prawo cywilne - zobowiązania


WYŻSZA SZKOŁA MENADŻERSKA

WYDZIAŁ PRAWA I ADMINISTRACJI

W WARSZAWIE

IWONA CHOJNACKA

II SEM. ADMINISTRACJI

GRUPA 27 BC D-3

TEMAT:

„ZOBOWIĄZANIA”

wykładowca

mgr Monika Truksa

WARSZAWA 2009 ROK

Zobowiązanie jest rodzajem stosunku cywilnoprawnego i oznacza stosunek obligacyjny (zobowiązaniowy). To sytuacja, gdzie uprawniony - wierzyciel może żądać od dłużnika - zobowiązanego, pewnego świadczenia, które to dłużnik jest zobowiązany wykonać (jest to odpowiednie zachowanie się dłużnika, wskazane w treści zobowiązania, na rzecz wierzyciela).

  1. Wierzytelność - to sytuacja prawna wierzyciela, polegająca na tym, że może on domagać się od dłużnika określonego zachowania (jest to uprawnienie wierzyciela)

  2. Dług - jest to lustrzane odbicie wierzytelności, jest to zespół obowiązków dłużnika, a wykonanie tych obowiązków ma na celu zaspokojenie interesu wierzyciela.

  3. Odpowiedzialność - są to ujemne następstwa prawne, przewidziane dla jakiegoś podmiotu w związku ze ziszczeniem się pewnych zdarzeń kwalifikowanych negatywnie przez system prawny, np. niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania przez dłużnika. Jest to także uprawnienie do zastosowania przymusu dla zaspokojenia wierzyciela (w węższym znaczeniu).

Zobowiązanie naturalne (niezupełne) - dłużnik zobowiązany jest do świadczenia, ale nie można go przymusić do wykonania na drodze sądowej (są to np. zobowiązania z gier i zakładów nie zatwierdzonych przez państwo).

Prawo zobowiązań jest częścią prawa cywilnego, która reguluje funkcje społeczne, formy wymiany dóbr i usług o wartości majątkowej. Prawo zobowiązań normuje obrót majątkowy między podmiotami prawa cywilnego.

Prawo zobowiązań w świetle Kodeksu Cywilnego i źródeł z nim związanych jest jednym z działów prawa majątkowego.

  1. umowy

  2. jednostronne czynności prawne (przyrzeczenie publiczne)

  3. bezpodstawne wzbogacenie

  4. czyny niedozwolone

  5. decyzje administracyjne

  6. inne zdarzenia nie dające się zakwalifikować do grup poprzednich ( np. prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia)

Zobowiązanie składa się z:

a) wierzyciela (podmiot uprawniony)

b) dłużnika (podmiot zobowiązany)

c) świadczenia/długu (zachowanie dłużnika).

Często podmiot występuje w charakterze zarówno wierzyciela jak i dłużnika (np. sprzedawca daje towar, ale i żąda pieniędzy).

Wyróżniamy w zobowiązaniu 3 elementy:

  1. podmioty (osoby) między którymi istnieje ten stosunek

- podmiotem uprawnionym w zobowiązaniu jest wierzyciel

- podmiotem zobowiązanym w zobowiązaniu jest dłużnik

  1. przedmiot

- przedmiotem jest świadczenie tj. określone zachowanie się dłużnika, którego spełnienia może domagać się wierzyciel

  1. treść stosunku prawnego

- treść stanowią uprawnienia wierzyciela i odpowiadają im obowiązki dłużnika.

Zobowiązania ze strony wierzyciela to wierzytelność.

Zobowiązania ze strony dłużnika to dług.

Przedmiot zobowiązania to świadczenie.

Świadczenie (ma miejsce między podmiotami wierzycielem a dłużnikiem), to zachowanie się dłużnika zgodnie z treścią zobowiązania i polegające na zadośćuczynieniu godnemu ochrony interesowi wierzyciela.

Zachowanie czynne - to działanie

Zachowanie bierne - to zaniechanie, powstrzymywanie.

Dłużnik odpowiada za zobowiązanie całym swoim majątkiem (wyjątkiem jest ograniczona odpowiedzialność). Odszkodowanie ma miejsce tylko w przypadku niemożności zrealizowania zobowiązania.

Jeśli chodzi o kwotę świadczenia, stosuje się zasadę nominalizmu. W uzasadnionych sytuacjach sąd może jednak orzec zmianę wysokości świadczenia.

