SAKRAMENT POJEDNANIA
Rozdział I
Problemy aktualne sakramentu pokuty
1. Kryzys spowiedzi: fenomen - infantylizm, seks… w istocie mamy do czynienia z trudnościami typu psychologicznego, pojęciowego i historycznego.
Trudności odwieczne - egoizm, lenistwo, tchórzostwo, wstyd, lęk, zagrożenie psychologiczne…
Trudności właściwe naszym czasom: kultura (duch obiektywny) rodzi nową mentalność, wyznanie trudniejsze (grzech, nawrócenie, pośrednictwo Kościoła); wyznanie wyrazem „niedojrzałości” człowieka.
Trudności aktualnej praktyki:
- indywidualizm (formalizm, rutyna), wyznanie grzechów (materialne), zadośćuczynienie (legalne), infantylna recytacja; człowiek wie, że „komfort psychiczny” może osiągnąć innymi drogami (widzi, że inni sobie jakoś radzą; infantylizm: brak poczucia winy, odpowiedzialności, ucieczka przed klerykalizmem.
2. Próby odnowy:
- celebracja wspólnotowa,
- spowiedź indywidualna (żeby nie zagubić aspektu personalnego),
- spowiedź u laików (historia),
- komunia bez spowiedzi (raz w roku, w życiu),
- spowiedź roczna,
- potrzeba nawrócenia z grzechu społecznego,
- wymiar indywidualny i eklezjalny.
Rozdział II
Wiara i sakramenty dzisiaj
Problemy związane z kontekstem społeczno-kulturalnym
- trudności języka (język techniczny i język symboli),
- wiara i sakrament w wymiarze personalnym,
- sekularyzacja (świat ludzki, historyczny, uwolniony, uczłowieczony: wrażliwość na rzeczy doczesne (sprawiedliwość, pokój, równość, godność człowieka), postawa krytyczna wobec świata, jego form kulturowych, tradycji,
- zwrot ku przyszłości,
- pluralizm i demokracja − sakramenty muszą zakorzenić się w nowej mentalności, nie tylko zbawić duszę.
- desakralizacja - negatywne skutki procesu sekularyzacji - jak mówić o Bogu, wierze, liturgii, kulcie…
- antropologizm (model statyczny kosmiczno-obiektywny na rzecz modelu antropologicznego: człowiek, osoba, wolność, świadomość, co nie wyklucza treści teologicznej.
2. Wiara w Boga dzisiaj
- wymiar personalny i społeczny wiary: odpowiedź na słowo Boga (analogia do miłości, przyjaźni); odpowiedź w łonie wspólnoty (z innymi i dla innych). Wiara ma wymiar osobowy, społeczny i historyczny.
- jak mówić o Bogi w świecie sekularyzowanym: doświadczenie świata i siebie (poprzednio w perspektywie kosmocentrycznej) − antropologicznie: znaczenie, jakie Bóg ma dla mnie; o Bogu nie można obiektywnie!); doświadczenie świata i siebie jako historii (dynamizm). Bóg jest miłością − transcendencja miłości… (Boga spotykamy w świecie; dzieło człowieka jest relatywne; człowiek wolny; wiara to rozwój, pełnia, a nie ucieczka).
3. Sakrament i wiara
Kościół sakramentem − wydarzenie zbawcze, wewnątrz Kościoła rzeczywistość 7 sakramentów.
− rzeczywistość znaku: most m. rzeczywistością oznaczoną a wskazaną; znak odsłania i zasłania równocześnie; człowiek jako znak; postulat − znaki muszą być czytelne (zwiększyć możliwość znaku i ułatwić lekturę, odczytanie, zwiększając możliwości czytelnika).
− znak święty:
oryginalny (otwarty na Boga, respektujący transcendencję),
autentyczny (fałszywy - mit, tabu, magia),
chrześcijański,
osobisty-osobowy-personalny,
historyczny (zakorzeniony w historii Jezusa)
eschatologiczny.
− znaki wiary:
zwykłe sytuacje wyniesione do poziomu przymierza, zbawienia są znakami wiary:
wyraża wiarę, jaką znak obiektywnie ofiaruje,
domaga się odpowiedzi wiary,
dar wiary towarzyszy sakramentowi.
