PRAWO CYWILNE
- ZOBOWIĄZANIA
SKRYPT Z WYKŁADÓW DR A. BIERANOWSKIEGO
1 |
S t r o n a
PRAWO CYWILNE – ZOBOWIĄZANIA
SKRYPT Z WYKŁADÓW DR A. BIERANOWSKIEGO
CZĘŚĆ OGÓLNA PRAWA ZOBOWIĄZAŃ
1) PRAWO ZOBOWIĄZAŃ
dział prawa cywilnego regulują wymianę dóbr i usług o wartości majątkowej, ale także
ochronę dóbr majątkowych i niemajątkowych
2) ŹRÓDŁA PRAWA ZOBOWIĄZAŃ:
Konstytucja – promieniuje na całe prawo obligacyjne, wpływa na wykładnię prawa
zobowiązań, wykładnia w duchu Konstytucji
Kodeks cywilny
ustawy szczególne: prawo wekslowe, czekowe
rozporządzenia i akty prawa miejscowego
3) NORMY INTERTEMPORALNE (MIĘDZYCZASOWE)
lex retro non agit
X N
|
_______________
|
_______________
{ x }{ x czy n}
do oceny czynności prawnej stosuje się przepisy obowiązujące w chwili dokonania
(tempus regit actum)
nowe prawo stosuje się do skutków zdarzeń prawnych, które następują pod rządem
nowego prawa i które nie są związane z istotą stosunku prawnego; te skutki to:
zgaśnięcie zobowiązania
zwłoka wierzyciela
przejście praw i obowiązków
skutki związane ze stosunkiem prawnym – stosuje się dawne przepisy
jednak do zobowiązań trwałych stosuje się zasadę bezpośredniego działania nowej
ustawy
4) ISTOTA ZOBOWIĄZANIA
stosunek prawny typu względnego, gdzie jedna osoba (wierzyciel) może żądać od drugiej
(dłużnika) świadczenia, które druga osoba ma obowiązek spełnić
5) PODMIOT:
uprawniony – wierzyciel
zobowiązany – dłużnik
- podmiot a strona:
[W
1
W
2
W
3
]
________
>K
6) PRZEDMIOT ZOBOWIĄZANIA
świadczenie (określone zachowanie się dłużnika, którego spełnienia domaga się wierzyciel)
7) TREŚĆ:
prof. Klein wyróżnia 17 elementów
wierzytelność i dług
Wierzytelność – prawo podmiotowe do domagania się spełnienia określonego
świadczenia
2 |
S t r o n a
konkretne obowiązki i roszczenia związane lub niezwiązane z długiem lub
wierzytelnością, np. wydanie pokwitowania
inne, np.
prawa kształtujące, art. 59 ius ad rem
skarga paulińska
sprzężenie z wierzytelnością prawa bezwzględnego 690 KC
zobowiązanie realne – wzmacniają pozycję wierzyciela poprzez wskazanie
osoby dłużnika, np. stosunki sąsiedzkie, kontraktacja (625), prawo dożywocia,
zbycie rzeczy najętej.
powinność spełnienia określonego świadczenia, a odpowiedzialność wiąże się z
przymusowym zaspokojeniem interesu wierzyciela, ale może istnieć dług bez
odpowiedzialności
ODPOWIEDZIALNOŚĆ:
1) osobista (majątkowa) – dłużnik odpowiada całym majątkiem jaki ma w chwili prowadzenia
wobec niego egzekucji;
Ograniczenia:
dłużnik odpowiada z wyodrębnionej masy majątkowej (ograniczenie
przedmiotowe)
dłużnik odpowiada wprawdzie całym majątkiem, ale do ograniczonej wysokości,
np. 1031 §2
2) rzeczowa (podzielone zdania cywilistów):
ponosi każdoczesny właściciel rzeczy
ZOBOWIĄZANIA NIEZUPEŁNE
W nielicznych przypadkach wierzyciel w ogóle pozbawiony jest możliwości
przymusowej realizacji swojego prawa – nie ma kompetencji do dochodzenia
swoich roszczeń w postępowaniu sądowym i egzekucyjnym, a dłużnik nie ponosi
odpowiedzialności za swój dług
zobowiązania, którym prawo odmawia sankcji przymusowego spełnienia; np.
Pierwszy to zobowiązanie, w którym roszczenie (czy roszczenia) wierzyciela o
spełnienie świadczenia uległo przedawnieniu (art. 117 § 2 KC).
Drugi to zobowiązanie z gry lub zakładu, które nie były zakazane ani nierzetelne,
ale nie były też prowadzone na podstawie zezwolenia właściwego organu
państwowego (art. 413 KC)
Ponadto podobne zobowiązanie powstaje na skutek zawarcia umowy
przedwstępnej niespełniającej wymagań, od których zależy ważność umowy
przyrzeczonej (art. 390 KC)
8) TREŚĆ I RODZAJE ŚWIADCZEŃ
Świadczeniem jest takie zachowanie dłużnika, które odpowiada treści konkretnego
stosunku zobowiązaniowego. Powinno ono zostać oznaczone w momencie powstania
zobowiązania. Jeżeli tak nie jest, to muszą być wskazane kryteria umożliwiające jego
oznaczenie najpóźniej przy wykonywaniu zobowiązania. Dłużnik niekoniecznie ma
spełnić świadczenie osobiście, z reguły może skorzystać z pomocy innych osób.
Przy ocenie, czy miało miejsce świadczenie w ramach danego stosunku, rozstrzygające
znaczenie powinien mieć punkt widzenia wierzyciela z tego stosunku: czy może on na
podstawie rozpoznawalnych okoliczności uważać dane działanie za świadczenie
(tak SN w wyroku z 11 września 1997 r., III CKN 162/97, LexPolonica nr 327036, OSNC
1998, nr 2, poz. 31). Wzgląd na bezpieczeństwo obrotu przemawia za akceptacją tego
poglądu.
Świadczenie, będąc zawsze zachowaniem dłużnika, może m.in. dotyczyć rzeczy (tak
jest np. w odniesieniu do świadczenia sprzedawcy, z wyjątkiem jednak sprzedaży prawa).
Na zasadzie więc wyłącznie skrótu myślowego uzasadnione jest określanie rzeczy jako
przedmiotu stosunku zobowiązaniowego. Trafniej jest nazywać rzecz „przedmiotem
świadczenia”.
3 |
S t r o n a
z § 2 komentowanego artykułu wynika, że treść powinnego zachowania dłużnika może
polegać bądź na działaniu, bądź na zaniechaniu. Przykładem pierwszego z nich jest
świadczenie sprzedawcy, polegające na przeniesieniu własności rzeczy, jej wydaniu, oraz
świadczenie nabywcy w postaci zapłaty ceny (art. 535), ale też i świadczenie wykonawcy
dzieła (art. 627), komisanta (art. 765) czy też przechowawcy (art. 835). Świadczenia
zaniechania polegają z reguły na nieczynieniu. W umowach nazwanych wynikają z
postanowień dodatkowych, np. w ramach stosunku agencji zleceniodawca zastrzega sobie,
że agent będzie prowadził tylko jego sprawy, natomiast zleceniodawca udziela agentowi
wyłączności na danym terenie. Co do świadczenia zaniechania por. też art. 480 § 2.
Celem zobowiązania jest zaspokojenie określonego interesu (potrzeby) wierzyciela.
Bez pełnego zaspokojenia tego interesu (majątkowego lub niemajątkowego) nie ma
należytego wykonania zobowiązania. Świadczeniem więc jest takie powinne zachowanie
dłużnika, które prowadzi do uzyskania przez wierzyciela oczekiwanego przezeń wyniku.
ŚWIADCZENIE – zachowanie się jaki powinien przejawiać dłużnik zgodnie z treścią zobowiązań
może polegać na działaniu, zaniechaniu lub znoszeniu (facere, non facere, pati)
świadczenie powinno być oznaczone, ale w chwili zawarcia musi być oznaczone
możliwe do spełnienia (obiektywna, pierwotna możliwość – w chwili zawarcia –
charakterze nieprzemijającym)
Rodzaje świadczeń:
jednorazowe – treść i rozmiar świadczenia są określone bez odwoływania się do
czynnika czasu (np. wydanie rzeczy)
okresowe – powtarzające się w pewnych odstępach czasu w ramach jednego i tego
samego stosunku prawnego, np. odsetki, renty
szczególne konsekwencje prawne:
krótsze przedawnienie
domniemanie spełnienia, gdy spełni się zobowiązanie główne
ciągłe – stałe zachowanie się dłużnika przez pewien ciąg czasu, który jest
wyznacznikiem rozmiaru świadczenia, np. świadczenie wynajmującego
nie wlicza się – sprzedaż na raty (jednorazowe)
trwałe – to świadczenie okresowe i ciągłe (365
1
)
Zobowiązanie nie powinno być spełniane wieczyście.
ODSETKI
wynagrodzenie za korzystanie z cudzych pieniędzy lub rzeczy oznaczonych co do gatunku
lub za opóźnienie zapłaty obliczane według określonej stopy procentowej i czasu
korzystania
zwykłe (kapitałowe)
za opóźnienie
stanowiące świadczenie uboczne – konsekwencje w sferach:
zabezpieczenia (879)
zarachowania na poczet świadczenia (456)
dowodowe (466) – pokwitowanie
509 §2 – dotyczące skutków przelewu
prawo do żądania odsetek – 481 §1
orzeczenie sądu lub decyzja administracyjna (212 §3)
odsetki:
ustawowe
maksymalne – 4x stopa kredytowa kredytu lombardowego NBP
zakaz anatocyzmu – zakaz odsetek od odsetek – wyjątki:
wierzyciel wytoczy powództwo o zapłatę zaległych odsetek
po powstaniu zaległości płatności odsetek strony zgodziły się na doliczenie odsetek
do dłużnej sumy
pożyczka długoterminowa ( w tym kredyty bankowe) udzielone przez instytucje bankowe
Przedawnienie roszczenia odsetek:
zasada: 3-letnie przedawnienie
4 |
S t r o n a
nowy pogląd – termin przedawnienia wierzytelności głównej (dr B: mylny, bo świadczenie
odsetek wywodzi się z ustawy)
ZOBOWIĄZANIE PRZEMIENNE:
przewidziane w KC z 1933 r., również w prawie austriackim, niemieckim
3 główne cechy:
ALTERNATYWNE OKREŚLENIE DŁUGU (tj. obowiązek dłużnika do spełnienia jednego z
różnych świadczeń), np. świadczenie może polegać na wynajęciu lokalu
mieszkaniowego albo lokalu użytkowego, sprzedaż albo leasing;
różna podstawa
różny przedmiot świadczenia – jak daleko mogą się różnić? Rozstrzygają
interesy stron
KONKRETYZACJA ŚWIADCZENIA W DRODZE WYBORU DOKONANEGO PRZEZ
UPRAWNIONEGO; wybór świadczenia:
przez dłużnika
przez wierzyciela
przez osobą trzecią
KC przyjął zasadę, że wybór należy do dłużnika (pozostałe, gdy wynika to z treści czynności
prawnej, ustawy lub okoliczności)
Charakter: prawo kształtujące
Oświadczenie o wyborze w przypadku osoby trzeciej:
adresatem oświadczenia osoby trzeciej jest wierzyciel lub dłużnik (wynika z
wykładni językowej art. 365 §2)
wystarczy, że osoba trzecia uczyni adresatem jedną ze stron, a zawiadomi
drugą
oświadczenie powinno być złożone obu stronom, bo one są w równym stopniu
zainteresowane konkretyzacją
JEDNOŚĆ STOSUNKU ZOBOWIĄZANIOWEGO
A. Wielość świadczeń przemiennych
Podstawową cechą zobowiązania przemiennego jest "alternatywne (pluralistyczne)
określenie długu". Oznacza to, że w zobowiązaniu od początku jest możliwych kilka różnych
świadczeń a żadne z nich nie ma charakteru podstawowego i żadne z nich nie jest traktowane jako
zastępcze.
B. Prawo wyboru świadczenia
Dłużnik lub wierzyciel muszą mieć prawo wyboru świadczenia. Oznacza to, że wybór sposobu
spełnienia zobowiązania następuje w drodze decyzji strony i nie jest narzucony przez ustawę
(zob. upoważnienie przemienne).
C. Moc prawna umorzenia wierzytelności
Każde ze świadczeń musi mieć moc prawną umorzenia wierzytelności, co oznacza, że spełnienie
któregokolwiek z nich prowadzi do spełnienia świadczenia i tym samym wygaśnięcia
zobowiązania.
Świadczenie niemożliwe
rozróżnić należy czy i kto uniemożliwia spełnienie świadczenia (odpowiedzialność) oraz przed
czy po skonkretyzowaniu (niemożliwość uprzednia czy następcza)
ZOBOWIĄZANIE Z UPOWAŻNIENIEM PRZEMIENNYM (facultas alternativa)
Zobowiązania przemiennego nie należy mylić z tzw. upoważnieniem przemiennym,
polegającym na tym, że wierzycielowi nie przysługuje prawo wyboru i od dłużnika może
domagać się świadczenia ściśle określonego od początku zobowiązania, natomiast dłużnik
jest uprawniony zamiast tego świadczenia spełnić inne.
Przykładem takiego upoważnienia są art. 391, 533, 897, 938, 966, 1000 § 3.
Uprawnienie dłużnika do zwolnienia się z zobowiązania przez spełnienie świadczenia
zastępczego może wynikać również z umowy lub z jednostronnej woli wierzyciela
5 |
S t r o n a
(por. orz. SN z 19 stycznia 1957 r., 3 CR 187/56, OSPiKA 1957, nr 2, poz. 36). Istotą
upoważnienia przemiennego jest więc to, że wierzyciel nie może żądać od dłużnika
świadczenia zastępczego. Dlatego też, w razie niemożliwości świadczenia właściwego z
przyczyny od dłużnika niezależnej, zobowiązanie wygasa, chociażby świadczenie
zastępcze było możliwe.
W przypadku upoważnienia przemiennego (facultas alternativa) od początku określone
jest jedno świadczenie, lecz ustawa zezwala wyjątkowo na spełnienie innego
świadczenia, którego wykonanie skutkuje wygaśnięciem zobowiązania. Do regulacji
przewidujących taką możliwość zwolnienia się przez dłużnika ze świadczenia należą m.in.:
art. 358 § 1 KC, art. 391 zd. 2 KC, art. 897 zd. 2 KC, art. 974 KC, art. 1000 § 3 KC.
Upoważnienie przemienne należy ściśle odróżnić od zobowiązania przemiennego wg art.
365 KC.
W Niemczech upoważnienie przemienne określa się terminem Ersetzungsbefugnis
(instytucja ta także nie jest uregulowana ustawowo).
NAPRAWIENIE SZKODY:
1) PRZESŁANKI POWSTANIA ODPOWIEDZIALNOŚCI ODSZKODOWAWCZEJ:
A. zdarzenie, z którym system prawny łączy obowiązek naprawienia szkody; przypadki,
w którym świadczeniem jest odszkodowanie:
z tytułu czynu niedozwolonego
szkoda wyrządzona niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem zobowiązania
powiązania repartycyjno- gwarancyjne
z innych przypadków, np. przekroczenie umocowania
B. powstanie szkody
szkoda – określenie języka potocznego i doktryny
uszczerbek w dobrach lub interesach prawnie chronionych doznany przez
poszkodowanego wbrew jego woli
obejmuje:
szkodę majątkową – strata (damnum emergens) i utracone korzyści (lucrum
cessans)
szkodę niemajątkową, tj. krzywda (ww. nie mylić ze szkodą na mieniu i na
osobie)
podział doktryny niemieckiej: szkoda w granicach umownego interesu ujemnego :
umowa nie dochodzi do skutku
roszczenie naprawienia szkody
szkoda ta obejmuje wszystko, co strona miałaby, gdyby nie podejmowała
działań zmierzających do zawarcia umowy, która ostatecznie nie doszła
do skutku lub okazała się nieważna
np. umowa przedwstępna, rękojmia za wady rzeczy sprzedanej (556 §1 zd.2)
C. związek przyczynowy
teoria obiektywna
teoria adekwatnego związku przyczynowego – w sądzie istnieje, w doktrynie
dominuje; uznaje tylko normalne następstwa
test warunku sine qua non – czy warunek pozostaje w relacji przyczynowej ze
szkodą. Istotę stanowi selekcja następstw i odnalezienie skutków normalnych
w orzecznictwie:
historia inscenizacji bitwy pod Grunwaldem – wybuch, koń się spłoszył,
pytanie kto odpowiada?
historia psychiatry i dziewczynki z rzekomą chorobą weneryczną (wmówił
jej chorobę, ona popełniła samobójstwo – samobójstwo następstwem
działania lekarza)
ocena, czy skutek jest normalny powinna być oparta na całokształcie
okoliczności sprawy oraz wynikać z zasad doświadczenia życiowego i zasad
wiedzy naukowej i specjalistycznej; Wyjątki:
odpowiedzialność za sam przypadek (478)
6 |
S t r o n a
gdy ustawodawcza sam konstruuje związki normatywne sensu stricto
(odpowiedzialność podżegacza)
związek przyczynowy może wynikać z umowy
2) USTALENIE WYSOKOŚCI SZKODY – METODA DYFERENCYJNA
istota polega na tym, że wysokość szkody określa się przez porównanie obecnego
stanu majątkowego z tym, jaki by istniał, gdyby nie nastąpiło zdarzenie wywołujące
szkodę
najtrudniej określić utracone korzyści – w świetle doświadczenia życiowego utrata
korzyści musi być udowodniona
art. 363 §2
między wyrządzeniem szkody a jej naprawieniem istnieje duży upływ czasu
wysokość cen z daty wyrokowania, chyba że inne chwile
konieczność wliczenia korzyści na poczet szkody (np. korzyść – zapłata z tytułu
odszkodowania), ale przesłanką tożsamość szkody
co do zasady szkoda = odszkodowanie, ale wpływ mają:
związek przyczynowy
odstępstwo z ustawy lub umowy
przyczynienie się poszkodowanego: stosowanie do okoliczności i winy obu stron; ma
zastosowanie we wszystkich przypadkach
PRZYCZYNIENIE SIĘ
o
KONCEPCJE:
1) Zagadnienie rozpatrywane w ujęciu związku przyczynowego – odrzucony, bo zbyt
szeroko rozpatruje się przyczynienie, np. przyczynienie się poszkodowanego w
wypadku komunikacyjnym obejmowałoby już przejście przez ulicę, w znaczeniu –
przychodził przez jezdnię, więc winny przyczynieniu się;
2) Przyczynienie się zachodzi, gdy stwierdzono winę poszkodowanego w związku
przyczynowym – zbyt wąsko, bo wymaga winy poszkodowanego;
3) Przyczynienie się zachodzi, gdy pozostaje w związku przyczynowym ze szkodą i
poszkodowanemu możemy postawić zarzut jego niewłaściwego zachowania – dominuje
w orzecznictwie SN, również doktryna opowiada się za takim rozwiązaniem;
4) Przyczynienie się zachodzi, gdy pozostaje w związku przyczynowym ze szkodą oraz
uwzględnia się postawę odpowiedzialności poszkodowanego.
przyczynienie się odnosi się do:
powstania szkody lub/i
zwiększenia rozmiarów szkody.
zależnie od podstawy odniesienia obniża się odszkodowanie wg okoliczności, a
zwłaszcza stopień ryzyka
utrwalone orzecznictwo SN: spożywanie alkoholu z kierowcą oznacza
przyczynienie się do powstania szkody w stopniu znacznym!
szczególne sytuacje przyczynienia się:
pozory przyczynienia (np. reakcja odruchowa) – nie można zarzucić
nieprawidłowego zachowania;
przyczynienie się osób trzecich (casus: ok 14.00 pracownicy drogowi zrobili
sobie przerwę na piwo i nie wrócili zostawiając nieoznakowany plac
budowy; samochodem jechał ojciec z córką – jemu obniżono z tytułu
przyczynienia się (nie zachował szczególnej ostrożności), jej nie obniżono);
przyczynienie się małoletniego, któremu z powodu wieku nie można przypisać
winy (zachowanie małoletniego skutkuje obniżeniem odszkodowania);
połączenie wysokości odszkodowania z uzyskaną korzyścią (np. świadczenie z
tytułu nieszczęśliwych wypadków zaliczyć do obowiązku naprawienia
szkody o dopiero zmniejszyć o przyczynienie)
Wyjątki:
Art. 440 wprowadza odstępstwo od zasady pełnego odszkodowania wyrażonej w art. 361
§ 2. Miarkowanie wysokości odszkodowania na podstawie art. 440 jest ograniczone.
o
po pierwsze, stosuje się tylko w stosunkach między osobami fizycznymi;
7 |
S t r o n a
o
po drugie, miarkowanie jest dopuszczalne ze względu na stan majątkowy
poszkodowanego lub osoby odpowiedzialnej za szkodę, jeżeli jest to
usprawiedliwione w świetle zasad współżycia społecznego;
o
po trzecie, przepis ten może być zastosowany wyłącznie do naprawienia szkody
wynikłej z czynu niedozwolonego.
art. 849 §1 - limitacja wysokości –
Art. 894. § 1. Darczyńca, który wykonał zobowiązanie wynikające z umowy darowizny, może żądać wypełnienia
polecenia, chyba że ma ono wyłącznie na celu korzyść obdarowanego.
SPOSOBY NAPRAWIENIA SZKODY
1) Ogólne wiadomości:
w common law – naprawienie szkody polega na zapłacie odpowiedniej sumy pieniężnej
(restytucja)
w prawie francuskim – naprawienie w pieniądzu, ale według uznania sądu – możliwa
restytucja w naturze – restytucja naturalna
obecnie ustawodawca – poszkodowanemu przysługuje wybór sposobu:
powrót do stanu sprzed naruszenia (restytucja naturalna)
zapłata sumy pieniężnej
(lepsza funkcja kompensacyjna, gdy poszkodowany sam wybierze),
oprócz restytucji naturalnej poszkodowany może żądać zapłaty odpowiedniej sumy
pieniężnej (nie są to alternatywne sposoby).
2) Wybór poszkodowanego podlega ograniczeniom:
poszkodowany poprzestaje na odszkodowaniu pieniężnym, gdy restytucja naturalna
niemożliwa lub pociąga znaczne, nadmierne trudności lub koszty
może również wynikać z przepisu szczególnego (805 – 828)
!!sprawa!!
SN: w toku eksmisji komornik powierzył meble do magazynu. Uległy zniszczeniu w 30%.
Odszkodowania od Skarbu Państwa żąda dłużnik. Jako sposób naprawienia szkody oznaczył
równowartość nowych mebli, a stare meble dla komornika.
- powództwo oddalone
- można było naprawić
- odszkodowanie nie może dotyczyć dostarczenia rzeczy nowej (bo wzbogacenie)
ZWROT NAKŁADÓW I WYDATKÓW
Nakład/ wydatek – dobrowolnie poniesiony uszczerbek w interesie lub na rzecz innej osoby, tj.
ulepszenia, reperacja, opłacenie podatku
ustawodawca niekonsekwentny – pojęcia krzyżują się;
nakłady – zmiany dokonane przedmiotach materialnych
wydatki – ekspensy pieniężne
Nakłady – zwrot:
prowadzi do rozliczeń z drugą
przepisy rozproszone – zlecenie, prowadzenie spraw bez zlecenie (nie tylko w części
ogólnej)
najczęściej odnosi się do nakładów koniecznych, rzadziej do użytecznych,
zbytkownych
następuje w drodze restytucji naturalnej lub zwrotu równowartości
z uprawnieniem do zwrotu nakładów związane jest prawo zatrzymania przedmiotu
– IUS TOLENDI – uprawnienie do zabrania przedmiotu
Adresat roszczenia – zdania w doktrynie podzielone – brak ogólnych reguł o adresacie roszczenia
o zwrot nakładów
Należy wyróżnić:
676 – ulepszenia – podniesienie roszczenia dopiero z momentem zwrotu rzeczy
663 – naprawy konieczne – roszczenie z momentem dokonania nakładu
8 |
S t r o n a
WIELOŚĆ WIERZYCIELI LUB DŁUŻNIKÓW
w stosunku zobowiązaniowym może występować po jednej stronie kilka podmiotów
* ab initio – pierwotnie, od początku istnienia zobowiązania
* następczo
ZOBOWIĄZANIE SOLIDARNE:
KC wyróżnia solidarność:
czynną (wierzycieli) – kilku wierzycieli uprawnionych w ten sposób, że dłużnik może
doręczyć do rąk jednego z wierzycieli, a przez zaspokojenie go dług wygasa wobec
wszystkich
bierną (dłużników) – istota solidarności dłużników polega na tym, że kilku dłużników
może być zobowiązanych w ten sposób, że wierzyciel może żądać całości lub części
świadczeń od:
wszystkich,
kilku,
każdego z osobna,
a zaspokojenie choć przez jednego w całości zwalnia pozostałych.
