1. Definicje: przyroda, środowisko, środowisko przyrodnicze, ochrona przyrody, ochrona środowiska, zrównoważony rozwój (ekorozwój). Przyroda - Natura, całokształt rzeczy i zjawisk tworzących wszechświat, świat, bez wytworów pracy ludzkiej. Przyroda to zarówno materia nieożywiona jak i ożywiona. Przyroda to również ciała niebieskie w przestrzeni kosmicznej: planety, komety, gwiazdy. Środowisko - ogół elementów przyrodniczych, w szczególności powierzchnia ziemi łącznie z glebą, kopaliny, wody, powietrze atmosferyczne, świat roślinny i zwierzęcy, a także krajobraz, znajdujących się zarówno w stanie naturalnym, jak też przekształconych w wyniku działalności człowieka. Jest to, więc wszystko, co znajduje się w otoczeniu jakiegoś obiektu żywego lub nieożywionego i co pozostaje z nim we wzajemnych oddziaływaniach. Środowisko przyrodnicze - Ogół przyrody ożywionej i nieożywionej. Obejmuje ono część skorupy ziemskiej wraz z okrywą glebową, część atmosfery i wszystkie wody oraz roślinność i zwierzęta. Ochrona przyrody - Działania zmierzające do zachowania, właściwego wykorzystania oraz odnawiania zasobów i składników przyrody (jej tworów ożywionych i nieożywionych), w szczególności dziko żyjących gatunków oraz ekosystemów i kompleksów przyrodniczych, których utrzymanie leży w interesie społeczeństwa ze względów naukowych, gospodarczych, historyczno-pamiątkowych, estetycznych, rekreacyjnych, krajobrazowych. Realizowana jest ona przez tworzenie obszarów chronionych, pomników przyrody i ochronę gatunkową. Ochrona środowiska - Działania (lub ich zaniechanie) umożliwiające zachowanie lub przywrócenie stanu równowagi ekologicznej (przyrodniczej) niezbędnej do zapewnienia współczesnemu i przyszłym pokoleniom korzystnych warunków życia oraz realizacji prawa do korzystania z zasobów środowiska. Ekorozwój jest to społecznie pożądany, uzasadniony ekonomicznie i dopuszczalny ekologicznie rozwój gospodarczy, czyli prowadzenie wszelkiej działalności gospodarczej w harmonii z przyrodą i tak, aby nie spowodować w środowisku przyrodniczym nieodwracalnych zmian.

2. Motywy i koncepcje ochrony przyrody i środowiska. MOTYWY: Motywy religijne i kulturowe (kierunek sakralny) - ochrona wybranych gatunków okazów przyrodniczych, bądź obszarów uznanych za święte bądź ważne kulturowo. Motywy patriotyczne, historyczno-pamiątkowe - ochrona miejsc i obiektów przyrodniczych, które są związane z ważnymi w dziejach narodu wydarzeniami, sławnymi postaciami historycznymi, bohaterskimi czynami oraz tradycją społeczności lokalnych. Motywy gospodarcze (kierunek konserwatorsko-planistyczny) - świadoma działalność podjęta wobec groźby wyczerpania się zasobów przyrody oraz ze względu na konieczność utrzymania pewnych grup organizmów zapobiegających powstawaniu szkód w gospodarce rolnej czy leśnej. Motywy ideowo-naukowe (kierunek konserwatorski) - zachowanie w stanie nienaruszonym pewnych fragmentów maturalnych środowisk i biocenoz. Formami ochrony są parki narodowe, rezerwaty przyrody, pomniki przyrody i inne. Motywy społeczne (kierunek planistyczny) - wynikają z potrzeby kontaktu człowieka z przyrodą oraz życia w czystym środowisku, spożywania zdrowej żywności, wychowania zdrowego potomstwa. Motywy estetyczne - dążenie człowieka do zachowania piękna krajobrazu oraz ochrony niepowtarzalnych form przyrodniczych. Motywy etyczne (kierunek humanistyczny) - wypływają z uznania stosunku człowieka do roślin i zwierząt za miarę jego moralności (tzw. humanizm ekologiczny).Motywy i kierunki polityczne - związane są ze zobowiązaniami takimi jak konwencje, umowy, raporty. KONCEPCJE: Koncepcja sakralna - ochrona gatunków oraz obszarów ze względu na ich szczególną wartość religijną i kulturową. Koncepcja konserwatorska - zachowanie w niezmienionym stanie tworów przyrody cennych z punktu widzenia naukowego, estetycznego, historyczno-pamiątkowego, społecznego i niekiedy gospodarczego. Koncepcja ekonomiczno-techniczna - zakłada ochronę środowiska przyrodniczego, przede wszystkim ze względu na jego użyteczność gospodarczą. Koncepcja społeczno-ekonomiczna - której celem jest zaspokojenie potrzeb materialnych i estetycznych, ochrona zdrowia i życia człowieka współczesnego oraz ochrona interesów przyszłych pokoleń. Koncepcja ekorozwoju (zrównoważonego rozwoju) - jest próbą zintegrowania ochrony środowiska przyrodniczego z rozwojem społecznym i ekonomicznym. Koncepcja liberalna - działalność na rzecz środowiska przyrodniczego powinna być prowadzona przede wszystkim przez osoby prywatne. Koncepcja powrotu do natury - (redukcjonizm ekologiczny), zakłada, że człowiek jest jednym z wielu elementów przyrody, nie należy go, więc wyróżniać z biosfery.

