postawy to wydaje się iż dobre wzory, dyskusje, konsekwencja w przedstawianiu własnego stanowiska jest niezbędna. Szczególnie powinno to dotyczyć pryncypiów takich jak: stosunek do słabszych, innych narodowości, tolerancji, gotowości do udzielania pomocy itd.

Ważna sprawą  jest również nabyta w rodzinie umiejętność komunikowania się w zakresie uczuć. Przygotowuje to dzieci do tworzenia zdrowych relacji partnerskich. 

Błędy wychowawcze polegające na nadmiernej kontroli lub braku zainteresowania nim, a także anonimowość i ujednolicenie warunków życia zaburzają przebieg kryzysu tożsamości w okresie dorastania.

Taki młody człowiek sztywno trzyma się dotychczasowych standardów, które nie wystarczają  mu już do normalnego funkcjonowania. Nie mogąc odpowiedzieć  sobie na pytanie kim jest szuka pomocy u kolegów.

Wstępuje do gangów młodzieżowych, bezwiednie przyjmuje sposób postępowania rówieśników, chuligańskie i przestępcze zachowania. Zaczyna eksperymentować z alkoholem i narkotykami, Nastolatek często przypisuje sobie tożsamość negatywną, postępując zgodnie z zasadą, że lepiej być chuliganem niż nikim, niezauważonym i nieokreślonym.

Ogromna liczba młodych ludzi cierpi z powodu zniszczonego poczucia własnej wartości, prowadzącego do zachowań autodestrukcyjnych, ponieważ dorośli regularnie ich znieważali: bijąc krytykując niezauważając, żartując na temat tego jak są bezmyślni, niechciani czy niedobrzy.

Opiekunowie przygniatają wychowanków  nadmiarem obowiązków roszczeń i wymagań, którym dzieci nie są w stanie sprostać.

Inni rodzice rozpaczliwie ochraniają dzieci nie pozwalając im na samodzielność. Dzieci te czują się niechciane, bezwartościowe, niekochane.

Rodzice szafują swoją miłością  emocjonalnie szantażując dzieci aby zaspokoić swoje potrzeby i ambicje. Dziecko które czuje się nieakceptowane i niekochane uczuć tych może szukać wśród band młodzieżowych. Podczas wspólnych chuligańskich wyczynów, alkoholowych libacji lub narkotyzowania się nastolatek ma upragnione towarzystwo, w którym czuje się aprobowany chciany i równy. W ten sposób zaspokaja potrzebę akceptacji. Wśród band młodzieżowych nastolatek potwierdza obraz samego siebie, wytworzony przez dorosłych - jestem zły i nic dobrego ze mnie nie wyrośnie. Umacnia swoja niską samoocenę a chwilowego zapomnienia upokorzeń i negatywnych emocji może szukać w alkoholu i narkotykach. Świat przez  moment wydaje się ciekawszy, bardziej kolorowy, bezpieczniejszy a otaczający ludzie sympatyczniejsi i przyjacielscy.

Dorośli powinni zrozumieć jak wielkie znaczenie, dla przyszłego życia dzieci mają wychowawcze oddziaływania. Żadne zachowanie dorosłych nie pozostaje bez wpływu na ukształtowanie osobowości młodego człowieka.

Aby pomóc dziecku w stworzeniu pozytywnego obrazu siebie musimy okazać mu że jest dla nas ważne i wyrazić to nie tylko słowami, ale tonem głosu, całym naszym zachowaniem.

Okazując dziecku szacunek zapoczątkowujemy w jego zachowaniu konstruktywne zmiany.

Jak wiemy wszyscy wychowawcy od czasu do czasu popełniają błędy. Żaden rodzic nie może być  emocjonalnie otwarty przez cały czas. Rodzice są tylko ludźmi i maja swoje dobre i złe dni. Dzieci znoszą okazjonalne wybuchy złości rodziców dopóki otrzymują jako przeciwwagę dużo  miłości, troski, zrozumienia i akceptacji.

Dziecko napełnione rodzicielską  troską i miłością ufa sobie i innym, wierzy w siebie i bez lęku wchodzi w dorosłe życie. A konieczne słowa krytyki ze strony dorosłych są wówczas wysłuchane i nawet jeśli zabolą  to nie niszczą osobowości dziecka.