Źródła zobowiązań

Zobowiązanie powstaje na skutek ziszczenia się pewnych zdarzeń prawnych.

ŹRÓDŁA PRAWA ZOBOWIĄZAŃ

1) Prawo stanowione - tylko prawo powszechnie obowiązujące może regulować stosunki cywilnoprawne, a w tym także zobowiązania. Zaliczamy do nich:

  1. ustawy - największą doniosłość ma KC z 1964 radykalnie zmodyfikowany licznymi nowelizacjami

  2. rozporządzenia - są częstym środkiem regulowania stosunków zobowiązaniowych, wydają je określone organy na podstawie szczególnego upoważnienia (art. 92 ust 1)

  3. umowy międzynarodowe - Polskę wiążą umowy międzynarodowe, które regulują m.in. problematykę stosunków zobowiązaniowych. W szczególności dotyczą one sfery własności intelektualnej, przewozu i sprzedaży towarów.

2) Prawo zwyczajowe i zwyczaj - również może regulować stosunki zobowiązaniowe. Dla stosunków zobowiązaniowych doniosłe znaczenie mają zwłaszcza przepisy odsyłające do zwyczajów przy:

normy moralne i obyczajowe  słabo zarysowane

3) Rola zasad współżycia społecznego

4) Rola nauki

5) Rola orzecznictwa

DO ŹRÓDEŁ ZOBOWIĄZAŃ MOŻNA ZALICZYĆ

1) Czynności prawne:

2) Akty administracyjne:

3) Konstytutywne orzeczenia sądów:

4) nowe zdarzenia:

Rodzaje zobowiązań

1) ze względu na zakres odpowiedzialności:

- wynikają z gry lub zakładu (z wyłączeniem gier i zakładów zarządzonych lub zatwierdzonych przez właściwe organy państwowe, jak również z gier zaskarżalnych albo nierzetelnych)

- w których roszczenie uległo przedawnieniu

2) ze względu na przedmiot świadczenia:

3) ze względu na wielość wierzycieli lub dłużników

4) zobowiązanie można podzielić także na:

Zobowiązanie pieniężne - jeżeli dłużnik ma obowiązek zapłacić pewną sumę pieniędzy wierzycielowi (określonej wartości majątkowej wyrażonej w jednostkach pieniężnych). W pozostałych przypadkach są to zobowiązania niepieniężne, np. związane z dostarczeniem rzeczy.

KONSEKWENCJE PRAWNE ZOBOWIĄZAŃ PIENIĘŻNYCH

1) zasada nominalizmu - zobowiązania pieniężne rządzą się tą zasadą. Jeżeli dłużnik zobowiązany jest do zapłaty określonej kwoty, to bez względu na to, kiedy ma zapłacić, obowiązkiem dłużnika jest zapłacenie nominalnej kwoty bez względu na to czy w tym czasie pieniądz zyskał czy też stracił na wartości.

Wyjątkiem od tej zasady jest zasada REBUS SIC STANTIBUS. Przeważa za tym zasada waloryzacji świadczeń pieniężnych.

Waloryzacja może być:

  1. ustawowa - rzadko

  2. umowna - jest to możliwość wprowadzenia klauzuli waloryzacyjnej do umowy, czyli wprowadza się inny niż pieniądz miernik wartości do wartości zobowiązania. Typowymi klauzulami są:

c. sądowa - jeżeli strony nie zastosują w umowie klauzuli waloryzacyjnej, przesłanką sądu do waloryzacji jest:

Sąd dokonuje waloryzacji w następujący sposób:

2) zasada walutowości - obowiązuje w stosunku do wszystkich świadczeń pieniężnych. Zobowiązania muszą być zaciągnięte w złotych polskich na terenie RP. Wyjątkiem jest tu np. przepisy prawa dewizowego dotyczące wyłączeń zbiorowych lub indywidualnych

3) kwestia miejsca wykonania zobowiązania - prawo polskie przyjmuje konstrukcję:

4) odszkodowanie za opóźnienie świadczenia - jeżeli dłużnik nie świadczy w terminie to ponosi konsekwencje, chyba że nie zostało to przez niego zawinione.

W przypadku zobowiązań pieniężnych za każde opóźnienie przewidziane są ustawowe odsetki, chyba że umowa stanowi inaczej (30% w skali roku).