Wierzyciel może pozwać jednego, a potem to cofnąć i wybrać innego.
Solidarność wynika z:
ustawy (solidarność dłużników) – przepisy dotyczące solidarności mają charakter:
dyspozytywny – 370 KC
bezwzględnie wiążący (ius cogens) 441 § 1, 1034 § 1, 1055
czynności prawnej – zwłaszcza umowa, także przyrzeczenie publiczne
RELACJE MIĘDZY DŁUŻNIKAMI (SOLIDARNOŚĆ BIERNA):
zasada tzw. reprezentacji na korzyść między dłużnikami:
wynika z istoty solidarności
wzajemna reprezentacja dłużników w Kodeksie cywilnym jest ograniczona tylko do
dwóch zdarzeń prawnych regulowanych w art. 374 KC:
o
po pierwsze, stosownie do art. 374 § 1 KC odnowienie dokonane między
wierzycielem a jednym z dłużników solidarnych zwalnia pozostałych.
Wierzyciel może jednak zastrzec, że zachowuje przeciwko nim swe prawa.
Zastrzeżenie to powinno być zawarte w umowie odnowienia. Do jego
skuteczności nie jest wymagane powiadomienie czy – tym bardziej – zgoda
współdłużników. Umowa zawarta między wierzycielem a jednym z dłużników
solidarnych skutkuje bowiem tylko między tymi podmiotami, nie wpływa zaś na
sytuację współdłużników. Wynikające z nowacji nowe zobowiązanie dłużnika
nadal jest objęte węzłem solidarności;
o
po drugie, zgodnie z art. 374 § 2 KC zwłoka wierzyciela względem jednego
z dłużników solidarnych ma skutek także względem współdłużników.
przejawia się w przyznaniu dłużnikom solidarnym możliwości powołania się na
wyrok jeśli zapadł on na korzyść jednego z nich, a uwzględnia zarzuty, które są
wspólne im wszystkim
zasada indywidualizacji pozycji dłużników:
mogą występować różnice pomiędzy sposobami wypełniania zobowiązań
(dłużnicy solidarni mogą świadczyć w różnych miejscach, terminach, po spełnieniu
odmiennych warunków)
zasada reprezentacji na korzyść nie obejmuje zwolnienia z długu (lub zrzeczenia
się długu przez wierzyciela względem jednego z dłużników) – nie ma skutku wobec
pozostałych dłużników
działania i zaniechania dłużnika współsolidarnego nie może mieć skutku wobec
pozostałych
przerwanie lub zawieszenie biegu przedawnienia względem jednego dłużnika
solidarnego nie ma skutku wobec współdłużników
zarzuty przysługujące dłużnikom solidarnym:
osobiste – przysługują określonemu dłużnikowi np. wady oświadczenia woli
9 |
S t r o n a
wspólne – powoływane bez względu na sposób powstania zobowiązania (np.
nieważność umowy sprzedaży) i ze względu na treść (np. nie ma warunku – nie
ma świadczenia)
regres między współdłużnikami – mechanizm rozliczeń:
przesłanka: zaspokojenie wierzyciela przez co najmniej jednego z dłużników w
części przekraczającej roszczenie w stosunku między dłużnikami np. 201
brak regulacji roszczenia regresowego
376 – obciążenie dłużników w częściach równych
SOLIDARNOŚĆ NIEWŁAŚCIWA (IN SOLIDUM):
występuje, gdy dłużnicy z różnych tytułów prawnych zobowiązani są spełnić
identyczne świadczenie na rzecz wierzyciela – a spełnienie roszczenia zwalnia
pozostałych, a nie zachodzi zobowiązanie solidarne, np. stróż i złodziej
pewne przepisy o solidarności niewłaściwej stosuje się jak regulacje dotyczące
solidarności niewłaściwej, np. 371, 373, nie stosuje się 375 § 2,
roszczenia regresowe – nie ma zastosowania (376), ale doktryna sporna w tym zakresie
pierwszeństwo przepisów szczególnych, np. art. 43 ustawy o ubezpieczeniach
obowiązkowych
ZOBOWIĄZNIE PODZIELNE:
zobowiązania, które mogą być spełnione w częściach bez istotnej zmiany wartości
przedmiotu świadczenia
wierzytelność i dług dzieli się na tyle części, ilu jest dłużników lub wierzycieli
skutki podzielności:
podział na ilość dłużników/wierzycieli
450, 491 § 2.
casus: wierzytelności podzielne wchodzące w skład majątku
wspólnego lub w skład spadku
SN: dochodzi do podziału
Dr B.: Nie dochodzi do podziału, bo z istoty są 1 wierzytelnością!
ZOBOWIĄZANIE NIEPODZIELNE:
wielość dłużników – dłużnicy zobowiązani do świadczenia niepodzielnego
odpowiedzialni są za spełnienie świadczenia jak dłużnicy solidarni, z wyjątkiem: gdy
przekształci się w świadczenie odszkodowawcze to dłużnicy odpowiadają jak za
zobowiązanie podzielne (zobowiązanie zastępcze)
wielość wierzycieli – silniejsza ochrona niż w zobowiązaniu solidarnym czynnym
381 § 2
367 § 2
ŹRÓDŁA POWSTANIA ZOBOWIĄZNIA – zdarzenia powodujące powstanie zobowiązania:
1. czynność prawna tj. umowy lub czynności jednostronne
2. akty administracyjne
3. konstytutywne orzeczenia
4. czyny niedozwolone
5. bezpodstawne wzbogacenie
6. inne np. prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia
RODZAJE UMÓW OBLIGACYJNYCH:
obowiązek świadczenia ciąży na 1 stronie – umowa jednostronnie zobowiązująca
każda ze stron zobowiązania i uprawniona – umowa dwustronnie zobowiązująca
szczególna postać – umowy wzajemne – umowy, w których świadczenie jednej strony
jest ekwiwalentem świadczenia drugiej strony
cechą – więź powodująca adekwatność świadczeń (do ut des), umowy odpłatne
(ale umowy odpłatne nie będące pożyczką – odpłatna pożyczka)
konsekwencje:
10 |
S t r o n a
genetyczne synallagma – nieważność zobowiązania jednej strony powoduje
nieważność zobowiązania drugiej strony (380)
funkcjonalne synallagma – dotyczą wykonania i skutków niewykonania
zobowiązania (380 § 2, 487 – 497)
ZASADY SWOBODY UMÓW:
a) rys historyczny:
w prawie rzymskim – zamknięty katalog umów, stopniowo rozwój zasady swobody
umów
prawo kanoniczne – należy unikać kłamstwa, nawet ustne zobowiązanie powoduje
konieczność wykonania
Kodeks Francuski – umowy legalne przez stronę zawarte tworzą węzeł prawny
XX w. – nauka poszukuje ograniczeń dla zasady swobody umów
b) analiza prawnoporównawcza:
prawo niemieckie i austriackie: nie eksponują expresis verbis zasady swobody umów
(wynika a contrario z przepisów ograniczających – ustawa, dobre obyczaje)
prawo włoskie – wyrażona wprost
prawo polskie – w Kodeksie zobowiązań z 1933 r. przepis regulujący wprost zasadę
swobody umów, nie recypowana do KC z 1964 r. (bo zmiana ustroju!)
obowiązywała a contrario
w 1990 r. art 353
1
, przepis regulujący wprost zasadę swobody umów –
dyskutowano, czy zachodzi potrzeba wyrażenia wprost, bo obowiązywała a contrario
i wyraźnie określone są ograniczenia tej zasady – ustawodawcza nakazuje
kontrolować treść lub cel, który ma być stronom wiadomy.
c) przejawy zasady
d) ograniczenia:
o
ustawa – normy ius cogens i semiimperatywne;
o
zasady współżycia społecznego;
o
natura stosunku.
!Uwaga na umowy nienazwane (niestypizowane) np. umowa factoringu, do
niedawna również umowa leasingu
WYZYSK:
wadliwość treści, bo:
katalog wad oświadczeń woli ma charakter zamknięty
wykładnia systemowa – nie uregulowano w dziale IV, księgi I
dotyczy umów wzajemnych
przesłanki:
obiektywna – znaczna dysproporcja świadczeń (ocenia się indywidualnie, ale dotyczy
oczywistej dysproporcji)
subiektywna – niedoświadczenie drugiej strony, niedołęstwo (tu: sąd kieruje się
opiniami biegłego)
sankcje wyzysku:
sąd zmniejsza świadczenie, zwiększa należne (modyfikacja świadczenia)
gdy modyfikacja niemożliwa sąd unieważnia umowę (np. świadczenia stron mają
charakter niepieniężny)
termin zawity – 2 lata od dnia zawarcia umowy
WZORCE UMÓW:
termin języka prawnego – występuje w tekstach art. 384 i następne
nie mają charakteru wzorców normatywnych, są nienormatywne
mają postać: wzorów umów, ogóle warunki umów, regulaminy
dlaczego wiąże się drugą stronę?
przyjmuje się, że moc związania bierze się z ustawy
wzorce są czynnikiem ex lege kształtującym treść stosunku cywilnego
teoria automatycznego kształtowania treści stosunku
11 |
S t r o n a
wymóg doręczenia, wyjątki: przewóz masowy
związanie wzorcem
niedozwolone klauzule umowne
umowy zawierane na odległość
umowy konsumenckie:
źródło w prawie wspólnotowym
instrumenty:
ustawowe prawo odstąpienia (złagodzenie pacta sunt servanda)
obowiązki informacyjne przedsiębiorców
UMOWA PRZEDWSTĘPNA:
nie wywodzi się z prawa rzymskiego, po raz pierwszy w Kodeksie austriackim,
nie unormowane w kodyfikacjach europejskich, nie znano konstrukcji również w UK,
w KC – 390:
umowa na podstawie której jedna lub obie strony zobowiązują się do zawarcia
w przyszłości innej umowy (tzw. umowy przyrzeczonej)
może mieć charakter jedno- lub obustronnie zobowiązujący
treść:
KC wymaga, by zawierała elementy istotne umowy przyrzeczonej, np. umowa
sprzedaży – określenie ceny i przedmiotu
nie jest konieczne określenie terminu spełnienia (odmiennie niż w KC przed 2003 r. –
wówczas obligatoryjnie oznaczano termin)
spór: określenie jakie umowy mogą być poprzedzone umową przedwstępną:
1. tylko umowy obligacyjne
2. można zobowiązywać do zawarcia każdej umowy – również prawa
rodzinnego, spadkowego:
silne oparcie w wykładnie językowej
ustawodawca nie określił podziału, rodzajów, nie ograniczył zakresu
ustawodawca zrezygnował z terminu:
strona uprawniona do zawarcia umowy przyrzeczonej może określić termin (prawo
kształtujące) – w jednostronnie zobowiązujących
w dwustronnie zobowiązujących – ustawodawca określił, że gdy obie strony są
uprawnione do zawarcia umowy przyrzeczonej – strony wiąże termin wcześniej
wyznaczony (wyznaczenie w taki sposób, by druga strona mogła się z nim zapoznać,
np. A wysyła list z określeniem terminu, B dzwoni z wiadomością, że określa termin, a
kolejnego dnia dochodzi list – wiąże strony termin wyznaczony przez B)
gdy termin nie wyznaczony w ciągu roku od zawarcia umowy
przedwstępnej – uprawnienie wygasa
skutki umowy przedwstępnej:
słabszy – umowa ważna, ale wywołuje tylko uprawnienie do domagania się
naprawnienia szkody w zakresie ujemnego interesu umownego
np. S---------K umowa przedwstępna umowy sprzedaży nieruchomości w zwykłej
formie pisemnej, przed nowelą w 2003 r. spór czy strony mogą zmodyfikować
odpowiedzialność z tytułu skutku słabszego wprowadzając karę umowną, nowela w
2003 r. określiła, że strony mogą odmiennie ukształtować zakres odszkodowania
silniejszy – wywołuje uprawnienie do domagania się zawarcia umowy
przyrzeczonej, bo dochowano szczególnej formy zastrzeżonej dla umowy
przyrzeczonej
np. S---------K umowa przedwstępna umowy sprzedaży nieruchomości w formie
aktu notarialnego.
przedawnienia:
roszczenia przedawniają się z upływem 1 roku od chwili, gdy umowa miała być
zawarta
wytoczone powództwo o zawarcie umowy – termin do odszkodowania biegnie od
chwili, gdy orzeczenie stało się prawomocne
12 |
S t r o n a
|
_________
*
__________________________
*
______________________________
>
powództwo
wyrok-> zaczyna biegnąć 1 rok przedawnienia
!!Orzeczenie sądu okręgowego z Jeleniej Góry:!!
- sąd uznał, że termin określony w umowie jest terminem końcowym
(BZDURA!)
Dr B.: Termin określony w umowie jest terminem, gdy roszczenie staje się
wymagalne!
- termin końcowy to termin spełnienia świadczenia
DODATKOWE ZASTRZEŻENIA UMOWNE:
ogólna nazwa, którą używa się wobec:
ZADATKU
UMOWNEGO PRAWA ODSTĄPIENIA
ODSTĘPNEGO
KARY UMOWNEJ
ZADATEK:
przedmiotem jest pewna suma pieniężna lub rzecz, jaką druga strona daje;
skuteczność zastrzeżenia zadatku zależna od jego dania;
zadatek to dodatkowe zastrzeżenie umowne o charakterze realnym;
gdy umowa jest nieważna- również zadatek jest taki;
prymat umowy – strony mogą się umówić, że dadzą sobie później zadatek;
SN uważa, że zadatek daje się tylko przy zawarciu umowy!!
skutki prawne:
wynikają z umowy – zasada prymatu umowy;
ustalają zwyczaje – nawet te pomiędzy dwoma kontrahentami, nie musi być
powszechne;
ustawy – 394 § 1 – ostatnie miejsce w hierarchii źródeł.
druga strona może:
dochodzić zawarcia umowy;
odstąpienie od umowy i realizacja uprawnień wynikających z zadatku (utrata,
domaganie się dwukrotnej wysokości).
pozycja uprawnionego do pobrania:
nie musi ponieść szkody;
nie trzeba poprzedzać odstąpienia od umowy określeniem dodatkowych terminów;
gdy przyjął zadatek – może go zatrzymać – nie musi wchodzić w drogę postępowania
sądowego celem egzekucji.
niedopuszczalne dochodzenie odszkodowania przewyższającego zadatek (zadatek
surogatem odszkodowania), ale strony mogą uregulować inaczej (prymat umowy).
ustanie skutków zadatku:
w przypadku wykonania umowy zadatek zalicza się na rzecz świadczenia
kontrahenta, który go dał;
w razie rozwiązania umowy zadatek powinien być zwrócony, a obowiązek zapłaty
sumy dwa razy wyższej odpada;
w razie niewykonania umowy na skutek okoliczności, za które nie odpowiada żaden
lub odpowiadają obie strony – zadatek zwrócony, a obowiązek zapłaty sumy dwa razy
wyższej odpada.
przedawnienie roszczenia – terminy ogólne dla przedawnienia (art. 118). 390 § 3: umowy
przedwstępne:
poprzednio roszczenia o odszkodowanie – przedawnienie 1 rok;
obecnie roszczenie umowy przedwstępnej – przedawnienie 1 rok.
13 |
S t r o n a
UMOWNE PRAWO ODSTĄPIENIA
odstępstwo od zasady pacta sunt servanda;
opiera się na postanowieniu umownym (kontraktowym) zastrzegającym dla 1 lub obu
stron prawo odstąpienia, z koniecznym upływem terminu końcowego (wcześniej strona
może myśleć, że kontrahent dokona);
w praktyce – również częściowe odstąpienie;
wykonanie: przez złożenie oświadczenia woli, co stanowi realizację uprawnienia
prawokształtującego;
skutki:
unicestwia stosunek prawny z mocą wsteczną (dotyczy skutków obligacyjnych);
rodzą się ex lege zobowiązania restytucyjne (odszkodowania, kwestie
rozliczeniowe);
kwestia rozliczenia:
zwrot przedmiotu świadczenia:
w zasadzie w stanie niezmienionym (piecza kupującego);
zwrot w stanie zmienionym tylko w granicach niezbędnych do
utrzymania przedmiotu;
niewykonanie rodzi odpowiedzialność z art. 471 i następne;
zwrot nakładów (ulepszenia, naprawy, etc.);
problematyka uregulowana w art. 395 § 2 (część doktryny
uwzględnia kwestię bezpodstawnego wzbogacenia);
biorca przedmiotu może żądać tylko nakładów koniecznych!
(przyjmujący świadczenie liczy się z obowiązkiem zwrotu
i powstrzymuje się od innych nakładów);
zapłata odpowiedniego wynagrodzenia:
gdy świadczenie częściowo spełnione (np. usługa wykonana
częściowo), a odstąpienie działa ex tunc, to na stronie zobowiązanej do
zwrotu ciąży obowiązek zapłaty wynagrodzenia);
korzystanie obejmuje też pobieranie pożytków, więc i
wynagrodzenie obejmuje też pobieranie pożytków.
ODSTĘPNE
zmodyfikowane umowne prawo odstąpienia – konsekwencje:
zapłata odstępnego stanowi dodatkową przesłankę wykonania umownego prawa
odstąpienia (art. 396);
nie wyraża sankcji bezskuteczności zawieszonej;
tj. umowne odstąpienie z jednoczesną zapłatą.
Art. 396. k.c.
Jeżeli zostało zastrzeżone, że jednej lub obu stronom wolno od umowy odstąpić za zapłatą oznaczonej sumy (odstępne),
oświadczenie o odstąpieniu jest skuteczne tylko wtedy, gdy zostało złożone jednocześnie z zapłatą odstępnego.
Odstąpienie będzie skuteczne tylko gdy zostanie dokonane jednocześnie z zapłatą
odstępnego, czyli z zapłatą oznaczonej z góry sumy pieniężnej.
nie ma znaczenia dlaczego ktoś odstępuje, ale musi zapłacić odstępne. W tym wypadku
odstąpienie od umowy nabiera charakteru realnego, jest to prawo podmiotowe
kształtujące, ale będzie skuteczne jedynie wtedy kiedy strona wpłaci określoną sumę
pieniężną.
BEZPODSTAWNE WZBOGACENIE
uzyskanie korzyści majątkowej kosztem innej osoby bez podstawy prawnej stanowi
samoistne źródło zobowiązania z bezpodstawnego wzbogacenia;
istnieją teorie powstania;
przesłanki:
uzyskanie korzyści majątkowej (wzbogacenie);
zubożenie;
związek między wzbogaceniem a zubożeniem;
uzyskanie korzyści bez podstawy prawnej.
14 |
S t r o n a
brak podstawy – gdy uzyskanie korzyści majątkowej nie znajduje uzasadnienia w:
przepisie ustawy,
prawomocnym uzasadnieniu sądu,
prawomocnej decyzji administracyjnej.
zasadą wydanie korzyści w naturze:
gdy niemożliwe – zwrot wartości korzyści (art. 405 KC);
surogacja – art. 405 uzupełniony art. 406, tj. istnienie obowiązku wydania korzyści w
postaci wszystkiego, co uzyskano lub jako naprawienie szkody.
subsydiarność bezpodstawnego wzbogacenia – dopuszczalność zbiegu z innymi
roszczeniami:
z roszczeniami dotyczącymi ochrony własności:
SN i spora część doktryny wyklucza ten zbieg
pozostali – konkurencyjność roszczeń
Bieranowski: gdyby doszło do zbiegu z innymi roszczeniami to
bezpodstawne wzbogacenie pochłonęłoby pozostałe.
z roszczeniami o ochronę spadku:
SN: przyjmuje się zbieg, tj. konkurencyjność
z roszczeniami o odpowiedzialność kontraktowej;
z roszczeniami deliktowymi – 414: ustawa wprost dopuszcza zbieg
NIENALEŻNE ŚWIADCZENIE
szczególny typ bezpodstawnego wzbogacenia;
rodzaje:
brak podstawy świadczenia – 410 § 2 zd. 1:
powtórzenie w przepisie: względem – superfluum;
gdy osoba nie będąc zobowiązanym – spełnia świadczenie.
odpadnięcie podstawy prawnej:
gdy w chwili spełnienia świadczenia – miało ono podstawę prawną, jednakże
później ona odpadła (z różnych przyczyn np. zmiana lub uchylenie wyroku, w
literaturze:
odwołanie
darowizny
wskutek
rażącej
niewdzięczności
obdarowanego – ale nie jest to przykład ścisły, bo dotyczy 898 § 2)
!!sprawa!! dotycząca zaprzeczenia ojcostwa – sąd uznał, że mąż matki nie jest
ojcem dziecka, więc ojciec wystąpił na mocy odpadnięcia podstawy prawnej do
zwrotu kwot wyłożonych – sąd uznał za nieuzasadnione.
nieosiągnięcie zamierzonego celu świadczenia:
gdy ten, kto spełnił świadczenie licząc na jej spełnienie np. złożenie oferty i
zapłacenie świadczenia z niej wychodzącego;
doktryna: zwrot darowizny wskazanej na określony cel.
nieważność czynności prawnej:
gdy spełniona w wykonaniu nieważnej czynności prawnej, która nie stała się
ważna po spełnieniu świadczenia.
nie można żądać zwrotu świadczenia:
spełniający wiedział o braku podstawy:
nie dotyczy, gdy spełnienie świadczenia z zastrzeżeniem zwrotu;
nie dotyczy, gdy w celu uniknięcia przymusu, np. egzekucji;
nie dotyczy, w wykonaniu nieważnej czynności prawnej,
gdy czynią one zadość zasadom współżycia społecznego,
gdy czynią one zadość przedawnionemu roszczeniu,
świadczenie spełniono zanim wierzytelność stała się wymagalna.
często stosuje się do rozliczeń między konkubentami (wobec nich nie stosuje się
przepisów KRO czy s.c.)
!!sprawa!! Pani poznała mężczyznę, lat 30, który jej się spodobał. Pracował w dużej spółce w
Zielonej Górze. On wręczył jej 280 000 zł na kupno mieszkania, 50 000 zł na kupno mebli, 100 000
zł na dwa samochody i pieniądze na operację biustu.
Związek się rozpadł, on wystąpił o zwrot nienależnego świadczenia w wysokości 400 000 zł.
15 |
S t r o n a
Sąd okręgowy oddalił powództwo, Sąd apelacyjny utrzymał wyrok.
SA: Doszło do porozumienia, na podstawie którego powód podarował kwoty celem „poprawienia
komfortu spotkań”.
SN: uchylił wyrok SA, z sugestią, że roszczenie zasadne – nie musi być uregulowane zasadą zwrotu
świadczenia – odpadła podstawa, cel świadczenia.
SA: nakazał zwrot 280 000 zł – tylko mieszkanie było celem „poprawienia komfortu spotkań”
Czy owe porozumienie było umową w znaczeniu ustawowym?
Godzi w wolność umów.
CZYNY NIEDOZWOLONE
o
odpowiedzialność z tytułu czynów niedozwolonych powstaje w zasadzie poza łączącym
strony stosunkiem obligacyjnym;
o
jest źródłem powstania nowego stosunku zobowiązaniowego;
o
świadczenie odszkodowawcze ma charakter pierwotny;
REŻIM ODPOWIEDZIALNOŚCI
KONTRAKTOWEJ
ODPOWIEDZIALNOŚĆ DELIKTOWA
Dłużnik wykazuje, że dołożył należytej
staranności
415 – przesłanki:
wierzyciel udowadnia winę (inny
rozkład ciężaru dowodowego),
naprawienie szkody na osobie,
bieg przedawnienia.