− wydarzenie zbawcze (wydarzenie słowa, moment realizacji się jego przeznaczenia, Kairom); wydarzenie paschalne (męka, śmierć, zmartwychwstanie, przymierze, ofiara); wydarzenie eklezjalne.
Rozdział III
Teologia grzechu
1. Obecna sytuacja i świadomość grzechu
Nie łączy się ludzkiej odpowiedzialności z czynem (przyjmuje się determinizm); bliższe są analizy psychologiczne niż teologiczne. Potrzeba współpracy teologii i psychologii.
Człowiek autentyczny i nieautentyczny, sumienie otwarte i zamknięte (psychologia i teologia).
W społeczności świadomej sacrum łatwo było zobiektywizować (zlokalizować i umiejscowić) grzech. Trudniej w społeczeństwo niereligijnym, zsekularyzowanym, świeckim.
Dotychczasowa teologia moralna charakteryzowała się:
− jako moralność grzechu (kazuistyka, granica m. grzechem a nie grzechem),
− jako moralność czynów pojedynczych (bez uwzględnienia wyboru podstawowego - kierunku życia, środowiska czynu, związku osoby ze społeczeństwem),
− jak moralność prawa (świat ujmowany statycznie) - legalizm i formalizm.
Odnowa teologii moralnej:
− teologia moralna pozytywna - moralność miłości - rozwój, dynamizm, życie jako wyzwalanie się człowieka,
− jako moralność osoby - cała osoba bez popadania w subiektywizm,
− moralność kreatywna (nowy świat, nowy człowiek i sposoby bycia człowiekiem, odpowiedź na wezwanie Boże).
2. Tajemnica grzechu w tajemnicy Chrystusa
Chrystus kryterium grzechu - wydarzenie paschalne,
3. Grzech czynem ludzkim
− osoba, która grzeszy − decyzja, wybór - owocem autodestrukcja,
− intencja - orientacja, wybór podstawowy,
− historia osoby - stawanie się,
− Weltanschaung - opzione fonadamentale:
czyn podejmowany − początek WP, manifestacja WP lub negacja WP.
Grzech czynnością złą (przedmiot, intencja)
a) odrzucenia Boga (rzeczywistość religijna) stwórcy i zbawcy, wyraźnie
b) odrzucenie człowieka:
− wymiar personalny - odrzucenie samego siebie, wybór zła,
− wymiar społeczny grzechu grzech świata, zbiorowy, narodu (system grzeszny)
grzech i prawo (absolutne i relatywne w zachowaniu prawa),
Grzech jako stan
− reatus culpae - wina
− reatus paene − kara
śmiertelny i lekki (radykalność zerwania):
grzech lekki-powszedni, grzech ciężki-śmiertelny, grzech na śmierć,
grzech powszedni, grzech poważny-ciężki ( nie zmienia WP), grzech śmiertelny,
Ramos Regidor : powszedni, słabości, śmiertelny.
Kryteria: siła decyzji osobistej przeciwko miłości Boga i człowieka; znaczenie i ważność wyboru, skutek (zmiana duchowa lub nie).
kara za grzech (reatus poenae)
Biblia: tradycja prorocka − kara interwencją Bożą,
Tradycja sapiencjalna − grzech prowadzi do kary, konsekwencja grzechu kara,
Charakter wendykatywny i wychowawczy kary (resocjalizacja).
Kara wieczna (in potentia) lub kara (naruszona sprawiedliwość) do odbycia w czasie życia ziemskiego.
Rozdział V
Pokuta w Starym Testamencie:
Przymierze stanowi centrum religijności Starego Testamentu. Wierność Przymierzu jakby kryterium tej religijności. Miłosierdzie Boże potwierdza wierność Boga samemu sobie, a także Przymierzu. „Bóg nie chce śmierci grzesznika, ale żeby się nawrócił i żył.
Tajemnicę pokuty Starego Testamentu wyrażają trzy pojęcia:
Tesudah - egzomologeza - wyznanie Bożego miłosierdzia i grzeszności wspólnoty i jednostki (Wj 9, 6-15), Neh 9, 5-37, Dn 9, 4-19; 3, 26-45, Bar 1, 15-3, 8)
Niham - metanoia, przemiana, żal,
Sub - epistrefo - czynić pokutę, pokutować.
