RADWAŃSKI/OLEJNICZAK – ZOBOWIĄZANIA. CZĘŚĆ OGÓLNA, 2010

ROZDZIAŁ I. WIADOMOŚCI WSTĘPNE

• Prawo zobowiązań – dział prawa cywilnego, którego normy regulują stosunki majątkowe typu względnego, czyli prawa podmiotowe (wierzytelności) skuteczne inter partes

Struktura prawa zobowiązań

- KC –Księga III

- (nieformalny) podział na część ogólną (353- 534 KC) i część szczególną (535-921¹⁶ KC)

Podmioty

• przedsiębiorca – osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną, prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową

• konsument – osoba fizyczna dokonująca czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową

§1. ZOBOWIĄZANIE

I. Pojęcie

• Zobowiązanie (353 KC) – rodzaj stosunku cywilnoprawnego, polegający na tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, a dłużnik powinien świadczenie spełnić (stosunek obligacyjny)

1. Elementy zobowiązania jako stosunku cywilnoprawnego:

1. Podmioty:

1. Wierzyciel – podmiot uprawniony

2. Dłużnik – podmiot zobowiązany

1. Treść (prawa i obowiązki podmiotów):

1. Wierzytelność – uprawnienia wierzyciela

2. Dług – obowiązki dłużnika

1. Przedmiot:

1. Świadczenie – wskazane treścią zobowiązania zachowanie się dłużnika na rzecz wierzyciela (świadczenie może polegać na działaniu albo na zaniechaniu)

1. Podmioty

Stosunek zobowiązaniowy jest stosunkiem prawnym typu względnego (inter partes) łączy on zawsze podmioty indywidualnie oznaczone ( „wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia”)

- osoby powinny być zindywidualizowane w chwili powstania zobowiązania, ale wystarczy, aby sposób oznaczenia podmiotów był na tyle dokładny, by w chwili, gdy świadczenie ma być spełnione było wiadome, kto komu ma świadczyć

- np. zobowiązania realne – wierzyciel/dłużnik jest wyznaczony przez inny stosunek prawny (stosunek prawnorzeczowy) [wzmacnia ochronę wierzyciela]

- w tym samym długu/wierzytelności może uczestniczyć kilku wierzycieli/dłużników:

strona – 2 strony; pozycję strony zajmuje podmiot w znaczeniu jako dłużnik lub jako wierzyciel, po „stronie” wierzyciela lub dłużnika występuje wielość podmiotów

- spółka wielostronny stosunek zobowiązaniowy

- osoba trzecia:

1) mogą jej przysługiwać wobec stron określone uprawnienia/obowiązki

2) strona może posługiwać się w stosunku zobowiązaniowym osobami trzecimi

1. Treść

1. Wierzytelność – prawo podmiotowe, które w stosunku zobowiązaniowym przysługuje wierzycielowi; służy do zaspokojenia jego interesów

• uprawnienia wierzyciela:

a. główne – służą realizacji podstawowego interesu wierzyciela; polegają na wykonaniu pierwotnego świadczenia lub świadczenia zastępczego (np. odszkodowanie)

b. uboczne – uzupełniają świadczenie główne; nie mogą istnieć bez uprawnienia głównego

• interesy wierzyciela nie mogą być sprzeczne z art. 5 KC

• prawo podmiotowe względne (inter partes)

• każda wierzytelność prowadzi do powstania roszczenia (uprawnienia do żądania od konkretnej osoby określonego zachowania się)

• może być uzupełnione o uprawnienia kształtujące

1. Dług – zespół obowiązków dłużnika; wykonanie tych obowiązków ma na celu zaspokojenie interesu dłużnika, określonego jego wierzytelnością

- podstawowy obowiązek dłużnika: spełnienie świadczenia

- korelatywność długu i wierzytelności (pozwala ustalić treść jednego z tych elementów przez określenie drugiego)

Rozszerzona skuteczność

- rozszerzenie skuteczności wierzytelności poza ścisły stosunek względny, uzasadnione ochroną interesów wierzyciela (roszczenie jest kierowane do osób poza pierwotnym węzłem zobowiązania)

a) skarga pauliańska

b) art. 59 KC

c) zobowiązania realne

d) ochrona typu bezwzględnego – zwykła wierzytelność, z którą jest sprzężone swoiste prawo bezwzględne, zapewniające ochronę tylko niektórym uprawnieniom wierzyciela (np. posiadanie lokalu)

II. Dług i odpowiedzialność

1. Odpowiedzialność za dług – ujemne następstwa prawne, przewidziane dla podmiotu w związku ze ziszczeniem się zdarzeń kwalifikowanych negatywnie przez system prawny niewykonanie/nienależyte wykonanie zobowiązania przez dłużnika

- szerokie znaczenie – wszelkie ujemne konsekwencje przewidziane przez prawo za niewykonanie/nienależyte wykonanie zobowiązania (np. obowiązek naprawienia szkody)

- wąskie znaczenie – uprawnienie do stosowania przymusu, z reguły przez organy państwowe, w celu zaspokojenia wierzyciela, w sytuacji niedopełnienia pierwotnego/ następczego obowiązku prawnego przez dłużnika

chodzi wyłącznie o odpowiedzialność w wąskim znaczeniu!

W tym (wąskim) znaczeniu mamy 2 rodzaje odpowiedzialności za dług:

1. Odpowiedzialność osobista

2. Odpowiedzialność rzeczowa

1. Odpowiedzialność osobista

- reguła ogólna

- odpowiedzialność majątkowa; tylko dłużnik odpowiada za swój dług, ponosi on odpowiedzialność całym swoim majątkiem jaki ma w chwili egzekucji

- zasadniczo organy państwa prowadzą postępowanie egzekucyjne, nakierowane na majątek osoby odpowiedzialnej, wyjątkowo sam wierzyciel może stosować przymus wobec dłużnika (np. dozwolona samopomoc)

• Ograniczona odpowiedzialność osobista – 2 postacie:

1. Dłużnik odpowiada określoną częścią swojego majątku, wyodrębnioną wg kryteriów wskazanych w ustawie; jeżeli nie wystarczy ona na pokrycie wierzytelności wierzytelność nie wygasa, ale nie może być zaspokojona

- ograniczenie odnosi się do kwestii, czym dłużnik odpowiada

1. Dłużnik odpowiada całym swoim majątkiem ale tylko do określonej, maksymalnej wysokości, niezależnie od wysokości długu

- ograniczenie odnosi się do kwestii, za co dłużnik odpowiada

1. Odpowiedzialność rzeczowa

- wierzyciel może dochodzić zaspokojenia wierzytelności z wartości, jaką stanowi indywidualnie oznaczona rzecz; odpowiedzialność tę ponosi każdoczesny właściciel rzeczy (charakter bezwzględny)

- w egzekucji wierzyciel rzeczowy ma pierwszeństwo przed wierzycielami osobistymi właściciela rzeczy obciążonej

Zobowiązania niezupełne (naturalne)