3. Wyjaśnij pojęcia: ochrona ścisła, ochrona częściowa, ochrona czynna, ochrona krajobrazowa, ochrona In-situ i ex-situ. Ochrona ścisła - całkowite i trwałe zaniechanie bezpośredniej ingerencji człowieka w stan ekosystemów, tworów i składników przyrody oraz w przebieg procesów przyrodniczych na obszarach objętych ochroną, a w przypadku gatunków - całoroczną ochronę należących do nich osobników i stadiów ich rozwoju. Ochrona częściowa - ochronę gatunków roślin, zwierząt i grzybów dopuszczającą możliwość redukcji liczebności populacji oraz pozyskiwania osobników tych gatunków lub ich części. Ochrona czynna - stosowanie, w razie potrzeby, zabiegów ochronnych w celu przywrócenia naturalnego stanu ekosystemów i składników przyrody lub zachowania siedlisk przyrodniczych oraz siedlisk roślin, zwierząt lub grzybów. Ochrona krajobrazowa - zachowanie cech charakterystycznych danego krajobrazu. Ochrona ex situ - ochronę gatunków roślin, zwierząt i grzybów poza miejscem ich naturalnego występowania oraz ochronę skał, skamieniałości i minerałów w miejscach ich przechowywania. Ochrona in situ - ochronę gatunków roślin, zwierząt i grzybów, a także elementów przyrody nieożywionej, w miejscach ich naturalnego występowania.

4. Park narodowy - definicja oraz cele tworzenia parków narodowych. Wymień co najmniej 12 polskich parków narodowych. Park narodowy obejmuje obszar wyróżniający się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, społecznymi, kulturowymi i edukacyjnymi, o powierzchni nie mniejszej niż 1.000 ha, na którym ochronie podlega cała przyroda oraz walory krajobrazowe. Park narodowy tworzy się w celu zachowania różnorodności biologicznej, zasobów, tworów i składników przyrody nieożywionej i walorów krajobrazowych, przywrócenia właściwego stanu zasobów i składników przyrody oraz odtworzenia zniekształconych siedlisk przyrodniczych, siedlisk roślin, siedlisk zwierząt lub siedlisk grzybów. Białowieski, Biebrzański, Bieszczadzki, Kampinoski, Karkonoski , Ojcowski, Pieniński, Słowiński, Świętokrzyski, Tatrzański, Wigierski, Woliński

5. Rezerwat przyrody - definicja oraz rodzaje rezerwatów. Obejmuje obszary zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym, ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze, a także siedliska roślin, siedliska zwierząt i siedliska grzybów oraz twory i składniki przyrody nieożywionej, wyróżniające się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi lub walorami krajobrazowymi. Rodzaje: -ścisłe i częściowe, -Leśne, florystyczne, krajobrazowe, faunistyczne, torfowiskowe, stepowe, wodne, przyrody nieożywionej i inne.

6. Definicje parku krajobrazowego oraz obszaru chronionego krajobrazu. Wymień nazwy parków krajobrazowych województwa łódzkiego. Park krajobrazowy - Obszar chroniony ze względu na wartości przyrodnicze, historyczne i kulturowe oraz walory krajobrazowe w celu zachowania, popularyzacji tych wartości w warunkach zrównoważonego rozwoju. Zwykle jest to teren, na którym przeważa krajobraz naturalny z urozmaiconą rzeźbą, lasami, wodą, z zabytkami kultury, tworzącymi harmonijną całość z przyrodą.Obszar chronionego krajobrazu - Obejmuje tereny chronione ze względu na wyróżniający się krajobraz o zróżnicowanych ekosystemach, wartościowe ze względu na możliwość zaspokajania potrzeb związanych z turystyką i wypoczynkiem lub pełnioną funkcją korytarzy ekologicznych. Parki w woj. łódzkim: Bolimowsko - Radziejowski, Brąszewicki, Chrząstawsko - Widawski, Doliny Bzury, Dolina Prosny, Dolina Przysowy, Górnej Rawki, Mrogi i Mrożycy, Nadwarciański, Pradolina Warszawsko - Berlińska, Puczniewski, Przedborski, Środkowej Grabi.