Delikt - pojęcie:
czyn niedozwolony;
zawinione działanie ludzkie;
zdarzenia niezależne od ludzi.
Odpowiedzialność za:
czyny własne – 415, 416, 417 i kolejne
czyny cudze – 427, 429, 430
wyrządzenie szkody przez:
zwierzęta 431,
rzeczy 433, 434,
działanie sił przyrody – 435, 436.
415 – generalna reguła deliktu:
odpowiedzialność opiera się na zasadzie deliktu;
przesłanki odp.:
szkoda;
czyn sprawcy;
związek przyczynowy między nimi.
ZASADA WINY – spór cywilistów – ile ma elementów:
dwa elementy:
obiektywny – bezprawność;
subiektywny – wina sensu stricto.
Obecnie rozdzielność elementów.
Subiektywne ujęcie winy - postacie winy:
umyślna – sprawca chce wyrządzić stronie szkodę (dolus directus) albo świadomie
godzi się na jej powstanie (dolus eventualis);
nieumyślna – niedbalstwo, tj. wynik nie dołożenia należytej staranności.
Monistyczne ujęcie – bezprawność, tj. sprzeczność zachowania sprawcy z przepisami
prawa oraz z zasadami współżycia społecznego. Okoliczności wyłączające bezprawność:
obrona konieczna;
stan wyższej konieczności - 424;
16 |
S t r o n a
dozwolona samopomoc 432;
inne wypadki wykonania prawa – 149;
zgoda poszkodowanego;
działanie na własne ryzyko;
działanie mocą specjalnych uprawnień (z ustawy o Policji, ABW, CBA i inne „kamizelki”)
novum – 416 – odpowiedzialność osób prawnych (w związku z teorią organów).
ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA SZKODY DOKONANE W ZWIĄZKU Z WYKONYWANIEM WŁADZY
PUBLICZNEJ
geneza:
1956 r. – ustawa o odpowiedzialności za czyny funkcjonariuszy;
4.12.2001 r. – TK porównywał standard ochrony art. 77 Konstytucji z regulacją
kodeksową -> Konstytucja wymaga bezprawności
2004 r. – nowelizacja z 06.2004 r. – nowa konstrukcja odpowiedzialności – władza
publiczna odpowiada za własny czyn, a nie za czyn cudzy.
zakres podmiotowy – opiera się na kryterium funkcjonalnym z uwagi na
wykonywanie władzy publicznej:
Skarb Państwa,
jednostka samorządu terytorialnego.
inna osoba prawna wykonująca władzę publiczną z mocy prawa,
osoba, której zlecono mocą porozumienia wykonywanie zadań z zakresu władzy
publicznej.
terminologia:
w KC – organy władzy publicznej,
w ustawie – wykonywanie władzy publicznej.
PRZESŁANKI ODPOWIEDZIALNOŚCI:
niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej
(tj. w sferze imperium):
bezprawność:
niezgodność z prawem;
cywiliści – niezgodność z prawem i zasadami współżycia społecznego.
dr Bieranowski jest za 2 ujęciem bezprawności (szersze)
szkoda;
adekwatny związek przyczynowy.
Niezgodność – szczególna regulacja:
dotyczy działań ustawodawcy;
dotyczy orzeczeń wydanych przez sąd;
odmiennie regulowana – w trybie odpowiedzialności stwierdzenia niezgodności ( z wyjątkiem
zaniechanie legislacyjnego) – 417 § 4
1. BEZPRAWNE WYDANIE AKTU NORMATYWNEGO:
niezgodność z normą wyższą stwierdza TK;
dotyczy także niezgodności z prawem wspólnotowym (pierwotnym, wtórym) – ale kto ma
stwierdzić niezgodność?
nie TK – nie obejmuje swoim zakresem kompetencji;
2 stanowiska dotyczące wykonywania kontroli:
uzasadnione normatywnie, ale Ets nie rozpartuje skarg, ale wymaga wniosku sądu
krajowego dotyczące wykładni);
korzystniejszy dla poszkodowanego byłby TK.
2. BEZPRAWNE NIEWYDANIE AKTU NORMATYWNEGO - 417 § 4 – sąd sam bada.
3. BEZPRAWNE WYDANIE ORZECZENIA LUB DECYZJI ADMINISTRACYJNEJ:
orzeczenie:
17 |
S t r o n a
albo stwierdza w odrębnym postępowaniu ze skargi o wydanie orzeczenia niezgodnie z
prawem;
albo ze skargi kasacyjnej.
Decyzja administracyjna:
tryb o wznowienie;
tryb o stwierdzenie nieważności decyzji.
4. BEZPRAWNE NIEWYDANIE ORZECZENIA LUB DECYZJI ADMINISTRACYJNEJ:
KPC – skarga na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej
zwłoki;
Sytuacje uregulowane odrębnie – 421.
!!sprawa!! W sytuacji procesu między Skarbem Państwa a obywatelem w wyniku
nieimplementowania dyrektywy:
zawarcie umowy poza lokalem przedsiębiorcy;
sprawa we Włoszech, kobieta odstąpiła od umowy – nie zapłaciła za 1 i 2 tydzień
szkolenia;
przegrała, bo prawo włoskie nie przyjęło jeszcze dyrektywy o prawie odstąpienia;
wystąpiła do sądu ze skargą, że gdyby w wymaganym czasie Włochy nie przyjęły
dyrektywy – ona nie zapłaciła
ODPOWIEDZIALNOŚĆ OSÓB ZOBOWIĄZANYCH DO NADZORU
zaostrzenie odpowiedzialności za niestaranny nadzór;
dotyczy sytuacji, gdy w efekcie podopieczny wyrządzi bezprawnie komuś szkodę;
odpowiedzialność za cudzy czyn;
adresat – osoba sprawująca nadzór:
z mocy ustawy – rodzice;
na podstawie umowy – niania;
osoba faktycznie sprawująca nadzór nad dzieckiem np. partnerki;
przesłanki odpowiedzialności:
na zasadzie winy w nadzorze;
pozycję poszkodowanego wzmacniają domniemania:
domniemanie winy w nadzorze;
domniemanie związku przyczynowego między brakiem nadzoru a szkodą
wyrządzoną przez podopiecznego (poszkodowany udowadnia szkodę i kto ją
wyrządził);
wyjątkowo na zasadzie słuszności odpowiedzialność bezpośrednia sprawcy biorąc pod
uwagę sytuację majątkową sprawcy np. wnuczek (z majątkiem po rodzicach) i babcia ze
skromną rentą, a wnuczek wyrządzi szkodę;
nie odnosi się do sytuacji, gdy szkody dozna sam zobowiązany do nadzoru.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ POWIERZAJĄCEGO (429):
przesłanki:
fakt powierzenia wykonania czynności drugiemu;
wyrządzenie szkody przez tę osobę przy wykonywaniu czynności (nie obejmuje
czynności dokonywanych przy okazji);
związek przyczynowy;
pozycja poszkodowanego:
domniemanie winy w wyborze (culpa in ....)
możliwość ekskulpacji wykazując alternatywnie:
brak winy w wyborze;
fakt powierzenia wykonania czynności osobie trudniącej się zawodowo
wykonywaniem tego rodzaju czynności.
18 |
S t r o n a
ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZWIERZCHNIKA (430):
zaostrzona, bo w porównaniu z 429 nie ma możliwości ekskulpacji;
na zasadzie ryzyka;
przesłanki:
powierzenie wykonywania czynności na własny rachunek osobie podlegającej
kierownictwu powierzającego;
zawinione zachowanie podwładnego przy wykonywaniu czynności;
szkoda;
związek między zachowaniem a szkodą.
SN: próba ukształtowania odpowiedzialności ZOZ jak odpowiedzialności zwierzchnika, ale lekarz
nie podlega kierownictwu – jest samodzielny w swoim działaniu (dr B).
ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA ZWIERZĘTA (431):
nie obejmuje szkód wyrządzonych przez zwierzęta żyjące w stanie wolnym!
SN: za szkodę wyrządzoną przez dziki odpowiada okręgowe koło łowieckie, tj. SP;
dotyczy zwierząt dziko żyjących, bo dzikie są też w cyrku, dotyczy zwierząt żyjących w
stanie wolnym;
szkody w uprawach – jelenie, sarny, daniele, dziki – reguluje ustawa prawo łowieckie;
przesłanki (uwaga na pojęcia potoczne):
fakt chowania lub posługiwania się zwierzęciem (nie tylko właściciel);
zdarzenie, jakim jest zachowanie się zwierzęcia;
szkoda;
związek między szkodą a zdarzeniem.
na zasadzie winy w nadzorze (culpa in custodiendo);
domniemanie winy w nadzorze;
chowa lub posługuje się zwierzęciem – sprawuje faktyczne władztwo nad zwierzęciem;
roszczenie nie ma zastosowania, gdy zwierzę było narzędziem np. poszczucie psem;
dotyczy, gdy zwierzę działa z własnego popędu (samodzielnego);
!!sprawa!! robiono zdjęcia do filmu, gdzie kluczową jest scena batalistyczna.
Po wystrzale koń się spłoszył, zrzucił jeźdźca, który złamał kręgosłup i zmarł;
zadośćuczynienie – problem czy 431 czy 415 (poszkodowany wykazuje nieprzygotowanie);
SN: zwierzę działa z własnego popędu, ale jest kontrolowane przez jeźdźca (dr B nie zgadza się)
w wyjątkowych sytuacjach, gdy brak jest podstaw do ustalenia odpowiedzialności
chowającego (który przeprowadzi ekskulpację) – wina na zasadzie słuszności;
sama niemożliwość sprawowania nadzoru (bo zwierzę uciekło) nie zwalnia z
odpowiedzialności.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ
SPOWODOWANA
WYRZUCENIEM,
WYLANIEM
SUBSTANCJI
Z POMIESZCZEŃ:
na zasadzie ryzyka;
adresat roszczenia:
podmiot zajmujący pomieszczenie bez względu na podstawę prawną (np bezdomni w
altance);
gdy pomieszczenie zajmuje kilka osób – odpowiedzialność solidarna;
kwestia sporna:
przedmiot wypadnie z części ogólnodostępnej – wszyscy mieszkańcy lub posiadacz
budynku;
odpowiedzialność w przypadku przelania się wody w obrębie budynku (z jednej
kondygnacji na drugą);
nie dotyczy oderwania się szyldu (nie jest wyrzuceniem ani wylaniem z pomieszczenia)
SN: 20 marca 2002 r. art. 433 nie ma zastosowania do stanu faktycznego przelania się wody –
wynika z wykładni językowej „wylania”, a nie „przelania” – również SN 1969, 1971
19 |
S t r o n a
część doktryny (w tym dr B) nie zgadza się ze względów funkcjonalnych powinien mieć
zastosowanie (cel przepisów - ochrona poszkodowanych);
spadnięcie lodu lub śniegu z dachu:
właściciele rzucali gdzie popadnie;
trudno uznać, by miał zastosowanie wyzysk;
nie jest „z pomieszczenia” ale znad pomieszczenia;
dotyczy 415 lub 430.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ POSIADACZA BUDOWLI (434):
na zasadzie ryzyka;
adresatem jest posiadacz samoistny budowli;
ma zastosowanie w sytuacji:
braku utrzymania budynku w należytym stanie;
wad w budowie.
Budowla – dotyczy budynków oraz innych obiektów i urządzeń (mur, zapora wodna,
wieża);
ekskulapcja przez (okoliczności egzoneracyjne):
siła wyższa (wskutek huraganu odrywa się kawałek dachu);
wyłączna wina poszkodowanego;
wyłączna wina osoby trzeciej, za którą posiadacz nie ponosi odpowiedzialności
ODPOWIEDZIALNOŚĆ PROWADZĄCEGO PRZEDSIĘBIORSTWO NA WŁASNY RACHUNEK:
przesłanki:
ruch przedsiębiorstwa;
szkoda;
związek przyczynowy między ruchem przedsiębiorstwa a szkodą;
adresat – prowadzący przedsiębiorstwo np. PKP za szkodę wyrządzoną na peronie
niedostatecznie oświetlonym;
zasady odpowiedzialności:
odpowiedzialność na zasadzie ryzyka;
wyłączyć można odpowiedzialność, gdy szkoda nastąpiła na skutek okoliczności
egzoneracyjnych:
siła wyższa;
wyłączna wina poszkodowanego;
wyłączna wina osoby trzeciej, za którą prowadzący nie ponosi
odpowiedzialności.
SIŁA WYŻSZA
określona precyzyjnie już w prawie rzymskim, w ujęciu obiektywnym przyjmuje się
elementy:
nadzwyczajność,
niemożliwość przeciwstawienia się,
zewnętrzność.
W wyjątkowych sytuacjach za siłę wyższą można uznać działanie władzy publicznej (np. nakazy
policjanta)
ZACHOWANIE POSZKODOWANEGO I OSOBY TRZECIEJ:
musi być zawinione;
stanowi wyłączną przyczynę szkody;
rygorystycznie – stan, gdy winę można przypisać wyłącznie poszkodowanemu lub osobie
trzeciej;
łagodniej – wina poszkodowanego (osoby trzeciej) stanowi element absorbujący (tak
znaczna, że inne mniej ważne).
20 |
S t r o n a
ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA WYPADKI KOMUNIKACYJNE (436):
specyficzna regulacja pod względem techniki legislacyjnej;
przez odesłanie do odpowiedzialności prowadzącego przedsiębiorstwo za pomocą sił
przyrody albo posiadacza pojazdu poruszającego się za pomocą sił przyrody;
zasady odpowiedzialności:
na zasadzie winy;
dotyczy zderzenia się pojazdów – właściwie roszczeń posiadaczy pojazdów (ale nie
pasażerów) poruszających się za pomocą sił przyrody
przewóz z grzeczności (np. autostopowicz) – przewóz, w który nie jest zaangażowany
własnym interesem posiadacz pojazdu;
niekiedy posiadacze bronią się siłą wyższą (ale musi mieć ona charakter zewnętrzny,
nie może dotyczyć więc usterki w silniku, hamulców)
ZBIEG ODPOWIEDZIALNOŚCI
Zbieg odpowiedzialności zachodzi wtedy, gdy dłużnik nie tylko nie wykonuje lub
nienależycie wykonuje swoje zobowiązania umowne, lecz jednocześnie narusza
nakaz lub zakaz zobowiązujący go niezależnie od istniejącego pomiędzy stronami
stosunku prawnego. Jego postępowanie ma wówczas charakter deliktu cywilnego (tak
SN w wyroku z 28 kwietnia 1964 r., II CR 540/63, LexPolonica nr 315063, OSNCP 1965, nr
2, poz. 32).
Zbieg odpowiedzialności występuje przede wszystkim w razie szkody na osobie, gdyż jej
wyrządzenie stanowi zawsze czyn niedozwolony (por. wyrok SN z 6 lutego 1963 r., 2 CR
96/62, LexPolonica nr 315299, OSNCP 1964, nr 5, poz. 95). Dotyczy to np. lekarza
związanego z pacjentem umową o zabiegi lecznicze lub biura podróży zawierającego z
klientem umowę o wycieczkę (por. wyrok SN z 6 lipca 1966 r., I CR 134/66, LexPolonica nr
319925, OSPiKA 1967, nr 7-8, poz. 183).
W razie zbiegu roszczenia ex contractu z roszczeniem ex delicto wybór przez
poszkodowanego dochodzonego roszczenia może nastąpić także przez samo
wskazanie faktów uzasadniających żądanie pozwu, w razie zaś wątpliwości co do
dokonanego przez poszkodowanego wyboru sąd powinien przyjąć taką podstawę prawną
która jest bardziej korzystna dla poszkodowanego (wyrok SN z 14 lutego 2003 r., IV CKN
1768/2000, LexPolonica nr 377921).
PRZEDAWNIENIE ROSZCZEŃ
Art. 442
1
. § 1. Roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym ulega
przedawnieniu z upływem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o
szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. Jednakże termin ten nie może być dłuższy
niż dziesięć lat od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę.
§ 2. Jeżeli szkoda wynikła ze zbrodni lub występku, roszczenie o naprawienie szkody ulega
przedawnieniu z upływem lat dwudziestu od dnia popełnienia przestępstwa bez względu na
to, kiedy poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia.
§ 3. W razie wyrządzenia szkody na osobie, przedawnienie nie może skończyć się wcześniej niż z
upływem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie
obowiązanej do jej naprawienia.
§ 4. Przedawnienie roszczeń osoby małoletniej o naprawienie szkody na osobie nie może
skończyć się wcześniej niż z upływem lat dwóch od uzyskania przez nią pełnoletności.
SZKODA NA OSOBIE
W przeciwieństwie do szkody w mieniu, szkoda na osobie obejmuje uszczerbki
wynikające z uszkodzenia ciała, rozstroju zdrowia, pozbawienia życia oraz
naruszenia innych dóbr osobistych człowieka (por. uwagi do art. 23).
Uszczerbki te mogą przybrać postać zarówno szkody majątkowej, jak i niemajątkowej
(krzywdy). O ile pojęcie szkody w mieniu obejmuje wyłącznie uszczerbek majątkowy
(polskie prawo cywilne bowiem nie uwzględnia w tym przypadku ewentualnych szkód
niemajątkowych), o tyle pojęcie szkody na osobie obejmuje zarówno szkody majątkowe,
jak i niemajątkowe.
21 |
S t r o n a
Cechą szkody na osobie jest także to, że w szczególny sposób jest ona związana
z człowiekiem, także jeszcze nienarodzonym (por. uwagi do art. 446
1
).
Ustawowe wyróżnienie szkód na osobie znajduje swoje konsekwencje w art. 449. Zgodnie
z tym przepisem, roszczenia przewidziane w art. 444-448 nie mogą być zbyte, chyba że
są już wymagalne i że zostały uznane na piśmie albo przyznane prawomocnym
orzeczeniem. Tylko w tych ostatnio wymienionych sytuacjach roszczenia te tracą już
swoją szczególną, osobistą cechę.
Usytuowanie przepisów o szkodzie na osobie w tytule VI uzasadnia wniosek, że znajdują
one zastosowanie jedynie wtedy, gdy odpowiedzialność odszkodowawcza opiera się
na podstawie deliktowej, a nie kontraktowej.
Naprawienie szkody majątkowej na osobie uregulowane zostało swoiście jedynie
w odniesieniu do dwóch typów przypadków, tj.:
1) uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia,
2) śmierci człowieka.
W przypadkach wymienionych w pkt 1 poszkodowanemu przysługuje:
jednorazowe odszkodowanie na pokrycie wszelkich wynikłych z tego powodu
kosztów (art. 444 § 1);
renta dla wyrównania szkód o charakterze trwałym (art. 444 § 2).
W przypadku śmierci człowieka (pkt 2) należy wyróżnić trzy typy roszczeń zmierzających
do naprawienia szkód majątkowych wywołanych śmiercią, a mianowicie:
roszczenie o rentę (art. 446 § 2);
jednorazowe odszkodowanie (art. 446 § 3);
zwrot kosztów leczenia i pogrzebu (art. 446 § 1).
Naprawienie szkody niemajątkowej (krzywdy) może polegać na:
a) przyznaniu poszkodowanemu odpowiedniej sumy pieniężnej (art. 445),
b) zasądzeniu od sprawcy odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny
(art. 448).
ZADOŚĆUCZYNIENIE PIENIĘŻNE ZA SZKODĘ NIEMAJĄTKOWĄ
geneza:
historycznie wywodzi się z kar prywatnych;
po rozdzieleniu prawa karnego i cywilnego – kary prywatne tracą na znaczeniu;
szkoła praw natury – pewne przyrodzone prawa, a w razie naruszenia –
naprawienie szkody za doznane cierpienia;
szkoła historyczna – ochrony doznają tylko prawa majątkowe;
regulacje o zadośćuczynieniu:
1924 r. – o ochronie wynalazków, wzorów i znaków towarowych;
1933 r. – Kodeks zobowiązań, w tym art. 166 – sąd mógł w razie śmierci
poszkodowanego przyznać rodzinie lub instytucji pewną sumę za doznaną krzywdę
moralną;
1945 r. – Prawo małżeńskie (art. 29) – w razie rozwodu zadośćuczynienie dla osoby
niewinnej rozpadowi (gdy druga osoba wyłącznie winna rozpadowi);
1946 r. – Prawo rodzinne – zadośćuczynienie (suma pieniężna) dla matki dziecka
pozamałżeńskiego przez ojca dziecka za niedotrzymanie przyrzeczeń zawarcia
małżeństwa (za szkodę moralną), poszerzenie zakresu;
do 1954 r. – projekt KC, brak regulacji zadośćuczynienia:
wpływ cywilistów na szczątkowe zachowanie instytucji;
zadośćuczynienie w enumeratywnie wymienionych przypadkach (zamknięty
katalog) – w tym zgwałcenie kobiety, mężczyzna nie mógł domagać się
zadośćuczynienia (taka regulacja dopiero w 1996 r.);
1996 r. – zadośćuczynienia dotyczą 3 przepisy:
art. 24 – naruszenie dóbr osobistych, bardziej sposób niż przesłanki;
22 |
S t r o n a
art. 445 – enumeratywnie
art. 448 (dodany w 1996 r.) – do dziś spory:
nie ma legalnej przesłanki
1. bezprawność (obalona przez dr);
2. winy – czyn zabroniony zawiniony – mimo, że brak w KC to taką zasadę
się stosuje.
spór – relacja 448 a 445:
448 – w razie naruszenia dobra osobistego
445 – uszkodzenie ciała, pozbawienie wolności, czyn nierządny
podstępnie
oraz roszczenia z nich wynikające:
445 za doznaną krzywdę – zadośćuczynienie pieniężne;
448 – 2 roszczenia: zadośćuczynienie pieniężne + suma pieniężna na cel
społeczny
3 koncepcje relacji 445 i 448 („Każda z nich zła” – dr B)
1. 445 jako lex specialis – do naruszenia dóbr wymienionych w 445, a w pozostałych
przypadkach stosowano by 448; przeciwko koncepcji stoi:
wykładnia językowa (448 uregulowane w KC dalej);
pokrzywdzenie poszkodowanych – gdy istotniejsze naruszenie – mniej możliwości
dochodzenia roszczeń;
2. uznajemy, że poszkodowanemu przysługuje wybór roszczeń:
wygodne dla poszkodowanych;
ale: np. w razie uszkodzenia ciała w wypadku komunikacyjnym, a kierowcy nie można
przypisać winy (brak winy) – nie daje możliwości dochodzenia roszczeń (brak oparcia dla
poszkodowanych);
3. ogólne postanowienia 448 stosuje się uzupełniająco do 445:
skłania się ku temu wykładnia funkcjonalna;
brak oparcia językowego.
kryteria dotyczące wysokości zadośćuczynienia:
zadośćuczynienie ma funkcję kompensacyjną (podstawowe znaczenie ma rozmiar
szkody niemajątkowej);
o wysokości decyduje np. stopień cierpień fizycznych i psychicznych, ich
długotrwałość, nieodwracalność, intensywność;
w orzecznictwie tendencja, by wysokość zadośćuczynienia kształtować w
rozsądnych granicach odpowiadających aktualnych, przeciętnym warunkom i stopie
życiowej;
!!sprawa!! wadliwą diagnozą ustalono, że kobieta ma raka piersi. Usunięto jej piersi i okazało się,
że to nie był rak. Żądała 50 000 zł, a pełnomocnik pozwanych (szpitala) stwierdził, że jej się nie
należą, bo piersi nie są jej potrzebne. Znajomy dr B: temu adwokatowi powinno się obciąć co
nieco, bo przecież nie jest aktorem filmów porno
rozstrzygnięcie: zadośćuczynienie 5 000 zł (sic!) – przy takim uszczerbku!
!! sprawa!! Dziewczynę zgwałcono, zaszła w ciążę, szpital odmówił dokonania aborcji, a później
nie było takiej możliwości. Wystąpiła o 20 000 zł od szpitala za naruszenie dóbr osobistych.
Sąd w 2006 r. poszukiwał instrumentów prawnych, by sprawę rozwiązać.
