Wykład 1

Kształtowanie środowiska-to oddziaływanie na środowisko, mające na celu uzyskanie zamierzonych efektów społecznych lub gospodarczych z równomiernym zachowaniem równowagi przyrodniczej a zwłaszcza warunków do odnawiania się zasobów.

Jako dyscyplina naukowa wyłoniła się z melioracji rolnych, którym zasadniczym zadaniem było zwiększanie produkcji rolnej.

Melioracje miały na celu stworzenie warunków do prowadzenia efektywnej produkcji rolniczej na obszarach nieprzydatnych lub niedogodnych. Wykonywano je aby powiększyć powierzchnię obszarów nadających się do rolniczego użytkowania.(osuszanie bagien, wycinanie zarośli, odwałowanie rzek), umożliwić i ułatwić dojazd do pola, a także mechanizację prac(budowa dróg, poprawę kształtu dróg) oraz umożliwić uprawę roślin w ścisłych wymaganiach użytkowych, siedliskowych.

Jako dyscyplina naukowa i działalność praktyczna kształtowania środowiska zaczęło się rozwijać wraz z wprowadzeniem do polityki gospodarczej państwa strategii rozwoju zrównoważonego

W strategi rozwoju zrównoważonego podstawowym zagadnieniem jest ustalenie takiego poziomu korzystania z zasobów środowiskowych, by jego zakres nie prowadził do degradacji środowiska przyrodniczego.

Wstąpienie Polski do Unii Europejskiej w 2004r. spowodowało zmianę otoczenia społeczno-ekonomicznego, w jakim działa od tego czasu polskie rolnictwo.

Współcześnie oczekuję się by rolnictwo nie tylko dostarczało szerokiego asortymentu wysokiej jakości żywności, a także chroniło środowisko i pielęgnowało krajobraz wiejski oraz lepiej traktowało zwierzęta.

Wykład 2

Kształtowanie środowiska jako dyscyplina naukowa i działalność praktyczna zaczęło się rozwijać równocześnie z wprowadzeniem do polityki gospodarczej dla państw strategii rozwoju zrównoważonego.

Strategia rozwoju zrównoważonego wyłoniła się natomiast, gdy społeczeństwa rozwiniętych państw uświadomiły sobie, że przetrwanie człowieka zależy od przyrody. Z drugiej strony coraz bardziej rzeczywistym było, że przeżycie przyrody zależne jest od człowieka, od jego szeroko rozumianej kultury, a w szczególności wiedzy dotyczącej gospodarowania zasobami przyrodniczymi. W strategii rozwoju zrównoważonego kluczowym zagadnieniem jest ustalenie takiego poziomu korzystania z zasobów środowiskowych by jego zakres nie prowadził do degradacji środowiska przyrodniczego.

Nadprodukcja artykułów rolniczych i postępująca degradacja środowiska przyrodniczego spowodowały, że w rozwiniętych krajach obszary rolnicze postrzegane są, jako tereny, gdzie nie tylko pozyskiwane są surowce do produkcji artykułów żywnościowych lecz przede wszystkim miejsce gdzie następuje odnawianie się zasobów czystej wody, powietrza itp. Efektywność prod. rolniczej oceniana jest nie tylko na podst. wysokości plonu z hektara, ale także przez pryzmat jej wpływu na krajobraz, bioróżnorodność, wodę, glebę, powietrze, klimat oraz potencjał rekreacyjny i turystyczny.

Obszary rolnicze zajmują przeważającą część Polski, grunty rolne stanowią ponad 60% ogólnej powierzchni geodezyjnej. Jeżeli dodamy do tego tereny bezpośrednio przyległe, lasy, wody i obszary z infrastruktura wiejska to powierzchnia kształtowania przez rolnictwo, rolnicze wykorzystanie ziemi jest znacznie większe.

Stad znajomość uwarunkowań przyrodniczych, społeczno-ekonomicznych organizacyjnych Rozwoju rolnictwa i ich wpływ na stan zasobów środowiskowych jest ważnym elementem wiedzy z zakresu kształtowania środowiska na obszarach zurbanizowanych

Główne kierunki w zakresie wdrażania polityki ekologicznej na obszarach rolniczych (Plan Rozwoju Obszarów Wiejskich 2003)

* stosowanie tzw. dobrych praktyk rolniczych, zapewniających lepsze wykorzystanie potencjału biologicznego gleb przy jednoczesnym zmniejszeniu negatywnego oddziaływania na środowisko nawozów i środków ochrony roślin

* działanie na rzecz utrzymania urozmaiconego krajobrazu

*prawne i finansowe wsparcie systemów rolnictwa stosujących metody produkcji nie naruszając równowagi przyrodniczej, przede wszystkim rolnictwa ekologicznego i zrównoważonego

*zachowanie tradycyjnych praktyk gospodarowania na terenach przyrodniczo cennych, jako narzędzia ochrony i zrównoważonego wykorzystania zasobów biologicznych

*ograniczenie skali oraz intensywności naturalnej i antropologicznej erozji gleby.

Warunkiem równoważenia rozwoju w rolnictwie jest także organizowanie produkcji rolniczej, zarządzanie systemami rolniczymi, aby uzyskać odpowiednio pod uwagę względem ilościowym i jakościowym produkcji rolnych, nie powodując przy tym negatywnych skutków środowiskowych

System rolniczy (agrosystem) składa się z zasobów przyrodniczych obejmujących także elementy jak gleba, rośliny, zwierzęta, interakcje zachodzące między mini oraz dopływów i odpływów.

Podstawowym warunkiem zrównoważonego zarządzania w rolnictwie jest ochrona środowiska wiejskiego obejmującego zasoby przyrodnicze, także jak woda, gleba, powietrze, bioróżnorodność stosunki ekologiczne oraz ochrona środowiska społecznego i kulturowego.

Wykład 3

Ochrona gleb

Polega na utrzymaniu ich struktury, żyzności i produktywności przeciwdziałania zanieczyszczenia substancjami szkodliwymi i niebezpiecznymi (metalami ciężkimi) a także przeciwdziałaniu erozji.