Każde dziecko ma prawo do błędów i znalezienia swojego sposobu postępowania. Rola wychowawców powinna więc polegać na asekuracji, życzliwości i szacunku dla odmienności drugiego człowieka chociaż jeszcze młodego.

Od akceptacji i przemyślanego zachowania rodziców zależy prawidłowe ukształtowanie tożsamości młodego człowieka. Dlatego należy zachęcać dzieci do podejmowania działań, dokonywania prób, eksperymentowania z różnymi rolami, do pełnienia funkcji przewodnich, poznawania swoich możliwości. Tylko dzięki takim zachowaniom dziecko ma możliwość znalezienia swojego miejsca w świecie. Uchroni je to przed poczuciem bezradności i nieprzystosowania

Poczynania dzieci należy ochraniać i towarzyszyć im ale nie przesadnie rozliczać i kontrolować. Przesadna kontrola ze strony bojaźliwych i niespokojnych rodziców sprawia, że dzieci same staja się bojaźliwe, niespokojne i bezradne. Dzieci takie w dorosłym życiu nie są samodzielne.

Nadmiernie kontrolowana młodzież chce uwolnić się od przygniatającej rzeczywistości i nacisków rodziców.

Niektórzy rodzice nadmiernie kontrolują  swoje dzieci ponieważ odczuwają strach, że nie będą  dłużej potrzebni. Strach ten popycha do traktowania nastolatka jak małe dziecko.

Rodzice ciągle wzmacniają poczucie zależności dziecka, aby móc sprawować nad nim nadzór. Mogą oni posługiwać się różnymi metodami: zastraszaniem emocjonalnym wywoływaniem poczucia winy, manipulowaniem oraz wykorzystywaniem zależności finansowej dzieci.

Dzieci tak traktowane mogą podporządkować się zupełnie cechuje je uległość lub buntują się na takie działania.

58. NIEPRAWIDŁOWE SPOSOBY RADZENIA SOBIE Z ZAMĘTEM TOŻSAMOŚCIOWYM.

Zagrożenia jakie niesie za sobą  kryzys tożsamości:

· zamęt tożsamościowy - młody człowiek nie umiejąc określić własnej tożsamości, gubi się w różnych wyobrażeniach siebie, nie wie kim jest i kim chciałby być. Do tego

stanu przyczynić się może:

- nadmierna opiekuńczość otoczenia,

- ubogie i wewnętrznie sprzeczne systemy wartości i ideałów panujące

w społeczeństwie, rozdźwięk pomiędzy sferą deklaracji a sferą konkretnego

działania, hipokryzja, zakłamanie (młody człowiek zaczyna myśleć, że skoro

wszystkie wartości są względne i nic nie jest wieczne ani absolutnie ważne, to

znaczy, że nic nie nadaje się do budowania jego tożsamości),

Częstą przyczyną  zamętu tożsamościowego jest zbyt duży dysonans pomiędzy wartościami oferowanymi przez świat a tym, co dorastający skłonny byłby uważać  za absolutnie słuszne i warte poświęcenia. Środowiska społeczne ubogie we wzory, oferujące zbyt mało ideałów, w których młodzi mogliby odnaleźć siebie lub ideały wzajemnie sprzeczne i podające się wzajemnie w wątpliwość, zawsze utrudniają młodym ludziom zadomowienie się w świecie. Chaos wartości i ideałów lansowanych przez świat wywołuje zamęt w samym człowieku, który dopiero poszukuje swojego imienia i swego domu. Sprzeczności pomiędzy różnymi lansowanymi porządkami wartości, wzajemne oskarżenia o sprzeniewierzanie się temu, co przez każdą grupę  społeczną z osobna uważane jest za absolutnie słuszne, dobre i piękne, rozdźwięk pomiędzy sferą deklaracji a sferą  konkretnego działania, hipokryzja, zakłamanie - wszystko to może wytworzyć w młodym człowieku przeświadczenie o względności wszelkich prawd i tym samym o bezsensowności poszukiwań, jakim się  oddaje. Skoro nic nie jest wieczne ani absolutnie ważne, zatem nic nie nadaje się do tego, aby budować i ochraniać tożsamość, której młody człowiek szukał. Świat, który nie jest domem dającym poczucie bezpieczeństwa i przynależności, budzi niepokój i odrzuca, zdaniem Eriksona nigdy nie może być dogodnym miejscem, gdzie dorastający człowiek bez narażania się na zamęt tożsamościowy mógłby odnajdywać samego siebie.