Rozstrzygnięcie: podmiot odpowiedzialny za bezprawne uniemożliwienie przerwania ciąży w
wyniku zgwałcenia ponosi odpowiedzialność w granicach w jakich matka potrzebuje do zwykłej
egzystencji.
Kumulacja roszczeń z 448:
wyłączona możliwość w literaturze (pogląd dominujący z uwagi na funkcje
zadośćuczynienia)
SN w 2008 r.: dopuszczalna kumulacja:
oparto się na wykładni językowej – „lub” alternatywą nierozłączną;
cel i funkcje przepisu wskazują inaczej (dr B);
23 |
S t r o n a
zgłoszono 2 zdania odrębne.
Te roszczenia są co do zasady niezbywalne, ale mogą być zbyte, gdy są wymagalne, stwierdzone
na piśmie lub potwierdzone orzeczeniem sądu.
W Kodeksie zobowiązań – przysługuje osobom bliskim;
3.08.2008 r. – nowela KC przyznająca prawo zadośćuczynienia osobom najbliższym.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA SZKODĘ WYRZĄDZONĄ PRZEZ PRODUKT NIEBEZPIECZNY:
reżim odpowiedzialności
przesłanki
zasada ryzyka
okoliczności zwalniające
podmioty odpowiedzialne
WYKONANIE ZOBOWIĄZAŃ
następuje przez spełnienie świadczenia;
charakter prawny wykonania zobowiązania:
sporne w nauce;
spór dotyczy kwestii czy wykonanie zobowiązania to czynność prawna czy faktyczna;
wg dr B: wykonanie zobowiązania nie ma charakteru jednolitego
może dotyczyć czynności prawnej np. spełnienie świadczenia polegające na
zawarciu umowy przyrzeczonej;
brak przejawu woli – wykonanie czynności faktycznej np. świadczenia
polegające na zaniechaniu.
OGÓLNA DYREKTYWA Z ART. 354 – WYKONANIE ZOBOWIĄZANIA:
zgodnie z jego treścią,
w sposób odpowiadający:
celowi społeczno- gospodarczemu,
zasadom współżycia społecznego,
gdy ustalone zwyczaje – także w sposób odpowiadający tym zwyczajom.
kryteria celu, zasad i zwyczajów mają charakter uzupełniający w stosunku do treści
zobowiązania;
takie zachowanie się dłużnika, które odpowiada wymogom art. 354 zwalnia go
z zobowiązania;
skutki naruszenia powinności przez wierzyciela:
zniweczenia odpowiedzialności dłużnika ex contractu;
powstanie sankcji z 486 (zwłoka wierzyciela);
przyczynienie się do szkody – 362
Przyszły Kodeks Cywilny:
- 354 w nowym brzmieniu: dłużnik wykonuje zobowiązanie zgodnie z jego treścią, z
uwzględnieniem usprawiedliwionych oczekiwań wierzyciela, o których wiedział lub powinien
wiedzieć w chwili powstania zobowiązania, nie naruszając dobrym obyczajów w tym względzie –
uogólnienie regulacji prawa konsumenckiego;
- rozumienie formuły na przykładzie: hodowca koni zawarł z weterynarzem umowę, w której wet
zobowiązuje się wyleczyć konia w 3 dni do gonitwy. Standardowe leczenie, koń wyleczony
dopiero po tygodniu, po gonitwie. Wet – leczenie w 3 dni niemożliwe, ale według nowej regulacji –
nie wykonał prawidłowo zobowiązania, bo nie poinformował, że jest to niemożliwe w 3 dni.
- dłużnik nie kwestionował – nie wykonał prawidłowo zobowiązania.
Przedmiot wykonania zobowiązania:
spełnienie świadczenia w całości;
częściami, dopuszczalne, gdy:
ustawa zezwala (350);
wynika z orzeczenia sądowego (357) – rebus sic stantibus;
wynika z treści zobowiązania.
gdy wierzyciel uchyla się od przyjęcia świadczenia mimo, że nie narusza to jego
interesu to popada w zwłokę wierzyciela.
24 |
S t r o n a
WIELOŚĆ WIERZYCIELI LUB DŁUŻNIKÓW:
istnieją sytuacje, kiedy jeden dłużnik ma kilka długów wobec wierzycieli;
dłużnik decyduje wówczas, który dług chce spełnić;
to, co przypada na poczet danego długu, wierzyciel może zaliczyć na świadczenie uboczne
bądź świadczenia główne np. raty;
SN 24.01.2002 r. art. 451 § 1 zd. 2
1. może zdarzyć się tak, że dłużnik nie wskaże , który dług uiszcza. Wówczas
wierzyciel może zarachować dług według swojego uznania, który dług jest
spłacany;
2. jeżeli dłużnik nie wskaże który dług uiści, to uprawnienie przechodzi na
wierzyciela – przejście uprawania do zarachowania;
3. obie strony nie dokonują wyboru – spełnione świadczenie zalicza się na poczet
świadczenia wymagalnego, a jeżeli jest ich kilka – to najdawniej wymagalnego;
zaliczenie stosunkowe – novum mające być wprowadzone w kc przez Komisję
Kodyfikacyjną;
mogą być sytuacje, gdy dłużnik spełnia z dłużnikiem osobistym i dłużnikiem osoby trzeciej
– świadczenie najpierw zalicza się na poczet długu własnego;
Osoby uczestniczące w wykonaniu zobowiązań:
o
osoby spełniające świadczenie;
o
co do zasady: wierzycielowi jest obojętne od kogo uzyska świadczenie;
o
wierzyciel może domagać od dłużnika świadczenia osobistego w 3 przypadkach:
gdy wynika to z treści czynności prawnej;
gdy wynika to z ustawy (art. 738 – dotyczy zlecenia; kiedy przyjmujący zlecenie
może powierzyć spełnienie zlecenia osobie trzeciej) – stosunek oparty na zaufaniu;
gdy wynika to z właściwości świadczenia.
(te wyjątki nie mają zastosowania do świadczeń pieniężnych, o ile roszczenie nie
jest wymagalne);
Osoby przyjmujące świadczenie:
do uprawnionych w pierwszym rzędzie należy wierzyciel;
ale to uprawnienie to może wynikać z ustawy, np. syndyk, komornik;
może również wynikać z woli wierzyciela, np. pełnomocnik, posłaniec, który w imieniu
wierzyciela przyjmują świadczenie;
wyjątki:
pomimo nieprawidłowości świadczenia dłużnik (art. 452 kc);
dłużnik zostaje zwolniony w razie spełnienia świadczenia do rąk osoby okazującej
pokwitowanie wystawione przez wierzyciela, chyba że zastrzeżono świadczenie do
rąk własnych lub dłużnik był w złej wierze;
świadczenie do rąk wierzyciela, gdy dłużnik nie ma cesji;
świadczenie do rąk osoby mającej postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku albo
notarialne poświadczenie dziedziczenia;
świadczenie spełnione przez pełnomocnika po wygaśnięciu zobowiązania -105;
MIEJSCE WYKONANIA ZOBOWIĄZANIA
oznaczone w umowie albo
może wynikać z właściwości zobowiązania (np. remont lokalu);
jeżeli powyższe nie mają zastosowania, stosuje się 451, które określa kryteria miejsca
świadczenia;
świadczenie niepieniężne powinno być spełnione w miejscu, w którym w chwili
powstania zobowiązania dłużnik miał miejsce zamieszkania bądź siedzibę;
świadczenie pieniężne powinno być spełnione w miejscu zamieszkania lub w
siedzibie wierzyciela w chwili spełnienia świadczenia,
25 |
S t r o n a
a jeżeli wierzyciel zmienił miejsce zamieszkania lub siedzibę po powstaniu
zobowiązania – przenosi spowodowane przez tę zmianę nadwyżkę kosztów
przesłania;
wątpliwości, czy można ten przepis stosować w razie cesji – SN: 14.02.2002 r. – w razie
cesji wierzytelności pieniężnej rozstrzygające jest miejsce zamieszkania nabywcy
wierzytelności;
świadczenie pieniężne w formie bezgotówkowej rozstrzyga miejsce prowadzenia
rachunku bankowego wierzyciela;
Zgoda obu stron:
długi oddawcze – dłużnik ma dostarczyć świadczenie wierzycielowi np. czynsz;
dług odbiorczy – wierzyciel ma się zgłosić do dłużnika po odbiór świadczenia
(tylko świadczenia niepieniężne);
TERMIN SPEŁNIENIA ŚWIADCZENIA:
wynika z umowy lub z właściwości zobowiązania;
jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości
zobowiązania – świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu
dłużnika do wykonania;
z chwilą nadejścia terminu świadczenia – świadczenie jest wymagalne;
jeżeli termin zastrzeżono:
na korzyść dłużnika to jest on uprawniony do wcześniejszego spełnienia
świadczenia, ale nie może wymagać tego wierzyciel – art. 457;
na korzyść wierzyciela – wierzyciel może żądać, aby dłużnik spełnił świadczenie
wcześniej;
na korzyść obu stron – obie strony nie mają obowiązku ani spełnienia ani przejścia
świadczenia przed nadejściem terminu.
Odsetki intertemporalne – od dnia zapłaty do dnia wymagalności – dłużnik może odliczyć
te odsteki, gdy stanowi tak przepis albo umowa.
- wyjątkowa sytuacja, gdy mimo że termin zastrzeżono na korzyść dłużnika – dłużnik
może być zobowiązany do spełnienia świadczenia (458)
WYKONANIE ZOBOWIĄZAŃ WZAJEMNYCH
wykonanie zobowiązań z umów wzajemnych podlega szczególnej regulacji;
reguła – świadczenie wzajemne powinno być spełnianie jednocześnie; 4 wyjątki, które
wynikają z:
umowy (wydaje się artykułowanie zbyteczne, bo wynika z autonomii woli stron)
ustawy (lex specialis)
orzeczenia sądu lub decyzji administracyjnej (wynika z kompetencji nadającej)
pochodną jednoczesności świadczeń jest prawo powstrzymania się ze spełnianiem
świadczenia do chwili, gdy druga strona wykona (exceptio non adimpleti contractus –
zarzut niewykonania umowy):
kwestia zarzutu – jest na wypadek naruszenia praw (powinno być w innej
jednostce redakcyjnej);
skutecznie podniesiony zarzut ( w sytuacji, gdy jedna strona żąda od drugiej
świadczenia):
sąd nie oddala powództwa;
sąd wydaje wyrok zasądzający z zastrzeżeniem, że jednocześnie zostanie
spełnione pierwsze świadczenia (powstrzymanie się od spełnienia drugiego
świadczenia do momentu, gdy pierwsze będzie wykonane prawidłowo
spełnienie świadczenia przez drugą stronę wydaje się wątpliwe ze względu na zły
stan majątkowy (również przysługuje zarzut)
zarzut nie przysługuje:
strona wiedziała o złym stanie majątkowym w momencie zawierania umowy
(działała na własne ryzyko);
strona znajduje się w złej sytuacji majątkowej i zaoferuje jednoczesne
spełnienie świadczenia lub udzieli zabezpieczenia.
26 |
S t r o n a
KLAUZULE ADAPTACYJNE:
szczególne znaczenie w międzynarodowym obrocie gospodarczym;
zwane klauzulami siły wyższej;
strony zamieszczają w kontrakcie pojęcie siły wyższej (również przez dokładne
określenie czy wymienienie);
ich struktura jest dwuelementowa:
określa przesłanki stosowania klauzuli – wskazuje okoliczności, których zmiana
wpływa ujemnie na wykonanie zobowiązania);
określa skutki prawne wiążące się ze ziszczeniem przesłanek.
formuła:
ogólna;
szczególna – np. zmiana celu, zmiana stawek podatkowych.
skutki - obowiązek podjęcia renegocjacji co do postanowień umownych, a gdy nie
doprowadzą do porozumienia:
zawieszenie wykonania zobowiązania wynikającego z umowy;
ustalenie treści kontraktacji przez arbitra, eksperta;
wygaśniecie zobowiązania.
PRAWO ZATRZYMANIA
instytucja prawa materialnego, 461, 496, 497.
możliwość zatrzymania cudzej rzeczy
przesłanki zatrzymania:
roszczenie zasadnicze kierowane przeciw retencjoniście;
wymagalne i zaskarżalne roszczenie zabezpieczone prawem zatrzymania (np. o
zwrot nakładów, naprawienie szkody);
faktyczne władztwo nad rzeczą sprawowane przez retencjonistę;
złożenie oświadczenia woli o skorzystaniu z prawa zatrzymania;
realizowane do chwili zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczeń;
wyłączenia (władający nad rzeczą nie może skorzystać z prawa zatrzymania):
gdy obowiązek wydania wynika z czynu niedozwolonego;
gdy dotyczy zwrotu rzeczy:
wynajętych;
wydzierżawionych;
użyczonych.
496: sytuacja, w której ze względu na odstąpienie od umowy każdej ze stron przysługuje
prawo do domagania się zwrotu rzeczy świadczenia wzajemnego;
do momentu zaofiarowania zwrotu świadczenia lub zabezpieczenia (zaofiarowanie –
rzeczywiste i należyte);
497: dotyczy rozwiązania lub nieważności umowy wzajemnej;
charakter prawny prawa zatrzymania – spór w doktrynie:
jako zobowiązanie realne;
dominuje pogląd, że jest to prawo czysto obligacyjne.
DOWODY WYKONANIA ZOBOWIĄZANIA
wynika z k.p.c., że może być dokonane wszelkimi sposobami dostępnymi w k.p.c.;
w praktyce – pokwitowanie – pisemne oświadczenie wierzyciela poświadczające
otrzymanie świadczenia przez dłużnika na zaspokojenie określonego długu.
dłużnik spełniający świadczenie może domagać się pokwitowania (niekiedy w formie
szczególnej)
co do zasady koszty pokwitowanie ponosi dłużnik, ale strony mogą się inaczej
umówić;
odmowa pokwitowania przez wierzyciela – dłużnik może powstrzymać się ze
spełnieniem świadczenia lub złożyć przedmiot świadczenia do depozytu sądowego;
z mocy przepisów szczególnych – szczególna rola pokwitowania np. 466
gdy istnieje dokument potwierdzający istnienie zobowiązania – dłużnik może żądać
jego zwrotu.
27 |
S t r o n a
SKUTKI NIEWYKONANIA LUB NIENALEŻYTEGO WYKONANIA ZOBOWIĄZANIA
Tzw. „odpowiedzialność kontraktowa”
przesłanki:
niewykonanie
lub
nienależyte
wykonanie
zobowiązania
(naruszenie
zobowiązania) będące następstwem okoliczności, za które dłużnik ponosi
odpowiedzialność;
szkoda;
związek przyczynowy między niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem
a szkodą.
okoliczności, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność:
zachowania noszące znamiona winy,
zachowania osób trzecich, za pomocą których dłużnik wykonał zobowiązanie,
za zachowanie przedstawiciela ustawowego,
inne zdarzenia.
471: Domniemanie odpowiedzialności dłużnika – przeprowadza on przeciwdowód przez:
wykaże, że dołożył należytej staranności;
udowodni rzeczywistą przyczynę naruszenia zobowiązania.
472: Zasada winy dłużnika:
wina umyślna, nieumyślna.
dochowanie należytej staranności – wzorcowy model postępowania
(konstruowany według zobiektywizowanych kryteriów starannego zachowania);
sporne w doktrynie – kwalifikacje do wykonywania
modyfikacje:
wynikające z woli stron (473) – strony mogą rozszerzyć granice
odpowiedzialności, bariery wyznacza 473 § 2;
wynikające z ustawy:
przepisy ograniczają winę dłużnika do winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa
odpowiedzialność za działania lub zaniechania osób trzecich (747)
jak za własne działania lub zaniechania;
oparta na zasadzie ryzyka;
nie zwalnia brak winy w wyborze.
zaostrzenie odpowiedzialności za casus mixtus, w tym za wady rzeczy.
przypadki naruszenia zobowiązania (tj. inne zdarzenia):
niemożliwość świadczenia (pierwotna, następcza) – 475;
opóźnienie;
zwłoka.
OPÓŹNIENIE
wskutek czynności, za które dłużnik nie ponosi odpowiedzialności;
konsekwencje:
481 – roszczenie o odsetki za czas opóźnienia;
561 – odszkodowanie za opóźnienie;
635 (umowa o dzieło) – odstąpienie od umowy przez zamawiającego;
880 (poręczenie) – zawiadomienie poręczyciela.
Odsetki:
nie można domagać się obniżenia nawet, gdy dłużnik wykaże brak szkody (szkoda nie
ma znaczenia);
są wynagrodzeniem za korzystanie z nieswojego kapitału;
nowy KC utrzymuje regulacje w takim brzemieniu;
wysokość:
gdy nie była oznaczona z góry – odsetki ustawowe;
gdy oznaczone według stopy wyższej niż ustawowe – według wyższej.
zalicza się je na poczet odszkodowania.
28 |
S t r o n a
ZWŁOKA
dłużnika opóźnia się i ponosi za to odpowiedzialność;
zwane opóźnieniem kwalifikowanym;
skutki:
może domagać się spełnienia świadczenia i odszkodowania;
może nie przyjąć świadczenia i domagać się odszkodowania (477);
casus mixtus – odpowiedzialność za przypadek mieszany (478) np. naprawa rzeczy
– w terminie nie naprawiono to ponosi odpowiedzialność za szkody przypadkowe
(np. pożar);
uprawnienie do wykonania zastępczego:
wykonanie zastępcze – sam wierzyciel podejmuje czynności celem zaspokojenia
zgodnie z treścią;
reakcja dłużnika;
stanowi surogat świadczenia;
przypadki:
1. świadczenie rzeczy oznaczonej co do gatunku – alternatywnie (nie
wymagane upoważnienie sądu):
nabycie na koszt dłużnika takiej samej ilości lub
żądanie zapłaty wartości
oraz roszczenie o naprawienie szkody
2. zobowiązanie czynienia:
zobowiązanie czynienia (401) – należy ujmować takie zobowiązanie,
którego treścią jest facere (a już nie dare czy pati);
wierzyciel może dokonać świadczenia, do którego zobowiązany był
dłużnik;
wyjątki: 637, 480 § 3 (wypadki nagłe).
KOSZTY WYKONANIA ZASTĘPCZEGO
We wszystkich wypadkach, o których mowa w poszczególnych paragrafach
omawianego artykułu, wierzycielowi przysługuje w stosunku do dłużnika
roszczenie o zwrot wyłożonych kosztów wykonania zastępczego. Roszczenie to
oczywiście ogranicza się tylko do kosztów uzasadnionych (koniecznych).
W obowiązującym stanie prawnym upoważnienie do zastępczego wykonania
czynności na koszt dłużnika wierzyciel może uzyskać według swego
swobodnego wyboru bądź w drodze procesu (art. 480 § k.c.), bądź w
postępowaniu egzekucyjnym (art. 1049 § 1 zd. 1 k.p.c.).
W związku z tym powstaje pytanie, czy wierzyciel, który w postępowaniu
rozpoznawczym otrzymał na podstawie komentowanego artykułu upoważnienie do
wykonania czynności na koszt dłużnika, może nie wykładać kwoty niezbędnej na
wykonanie zastępcze, lecz zwrócić się do sądu, jako organu egzekucyjnego - na podstawie
art. 1049 § 1 zd. 2 k.p.c. - o przyznanie mu sumy potrzebnej do wykonania tej czynności.
Analogiczne pytanie rodzi się w sytuacji, gdy wierzyciel uzyskał w tytule egzekucyjnym
jedynie samo upoważnienie do zastępczego wykonania, a więc bez jednoczesnej wzmianki,
iż wykonanie to nastąpi na koszt dłużnika. Sąd Najwyższy na tak postawione pytanie
odpowiedział pozytywnie (orz. z 10 maja 1989 r., III CZP 36/89, LexPolonica nr 302196,
OSNCP 1990, nr 4-5, poz. 56).
Niezależnie od obowiązku pokrycia kosztu czynności zastępczej lub kosztów
usunięcia tego, co wbrew zobowiązaniu zostało uczynione, dłużnika obciąża
także stosowny obowiązek odszkodowawczy.
Szczególne uprawnienia w razie zobowiązań wzajemnych:
Art. 491. § 1. Jeżeli jedna ze stron dopuszcza się zwłoki w wykonaniu zobowiązania z umowy wzajemnej, druga strona może
wyznaczyć jej odpowiedni dodatkowy termin do wykonania z zagrożeniem, iż w razie bezskutecznego upływu wyznaczonego
terminu będzie uprawniona do odstąpienia od umowy. Może również bądź bez wyznaczenia terminu dodatkowego, bądź też po
jego bezskutecznym upływie żądać wykonania zobowiązania i naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki.
§ 2. Jeżeli świadczenia obu stron są podzielne, a jedna ze stron dopuszcza się zwłoki tylko co do części świadczenia, uprawnienie
do odstąpienia od umowy przysługujące drugiej stronie ogranicza się, według jej wyboru, albo do tej części, albo do całej reszty
nie spełnionego świadczenia. Strona ta może także odstąpić od umowy w całości, jeżeli wykonanie częściowe nie miałoby dla
niej znaczenia ze względu na właściwości zobowiązania albo ze względu na zamierzony przez nią cel umowy, wiadomy stronie
będącej w zwłoce.
alternatywnie:
29 |
S t r o n a
dochodzić wykonania zobowiązania;
od umowy odstąpić i żądać naprawienia szkody.
może być zależne od wyznaczenia dodatkowego terminu, z zagrożeniem, że
bezskuteczny upływ może uprawnić do odstąpienia od umowy; fakultatywnie, gdy
dochodzi wykonania zobowiązania;
nie trzeba wyznaczać terminu:
zadatek;
zastrzeżenie lex comisoria – uprawnienie do odstąpienia od umowy, w razie
niewykonania zobowiązania w określonym terminie;
wykonanie zobowiązania przez jedną stronę po terminie nie ma znaczenia
dla drugiej strony (np. zawarliśmy umowę o pilną operację, umowa o uszycie
sukni ślubnej), w literaturze – gdy dłużnik jednoznacznie odmówił spełnienia
zobowiązania;
konieczności wyznaczania terminu nie będzie w nowym KC, a będzie redukcja
świadczenia lub odstąpienie od umowy (ochrona wierzyciela), ale gdy deklaruje
dłużnik, że spełni świadczenie zgodnie z zobowiązaniem to nie ma możliwości
odstąpienia;
poza terminem – bezskuteczny upływ tego dodatkowego terminu (przesłanką
uprawnienie prawokształtujące)
dominujący pogląd, że odstąpienie powoduje nieważność umowy z mocą
wsteczną (ex tunc);
istnieją silne racje, że odstąpienie nie powoduje nieważności z mocą wsteczną, a
ma moc następczą (ex nunc).
w nowym KC odstąpienie nie ma skutku wstecznego, ma skutek następczy –
ex nunc, bo:
gdyby powodowało nieważność umowy to nie można domagać się kary
umownej;
nie ma przeszkód, by zawrzeć karę umowną na wypadek odstąpienia od
umowy;
nieważność umowy powoduje nieważność łączącego węzła prawnego.
spór co do skutku odstępienia – obligacyjny czy rozporządzający?
Syt. A – sprzedaż samochodu – ocena SN: co do ruchomości ma skutek obligacyjny i
rozporządzający.
Syt. B – sprzedaż nieruchomości – odstąpienie ma skutek obligacyjny; zobowiązanie do zwrotnego
rozporządzenia nieruchomością, nie ma skutku rozporządzającego.
Dr B. – trzeba przyjąć jednolity pogląd (tylko obligacyjny, tj. zobowiązanie do zwrotu).
ZWŁOKA WIERZYCIELA
Art. 486. § 1. W razie zwłoki wierzyciela dłużnik może żądać naprawienia wynikłej stąd szkody; może również złożyć przedmiot
świadczenia do depozytu sądowego.