- zobowiązania prawne

- dłużnik nie ponosi odpowiedzialności za swój dług wierzytelność jest niezaskarżalna

- jeżeli dłużnik wykona świadczenie nie może żądać zwrotu spełnionego świadczenia jako nienależnego

- są to:

a) zobowiązania, w których roszczenie wierzyciela uległo przedawnieniu

b) zobowiązania z gry/zakładu (z wyłączeniem gier i zakładów na podstawie zezwolenia oraz gier zakazanych albo nierzetelnych)

III. Powstanie stosunku zobowiązaniowego

Źródła stosunków zobowiązaniowych:

1) Czynności prawne:

• umowy – główny instrument organizujący stosunki zobowiązaniowe (zasada wolności umów)

• jednostronne czynności prawne – tylko w wypadkach przewidzianych w ustawie, np. przyrzeczenie publiczne (art. 919-924 KC), zapis w testamencie (art. 968 KC)

1. Akty administracyjne:

- indywidualne akty administracyjne są wydawane tylko na podstawie wyraźnego upoważnienia w

Ustawie, wywołują skutki cywilnoprawne, gdy wynikają one z ustawy:

• o skutkach bezpośrednich – powodują powstanie/zmianę/zgaśnięcie stosunku cywilnoprawnego bez dokonywania czynności prawnej

• o skutkach pośrednich – stanowią jedynie konieczną przesłankę dokonania czynności prawnej; czynność prawna bez decyzji administracyjnej jest bezwzględnie nieważna (np. zezwolenie na CP)

3) Konstytutywne orzeczenia sądów:

• orzeczenia deklaratywne – sądy automatycznie stwierdzają istnienie stosunku prawnego lub obowiązku zachowania się stron

• orzeczenia konstytutywne (są zdarzeniami prawnymi) – kreują/zmieniają/powodują zgaśnięcie stosunku prawnego, konieczne jest wyraźne upoważnienie ustawowe (np. 64 KC)

4) inne zdarzenia:

• czyny niedozwolone

• bezpodstawne wzbogacenie się

§3. OCHRONA WIERZYCIELA W RAZIE NIEWYPŁACALNOŚCI DŁUŻNIKA (skarga pauliańska)

I. Uwagi ogólne

- dłużnik odpowiada za zobowiązanie całym swoim majątkiem, jaki ma w chwili wymagalności wierzytelności

- zaciągnięcie zobowiązania nie ogranicza uprawnień dłużnika do rozporządzania składnikami jego majątku dłużnik może doprowadzić się do stanu niewypłacalności na skutek CP dokonanych na korzyść osoby trzeciej

skutkom takich działań przeciwdziała instytucja „skargi pauliańskiej” (527 – 534 KC); jej zastosowanie prowadzi orzeczenia względnej bezskuteczności czynności prawnej, dokonanej przez dłużnika z pokrzywdzeniem wierzyciela wierzyciel może bezpośrednio żądać zaspokojenia od osoby trzeciej

II. Przesłanki ochrony

1. Chroniona wierzytelność

a) wierzytelność musi być zaskarżalna, nie musi być wymagalna

b) ochroną pauliańską są objęte tylko wierzytelności pieniężne (w szerokim znaczeniu: te, które od początku opiewały na świadczenia określone w pieniądzu, ale i te o wartości pieniężnej)

SN: skarga pauliańska może być użyta dla dochodzenia należności przez ZUS z tytułu składek na ubezp. Społ

2. Czynność prawna dłużnika

a) skarga pauliańska chroni wierzyciela wyłącznie przed skutkami czynności prawnej dłużnika; inne działania dłużnika nie są objęte ochroną

- nie ma znaczenia sposób dokonania CP przez dłużnika; nie można uznać za CP zaniechanie dokonania CP

- zaskarżeniu podlegają umowy jak i jednostronne CP

b) osobą dokonującą CP powinien być dłużnik, to jest osoba, która pozostaje już w stosunku zobowiązaniowym z wierzycielem

- dłużnikiem może być jeden z dłużników solidarnych albo poręczyciel (ponosi odpowiedzialność obok dłużnika głównego)

3. Pokrzywdzenie wierzyciela

a) czynność prawna dłużnika musi być dokonana z pokrzywdzeniem wierzyciela - dłużnik stał się całkowicie niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności

- stan niewypłacalności – stan majątku dłużnika, w którym egzekucja prowadzona należycie z przepisami KPC nie może przynieść zaspokojenia wierzyciela

- nie jest konieczne wykazanie, ze nastąpiło ogłoszenie upadłości dłużnika, wystarczy że egzekucja okazała się nieskuteczna do części majątku dłużnika

- niewypłacalny jest dłużnik, którego aktywa równoważą zobowiązania ale nie są dostępne dla wierzyciela

- pogłębienie niewypłacalności – wyzbycie się aktywów, które potencjalnie stwarzają możliwość otrzymania świadczeń pieniężnych od dłużnika

b) dłużnik musi działać ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela

- wystarczy, że dłużnik zdaje sobie sprawę, że dokonana przez niego CP może spowodować niemożność zaspokojenia ogółu wierzycieli

- od świadomości należy odróżnić zamiar pokrzywdzenia wierzyciela – dłużnik dokonuje CP umyślnie w celu pozbawienia wierzyciela możliwości zaspokojenia z majątku dłużnika ochroną objęty jest także przyszły wierzyciel (osoba która dopiero po dokonaniu niekorzystnej czynności prawnej przez przyszłego dłużnika nawiązuje z nim stosunek zobowiązaniowy, stając się jego wierzycielem)

- Art. 529.Jeżeli w chwili darowizny dłużnik był niewypłacalny, domniemywa się, iż działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. To samo dotyczy wypadku, gdy dłużnik stał się niewypłacalny wskutek dokonania darowizny. (domniemanie iuris tantum, może być obalone przeciwdowodem)

4. Korzyść osoby trzeciej

a) z dokonanej przez dłużnika czynności prawnej osoba trzecia musi uzyskać korzyść majątkową

- korzyść ta jest powiązana z odpowiednim uszczupleniem majątku dłużnika, powodującym niewypłacalność

b) osoba trzecia, która uzyskała korzyść majątkową z czynności prawnej, wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela

- Art. 527§3.Jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli uzyskała korzyść majątkową osoba będąca w bliskim z nim stosunku, domniemywa się, że osoba ta wiedziała, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli

- Art.527§4.Jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli korzyść majątkową uzyskał przedsiębiorca pozostający z dłużnikiem w stałych stosunkach gospodarczych, domniemywa się, że było mu wiadome, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

Art. 528.Jeżeli wskutek czynności prawnej dokonanej przez dłużnika z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową bezpłatnie, wierzyciel może żądać uznania czynności za bezskuteczną, chociażby osoba ta nie wiedziała i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