Należy zaznaczyć, że naturalna erozja jest nieunikniona, a także jest niezbędnym elementem krążenia składników w biosferze. Jej poziom jednak nie powinien przekroczyć tempa zachodzącego procesu glebotwórczego.

Wszystkie elementy systemu rolniczego tj. dopływy, organizacje struktury wewnętrznej systemu rolniczego i jego zarządzanie powinny prowadzić do ochrony lub poprawy zasobów glebowych.

Zanieczyszczeniami gleb metalami ciężkimi można przeciwdziałać poprzez określenie listy dozwolonych i zabronionych substancji do nawożenia i ochrony roślin oraz system kontroli.

Poziom obsady zwierząt powinien być dostosowany do pojemności systemu, a dopuszczalne pasze i ściółki oraz środki weterynaryjne - nie powinny prowadzić do zanieczyszczenia gleb przez nawozy organiczne.

Ochrona wód

Polega na utrzymaniu takiego poziomu ich, jakości, który nie będzie powodował nieakceptowanemu wpływu i ryzyka dla zdrowia człowieka i środowiska oraz ustalenia takiego poziomu poborów zasobów wodnych, który będzie zrównoważony w długim okresie.

Obszary rolnicze zajmują przeważającą część powierzchni i to tu następuje odnawianie zasobów wód podziemnych.

Wody podziemne są chronione znajduje się ponad nimi warstwa gleby, która pełni role filtra przechwytującego zanieczyszczenia. Pojemność tego filtra jest uwarunkowana właściwościami fizycznymi, chemicznymi i biologicznymi gleby.

Najważniejszym źródłem zanieczyszczenia wody w rolnictwie jest azot (azotany, azotyny).

Ważnymi i niebezpiecznymi czynnikami zanieczyszczającymi wody powierzchniowe i gruntowe w obszarach wiejskich mogą być pestycydy i produkty ich częściowego rozpadu i ich pochodne oraz zw. Organiczne i biogenne(gnojowica)

Problem rolniczych zanieczyszczeń wzrasta wraz z intensyfikacją produkcji roślinnej i zwierzęcej.

Czysta gleba ilościowa i jakościowa kontrola dopływów (nawozów, pasz) oraz uważne zarządzanie systemem, rodzaj i termin stosowania nawozów i uważna uprawa gleby ograniczy zanieczyszczenie wód.

Również zrównoważona obsada zwierząt w gospodarstwie , produkcja odpadów, stosowane pasze, sposób żywienia, zapobiegają zanieczyszczenia gleby.

Intensywność produkcji dostosowane do warunków miejscowych Ogranicza zanieczyszczenie wody. Wszędzie tam gdzie zwiększony jest pobór wody.

Ochrona powietrza

Ochrona powietrza ma na celu ograniczenie niepożądanych emisji do atmosfery. Emisje te wpływają zarówno na jakość atmosfery lokalnej (np. aerozole, odory,) jak również na jakość atmosfery globalnej np..(tlenki azotu, siarki,CO2,CH4, freony). Emisje te maja wpływ na klimat lokalny i globalny.

Kontrolowanie dopływów do systemu w sensie ilościowym i jakościowym jak zrównoważone zarządzanie zasobami wewnętrznymi (w tym uważna uprawa gleby, nieosuszanie gleb torfowych, przeciwdziała zwiększonej emisji C02, tlenku azotu i NH3.

Płodozmian, uprawa międzyplonów, zadrzewienia śródpolne, ograniczają emisje pyłów. Ograniczanie i kontrolowanie stosowanych pestycydów ogranicza emisje ich do powietrza.

W systemie przemysłowym wysoka obsada zwierząt i intensywne żywienie przeżuwaczy paszami treściwymi sprzyja emisji NH3 i NH4 a przede wszystkim odorów

Wykład 4

Ochrona bioróżnorodności

Ochrona bioróżnorodności polega na zapewnieniu zrównoważonego rozwoju bioróżnorodności biosfery krajobrazu regionalnego.

Bioróżnorodność tworzą elementy:

*różnorodność gatunkowa flory i fauny ( w tym rośliny i zwierzęta rolnicze)

*różnorodność biotopów i ekosystemów.

Zachowanie różnorodności ekosystemów, biotopów i gatunkowej fauny i flory zarówno naturalnej jak i dzikiej, rolniczej jest podstawowym warunkiem ochrony bioróżnorodności. Ważnym czynnikiem zachowania bioróżnorodności jak i wielokulturowość produkcji i jej dostosowanie do istniejących warunków siedliskowych.

Obejmuje one różne formy użytkowania ziemi (sady, pastwiska, łąki, pola uprawne), co gwarantuje zachowanie różnorodności ekosystemów. Ich zrównoważone nawożenie i ulepszanie (meliorowanie) zapewnia utrzymaniu zróżnicowania biotopów.

Dobór gatunków roślin i zwierząt uprawnych a także metody ochrony roślin i intensywność produkcji powinno zagwarantować utrzymanie bioróżnorodności gatunkowej.

Stosunki ekologiczne.

Obejmują dwa etapy:

*spójność ekologiczne

*dobre traktowanie zwierząt.

Spójność ekologiczna- uznaje zgodność jednego elementu z drugim i obejmuje spójność pionową, przestrzenną i cykliczną.

Spójność ekologiczna- to różnorodność gatunków biotopów oraz ekosystemów i w układzie przestrzennym (spójność pozioma) w układzie czasowym (spójność cykliczna)

Intensyfikacja produkcji rolniczej i „ulepszanie warunków siedliskowych” powoduje zakłócanie spójności pionowej.

Przykładem tego może być pole pszenicy (rośliny o dużych wymaganiach) na glebie lekkiej, brak spójności rośliny z glebą wynika z działań rolnika tj. nawożenie i nawadnianie.

Przykładem braku spójności pionowej są pola uprawne z zalewanej dolinie rzecznej.