59. ANOREXIA NERVOSA A PROBLEMY TOŻSAMOŚCIOWE NASTOLATKÓW

Wpływ medialnego kultu szczupłego ciała na rozwój jadłowstrętu psychicznego u dziewcząt i młodych kobiet. Przyjmują one rolę proponowaną  przez kulturę masową, zaczynają się odchudzać, nie akceptując swojego ciała, tracąc nad nim kontrolę. Lansowanie przez media szczupłej sylwetki, popkultura, doprowadzają do zaburzeń  jedzenia, np. jadłowstrętu psychicznego.

• Zaburzone postrzeganie obrazu własnego ciała - chorzy nie zdają sobie sprawy z tego, jak bardzo są wyniszczeni, nie widzą swojej chudości.

• Niezadowolenie z figury - prowadzi do obsesyjnego myślenia o jedzeniu i strachu przed przybraniem na wadze, co powoduje stosowanie diet odchudzających zwiększających ryzyko zaburzeń jedzenia.

• Przekonanie, że szczupła sylwetka jest pomocą w życiu - wiele nastolatek jest przekonanych, że ładna figura pomoże im zdobyć dobrą pracę, znaleźć chłopaka, zapewni sympatię rówieśników oraz pozycję w rodzinie.

• Negatywny stosunek do dojrzewania - dziewczęta cierpiące na anoreksję unikają kontaktu z innymi osobami, zwłaszcza z chłopcami. Zaprzeczają własnej seksualności. Często towarzyszy temu poczucie niepewności własnej atrakcyjności.

• Lęk przed "dorosłością" - część kobiet cierpiących z powodu anoreksji boi się dojrzałości fizycznej i psychicznej. W wyniku unikania jedzenia sylwetka pozostaje podobna do dziecka przed okresem pokwitania, miesiączka nie pojawia się lub zanika.

• Niska samoocena i brak wiary w siebie - osoby chore są solidne, koncentrują się na nauce, cechuje je duża potrzeba sukcesu, ale także niepewność, lęk przed niepowodzeniami, nadmierny krytycyzm wobec siebie.

59. KRYTERIA DIAGNOSTYCZNE ANOREXIA NERVOSA.

1. Ciężar ciała poniżej granicy wagi minimalnej dla wieku i wzrostu lub poniżej 85% wagi oczekiwanej wagi lub brak należnego przyrostu w okresie wzrastania.

2. Paniczny lęk przed przyborem masy ciała.

3. Zaburzenie postrzegania ciężaru i kształtu ciała.

4. Pierwotny brak miesiączki lub wtórny brak miesiączki / brak trzech kolejnych cykli miesiączkowych.

60. BULIMIA NERVOSA

Rozpoznanie bulimii opiera się na współistnieniu poniższych kryteriów :

Powtarzające się epizody utraty kontroli na ilością spożywanego pokarmu, np. zjedzenie w krótkim czasie (1-2godz.) takiej ilości pożywienia, która dla większości osób byłaby zbyt duża aby można ją przyjąć w tym czasie i w podobnych okolicznościach. Jeżeli ataki żarłoczności występują  częściej niż dwa razy w tygodniu przez okres 3 miesięcy, można wysunąć podejrzenie o występowanie bulimii

• Stosowanie zachowań mających na celu unikniecie przyrostu masy ciała ( wymioty, środki przeczyszczające, leki moczopędne, nadmierna aktywność fizyczna).

• Utrzymujące się uczucie winy, leku, obniżonego poziomu nastroju

• Brak akceptacji swojego wyglądu i osobowości

Nadmierne skupianie się na diecie i kontroli masy ciała, może w efekcie prowadzić do nasilenia bardzo niebezpiecznych objawów chorobowych, z grupy zaburzeń  odżywiania się. Jedną z nich jest Bulimia nervosa - inaczej żarłoczność psychiczna. Osoby dotknięte tym schorzeniem tracą  kontrolę nad własnymi zachowaniami żywieniowymi. Często, z niepohamowanym uczuciem łapczywości objadają się aż  do uczucia osłabienia, a następnie nękani wyrzutami sumienia, pozbywają  się nadmiernej ilości pokarmu wymiotami, stosowaniem środków przeczyszczających i leków moczopędnych. Stosowanie tak drastycznych metod prowadzi do bardzo poważnych zaburzeń w stanie zdrowia fizycznego i psychicznego. W wielu przypadkach nieleczona bulimia kończy się śmiercią na skutek zaburzeń w układzie sercowo-naczyniowym, rozległych infekcji czy samobójstw.