7. Cele ochrony gatunkowej roślin i zwierząt. -zabezpieczenie gatunków dziko występujących, a w szczególności rzadkich lub zagrożonych wyginięciem oraz objętych ochroną na podstawie umów międzynarodowych; -zachowanie różnorodności gatunkowej i genetycznej.

8. Wyjaśnij pojęcia: endemit, neoendemit, relikt, gatunek zwornikowy, reintrodukcja. endemit - Gatunek roślinny lub zwierzęcy związany tylko z jednym, określonym środowiskiem, żyjący na niewielkim obszarze lub nawet wyłącznie na jednym stanowisku. Endemity są prawie zawsze pozostałością bardziej rozpowszechnionych w dawnych epokach geologicznych gatunków, które utrzymały się w danym miejscu dzięki korzystnym warunkom środowiskowym.

neoendemit - gatunek młody, np. brzoza ojcowska, skalnica tatrzańska. relikt - Pozostałość na jakimś obszarze roślin i zwierząt z poprzednich okresów geologicznych. Jest to organizm roślinny lub zwierzęcy, który żyje nieprzerwanie na obszarze dzisiejszego swego zasięgu począwszy od dawnych epok geologicznych i stanowi w pewnym sensie wytwór dawnych warunków środowiskowych. gatunek zwornikowy - gatunek, którego wpływ na strukturę i funkcjonowanie ekosystemu jest nieproporcjonalnie duży w stosunku do stopnia jego liczebności i lub biomasy. reintrodukcja - działania zmierzające do ustanowienia gatunku na obszarze, który był częścią jego historycznego zasięgu, ale na którym został wytępiony lub wyginął.

9. Na czym polega ochrona gatunkowa In - situ i co to są czerwone listy i księgi roślin i zwierząt. Wymień kategorie zagrożeń na poziomie gatunku wg definicji IUCN. Ochrona gatunkowa In - situ: Ochrona roślin i zwierząt, a także ich siedlisk w miejscach naturalnego występowania. Monitoring gatunków rzadkich, zagrożonych i ginących oparty na Czerwonych listach i księgach. W myśl przepisów ustawy o ochronie przyrody, o ochronie gatunkowej roślin i zwierząt decyduje minister środowiska. Gatunki objęte ochroną ścisłą lub częściową, strefy ochrony ich siedlisk oraz zakazy określane są w drodze rozporządzeń. Również wojewoda, w drodze rozporządzenia, może wprowadzić na terenie województwa, na czas określony, ochronę gatunków roślin, zwierząt. Czerwona Księga - Wydawnictwo ukazujące się od 1966 r., publikowane przez IUCN, zawiera wykaz rzadkich i ginących gatunków roślin i zwierząt, wraz z opisami każdego gatunku oraz projektami praktycznych przedsięwzięć umożliwiających ich ratowanie. Kategorie zagrożeń: Wymarłe - gatunki, które nie są już znane z występowania w naturze. Silnie zagrożone- gatunki zagrożone wyginięciem, których przetrwanie jest bardzo mało prawdopodobne. Wysokiego ryzyka- uważa się za prawdopodobne, że gatunki te w najbliższej przyszłości przemieszczą się do kategorii silnie zagrożonych. Rzadkie- gatunki o małych światowych populacjach, które nie zaliczają się do kategorii silnie zagrożonych czy wysokiego ryzyka, ale będące w obliczu ryzyka; Nieokreślone - gatunki, o których wiadomo, że są silnie zagrożone, wysokiego ryzyka lub rzadkie, ale nie ma wystarczających informacji aby określić, która kategoria jest odpowiednia; Niedostatecznie poznane- gatunki, które podejrzewa się, że należą do jednej z powyższych kategorii, ale nie jest to ostatecznie ustalone z powodu braku danych.

10. Co to jest ochrona ex-situ i jakie są formy ochrony roślin i zwierząt ex-situ. Ochrona ex situ - ochronę gatunków roślin, zwierząt i grzybów poza miejscem ich naturalnego występowania oraz ochronę skał, skamieniałości i minerałów w miejscach ich przechowywania. Zalety to: zwiększenie liczebności zwierząt w celu ich przywrócenia do środowiska naturalnego, możliwość prowadzenia badań biologii gatunku, hodowla przyczynia się do zmniejszenia zapotrzebowania na odłów zwierząt z natury, wykorzystanie ogrodów zoologicznych w celach edukacyjnych. Problemy: konieczność budowy odpowiednich obiektów (koszty), odłowy zwierząt do ogrodów przyczyniają się do zmniejszenia ich liczebności w naturze, konieczność utrzymania odpowiedniej liczby osobników w celu zapobieżenia dryfowi genetycznemu i utracie różnorodności, populacja ulega selekcji w kierunku adaptacji do warunków sztucznych, zanik zachowań wyuczonych, zagrożenie chorobami w wyniku dużego zagęszczenia zwierząt, kłopoty z rozmnażaniem niektórych gatunków.