Dobre traktowanie zwierząt gospodarczych polega głównie na tym, że są one żywione i utrzymywane zgodnie z uwarunkowaniami genetycznymi i behawioralnymi (np. dostęp przeżuwaczy do odpowiednich pastwisk)

Ochrona środowiska społecznego

Ochrona środowiska społecznego nabiera coraz większego znaczenia, bowiem obszary wiejskie w wielu państwach świata opustoszały. Mechanizmy wolnego rynku doprowadziły do powiększenia form i spadku miejsc pracy.

Malejąca liczba ludności wiejskiej powodowała kurczenie się lokalnego rynku zmniejszenia się zakresu usług socjalnych, ekonomicznych oraz pogorszenie ich struktury.

Sposobem na to jest poprawienie wiejskiej ekonomi i większa aktywizacja społeczności wiejskiej.

Podstawowym warunkiem zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich jest zachowanie rolników, jako grupy społecznej właścicieli i użytkowników krajobrazu wiejskiego. Oznacza to również konieczność zagwarantowania żywności systemów rolniczych.

Rolnictwo przemysłowe wymusza ciągłe zwiększanie produkcji, co doprowadziło do nadprodukcji wysokich kosztów środowiskowych i wysokiego bezrobocia w obszarach wiejskich.

Poprawianie ekonomii wiejskiej polega, więc na uwzględnieniu w ocenie efektywności ekonomicznej systemów rolniczych, korzyści i strat środowiskowych oraz społecznych.

Wprowadzenie różnego rodzaju mechanizmów „kar” (np. redukcji dopłat) za działalność rolniczą, która bezpośrednio wpływa negatywnie na środowisko oraz ogranicza zatrudnienie w rolnictwie jest jednym z bardzo ważnych elementów Polityki Rolnej UE.

Wykład 5

Ochrona i kształtowanie użytków rolnych

Użytkami zielonymi nazywamy tereny pokryte roślinnością zielną. Wyróżnia się zielone trwałe i przemienne.

Trwałe użytki zielone- tereny pokryte zbiorowiskami roślinnymi o składzie gatunkowym dostosowanym do określonych warunków ekologicznych i długotrwałego użytkowania.

Przemienne użytki zielone-użytki zielone zakładane na gruntach ornych na okres kilku lat- krótkotrwałe użytki.

Na trwałych i przemiennych użytkach zielonych w odróżnieniu do gruntów ornych nie są wykonywane zabiegi uprawy gleby.

Użytki stanowią integralny i znaczny element polskiego krajobrazu. Powierzchnia użytków stanowi ponad 10% obszaru Polski i ponad 20% ogółu użytków rolnych.

Powstawały one w wyniku karczowania lasów, a o ich istnieniu i funkcjonowaniu decyduje człowiek.

Z ekologicznego punktu widzenia użytkami rolniczymi nazywane są użytkowymi ekosystemami trawiastymi. Pozyskuje się z nich pasze objętościowe.

Szata roślinna oraz warunki fizjologiczne i siedliskowe, w jakich użytki zielone występują powoduje ze obok funkcji paszowych pełnia one funkcje obszarów rolniczych.

Cechy systemu trawiastego

1) stałe zadarnienie gleby- darń, jest to wierzchnia warstwa gleby, w której znajdują się organy rozmnażania wegetatywnego.

- darń, stabilizuje, chroni glebę przed zanieczyszczeniami

- przez erozją

- poprawia retencyjność gleby

- umożliwia roślinom regeneracje po zimie

Przyczynia się do rozmnażania roślin

Silne zwarcie darni daje możliwość przeniesienia jej w inne miejsce bez większej szkody

2) duże zróżnicowane gatunkowe szaty roślinnej- roślinność użytków zielonych obejmuje od kilku do kilkudziesięciu gatunków roślin naczyniowych. Należą one do 41 rodzin botanicznych. Najwięcej gatunków pochodzi z następujących roślin: traw (48), zbożowych (42), turzycowatych (35), motylkowatych (24), goździkowatych (19), baldaszkowatych (18), trednikowatych (18)

3) biomasa podziemna większa od nadziemnej- w warunkach klimatycznych Polski biomasa jest 1,5 do 3 krotnie większa od biomasy nadziemnej (runi). Taki układ sprzyja stabilności i trwałości zbiorowisk oraz odporności na niekorzystne warunki pogodowe w okresie wegetacyjnym i zimowym

4) warstwowy układ struktury biomasy- w przestrzennym rozmieszczeniu nadziemnej i podziemnej biomasy wyróżnia się warstwy:

- plonu rolniczego- powyżej 5-7 cm od powierzchni gleby

-ścierni - od powierzchni gleby do 5-7cm

-darniowa- od powierzchni gleby do 5 cm jej głębokości.

-korzeniowa - od 5-35 cm od powierzchni gleby

Struktura biomasy roslin użytków zielonych jest warunkiem wieloletnich przystosowań poszczególnych gatunków roślin do warunków siedliskowych i wspólnego bytowania na określonej powierzchni jak również sposobu i intensywności użytkowania

5) duża produkcja biomasy- większość plonu rolniczego- biomasy wykorzystywane jest do produkcji paszy, może wynosić od 1,5-10 ts.m.ha^-1 co stanowi ok.5-40% suchej masy roślin.

Największa biomasa odznacza się warstwa darniową, ma łące stanowi ona od 3-50 %, na pastwisku 57-65%. Dużym (ok.20%) w miarę stałym udziałem wynikającym z zróżnicowanego procesu zamieniania liści i pędów, wzrostem rozwoju odznacza się warstwa ścierni. Najmniejsza biomasa znajduje się w warstwie korzeni (10-18% udziału w strukturze zbiorowiska)

6) akumulacja substancji organicznej w glebie- wytworzona, a niezebrana z plonem, biomasa obumiera i podlega procesowi rozkładu. Utrudniony dostęp do gleby ogranicza proces mineralizacji substancji organicznej i sprzyja jej gromadzeniu.

7) duża zdolność przystosowawcza i samoregulacyjna- wieloletnie gatunki użytków rolniczych charakteryzują się dużą zdolnością przystosowawczą i regeneracyjną co sprzyja zachowaniu stabilności zbiorowiska jako części i szybkiemu osiągnięciu stanu równowagi.