§ 2. Wierzyciel dopuszcza się zwłoki, gdy bez uzasadnionego powodu bądź uchyla się od przyjęcia zaofiarowanego świadczenia, bądź
odmawia dokonania czynności, bez której świadczenie nie może być spełnione, bądź oświadcza dłużnikowi, że świadczenia nie przyjmie.
gdy wierzyciel bez uzasadnionej przyczyny:
uchyla się od przyjęcia zaofiarowanego świadczenia;
odmawia dokonania czynności bez której świadczenie nie może być spełnione;
oświadcza dłużnikowi, że świadczenia nie przyjmie.
za uzasadnioną przyczynę uznaje się okoliczności niezależne od stron (ale nie
choroba);
skutki:
dłużnik może złożyć przedmiot świadczenia do depozytu;
o
dłużnik może żądać naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki;
o
wyłącza możliwość kwalifikowania jako zwłoki lub opóźnienia dłużnika;
o
nie przysługuje zarzut powstrzymania się od spełnienia świadczenia.
488 § 2 Jeżeli świadczenia wzajemne powinny być spełnione jednocześnie, każda ze stron może
powstrzymać się ze spełnieniem świadczenia, dopóki druga strona nie zaofiaruje świadczenia
wzajemnego.
30 |
S t r o n a
KARA UMOWNA
Art. 483. § 1. Można zastrzec w umowie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania
zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy (kara umowna).
§ 2. Dłużnik nie może bez zgody wierzyciela zwolnić się z zobowiązania przez zapłatę kary umownej.
Art. 484. § 1. W razie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania kara umowna należy się wierzycielowi w
zastrzeżonej na ten wypadek wysokości bez względu na wysokość poniesionej szkody. Żądanie odszkodowania
przenoszącego wysokość zastrzeżonej kary nie jest dopuszczalne, chyba że strony inaczej postanowiły.
§ 2. Jeżeli zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane, dłużnik może żądać zmniejszenia kary umownej; to samo
dotyczy wypadku, gdy kara umowna jest rażąco wygórowana.
jako zastrzeżenie umowne, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub
nienależytego wykonania świadczenia niepieniężnego nastąpi przez zapłatę
odpowiedniej sumy.
w razie:
niewykonania zobowiązania;
nienależytego wykonania zobowiązania (jakiegokolwiek);
naruszenia zobowiązania w konkretny sposób (określony w umowie).
może być zróżnicowana:
procentowo;
ryczałtowo.
należna, gdy dłużnik ponosi odpowiedzialność (jako zryczałtowane odszkodowanie,
odróżnia od kary gwarancyjnej).
ma charakter wyłączny, chyba że strony postanowiły inaczej, np. gdy kara umowna
nie pokrywa całości poniesionej szkody, zgodnie z wolą stron można domagać się
uzupełniającego odszkodowania.
NOWY KC: DOTYCZY RÓWNIEŻ WYKONANIA ŚWIADCZENIA PIENIĘŻNEGO, MA
CHARAKTER NIEWYŁĄCZNY.
obniżenie kary umownej:
zobowiązanie w znacznej części wykonano;
kara jest rażąco wygórowana – przez porównanie wartości świadczeń i dochodzonej
kary umownej.
sporne: czy wierzyciel musi udowodnić fakt szkody i jej wysokość?
SN: dochodząc kary nie ma obowiązku wykazać faktu poniesienia szkody ani jej
wysokości.
PRZELEW WIERZYTELNOŚCI (CESJA)
obecnie nie pojmuje się kostycznie, ale elastycznie;
jako zmiana po stronie wierzytelności
polega na przeniesieniu wierzytelności z cedenta na osobę trzecią (cesjonariusz),
pojęciem nadrzędnym wobec przelewu jest przeniesienie, które obejmuje również
indos (921
9
)
przelew na podstawie:
umowy o podwójnym skutku (rozporządzająco - zobowiązującym), 510 § 1 – 3
umowy nazwane mocą których może nastąpić przelew: sprzedaż, zamiana,
darowizna oraz inne umowy zarówno nazwane jak i nienazwane.
samoistne czynności rozporządzające, np. w prawie spadkowym – testator
zapisuje osobie wierzytelność (projekt KC przewiduje zapis windykacyjny), ale ona
nie przechodzi póki spadkobiercy nie przeniosą wierzytelności.
do cesji nie trzeba zgody dłużnika
forma przelewu:
Umowa przelewu może być zawarta w dowolnej formie. Strony mogą
postanowić, że czynność prawna przelewu, której mają dokonać, będzie wymagać
formy pisemnej (art. 76). Z mocy samej ustawy, jeżeli wierzytelność będąca
przedmiotem przelewu jest stwierdzona pismem, przelew jej również
powinien być stwierdzony pismem (art. 511). Szczególna forma przelewu
(dokument urzędowy lub prywatny albo z podpisem urzędowo poświadczonym)
wymagana jest w art. 788 § 1 k.p.c. do uzyskania klauzuli wykonalności na rzecz
cesjonariusza w wypadku, gdy przelewu dokonano po powstaniu tytułu
egzekucyjnego lub w toku sprawy przed jego wydaniem.
31 |
S t r o n a
Dla skuteczności przelewu praw i obowiązków z umowy kontraktacji wymagana jest
forma pisemna, której niezachowanie powoduje, że kontraktujący nie jest zwolniony
z obowiązków wobec producenta (orz. SN z 6 listopada 1972 r., III CRN 266/72,
LexPolonica nr 296636, OSNCP 1973, nr 9, poz. 160).
uwaga – 511 – ad probationem (do celów dowodowych).
ograniczenia przelewu:
zasada – dopuszczalność przelewu wszelkich wierzytelności;
3 rodzaje ograniczeń:
1) z ustawy – zakazy ustawowe obejmują:
niezbywalne spółdzielcze prawo do lokalu
niezbywalne co do zasady prawo pierwokupu i prawo odkupu
(niechętnie, bo to prawo kształtujące)
2) z zastrzeżenia umownego – kluczowe dla zagadnienia – wywołują skutek
inter partes i wobec osób trzecich;
ustawodawca – chronić dłużnika czy osobę trzecią?
zasadniczo chroni dłużnika, ale gdy scedowana wierzytelność na
piśmie – chroni osobę trzecią (514), chyba że zła wiara osoby trzeciej
pactum de non cedendo – (zakaz cesji) to zastrzeżenie umowne
wyłączające lub ograniczające możliwość przeniesienia uprawnienia
(wierzytelności) z umowy w drodze przelewu; zakaz interpretuje się
rozszerzająco rozciągając na wszelkie przeniesienie;
3) z właściwości zobowiązania:
gdy ma ona charakter ściśle osobisty np. prawo do alimentacji;
gdy wiąże się ona ściśle z osobą wierzyciela;
gdy ściśle związana z innymi stosunkami prawnymi (np. poręczenia)
! SN: nie ma przeszkód do przelewu wierzytelności przyszłych;
! dyskusyjne: czy przepisy o przelewie stosować wprost czy analogicznie (tu: w razie
wierzytelności przeszłych sensu stricto – gdy dotyczą one przyszłych zobowiązań);
skutki przelewu:
A. sukcesyjna zmiana wierzyciela w stosunku zobowiązaniowym:
cesjonariusz nabywa wierzytelność w takim stanie jak w chwili przelewu;
na nabywcę przechodzą również związane z nią prawa (roszczenie o zapłatę
zaległych odsetek lub kary umownej)
nemo plus iuris...
zbywca nie odpowiada za wady prawne, a w ramach przesłanek – również
odpowiedzialność kontraktowa (471 i następne);
516: zbywca nie ponosi wobec cesjonariusza z mocy ustawy
odpowiedzialności za wypłacalność dłużnika – strony mogą w umowie
postanowić inaczej;
B. skutki w relacji cedent - dłużnik:
dłużnik winien spełnić świadczenie aktualnemu wierzycielowi;
gdy dłużnik nie ma wiedzy o przelewie:
zwolniony z długu, gdy spełni do rąk poprzedniego;
nie wymagana zgoda dłużnika na przelew;
512: chyba że zła wiara dłużnika;
nieważność przelewu (515)
wierzyciel zawiadomi dłużnika;
dłużnik spełni zgodnie z zawiadomieniem;
przelew okazuje się nieważny;
zwolniony dłużnik, chyba że wiedział o nieważności przelewu;
C. skutki w relacji dłużnik – cesjonariusz:
cesjonariusz nabywa prawo w zakresie przysługującym cedentowi;
sytuacja dłużnika na skutek przelewu nie może zostać pogorszona
(niewymagana zgoda);
32 |
S t r o n a
zarzuty dłużnika:
513 – wszelkie zarzuty, które miał dłużnik przeciwko cedentowi w chwili podjęcia
wiadomości o przelewie, np. zarzut nieistnienia dochodzonej wierzytelności, zarzut
przedawnienia, zarzut odroczenia terminu płatności;
513 § 2 – potrącenie wierzytelności względem zbywcy, choćby wymagalna po
zawiadomieniu, ale nie dotyczy to wypadku, gdy wierzytelność przysługująca
względem zbywcy stała się wymagalna później niż wierzytelność będąca
przedmiotem przelewu;
wstąpienie w prawa zaspokojonego wierzyciela (SUROGACJA USTAWOWA):
następuje ipso iure w przypadkach wskazanych w ustawie;
osoba trzecia nabywa wierzytelność do wysokości dokonanej zapłaty, jeżeli płaci
cudzy dług za który odpowiada osobiście lub pewnymi przedmiotami majątkowymi,
np. poręczyciel – nabywa wierzytelność (np. banku) lub hipoteka;
zmiana pierwszeństwa zaspokojenia – niższa w wyższą;
konwersja długu:
używane w oddalonych sytuacjach;
dotyczy sytuacji, gdy zapłata długu została dokonana przez osobę trzecią za zgodą
dłużnika w celu wstąpienia w prawa zaspokojonego wierzyciela (sens instytucji w
przykładzie: osoba trzecia jest dzierżawcą nieruchomości, a prowadzone jest
postępowanie egzekucyjne – dzierżawca spłaca długi, by zachować swoje prawo;
przewidziana w ustawach szczególnych, np. regres ubezpieczeniowy – z dniem
zapłaty odszkodowania zakład ubezpieczeń nabywa wierzytelności i ma prawo
regresu od sprawcy (sprawca odpowie za szkodę);
518 § 3 – pierwszeństwo zaspokojenia w razie zapłaty częściowej;
ZMIANA DŁUŻNIKA
Przejęcie długu:
może mieć postać:
umowa za zgodą strony (dłużnika);
bez zgody dłużnika.
teorie:
nowacyjna – umowa o odnowienie między wierzycielem a osobą trzecią za zgodą
dłużnika;
sukcesyjna – zmiana dłużnika, bez wygaśnięcia zobowiązania;
przejęcie długu – umowa przez którą osoba trzecia wstępuje w miejsce dłużnika, a ten
zostaje z długu zwolniony;
cechy charakterystyczne:
wstąpienie przez przejemcę w dług jako własną powinność;
zwolnienie z długu dotychczasowego dłużnika;
zachowanie tożsamości zobowiązania.
nie podlegają przejęciu długi immamentnie związane z osobą dłużnika;
2 warianty przejęcia:
umowa pomiędzy wierzycielem a przejemcą za zgodą dłużnika;
umowa pomiędzy dłużnikiem a przejemcą za zgodą wierzyciela.
FORMA:
ustawodawca zastrzega formę pisemną zarówno dla umowy o przejęcie długu,
jak i dla zgody wierzyciela na to przejęcie. W takiej samej formie musi być
wyrażona zgoda dłużnika, z tym zastrzeżeniem, że nie pod rygorem nieważności.
Obowiązek tej formy bowiem nie wynika z art. 522, lecz z art. 63 § 2. Skoro bowiem
umowa o przejęcie długu musi być zawarta w formie pisemnej, to stosownie do
art. 63 § 2 w tej samej formie musi być złożone oświadczenie zawierające zgodę
dłużnika. Jest to jednak zastrzeżenie formy pisemnej dla celów dowodowych (art.
74). W razie jej niezachowania zatem fakt wyrażenia zgody przez dłużnika nie będzie
mógł być w sporze udowodniony za pomocą dowodu z przesłuchania świadków lub
stron.
33 |
S t r o n a
wystawienie przez osobę trzecią i wręczenie wierzycielowi weksla własnego nie
czyni zadość wymaganiom formy pisemnej, przewidzianej w art. 522 dla umowy
o przejęcie długu (orz. SN z 17 października 1979 r., III CZP 68/79, LexPolonica nr
296234, OSNCP 1980, nr 4, poz. 67).
wytoczenie powództwa przez wierzyciela przeciwko przejemcy długu jest
równoznaczne z wyrażeniem pisemnej zgody na to przejęcie.
wyrażenie zgody przez wierzyciela (bank) na przejęcie długu może nastąpić także
przez wystawienie bankowego tytułu wykonawczego przeciwko przejemcy (orz. SN z
6 listopada 1997 r., I CKN 295/97, niepubl.).
do czasu wyrażenia zgody przejęcie długu jest czynnością prawną niezupełną;
skutki odmowy zgody:
brak zgody dłużnika – umowa jest nieważna;
brak zgody wierzyciela – konwersja (umowa jest przemieniona w umowę z art 392);
zgoda wierzyciela jest bezskuteczna, jeżeli nie wiedział on o niewypłacalności przejemcy
w chwili przejęcia długu;
istota przejęcia długu – wstąpienie przejemcy w dług;
4 grupy zarzutów:
zarzuty wynikające ze stosunku podstawowego;
zarzuty wynikające z umów o przejęcie długu (np. niezachowanie formy)
zarzuty wynikające ze stosunku będącego podstawą umów o przejęcie długu;
zarzuty osobiste przejemcy (wynikające z innych relacji łączących przejemcę z
wierzycielem).
zarzuty:
dopuszcza się przeniesienie zarzutów z grupy 1;
przejemca nie może przenosić zarzutów wynikających z czynności prawnej przejęcia
długu, nie może dotyczyć zarzutów, o których wierzyciel wiedział;
kumulatywne przystąpienie do długu:
pomnożenie dłużników;
nikt nie jest zwolniony, natomiast pojawia się kolejny dłużnik odpowiedzialny
solidarnie;
przystąpienie do długu:
ustawowe przystąpienie do długu,
umowne przystąpienie do długu – nie zostało uregulowane w KC, ale jest
dopuszczalne ze względu na swobodę umów.
WYGAŚNIĘCIE ZOBOWIĄZANIA
ZASPOKOJENIE WIERZYCIELA:
spełnienie świadczenia pierwotnego;
naprawienie szkody związanej z niewykonaniem świadczenia pierwotnego;
świadczenie w miejsce wykonania datio in solutum (art. 453 KC);
potrącenie (art. 498–505 KC);
odnowienie (art. 506–507 KC);
złożenie do depozytu sądowego (art. 467–470 KC).
BEZ ZASPOKOJENIA WIERZYCIELA.
zwolnienie z długu (art. 508 KC);
rozwiązanie umowy (stosunku prawnego) przez strony;
rozwiązanie umowy przez sąd z powodu nadzwyczajnej zmiany stosunków (art. 3571
KC);
niemożliwość świadczenia ze względu na okoliczności, za które dłużnik nie
odpowiada (art. 475, 495 KC);
śmierć jednej ze stron w przypadku, gdy zobowiązanie ma charakter ściśle osobisty;
spełnienie warunku rozwiązującego, dodanego przez strony do treści zobowiązania
(art. 89 KC) lub nadejście przewidzianego w umowie terminu zakończenia stosunku
prawnego.
34 |
S t r o n a
ŚWIADCZENIE W MIEJSCE WYKONANIA:
Zgodnie z art. 453 KC: „Jeżeli dłużnik w celu zwolnienia się z zobowiązania spełnia za zgodą
wierzyciela inne świadczenie, zobowiązanie wygasa. Jednakże gdy przedmiot świadczenia
ma wady, dłużnik obowiązany jest do rękojmi według przepisów o rękojmi przy sprzedaży”.
Instytucja statuowana w cytowanym przepisie odpowiada ukształtowanemu już w prawie
rzymskim modelowi jednego z surogatów spełnienia świadczenia, a mianowicie – datio in
solutum
Instytucja wzorowana na niemieckim KC § 364.
Datio in solutum jest niewątpliwie czynnością złożoną, na którą składają się dwa
elementy: umowa stron o świadczenie w miejsce wykonania (pactum de in solutum
dando) i spełnienie uzgodnionego, nowego świadczenia. Specyfika operacji polega
jednak na łącznym a nawet – co do zasady – równoczesnym występowaniu obu
elementów. Gdyby strony ograniczyły się do uzgodnienia świadczenia zastępczego, ich
umowę należałoby kwalifikować jako umowę modyfikującą istniejące zobowiązanie albo –
przy określonym zamiarze stron – jako odnowienie.
Datio in solutum może być wykorzystane we wszelkiego rodzaju stosunkach
cywilnoprawnych, niezależnie od ich źródła i niezależnie od podstawy
odpowiedzialności dłużnika.
spełnienie na rzecz wierzyciela nowego świadczenia (świadczenie substytucyjne);
np. A (dłużnik) wziął pożyczkę na zakup tv od B (pożyczkodawca, wierzyciel), umową w
celu umorzenia zobowiązania A przenosi własność tv na rzecz wierzyciela – za jego zgodą;
ODNOWIENIE (NOWACJA):
Odnowienie, nowacja (novatio), to instytucja powszechnie kwalifikowana jako jeden
z tzw. surogatów spełnienia świadczenia, prowadzących do wygaśnięcia zobowiązania,
mimo braku powinnego zachowania dłużnika.
Zgodnie z definicją zawartą w art. 506 § 1 KC: „Jeżeli w celu umorzenia zobowiązania
dłużnik zobowiązuje się za zgodą wierzyciela spełnić inne świadczenie albo nawet to samo
świadczenie, lecz z innej podstawy prawnej, zobowiązanie dotychczasowe wygasa
(odnowienie)”.
Ustawodawca polski, zarówno na tle Kodeksu zobowiązań, jak i Kodeksu cywilnego, zajął
stanowisko kompromisowe, zbliżone do przyjętego w prawie austriackim; mimo
odrębnego unormowania zmian podmiotowych zobowiązania, pozostawił też odnowienie,
które jednak – przynajmniej według ustawowego określenia zawartego w art. 506 KC –
prowadzi do umorzenia dotychczasowej więzi przez wykreowanie nowej, różniącej się
przedmiotowo.
przesłanki:
istnienie ważnego zobowiązania;
zaciągnięcie przez dłużnika nowego zobowiązania:
dłużnik za zgodą wierzyciela zobowiązuje się do innego świadczenia;
dochodzi do zmiany podstawy prawnej świadczenia;
zamiar stron odnowienia dawnego zobowiązania przez zaciągnięcie nowego
zobowiązania (umowa zobowiązująca).
POTRĄCENIE (KOMPENSACJA):
Potrącenie polega na umorzeniu wzajemnych wierzytelności przez zaliczenie.
Wartość jednej wierzytelności zalicza się na poczet drugiej; żaden z wierzycieli nie
otrzymuje efektywnego świadczenia, ale za to zostaje zwolniony z zobowiązania do
wysokości wierzytelności niższej.
potrącenie:
ustawowe - dokonywane poprzez jednostronną czynność prawną, jest unormowane
w art. 498 i n. KC.
umowne - według powszechnie przyjętego poglądu jest ono dopuszczalne w ramach
swobody umów (art. 353
1
KC), na warunkach, jakie strony między sobą ustaliły
potrącenie ustawowe – modele:
jednostronne oświadczenie woli (np. Polska);
35 |
S t r o n a
automatyczny (wzajemne wierzytelności ulegają umorzeniu, np. Francja);
w ramach procesu sądowego (np. w krajach systemu anglosaskiego);
można dokonać potrącenia – 513, 883 § 1;
Przesłanki pozytywne potrącenia ustawowego:
wzajemne wierzytelności;
jednorazowe świadczenia;
wymagalność wierzytelności potrącającego;
zaskarżalność wierzytelności potrącającego;
Przesłanki negatywne potrącenia umownego:
podyktowane ochroną interesu wierzyciela,
służące ochronie interesów osób trzecich.
stan potrącalności – tylko gdy zachodzą przesłanki.
Potrącenie pełni trzy funkcje: zapłaty, egzekucji i zabezpieczenia.
ZŁOŻENIE ŚWIADCZENIA DO DEPOZYTU SĄDOWEGO
Art. 467. Poza wypadkami przewidzianymi w innych przepisach dłużnik może złożyć
przedmiot świadczenia do depozytu sądowego:
1) jeżeli wskutek okoliczności, za które nie ponosi odpowiedzialności, nie wie, kto jest
wierzycielem, albo nie zna miejsca zamieszkania lub siedziby wierzyciela;
2) jeżeli wierzyciel nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych ani przedstawiciela
uprawnionego do przyjęcia świadczenia;
3) jeżeli powstał spór, kto jest wierzycielem;
4) jeżeli z powodu innych okoliczności dotyczących osoby wierzyciela świadczenie nie
może być spełnione.
Art. 468. § 1. O złożeniu przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego dłużnik
powinien niezwłocznie zawiadomić wierzyciela, chyba że zawiadomienie napotyka trudne
do przezwyciężenia przeszkody. Zawiadomienie powinno nastąpić na piśmie.
§ 2. W razie niewykonania powyższego obowiązku dłużnik jest odpowiedzialny za
wynikłą stąd szkodę.
Art. 469. § 1. Dopóki wierzyciel nie zażądał wydania przedmiotu świadczenia z depozytu
sądowego, dłużnik może przedmiot złożony odebrać.
§ 2. Jeżeli dłużnik odbierze przedmiot świadczenia z depozytu sądowego, złożenie do
depozytu uważa się za niebyłe.
Art. 470. Ważne złożenie do depozytu sądowego ma takie same skutki jak spełnienie
świadczenia i zobowiązuje wierzyciela do zwrotu dłużnikowi kosztów złożenia.
WYGAŚNIĘCIE ZOBOWIĄZANIA BEZ ZASPOKOJENIA WIERZYCIELA:
ZWOLNIENIE Z DŁUGU (508):
W doktrynie polskiej istnieje natomiast wyraźna rozbieżność poglądów co do natury
prawnej zwolnienia z długu, w szczególności nie ma zgody co do klasyfikacji tej czynności
z punktu widzenia kryterium odpłatności i przyczynowości.
Pierwowzorem zwolnienia z długu jest rzymska acceptilatio, która dochodziła do skutku
przez uroczystą wymianę pytania dłużnika i odpowiedzi wierzyciela, będących
przeciwieństwem stypulacji; wierzyciel potwierdzał, że otrzymał to, co było mu
przyrzeczone. W ten sposób strony rozwiązywały łączący je węzeł prawny.
W prawie francuskim zwolnienie z długu (remise de dette) regulowane jest w art. 1282–
1288 KC franc. Pierwszy z przepisów, decydujący dla całej instytucji, przewiduje po
prostu, że dobrowolne zwrócenie przez wierzyciela dłużnikowi oryginału dokumentu
stwierdzającego dług stanowi dowód zwolnienia z długu (libération). Według
utrwalonego stanowiska orzecznictwa i doktryny, dowód przeciwny jest niemożliwy[496].
Samo określenie instytucji nie wiąże się w istocie ze zwolnieniem (libération), lecz właśnie
ze zwrotem (remise) dokumentu.
36 |
S t r o n a
Drugi model zwolnienia z długu występuje w prawie niemieckim na tle § 397 KC niem.
(Erlaßvertrag). Zwolnienie z długu i – regulowane tym samym paragrafem – negatywne
uznanie długu traktowane są jako postaci zrzeczenia się prawa. Niewątpliwie chodzi o
czynności rozporządzające, przez które wierzyciel – zawierając umowę z dłużnikiem –
wyzbywa się przysługującego mu roszczenia. Zwolnienie z długu odrywa się od swojej
przyczyny, zgodnie z obowiązującą w prawie niemieckim zasadą abstrakcyjnego
charakteru rozporządzeń.
! spór: czy zwolnienie może być odpłatne:
doktryna francuska przyjmuje za odnowienie;
Dr B. Opowiada się za poglądem doktryny niemieckiej – możliwe, choć problematyczne, bo trudno
odróżnić od rozwiązania;
! spór: czy jest czynnością kauzalną? –
Dr B. – tak (dawniej uważał za czynność abstrakcyjną);
! spór: czy dopuszczalne zwolnienie z długu w zobowiązaniach wzajemnych:
* jakie skutki dla kwalifikacji tej czynności;
* np. sprzedaję auto, a za 2 dni umowa o zwolnienie z długu – czy staje się darowizną?