Powód rozpoczęcia pokuty wspólnotowej:
− przegrana wojna, epidemia, zła warunki atmosferyczne, złe zbiory i inne klęski;
− Dzień Przebaczenia i Pojednania (Jom Kippur) w czasie Święta Namiotów połączony z ofiarami, pokropieniem, wypędzeniem kozła na pustynię; poza tym suplikacje, posty, rozdzieranie szat, wory pokutne, posypanie głowy popiołem, płacze, leżenie w prostracji na ziemi - wszystko to stanowi liturgię pokutną przypominającą liturgię pogrzebu;
− po wygnaniu dominuje egzomologeza, czyli zbiorowe wyznanie grzechów pod przewodnictwem kapłana lub króla w imieniu całego ludu (patrz wyżej, ponadto Ps 106 i 79, 8-9) Iz 59, 9-15; 63, 7-64,11).
− Błogosławieństwo - znak nowego życia, przebaczenia; wołanie proroków o interioryzację (Ps 51, Am 2, 6-8; 5, 4-13, 21-25; Oz 5, 6-15; 6, 1-9; 1 Krl 7, 3).
− interwencja Boga - kara jako możliwość nawrócenia, przebaczenia i pojednania; pozostaje ekspiacja (Mojżesz nie wchodzi do ziemi obiecanej, Dawid traci syna, zaraza po spisie ludu;
− niektóre grzechy znajdują surową karę aż do ukamienowania (apostazja, cudzołóstwo, krzywoprzysięstwo).
Liturgia pokutna (E.Lipiński, La liturgie penitentielle dans la Bible, Paris 1969):
− praktycznie jest realizowana w czasie dnia Przebaczenia i Pojednania, poprzez ofiarę i liturgiczną postać egzomologezy. Według Nehemiasza 8-10 istnieją cztery formy oczyszczenia:
− ogłoszenie prawa (przyjęcie prawa pod warunkiem nawrócenia),
− Święto Namiotów - święto światła, sąd Boga,
− Jom Kippur dzień Ekspiacji (Kpł 16 i Ekl 50),
− odnowa przymierza.
Pokuta darem Boga (łaska, inicjatywa, kara jako zapowiedź pojednania)
Pokuta jako czyn człowieka: żal, nawrócenie, jako styl życia, otwarcie się na Boga, odpowiedź na Jego słowo. Pokuta prawdziwa (autentyczna), rzeczywista (tu teraz), całkowita, bezwarunkowa.
Judaizm − rabini rozbudowują teologiczne spekulacje, wprowadzają rozróżnienie grzechów, zastanawiają się nad możliwością przebaczenia (kategorie grzechów),
− synagoga wypracowuje system ekskomuniki jako kary za grzech, która czasami jest śmierć (Jezus, jawnogrzesznica, św. Stefan). Ekskomunika może być wieczysta i czasowa. W II w. [po Chrystusie synagoga bardzo instytucjonalizuje system ekskomuniki, co potwierdzają źródła judaistyczne i dokumenty z Qumran.
Rozdział VI
Pokuta w Nowym Testamencie
Nawoływanie do pokuty
− Jan Chrzciciel i Jezus nawołują do pokuty: nawrócenie z powodu Królestwa Bożego;
− Apostołowie swoją misję traktują jako wezwanie do nawrócenia (Łk 24, 47-48; DzA 2, 38, 11, 18;
Metanoia jako zwrot serca i umysłu jako dar Boga.
Jezus Chrystus źródłem pojednania.
Postawa Jezusa wobec grzeszników
− syn marnotrawny (Łk 15, 11-32) - o kondycji człowieka, o trzech bohaterach, miłosierdzi i powrocie (eucharystia);
Spotkania:
− Samarytanka (J 4, 6-42)
− paralityk (Łk 5, 17-26)
− grzesznica (Łk 7, 36-50)
− jawnogrzesznica (J 8, 1-11)
− Zacheusz (Łk 19, 1-10)
− Dobry Łotr (Łk 23, 39-43)
− Grzech Piotra i Judasza.
3. Nawrócenie i pojednanie ochrzczonych w kościele pierwotnym
Możliwość przebaczenia
Chrzest powoduje śmierć grzechu (Rz 6, 3-11) i chrześcijanin nie powinien już więcej grzeszyć: „Kto z Boga narodził się, nie grzeszy więcej” (1 J 3, 9). Dla św. Pawła Kościół jest „bez zmazy i nieskalany” (Ef 5, 27), świątynią Ducha św. „ (1 Kor 3, 16-17), „członkowie święci” (1 Kor 1, 2).