Zakłócenie równowagi między rozwojem organów podziemnych i nadziemnych roślin jest sygnałem niekorzystnych zmian zachodzących w użytkach zielonych, mogących prowadzić do ich degradacji.

Czynniki kształtujące zbiorowiska zielone użytków zielonych.

A- Warunki siedliskowe i klimatyczne

- wilgotność, żyzność, odczyn gleby

- zależności miedzy nimi

Duża zawartość azotu wpływa na bujny rozwój traw np. kupkówka pospolita

Zasobność gleby w fosfor sprzyja rozwojowi roślin motylkowych oraz niektórych traw.

Na glebach zasobnych w potas zwiększa się udział bylin w runi (mniszka pospolitego)

Wpływ warunków klimatycznych na skład botaniczny runi polega głównie na możliwości lub ich braku osiągnięcia przez rośliny pełnego cyklu życiowe

Wykład 6

B) zdolność przystosowawcza roślin -poszczególne gatunków roślin wykształcają specjalne mechanizmy umożliwiające im występowanie w określonych warunkach siedliskowych oraz przetrwanie niesprzyjających warunków pogodowych. Przystosowanie te dotyczą budowy anatomicznej przebiegu procesów fizjologicznych oraz cykli rozwojowych roślin. Konsekwencją dostosowania się do danych warunków siedliskowych jest często wolniejszy przebieg procesów fotosyntezy i mała produktywność biomasy nadziemnej.

C) wzajemne oddziaływanie roślin - współbytowanie na określonej powierzchni dużej liczby gatunków jest możliwe dzięki osiąganiu przez nie w różnym czasie maksymalnego tępa wzrostu i kolejnych faz rozwojowych prowadzących do wydania nasion.

Okresowa przewaga danego gatunku w zbiorowisku związana z porą jej kwitnienia nazywa się aspektem sezonowym tego gatunku. Pomimo zjawiska sezonowości skład botaniczny zbiorowisk wielogatunkowych kształtowany jest przede wszystkim pod wpływem wzajemnej konkurencji. Gatunki rywalizują ze sobą o przestrzeń życiową światło wodę i skł pokarmowe. Zdolność konkurencyjna roślin zależy od: ich pokroju właściwości biologicznych oraz warunków siedliskowych.

Najsilniej zachodzi w początkowym okresie kształtowania się zbiorowiska. Innym zjawiskiem oddziaływania na siebie roślin w zbiorowiskach UZ jest allelopatia polegająca na wydzielaniu przez rośliny substancji chemicznych, które działają hamująco lub stymulująco na wzrost i rozwój roślin sąsiednich. Substancje te są wydzielane przez korzenie.

Zjawisko ma wpływ na jakościowy i ilościowy skład botaniczny zbiorowiska.

* silny wpływ na kształtowanie składu botanicznego UZ wywierają pasożyty i półpasożyty. Oddziaływanie półpasożytów polega na osłabieniu prze nie ich żywicieli.

Działanie człowieka: nawozy stosowane, które zakłócają naturalny rozwój roślin oraz decydują o ich występowaniu.

Użytkowania pastwiskowe -stale jednostronne użytkowanie umożliwia rozwój jedynie znoszącym.

Klasyfikacja typologiczna TUZ:

1.Czyniki fizjolograficzne ( wys. n.p.m. rzeźba terenu budowa geologiczna)

2. Czynniki siedliskowe (położenie w krajobrazie warunki wodno powierzchniowe typ gleby żyzność)

Ze względu na fizjograficzne wyróżnia się następujące typy UZ

*niżowe dolinne

*niżowe pozadolinne

* terenów górzystych

Czynniki siedliskowe obejmują:

*położenie w krajobrazie (dolina jeziora zbocza sródpole ponadto wyróżnia się rzeźbę terenu np. płaski falisty nachylenie zbocza)

*warunki wodno-powietrzne warstwy wodne są określone na podstawie zasiedlających wód uwilgotnienia gleby oraz warunki odpływu wody.

Siedliska łakowe mogą być zasilane:

-wodą opadową

-gruntową

-powierzchniową.

Warunki odpływu, czyli szybkość przemieszczania się wody w profilu glebowym do wód gruntowych zależy od składu granulometrycznego gleby mineralnej a na glebach torfowo murszowych od wielości i rodzaju zboża torfowego.

Warunki powietrzne: są ściśle związane z warunkami wodnymi ponieważ woda i powietrze występują w glebie w stosunku antagonistycznym. Im większe uwilgotnienie tym mniejsze natlenienie.

*Typ gleby:

Gleby łąkowe w ogólnej klasyfikacji gleb polskich zalicza się do działu gleby semihydrogenicznych i napływowych. Różni się ona odmiennymi roślinami.

Wykład 7

Ze względu na zróżnicowane warunki środowiskowe, w ramach typu środków typu użytków zielonych wyróżniono grupy:

-Łęgi

-Łaki zalewowe położone na torfach zalewowych dolin rzecznych i potoków

-grunty- położone na glebach mineralnych, okresowo lub wcale niezalanych wodami gruntowymi

- bielawy- łaki bagienne położone na torfowiskach wodnych o silnym uwilgotnieniu i czynnym procesie torfotwórczym.

-morszowiska-łaki bagienne powstałe po osuszeniu siedlisk mokrych

Kompleksowa ocena użytków zielonych inaczej rzecz biorąc waloryzacja(użytki zielone pełnią funkcję produkcyjne i przyrodnicze)

1) Cechy pasa z użytków zielonych:

a) Naturalne- pochodzą bezpośrednio ze zbiorowisk wodnych, dostarcza zwierzętom składników odżywczych, związki mineralne, enzymy, lecytyny, związki aromatyczne, które pobudzają apetyt i działają dietetycznie, niektóre niekiedy mlekopędnie

b) Zdrowie-pasze takie są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu zwierzęcego i jego kondycji.