* w literaturze nie ma odpowiedzi.
czynność dwustronna:
wierzyciel zwalnia;
dłużnik zwolnienie z długu przyjmuje;
co do przejęcia długu, również w doktrynie – zwolnienie z długu przyszłego
charakter prawny – umowa rozporządzająca,
nie dopuszcza się zwolnienia w zobowiązaniach osobistych.
Przedmiotem umowy zwolnienia długu jest przysługująca wierzycielowi wierzytelność wobec
dłużnika. Chodzi o wierzytelność cywilnoprawną, niezależnie od jej źródła (umowa, ustawa,
orzeczenie sądowe), niezależnie od przedmiotu świadczenia, niezależnie od jej wymagalności.
Rozwiązanie umowy:
koncepcje dotyczące skutków umowy rozwiązującej:
1. Umowa taka pozbawia skutków prawnych umowę pierwotną tak, jakby jej nie
zawarto, tj. strony rozwiązują = pozycja wyjściowa;
2. Umowa rozwiązująca pozbawia bytu umowę pierwotną, ale dla osiągnięcia skutku
rozporządzającego konieczna jest odrębna umowa, tj. rozporządzająca;
3. Umowa rozwiązująca zobowiązuje do zwrotu świadczeń otrzymanych i zwolnienia z
długu co do świadczeń niespełnionych;
SN w składzie poszerzonym 30.03.1994 r. (7 osób): umowa rozwiązująca wywołuje skutek
wyłącznie obligacyjny, tj. zobowiązanie do przeniesienia własności rzeczy.
!!Sprawa!! Strony rozwiązały umowę rozporządzającą, rzeczy nie wydano jeszcze, a
następnie jedna ze stron ogłosiła upadłość, w świetle ww. koncepcji:
1.
przedmiot wraca do sprzedawcy, nie wchodzi do masy upadłości;
2.
przedmiot wchodzi do masy upadłości;
3.
przedmiot nie wraca do sprzedawcy;
4.
teoria SN: stała się elementem masy upadłości; nie wróciła do sprzedawcy.
SKARGA PAULIAŃSKA:
w starożytnym Rzymie jako delikt;
w porządkach prawnych:
system romański – w kodeksach;
system germański – odrębne ustawy;
zagadnienie odpowiedzialności osoby trzeciej – mechanizm uzasadniający ingerencję
osoby trzeciej w ważność czynności – TEORIE:
1. negujące odpowiedzialność osoby trzeciej – teoria egzekucyjna – skarga jako
specyficzny środek egzekucyjny (odrzucone w RP);
37 |
S t r o n a
2. uznające istnienie zobowiązania osoby trzeciej – teoria zobowiązania
wynikającego z ustawy (527 i następne) – teoria deliktowa;
!!sprawa!! Dresdner Bank udzielił kredytu pewnej parze. Żyli ponad stan, a gdy zorientowali się,
że grozi im bankructwo, przekazali synowi w darowiźnie willę we Francji. Bank pozwał syna. Sąd
francuski ustala właściwość miejscową – we Francji – teoria deliktowa, a w Niemczech – teoria
egzekucyjna. Sąd zwrócił się do ETS z ustaleniem charakteru skargi pauliańskiej. ETS ulokował ją
w sferze obligacyjnej, a nie jako prawo quasi rzeczowe.
przesłanki skargi:
obiektywne - dokonanie czynności prawnej z pokrzywdzeniem wierzyciela;
POKRZYWDZENIE (527 § 2) – dłużnik stał się stale niewypłacalny albo niewypłacalny w wyższym
stopniu niż przed dokonaniem czynności;
subiektywne:
działanie dłużnika ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli (po stronie dłużnika)
– ulega złagodzeniu w dowodzeniu wierzyciela przez istnienie domniemania
działania ze świadomością pokrzywdzenia (529);
wiedza osoby trzeciej lub możliwość dowiedzenia się przy zachowaniu należytej
staranności o takim charakterze działania – ulega złagodzeniu w dowodzeniu
wierzyciela przez:
domniemanie spełnienia przesłanki w sytuacji, gdy osoba trzecia pozostaje
w bliskim stosunku z dłużnikiem;
domniemanie świadomości, gdy osobą trzecią jest przedsiębiorca będący w
stałych stosunkach z dłużnikiem;
uzyskanie bezpłatnie korzyści majątkowej od dłużnika (nabycie bezpłatne
nie podlega ochronie)
realizacja skargi:
w drodze powództwa (527 § 1) – bezskuteczność względna;
zarzut wobec osoby trzeciej, np. dłużnik sprzedał auto, ale nie wydał go, a jego
wierzyciel skierował do postępowania egzekucyjnego, wówczas wierzyciel podnosi
zarzut wobec osoby trzeciej;
osoba trzecia może zwolnić się z długu przez:
zaspokojenie wierzyciela;
wskazanie składników majątku dłużnika, z którego można zaspokoić.
uznanie czynności prawnej za bezskuteczną można podjąć w ciągu 5 lat od dnia
dokonania czynności;
!! sprawa!! Osoba trzecia dokonała dalszego zbycia. Czy wierzyciel może występować
bezpośrednio wobec osoby, której sprzedano przedmiot?
TAK, o ile ta osoba wiedziała o okolicznościach
A jak nie wiedziała
- rozszerzono ochronę wierzyciela – w przypadku odpłatnego rozporządzenia można żądać
zwrotu korzyści za ten przedmiot (tj. żąda od osoby trzeciej zwrotu korzyści, a od dłużnika
naprawienia szkody).
USTAWA Z 1997 R. O USŁUGACH TURYSTYCZNYCH
Co do zasady organizator turystyki ponosi odpowiedzialność za niewykonanie lub
wadliwe wykonanie umowy. Zgodnie z art. 11a ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o
usługach turystycznych (t.jedn.: Dz. U. 2004 r. Nr 223 poz. 2268) organizator może w
nielicznych przypadkach podjąć próbę zwolnienia się od odpowiedzialności. Katalog
przyczyn uzasadniających takie zwolnienie jest jednak bardzo wąski, a zawarte w
nim wyliczenie ma charakter zamknięty, tzn. że organizator może powołać się tylko na
zawarte w nim przyczyny i na żadne inne.
38 |
S t r o n a
Organizator nie poniesie odpowiedzialności, gdy niewykonanie lub nienależyte
wykonanie umowy nastąpiło wskutek :
1) działania lub zaniechania samego klienta,
2) działania lub zaniechania osób trzecich, nieuczestniczących w wykonywaniu
usług przewidzianych w umowie, jeżeli tych działań lub zaniechań nie można
było przewidzieć ani uniknąć, albo
3) siły wyższej.
Dodatkowo, by organizator mógł powołać się na którąkolwiek z powyższych przyczyn,
musi ona być wyłączną przyczyną niewykonania lub nienależytego wykonania umowy.
A zatem jeżeli organizator w jakikolwiek sposób przyczynił się do tego, że nie doszło
do wykonania umowy lub została ona wykonana wadliwie, nie będzie mógł powołać się na
powyższe okoliczności.
Trzeba także pamiętać, że nie stanowi okoliczności zwalniającej od
odpowiedzialności brak winy organizatora. Nawet jeżeli dołożył on staranności by
umowa została zrealizowana należycie, a jednak tak się nie stało, nie zwolni go od
odpowiedzialności udowodnienie, że podjął wszelkie kroki ku temu, by impreza „się
udała”. Organizator nie poniesie odpowiedzialności, jeżeli udowodni istnienie jednej
z wymienionych wyżej przyczyn, a także wykaże, że była ona wyłączną przyczyną
niewykonania (złego wykonania) umowy.
KC nakłada na utrzymujących zarobkowo hotel, obowiązek za rzeczy wniesione
Rzecz wniesiona – rzecz, która w czasie korzystania z usług hotelu znajduje się w tym
hotelu lub poza nim, a została powierzona osobie utrzymującej hotel, pracownikowi
hotelu lub umieszczona w miejscu wskazanym lub przeznaczonym.
rzecz, która w krótkim okresie poprzedzającym albo następującym po tym jak gość
korzystał z usług hotelu, została powierzona osobie utrzymującej hotel,
pracownikowi lub umieszczona w miejscu wskazanym lub przeznaczonym.
Odpowiedzialność na podstawie ryzyka,
Hotel może uwolnić się od odpowiedzialności, jeśli okaże się, że szkoda wynikła:
z właściwości rzeczy (przedmioty kruche, nietrwałe),
z działania siły wyższej, której nie można było przewidzieć, zapobiec jej,
powstrzymać (powódź),
z winy klienta lub jego gościa.
Odpowiedzialność hotelu za utratę lub uszkodzenie rzeczy wniesionej jest ograniczona w
stosunku do 1 gościa do wysokości 100-krotnej należności za dostarczoną usługę
(cena pokoju za dobę), jednak odpowiedzialność za każdą rzecz nie może przekraczać
50-krotnej wysokości tej należności.
Nie stosuje się ograniczeń odpowiedzialności za utratę lub uszkodzenie rzeczy
wniesionych przyjętych na przechowanie (depozyty hotelowe) lub gdy hotelarz
odmówił przechowania (a miał obowiązek je przyjąć).
Odpowiedzialność jest też nieograniczona, gdy szkoda wynikła z winy lub rażącego
niedbalstwa hotelarza lub osoby u niego zatrudnionej.
Hotelarz ma prawo odmówić przechowania, gdy rzecz jest za duża lub jeśli jest zbyt
wartościowa, choć to zależy od kategorii hotelu. Bądź też jeśli wniesione rzecz stanowi
zagrożenie, jest niebezpieczna.
39 |
S t r o n a
obejmuje poszczególne rodzaje umów;
nowe zjawisko w obrocie gospodarczym – związki umów:
powstają w efekcie skomplikowanych relacji;
odróżnia się od jednej kompleksowej umowy;
to szereg umów powiązanych;
odrębna umowa (tzn. nie są związkami umów):
dr B.: w ujęciu skutkowym – z uwagi na wolę stron w stworzeniu jednego lub
wielu stosunków prawnych;
kryterium formalne: jeden stosunek ujęty w jednym dokumencie (ale uwaga np.
umowa najmu i umowa o rozliczenia nakładów z tytułu najmu – jak ją zaliczyć?)
albo w jednym dokumencie ujęto wiele stosunków;
związek umów:
różnie unormowane;
ujęcia:
wąskie (sensu stricto) – kluczową rolę pełni zależność umów od siebie;
szeroka (sensu largo) – akcentuje się wspólny przedmiot i cel umowy; wywołują
one inne skutki prawne, niż te, które rodzą się w izolacji (bardzo poznawcze ujęcie,
oddzielnie wywołują odmienne skutki niż globalnie);
rodzaje związków umów:
łańcuchy umów – obejmują sukcesywnie zawierane umowy np. najem, podnajem;
zespół umów – cechuje je wspólny cel umowy, dzielony na:
! równorzędny zespół – uzupełniają się np. koasekuracyjne;
! nierównorzędny zespół – umowa główna i jej podporządkowane np.
najem i umowa o usługi porządkowe;
powiązania między związkami występują w wielu płaszczyznach:
skuteczności (np. pod warunkiem zawieszającym – strona zawiera umowę pod
warunkiem, że zostanie zawarta inna umowa);
ważności – umowy dławiące (wierzyciel zawiera umowy zabezpieczające dławiąc
dłużnika, który nie może prowadzić normalnej działalności)
wykładni oświadczenia woli – gdy umowa znajduje się w związku umów jest
rozumiana z uwzględnieniem pozostałych umów;
wygaśnięcia – roszerzenie skutków odstąpienia od innej umowy np. odstąpienie
od umowy kupna pralki powoduje wygaśnięcie umowy o kredyt konsumencki
(jedno odstąpienie, dwa wygaśnięcia).
Umowy obligacyjne – typy według charakteru świadczenia i jego funkcji
UMOWA SPRZEDAŻY
essentialia negotii (535):
przeniesienie własności rzeczy i jej wydanie;
zapłata ceny i odbiór rzeczy;
umowa:
odpłatna,
wzajemna,
konsensualna.
nie można rozumieć, że niewydanie rzeczy powoduje zmianę umowy, wydanie jedynie ma
znaczenia dla realizacji umowy, a nie jej kwalifikacji;
obowiązki sprzedawcy:
przeniesienie własności rzeczy i jej wydanie;
546 – udzielenie potrzebnych informacji o skutkach faktycznych i prawnych
dotyczących rzeczy (np. obciążenie) i wydanie dokumentów;
obowiązki kupującego - zapłata ceny i odbiór rzeczy;
obowiązek wydania rzeczy – zapewnie całość, nienaruszalność np. zapakowanie;
40 |
S t r o n a
orzecznictwo – czy wydanie rzeczy może nastąpić przed zapłatą?
!!sprawa!! przyszły kupujący nieruchomość zabudowaną (pałacyk) odebrał ją od ANR, potem
zawarto umowę. Po kilku tygodniach włamano się i podpalono budynek. Kupujący powoływał się
na nieważność zawartej umowy, bo wydanie rzeczy nastąpiło przed zapłatą.
548 – z chwilą wydania rzeczy kupujący ponosi obciążenia i korzyści, gdy strony nie
postanowiły inaczej – przechodzi również ryzyko utraty lub uszkodzenia rzeczy;
SN 8 lipca 2005: wydanie rzeczy może nastąpić również przed zawarciem umowy;
28 lipca 1999: liberalne rozumienie wydania rzeczy – wydanie jako zapewnienie
posiadania oraz możliwość jej odebrania (dr B się nie zgadza);
szczególna regulacja dotycząca sprzedaży konsumenckiej;
Rękojmia za wady rzeczy sprzedanej:
ustawodawca wyróżnia rękojmię za wady (556):
fizyczne;
prawne.
wady fizyczne (556 § 1):
zmniejszają wartość lub użyteczność rzeczy;
rzecz wydana w stanie niezupełnym;
ocena wady – względy funkcjonalne określone w umowie albo z przeznaczenia rzeczy
np. rzecz wykonano z półproduktów gorszej jakości;
obejmuje rzeczy nowe i używane, ale w używanych nie uwględnia się wad
wynikających z normalnego używania rzeczy;
sprzedawca nie odpowiada za wady fizyczne, które ujawniły się wskutek
przypadkowego uszkodzenia;
wady prawne:
sprzedawca jest odpowiedzialny:
rzecz stanowi własność osoby trzeciej (umowa ważna, ale bezskuteczna);
rzecz obciążona prawem osoby trzeciej (np. hipoteką, prawem najmu);
w razie sprzedaży prawa sprzedwaca odpowiedzialny za istnienie prawa np. osoba
jest udziałowcem spółki z o.o., a w spółce dokonano w międzyczasie wykupu i
umorzenia udziału, zaś udziałowiec sprzedał innej osobie udziały;
uprawnienia z tytułu rękojmi:
do odstąpienia od umowy, chyba że sprzedawca niezwłocznie wymieni rzecz wadliwą
na wolną od wad albo niezwłocznie usunie wadę:
dominuje pogląd, że to uprawnienie prawokształtujące;
kontruprawnienie sprzedawcy: wymieni rzecz lub usunie wadę niezwłocznie;
po wymianie uprawnienie do odstąpienia nie doznaje ograniczeń, chyba że wada
jest nieistotna;
do obniżenia ceny – w takim stosunku w jakim pozostaje wartość przedmiotu bez
wad do wartości przedmiotu z wadą;
gdy przedmiotem sprzedaży rzecz oznaczona co do gatunku – kupujący może żądać
dostarczenia bez wad;
gdy przedmiotem sprzedaży rzecz oznaczona co do tożsamości, a sprzedawcą
wytwórca rzeczy – kupujący może żądać usunięcia wady z oznaczeniem terminu z
zagrożeniem odstąpienia od umowy;
zawiadomienie sprzedawcy o wadzie fizycznej jest przesłanką dochodzenia roszczeń z
tytułu rękojmi:
w ciągu 1 miesiąca od wykrycia wad;
w stosunkach między przedsiębiorcami przedsiębiorca powinien rzecz obejrzeć
i niezwłocznie poinformować o wadzie (ale nie traci uprawnień, gdy sprzedawca
zapewni o braku wad bądź zatai istnienie prawa);
wady prawne:
41 |
S t r o n a
zachowanie uprawnień z tytułu rękojmi za wady prawne nie jest uzależnione od
poinformowania sprzedawcy;
jednak na kupującym ciąży obowiązek staranności, gdy osoba trzecia dochodzi
roszczeń (zawiadomienie sprzedawcy o roszczeniach osoby trzeciej);
terminy wygaśnięcia uprawnienia (zawite):
za wady fizyczne (licząc od dnia wydania rzeczy kupującemu):
po upływie 1 roku;
za wady budynku – po upływie 3 lat;
(568 § 2: upływ terminu nie wyłącza korzystania z prawa, gdy sprzedawca wady
podstępnie zataił);
zarzut z tytułu rękojmi może być podniesiony po upływie terminu, o ile kupujący
przed upływem terminu poinformował sprzedawcę o wadzie;
za wady prawne:
z upływem 1 roku od chwili, gdy kupujący dowiedział się o wadzie;
jeżeli dowiedział się o wadzie na skutek powództwa osoby trzeciej – termin
biegnie od momentu uprawomocnienia się orzeczenia wydanego w tym zakresie;
upływ terminu nie wyłącza korzystania z prawa, gdy sprzedawca wady podstępnie
zataił;
zarzut z tytułu rękojmi może być podniesiony po upływie terminu, o ile kupujący
przed upływem terminu poinformował sprzedawcę o wadzie;
GWARANCJA JAKOŚCI:
udzielenie jej stanowi czynność prawną – zazwyczaj przez wręczenie dokumentu
legitymacyjnego;
zawiera zapewnienie sprawnego funkcjonowania przedmiotu, określenie gwaranta,
okresu gwarancji oraz zakładu gwarancyjnego;
zasada – udzielana na 1 rok;
Gwarancja
Rękojmia
Źródło:
Odpowiedzialność gwaranta wynika z
umowy
Odpowiedzialność z tytułu rękojmi
wynika z ustawy
Przedmiot
Obejmuje wady fizyczne
Obejmuje wady fizyczne i prawne
Zakres
uprawnień
O ile strony nie postanowią inaczej:
* wymiana rzeczy;
* usunięcie wady;
(nie może odstąpić)
Można
korzystać
z
rękojmi
niezależnie od uprawnień z tytułu
gwarancji (nie dotyczy obrotu
między konsumentami)
SZCZEGÓLNE RODZAJE SPRZEDAŻY:
pojęcie szczególnych rodzajów sprzedaży:
nie są szczególnymi elementami umowy sprzedaży;
obejmuje instytucje uregulowane w dziale IV tj. sprzedaż na raty, sprzedaż na próbę,
itp.
SPRZEDAŻ NA RATY:
elementy charakterystyczne:
stroną jest przedsiębiorca (profesjonalista w zakresie przedsiębiorstwa) i osoba
fizyczna (kupujący) – konsument;
przedmiot – tylko rzecz ruchoma;
cena płatna w ratach;
rzecz jest wydana kupującemu przed całkowitym zapłaceniem ceny;
idea ochrony kupującego – Dopuszczając tę ochronę, ustawodawca obwarował ją kilkoma
warunkami. Naruszenie bodaj jednego z nich jest zaopatrzone sankcją nieskuteczności
zastrzeżenia. Tak więc:
1. zastrzeżenie musi być wprowadzone do umowy najpóźniej w chwili jej zawarcia,
kupujący zatem może wziąć je pod uwagę przy podejmowaniu decyzji zakupu na
raty,
42 |
S t r o n a
2. zastrzeżenie musi mieć formę pisemną (forma ad eventum),
3. kupujący musi być w zwłoce (art. 476); zauważyć jednak trzeba, że przyjęte w
kodeksie (art. 471) domniemanie winy kontraktowej, przesuwające ciężar dowodu
(ekskulpacji) na dłużnika, wywiera skutki także w omawianej tu sytuacji - to
kupującego obciąży dowód, że uchybienie terminowi zapłaty rat było następstwem
okoliczności nie objętych jego odpowiedzialnością (tak też M. Safjan w: Kodeks, s.
95),
4. zwłoka dotyczy zapłaty co najmniej dwu rat (choć nie muszą to być kolejne raty);
5. łączna suma zaległości przekracza 1/5 umówionej ceny.
zastrzeżenie własności:
powszechne w Niemczech;
sprzedawca zastrzega sobie własność aż do zapłacenia ceny pod warunkiem
zawieszającym (strony mogą ustalić inny charakter zastrzeżenia własności);
obejmuje rzeczy ruchome (nieruchomości nie można z zastrzeżeniem warunku lub
terminu);
gdy rzecz wydana – powinno zastrzeżenie być stwierdzone pismem z datą pewną (ad
eventum)
skuteczne wobec wierzycieli – pismo z datą pewną, by nie antydatować własności;
SPRZEDAŻ NA PRÓBĘ (z zastrzeżeniem zbadania rzeczy):
poczytuje się za zawartą pod warunkiem zawieszającym, że kupujący uzna za dobry
przedmiot (warunek potestatywny);
czas próby – określony w umowie, w przeciwnym razie sprzedawca wyznacza
kupującemu termin;
SPRZEDAŻ Z ZASTRZEŻENIEM PRAWA ODKUPU:
prawo odkupu – wywodzi się z prawa rzymskiego;
konstrukcja wyjaśniana teoriami:
teoria oferty – zastrzeżenie odkupu to oferta zawarcia umowy sprzedaży;
teoria umowy przedwstępnej – najbardziej racjonalna, ale zastrzeżenie to element
definitywnej umowy sprzedaży (pierwotnej);
teoria opcji – szerokie pojęcie;
teoria zastrzeżenia dodatkowego umowy sprzedaży;
konsekwencje zastrzeżenia:
na okres najwyżej 5 lat (dłuższy ulega skróceniu);
wykonane po złożeniu oświadczenia sprzedającego;
prawo niezbywalne, niepodzielne;
zgodnie z teoriami:
teoria oferty – przechodzi automatycznie z chwilą oświadczenia
sprzedającego;
teoria zastrzeżenia dodatkowego umowy sprzedaży – z chwilą wykonania
uprawnienia wynikającego z prawa odkupu powstaje zobowiązanie do
zawarcia umowy rozporządzającej (brak skutków automatycznych);
koncepcja M. Safjana – powstaje zobowiązanie do zwrotnej sprzedaży;
działa w sferze obligacyjnej;
SN poszukuje środków ochrony – próbował konstrukcji art. 59 ius ad rem;
PRAWO PIERWOKUPU:
polega na zastrzeżeniu dla jednej ze stron pierwszeństwa kupna oznaczonej rzeczy, na
wypadek gdyby druga strona sprzedała rzecz osobie trzeciej;
wyróżnia się:
wynikające z czynności prawnej;
ustawowe – przysługuje gminie na wypadek sprzedaży niezabudowanej na rzecz
Skarbu Państwa lub gminy;
może być ustalone:
w oddzielnej umowie;
jako klauzula umowna;
43 |
S t r o n a
uprawnienie prawokształtujące – realizacja uzależniona od inicjatywy zobowiązanego i to
pod warunkiem, że uprawniony nie wykona prawa pierwokupu;
zobowiązany z tytułu pierwokupu powinien poinformować;
informacja:
co do nieruchomości można wykonać w ciągu 1 miesiąca;
co do innych rzeczy – w ciągu 1 tygodnia od dnia zawiadomienia o sprzedaży;
( kwestia problematyczna:
ruchomości – 7 dni to za dużo nawet, ale
prawa majątkowe (np. spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu) – 7 dni to
za mało;
wykonuje się przez oświadczenie zobowiązanemu;
forma:
nie jest wymagana szczególna forma, ale
gdy dla czynności wymagana jest forma szczególna wówczas oświadczenie
również w formie szczególnej;
przez wykonanie prawa pierwokupu dochodzi do skutku umowa tej samej treści jak
między osobą trzecią:
umowa sprzedaży traci skutek
postanowienia umowy z osobą trzecią mające na celu obejście zastrzeżenia – są
bezskuteczne wobec uprawnionego;
sprzedaż osobie trzeciej bez zawiadomienia:
zobowiązany ponosi odpowiedzialność wobec osoby trzeciej w granicach
ujemnego interesu umownego;
gdy prawo pierwokupu przysługuje gminie lub jednostce oragnizacyjnej Skarbu
Państwa – umowa jest nieważna;
SN: art. 59 „ius ad rem”
- żądanie uznania za bezskuteczną
- dr B: nie powinno uprawnienia z prawa pierwokupu wtłaczać w uprawnienia
roszczeniowe;
prawo pierwokupu:
niezbywalne (ale spór teoretyczny);
niepodzielne – nie może być wykonywane co do części przedmiotu
ZAMIANA (603-604)
umowa na podstawie której każda ze stron zobowiązuje się przenieść na drugą stronę
własność rzeczy lub inne prawo majątkowe w zamian za zobowiązanie się do
przeniesienia własności rzeczy lub innego prawa majątkowego
cechy:
odpłatna,
konsensualna;
wzajemna;
świadczenia stron nie mają charakteru pieniężnego;
DAROWIZNA:
umowa przez którą darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na koszt
swego majątku;
funkcja gospodarczo-społeczna – definitywne przesunięcie majątku;
cechy:
umowa jednostronnie zobowiązująca;
kauzalna (causa donandi);
charakteru bezpłatności nie odbiera nałożenie polecenia na obdarowanego;
darowizny nie stanowią (889):
gdy zobowiązanie do bezpłatnego świadczenia uregulowano innymi przepisami, np.
