T: ZABURZENIA PŁODNOŚCI

Jałowość- to okresowa utrata zdolności do rozmnażania

Niepłodność (bezpłodność)- stała niezdolność do rozrodu

I Czynniki środowiska zewnętrznego:

80- 85% niepłodności to właśnie błędy środowiska (żywienie)

15- 20% niepłodności ma przyczyny natury genetycznej

1. żywienie:

• pasza musi zawierać wszystkie składniki:

• białko

• tłuszcze

• makro i mikroelementy

• witaminy-

• wit. A

• to tzw. Witamina płodności- ochrania wszystkie nabłonki organizmu w tym układu rozrodczego;

• u samców brak wit. A powoduje zwyrodnienie w nabłonku jąder, czego konsekwencją jest zaburzony proces tworzenia plemników

• u samicy niedobór wit. A:

zrogowacenie nabłonka pochwy i macicy

nieregularne owulacje

opóźnione zapłodnienie

zamieranie płodów lub rodzenie martwych płodów

• Fitoestrogeny

• Występują w roślinach paszowych:

• Kupkówka pospolita (trawa)

• Życica trwała

• Owies

• Żyto

• Kukurydza

• Lucerna

• Koniczyna czerwona

• To tzw. Substancje rujo-pędne= rujo-twórcze

• Nadmiar szkodzi- powoduje tworzenie się cyst na jajnikach

2. klimat:

• do największych błędów związanych z makroklimatem (czynniki meteorologiczne- pora roku, światło, ruchy wiatru) wpływających ujemnie na płodność należy zaliczyć:

• wystawianie zwierząt w okresie lata na intensywne promienie słoneczne

• pozostawienie ich podczas długotrwałych opadów pod gołym niebem:

• u samców może dojść do zaburzeń w procesie tworzenia plemników i znacznego obniżenia zdolności zapładniającej nasienia

• u samic- występowanie cichych rui, zaburzenia w owulacji i nieżyty błony śluzowej macicy

3. mikroklimat pomieszczeń inwentarskich:

• czynniki wpływające negatywnie na płodność:

• stałe utrzymywanie zwierząt w pomieszczeniach= chów alkierzowy

• nieodpowiednia temperatura i wilgotność

• brak wentylacji

• stałe przeciągi

• duże zagęszczenie zwierząt

• krótki i wąskie stanowiska

• mikroklimat psychiczny- nieprawidłowe obchodzenie się ze zwierzętami

II Czynniki infekcyjne:

1. choroby ogólne- powodują obniżenie płodności/ niepłodność:

• pomór

• różyca

• wścieklizna rzekoma

2. zakażenia nieswoiste- są wynikiem zakażenia dróg rodnych niespecyficznymi drobnoustrojów, do którego zakażenie dochodzi np. w okresie porodu, gdy szyjka macicy jest rozwarta i wywołuje stan zapalny narządu rozrodczego

3. zakażenia swoiste:

• otręt (wirusowe zakażenie narządu płciowego)- u bydła i koni wywołuje powstanie drobnych ognisk martwiczych w nabłonku błony śluzowej układu rozrodczego

• zaraza mętwikowa (wibrionoza)- występuje u bydła i owiec, odznacza się powtarzaniem rui przez samicę co 21 dni

• zaraza rzęsistkowa- powoduje zapalenie błony śluzowej macicy, obumieranie i ronienie płodów oraz gromadzenie się ropy w macicy

• bruceloza- jest przyczyną zakaźnego ronienia u krów, loch, owiec i kóz- częste ronienie i obumieranie płodów

• listerioza- występowanie u krów, owiec i loch, powoduje ronienie i powikłania (zatrzymanie łożyska i zapalenie macicy)

• leptospiroza- występuje u wszystkich gatunków zwierząt krów, loch, owiec, wywołuje ronienia- ciężko się pozbyć tej choroby

III Czynniki nieinfekcyjne:

1. u samic- wady czynnościowe i morfologiczne układu rozrodczego:

• jajowodów

• macicy

• pochwy

2. samców- wady:

• moszny

• jąder

• prącia

• dodatkowych gruczołów płciowych

3. wnętrostwo

4. obojnactwo rzekome:

• Inter-seksualizm

• Pseudo-hermafrodontyzm

IV Czynniki dziedziczne- zbyt bliskie pokrewieństwo krzyżowanych osobników- należy prowadzić kojarzenie międzyliniowe oraz krzyżowanie partnerów reprezentujących różne rasy

V Błędy organizacyjne:

a) w prowadzeniu rozrodu:

• Niewłaściwe terminy krycia i inseminacji

• Braki dokumentacji hodowlanej

• Braki kadrowe i szkoleniowe

• Brak porodówek w chowie wielkostadnym

• Nie przestrzeganie higieny w pomieszczeniach dla zwierząt

• Zła higiena krycia, inseminacji i porodu

• Stwarzanie sytuacji stresowych

b) związane z technologią produkcji:

• Niewłaściwy wybór materiału reprodukcyjnego (muszą być wyselekcjonowane osobniki od dawna)