2) Brak ziarna w żywieniu jest powodem wielu schorzeń:

a) tanie- wieloletnie pozyskiwanie paszy bez ponoszenia kosztów związanych z uprawą gleby i zakupem nasion

3) Wielkość rolnicza użytków zielonych obejmuje:

a) wielkość plonowania

Plon- określa się masę nadziemną roślin, która została skoszona lub pobrana przez paszące się zwierzęta. Miarą produktywności siedlisk użytkowych jest wielkośc pozyskiwanej przez człowieka masy nadziemnej roślin z 1 ha. Miarą produktywności zbiorowisk zalewanych torfowisk może być obok plonu suchej masy produkcje mleka, mięsa, wełny lub siła robocza.

b) wartość paszowa runi

4) Przy produktywności siedlisk łąkowych bierze się pod uwagę:

a) produktywność naturalną, plon naturalny

b) produktywność aktualna, plon rzeczywisty

c) produktywność możliwa, plon potencjalny

5) O produktywności użytków zielonych decydują:

a) warunki siedliskowe- dostępność wody i składników pokarmowych

b) skład punktowy zbiorowisk -gatunki o różnej produktywności

c) stopień zagęszczenia -liczba mini pędów wszystkich roślin na określonej powierzchni

d) tępo regeneracji roślin

e) długość okresu wegetacyjnego im dłuższy tym większa produkcja biomasy

f) temperatura opady

g) nawożenie

h) intensywnośc użytkowania

i) wysokośc korzenia

j) lata użytkowania

6) Wartość paszowa runi

Decydują:

a) skład botaniczny- poszczególne gatunki wykazujące różne zawartości składników pokarmowych białka włókna, tłuszczów, cukrów

b) sposób użytkowani i faza dojrzałości roślin, w miarę wzrostu zmniejsza się masa liści, a wzrasta masa łodyg, co powoduje zmianę składu chemicznego roślin, obniża się zawartość białka, tłuszczu cukrów, a wzrasta włókna.

7) Wartość przyrodnicza:

a) ochrona wód - magazynowanie zasobów wody, rozładowywanie fali powodziowe, oczyszczanie

b) ochrona powietrza - napowietrzenie, poprawa klimatu, oczyszczenie i jonizacja

c) ochrona gleby - ochrona przed erozją, ochrona przed nadmiernym zagęszczeniem wierzchniej warstwy gleby, ochrona przed degradacją

d) ochrona bioróżnorodności - zachowanie banku informacji genetycznej, zachowanie miejsc bytowania zwierząt, zachowania krajobrazów-walorów

Wykład 8

1. Zrównoważone gospodarowanie na użytkach zielonych:

2. polega na umiejętnym połączeniu ich rolniczego wykorzystania, użytkowania z ochroną zasobów środowiska przyrodniczego takich jak: wody gleby, powietrze, biróżnorodnośc itp.

3. Podstawowym warunkiem jest tu dostarczenie sposobu intensywności rolniczego wykorzystania do specyfiki poszczególnych środowisk

2. Zróżnicowanie gospodarowania w środowiskach łęgowych:

a) W Polsce zajmuje ok. 23 % użytków zielonych, są to obszary o bardzo dużym uwilgotnieniu i żyzności, co sprawia że stopień naturalności tych siedlisk jest szczególnie wysoki

b) Okresowe zalewy zapewniają trwałość występowania zbiorowisk trawiastych (wyczyńca łąkowego, miazgi trzcinowatej, turzycowatych, a w warunkach stale zatopionych zbiorowisk turzyc kępowych z turzycą pospolitą, oraz w zaroślach z dużym udziałem wierzby)

c) w zbiorowiskach tych występują rzadkie gatunki roślin dużo zagrożonych np. rdest wężownik, ostrożeń warzywny

d) są również atrakcyjnym miejscem dla zwierząt (głownie tych zagrożonych wymarciem) (wodniczka i derkacz)

e) położenie siedlisk łęgowych w krajobrazie pomiędzy ciekiem wodnym a plonami ornymi powoduje że użytki te z jednej strony gromadzą znaczne ilości wody, z okresowych wezbrań, rozładowując fale powodziową i chroniąc tereny przyległe, zabezpieczają przed eutrofizację wód, przyczyniają się do oczyszczania. Wykorzystywane są jako: zbiorniki retencyjne. Wysoka wilgotność siedliska tworzy specyficzny mikroklimat.

f) soczystość i świeżość runi, unikalne bogactwo florystyczne, piekno krajobrazowe, intensywność bodźców zapachowych, powoduje, że są one coraz częściej celem turystycznym Polaków i osób z zagranicy.

g) Zrównoważone gospodarowanie: polega na utrzymaniu lub poprawie dotychczasowych zasobów i funkcji przyrodniczych tych siedlisk w zakresie.

- ochrona wód-sposób gospodarowania runi po zimie prowadzi do ich zanieczyszczenia i zmniejszenia retencji wodnej tych siedlisk, utrzymywanie roślinności łąkowej o dużych potrzebach pokarmowych, przyczynić się będzie do oczyszczania wód powierzchniowych i eutrofizacji. Utrzymanie zwartego zadrzewienia i wynoszenie biomasy zapewni właściwe gospodarowanie, funkcjonowanie punktu biologicznego. Nie należy budować nowych systemów melioracyjnych i zamieniać je na pola

- ochrona gleby- utrzymanie zalewów, na mule przyczyniać się będzie do wzrostu składników pokarmowych, a odczyn nie ulegnie istotnym zmianom. Utrzymanie dużej wilgotności sprzyjać będzie utrzymaniu i powstawaniu gleb organicznych. Na glebach mineralnych nie można stosować wałowania, gdyż pogarsza to strukturę gleby

- ochrona powietrza i klimatu - powinno utrzymać się wysoką wilgotność siedlisk, która tworzy specyficzny mikroklimat oraz poprawia bilans wodny terenów przyległych dodatkowo zmniejsza emisję, CO₂ do atmosfery. Koszenie sprzyjają tworzeniu się fitoescydów, które mają działanie bakteriobójcze.

- ochrona bioróżnorodności - nie budować nowych systemów melioracyjnych, sposób użytkowania powinien być dostosowany do rytmu rozwojowego roślin i zwierząt, zasiedlających to środowisko. Ekstensywne gospodarowanie kośne, to podstawa koszenie należy rozpocząć od środka użytków.