62. ZADANIA ROZWOJOWE ŚRODKOWEJ DOROSŁOŚCI ZWIĄZANE Z AKCEPTACJĄ ZMIAN BIOLOGICZNYCH

Wzrok ulega pogorszeniu (ostrość i tolerancja na słabe oświetlenie), pojawia się dalekowzroczność

• Powolne obniżanie się sprawności słuchu, spadek słyszalności wysokich dźwięków

• Wrażliwość smakowa obniża się ok. 50rż.

• Przekwitanie (klimakterium) po 50rż - zmniejsza się wydzielanie estrogenu => osteoporoza

• Mężczyźni - spadek aktywności seksualnej

- regresywne zmiany

- układ krążenia, twardnieją  tętnice, gorzej funkcjonuje serce

- układ oddechowy

- wolniejsze przekazywanie impulsów nerwowych

- maleje liczba włókien mięśniowych, obniża się siła, szybkość ruchów, pogarsza się koordynacja i gibkość

- ale dzięki właściwej aktywności ruchowej można zmniejszyć tempo tego regresu

- stopniowe wygasanie funkcji hormonalnej - wiąże się ze zmęczeniem, uderzeniami gorąca, bezsennością  oraz chwiejnością emocjonalną, depresją

- kompensacja deficytów

ZMYSŁY- pogarsza się refleks - wydłuża czas reakcji

- gorzej widzimy szczególnie przy złym świetle - gorsza zdolność akomodacji soczewki

- gorzej słyszymy - szczególnie wysokie dźwięki

- maleje liczba kubków smakowych

- zachowujemy dobrą orientację  w terenie

63. ZADANIA RODZICÓW W ŚRODKOWEJ DOROSŁOŚCI

- dorastają dzieci

- wymaga to zmian charakteru reakcji, autonomia dziecka

- zmiana charakteru podejścia do swoich starzejących się rodziców- zmiana reakcji - opieka nad rodzicami

- puste gniazdo - zmiana, w przypadku kobiet jest to bardzo trudny okres (szczególnie tych niepracujących) ale dla niektórych kobiet jest to okres wyzwolenia, zaczynają  wtedy myśleć bardziej o sobie; w przypadku kobiet aktywnych zawodowa zmiana ta jest mniejsza

- wyprowadzenie się dzieci z domu jest także sprawdzianem dla rodziców, dla ich małżeństwa, tego co ich rzeczywiście łączy

- jeżeli więź małżeńska jest rzeczywista to jest to bardzo dobry okres

- buduje wtedy ich reakcję

- ale kiedy łączyły ich tylko dzieci teraz mogą nastąpić konflikty małżeńskie prowadzące nawet do rozwodu

- nie wolno pozwolić babciom stać się mami własnych dzieci

- dziadkowie - zdarza się  jeśli nie mieli czasu dla dzieci że na emeryturze opiekują się  wnukami doskonale, spełniają się (szczególnie mężczyźni)

64. ZADANIA ŚRODKOWEJ DOROSŁOŚCI ZWIĄZANE Z TOWARZYSZENIEM STARZEJĄCYM SIĘ RODZICOM.

- nie wolno pozwolić babciom stać się mami własnych dzieci

- dziadkowie - zdarza się  jeśli nie mieli czasu dla dzieci że na emeryturze opiekują się  wnukami doskonale, spełniają się (szczególnie mężczyźni)