bezpłatne przechowanie;
44 |
S t r o n a
kto zrzeka się prawa, którego jeszcze nie nabył np. zrzeczenie się dziedziczenia;
zawarcie darowizny:
ustawa nie stanowi, kto ma być drugą stroną umowy,
spór – obdarowany (dominuje w doktrynie)
osoba trzecia – prof. Stecki (UMK)
forma – oświadczenie darczyńcy w formie aktu notarialnego, oświadczenie
obdarowanego – dowolna;
akt notarialny – ma umocowanie w tym, że jest precyzyjnym oświadczeniem woli
darczyńcy, a umowa darowizny ma być przemyślaną decyzją;
bez aktu – ważne, o ile przyrzeczone świadczenie spełniono (w tym wydanie
rzeczy, inni – liczy sie skutek: umowa zawarta bez skutku rozporządzającego
otrzymuje potem ten skutek), ale możliwość sanowania nie jest możliwa, gdy
przepisy wymagają dla całej umowy formy szczególnej;
rygor co do formy obowiązuje w większości porządków prawnych;
umowa zawarta w przepisanej prawem formie rodzi obowiązek jej wykonania;
bezpłatność łagodzi charakter skutków odpowiedzialności darczyńcy;
darczyńca odpowiada za szkodę wynikłą z niewykonania lub nienależytego
wykonania umowy, tylko gdy można mu przypisać winę umyślną lub rażące
niedbalstwo;
gdy przedmiotem darowizny suma pieniężna – darczyńca zobowiązany do zapłaty
odsetek dopiero od dnia wytoczenia powództwa;
z tytułu wad prawnych i fizycznych darczyńca odpowiada jedynie za szkody, o
których darczyńca ma pozytywną wiedzę o istnieniu (nie powstaje, gdy
obdarowany mógł z łatwością wadę zauważyć);
POLECENIE:
darczyńca może włożyć (nałożyć) na obdarowanego obowiązek działania lub zaniechania
nie czyniąc nikogo wierzycielem:
SN: zobowiązanie niezupełne – jest wierzytelność, brak odpowiedzialności
Nie powinno się interpretować literalnie
Nie ma wierzytelności, nie ma odpowiedzialności
Ale dr B: istnieje pewna odpowiedzialność cywilna, nie tylko moralna
Reasumując – jest wierzytelność, zawężony krąg podmiotów
polecenie:
zwykłe – interes obdarowanego np. daruję pieniądze na leczenie;
kwalifikowane – na rzecz osoby trzeciej lub darczyńcy np. postawić nagrobek
darczyńcy
darczyńca, który wykonał zobowiązanie wynikające z umowy darowizny może domagać
się spełnienia polecenia, chyba że ma ono na celu wyłącznie korzyść obdarowanego (po
śmierci darczyńcy mogą domagać się spadkobiercy darczyńcy);
odmowa wypełnienia (895):
istotna zmiana stosunków;
zwolnienie z wypełnienia polecenia (chyba że wypełnienia żąda organ
państwowy);
darowizna obciążliwa – nierecypowana wprost do kc instytucja, ale dopuszczalna
wyrokiem SN: Mimo że kodeks cywilny nie przejął przepisu art. 354 § 2 kz, darczyńcy
wolno obciążyć drugą stronę umowy darowizny (obdarowanego) obowiązkiem spełnienia
oznaczonego świadczenia na rzecz osoby trzeciej, przez co czyni on tę osobę wierzycielem
obdarowanego.
odwołanie darowizny:
nie stosuje się, gdy czyni zadość zasadom współżycia społecznego;
przyczyny:
niedostatek darczyńcy;
rażąca niewdzięczność obdarowanego;
sposób:
45 |
S t r o n a
odwołanie darowizny niewykonanej – jeśli po zawarciu umowy stan
majątkowy darczyńcy uległ takiej zmianie, że nie może być wykonana bez
uszczerbku dla jego uzasadnionych potrzeb albo obowiązków alimentacyjnych
(ustawowych);
! jedynie do chwili całkowitego wykonania, a także w razie rażącej
niewdzięczności;
! przysługuje jedynie darczyńcy;
odwołanie darowizny wykonanej:
! tylko w razie rażącej niewdzięczności obdarowanego (przestępstwo wobec
darczyńcy, odmowa pomocy);
! niemożliwe, gdy darczyńca przebaczył;
! wygasa w terminie roku od dnia dowiedzenia się o niewdzięczności;
odwołać mogą spadkobiercy darczyńcy:
! gdy darczyńca w chwili śmierci miał uprawnienie do odwołania;
! obdarowany umyślnie pozbawił darczyńcę życia albo przyczynił się do
pogorszenia zdrowia ze skutkiem śmiertelnym;
tryb i skutki odwołania darowizny:
przez oświadczenie darczyńcy na piśmie (uprawnienie prawokształtujące);
skutki:
! SN: odwołanie wywołuje tylko skutki obligacyjne – przedmiot darowizny nie wraca
automatycznie do majątku darczyńcy, ale na obdarowanym ciąży obowiązek przeniesienia
zwrotnego własności przedmiotu
stosuje się przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu;
podjęto uchwałą o mocy zasady prawnej;
ale w przypadku, gdy przedmiot wszedł do majątku wspólnego (nie ma w
majątku wspólnym udziału na przedmiocie) – SN: okoliczność taka nie
stoi na przeszkodzie odwołania darowizny tylko w stosunku do jednego
małżonka, a przedmiot wchodzi w skład majątku odrębnego małżonka –
kłóci się to z zasadą, że odwołanie nie ma skutków rozporządzających, bo
w tym przypadku ma!
rozwiązanie niejednolite, ale praktyczne (doktryna różni się opiniami)
rozwiązanie darowizny przez sąd:
sąd chroni interesy darczyńcy, bo ma prawo rozwiązać umowę darowizny;
przedstawiciel osoby ubezwłasnowolnionej może żądać rozwiązanie umowy
dokonanej przez tę osobę przed jej ubezwłasnowolnieniem;
darowizna ze względu na wartość świadczenia i uzasadnionych pobudek jest
nadmierna;
nie można żądać w terminie 2 lat od jej wykonania;
UMOWY O UŻYWANIE RZECZY LUB PRAW
46 |
S t r o n a
NAJEM
DZIERŻAWA
UŻYCZENIE
LEASING
Essentialia
negotii
659:
- oddać najemcy rzecz do
używania;
- płacenie czynszu;
693:
- używanie rzeczy i
pobieranie pożytków;
- płacenie czynszu;
710: zezwolenie na
bezpłatne używanie
rzeczy oddanej
drugiej stronie
(bezpłatna i realna!)
709
1
:
- nabyć rzecz i oddać
korzystającemu;
- płacenie
wynagrodzenia;
przedmiot
Rzeczy (ruchome i
nieruchome)
Co do zasady: rzeczy i
prawa (709)
Rzeczy (ruchome i
nieruchome)
Rzeczy
podmioty
Wynajmujący
(zobowiązuje się oddać
rzecz do używania) i
najemca
Wydzierżawia-jący i
dzierżawca
Użyczający i biorący
do używania
(„użyczenio-biorca”)
Finansujący i
korzystający
Oddanie
innej osobie
Najem w ogólności: 668 §
1: dopuszczalność
podnajmu w braku
odrębnego zastrzeżenia
umownego;
Najem lokalu: wymagana
zgoda wynajmującego na
oddanie lokalu
Wymagana zgoda
wydzeirżawiają-cego
Wymagana zgoda
użyczającego
Wymagana zgoda
finansującego
SN: 20 lipca 2006 r. na gruncie przepisów o poddzierżawie:
zakończenie stosunku dzierżawy nie powoduje stosunku prawnego dla poddzierżawcy (nie
rozwiązuje ex lege rozwiązania poddzierżawy);
w przypadku dzierżawy ustawa nie statuuje wprost skutku dla poddzierżawy;
skoro brak konsekwencji określonych w ustawie, a reguluje tryb ustanowienia dzierżawy
(wymagana zgoda) – 694 – odpowiednie stosowanie przepisów o najmie;
było pole do zastosowania 668 § 2: rozwiązanie umowy najmu powoduje, iż umowa z
podnajemcą rozwiązuje się najpóźniej z chwilą stosunku najmu;
NAJEM:
umowa wzajemna przez którą wynajmujący zobowiązuje się oddać najemcy rzecz do
używania, a najemca płacić umówiony czynsz;
przedmiot umowy najmu:
rzeczy (ruchome i nieruchome);
również części składowe rzeczy (np. ściana budynku na baner reklamowy);
wynajmujący nie musi być właścicielem, może być również użytkownikiem
do głównych obowiązków wynajmującego należy:
oddanie rzeczy w stanie przydatnym do użytku (ustawa o ochronie praw lokatorów –
art. 6 i następne)
utrzymanie rzeczy w takim stanie przez czas trwania najmu (nie dotyczy drobnych
nakładów połączony ze zwykłym używaniem rzeczy, jeśli powstały one wskutek
zdarzenia, za które wynajmujący odpowiedzialności nie ponosi);
charakterystyczne regulacje dotyczące najmu:
1) skutki zbycia rzeczy najętej:
najem nie ogranicza wynajmującego w rozporządzaniu rzeczą;
z chwilą zbycia nabywca wstępuje w stosunek najmu (wstąpienie ex lege);
678: nabywca ma prawo wypowiedzieć stosunek najmu z zachowaniem
ustawowych terminów wypowiedzenia; uprawnienie nie przysługuje (wyjątki):
rzecz najęta na czas oznaczony w formie pisemnej z datą pewną, a rzecz
została wydana;
nie stosuje się do najmu lokali;
prawo najmu może być ujawnione w księdze wieczystej (wzmacnia pozycję
najemcy) – skuteczne wobec każdoczesnego nabywcy rzeczy;
2) 680
1
– idea ochrony mieszkania rodzinnego:
obligatoryjna i przymusowa;
47 |
S t r o n a
małżonkowie bez względu na stosunek między nimi są najemcami lokalu celem
zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych rodziny;
wspólność tego najmu może znieść tylko sąd;
nawet, gdy mają rozdzielność majątkową, albo wspólność z wyrównaniem
dorobków;
uzasadnienie:
a) tylko najem lokalu będzie objęty wspólnością majątkową (hybryda
małżeńskich ustrojów majątkowych) – dr B.: nie!
b) małżeństwo jako pierwotny stosunek, który uzasadnia najem;
ustanie wspólności majątkowej w czasie trwania stosunku najmu nie powoduje
ustania najmu, ale sąd może rozwiązać umowę najmu z ważnych powodów;
3) skutki śmierci najemcy lokalu:
nie jest dziedzicznym prawem (sukcesja syngularna);
691: wstąpienie „osób bliskich” w stosunek najmu (znane z prawa
przedwojennego);
małżonek niebędący współnajemcą;
dzieci najemcy i ich współmałżonek;
inne osoby objęte świadczeniem alimentacyjnym;
osoba będąca faktycznie we wspólnym pożyciu z najemcą
jeżeli stale zamieszkiwali w lokalu z najemcą do chwili jego śmierci (ex lege);
pewne prawa przechodzą na osoby nie będące nawet spadkobiercami (tj.
spadkobiercami testamentowymi);
4) skutki śmiercy jednego ze współnajemców 691 § 5:
wstąpienie osób bliskich nie działa, w razie śmierci jednego z współnajemców
W----------N
1
N
2
(+N
3
) np. W----------Mąż (+) - Konkubina Żona
Czyli mąż rozstał się z żoną (współwynajmującą), która wyniosła się z mieszkania, nie było
orzeczenia rozwodu ani separacji, a mąż zamieszkał w wynajmowanym mieszkaniu z konkubiną.
Zgodnie z poprzednią regulacją konkubina i żona byłyby współnajemcami (sic!), co byłoby
niezgodne z zasadami współżycia społecznego;
nie określa co działa – ustalono, że działają zasady dziedziczenia;
5) oddanie rzeczy w podnajem:
rzeczy – można, bez ograniczeń;
lokale – wymagana zgoda wynajmującego;
czy nie jest dopuszczalny przelew wierzytelności z tytułu najmu – wierzytelność ta
nie podlega cesji;
Umowa, w której jedna strona oddaje drugiej osobie rzecz w bezpłatne używanie i pobieranie
pożytków:
o
nie jest użytkowaniem ani najmem;
o
to umowa nienazwana;
Skutki zbycia rzeczy użyczonej – nie ma zastosowanie do użyczenia (678);
UMOWY ZOBOWIĄZUJĄCE DO ŚWIADCZENIA USŁUG:
Usługa – specyficzne świadczenie
brak definicji w kc;
375: za świadczone usługi lub korzystanie z rzeczy;
czynności (działania) na rzecz innej osoby;
mogą mieć różny kształt;
przedmiot usługi:
czynność prawna;
czynność faktyczna;
48 |
S t r o n a
inne;
ZLECENIE:
kontrakt – wzór (podstawa dla określenia reżimu prawnego innych umów);
strony:
przyjmujący zlecenie,
dający zlecenie;
essentialia negotii – zobowiązanie przyjmującego do dokonania czynności prawnej na
rzecz dającego zlecenie;
kształt zlecenia:
przedstawicielstwo;
domniemanie pełnomocnictwa (734 § 2) – dla nabycia nieruchomości – akt notarialny
(nie uchybia przepisom o pełnomocnictwie);
przyjmujący zlecenie działa w imieniu własnym, ale na rachunek dającego (koncepcja
przedstawicielstwa pośredniego);
skutki – właścicielem przyjmujący, ale ciąży na nim zobowiązanie do przeniesienia
nabytej własności (740); udziela potrzebnych informacji;
jeśli wykonanie wymaga wydatków – powinność wypłacenia zaliczki przez dającego
zlecenie;
essentialia negotii:
zobowiązanie do dokonania pewnej czynności prawnej;
odpłatność – zależne jednak od woli stron, ale ustawodawca przyjął domniemanie
płatności (735);
736 – osoba trudniąca się zawodowo załatwianiem czynności dla innych osób (np.
radca prawny) zawiadamia niezwłocznie o „niechęci” podjęcia sprawy;
!!sprawa!! duża firma farmaceutyczna Y zawarła umowę o doradztwo z X, za wynagrodzeniem, na
czas nieokreślony, z możliwością wypowiedzenia umowy przez obie strony, z zastrzeżeniem, że Y
tylko wtedy, gdy X będzie łamał zasady poufności i konkurencji – za 3-miesięcznym
wypowiedzeniem;
żona X przystąpiła do konkurencji Y, w związku z tym Y wypowiedział umowę zlecenia X mocą
746 § 1;
(746 § 3 – zakaz zrzeczenia się prawa do wypowiedzenia umowy zlecenia)
stanowiska stron:
o
X – Y nie może wypowiedzieć, bo nie ma do tego podstaw;
o
Y – istnieje 746 § 1 (możliwość wypowiedzenia w każdym czasie) i § 3 (nie można prawo
wypowiedzenia zrzec się)
sąd – jaki charakter mają 746 § 1 i 3:
o
§ 3 jako ius cogens
o
§ 1 – ma charakter względnie wiążący;
SN: w umowie o świdczenie usług, do których stosuje się przepisy o umowie zleceniu
dopuszczalne jest określenie przez strony terminu jej wypowiedzenia, także z ważnych powodów.
Zasada dopuszczalności wypowiedzenia może być określona wolą stron, zaś jej granice wyznacza
746 § 3.
stosunek zlecenia jest stosunkiem zaufania już w prawie rzymskim;
wspólne zlecenie:
kilka osób zleciło lub przyjęło zlecenie – ich odpowiedzialność jest wspólna ze
względem drugiej strony solidarnie;
następstwa śmierci zleceniodawcy – zlecenie nie wygasa (747);
następstwa śmierci zleceniobiorcy – zlecenie wygasa;
Umowy o doradztwie:
przepisy o zleceniu, ale nie tylko;
Do umów o świadczenie usług nieuregulowanych w innych przepisach stosuje się przepisy
o zleceniu;
Korepetycje – nieuregulowane normatywnie, stosuje się przepisy o zleceniu.
49 |
S t r o n a
PROWADZENIE CUDZYCH SPRAW BEZ ZLECENIA
wywodzi się z prawa rzymskiego;
dokonanie pewnych czynności w cudzym interesie bez tytułu prawnego;
przesłanki:
negotiorum gestor prowadzi cudzą sprawę bez zlecenia (w interesie własnym i
cudzym np. współwłasność również);
z korzyścią dla osoby, której sprawę prowadzi tj. korzyść, a nie zamiar, zgodnie z
prawdopodobną wolą zainteresowanego);
wymóg identyfikacji nie jest potrzebny – 753 (w miarę możliwości zawiadomić stronę
o prowadzeniu sprawy bez zlecenia);
zachować należytą staranność;
przedstawić rachunek;
wydać nabyte przedmioty;
prawa negotiorum gestora – żądanie zwrotu wydatków i nakładów;
skutki działania – w sposób altruistyczny;
754 – skutki działania wbrew woli zainteresowanego – przywrócić stan poprzedni
UMOWA O ŚWIADCZENIE USŁUG
UMOWA O DZIEŁO:
stronami umowy są przyjmujący zamówienie i zamawiający
jest to umowa wzajemna -> zamawiający musi zapłacić wynagrodzenie
Art. 628 KC – wysokość wynagrodzenia za wykonanie można określić przez wskazanie podstaw
do jego ustalenia lub poniesione nakładu pracy
przyjmujący zamówienie nie musi wykonać osobiście „dzieła”, ale taki obowiązek może
wynikać z umowy lub okoliczności
sposób wykonania określa umowa, wskazówki zamawiającego nie wiążą przyjmującego
Wady:
1) Usuwalne – zamawiający może domagać się:
naprawy
może powierzyć wykonanie innej osobie na rzecz przyjmującego
2) nieusuwane:
zamawiający może odstąpić od umowy, jeżeli wady są istotne
obniżenie wynagrodzenia za wady istotne
Umowa o skorzystanie ze skrytki bagażowej
umowa o najem (PKP udostępnia nam pewną powierzchnię do wykorzystania – co do
zasady)
SN – zostawienie kurtki w restauracyjnej szatni – umowa o przechowanie, zawarta w
sposób dorozumiany
Podwyższenie umówionego wynagrodzenia kosztorysowego
Zawarte w tym przepisie unormowanie ogranicza możliwość podwyższania przez
przyjmującego zamówienie wynagrodzenia kosztorysowego przez dodanie prac nie
planowanych wówczas, gdy do niego należało sporządzenie zestawienia czynności
niezbędnych do wykonania dzieła. Przeciwdziała to uzyskiwaniu zamówień przez
oferowanie zaniżonych kosztorysów, by następnie zwiększać wynagrodzenie już w toku
wykonywania dzieła.
Odmienna jest sytuacja, gdy podstawy obliczenia wynagrodzenia kosztorysowego zostały
przygotowane (np. przed przetargiem) przez zamawiającego i w toku prac okazały się
niekompletne.
Ze względu na charakter tego przepisu, podstawą żądania wyższego wynagrodzenia nie
mogą być także przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu.
50 |
S t r o n a
UMOWY O FUNKCJI KREDYTOWEJ:
POŻYCZKA
Dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość
pieniędzy albo rzeczy oznaczonych co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tą
samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy, tego samego gatunku i tej samej jakości.
Jest to umowa dwustronnie zobowiązująca, ale nie wzajemna (bo obowiązek zwrotu nie
jest odpowiednikiem świadczenia dającego pożyczkę – może być oprocentowana)
obowiązek dającego pożyczkę na przeniesienie własności na biorącego pożyczkę
(wydanie przedmiotu pożyczki)
Dający pożyczkę może odmówić wydania przedmiotu pożyczki, jeżeli zwrot pożyczki jest
wątpliwy z powodu złego stany majątkowego drugiej strony.
Przedawnia się z upływem 6 m-cy od chwili, gdy przedmiot miał być wydany
Dający pożyczkę zobowiązany jest do naprawienia szkody, jeżeli wiedząc o wadach nie
powiadomił o nich (pozytywna wiedza o wadach).
Zwrot przedmiotu pożyczki
Termin zwrotu może być określony w umowie, jeżeli nie jest oznaczony to dłużnik
zobowiązany jest w ciągu 6 tygodni po wypowiedzeniu przez dającego pożyczkę
UMOWA KREDYTOWA
(art. 69 Ustawy prawo bankowe)
Bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie
kwotę środków pieniężnych na określony cel.
Kredytobiorca zobowiązuje się:
a) Korzystania z kredytu w sposób oznaczony w umowie
b) Zwrócić kwotę kredytu wraz z odsetkami
c) Zapłacić prowizję od udzielonego kredytu
Tryb udzielania kredytu:
1. Złożenie wniosku o kredyt przez kredytobiorcę
2. Bank ocenia zdolność kredytową (zdolność kredytowa przyszła- bank wymaga
dodatkowego zabezpieczenia kredytu)
3. Rokowania co do treści zawartej umowy.
4. Udzielenie kredytu
umowa zawarta na piśmie (co do zasady treść jest określona z góry przez bank)
KREDYT OD POŻYCZKI RÓŻNI SIĘ TYM, ŻE KREDYT JEST UDZIELANY NA OKREŚLONY CZAS!
Prawa i obowiązki banku.
OBOWIĄZKI:
oddanie od dyspozycji kredytobiorcy określonej kwoty pieniężnej (wypłata
bezgotówkowa)
Prawa i obowiązki kredytobiorcy.
UPRAWNIENIA:
korzystanie z udzielonego kredytu w wysokości i terminie ustalonym w umowie
OBOWIĄZKI:
obowiązek zwrotu wykorzystanej kwoty kredytu wraz z odsetkami
zapłata prowizji (wynagrodzenie banku zw. z udzieleniem kredytu)
prowizja przygotowawcza – od wykorzystanego kredytu
prowizja dodatkowa – od niewykorzystanego kredytu
UMOWA RACHUNKU BANKOWEGO
Definicja: Przez umowę rachunku bankowego bank zobowiązuje się względem posiadacza
rachunku, na czas oznaczony lub nieoznaczony, do przechowywania jego środków
pieniężnych oraz, jeżeli umowa tak stanowi, do przeprowadzania na jego zlecenie rozliczeń
pieniężnych.
51 |
S t r o n a
Umowa rachunku bankowego została wyodrębniona w kodeksie cywilnym jako umowa
nazwana. Zawiera ona cechy umowy o depozyt nieprawidłowy (art. 845) i umowy zlecenia
(art. 734).
Jest to umowa konsensualna, dwustronnie zobowiązująca, ale nie umowa wzajemna (art.