- ochrona krajobrazu- należy zachować cechy siedliska runi lęgowej i krajobrazu łęgowego

Wykład 9

1. Narzędzia prawne utrzymania lub poprawy wartości przyrodniczej użytków zielonych.

1. w ramach programu rolno-środowiskowego przedsięwzięcie związane z równoważonym gospodarowaniem na użytkach zielonych, zasoby wydzielone są w pakiety np.

- utrzymanie łąk ekstensywnych PO1

- półnaturalne łąki jednokośne (wykaszanie ręczne i mechaniczne)

- półnaturalne łąki dwukośne

- utrzymanie pastwisk naturalnych PO2

- pastwiska na murawach ciepłolubnych, CO2

- pastwiska nizinne,

-pastwiska górskie 350-550 m.n.p.m

- pastwiska górskie powyżej m.n.p.m.

- rolnictwo zrównoważone

- rolnictwo ekologiczne SO2

- trwałe użytki zielone (bez certyfikatu zgodności)

- trwałe użytki zielone (z certyfikatem zgodności)

1. Pakiet utrzymania łąk ekstensywnych (dotyczy siedlisk o dużych walorach przyrodniczych i krajobrazowych)

1. plan musi zawierać:

-wskazanie zadań realizowanych w ramach pakietu opis środowiska roślinnego, typ zbiorowiska, charakterystyka gatunków, poziom wód gruntowych.

- opracowanie metod wykaszania i zbiorów ściętej trawy (metoda ręczna lub mechaniczna)

- plan wypasów w przypadku użytkowania zmiennego

- poziom planowanego nawożenia wraz z uwzględnieniem jego celowości.

1. Pakiet utrzymania pastwisk ekstensywnych:

1. utrzymanie pastwisk ekstensywnych zakłada przywrócenie lub utrzymanie ekstensywnych wypasów, na półnaturalnych pastwiskach w sposób charakterystyczny utrzymania walorów i miejsc przetrwania gatunków zagrożonych wyginięciem

2. Pakiet powinien zawierać:

- wskazanie zadań zrealizowanych w ramach pakietów,

- opis środowiska roślinnego,

- skazanie sezonu pastwiskowego,

- określone sposoby wypasu,

- sposób dostarczenia wody wypasanym zwierzętom

- zabezpieczenie miejsc lęgowych ptaków

- plan wypasu bydła i koni

- poziom planowanego nawożenia i wapnowania.

1. Pakiet rolnictwa zrównoważonego:

1. Rolnictwo zrównoważonego polega na: stosow metod umożliwiających racjonalne zagospodarowanie przyrodniczymi i ograniczenie negatywnego wpływu plonami rolnictwa na środowisko poprzez prowadzenie integrowanej ochrony roślin oraz planu nawożenia.

2. Pakiet musi zawierać:

- wskazanie zadań w ramach pakietów,

- plan nawożenia oparty na analizie gleby,

- coroczny bilans azotu,

- poziom nawożenia azotem,

- nie stosowanie osadów ściekowych

1. Pakiet rolnictwa ekologicznego:

1. polega na gospodarowaniu, które sprzyja procesom ekologicznym, udostępniającym składniki pokarmowe dla roślin

2. pakiet musi zawierać:

- wskazanie zadań realizowanych w ramach pakietów,

- zasoby określone w przepisach o rolnictwie ekologicznym,

1. Pakiet stref buforowych:

1. polega na tworzeniu nowych - 2-lub 5m pasów zadarniowych na granicy gruntów ornych ze zbiornikami wód powierzchniowych z terenami intensywnie użytkowanymi rolniczo, w celu ograniczenia negatywnego oddziaływania siedlisk wrażliwych

b) pakiet musi zawierać:

- pakiet musi zawierać wskazanie zadań realizowanych w ramach pakietów,

- charakterystykę strefy buforowej,

- zalecenie dotyczące zakładania i pielęgnacji.

1. Zachowanie cech siedliska i runi łąk ekstensywnych wymaga:

1. przestrzeganie zwykłej praktyki rolniczej

2. zrezygnowanie z odłogowanie

3. zakaz przeorania

4. zakaz wałowania

5. zakaz budowania nowych systemów melioracyjnych

6. zakaz stosowania pestycydów

7. zakaz obsiewania nasion

8. zakaz koszenia od środka do zewnątrz łanu

9. zakaz stosowania tzw. wypłoszonej

10. usuwanie skoszonej runi

1. Dodatkowe wymagania dla wariantu półnaturalne łąki jednokośne to:

-zakaz nawożenia

-termin pierwszego koszenia od 1 lipiec, a dla łąk trzęślicowych po 15 września,

-stosowanie lekkiego sprzętu po wykoszenia mechanicznym

-obsada zwierząt nie większa niż 0,5 DJP/ha

2. Dodatkowe wymagania dla wariantu półnaturalne łąki dwukośne:

1. Termin pierwszego koszenia po 1 lipc

2. W siedliskach naturalnych zakaz stosowania wapniowania i nawożenia.

3. Możliwość wyparowania po 1 lub 2 pokosach

4. Dozwolone miejsce stosowania selektywnych zamączy herbicydowych do niszczenie chwastów

5. W siedliskach przez zasięgiem kanałów dozwolone jest wapnowanie.

Wykład 10

Ideą rolnictwa zrównoważonego jest racjonalna intensyfikacja produkcji CO wpływa na jakość środowiska naturalnego

*wprowadzenie zmianowania

*ograniczenie zużycia nawozów azotowych

*Stosowanie nawozów w ilości niezbędnej roślinom na podstawie wyników analiz chemicznych

…..powoduje nie tylko korzystny wzrost roślin

Zmianowanie- racjonalne następstwo roślin po sobie na danym polu

Płodozmian- zmianowanie zaplanowane na szereg lat

Rotacje zmianowania- zamknięty cykl następstwa roślin odpowiadający liczbie lat po której każda roślina wraca na to samo miejsce

Ogniwo zmianowaniowe- dwie kolejne rośliny uprawne w plonie głównym pierwsza określona jako przedplon druga roślina następcza