W tym wieku, niekiedy po raz pierwszy, spostrzega się własnych rodziców w sposób bardziej realistyczny, z większą tolerancją dla ich wad i słabości, jako osoby, które oczekują wsparcia i pomocy. Utrata zdrowia fizycznego lub samowystarczalności finansowej rodziców często prowadzi do konieczności wzięcia za nich całkowitej odpowiedzialności. Czasami dochodzi wtedy do kolizji między interesami i potrzebami wymagających opieki rodziców oraz współmałżonka i będących na progu dorosłości dzieci. Jednak obustronne więzi stają się coraz silniejsze.  
FORMY OPIEKI I POMOCY Jeżeli starsi ludzie potrzebują opieki i pomocy, istnieje duże prawdopodobieństwo, że uzyskają ją od swoich dorosłych dzieci. Jednak częściej córki niż synowie odwiedzają i opiekują się swoimi rodzicami. Rodzicami najczęściej opiekują się kobiety zamężne, zdrowe i mające własne 5-18-letnie dzieci. Częściej również są to kobiety, które mają tylko jedno z rodziców, oraz te, które mieszkają bliżej. 
Większość młodszego pokolenia pragnie udzielać wsparcia i pomocy starzejącym się członkom rodziny, ale nie dlatego, że jest do tego zmuszana. Są różne powody zajmowania się rodzicami, dominująca jednak wydaje się potrzeba odwzajemnienia wsparcia i bezpieczeństwa. Opieka dzieci nad starzejącymi się rodzicami częściej dyktowana jest miłością i troską niż poczuciem obowiązku. Klimat emocjonalny, jaki stwarzają dzieci, zależy w pewnej mierze od stanu zdrowia rodziców - gdy jest on zły, dzieci częściej żywią uczucia negatywne.  
Analiza kobiecych form międzypokoleniowej opieki ujawniła, że trendy demograficzne i społeczne wywierają wpływ na sposoby świadczenia pomocy swoim rodzicom. Na przykład uważa się, że zmiana w zakresie ról płciowych, wyrażająca się coraz częstszym wykonywaniem pracy zawodowej przez kobiety w średnim wieku, ogranicza możliwość rodziny świadczenia pomocy. Warto zwrócić uwagę na fakt, że kobiety wspomagają finansowo i emocjonalnie swe dorosłe dzieci, a także starych rodziców. 
ZŁOŻONOŚĆ I KOSZTY OPIEKI Opieka nad starymi rodzicami przynosi wiele wyzwań i wymagań związanych z przystosowaniem. Przeciętny opiekun jest w średnim wieku i często czuje się przytłoczony obowiązkami. Jest wyczerpany fizycznie i psychicznie zapewnianiem rodzicom regularnej opieki oraz wykonywaniem obowiązków na rzecz swojego domu. Ma on ograniczoną osobistą wolność, brakuje mu czasu na aktywność społeczną i rekreację. Ciężar opieki wpływa także bezpośrednio na satysfakcję małżeńską osób zajmujących się starszymi rodzicami. 
Utarczki i konflikty pomiędzy dorosłymi dziećmi i zależnymi od nich rodzicami stanowią wstydliwy aspekt form opieki, określany jako nadużywanie opieki wobec starszych ludzi.

65. DŁUGOFALOWE KONSEKWENCJE ŚMIERCI RODZICÓW DLA OSOBY W ŚRODKOWEJ DOROSŁOŚCI.

1. przygotowanie do własnej śmierci

2.zmiana statusu na bycie najstarsza osoba w rodzinie

3. utrata ważnego źródła emocjonalnego wsparcia

4.świadomość, że nie można już wrócić do rodzinnego domu

66. CZYNNIKI PROWADZĄCE DO WYSTĄPIENIA KRYZYSU ŚRODKA ŻYCIA.

- śmierć rodziców
- fizyczne zmiany związane ze starzeniem się

- dojrzewanie dzieci

- więcej życia za nami niż przed nami (bezsensowność)

- strata pracy

-separacja lub rozwód

-wymagania jakie stawia otoczenie (często w tym wieku nie potrafi im sprostać)

67. KRYZYS POŁOWY ŻYCIA .

-kryzys środka życia

- może się zdarzyć  ale nie musi

- człowiek w tym okresie konfrontuje się z własną śmiertelnością

- w okolicach 40 r. ż. zmienia się perspektywa myślenia („ więcej za nami niż prawdopodobnie przed nami”)

- ma poczucie że trudno jest już cokolwiek zacząć od nowa

- jest to także okres bilansu życiowego

- chwieje się  poczucie sensu własnego życia 

Peck:

- mówi że należy z czasem dokonywać przewartościowania:

o np. w tym wieku powinniśmy bardziej cenić mądrość niż atrakcyjność ( zazwyczaj kobiety znoszą gorzej spadek atrakcyjności)

o bardziej powinniśmy cenić związek duchowy niż fizyczny 

- pomoże człowiekowi utrzymanie emocjonalnej giętkości - człowiek młody dorosły akceptuje emocje w kontaktach z wybranymi osobami natomiast później musimy nauczyć się nauczyć się zaangażowania (bo np. umierają krewni)