• Zbyt wczesne lub zbyt późne rozpoczęcie użytkowania rozpłodowego

• Brak stabilności stada podstawowego= wysoki wskaźnik rotacji stada

• Nie zachowanie optymalnej długości okresów między-ciążowych

PRZYCZYNY OBNIŻONEJ PŁODNOŚCI U KONI

• Niewłaściwie wybrany moment pokrycia

• Choroby zakaźne:

Schorzenie	Czynnik zakaźny/etiologiczny	Objawy kliniczne	Rozpoznanie	Zwalczanie i zapobieganie
Zaraza stadnicza	Świdrowiec Trypanosoma equiperdum	Obrzęki Zmiany w sromie i pochwie lub prąciu i napletku, później infekcja układu nerwowego	Badanie- Odczyn wiązania dopełniacza	Wybijanie lub wykluczanie z rozrodu ; Leczenie w początkowych okresach- zwalczana z urzędu choroba
Ronienia paciorkowcowe	Paciorkowce betahemolizujące	Ronienia Zapalenia szyjki macicy Ropomacicze	Identyfikacja zarazka w hodowli- objawy kliniczne	Higiena i kontrola bakteriologiczna
Ronienie paratyfusowe	Salmonella abortusequi	Ronienia	Próby serologiczne i identyfikacja zarazka w hodowli	Higiena i szczepienia
Wirusowe ronienie klaczy	Grupa wirusów opryszczki	Ronienia w drugiej połowie ciąży, schorzenia układu oddechowego zwłaszcza u źrebiąt	Badanie selekcyjne i histopatolo-giczne płodów	Oddzielanie zakażonych zwierząt od siebie
Otręt	Wirus otrętu koni	Osutka na sromie lub na napletku	Objawy kliniczne	Okresowe wyłączanie z Rozrodu
Zakażenie Pałeczkami	Bakterie z rodzaju klebsiella	Zapalenie błony śluzowej macicy, ropomacicze, jałowienie	Identyfikacja zarazka	Okresowe wyłączanie z rozrodu

PRZYCZYNY OBNIŻONEJ PŁODNOŚCI U OWIEC

• Choroby zakaźne:

Schorzenie	Czynnik zakaźny/etiologiczny	Objawy kliniczne	Rozpoznanie	Zwalczanie i zapobieganie
Bruceloza	Brucella melitensis	Ronienie, zapalenie wymion, jąder i najądrzy	Próby serologiczne, Objawy kliniczne	Ubój, poprawa warunków sanitarnych higienicznych
Zaraza mętwikowa= wibrioza	Vibrio fetus	Ronienie	Identyfikacja zarazka	Szczepienie, poprawa warunków sanitarno- higienicznych
Leptospiroza	Leptospira Pomona	Ronienie	Próby serologiczne, identyfikacja zarazka	Szczepienie
Listerioza	Listeria monocytogenis	Zapalenie mózgu Ronienia	Identyfikacja zarazka Objawy kliniczne, badania histopatologiczne	Szczepienia Poprawa warunków sanitarno- higienicznych
Zapalenie najądrzy	Bakteryjny, niesklasyfikowany	Zapalenie najądrzy, jąder, śmiertelność noworodków, ronienia	Identyfikacja zarazka	Próby serologiczne i ubój
Enzootyczne ronienie owiec= chlamydioza owiec	Miaygawanella ovis	Ronienie Zwyrodnienie płodów	Barwienie ciałek wtrętowych w łożysku	Szczepienie
Wrzodziejące zapalenie skóry (wrzodziejąca dermatoza owiec)	Zakażenie wirusowe	Owrzodzenie warg sromowych, skóry, kończyn i worka napletkowego	Zakażenie jagnięcia	Badanie kliniczne tryków przed kupnem i przed dopuszczeniem do rozrodu
Toksoplazmoza	Pierwotniak Toksoplasma gondii	Zapalenie mózgu Ronienie	Badanie histopatologiczne i wiązanie dopełniacza	Oddzielanie i niszczenie źródeł zakażenia

ZABURZENIA PŁODNOŚCI ŚWIŃ

1. SAMICE

1. Obniżona zapładnialność komórek jajowych

2. Zamieranie zarodków

3. Zaburzenia cyklu płciowego

4. Okresy bezrujowe (zwłaszcza u loszek po pierwszym porodzie)

5. Nieprawidłowości anatomiczne narządów rozrodczych

6. Ronienia niezakaźne wywoływane przez zatrucia pokarmowe mogące wystąpić w każdym okresie ciąży- przyczyną mogą być substancje anty-żywieniowe

7. Torbiele jajnikowe

8. Niedorozwój jajowodów

9. Torbiele jajowodów

10. Brak niektórych odcinków części przewodowej układu płciowego

11. Obojnactwo

12. Jednostki chorobowe:

• Bruceloza

• Leptospiroza

2. SAMCE- trzy grupy:

1. Schorzenia kości i stawów

• Złamania

• Zmiany w chrząstkach

• Odklejenie się nasad kości udowych

• Po- różycowe zapalenie stawów

1. Zaburzenia neuro- seksualne:

• Nadmierna eksploatacja płciowa

• Sezonowe zmiany klimatyczne- zwłaszcza letnie upały

• Niedobory paszowe (zwłaszcza białka i mikro-elementów-

• magnez,

• miedź

• brak witaminy A

• zatuczenie lub schorzenia ogólne

1. zmiany anatomiczne w narządach rozrodczych:

1. zwężenie ujścia napletkowego

2. zaburzenia normalnej ruchliwości prącia w czasie wzwodu

3. skrócenie wędzidełka napletka

4. krwiaki lub rany prącia

Przyczyny najczęściej spotykanych zaburzeń we właściwościach fizjologicznych nasienia i przydatności do rozrodu knurów należy szukać w:

1. niskiej, wrodzonej płodności (niski % zapłodnień lub nieliczne mioty) bez żadnych klinicznych objawów

2. nieprawidłowej spermatogenezie lub zwiększonej liczbie patologicznych form plemników- nie nadających się do zapłodnienia

3. zaburzeniach chromosomalnych

4. zaburzeniach rozwojowych:

1. wnętrostwo

2. niedorozwój jąder

3. przepuklina mosznowa lub pachwinowa

ZABURZENIA PŁODNOŚCI U BYDŁA

1. mające przyczyny anatomiczne

2. mające przyczyny czynnościowe

3. mające przyczyny infekcyjne

Jałowość- krowę określamy jako jałową tą, która nie została zapłodniona w ciągu pierwszych trzech miesięcy po porodzie lub w ciągu 60 dni od daty pierwszego zabiegu unasienniania

Jałówka określana jako jałowa, to ta, która nie została zapłodniona do daty ukończenia 22 miesiąca życia lub w ciągu 60 dni od daty pierwszego zabiegu unasienniania

Jako krowę/ jałówkę niepłodną określa się tę, która wykazuje trwałe zmiany anatomiczne lub zaburzenia czynnościowe w układzie rozrodczym, nie rokujące możliwości zapłodnienia

Ad. 1- Anatomiczne przyczyny zaburzeń płodności:

• niedorozwój gonad (jąder lub jajników)

• skrócenie mięśnia cofacza prącia

• wypadanie napletka

• torbielowatość jajowodu

• zapalenia i zrosty torebki jajnikowej

• odcinkowy brak rogu macicy lub jajowodu

• podwójna szyjka macicy

• frymartynizm- przy ciążach bliźniaczych- przejęcie cech męskich przez samice spowodowane mieszaniem się krwi- zawartość hormonów

Ad. 2- Czynnościowe przyczyny zaburzeń płodności::

• zakłócenia spermatogenezy

• wytwarzanie plemników nieprawidłowych

• zaburzenia w owulacji

• zamieranie zarodków

Ad. 3- Przyczyny zaburzeń płodności- Infekcyjne (choroby):

Schorzenie	Czynnik zakaźny/etiologiczny	Objawy kliniczne	Rozpoznanie	Zwalczanie i zapobieganie
Zaraza rzęsistkowa	Trichomonas fetus	Ronienie w II-IV m-ca ciąży, ropomacicze	Identyfikacja zarazka, objawy kliniczne	Prowadzenie sztucznego unasieniania
Ronienie grzybicze	Aspergillus fumigatus	Ronienie	Identyfikacja zarazka, badanie histopatologiczne	Ochrona przed kontaktem z zapleśniałą paszą
Bruceloza	Brucella abortus	Ronienie V-VII m- ąc ciąży, Jałowienie, Zapalenie jąder, Zapalenie gruczołów pęcherzykowych	Próby immunologiczne (próba pierścieniowa z mlekiem) Objawy kliniczne	Izolacja chorych zwierząt, Masowe badania, Szczepienia ochronne
Zaraza mętwikowa	Vibrio fetus	Jałowienie, czasem ronienie	Próba aglutynacyjna (sklejanie) ze śluzem z pochwy	Dodawanie antybiotyków do rozcieńczalników nasienia
Leptospiroza	Leptospira pomona	Ronienie	Próby serologiczne, identyfikacja zarazka	Szczepienie
Mikoplazmoza	Mykoplasma bovigenitalum	Ronienie, Zapalenie pochwy, Zapalenie błony śluzowej macicy, Jałowienie Azoospermia (uszkodzenie)	Identyfikacja zarazka	Próby leczenia antybiotykami
Bedsoniaza	Miyagawanella bovis	Ronienie, Zapalenie jąder, Azoospermia	Odczyn wiązania dopełniacza	Szczepienia
Otręt	Wirusy z grupy IBR-IPV	Zapalenie jamy nosowej i tchawicy, Jałowienie, Osutka (wysypka) zewnętrznych narządów płciowych	Identyfikacja zarazka	Izolowanie chorych zwierząt
Epizootyczne zapalenie pochwy i najądrzy	Czynnik wirusowy	Zapalenie pochwy, zapalenie najądrzy, jałowienie	Brak	Wybijanie zwierząt zakażonych
Zakaźny nieżyt pochwy (guziczkowe zapalenie pochwy)	Zakażenie mieszane	Zmiany guziczkowe (guzki na błonie śluzowej) w pochwie i na prąciu	Brak	Brak

1

---