11. Zdefiniować formy ochrony indywidualnej - pomnik przyrody, stanowisko dokumentacyjne, użytek ekologiczny i zespół przyrodniczo - krajobrazowy. Pomnik przyrody - Pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupiska o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów, okazałych rozmiarów drzewa, krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie. Stanowisko dokumentacyjne - niewyodrębniające się na powierzchni lub możliwe do wyodrębnienia, ważne pod względem naukowym i dydaktycznym, miejsca występowania formacji geologicznych, nagromadzeń skamieniałości lub tworów mineralnych, jaskinie lub schroniska podskalne wraz z namuliskami oraz fragmenty eksploatowanych lub nieczynnych wyrobisk powierzchniowych i podziemnych.

Użytek ekologiczny - Zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów mających znaczenie dla zachowania różnorodności biologicznej - naturalne zbiorniki wodne, śródpolne i śródleśne oczka wodne, kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, płaty nieużytkowanej roślinności, starorzecza, wychodnie skalne, skarpy, kamieńce, siedliska przyrodnicze oraz stanowiska rzadkich lub chronionych gatunków roślin, zwierząt i grzybów, ich ostoje oraz miejsca rozmnażania lub miejsca sezonowego przebywania. Zespół przyrodniczo - krajobrazowy - Fragmenty krajobrazu naturalnego i kulturowego zasługujące na ochronę ze względu na ich walory widokowe lub estetyczne. Chodzi tu głównie o zachowanie cennych widoków krajobrazowych przed zasłonięciem zabudowaniami.

12. Co to są zasoby przyrody. Definicje odnawialnych, nieodnawialnych, wyczerpywanych i niewyczerpywanych zasobów przyrody. Zasoby przyrody - Elementy przyrody ożywionej (rośliny, zwierzęta, ekosystemy) i nieożywionej (minerały, skały, gleba, woda, atmosfera), eksploatowane i wykorzystywane przez człowieka w celach gospodarczych, przemysłowych i konsumpcyjnych. Odnawialne - to część zasobów, które mimo użytkowania ulegają samoodtwarzaniu się w toku naturalnych procesów zachodzących na Ziemi. Należą do nich: powietrze, atmosfera, wody, gleby oraz żywe zasoby przyrody (rośliny, zwierzęta), których biologiczną cechą jest zdolność rozmnażania i wzrostu. Nieodnawialne - zasoby przyrody, których proces formowania został zakończony, a ich wielkość na Ziemi jest fizycznie skończona. Wykorzystywanie tych zasobów powoduje stałe i bezpowrotne ich ubywanie prowadzące do całkowitego wyczerpania. Zalicza się do nich surowce mineralne (energetyczne, budowlane i inne). Można je podzielić również na możliwe do odzyskania (np. metale), i niemożliwe do odzyskania. Wyczerpywane - zasoby, które w wyniku eksploatacji mogą ulec całkowitemu wyczerpaniu i zniszczeniu. Wyczerpywalność zasobów jest uzależniona od intensywności ich pozyskiwania i zużywania przez człowieka. Niewyczerpywane - to takie, których eksploatacja nie zagraża wyczerpaniem, np. energia słoneczna, wiatr, prądy morskie (pływy), energia geotermiczna

13. Przyrost demograficzny - definicja, przyczyny, skutki i prognozy na przyszłość. Przyczyny: poprawa warunków życia, ulepszenie metod uprawy roli, rozwój medycyny. Skutki: Zaburzenia antropogeniczne: mechaniczne - widoczne np.na polach uprawnych w zastosowaniu zabiegów agrotechnicznych, które wprowadzają zmiany w powierzchniowych warstwach gleby; chemiczne - np. chemizacja środowiska (nawozy sztuczne i środki ochrony roślin, zanieczyszczenia gazowe, ciekłe, stałe). Mają największą siłę oddziaływania i zabójczą „skuteczność” - brak odpowiednich mechanizmów obronnych ekosystemów; techniczno-organizacyjne - związane np. ze sposobem prowadzenia wpraw leśnych. Prognoza: obecnie - 6 miliardów ludzi; wg progozy ONZ w 2050 r. - 8 mld ludzi, a w 2100 9 mld. ludzi na Ziemi