III. Zaskarżenie czynności i jego skutki

1. Zaskarżenie czynności

- jeżeli zostaną spełnione w/w przesłanki, wierzyciel może żądać aby sąd uznał za bezskuteczną względem niego czynność prawną dokonaną przez jego dłużnika

a) uprawnienie to wierzyciel może realizować w dwojaki sposób:

1) przez wytoczenie stosownego powództwa

2) przez podniesienie zarzutu procesowego w toczącej się przeciwko niemu (wierzycielowi) sprawie z powództwa osoby trzeciej

b) legitymowaną biernie (osobą przeciw której kierowane jest powództwo/zarzut) jest osoba trzecia odnosząca korzyść z czynności zawartej z dłużnikiem

- jeżeli nastąpiła sukcesja uniwersalna – legitymowanym biernie jest następca dłużnika pod tytułem ogólnym

- legitymowanym biernie staje się następca pod tytułem szczególnym osoby trzeciej, na rzecz której osoba trzecia rozporządziła uzyskaną od wierzyciela korzyścią, a równocześnie spełniona została jedna z następujących przesłanek:

1) rozporządzenie na rzecz dalszego nabywcy było nieodpłatne

2) w chwili nabycia następca wiedział on o okolicznościach uzasadniających uznanie czynności dłużnika ze swoim poprzednikiem za bezskuteczną wobec wierzyciela.

W wypadku gdy osoba trzecia rozporządziła uzyskaną korzyścią, wierzyciel może wystąpić bezpośrednio przeciwko osobie, na której rzecz rozporządzenie nastąpiło jeżeli jest spełniona przesłanka 1) albo 2)

c) Wierzyciel może żądać uznania czynności prawnej za bezskuteczną względem niego w terminie 5 lat licząc

od daty dokonania tej czynności (termin zawity)

2. Orzeczenie względnej bezskuteczności

- uznanie przez sąd względnej bezskuteczności czynności prawnej dokonywanej przez dłużnika z osobą trzecią wierzyciel uzyskuje uprawnienie do zaspokojenia swojej wierzytelności z przedmiotów należących do osoby trzeciej, z którą nie łączył go żaden stosunek prawny

- wierzyciel może dochodzić zaspokojenia (w drodze egzekucji) tylko z przedmiotów majątkowych osoby trzeciej, które wskutek czynności uznanej za bezskuteczną wyszły z majątku dłużnika, albo do niego nie weszły

nie wywołuje wątpliwości w stosunku do rzeczy indywidualnie oznaczonych; w przypadku rzeczy oznaczonych co do gatunku (jeżeli nie da się ich zidentyfikować, bo wymieszały się z takimi samymi składnikami majątkowymi osoby trzeciej) wierzyciel uprawniony jest do prowadzenia egzekucji z całego majątku osoby trzeciej, z którym owe korzyści się stopiły

- uprawnienie wierzyciela może być realizowane z pierwszeństwem przed innymi wierzycielami osoby trzeciej

- inni wierzyciele – nie korzystający z skargi pauliańskiej

- jeżeli jest kilku wierzycieli korzystających z actio pauliana to pierwszeństwo przysługuje im w równym stopniu

- Osoba trzecia może zwolnić się od zadośćuczynienia roszczeniu wierzyciela, jeżeli:

1) wskaże mu wystarczające do jego zaspokojenia mienie dłużnika ( dłużnik wypłacalny)

2) zaspokoi wierzyciela nie dopuszczając w ten sposób do egzekucji z przedmiotu, uzyskanego od dłużnika na podstawie czynności względnie bezskutecznej

- jeżeli wierzyciel nie został zaspokojony z majątku osoby trzeciej, może żądać zaspokojenia z majątku następcy prawnego osoby trzeciej, który uzyskał tę korzyść nieodpłatnie albo działał w złej wierze.

- jeżeli osoba trzecia nie ma już korzyści uzyskanej od dłużnika, ponieważ ją utraciła lub zużyła, nie odpowiada ona wobec wierzyciela na podstawie ochrony pauliańskiej

wierzyciel może korzystać z ochrony na podstawie czynów niedozwolonych, jeżeli zachowanie os. trzeciej jest zawinione

- Orzeczenie pauliańskie ma charakter konstytutywny.

ROZDZIAŁ II. ŚWIADCZENIE

I. Pojęcie

1. Przedmiot a treść świadczenia

• Świadczenie – wskazane treścią zobowiązania zachowanie się dłużnika na rzecz wierzyciela

• świadczenie może dotyczyć różnego rodzaju dóbr materialnych/niematerialnych przedmiot świadczenia (np. zapłata ceny, wykonanie dzieła)

2. Kwalifikacja prawna świadczenia – kwalifikacja zachowania dłużnika (jako świadczenia) powinna być dokonywana wg kryteriów ogólnych, a nie determinowana tym, że spełnia on świadczenie [pogląd dominujący]

II. Treść świadczenia – uwagi ogólne

• treść świadczenia – jak dłużnik ma się zachować

1. Zachowanie dłużnika będące świadczeniem może polegać na działaniu albo na zaniechaniu

- 2 zachowania wyczerpują cały zakres treści świadczeń

2. Sposób ustalenia świadczenia

- treść świadczenia musi być ustalona najpóźniej w chwili spełnienia świadczenia

- 3 sposoby ustalania przyszłych świadczeń:

a) metoda obiektywna – odwołuje się do faktów, które bez wartościowania pozwalają ustalić wysokość świadczenia (np. cena rynkowa); zawsze dopuszczalna

b) metoda zobiektywizowana – powołanie osoby trzeciej do ustalenia należnego świadczenia, jeżeli osoba taka ocenia wielkość świadczenia pod kontrolą sądu, zgodnie z ZWS lub zwyczajami

c) metoda subiektywna – wysokość świadczenia ustala jedna ze stron; jeżeli kieruje się obiektywną miarą, pod kontrolą sądu, uwzględniając ZWS

3. Możliwość wykonania świadczenia

- pierwotna niemożliwość świadczenia (387§1) świadczenie nie jest możliwe do spełnienia od samego początku zobowiązanie nie powstaje

- następcza niemożliwość świadczenia świadczenie staje się niemożliwe już po powstaniu zobowiązania:

1. Jeżeli zobowiązanie stało się niemożliwe na skutek okoliczności, za które dłużnik nie ponosi odpowiedzialności wygasa, a dłużnik jest zwolniony od obowiązku świadczenia

2. Zobowiązanie stało się niemożliwe na skutek okoliczności, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność dłużnik jest obowiązany dać odszkodowanie w miejsce świadczenia

4. Świadczenia (zobowiązania) rezultatu i starannego działania

a) świadczenia rezultatu – polegają na osiągnięciu ściśle określonego efektu (skutku) w świecie zjawisk wewnętrznych, wskazanego w treści zobowiązania (np. zaniechanie, umowa sprzedaży)

b) świadczenia starannego działania – polegają na działalności odpowiednio ukierunkowanej, przy czym dłużnik nie ma obowiązku osiągnięcia wskazanego celu (np. działanie lekarza)

§5. RODZAJE ŚWIADCZEŃ

I. Świadczenia w zobowiązaniu przemiennym oraz z upoważnieniem przemiennym

1. Zobowiązanie przemienne

- 1 stosunek zobowiązaniowy o kilku alternatywnych świadczeniach

Art. 365. § 1.Jeżeli dłużnik jest zobowiązany w ten sposób, że wykonanie zobowiązania może nastąpić przez spełnienie jednego z kilku świadczeń (zobowiązanie przemienne), wybór świadczenia należy do dłużnika, chyba że z czynności prawnej, z ustawy lub z okoliczności wynika, iż uprawnionym do wyboru jest wierzyciel lub osoba trzecia.