487 § 2). Z reguły jest to umowa odpłatna, może być zawarta na czas oznaczony lub nie
oznaczony. Ponieważ jedną z jej stron może być tylko podmiot mający odpowiednie
kwalifikacje - status banku (por. uwagę 2), zalicza się ją do tzw. umów kwalifikowanych.
W zasadzie jest umową adhezyjną; do jej zawarcia dochodzi przez przystąpienie klienta
banku do warunków przedstawionych przez bank.
RENTA
W umowie o rentę jedna ze stron zobowiązanej się do oznaczonych świadczeń
okresowych w pieniądzu lub rzeczach oznaczonych co do gatunku.
Za wynagrodzeniem (np. w zamian za przeniesienie własności nieruchomości)
- wzajemna (stosujemy przepisy o sprzedaży – jeżeli odpłatna, jeżeli nieodpłatna
stosujemy przepisy o darowiźnie)
stwierdzona pismem ad probationem
Na czas oznaczony lub dożywotnio
PRAWO DO RENTY prawo podmiotowe, nie ulega przedawnieniu
ROSZCZENIE DOMAGANIA SIĘ RENTY przedawnia się w terminie 3 lat od momentu
wymagalności
Renta wygasa najpóźniej z chwilą śmierci uprawnionego.
Zobowiązanie do renty może również wynikać z:
- orzeczenie sądu
- zapisie w testamencie stosuje się przepisy o rencie umownej
Jeżeli obowiązek płacenia wynika z ustawy to w razie zmiany stosunków, strony mogą
żądać zmiany wysokości lub czasu trwania świadczeń.
UMOWA O DOŻYWOCIE
Umowa wzajemna przez którą właściciel nieruchomości zobowiązuje się przenieść jej
własność na nabywcę, a nabywca w zamian za to zobowiązanie się zapewnić zbywcy lub
osoby jej bliskiej dożywotnie utrzymanie.
6 cech charakterystycznych:
1) Zbywcą własności może być tylko os. fizyczna
2) Nabywcą może być każdy
3) Dożywocie może być ustanowione:
a) Dla zbywcy wyłącznie
b) Kumulatywnie dla zbywcy i os. bliskich
c) Wyłącznie na rzecz os. bliskich
4) Przedmiotem zbycia może być własność każdej nieruchomości
5) Umowa o dożywocie pełni funkcję alimentacyjną (zaspokojenie potrzeb
egzystencjonalnych dożywotnika)
6) Umowa zawarta w formie aktu notarialnego (bo przeniesienie własności)
Treść dożywocia
Umowa określa jakie obowiązki spoczywają na nabywcy własności nieruchomości.
SN: treść powinna być na tyle szeroka, aby dożywotnik nie musiał szukać innych źródeł
utrzymania.
Jeżeli umowa nie precyzuje to art. 908 § 1 KC:
- przyjęcie dożywotnika jako domownika
- dostarczenie mu wyżywienia, ubrania, mieszkania, światła i opału
- pielęgnacja w chorobie
- sprawienie mu własnym kosztem pogrzebu odpowiadającego zwyczajom miejscowym
Dodatkowo:
użytkowanie części nieruchomości (np. ogródek)
52 |
S t r o n a
służebność mieszkania lub inna służebność osobista
uprawnienie do powtarzających się świadczeń należących do treści prawnej
dożywocia
Zobowiązanie realne przeniesienie własności nieruchomości następuje
z jednoczesnym obciążeniem tej nieruchomości prawem dożywocia – stosuje się przepisy
o ograniczonych prawach rzeczowych.
Interesy dożywotnika dodatkowo wzmocnione są tym, że w razie zbycia nieruchomości
nabywca ponosi osobistą odpowiedzialność za świadczenie objęte tym prawem, chyba że
stały się one wymagalne kiedy nieruchomość nie była jego własnością.
Skutek w razie zbycia nabywca wstępuje ex lege w miejsce poprzedniego właściciela
będącego kontrahentem dożywotnika.
Prawo dożywotnika jest niezbywalne i gaśnie wraz z jego śmiercią.
Zmiana dożywocia na rentę (art.913 KC)
1) Jeżeli z jakichkolwiek powodów wytworzą się między zobowiązanym a dożywotnikiem
takie stosunki, aby nie można było wymagać, aby pozostali w bezpośrednim stosunku, sąd
na żądanie jednej ze stron może zmienić wszystkie bądź niektóre uprawnienia na
dożywotnią rentę odpowiadającą wartości tych świadczeń (nie ma znaczenie po której
stronie leżą przyczyny uzasadniające rozwiązanie)
z żądaniem takim może wystąpić kontrahent dożywotnika lub dożywotnik
2) W razie zbycia nieruchomości dożywotnik może żądać zmiany prawa dożywocia na
dożywotnią rentę odpowiadające wartości tego prawa (art. 914 KC)
Rozwiązanie umowy
w przypadkach wyjątkowych sąd może rozwiązać umowę o dożywocie (przysługuje
nabywcy i dożywotnikowi, który zbył nieruchomość)
Uprawnienie to ma charakter ściśle osobisty
Wyrok działa ex tunc (na przyszłość)
Uznanie umowy za bezskuteczną:
KC łagodzi przesłanki wobec osoby uprawnionej do obowiązku alimentacyjnego (art. 916
KC)
Nie można żądać po upływie 5 lat od daty zawarcia tej umowy.
CZYNNOŚCI ZABEZPIECZAJĄCE WIERZYCIELA:
1. zabezpieczenie rzeczowe
2. zabezpieczenie osobiste
Ad. 1) zabezpieczyciel odpowiada określonym składnikiem majątkowym (np. zastaw, hipoteka)
Ad. 2) zabezpieczyciel odpowiada całym swoim majątkiem
Źródła powstania:
umowne – z mocy prawa
przymusowe – np. decyzja administracyjna -> hipoteka przymusowa
ustawowe – ex lege
*zastrzeżenie kary umownej – wzmacnia pozycję prawną wierzyciela
PORĘCZENIE:
Zabezpieczenie typu osobistego
Umowa nazwana, konsensualna
Strony umowy: wierzyciel i poręczyciel, nie jest wymagana zgoda dłużnika
Przez umowę poręczenia, poręczyciel zobowiązuje się względem wierzyciela wykonać
zobowiązanie.
może być zawarta pod warunkiem
53 |
S t r o n a
można poręczyć za dług przyszły -> ale wymóg określenia terminu (art. 878 KC)
zawisłość zobowiązania poręczyciela od innego stosunku prawnego określonego
jako zobowiązanie główne
Cechy, które świadczą o akcesoryjności:
a) Przedmiotem może być dług wynikający z ważnej czynności prawnej
b) Zakres zobowiązania poręczyciela co do zasady, co do zasady, każdoczesna
rozciągłość zobowiązania dłużnika.
c) Poręczyciel zobowiązany jest świadczyć od chwili, gdy dług główny staje się
wymagalny
d) Poręczyciel może podnieść przeciw wierzycielowi zarzuty jakie służą dłużnikowi
głównemu:
mające źródło w uprawnieniach dłużnika głównego
zarzuty przysługujące mu osobiście
Poręczyciel może potrącić wierzytelność przysługującą dłużnikowi względem
wierzyciela -> wyjątek od zasady tożsamości (art. 481).
Zabezpieczenie poręczyciela wygasa wraz z wygaśnięciem stosunku głównego.
Odpowiedzialność poręczyciela:
Odpowiada tak jak współdłużnik solidarny (w braku innego uregulowania).
Różnice od solidarności biernej:
1) Przerwanie lub zawieszenie biegu przedawnienia odnosi skutek względem
poręczyciela.
2) Działania lub zaniechania dłużnika głównego mogą prowadzić do pogorszenia
sytuacji poręczyciela.
3) Wyrok korzystny dla dłużnika działa bezpośrednio na rzecz poręczyciela.
4) Zwolnienie z długu dłużnika głównego zwalnia również poręczyciela.
5) Spełnienie świadczenia przez poręczyciela powoduje wstąpienie poręczyciela w
pozycję zaspokojonego wierzyciela.
Jeżeli dłużnik spóźnia się ze spłatą kredytu, to wierzyciel powinien zawiadomić o
tym poręczyciela:
1) Zawiadomienie stanowi obowiązkową przesłankę wymagalności
2) Roszczenie wobec powierzyciela , zawiadomienie jest to jedynie oświadczenie wiedzy
GWARANCJA BANKOWA
zobowiązanie zaciągnięte przez gwaranta (np. bank) na zlecenie innej osoby w myśl
którego, gwarant zobowiązany jest do zapłaty na rzecz beneficjenta gwarancji po
spełnieniu przez niego określonych przesłanek.
Poręczyciel <-> Gwarant
1) Poręczyciel odpowiedzialny jak współdłużnik solidarny
Odpowiada bez ograniczenia
2) Gwarant ponosi odpowiedzialność samodzielną
Zakres jest określony do pewnego pułapu.
Gwarant nie może podnosić zarzutów ze stosunku podstawowego łączącego
dłużnika z beneficjentem stosunku
54 |
S t r o n a
RODZAJ
UMOWY
DEFINICJA
FORMA
ZAWARCIA
STRONY
ESENTIALIA NEGOTII
TYP UMOWY
PRZEDMIOT
SPRZEDAŻ
Przez umowę sprzedaży sprzedawca zobowiązuje się
przenieść na kupującego własność rzeczy i wydać mu
rzecz, a kupujący zobowiązuje się rzecz odebrać
i zapłacić sprzedawcy cenę. (art. 535 k.c.)
DOWOLNA
chyba, że przepisy
szczególne zastrzegają
formę szczególną
1) sprzedający
2) kupujący
a) zobowiązanie się sprzedawcy do
przeniesienia na drugą stronę
własności rzeczy oraz wydania
rzeczy,
b) zobowiązanie się kupującego do
zapłaty ceny,
c) świadczenie jednej ze stron ma być
odpowiednikiem
świadczenia
drugiej
konsensualna
odpłatna
wzajemna
zobowiązująca
1) rzeczy (a ściślej - prawo własności
rzeczy)
oznaczone
bądź
indywidualnie,
bądź
jedynie
rodzajowo
2) energie: elektryczna, wysokich
ciśnień, gazowa, wodna, cieplna
3) prawa
majątkowe
zbywalne
(zarówno
bezwzględne,
np.
rzeczowe czy autorskie, jak i
względne, np. wierzytelności) oraz
4) zespoły rzeczy i praw
ZAMIANA
Przez umowę zamiany każda ze stron zobowiązuje się
przenieść na drugą stronę własność rzeczy w zamian za
zobowiązanie się do przeniesienia własności innej
rzeczy. (art. 603 k.c.)
Art. 604. Do zamiany stosuje się odpowiednio przepisy o sprzedaży.
konsensualna
odpłatna
wzajemna
zobowiązująca,
art. 155 § 1 -
skutki
rozporządzające
1) mogą być rzeczy (a właściwie -
prawo własności rzeczy) i ich
zbiory,
2) inne prawa majątkowe, jednakże
nie pieniądze (chyba że chodziłoby
o numizmaty)
DAROWIZNA
Przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do
bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego
kosztem swego majątku. (art. 888 § 1 k.c.)
darczyńca –
AKT NOTARIALNY
obdarowany -
DOWOLNA
1) darczyńca
2) obdarowany
zobowiązanie darczyńcy do bezpłatnego
świadczenia na rzecz obdarowanego
kosztem swego majątku
konsensualna
nieodpłatna
zobowiązująca
1) prawa majątkowe, nawet nie
mające wartości obiegowej, jeżeli
tylko mają jakąś wartość dla stron
umowy (mogą tu wchodzić w grę
dla przykładu takie przedmioty, jak
listy lub też fotografie).
NAJEM
Przez umowę najmu wynajmujący zobowiązuje się
oddać najemcy rzecz do używania przez czas oznaczony
lub nie oznaczony, a najemca zobowiązuje się płacić
wynajmującemu umówiony czynsz. (art. 659 § 1 k.c.)
DOWOLNA, co do
zasady
Art. 660. Umowa najmu
nieruchomości lub
pomieszczenia na czas dłuższy
niż rok powinna być zawarta
na piśmie. W razie
niezachowania tej formy
poczytuje się umowę za
zawartą na czas nie oznaczony.
1) wynajmujący
2) najemca
1) zobowiązanie się wynajmującego
oddania rzeczy do używania przez
czas oznaczony lub nieoznaczony
2) zobowiązanie się najemcy do
płacenia umówionego czynszu
konsensualna
odpłatna
wzajemna
1) rzeczy (ruchome i nieruchome)
DZIERŻAWA
Przez umowę dzierżawy wydzierżawiający zobowiązuje
się oddać dzierżawcy rzecz do używania i pobierania
pożytków przez czas oznaczony lub nie oznaczony,
a dzierżawca
zobowiązuje
się
płacić
wydzierżawiającemu umówiony czynsz. (art. 693 § 1
k.c.)
1)
wydzierżawiają
cy
2) dzierżawca
1)zobowiązanie się wydzierżawiającego
do oddania rzeczy do używania
i pobierania pożytków przez czas
oznaczony lub nie oznaczony,
2) zobowiązanie się dzierżawcy do
płacenia
wydzierżawiającemu
umówiony czynsz
konsensualna
odpłatna
wzajemna
1) rzecz przynosząca ze swej natury
lub przeznaczenia pożytki
2) prawo,
którego
wykonywanie
przynosi pożytki
UŻYCZENIE
Przez umowę użyczenia użyczający zobowiązuje się
zezwolić biorącemu, przez czas oznaczony lub nie
oznaczony, na bezpłatne używanie oddanej mu w tym
celu rzeczy. (art. 710 k.c.)
DOWOLNA
1) użyczający
2) biorący w
użyczenie
realna
nieodpłatna
55 |
S t r o n a
LEASING
Przez umowę leasingu finansujący zobowiązuje się, w
zakresie działalności swego przedsiębiorstwa, nabyć
rzecz
od
oznaczonego
zbywcy
na
warunkach
określonych w tej umowie i oddać tę rzecz
korzystającemu do używania albo używania i pobierania
pożytków przez czas oznaczony, a korzystający
zobowiązuje się zapłacić finansującemu w uzgodnionych
ratach wynagrodzenie pieniężne, równe co najmniej
cenie lub wynagrodzeniu z tytułu nabycia rzeczy przez
finansującego. (art. 709
1
k.c.)
Forma pisemna po
rygorem nieważności
(ad solemnitatem)
1) finansujący
2) korzystający
1) zobowiązanie się finansującego do
nabycia rzeczy – od oznaczonej
osoby i na warunkach określonych w
umowie
2) zobowiązanie się finansującego do
oddania
nabytej
rzeczy
korzystającemu do używania albo
używania i pobierania pożytków,
przez czas oznaczony
3) zobowiązanie się korzystającego do
zapłaty
finansującemu
w
uzgodnionych ratach wynagrodzenia
pieniężnego, które jest co najmniej
równe cenie nabytej rzeczy lub
wynagrodzenia z tytułu jej nabycia
konsensualna
odpłatna
1) Przedmiotem
umowy
leasingu
(świadczenia finansującego) mogą
być tylko rzeczy. Rzeczy - to
zarówno rzeczy ruchome, jak i
nieruchomości
(lege
non
distinguente). Z istoty umowy
leasingu wynika, że oznaczenie
rzeczy (ruchomej) powinno być
zindywidualizowana.
UMOWA
ZLECENIA
Przez
umowę
zlecenia
przyjmujący
zlecenie
zobowiązuje się do dokonania określonej czynności
prawnej dla dającego zlecenie. (art. 734 § 1 k.c.)
DOWOLNA
chyba, że zlecenie
łączy się z
pełnomocnictwem, dla
którego wymagana jest
forma szczególna
1) dający zlecenie
2) przyjmujący
zlecenie
zobowiązanie
się
przyjmującego
zlecenie do dokonania określonej
czynności prawnej dla dającego zlecenie
konsensualna
odpłatna lub
nieodpłatna
UMOWA O
DZIEŁO
Przez umowę o dzieło przyjmujący zamówienie
zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła,
a zamawiający do zapłaty wynagrodzenia. (art. 627 k.c.)
Forma podlega
ogólnym regułom,
które odnoszą się do
czynności prawnych
1) przyjmujący
zamówienie
2) zamawiający
1) zobowiązanie się przyjmującego
zamówienie
do
wykonania
oznaczonego dzieła,
2) zobowiązanie się zamawiającego do
zapłaty wynagrodzenia
Świadczenia te są ze sobą powiązane w
ten sposób, że umowa przybiera
znaczenie umowy wzajemnej.
konsensualna
odpłatna
DOŻYWOCIA
Jeżeli
w
zamian
za
przeniesienie
własności
nieruchomości nabywca zobowiązał się zapewnić
zbywcy dożywotnie utrzymanie (umowa o dożywocie),
powinien on, w braku odmiennej umowy, przyjąć
zbywcę jako domownika, dostarczać mu wyżywienia,
ubrania, mieszkania, światła i opału, zapewnić mu
odpowiednią pomoc i pielęgnowanie w chorobie oraz
sprawić mu własnym kosztem pogrzeb odpowiadający
zwyczajom miejscowym. (art. 908 § 1 k.c.)
AKT NOTARIALNY 1) dożywotnik
2) nabywca
konsensualna
odpłatna
DOSTAWA
Przez umowę dostawy dostawca zobowiązuje się do
wytworzenia rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku
oraz do ich dostarczania częściami albo periodycznie,
a odbiorca zobowiązuje się do odebrania tych rzeczy i do
zapłacenia ceny. (art. 605 k.c.)
Forma pisemna dla
celów dowodowych
1) dostawca
2) odbiorca
konsensualna
odpłatna
56 |
S t r o n a
KONTRAKTACJA
Przez umowę kontraktacji producent rolny zobowiązuje
się wytworzyć i dostarczyć kontraktującemu oznaczoną
ilość produktów rolnych określonego rodzaju, a
kontraktujący zobowiązuje się te produkty odebrać w
terminie umówionym, zapłacić umówioną cenę oraz
spełnić określone świadczenie dodatkowe, jeżeli umowa
lub przepisy szczególne przewidują obowiązek
spełnienia takiego świadczenia.
Forma pisemna dla
celów dowodowych
1) producent
rolny
2) kontraktujący
konsensualna
odpłatna
RACHUNKU
BANKOWEGO
Przez umowę rachunku bankowego bank zobowiązuje
się względem posiadacza rachunku, na czas oznaczony
lub nieoznaczony, do przechowywania jego środków
pieniężnych oraz, jeżeli umowa tak stanowi, do
przeprowadzania na jego zlecenie rozliczeń pieniężnych.
(art. 725 k.c.)
PRAWO BANKOWE
forma pisemna dla
celów dowodowych
1) bank
2) posiadacz
rachunku
konsensualna
odpłatna lub
nieodpłatna
AGENCYJNA
Przez umowę agencyjną przyjmujący zlecenie (agent)
zobowiązuje się, w zakresie działalności swego
przedsiębiorstwa, do stałego pośredniczenia, za
wynagrodzeniem, przy zawieraniu z klientami umów na
rzecz dającego zlecenie przedsiębiorcy albo do
zawierania ich w jego imieniu. (art. 758 § 1 k.c.)
KOMISU
Przez umowę komisu przyjmujący zlecenie (komisant)
zobowiązuje się za wynagrodzeniem (prowizja) w
zakresie działalności swego przedsiębiorstwa do kupna
lub sprzedaży rzeczy ruchomych na rachunek dającego
zlecenie (komitenta), lecz w imieniu własnym. (art. 765
k.c.)
PRZEWOZU
Przez umowę przewozu przewoźnik zobowiązuje się w
zakresie działalności swego przedsiębiorstwa do
przewiezienia za wynagrodzeniem osób lub rzeczy. (art.
744 k.c.)
SPEDYCJI
Przez umowę spedycji spedytor zobowiązuje się za
wynagrodzeniem w zakresie działalności swego
przedsiębiorstwa do wysyłania lub odbioru przesyłki
albo do dokonania innych usług związanych z jej
przewozem. (art. 794 § 1 k.c.)
UBEZPIECZENIA
Przez umowę ubezpieczenia ubezpieczyciel zobowiązuje
się, w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa,
spełnić określone świadczenie w razie zajścia
przewidzianego w umowie wypadku, a ubezpieczający
zobowiązuje się zapłacić składkę. (art. 805 § 1 k.c.)
PRZECHOWANIA
Przez umowę przechowania przechowawca zobowiązuje
57 |
S t r o n a
się zachować w stanie nie pogorszonym rzecz ruchomą
oddaną mu na przechowanie. (art. 835 k.c.)
SKŁADU
Przez
umowę
składu przedsiębiorca
składowy
zobowiązuje się do przechowania, za wynagrodzeniem,
oznaczonych w umowie rzeczy ruchomych. (art. 853 § 1
k.c.)
SPÓŁKA
Przez umowę spółki wspólnicy zobowiązują się dążyć do
osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego przez
działanie w sposób oznaczony, w szczególności przez
wniesienie wkładów. (art. 860 § 1 k.c.)
PORĘCZENIE
Przez umowę poręczenia poręczyciel zobowiązuje się
względem wierzyciela wykonać zobowiązanie na
wypadek, gdyby dłużnik zobowiązania nie wykonał..
(art. 876 § 1 k.c.)
Forma pisemna pod
rygorem nieważności
1) poręczyciel
2) wierzyciel
konsensualna
odpłatna lub
nieodpłatna
PROWADZENIE
CUDZYCH
SPRAW BEZ
ZLECENIA
Kto bez zlecenia prowadzi cudzą sprawę, powinien
działać z korzyścią osoby, której sprawę prowadzi, i
zgodnie z jej prawdopodobną wolą, a przy prowadzeniu
sprawy obowiązany jest zachowywać należytą
staranność. (art. 752 k.c.)
UGODA
Przez ugodę strony czynią sobie wzajemne ustępstwa w
zakresie istniejącego między nimi stosunku prawnego w
tym celu, aby uchylić niepewność co do roszczeń
wynikających z tego stosunku lub zapewnić ich
wykonanie albo by uchylić spór istniejący lub mogący
powstać. (art. 917 k.c.)
PRZYRZECZENIE
Kto przez ogłoszenie publiczne przyrzekł nagrodę za
wykonanie oznaczonej czynności, obowiązany jest
przyrzeczenia dotrzymać. (art. 919 § 1 k.c.)
PRZEKAZ
Kto
przekazuje
drugiemu
(odbiorcy
przekazu)
świadczenie osoby trzeciej (przekazanego), upoważnia
tym samym odbiorcę przekazu do przyjęcia, a
przekazanego do spełnienia świadczenia na rachunek
przekazującego. (art. 921
1
k.c.)
POŻYCZKA
Przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się
przenieść na własność biorącego określoną ilość
pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku,
a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość
pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku
i tej samej jakości. (art. 720 § 1 k.c.)
Powyżej 500 zł
forma pisemna dla
celów dowodowych
1) dający
pożyczkę
2) biorący
pożyczkę
konsensualna
odpłatna lub
nieodpłatna
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
skrypt prawo cywilne zobowiązania
Skrypt zobowiązania- 2013, WPIA, Prawo Cywilne, Zobowiązania
Podstawowe pojęcia prawo cywilne, Administracja, Skrypty prawo cywilne, spadkowe, zobowiązania itd
skrypt-zobowiazania, WPIA, Prawo Cywilne, Zobowiązania
PRAWO CYWILNE ZOBOWIĄZANIA PRÓBKA
Umowy nienazwane, WPIA, Prawo Cywilne, Zobowiązania
Egzamin Zobowiazania, WPIA, Prawo Cywilne, Zobowiązania
PRAWO CYWILNE Zobowiązania ćwiczenia, rok 1
ubezpieczenia, prawo, cywilne, zobowiązania
Prawo cywilne (zobowiązania), WSPiA Rzeszów
Prawo cywilne. Spadki - skrypt, Prawo spadkowe
cywilne zobowiazania skrypt, III rok prawa
prawo cywilne zobowiazania, prawo cywilne(12)
zobowiazania - zagadnienia egzaminacyjne, WPIA, Prawo Cywilne, Zobowiązania
prawo cywilne - zobowiązania
Prawo cywilne zobowiazania[1]
więcej podobnych podstron