14. Wyjaśnić co nazywamy kwaśnymi opadami, jaki jest mechanizm powstawania kwaśnych opadów uwzględniając pojęcia depozycja mokra i sucha oraz jakie są źródła tlenków siarki i azotu w atmosferze. Kwaśny opad - Opady śniegu lub deszczu, a także mgła, krupy śnieżne i szadź, których pH jest mniejsze od 5,6. Niska wartość pH spowodowana głównie obecnością kwasu siarkowego i azotowego. O powstawaniu kwaśnych opadów w ok. 70 % decydują tlenki siarki SO_x, a w ok. 30 % tlenki azotu NO_x. Depozycja mokra - opad deszczu lub śniegu zawierający kwas siarkowy i azotowy w postaci dysocjowanej. Depozycja sucha - opad pyłu zawieszonego w powietrzu, zawierającego tlenki azotu i siarki. Opad suchy dopiero na ziemi w kontakcie z wodą tworzy silne kwasy. Główne źródła tlenków siarki w atmosferze: spalanie węgla i ropy naftowej - roczna światowa emisja wynosi 50-70 mln ton siarki, wybuchy wulkanów i niektóre procesy zachodzące w glebie. Główne źródła tlenków azotu w atmosferze: spaliny samochodowe, nawozy sztuczne i gnojowica, niektóre gałęzie przemysłu, ilość azotu odprowadzaną do atmosfery ocenia się na ok. 20 mln rocznie.

15. Jakie są skutki oddziaływania kwaśnych opadów na drzewa, glebę, mikroflorę glebową, środowiska wodne i człowieka. Skutki oddziaływania kwaśnych opadów: uszkodzenie igieł i liści drzew co prowadzi nawet do ich obumierania, zakwaszenie gleb, uwalnianie toksycznych metali ciężkich z gleb, niszczenie mikroflory glebowej oraz mchów i porostów, degradacja środowisk wodnych zwłaszcza śródlądowych jezior oligotroficznych, poparzenia oczu i powiek, a także podrażnienia dróg oddechowych u ludzi, bezpowrotne niszczenie budowli (w szczególności zabytkowych), wykonanych przeważnie z wapienia i piaskowca.

16. Co to jest efekt cieplarniany i dlaczego jest on niezbędny dla funkcjonowania życia na Ziemi. Jakie gazy są główne gazy cieplarniane odpowiedzialne za ten efekt (wymienić w kolejności udziału ilościowego). Efekt cieplarniany -naturalny proces zatrzymywania na Ziemi części ciepła docierającego ze Słońca. Odbywa się ono dzięki pochłanianiu przez niektóre gazy atmosferyczne części promieniowania podczerwonego, które nie powraca w przestrzeń kosmiczną (analogia do szklarni). Około połowy tego promieniowania zatrzymują takie gazy jak para wodna, dwutlenek węgla, ozon i metan, a także freon i tlenki azotu. Efekt cieplarniany jest procesem warunkującym życie na Ziemi. Dzięki ochronie atmosfery średnia temperatura powietrza na Ziemi wynosi ok. +15 ⁰C. Gdyby atmosfera nie zawierała gazów cieplarnianych, średnia temperatura powietrza byłaby równa ok. -17 ⁰C. Gazy cieplarniane - Lotne substancje chemiczne występujące w atmosferze ziemskiej, których budowa i właściwości fizykochemiczne umożliwiają zatrzymywanie i magazynowanie energii cieplnej oraz przekazywanie jej do powierzchni Ziemi w postaci promieniowania podczerwonego. Dotychczas znanych jest ponad 30 gazów cieplarnianych. CO₂, CFC (tlenki freonu), CH₄, NO_x, O₃,

17. Czym jest globalne ocieplenie, jakie są jego prawdopodobne przyczyny i najważniejsze potencjalne skutki. Globalne ocieplenie - Wzrost temperatury na Ziemi w wyniku zatrzymywania przez gazy cieplarniane odbitego od globu promieniowania podczerwonego (o długości fali 4-80 nm). Jest zagrożeniem wynikającym z nasilenia się efektu cieplarnianego, będącego rezultatem nadmiernej koncentracji gazów cieplarnianych w atmosferze. Obecnie odnotowuje się wzrost temperatury powietrza ok. 0,1-0,3 ⁰C na 10 lat co wg prognoz spowoduje jej podwyższenie nawet o ponad 5 ⁰C do końca XXI wieku. Przyczyny: zmiana kąta nachylenia osi Ziemi oraz jej orbity w stosunku do Słońca, zmienna aktywność słońca, różna zawartość pyłu wulkanicznego w atmosferze, zmiana intensywności rozkładu osadów oceanicznych, działalność człowieka - wzrost emisji głównie CO₂, NO_X i freonów. Skutki: ogrzanie wody w morzach i oceanach (topnienie lodowców, zwiększenie parowania wód), nadmierne ogrzanie mas powietrza (zmiany cyrkulacji prądów powietrza, przesunięcie się stref klimatycznych w kierunku biegunów, pustynnienie, rozmarzanie wiecznej zmarzliny), zmienione układy ciśnień atmosferycznych (powstawanie huraganów, cyklonów i tornad), zwiększona ilość CO₂ w atmosferze, wahania temperatury i globalne zmiany klimatyczne.