§ 2.Wyboru dokonuje się przez złożenie oświadczenia drugiej stronie. Jeżeli uprawnionym do wyboru jest dłużnik, może on dokonać wyboru także przez spełnienie świadczenia.

§ 3.Jeżeli strona uprawniona do wyboru świadczenia wyboru tego nie dokona, druga strona może jej wyznaczyć w tym celu odpowiedni termin. Po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu uprawnienie do dokonania wyboru przechodzi na stronę drugą.

- niemożliwość pierwotna dopiero niemożliwość wszystkich świadczeń alternatywnych powoduje nieważność zobowiązania (jeżeli wybór należy do wierzyciela, a tylko 1 ze świadczeń jest niemożliwe, od jego decyzji zależy czy będzie obstawał przy utrzymaniu zobowiązania ze świadczeniem możliwym, czy powoła się na niemożliwość)

- niemożliwość następcza za którą dłużnik odpowiada – świadczenie pierwotne zastępuje odszkodowanie; za którą nie odpowiada – obowiązek świadczenia wygasa

2. Upoważnienie przemienne (zobowiązanie z upoważnieniem przemiennym)

- opiewa od samego początku na 1 świadczenie, z zastrzeżeniem, że dłużnik może spełnić inne świadczenie, co powoduje wykonanie i wygaśnięcie zobowiązania

- powstaje z umowy lub w wypadkach przewidzianych w ustawie

- niemożliwość pierwotna świadczenia zasadniczego zawsze powoduje nieważność zobowiązania (nawet jeżeli świadczenie zastępcze jest możliwe)

II. Wielość świadczeń oraz świadczenia uboczne

1. Łączenie świadczeń – dopuszczalne jest występowanie kilku świadczeń funkcjonujących łącznie po stronie długu wierzyciel będzie zaspokojony dopiero, gdy wszystkie te świadczenia zostaną spełnione

2. Świadczenia uboczne – funkcjonują czasami obok świadczeń głównych, wspomagają realizacją świadczenia głównego lub je uzupełniają (tylko spełnienie świadczeń głównych prowadzi do zaspokojenia wierzyciela)

- świadczenia uboczne:

1. Przedstawienie spisu masy majątkowej albo zbioru rzeczy

Art. 459. § 1.Zobowiązany do wydania zbioru rzeczy lub masy majątkowej albo do udzielenia wiadomości o zbiorze rzeczy lub o masie majątkowej powinien przedstawić wierzycielowi spis rzeczy należących do zbioru lub spis przedmiotów wchodzących w skład masy majątkowej.

§ 2.Jeżeli istnieje uzasadnione przypuszczenie, że przedstawiony spis nie jest rzetelny lub dokładny, wierzyciel może żądać, żeby dłużnik złożył zapewnienie przed sądem, iż sporządził spis według swojej najlepszej wiedzy.

1. Złożenie rachunku z zarządu

Art. 460. § 1.Zobowiązany do złożenia rachunku z zarządu powinien przedstawić wierzycielowi na piśmie zestawienie wpływów i wydatków wraz z potrzebnymi dowodami.

§ 2.Jeżeli istnieje uzasadnione przypuszczenie, że przedstawione zestawienie wpływów nie jest rzetelne lub dokładne, wierzyciel może żądać, ażeby dłużnik złożył zapewnienie przed sądem, iż sporządził zestawienie według swojej najlepszej wiedzy.

1. Danie zabezpieczenia

- ma na celu zmniejszenie ryzyka niewykonania zobowiązania z powodu niewypłacalności dłużnika

Art. 364. § 1.Ilekroć ustawa przewiduje obowiązek zabezpieczenia, zabezpieczenie powinno nastąpić przez złożenie pieniędzy do depozytu sądowego.

§ 2.Jednakże z ważnych powodów zabezpieczenie może nastąpić w inny sposób.

- jeżeli źródłem obowiązku zabezpieczenia jest umowa, o sposobie zabezpieczenia decyduje wyłącznie jej treść

1. Odsetki

III. Świadczenia jednorazowe, okresowe i ciągłe

- wspólnym elementem występujących w tych świadczeniach jest czas

1. Świadczenia jednorazowe – dla określenia treści i rozmiaru powinnego zachowania dłużnika (świadczenia) nie jest potrzebny element czasu

2. Świadczenia okresowe – dla określenia treści i rozmiaru świadczenia konieczny jest element czasu; czynności cykliczne, powtarzające się w określonych odstępach czasu; im dłużej trwa stosunek zobowiązaniowy, tym więcej świadczeń otrzyma wierzyciel

- świadczenie okresowe da się wyodrębnić jako samodzielne świadczenie

3. Świadczenia ciągłe – określone stałe zachowanie się dłużnika w czasie trwania zobowiązania, nie da się w nich wyodrębnić zachowań, które można traktować jako świadczenia samodzielne (np. świadczenia w postaci zaniechania, świadczenie pracy)

• Zobowiązania ciągłe (trwałe) – zobowiązania, w których występują świadczenia okresowe lub ciągłe

1. Ustanowione na czas oznaczony – wygasają z upływem terminu, chyba że strony go przedłużyły

2. Bezterminowe:

Art. 365¹. Zobowiązanie bezterminowe o charakterze ciągłym wygasa po wypowiedzeniu przez dłużnika lub wierzyciela z zachowaniem terminów umownych, ustawowych lub zwyczajowych, a w razie braku takich terminów niezwłocznie po wypowiedzeniu.

wygaśnięcie przez wypowiedzenie (działa od chwili złożenia/upływu terminu w nim określonego), nie przez odstąpienie od umowy (działa ze skutkiem wstecznym)

jeżeli przepis szczególny tak stanowi, strona zobowiązania ciągłego ma prawo odstąpić od umowy, zwykle ze skutkiem tylko na przyszłość, wyjątkowo ex tunc

niedopuszczalne są zobowiązania wieczyste (w razie braku terminów zobowiązanie wygasa niezwłocznie po wypowiedzeniu)

IV. Świadczenia podzielne i niepodzielne

• Świadczenie niepodzielne – nie może być spełnione częściowo bez istotnej zmiany przedmiotu lub wartości (379§2), np. dostarczenie sztabki złota (świadczenie podzielne – może być spełnione)

- zachowanie dłużnika poddaje się tej kwalifikacji (np. zaniechanie dłużnika - niepodzielne)

- o charakterze świadczenia (podzielne/niepodzielne) decyduje cel świadczenia – interes wierzyciela

Art. 379. § 1.Jeżeli jest kilku dłużników albo kilku wierzycieli, a świadczenie jest podzielne, zarówno dług, jak i wierzytelność dzielą się na tyle niezależnych od siebie części, ilu jest dłużników albo wierzycieli. Części te są równe, jeżeli z okoliczności nie wynika nic innego.