Człony zmianowane- fragment zmianowania obejmujący dwie trzy rośliny, z których pierwsze wzbogacają a ostanie zaniżają jego przemysł produkcyjny (niezbożowe-zbożowe-zbożowe)

Czynniki zmianowania:

- zespół warunków w różnym stopniu decydujących o wielkości i jakości plonu, które trzeba uwzględnić układając zmianowanie

I Przyrodnicze-( dotyczą środowiska) np. jakoś gleby potrzeby wodne dł. okresu wegetacyjnego

II Agrotechniczne (określające wymagania roślin….do uprawianych…..nawożenia ochrony roślin

III Organizacyjno -ekonomiczno-techniczne( uwarunkowania poza przyrodnicze dotyczące opłacalności produkcji wyposażenia gosp )

Sposób oddziaływania zmianowania na plonowanie roślin:

Oddziaływanie przedplonu i mianowanie na plonowanie roślin:

-biologiczna aktywność gleby

-zaw subst organicznej

-struktura gleby i jej uwilgotnienie

-zachwaszczenie

-zaw skł pokarmowych

Zadania płodozmianu we współczesnym rolnictwie:

-ograniczenie wymywania skł nawozowych a głównych azotanów oraz ochrona gleb przed erozją -możliwe ciągłe utrzymywanie pod okrywami roślinnymi

-ograniczenie nasilenia specyficznych chorób i szkodników

- utrzymywanie przynajmniej na stałym poziomie żyzności i biologicznej aktywności gleby

- ograniczenia wahań plonów i dochodów w latach

Odpowiedni dobór i następstwo roślin w płodozmianie decyduje o skuteczniej ochronie gleby i ograniczeniu strat skł pokarmowych:

-ochrona jest większa gdy gleba jest pokryta roślinnością

-zmianowanie powinno zawierać rośliny motylowe

- zwiększenie udziału pól zielonych

- na równinach 60-50% powierzchni powinna pozostać przez cały rok pod okrywą roślinną na terenach zagrożonych erozją 75%

Ochronne znaczenie płodozmianu:

-utrzymanie gleby pod okrywą roślinną

- utrzymanie na wys. poziomie subst organicznej

- kształtowanie biologicznej aktywności gleb

Wykład 11

Pakiet rolnictwa ekologicznego roln ekologiczne polega na gospodarowaniu, które sprzyja procesom biologicznym udostępniającym składniki pokarmowe dla roślin z wykorzystaniem metod określonych w ustawie o roln ekolog

Pakiet musi zawierać -wskazanie zadań realizowanych w ramach pakietu -zasady określone w przepisach o rolnictwie ekologicznym

Pakiet stref buforowych polega na tworzeniu nowych 2lub5 metrowych pasów zadawnionych na granicy gruntów rolnych ze zbiornikami wód powierzchniowych z terenami intensywnie użytkowanymi rolniczo w celu ograniczenia negatywnego oddziaływania i ochrony siedlisk wrażliwych

Pakiet musi zawierać -wskazanie zadań realizowanych w ramach pakietu -charakterystykę strefy buforowej -zalecenia dotyczące zakładania i pielęgnacji w tym dobór gatunków traw i roślin zielnych typ i częstotliwość zabiegów agrotechnicznych płodozmian jako element ochrony środowiska rolniczego ochronne znaczenie płodozmianu polega na -utrzymaniu gleby pod okrywą roślinną ………………….

Podstawowe błędy popełniane na terenach użytkowanych rolniczo które przyczyniają się do pogorszenia jakości gleby

- nie uzupełnianie skł pokarmowych wyniesionych z gleby wraz z plonem roślin

- pozostawianie gleby bez okrywy roślinnej przez znaczną część roku

- niewłaściwa uprawa gleby i dobór gatunków roślin uprawianych na terenach podatnych na erozję

-zagęszczenie gleby powodowane ciężkimi maszynami i narzędziami rolniczymi

Nawozy właściwości i wpływ na środowisko pod nazwą nawozy kryją się subst zawierające składniki pok konieczne do prawidłowego wzrostu i rozwoju roślin

Nawożenie to dostarczanie roślinom przyswajalnych form skł pok gdy ich ilość w siedliskach jest niewystarczająca z pktu widzenia ochrony i kształtowania środowiska

Do nawozów należy zaliczyć substancje zawierające korzystne składniki wpływające na właściwości gleb co pośrednio wpływa też na wzrost i rozwój roślin

Ze względu na oddziaływanie na środowisko glebowe nawożenie i nawozy można podzielić na 2 grupy

1 nawozy wpływające na właściwości gleb:

- organiczne

- wapniowe

2 nawozy dostarczające skł po karmowych: azotowe(N), fosforowe, potasowe i wieloskładnikowe

Charakterystyka nawozów kształtujących właściwości gleb

NAWOZY ORGANICZNE

Zawierają znaczne ilości subst organicznej zalicza się do nich obornik gnojowice gnojówkę kompost nawozy zielone okrywy, (mulcze) ponieważ powstają w gospodarstwach zwane są również nawozami gospodarskimi ich wpływ na glebę jest wielostronny i zależy od właściwości gleby i właściwości nawozu nawozy organicz -wzbogacają glebę w subst org która jest substratem do produkcji próchnicy a przez to zwiększają kompleks sorpcyjny i poprawiają właściwości fizykochemiczne i fizykowodne gleb -wprowadzają do gleby dużo związków stanowiących pożywkę dla mikroorganizmów glebowych przez co poprawiają aktywność biologiczną gleb - są nawozami pełnymi gdyż zawierają wszystkie makro i mikroelementy

Wartość nawozów org określają 2 zasadnicze parametry

1-wartość próchniczotwórcza (ocenia się na podstawie współczynników humifikacji zwanych również współczynnikiem reprodukcji glebowej subst organicznej wsk ten określa ilość o jaką gleba została wzbogacona w wyniku stosowania danego nawozu czy uprawy rośliny. Wartość tych współczynników zależy od rodzaju materii organicznej który wpływa na proces jej humifikacji i rozkładu w glebie Wskaźnikiem jest stosunek C:N w nawozach organicznych waha się od 75:1 w słomie 7:1w gnojowicy wartość nawozową określa zawartość makro i mikroelementów w nawozie

2-wartość nawozowa

Wykład 12

Charakterystyka nawozów kształtujących właściwości gleb

Obornik-przefermentowana mieszanina odchodów zwierzęcych i ściółki, produkowany w ściółowych systemach utrzymania zwierząt gosp.