Paweł równocześnie stwierdza obecność grzechu - znaczy to , że Kościół jest Kościołem świętych i grzesznych. Według synoptyków to jest zgodne z tym, co zapowiedziała Jezus (kąkol, połów ryb, uczestnictwo w uczcie bez szaty godowej, upomnienie braterskie, zachęta do przebaczenie bratu, który grzeszy, Ojcze nasz).
2 P 2, 20-22 − grzech po chrzcie stanowi b. obciążającą sytuację;
2 P 3, 9 − Bóg nie szuka zguby;
1 J 2, 1 − „piszę wam, abyście nie grzeszyli… lecz jeśli ktoś zgrzeszy, mamy adwokata u Boga Jezusa Chrystusa.”
Kościół apostolski wobec grzeszników
Brak danych, aby zrekonstruować system obowiązujący pokutny, jednakże
− upomnienie braterskie (caritas fraterna) − zapobiegawcze (rady, wskazania, modlitwa).
Pisma pawłowe
2 Tes 3, 6-15 − wykluczenie, cel - naprawa, uzdrowienie (BT 1345),
1 Kor 5, 1- 13 − przypadek kazirodztwa, wydać szatanowi (ekskomunika, wykluczenie, co oznacza zniszczenie ciała) - dla ocalenia i zachowania poprzez przemianę i nawrócenie (BT 1295).
2 Kor 2, 5-11 − pojednanie grzesznika pokutującego (BT 1380)
2 Kor 7, 8-11 − leczniczy, uzdrawiający charakter interwencji Pawła
2 Kor 12, 20-13, 10 − (BT 1315)
Gal 6, 1-2 − zadania wspólnoty wobec grzesznika (BT 1322),
1 Tym 1, 20 − ekskomunika uzdrawiająca (BT 1347)
1 Tym 5, 19-22 − włożenie rąk na znak pojednania
2 Tym 2, 25-26 −
Wnioski:
Chrześcijanie nie są bezgrzeszni, ekskomunika - wykluczenie zmierza do uzdrowienia; nawrócenie to kwestia odpowiedzialności całej wspólnoty; działania Kościoła: upomnienie, pocieszenie, pojednanie. Rola Pawła: razem ze wspólnotą lub sam podejmuje inicjatywę.
Inne teksty Nowego Testamentu
Według synoptyków przebaczenie i pojednanie warunkiem bliźnim jest warunkiem prawdziwego kultu Boga (Mt 5, 23-26), jak i przebaczenia Bożego (Mt 6, 12-15).
Posiadamy świadectwa wskazujące na rolę Kościoła (miejsce i funkcję).
Mt 18, 15-18
1 J 5, 16, Jk 5, 16, Mt 18, 19-20 − rola modlitwy w pojednaniu
Jk 5, 16, 1 J 1,9 − wyznanie grzechów
Eucharystia − znaczenie ekspiacyjne,
− praktyka wykluczenia - ekskomuniki,
1 Kor 11, 27-34 − praktyka egzaminowania (wyznania),
Wnioski:
− Eucharystia ma moc przebaczającą, jednoczącą,
− postawa godna - wiara w Tajemnicę Pana i Kościół,
− praktyka wyłączenia ze wspólnoty, czyli z Eucharystii.
Władza udzielona przez Chrystusa
Św. Paweł twierdzi, że działa w imię Chrystusa (en prosopon Christou).
Sobór Trydencki orzekł, że słowami J 20, 22-23 Chrystus głównie ustanowił sakrament pokuty (także cytuje Mt 16, 19 i 18, 18 - claves Ecclesiae, ministerium clavium) (Dz 1684, 1692, 1715).
Uzdrowienie paralityka (Mt 9, 1-8 - obecność i praktyka władzy kluczy).