V. Świadczenia oznaczone co do tożsamości i co do gatunku

• Świadczenie oznaczone co do tożsamości – przedmiotem jest rzecz indywidualnie oznaczona; od razu ma tak skonkretyzowaną postać, że nadaje się do wykonania

• Świadczenie oznaczone co do gatunku – przedmiotem jest rzecz określona wg cech rodzajowych; wymaga jeszcze konkretyzacji (wskazania konkretnego desygnatu), zwykle przez dłużnika, który powinien świadczyć rzeczy średniej jakości, jeżeli jakość rzeczy nie jest oznaczona przez właściwe przepisy, czynność prawną, ani nie wynika z okoliczności

VI. Zwrot nakładów i wydatków

• Nakład/wydatek – dobrowolnie poniesiony przez kogoś uszczerbek w interesie innej osoby

- często instytucje prawa zobowiązań nakładają obowiązek zwrotu nakładów i wydatków

VII. Osobiste świadczenie dłużnika

Art. 356. § 1. Wierzyciel może żądać osobistego świadczenia dłużnika tylko wtedy, gdy to wynika z treści czynności prawnej, z ustawy albo z właściwości świadczenia.

§ 2. Jeżeli wierzytelność pieniężna jest wymagalna, wierzyciel nie może odmówić przyjęcia świadczenia od osoby trzeciej, chociażby działała bez wiedzy dłużnika.

§6. ŚWIADCZENIA PIENIĘŻNE I ODSTEKI

I. Pieniądz

1. Pieniądz jest to znak miary odniesiony do dóbr/usług występujących w obrocie gospodarczym; funkcje – określenie wartości dóbr, nośnik wartości, środek wymiany dóbr i usuług

- System pieniężny:

- polską jednostką pieniężną jest złoty, dzieli się na 100 groszy

- znak pieniężny bankoty NBP i monety, ma cechę prawnego środka prawniczego

- pieniądz elektroniczny w postaci instrumentu pieniądza elektronicznego (np. karta płatnicza), nie ma cechy prawnego środka płatniczego

II. Pojęcie i sposób spełnienia świadczenia pieniężnego

1. Świadczenie pieniężne polega na przekazaniu z majątku dłużnika do majątku wierzyciela sumy pieniężnej (określonej wartości majątkowej wyrażonej w jednostkach pieniężnych)

- zobowiązanie pieniężne – zobowiązanie, którego przedmiotem jest świadczenie pieniężne

- świadczenia pieniężne nie wymagają konkretyzacji

2. Walutowość

- świadczenia pieniężne mogą być wyrażane i wykonywane w dowolnej walucie

- art. 358 § 1.Jeżeli przedmiotem zobowiązania jest suma pieniężna wyrażona w walucie obcej, dłużnik może spełnić świadczenie w walucie polskiej, chyba że ustawa, orzeczenie sądowe będące źródłem zobowiązania lub czynność prawna zastrzega spełnienie świadczenia w walucie obcej. (reguła efektywnej zapłaty)

§ 2.Wartość waluty obcej określa się według kursu średniego ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski z dnia wymagalności roszczenia, chyba że ustawa, orzeczenie sądowe lub czynność prawna stanowi inaczej.

W razie zwłoki dłużnika wierzyciel może żądać spełnienia świadczenia w walucie polskiej według kursu średniego ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski z dnia, w którym zapłata jest dokonana.

3. Zapłata gotówką - przeniesienie własności znaków pieniężnych, którym przysługuje cecha prawnego środka płatniczego (obowiązek przyjmowania wszystkich takich znaków na terytorium)

4. Zapłata bezgotówkowa -

- pieniądz bankowy – jednostki pieniężne zapisane na rachunku bankowym, przekazywane za pomocą przelewu wierzytelności (wymagana zgoda stron); zaspojonienie z momentem zaksięgowania pieniędzy na koncie lub wypłaty gotówki

- pieniądz elektroniczny – wyrażona w jednostkach pieniężnych wartość pieniężna, przechowywana na elektronicznych nośnikach informacji; odpowiednik znaków pieniężnych, nie jest prawnym środkiem płatniczym na terytorium RP – można się nim tylko posłużyć wobec innych niż wydawca przedsiębiorców, akceptujących go jako środek płatniczy

III. Nominalizm

1. Nominalizm – Jeżeli przedmiotem zobowiązania od chwili jego powstania jest suma pieniężna, spełnienie świadczenia następuje przez zapłatę sumy nominalnej, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej (358¹§1)

• Suma nominalna – suma pieniężna, na jaką opiewał dług w chwili jego powstania

• Zasada nominalizmu dot. tylko zobowiązań pieniężnych w ścisłym znaczeniu (przedmiotem zobowiązania jest od chwili powstania suma pieniężna)

• Zapłata sumy nominalnej spełnienie świadczenia zobowiązanie wygasa

2. Zobowiązania ze świadczeniem pieniężnym – pieniądz nie występuje w roli pierwotnego przedmiotu świadczenia wyrażonego jako suma pieniężna; pieniądz jest surogatem innych świadczeń, służy do zwolnienia się z zobowiązania, np. odszkodowanie za szkodę takich przypadków zasada nominalizmu nie dotyczy

IV. Waloryzacja

1. Waloryzacja – jeżeli w okresie między powstaniem zobowiązania opiewającego na świadczenie pieniężne, a jego wykonaniem nastąpiła zmiana siły nabywczej pieniądza, to stosownie do tego wierzyciel powinien otrzymać inną (większą/mniejszą) sumę pieniędzy od tej, na jaką pierwotnie opiewało zobowiązanie pieniężne

2. Zakres zastosowania

- nominalizm jest zasadą; waloryzacja jest wyjątkiem od nominalizmu

- świadczenia pieniężne mogą być waloryzowane na podstawie:

1) umowy

2) orzeczenia sądowego

3) ustawy (wyjątkowo)

- niedopuszczalna jest waloryzacja świadczeń pieniężnych, których wysokość została uregulowana w przepisach wyrażających normy bezwzględnie wiążące (358¹§5)

- w razie ustawowej waloryzacji świadczenia pieniężnego, wyłączone jest stosowanie art. 358¹ §2-4 KC

IV. Waloryzacja umowna

• Art. 351¹§2: Strony mogą zastrzec w umowie, że wysokość świadczenia pieniężnego zostanie ustalona według innego niż pieniądz miernika wartości (takie zastrzeżenie to klauzula waloryzacyjna)

Miernik wartości – typowe klauzule waloryzacyjne:

1. Klauzule walutowe – przyjmują za miernik inną walutę niż ta, na którą opiewa zobowiązanie pieniężne

2. Klauzule towarowe – za miernik wartości przyjmuje się cenę określonego towaru (np. A zobowiązuje się płacić B za gaz w wysokości ceny 2 baryłek ropy w dniu wymagalności)

3. klauzule indeksowe – za miernik wartości przyjmuje się wartość jakiegoś wskaźnika np. WIG

4. klauzula złota – dłużnik ma zapłacić tyle pieniędzy, ile w dniu wymagalności wynosi cena określ. ilości złota

5. klauzula uposażenia – za miernik wartości przyjmuje się minimalną/średnią płacę (np. krajową)

V. Waloryzacja ustawowa

• Waloryzacja następuje przez samo spełnienie się zdarzeń wskazanych w ustawie; w razie sporu między stronami sąd stwierdza, czy ziściły się zdarzenia wywołujące skutki waloryzacyjne (orzeczenie deklaratywne)

VI. Waloryzacja sądowa

• Art. 351¹§ 3.W razie istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza po powstaniu zobowiązania, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, zmienić wysokość lub sposób spełnienia świadczenia pieniężnego, chociażby były ustalone w orzeczeniu lub umowie.

- sąd uzyskuje kompetencję do wydania orzeczenia waloryzacyjnego, gdy spełnione są 2 przesłanki konieczne:

1) nastąpi istotna zmiana siły nabywczej pieniądza

- po powstaniu zobowiązania – czyli tylko podczas trwania stosunku zobowiązaniowego

niedopuszczalna jest waloryzacja zobowiązań spełnionych, a więc wygasłych

- jeżeli wierzyciel przyjmuje sumę nominalną, zastrzegając że traktuje ją jako częściowe wykonanie zobowiązania waloryzacja dopuszczalna (zobowiązanie nie wygasło); jeżeli przyjmie ją bez takiego zastrzeżenia to zobowiązanie wygasło i nie podlega waloryzacji

- jeżeli dłużnik spóźnia się z zapłatą po zasądzeniu świadczenia można wydać ponowne orzeczenie waloryzacyjne

- waloryzacji sądowej podlegają tylko zobow. pieniężne w ścisłym znaczeniu, ze wszystkich zdarzeń prawnych

- klauzula waloryzacyjna w umowie nie stanowi przeszkody do zastosowania waloryzacji sądowej

2) żądanie strony stosunku zobowiązaniowego skierowane do sądu

- sąd nie może orzekać w tych sprawach z urzędu

- z żądaniem waloryzacji nie może wystąpić strona prowadząca przedsiębiorstwo, jeżeli świadczenie pozostaje w związku z prowadzeniem tego przedsiębiorstwa (358¹ KC)

Zakres kompetencji sądu

- jeżeli spełnione są 2 przesłanki, sąd może zmienić treść zobowiązania:

1. wysokość świadczenia

2. sposób spełnienia świadczenia

- sąd może orzec albo jedną, albo drugą, albo obie zmiany łącznie

Sąd musi mieć na względzie:

1. Interesy obu stron

2. Zasady współżycia społecznego

- wybór miernika waloryzacji następuje wg uznania sądu

- waloryzacja sądowa dokonuje się z mocy konstytutywnego orzeczenia sądu

VII. Odsetki

1. Odsetki – świadczenie uboczne, realizowane zwykle w takich samych przedmiotach co świadczenie główne, w wysokości obliczonej wg stopy procentowej i czasu potencjalnego korzystania z przedmiotów objętych świadczeniem głównym

- świadczenia uboczne od świadczeń pieniężnych (ich zapłata nie redukuje/umarza długu głównego)

- świadczenia okresowe

- można wyróżnić odsetki:

1) jako wynagrodzenie za możliwość korzystania z cudzych pieniędzy lub innych wartości w pewnym okresie

2) odsetki za opóźnienie, które należy płacić w razie niewykonania zobowiązania pieniężnego w terminie

3) odsetki waloryzacyjne – ich wysokość zależy od wskaźnika inflacji; wynagrodzenie za korzystanie z cudzego kapitału + rekompensują spadek siły nabywczej pieniądza

2. Źródła obowiązku świadczenia odsetek

• Art. 359. § 1. Odsetki od sumy pieniężnej należą się tylko wtedy, gdy wynika to:

1. z czynności prawnej (np. umowa stron)

2. z ustawy (np. za opóźnienie dłużnika w spełnieniu świadczenia pieniężnego)

3. z orzeczenia sądu lub decyzji innego właściwego organu.

3. Wysokość odsetek

- decyduje przede wszystkim treść czynności prawnej lub właściwego orzeczenia/decyzji

- strony mogą w umowie ustalić wysokość też odsetek przewidzianych w ustawie w razie opóźnienia świadczenia

• Jeżeli wysokość odsetek nie jest określona, należą się odsetki ustawowe

- wysokość odsetek ustawowych określa rozporządzenie RM

• Wysokość odsetek z czynności prawnej (dotyczy wyłącznie odsetek z CP):

- Maksymalna wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej nie może w stosunku rocznym przekraczać czterokrotności wysokości stopy kredytu lombardowego NBP (odsetki maksymalne)

- stopa lombardowa NPB – 6,25% = odsetki maksymalne 26%

- Jeżeli wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej przekracza wysokość odsetek maksymalnych, należą się odsetki maksymalne.

- Postanowienia umowne nie mogą wyłączać ani ograniczać przepisów o odsetkach maksymalnych, także w razie dokonania wyboru prawa obcego. W takim przypadku stosuje się przepisy ustawy.

4. Zakaz anatocyzmu – zakaz żądania odsetek za opóźnienie od zaległych odsetek (procent składany)

- np. A pożyczył B 1000 zł na 10% rocznie, po roku B nie zapłacił odsetek w następnym roku B powinien zapłacić odsetki nie od 1000 ale 1100 zł

- Zasada anatocyzmu nie odnosi się do 3 przypadków (482 KC):

1) po powstaniu zaległości strony zgodziły się na doliczenie zaległych odsetek do dłużnej sumy (umowa)

2) gdy wierzyciel wytoczył powództwo o zapłatę zaległych odsetek

3) pożyczek długoterminowych udzielanych przez instytucje kredytowe

5. Terminy płatności – określa źródło, z którego wywodzi się tytuł do ich pobierania

• Art. 360.W braku odmiennego zastrzeżenia co do terminu płatności odsetek są one płatne co roku z dołu, a jeżeli termin płatności sumy pieniężnej jest krótszy niż rok - jednocześnie z zapłatą tej sumy.