18. Omów 2 teorie dotyczące potencjalnego wpływu człowieka na intensyfikację efektu cieplarnianego Ziemi. Teoria 1: działalność człowieka główną przyczyną globalnego ocieplenia Ziemi, wyraźny wzrost temperatury globu o ok. 1,4 do nawet 5,8 ⁰C do końca XXI w, topnienie lodowców i podnoszenie się poziomu wód morskich, zwiększone o 5-7 % opady deszczu i śniegu, poważne kłopoty w rolnictwie - zalanie rozległych delt rzecznych, zmiana rozmieszczenia obszarów rolniczych na skutek zmiany rozkładu temperatury i opadów, nasilenie katastrofalnych susz, powodzi i huraganów, rozrastanie się obszarów występowania chorób tropikalnych (np. malarii), zmniejszanie się zasobów wody pitnej. Teoria 2: niewielki wpływ człowieka na postępujący wzrost temperatury na Ziemi, dwutlenek węgla pochodzenia cywilizacyjnego stanowi jedynie 3,4 % światowej jego emisji, a głównym źródłem CO₂ są osady oceaniczne, wzrost temperatury prawdopodobnie na skutek zmian aktywności słonecznej oraz naturalnego wzrostu ilości gazów cieplarnianych, drobne pyły pochodzące z działalności przemysłowej, wybuchów wulkanów czy rozbryzgów piany morskiej i rozproszone w postaci aerozoli wzmagają odbijanie promieni słonecznych co powoduje zmianę równowagi termicznej przeciwną do efektu cieplarnianego i wzrost „zaciemnienia” Ziemi, wzrost „zaciemnienia” Ziemi powoduje intensyfikację pobierania CO₂ przez rośliny - tzw. efekt sterydowy

19. Scharakteryzuj ogólnie (krótko) polskie lasy - jaki jest udział lasów w kraju, jakiego rodzaju drzewostany dominują (struktura lasów), gdzie występują największe kompleksy leśne w Polsce, jaki jest stopień uszkodzenia polskich lasów. Lasy polskie: ogólna powierzchnia w 2002 r. wynosiła 9112 tys.ha (29 % lesistości kraju), wielkie, unikalne kompleksy leśne w Polsce Północno-Zachodniej, Północno-Wschodniej („Zielone Płuca Polski”) oraz w rejonie Karpat, bardzo duży udział drzewostanów młodych - ok. 64 % powierzchni lasów, drzewostany w wieku powyżej 80 lat stanowią 17 % powierzchni lasów, obserwowany wzrost lesistości o 35 % w ostatnich latach (od 21 % powierzchni kraju w 1946 r. do 29 % powierzchni w 2002 r.), zdecydowana przewaga lasów iglastych. Lasy liściaste np. w Karpatach (buczyna karpacka), duży stopień uszkodzenia i zagrożenia (pożary, susze, kwaśne opady, wzrost penetracji. Skład gatunkowy: sosna, modrzew (70%), dąb, klon, jawor (7%), świerk (5%), brzoza (6%), olcha (4%), buk (5%), jodła (2%). Najwięcej lasów jest na północy kraju oraz w woj. wielkopolskim i mazowieckim.

20. Przyczyny i skutki wycinania lasów tropikalnych. Przyczyny: pozyskiwanie gruntów pod uprawy rolne - zniszczenie lasu powoduje szybką i silną degradację gleb, pozyskiwanie cennych gatunków drewna (mahoń, heban, teak, palisander i inne), pozyskiwanie olejków eterycznych, mleczka kauczukowego, żywic, bambusa, miodu i wosku, budowa zapór dla elektrowni wodnych, budowa wielkich dróg, np. autostrada trans brazylijska, wydobycie ropy naftowej oraz eksploatacja górnicza. Skutki: lokalne i globalne zmiany klimatu, zmiana współczynnika odbicia światła od powierzchni ziemi, zmiany obiegu wody, erozja gleb i wypłukiwanie, zamulanie cieków wodnych i zmiana ich trofizmu na skutek erozji gleb, wyginięcie wielu gatunków flory i fauny, niemożność pełnej reintrodukcji lasu deszczowego ze względu na zbyt skomplikowany ekosystem.