- giętkość umysłowa - przeciwna do tego co się na starość dzieje 

Gould

- twierdzi że w tym okresie trzeba zanegować irracjonalne przekonania, np. :

o bezpieczeństwo może trwać wiecznie

o śmierć nie może się zdarzyć mi ani moim bliskim

o nie możliwe jest życie bez partnera 

Erikson:

- nazywa ten okres produktywność (generatywność) - stagnacja

- okres, w którym człowiek realizuje się poprzez to że tworzy, że jest produktywny(np. dzieci, produkty, idee)

- silna potrzeba dzielenia się z innymi swoimi umiejętnościami, zdolnościami

- jeśli człowiek nie tworzy grozi mu stagnacja co prowadzi do zubożenia duchowego, ma poczucie pustki 

68. GRUPY ZWIĘKSZONEGO RYZYKA KRYZYSU POŁOWY ŻYCIA.

-panny i kawalerowie

-bezdzietne małżeństwa

- bezrobotni

-wypaleni zawodowo

-nadużywający używek

- jeden z małżonków umiera 
69 . INDYWIDUALNE SYMPTOMY KRYZYSU WIEKU ŚREDNIEGO:
▪ poczucie nieszczęścia, ogólny stan niezadowolenia, osamotnienia lub poszukiwanie nowych wartości, kiedy wyczerpało się to, co dostarczało radości
▪ utrata poczucia bezpieczeństwa, obawa o utratę pozycji zawodowej wobec presji młodego pokolenia, bądź lęk o trwałość związku małżeńskiego i związane z nimi kłopoty oraz wątpliwości dotyczące własnej wartości
▪ depresja spowodowana dotychczasowymi osiągnięciami, które pozostawiają nie wiele miejsca dla przyszłych dokonań, albo odwrotnie - nie jasna perspektywa przyszłości w związku z brakiem realnych szans
▪ niezadowolenie - jako skutek depresji albo obawy przed nieodwracalnymi konsekwencjami własnych decyzji
▪ niepokój i niejasne poczucie, że nadchodzi coś strasznego, do świadomości przebija się lęk przed śmiercią
▪ konflikt między oczekiwaną a realną wizją samego siebie ( tym większa gdy uświadamiamy sobie topnienie szans na stanie się tym kim chce się być) albo konflikt między potrzebą wolności i prawem do podejmowania decyzji a ograniczeniami wynikającymi z sytuacji życiowej i pełnionych ról, także lęk przed nieznanymi skutkami własnych działań
▪ narastająca nerwowość, brak cierpliwości, irytacja wobec przeszkód życiowych
▪ rozpraszanie - nieefektywne zajmowanie się wieloma rzeczami na raz i trudności skupienia uwagi na czymś naprawdę ważnym
▪ poczucie zatracenia własnej indywidualności w pracy i obniżenie satysfakcji
z wykonywanego zawodu

▪ obsesja śmierci, choroby, starości

70.PROFILAKTYKA KRYZYSU WIEKU ŚREDNIEGO - PRZYGOTOWANIE DO ZMIAN POŁOWY ŻYCIA.
▪ Traktowanie problemów jako nowego wyzwania
▪ wiara w zdolności rozwiązywania problemów
▪ podejmowanie prób rozwiązywania trudności

UMIEJĘTNOŚCI:

• korzystanie ze wsparcia społecznego

• cechy osobowości - optymizm ↔ pesymizm (może decydować o niskiej bądź wysokiej odporności na stres), pesymizm prowadzić może do wycofania, bierności, przedwczesnej rezygnacji

prężność ego zdolność do giętkiej, pomysłowej i zaradnej adaptacji do zew. i wew. Stresów, utrzymuje poczucie kontroli i dystansu wobec przeżywanych emocji.
71. OSOBOWOŚĆ W CYKLU ŻYCIA - TEMPERAMENTALNE UJĘCIE OSOBOWOŚCI.
Sangwinik - typ towarzyski, cechy wewnętrzne:
1. dusza towarzystwa
2. poczucie humoru
3. wylewny i emocjonalny
4. spontaniczny
5. osoba wesoła, entuzjastycznie nastawiona
6. prostoduszność
7. żyje tu i teraz
8. urodzony aktor
9. szczerość
Choleryk - typ energiczny, cechy wewnętrzne:

1 dynamiczna osobowość

2 aktywny, witalny

3 duża potrzeba działania

4 lubi przewodniczyć, wrodzony przywódca

5 duża potrzeba zmian

6 silna wola

7 zdeterminowany, stanowczy

8 niezależny, samodzielny

9 niełatwo ulega emocją

10 trudno się zniechęca

11 ma potrzebę korygowania błędów

Flegmatyk - typ spokojny, cechy wewnętrzne:

1. spokój, opanowanie

2. powściągliwość w reakcjach

3. mało wymagający

4. beztroski, adaptuje się do otoczenia

5. zrównoważenie, cierpliwość

6. życzliwość, uprzejmość społeczna

7. zadowolony z życia

8. nie ujawnia emocji

9. cierpliwy

10. często cichy, a mimo to z poczuciem humoru

Melancholik - typ perfekcjonisty, cechy wewnętrzne:

• osoba poważna

• wiele od siebie wymaga dba o szczegóły

• wytrwały

• dokładność, precyzja

• potrafi sam sobie stawiać cele w pracy uporządkowanie, zorganizowanie

• oszczędność

• kończy to co zaczął

• łatwo dostrzega problem

• potrafi znaleźć twórcze rozwiązanie

72.Różnice indywidualne w rozwoju psychicznym jednostki - cechy temperamentalne i ich wpływ na funkcjonowanie jednostek.

+ 73 . Melancholik, sangwinik, flegmatyk, oraz choleryk - słabe strony imocne.

1. Słabe strony osobowości sangwinika

1. Skoncentrowany na sobie

• wymaga nauczenia go brania odpowiedzialności za to jak swoim postępowaniem wpływa na innych

• powinien rozwijać umiejętność słuchania innych

2. Przesadnie rozmowny, nad gadatliwy

• nauka rozpoznawania u współrozmówców znużenia

• powinien uczyć się krótkiego wyrażania myśli i streszczania swoich wypowiedzi

• uczulić się w kwestii szacunku dla czyjegoś czasu

Mało skoncentrowana uwaga

• wymaga wprowadzenia nawyku prowadzenia notatnika, terminarza

• miewa kłopoty z zapamiętywaniem dat i godzin, nazwisk - trening zapamiętywania ważnych szczegółów

• W rozmowach robi własne wtrącenia, przerywa innym

• uświadomienie, że nie tylko on odpowiada za przebieg rozmowy

• świadomość, że nie jest jego obowiązkiem zapewniania wszelkich luk w rozmowie

• Energiczny choleryk

1. Silna potrzeba kontrolowania

• powinien zaakceptować sytuację, kiedy przewodzi kto inny

• powinien docenić innych nie patrzyć z pozycji wyższości

• Skłonność do pracoholizmu

• wymaga nauki odpoczywania

• planowanie wolnego czasu

• Mała wrażliwość społeczna

• bywa zbyt natarczywy, intruzyjny - wskazanie, że ingerencja winna odbywać się na życzenie osoby

• wymaga wykształcenia większej łagodności względem innych

• nauka wyrozumiałości, większej tolerancji dla czyiś błędów

• Chce zawsze mieć racje

• nauka przyznawania się do błędów

• zaakceptowanie faktu, że ktoś inny może mieć racje

• wykształcenie umiejętności przepraszania

• Spokojny flegmatyk

1. Bywa niezdecydowany

• wymaga wyćwiczenia w szybkim ale niepochopnym podejmowaniu decyzji

• rozwijanie cech stanowczości i zdecydowania

• trening asertywny

• Może sprawiać wrażenie leniwego

• powinien nabrać nawyku nie odkładania spraw na później

• wymaga uświadomienia mu jakie może robić wrażenie na innych

• trzeba zachęcać go do większej stanowczości i odpowiedzialności za swoje życie

• Brak otwartości na zmiany

• ważna świadomość naturalności, powszechności, obaw dotyczących zmian
  z jednoczesnym naciskiem na korzyści związane z wprowadzaniem zmian

• ważne by sam doświadczał czegoś nowego

• Słabo wyraża ekscytacje, pozytywne emocje

• wymaga uświadomienia mu, jak ważne jest dla innych by wyrażał otwarcie aprobatę dla ich poczynań