- przepis ten nie dotyczy zapłaty odsetek za opóźnienie (wymagalne z chwilą bezskutecznego terminu świadczenia głównego; wymagalne za każdy dzień z osobna)

6. Przedawnienie

- roszczenia o zapłatę odsetek (świadczenia okresowe) przedawniają się z upływem 3 lat (nawet, gdy wierzytelność główna uległa umorzeniu przez zaspokojenie wierzyciela [ roszczenie o świadczenie główne wygasło na skutek wykonania])

- SN: 3 letni termin przedawnienia stosuje się do roszczeń o odsetki za opóźnienie także wtedy, gdy roszczenie główne ulega przedawnieniu w terminie określonym w art. 554 KC (2 lata); roszczenie o odsetki za opóźnienie przedawnia się najpóźniej z chwilą przedawnienia się roszczenia głównego

wraz z przedawnieniem się roszczenia głównego, przedawniają się roszczenia o świadczenia uboczne, nawet jeśli nie upłynął jeszcze termin ich przedawnienia

- bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie o zapłatę odsetek stało się wymagalne (dłużnik nie spełnia świadczenia w terminie wskazanym w umowie lub przepisie z art. 360)

- przy odsetkach za opóźnienie bieg przedawnienia rozpoczyna się oddzielnie z każdym dniem stanu opóźnienia roszczenie przedawnia się osobno za każdy dzień opóźnienia

§7. NAPRAWIENIE SZKODY

I. Odpowiedzialność odszkodowawcza i jej przesłanki

- Odpowiedzialność odszkodowawcza jednego podmiotu za szkodę doznaną przez inny pomiot – konieczne 3 przesłanki:

1) zdarzenie, z którym system prawny łączy czyjś obowiązek naprawnienia szkody

2) powstanie szkody

3) związek przyczynowy między zdarzeniem a szkodą

- poszkodowany jest wierzycielem, a osoba odpowiedzialna dłużnikiem

II. Zasady i rodzaje odpowiedzialności

1. Zasady odpowiedzialności odszkodowawczej – decydują komu przypisać odpowiedzialność za zdarzenie powodujące szkodę:

a) zasada winy

b) zasada ryzyka

c) zasada słuszności

d) zasada gwarancyjno-repartycyjna

a) Zasada winy – ten kto swoim zawinionym zachowaniem wyrządził komuś szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia; jeżeli odpowiedzialność jest oparta na zasadzie winy – przypadki nie wywołują konsekwencji

b) Zasada ryzyka – ten, kto eksploatuje niebezpieczne urządzenia lub posługuje się podległymi mu osobami dla realizacji swoich interesów, powinien ponosić odpowiedzialność za szkody stąd wynikłe dla innych osób, chociażby on sam nie ponosił winy

- odpowiedzialność ta obowiązuje zazwyczaj do siły wyższej (vis maior) 2 koncepcje:

1) subiektywna – siła wyższa to zjawiska, którym nie można zapobiec przy dołożeniu nawet nadzwyczajnej staranności

2) obiektywna – siła wyższa to zjawisko zewnętrzne, gwałtowne i nieoczekiwane

• Wg. SN siłą wyższą jest zdarzenie:

1) zewnętrzne – mające źródło poza urządzeniem, z którego funkcjonowaniem jest związana odpowiedzialność odszkodowawcza (siłą wyższą nie jest np. wybuch gazu w kopalni)

2) niemożliwe do przewidzenia (mało prawdopodobne)

3) niemożliwe do zapobieżenia

c) zasada słuszności – podmiot ponosi odpowiedzialność odszkodowawczą ze względu na motywy etyczne wskazane w ZWS; występuje subsydiarnie

d) zasada gwarancyjno – repartycyjna – odpowiedzialność ze względu na uczestnictwo w funduszu, z którego wypłaca się odszkodowania, np. ubezpieczenia

2. Rodzaje odpowiedzialności

- zespół reguł określających odpowiedzialność odszkodowawczą

a) odpowiedzialność kontraktowa

b) odpowiedzialność deliktowa

c) odpowiedzialność gwarancyjno – repartycyjna

III. Związek przyczynowy

1. Związek przyczynowy – związek między zdarzeniem, z którymś związana jest czyjaś odpowiedzialność, a doznaną przez poszkodowanego szkodą

- przesłanka odpowiedzialności odszkodowawczej

- pośrednio wpływa na wysokość należnego odszkodowania

2. Cecha „normalności”

• Art. 361. § 1.Zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła.

- w/w przepis odnosi się nie tylko do zachowania człowieka (działania/zaniechania), ale także do innych zdarzeń prawnych, z którymi jest złączona czyjaś odpowiedzialność odszkodowawcza (np. ruch pojazdu)

• teoria adekwatnego związku przyczynowego:

- należy odwoływać się do reguł obiektywnie ustalonych

- miarodajne dla ustalenia odpowiedzialności odszkodowawczej są tylko następstwa „normalne”

- realizacja teorii:

1) test warunku koniecznego (sine qua non)

2) selekcja następstw, uwzględnia się tylko następstwa „normalne” przyrównuje się rozpatrywany, indywidualny przypadek do ustaleń wzorcowych

3. Wyjątki

• przepisy KC przewidują wyjątki od zasady ogólnej z art. 361§1:

- odpowiedzialność zobowiązanego obejmuje nie tylko normalne następstwa, ale także skutki przypadku, które by nie nastąpiły, gdyby zobowiązany zachował się zgodnie z treścią zobowiązania (np. 478 KC)

- ustawa sama konstruuje „swój” związek przyczynowy (tzw. związek normatywny, np. 422 KC)

- strony mogą określić w umowie inaczej zakres skutków, za które będą odpowiadać (np. w stosunkach ubezpieczeniowych powszechnie stosuje się zasadę odpowiedzialności tylko za następstwa bezpośrednie)

IV. Szkoda

1.Szkoda – każdy uszczerbek w dobrach lub interesach prawnie chronionych, których poszkodowany doznał wbrew woli

- szkoda = uszczerbki typu majątkowego i niemajątkowego

- w KC: uszczerbek typu niemajątkowego to krzywda, a suma pieniężna na jej złagodzenie to zadośćuczynienie szczególna postać szkody i odszkodowania

- szkoda na osobie i szkoda na mieniu – podział ze względu na dobro bezpośrednio naruszone

2. Rodzaje szkody majątkowej:

a) strata (damnum emergens) – zmniejszenie majątku poszkodowanego wskutek zdarzenia, z którym związana jest czyjaś odpowiedzialność

b) utracone korzyści (lucrum cessans) – majątek poszkodowanego nie wzrósł tak, jakby się to stało, gdyby nie nastąpiło zdarzenie, z którym złączona jest czyjaś odpowiedzialność (zdarzenie sprawcze)

• należy uwzględniać oba rodzaje szkód majątkowych wszędzie tam, gdzie pojawi się odpowiedzialność odszkodowawcza (361§2)

• ustalenie istnienia i wielkości szkody majątkowej:

A) metoda różnicowa (dyferencyjna): porównujemy rzeczywisty stan majątku poszkodowanego, po zdarzeniu sprawczym, ze stanem hipotetycznym, jaki by istniał, gdyby nie nastąpiło zdarzenie sprawcze 4 wyniki:

1) stan rzeczywisty majątku jest taki sam/wyższy od stanu hipotetycznego zdarzenie sprawcze nie wywołało szkody

2) stan rzeczywisty majątku jest niższy od stanu hipotetycznego i niższy od stanu sprzed powstania zdarzenia sprawczego poszkodowany poniósł szkodę w postaci straty (zmniejszenie majątku)

3) stan rzeczywisty majątku jest niższy od stanu hipotetycznego, ale równy stanowi sprzed powstania zdarzenia sprawczego poszkodowany poniósł szkodę w postaci utraconych korzyści

4) stan rzeczywisty majątku jest niższy od stanu hipotetycznego, a różnica ta jest większa, niż wynika to z porównania stanu rzeczywistego ze stanem sprzed powstania zdarzenia sprawczego poszkodowany poniósł szkodę obejmującą stratę i utracone korzyści

B) metoda obiektywna – stosowana na podstawie przepisów szczególnych lub postanowień umownych; szkodę oblicza się wg rynkowej wartości rzeczy lub usług, nie uwzględniając utraconych korzyści

3. Zaliczenie uzyskanych korzyści na poczet szkody (compensatio lucri cum damno)

przy ocenie szkody należy brać pod uwagę także ewentualne korzystne następstwa, jakie wywołało zdarzenie powodujące szkodę korzyści zalicza się na poczet szkody ostatecznie bierze się stan wynikający ze skompensowania szkody i korzyści (wartość szkody jest niższa)

- Podstawowa przesłanka: tożsamość zdarzenia, którego następstwem jest szkoda jak i odniesiona korzyść - np. jeżeli ktoś zniszczył samochód, że nie nadaje się do dalszego użytku, powinien odliczyć od wartości auta wartość odzyskanych części

- ubezpieczenia osobowe nie mają charakteru kompensacyjnego (nie zalicza się ich na poczet szkody)

4. Ujemny interes umowny

• szkoda w granicach pozytywnego interesu umownego szkoda powstała w wyniku niewykonania lub nienależytego wykonania zawartej już umowy

• szkoda powstała w granicach ujemnego interesu umownego szkoda powstała w związku z niedojściem zamierzonej umowy do skutku

- odszkodowanie powinno uwzględniać co by strona miała, gdyby nie wdawała się w zawieranie umowy, a nie co by miała, gdyby umowa została wykonana

- odszkodowanie powinno obejmować stratę (szczególnie koszty poniesione, licząc że zawrze się umowę), natomiast utracone korzyści – kwestia sporna (np. korzyści zawarcia innej umowy, której nie zawarto, bo liczono na zwarcie umowy niedoszłej do skutku)

- odszkodowanie z negatywnego interesu umownego nie może być wyższe od szkody w granicach pozytywnego interesu umownego

5. Ciężar dowodu - spoczywa na poszkodowanym

V. Świadczenie zmierzające do naprawienia szkody

1. Funkcje odszkodowania

1) funkcja kompensacyjna – wyrównanie szkody doznanej przez pokrzywdzonego (najważniejsza funkcja!)

- art. 361§2 wyraża generalną zasadę adekwatności szkody i świadczenia zmierzającego do naprawienia szkody

2) funkcja represyjna – dolegliwość dla osoby odpowiedzialnej za szkodę, związana z ciążącym na niej obowiązkiem świadczenia odszkodowawczego

3) funkcja prewencyjna i wychowawcza – oddziaływanie norm prawnych określających odpowiedzialność odszkodowawczą, zwłaszcza orzeczeń stosujących te normy, w kierunku kształtowania postaw ludzi sprzyjających zapobieganiu wyrządzaniu szkód

2. Przyczynienie się poszkodowanego

Art. 362.Jeżeli poszkodowany przyczynił się do powstania lub zwiększenia szkody, obowiązek jej naprawienia ulega odpowiedniemu zmniejszeniu stosownie do okoliczności, a zwłaszcza do stopnia winy obu stron.

odszkodowanie ulega obniżeniu

• „przyczynienie się” poszkodowanego zachowanie poszkodowanego, pozostające w adekwatnym związku przyczynowym z powstałą szkodą, za którą odpowiedzialność ponosi inna osoba (szkoda współuczestnicząca, causa concurrens) + obiektywnie nieprawidłowe zachowanie poszkodowanego koncepcję taką przyjmuje przyjmuje Sąd Najwyższy

- za przyczynienie się poszkodowanego uważa się jedynie jego zachowanie stanowiące odrębny i samodzielny względem przyczyny głównej czynnik kauzalny (a nie wynik przyczyny głównej)

3. Inne ograniczenia obowiązku naprawienia szkody

- odstępstwo od zasady adekwatności szkody i odszkodowania art. 440 KC

- z mocy przepisów szczególnych obowiązek naprawienia szkody może być ograniczony tylko do poniesionej przez poszkodowanego straty (czyli bez utraconych korzyści)

- ograniczenie odpowiedzialności odszkodowawczej do określonej z góry sumy pieniężnej (np. 849 KC)

- ograniczenia może ustanowić umowa stron (muszą być zgodne z ius cogens i ZWS)

4. Sposób naprawienia szkody

• Art. 363. § 1.Naprawienie szkody powinno nastąpić, według wyboru poszkodowanego, bądź przez przywrócenie stanu poprzedniego (restytucja naturalna), bądź przez zapłatę odpowiedniej sumy pieniężnej. Jednakże gdyby przywrócenie stanu poprzedniego było niemożliwe albo gdyby pociągało za sobą dla zobowiązanego nadmierne trudności lub koszty, roszczenie poszkodowanego ogranicza się do świadczenia w pieniądzu.

- prawo wyboru sposobu naprawienia szkody jest wyłączone, gdy sposób określ. przepisy szczególne

- świadczenie odszkodowawcze może być wyrażone w walucie

5. Sposób ustalenia wysokości odszkodowania

- dla ustalenia wysokości odszkodowania pieniężnego konieczne jest określenie szkody w pieniądzu

a) mierniki wg których ustala się wysokość odszkodowania:

- wg „cen istniejących” ceny (miernik obiektywny)

- należy uwzględniać cenę, jaką ma określony przedmiot, ze względu na szczególny sposób użycia i związki, jakie łączą go z innymi przedmiotami majątku poszkodowanego (pretium singulare)

- należy szukać takiej ceny, na podstawie której poszkodowany może nabyć określone dobra lub usługi

np. dla osób fizycznych – gł. ceny detaliczne (przedsiębiorcy też – uwzględnia się utracone korzyści)

b) chwila miarodajna dla ustalenia ceny

• Art. 363§ 2.Jeżeli naprawienie szkody ma nastąpić w pieniądzu, wysokość odszkodowania powinna być ustalona według cen z daty ustalenia odszkodowania, chyba że szczególne okoliczności wymagają przyjęcia za podstawę cen istniejących w innej chwili.

- „data ustalenia odszkodowania” data wydania orzeczenia przez właściwy sąd państwowy