21. Przyczyny uszkodzenia i zamierania lasów tzw. pasa północnego . Przyczyny: kwaśne opady - tlenki siarki i azotu, kwas siarkowy i azotowy w opadach atmosferycznych. Emisja amoniaku - wzrost podatności drzew na choroby wirusowe, bakteryjne, grzybice i ataki owadów. Emisja fluoru - pierwiastek dostaje się do liści przez aparaty szparkowe i zakłóca proces fotosyntezy. Węglowodory - utlenione w reakcjach fotochemicznych i w obecności tlenków azotu tworzą smog (powstaje azotan nadtlenku acetylu). Ozon. Pyły - zwłaszcza zawierające metale ciężkie. Powodują zatrucia drzew, zatykanie aparatów szparkowych oraz metaboliczne oddziaływanie metali. Długotrwałe susze i obniżenie poziomu wód gruntowych

22. Co to jest dziura ozonowa i dlaczego występuje ona nad Antarktydą. Dziura ozonowa - Zjawisko ubytku ozonu w ozonosferze, związane z zanieczyszczeniem atmosfery związkami reagującymi z ozonem - głównie chlorowcopochodnymi węglowodorów. Pod wpływem promieniowania UV w stratosferze związki te ulegają fotolizie z uwolnieniem atomów chloruco w szeregu reakcji prowadzi do rozpadu ozonu. Dziura ozonowa występująca nad Antarktydą jest wynikiem przewagi wiatrów spychających ozon znad równika w kierunku półkuli północnej, która otrzymuje ponad połowę ozonu wytwarzanego w ciągu roku nad równikiem. Podczas antarktycznej nocy polarnej tworzy się nad Antarktydą stabilny wir, który nie pozwala na wymianę powietrza i powoduje przewagę procesów rozpadu ozonu nad jego wytwarzaniem,

23. Scharakteryzuj gazy odpowiedzialne za zmniejszenie bądź zanik warstwy ozonowej. Jaki jest mechanizm niszczącego oddziaływania tych gazów w ozonosferze (reakcje) i dlaczego to oddziaływanie jest długotrwałe. Freony - Handlowa nazwa związków chemicznych będących fluorochlorowcopochodnymi węglowodorów (głównie metanu), stosowanych kiedyś powszechnie w przemyśle i gospodarstwie domowym, głównie w urządzeniach chłodniczych i aerozolach, a także przy wyrobie materiałów izolacyjnych, lakierów, kosmetyków, środków czyszczących oraz w medycynie do wyrobu substancji odkażających. Freony są gazami niepalnymi, nietoksycznymi, nierozpuszczającymi się w wodzie, mało aktywnymi chemicznie, stosunkowo lekkimi, dzięki czemu łatwo unoszą się do górnych warstw atmosfery. Tu rozkładają się pod wpływem promieniowania UV co w konsekwencji prowadzi do rozbijania cząsteczek ozonu.

Halony - fluorowcopochodne metanu i etanu o cząsteczkach, w których wszystkie atomy wodoru zostały zastąpione atomami fluoru, bromu i chloru. Halony są niepalne, trwałe, stosowane były głównie do produkcji gaśnic. Inne związki odpowiedzialne na rozpad ozonu w stratosferze: bromek metylu (CH₃Br), czterochlorek węgla (CCl₄), chlorek metylu (CH₃Cl), tlenki azotu. Mechanizm:

1. Fotoliza chlorowcopochodnych węglowodorów z uwolnieniem chloru:

CF₂Cl₂ + hν → CF₂Cl + Cl*

CFCl₃ + hν → CF₂Cl + Cl*

2. Reakcja chloru z ozonem:

Cl* + O₃ → ClO* + O₂

3. Reakcja wytworzonego tlenku chloru z ozonem:

ClO* + O₃ → ClO₂ + O₂ → 2O₂ + Cl

4. Dalsze reakcje chloru z kolejnymi cząsteczkami ozonu jak w p.2 i 3.

24. Jakie są potencjalne skutki zmniejszenia lub zaniku warstwy ozonowej. Klimat - zmniejszenie ilości wydzielanego w stratosferze ciepła na skutek mniejszej intensywności procesu pochłaniania promieniowania UV -> naruszenie równowagi termicznej atmosfery, zakłócenia w ruchach mas powietrznych. Rośliny - niszczenie chlorofilu w roślinach, ogólne niekorzystne działanie na metabolizm roślin - zaburzenia naturalnego cyklu CO₂. Zwierzęta - zamieranie bardziej wrażliwych organizmów tworzących plankton, uszkadzanie ikry ryb oraz drobnych skorupiaków, choroby oczu u zwierząt. Człowiek: Gospodarka - zmniejszenie liczebności populacji ryb, uszkodzenia zbóż i innych gatunków uprawnych. Zdrowie - osłabienie systemu immunologicznego człowieka, wzrost liczby zachorowań na nowotwory, podrażnienia spojówek, przyspieszenie procesów starzenia się skóry, mutacje genetyczne.