Prawo nie przewiduje procesów składanych, czyli odsetek od odsetek. Wyjątkiem są pożyczki długoterminowe udzielone przez instytucje kapitałowe.

Zobowiązania solidarne

1) solidarność dłużników (bierna)

Znamionują ją następujące cechy (art. 366 KC)

Solidarność bierna - wzmacnia pozycję wierzyciela, ułatwia mu realizację jego wierzytelności i stwarza silne zabezpieczenie w postaci odpowiedzialności majątkowej ponoszonej przez kilku dłużników. Jest to postać zobowiązania niebezpieczna dla dłużników solidarnych, każdy z nich ponosi ryzyko wykonania całego świadczenia na rzecz wierzyciela.

Roszczenie regresowe - jeżeli jeden lub niektórzy z dłużników solidarnych przyczynili się do zaspokojenia wierzyciela w części większej, niżby na to wskazywał wiążący ich stosunek wewnętrzny, każdy z nich może żądać zwrotu odpowiedniej części od tych dłużników solidarnych, którzy nie świadczyli w ogóle albo zaspokoili wierzycieli w części mniejszej niżby to wynikało ze wspomnianego klucza podziału.

2) solidarność wierzycieli (czynna)

Charakteryzuje się ona tym, że po stronie wierzytelności występuje kilka podmiotów. Jednakże dłużnik zobowiązany jest tylko do jednego świadczenia, które może spełnić do rąk któregokolwiek z wierzycieli solidarnych.

Dopiero jednak, kiedy jeden z wierzycieli wystąpi przeciwko dłużnikowi z powództwem, dłużnik zobowiązany jest spełnić świadczenie do jego rąk. Zaspokojenie któregokolwiek z wierzycieli solidarnych umarza dług także wobec pozostałych wierzycieli.

Reżim prawny:

Wykonanie zobowiązań i skutki niewykonania zobowiązań

Jeżeli chodzi o wykonanie zobowiązań, to należy zwrócić uwagę na następujące czynniki:

1) zobowiązania powinny być wykonywane zgodnie z treścią.

2) jakość świadczenia - jeżeli strony nie umówią się inaczej, to KC przewiduje, że dłużnik powinien z należytą starannością wykonać świadczenie, czyli wymagana jest staranność w stosunkach danego rodzaju. Podwyższona staranność wymagana jest od osoby, która wykonuje zawodowo określoną działalność.

3) miejsce spełnienia świadczenia - określa przede wszystkim treść zobowiązania lub jego właściwość (np. położenie nieruchomości). Dopiero z braku wskazań, zastosowanie znajduje względnie wiążąca umowa (art. 454 KC), która ta kwestię reguluje w zależności od tego, czy świadczenie jest:

4) termin wykonania - jeżeli strony nie umówią się inaczej, np. przepisy przewidują (art. 455 KC), że świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania (6 tyg. od wezwania do zwrotu w przypadku pożyczki).

5) wykonanie świadczeń wzajemnych - każda ze stron zobowiązana jest do spełnienia świadczenia na rzecz drugiej strony. Świadczenie jednej strony jest odpowiednikiem świadczenia drugiej strony. Świadczenia te powinny być spełnione jednocześnie.

Skutki niewykonania zobowiązań:

1) niemożność wykonania świadczenia

2) zwłoka dłużnika - mamy z nią do czynienia, kiedy dłużnik opóźnia się ze świadczeniem z własnej winy

Konsekwencje zwłoki - w momencie zwłoki dłużnika wierzyciel może dążyć do dalszego wykonania zobowiązania albo rezygnuje z jego wykonania

  1. jeżeli wierzyciel domaga się wykonania zobowiązania może korzystać z roszczeń:

  1. jeżeli wierzyciel rezygnuje z wykonania świadczenia, to może żądać od dłużnika odszkodowania za niewykonanie świadczenia

  2. jeżeli umowa ma charakter wzajemny, to każda ze stron może odstąpić od umowy po wyznaczeniu dodatkowego terminu kontrahentowi do wykonania świadczenia

  3. umowa o świadczenia ciągłe - w tych zobowiązaniach zwłoka dłużnika daje podstawę do wypowiedzenia umowy

3) zwłoka wierzyciela - gdy dłużnik nie może wykonać świadczenia na czas ze względu na okoliczności za które odpowiada wierzyciel, np. brak współdziałania. W myśl art. 486KC wierzyciel dopuszcza się zwłoki, gdy bez uzasadnionego powodu:

  1. albo uchyla się od przyjęcia zaofiarowanego faktycznie świadczenia

  2. albo odmawia dokonania czynności, bez której świadczenie nie może być spełnione

  3. albo oświadcza dłużnikowi, że świadczenia nie przyjmie

Zwłoka wierzyciela nie zwalnia dłużnika z obowiązku świadczenia i nie powoduje zgaśnięcia zobowiązania. Interes dłużnika doznaje ochrony na 3 sposoby:

4) zadatek - art. 394 KC jest to suma pieniężna lub rzecz dana przy zawarciu umowy. Szczególna rola zadatku ujawnia się w razie niewykonania zobowiązania:

  1. jeżeli dłużnik nie wykonuje umowy, ponosi wyłączną odpowiedzialność i w takim przypadku wierzyciel może - bez wyznaczania terminu dodatkowego od umowy odstąpić i otrzymany zadatek zatrzymać, a jeżeli sam go dał, może żądać kwoty dwukrotnie wyższej (roszczenie to ulega 10-letniemu przedawnieniu)

  2. zadatek jest czynnością realną (trzeba rzecz wręczyć)

  3. ma działać dyscyplinarnie wobec obydwu stron umowy

5) kara umowna - jest klauzulą w umowie, na mocy której dłużnik zobowiązany do świadczenia niepieniężnego, zobowiązuje się zapłacić kwotę na wypadek niewykonania zobowiązania niepieniężnego. Rola kary umownej to:

umowa - jest czynnością prawną dwustronną tj. taką w której udział biorą 2 strony

Pozycje strony może zajmować niekiedy więcej niż jeden podmiot prawa.

umowa - obejmuje zgodny zamiar stron, skierowany na wywołanie, powstanie, zmiany lub ustania stosunków prawnych.

Rodzaje umów:

  1. rozporządzające

  2. zobowiązujące - sprzedaż, zamiana, darowizna, umowa dożywocia (zobowiązuje jedynie dłużnika, zbywcę) do świadczenia, ma też nadto stosunek rozporządzający

Wyłącznie rozporządzające księga III KC.

  1. zwolnienie dłużnika z długu.

  1. jednostronnie zobowiązujące np. darowizna zrzeczenie się zobowiązania

  2. dwustronnie zobowiązujące (wzajemne, również spotykane jako umowy synalagmatyczne) np. sprzedaż, umowa o dzieło, najem

Cechą ich jest to że:

    1. każda ze stron wg treści umowy jest zobowiązana do świadczenia wobec drugiej

    2. istnieje w nich równowaga, ekwiwalentność świadczeń np. sprzedaż, dostawa, najem, dzierżawa

  1. odpłatne

  2. nieodpłatne (darne) - umowy darowizny, użyczenia, pożyczki nie oprocentowane

  3. konsensualne - przywiązywanie wagi do samego porozumienia stron

  4. realne - które dochodzą do stosunku przez porozumienie stron i wydanie rzeczy

  5. losowe - w których wg ich treści rozmiar świadczenia, a nawet samo jego istnienie są zależne od przypadku np. umowy ubezpieczenia

  6. przyczynowe (kazualne)

  7. oderwane (abstrakcyjne) - normowane przez prawo czekowe, wekslowe

- nazwane - pewne typy umów powtarzające się w obrocie

- nienazwane - gdy treść umowy nie jest przewidziana przez żadną z postaci umów nazwanych

mieszane - złożony wycinek umów (umowy nienazwane noszące w sobie element nowości).

Umowa sprzedaży

  1. W jej ramach dokonywana jest wymiana towaru na pieniądz (w odróżnieniu od darowizny lub zamiany).

  2. Umowa sprzedaży jest umową konsensualną - dochodzi do niej poprzez zgodne oświadczenie woli stron.

  3. Sprzedawca zobowiązany jest do przeniesienia prawa własności i wydania rzeczy, kupujący do zapłacenia i odbioru rzeczy. Umowa sprzedaży nie przenosi prawa własności, jedynie zobowiązuje do tego sprzedawcę - ma jedynie skutki obligacyjne. Dzieje się tak w przypadku rzeczy oznaczonych co do gatunku. W przypadku rzeczy oznaczonych co do tożsamości przeniesienie praw własności następuje równocześnie z zawarciem umowy.