Gnojówka-przefermentowany mocz zwierząt, powstaje w ściółowych oborach płytkich, gdzie nie wchłonięty przez ściółkę mocz spływa kanałami do zbiorników.

Gnojowica-przefermentowana mieszanina odchodów zwierzęcych, resztek paszy i wody używanej do utrzymania higieny pomieszczeń, produkowana w oborach bezściołowych, w których zwierzęta utrzymywane są na podłogach rusztowych.

Kompost-nawóz organiczny powstały w wyniku fermentacji subst. bogatych w subst. Organiczną, jego wartość zależy od rodzaju kompostowanego materiału i stosowanych dodatków w celu przyśpieszenia kompostowania i sposobu kompostowania.

Nawozy zielone-masa organiczna roślin uprawianych w celu przyorania.

Okrywy(mulcze)-lęty ziemniaczane, słoma, plewy, strączyny i inne odpadki rozrzucane na powierzchnię jesienną, ochraniają glebę przed parowaniem, zmniejszają wahania temperatury, osłaniają szyjki korzeniowe czy węzły krzewienia roślin przed wymarzaniem czy wysmalaniem. Do mulczowania stosuje się także torf, trociny, korę drzew czy słomę.

Rolnicza produkcja zwierzęca a kształtowanie środowiska

Wraz z rozwojem cywilizacji zmienia się rola i znaczenie rolnictwa w gospodarce człowieka i środowiska. Zmieniają się również metody i sposoby użytkowania zwierząt w rolnictwie oraz ich wpływ na środowisko

Rola zwierząt i sposobu ich użytkowania w rolnictwie na tle rozwoju cywilizacyjnego

Główne funkcje rolnictwa:

`Środowisko naturalne

-produkcja artykułów żywnościowych i odzieżowych.

`środ.przekształcone

-prod.surowców rolnych

-ochrona i kszt. krajobrazu rolniczego,

-ochrona dziedzictwa kulturowego wsi.

Główne funkcje produkcji zwierzęcej:

`środowisko naturalne

-dział produkcji uzupełniający i intensyfikujący produkcję roślinną,

`środowisko przekształcone

-prod.surowców zwierzęcych,

-ochr.i kształtowanie krajobrazu rolnego,

-ochr.dziedzictwa kulturowego wsi.

Rolnicza produkcja zwierzęca a kształt środowiska

Sposób użytkowania zwierząt:

`środowisko naturalne

-użytkowanie wielokierunkowe i ekstensywne,

-rasy prymitywne miejscowe,

-żywienie tradycyjne,

-pasze naturalne sezonowe,

-produkcja sezonowa,

-wydajność niska,

`śr.przekształcone

-użytk. jednokierunkowe intensywne,

-rady hodowlane wyspecjalizowane,

-żywienie opracowane naukowo,

-pasze dostosowane do potrzeb zw.,

-produkcja równomierna,

-wydajność wysoka

Główne motywy utrzymania zw. w gospodarstwach rolnych:

`śr.natur

-potrzeby rodzin rolnika

'śr.przekszt.

-opłacalność produkcji.

Stopień i sposób powiązania produkcji zw. ze śr. Uzależniony jest od etapu rolnictwa i jego funkcji w gosp. człowieka.

W roln. naturalnym zwierzęta przebywają w „środowisku”. W miarę rozwoju roln. następowało stopniowe wyodrębnianie się produkcji zwierzęcej, jako drugiego działu produkcji rolniczej.

Procesy uprzemysłowienia rolnictwa, intensyfikacji i specjalizacji oddzielają i oddalają zwierzęta gospodarskie od produkcji roślinnej i środ. rolniczego.

Skrajnym przykładem-przemysłowy tucz trzody chlewnej czy drobiu gdzie pasze prod. są w Ameryce, a fermy drobiu lub trzody chlewnej zlokalizowane są np.w Holandii.

Powoduje to negatywne skutki dla środowiska i nie prowadzi do zrównoważenia rozwoju. Tego typu fermy traktowane są podobnie jak firmy przemysłowe. Ich budowa i eksploatacja wymaga uzyskania pozwolenia i spełnienia wielu warunków.

Wynika to stąd, że produkcję zwierzęcą ze środowiskiem łączą2zasadnicze ogniwa:

1. środowisko-pasze-zwierzęta(żywienie zwierząt).

2. zwierzęta-odchody-środowisko(gosp.odchodami)

Z ekologicznego pktu widzenia ze środowiskiem nat. bezpośrednio i najbardziej związane są zwierzęta roślinożerne, a w szczególności przeżuwacze. Są one w stanie wykorzystać jako pasze tę część produkcji pierwotnej, której inne zwierzęta nie są w stanie wykorzystać. Z drugiej strony wytwarzają one dużo odchodów, które najefektywniej jest wykorzystać do nawożenia pobliskich pól i łąk. Ponadto mogą same bezpośrednio pobierać pasze, dzięki czemu stanowią integralny związek środowisko-produkcja zwierzęca.

Jednym z podstawowych warunków osiągnięcia wysokiej efektywności ekonomicznej produkcji zwierzęcej jest prawidłowe żywienie.

W Polsce jest wprowadzany system żywienia przeżuwaczy INRA-jest to francuski system żywienia przeżywaczy, charakteryzuje on wartość wypełnieniową, jako miarę pobrania paszy przez zwierzęta, uwzględnia skład s.m,udział składników pokarmowych, który obejmuje:

`określenie wartości pasz:

-energetycznej,

-białkowej,

-wypełnieniowej

`określenie potrzeb zwierząt:

-energetycznych,

-białkowych,

-zdolności pobrania paszy przez zwierzęta.

---