25. Wyjaśnij pojęcia: degradacja gleby, dewastacja gleby, degradacja rzeczywista i względna gleby. Wymień antropogeniczne czynniki degradacji gleb. Degradacja gleby -obniżenie żyzności i upośledzenie funkcji gleby w ekosystemie wskutek pogorszenia się jej właściwości fizykochemicznych i biologicznych, ważnych dla życia i rozwoju roślin. Dewastacja gleby - najwyższa forma degradacji gleby. Całkowite i nieodwracalne zniszczenie gleby na określonym obszarze. Przykładem jest działalność kopalni odkrywkowych, czy składowanie niektórych odpadów. Degradacja rzeczywista - trwałe obniżenie lub zniszczenie aktywności biologicznej gleby. Pogarsza stan higieniczny środowiska, ekologiczne i produkcyjne wartości roślin, wartość pokarmową i technologiczną plonów. Degradacja względna - Przeobrażenie struktury, cech gleby, w sposób stopniowy lub skokowy, bez zmiany jej aktywności biologicznej. Np., zmiana pH od kwaśnego do obojętnego (np. wskutek oddziaływania zanieczyszczeń przemysłowych), która dla roślinności lasu iglastego stanowi poważny czynnik degradujący, dla roślin uprawnych jest korzystna. Antropogeniczne czynniki degradacji gleb: przemysłowo-chemiczne zanieczyszczenia, np. metalami ciężkimi (zwłaszcza Pb i Cd), kwaśnymi i kwasotwórczymi składnikami mineralnymi i organicznymi składnikami toksycznymi z nawozów. Chemizacja rolnictwa - chemiczna ochrona roślin, nawożenie mineralne. Odkrywkowa i podziemna eksploatacja kopalin. Techniczna zabudowa: budownictwo mieszkaniowe, przemysłowe, szlaki komunikacyjne. Działalność bytowa człowieka. Składowanie odpadów komunalnych i przemysłowych.

26. Co to jest erozja gleby i denudacja, zdefiniuj dwie podstawowe formy erozji. jakie obszary są szczególnie narażone na erozję i co ją nasila. Erozja gleby - Zespół procesów powodujących żłobienie i rozcinanie powierzchni skorupy ziemskiej przez wodę, lodowce i wiatr, połączone z usuwaniem powstających produktów niszczenia. Erozja gleby powoduje obniżenie żyzności lub jej całkowite zniszczenie. Jest najpowszechniejszym typem degradacji gleby na świecie. Denudacja - całkowite zniszczenie profilu glebowego przez erozję wodną lub wietrzną. Erozja wodna - Wymywanie przez wodę cząstek glebowych, głównie na pochyłościach terenu i gromadzenie ich w miejscach niżej położonych. Erozja wodna deformuje powierzchnię terenu i niszczy profil glebowy. Jest również odpowiedzialna za przenoszenie materiału glebowego i deponowania go w głębiach morskich. Erozja wodna powierzchniowa niszczy górną warstwę gleby, a erozja podziemna tworzy w warstwie podglebowej puste przestrzenie przekształcające się z czasem w pieczary i korytarze podziemne, które zapadając się, powodują przekształcanie krajobrazu.Erozja wietrzna - Wywiewanie przez wiatr cząstek mineralnych i organicznych z powierzchniowej warstwy gleby. Obszary szczególnie narażone na erozję: gleby na pochyłościach terenu, obszary intensywnych upraw, zbocza górskie gdzie dokonuje się nadmiernego wyrębu drzew, tereny uprawy roślin okopowych, gdzie ziemia jest spulchniana kilka razy w roku, gleby powstałe na podłożu drobnoziarnistym (np, czarnoziemy). Naturalną erozję nasilają: nadmierny wyrąb lasów, niszczenie szaty roślinnej (zadrzewienia, żywopłoty, trawy), nieprawidłowa uprawa ziemi, wprowadzanie monokultur, niewłaściwy i nadmierny wypas zwierząt, nieprawidłowe melioracje wodne, ubijanie gleby przez ciężkie maszyny, turystyka, sport i rekreacja

27. Zdefiniuj zjawiska pustynnienia i stepowienia, podaj przyczyny tych zjawisk. Pustynnienie - Zanik roślinności na określonym obszarze spowodowany niedostatkiem wody w glebie i przyziemnej części atmosfery; jest związane z niewłaściwą gospodarką człowieka i zasobami przyrodniczymi. Stepowienie - Porastanie obszarów roślinnością trawiastą spowodowane postępującym niedostatkiem wody w glebie i przyziemnej części atmosfery. Przyczyny: zmniejszenie się ilości i regularności opadów atmosferycznych, zwiększone parowanie z powierzchni gruntu, intensywny spływ powierzchniowy bez wsiąkania wody w glebę, wylesianie dużych obszarów, tworzenie monokultur, wadliwie przeprowadzone melioracje, osuszanie bagien i torfowisk, intensywna uprawa ziemi, nadmierny wypas, nadmierne użytkowanie wód powierzchniowych i podziemnych, globalne ocieplenie.

---