  4. Forma umowy sprzedaży jest zazwyczaj ustna. Jeśli wartość sprzedaży przekracza 2 tys. zł. zalecana jest forma pisemna ze względu na ewentualne postępowanie dowodowe. W przypadku sprzedaży nieruchomości konieczna jest forma aktu notarialnego. Forma pisemna jest również konieczna przy sprzedaży ratalnej.

  5. Wszystkie towary przeznaczone do sprzedaży detalicznej powinny być oznaczone ceną. W przypadku niektórych cen, istnieją administracyjne ograniczenia ich kreowania (gaz, węgiel, elektryczność).

  6. W przypadkach spornych za moment wydania rzeczy uznajemy moment przekazania rzeczy przewoźnikowi. Jeśli kupujący zauważy ubytek wartości rzeczy powinien podjąć działania mające na celu ustalenie odpowiedzialności przewoźnika. Sprzedający ponosi koszty opakowania, zważenia rzeczy, kupujący koszty przewozu, ubezpieczenia. Pozostałe koszty ponoszą obie strony po połowie.

  7. Zastrzeżenie specyfikacji polega na tym, że umowa nie precyzuje dokładnie właściwości sprzedawanej rzeczy. Dochodzi do tego później, w wyznaczonym terminie. Jeśli do oznaczenia nie dojdzie, sprzedawca dostaje uprawnienia przysługujące wierzycielowi w razie zwłoki dłużnika ze spełnienia świadczenia wzajemnego lub sam może oznaczyć daną rzecz.

Zastrzeżenie wyłączności polega na tym, że kupujący ma wyłączne prawo do nabywania danych towarów lub posiadania wpływów na danym terenie.

Umowa dostawy według kodeksu cywilnego

  1. W umowie tej zachodzi wymiana towaru na pieniądz. Dotyczy ona jedynie towaru oznaczonego co do gatunku. Sprzedawca zobowiązany jest ten towar wytworzyć i dostarczać w określonych odcinkach czasu (umowa periodyczna).

  2. Umowa dostawy jest zobowiązująca, konsensualna, wzajemna i ekwiwalentna.

  3. Także w przypadku dostawy dostawca ponosi odpowiedzialność z tytułu rękojmi.

  4. Jeżeli dostawca nie wyrabia się z terminem, lub wiadomo że się nie wyrobi, odbiorca może odstąpić od umowy.

Do umowy dostawy w odpowiednich warunkach stosuje się przepisy o sprzedaży konsumenckiej.

Umowa kontraktacji

  1. Umowa kontraktacji jest formą inspirowania i specjalizacji produkcji rolnej, hodowlanej i ogrodniczej. Producent zobowiązuje się wytworzyć i dostarczyć kontraktującemu oznaczoną ilość towarów. Umowa ta często odnosi się też do obszaru, z którego produkty te mają zostać zebrane.

  2. Umowa kontraktacyjna często obciąża kontraktującego dodatkowymi świadczeniami, będących przejawem współpracy stron, np.:

    1. zapewnienie pomocy gospodarczej i finansowej

    2. pomoc agrotechniczna i zootechniczna

    3. premie pieniężne

    4. premie rzeczowe.

  1. Forma umowy kontraktacji to forma pisemna - dla celów dowodowych.

  2. Jeżeli przedmiot kontraktacji jest podzielny to kontraktujący nie może odmówić przyjęcia świadczenia częściowego.

  3. Jeśli do producenta nie może dostarczyć przedmiotu kontraktacji, to jeśli stało się to nie z jego winy zobowiązany jest jedynie do zwrotu zaliczek i kredytów. Musi jednak zgłosić taką niemożność w odpowiednim terminie.

Okres przedawnienia wynosi tu dwa lata i biegnie od ostatniego świadczenia (lub jego braku).

Umowa o dzieło

  1. Umowa o dzieło tym się różni od umowy dostawy, że jej przedmiot jest o wiele bardziej zindywidualizowany.

  2. W przypadku wad stosuje się odpowiednie przepisy o rękojmi sprzedaży.

Jeżeli koszty dzieła okazały się wyższe a cena w umowie była zryczałtowana, wykonawca nie może żądać podwyższenia zapłaty. Podwyżki można żądać jedynie wtedy, gdy wykonawca nie mógł przewidzieć kosztów, których nie uwzględnił w kosztorysie.

Umowa o roboty budowlane