• zachęcanie do wyrażania entuzjazmu, ekspresji

• Melancholik - słabe strony

1. Cechuje go zaniżona samoocena

• wymaga uświadomienia sobie własnych atutów, zdolności

• przydatne poznanie przyczyn niskiego wyobrażenia o sobie

• Skłonność do depresji

• wymaga uświadomienia błędów, jakie popełnia w myśleniu

• przepracowanie automatycznego włączania negatywnych myśli

• świadomość, że inni stronią od ludzi stale przygnębionych

• Jego oczekiwania wobec innych bywają wygórowane

• musi patrzeć z szerszej perspektywy na na własne oczekiwania

• nauka obniżania nierealnych wymagań

• Odkładanie spraw na później

• uświadomienie, że traci wiele energii odkładając na później a mimo to stale myśląc
  o kwestii do załatwienia

• nie powinien tracić czasu na zbyteczne planowanie

MOCNE STRONY

1. Sangwinik:

• kontakty z ludźmi

• entuzjastyczne wyrażanie myśli

• koncentracja uwagi na sobie

• inicjacja nowych działań

• trzeba wykorzystać jego pozytywne nastawienie

1. Choleryk:

• podejmowanie decyzji pod presją czasu

• natychmiastowe działanie

• sprawy wymagające silnej kontroli

• trzeba wykorzystać jego silną osobowość

3. Flegmatyk:

• spokój i opanowanie

• sytuacje konfliktowe, wyważony rozjemca, mediator

• zajęcia rutynowe

• trzeba wykorzystać jego wewnętrzny spokój

4. Melancholik

• przeanalizowanie bardzo trudnych problemów

• dokładne spostrzeganie, uwagi

• zajmowanie się szczegółami, głębsza analiza

• trzeba wykorzystać jego uporządkowanie i wnikliwą obserwację

REACJE OSOBOSTE

1. SANGWINIK

1. Łatwo nawiązuje kontakty, przyjaźnie

2. Lubi otrzymywać komplementy

3. W kontaktach zwykle podekscytowany

4. Nie dopuszcza do nudy

5. Lubi spontaniczność

6. Szybko przeprasza, bo źle toleruje napięcia

2. CHOLERYK

1. Dobrze czuje się w grupie

2. Lubi przewodzić

3. Jest organizatorem

4. Dobrze radzi sobie w sytuacjach nagłych, niespodziewanych

5. Rzadziej wchodzi w relacje zażyłe, nie ma silnej potrzeby przyjaźni

3. FLEGMATYK

1. Nie jest natarczywy, intruzyjny

2. Dobry słuchacz

3. pogodne usposobienie, są współczujący, troskliwi

4. Ma dowcip (czasem cięty)

5. Stosunkowo łatwy we współżyciu

4. MELANCHOLIK

1. Bardzo starannie dobiera partnera (wręcz idealnego)

2. Nie zabiega o bycie gwiazdą w grupie, ale często nią jest

3. Wybiera życie na uboczu, wysoki poziom empatii

4. Może pomóc w rozwiązywaniu problemu

74. WPŁYW CECH TEMPERAMENTALNYCH... ROLE RODZICIELSKIE I ZAWODOWE.

	Role zawodowe	Role rodzicielskie
Sangwinik	Wysoki poziom energii Pozytywne nastawienie do pracy Twórczy Inicjator nowych metod Zachęca do działania innych Rozpoczyna efektownie robi robi wrażenie	1. Dowcipkuje, rozładowuje atmosferę 2. Wnosi do domu radość, wesołość lubiany prze dzieci 3. Chętnie się z nimi bawi
Choleryk	Znakomity organizator Potrafi szybko działać Rozdziela pracę Ukierunkowuje na cel Szuka praktycznych rozwiązań Dodaje bodźca, motywuje	1. Pobudza do działania 2. Kierownicy życia rodzinnego 3. Ukierunkowuje cele rodzinnego 4. Jest tym, kto zna właściwą odpowiedź
Flegmatyk	Zgodny spokojny Unika konfliktów Szuka prostych wyjaśnień potrafi znosić presję solidny pracownik pośredniczy w rozwiązywaniu konfliktów	1. Dobry rodzic 2. Nie irytuje się łatwo 3. Daje dzieciom czas 4. Nie śpieszy się
Melancholik	Wysoka poprzeczka zawodowa Dba o szczegóły Wytrwały Dokładność, precyzja Sam stawia cele Uporządkowany, zorganizowany Musi skończyć rozpoczęte zadanie Łatwo dostrzega problem	1. Wymagający jak rodzic 2. Zachęcą do stawiania poprzeczki, do rozwoju 3. Ma jasne oczekiwania względem postępowania 4. Troskliwy 5. Potrafi się poświęcać

---