Mt 16, 18-19 i 18, 18
interpretacja prawna:
starsza − władza wiązania i rozwiązywania i władza kluczy są tej samej natury, pierwsza określa drugą. Taką władzę otrzymał Piotr i kolegium apostołów − tzw. władzę najwyższą i powszechną jurysdykcji w Kościele w celach zbawczych. W tej władzy jest zawarta także władza odpuszczania grzechów.
powyższa interpretacja (w naszych czasach) została wzbogacona o dane filologiczne. Według języka rabinistycznego „wiązać i rozwiązywać” posiada podwójne znaczenie: w szerokim sensie oznacza „przemawiać” autorytatywnie”, „zakazywać albo pozwalać”, uznawać coś za niedozwolone lub udzielać pozwolenia; w sensie ściślejszym wskazuje na czynność nakazującą wykluczenie i na znoszącą wydalenie (ekskomunikę).
W związku z tym Mt 16 i 18 oznacza władzę nauczycielską i dyscyplinarną, tzn. Kościół może orzekać jaka doktryna (nauka) i jaka praktyka jest słuszna i zgodna; innymi słowy chodzi o władzę interpretacji słowa Bożego (Magisterium) i wydawania rozporządzeń, orzekania o godziwości danej czynności (dyscyplina, jurysdykcja). W tej władzy zawiera się władza ekskomuniki (wyłączenia ze wspólnoty) i włączenia do niej na nowo. Zatem władza rozgrzeszania jest pochodną władzy jurysdykcji.
b) interpretacja eklezjalna
W oparciu o dane filologiczne, praktyki judaistyczne (synagoga), teksty z Qumaran, kontekst bezpośredni i dane patrystyczne dochodzi się do wniosku, że Mt 18, 18 pokazuje jak wspólnota traktowała grzesznika (Mt 18, 11-14 - syn przyszedł ocalić to, co zginęło): zaczyna się od upomnienia prywatnego, opór grzesznika może prowadzić do upomnienia publicznego, publicznego następnie spowodować ekskomunikę, czyli określenie warunków („wiązanie”), które trzeba spełnić, aby uzyskać „rozwiązanie”; celem działania władzy jest zbawienie. Nie mamy tu do czynienie z alternatywą, lecz dwoma etapami jednego procesu, wiąże się po to, by następnie rozwiązać, po spełnieniu określonych warunków. Zwolennicy takiego wyjaśnienia: Xiberta, Poschmann, Rahner, Alszeghy, Congar, Schillebeeckx.
Interpretacja demonologiczna (H. Vorgrimler, K. Rahner, Murphy-O'Connor).
Vorgrimler twierdzi, że podstawa filologiczne nie jest pewna, dopuszcza wiele znaczeń, stąd skierował się do literatury rabinistycznej, greckiej i łacińskiej.
„Wiązać i rozwiązać” w językach prymitywnych posiada znaczenie magiczne, oznacza „wiązać i rozwiązać” poprzez magiczne zaklęcie; „rozwiązać oznacza odsunąć zaklęcie (zdjąć urok, czar). W Starym Testamencie Bóg (lub człowiek w Jego imieniu) pozwala na działanie zła, które wiążą grzesznika, stąd pozostaje pod ich panowaniem po to, aby w momencie nawrócenia uzyskać uwolnienie i wyzwolenie.
Mt 16, 19 czyni aluzję do bram piekła; traktowanie grzesznika jako celnika i poganina oznacza oddanie go szatanowi, czyli pod jego wpływ.
Wiązać − pozostawić pod władzą ciemności (psychologicznie, żeby dotknął dna i się od niego odbił), bez wpływu łaski ale pod wpływem szatana.
Rozwiązać − rozerwać kajdany szatana (chrzest), włączyć do wspólnoty Kościoła (wpływ Chrystusa).
Podmiotem władzy jest Piotr 16, 19 i uczniowie 18, 18 w ścisłej łączności z Kościołem.
Wniosek:
Chrystus udzielił władzy przebaczania w sposób widzialny, która skutkuje przed Bogiem.
Interpretacja eklezjalna i demonologiczna ukazuje, że nawrócenie stanowi proces a władza nie jest stosowana jako alternatywa tylko jako siła realizująca nawrócenie. Trzeba pamiętać, że dopiero po rewolucji francuskiej nastąpił rozdział władzy: sądownicza, wykonawcza, ustawodawcza. Władza nie tylko nakazuje, sądzi i karze, lecz udziela dobra.
Praktyka patrystyczna potwierdza: wiązać oznacza określić warunki rozwiązania (obowiązki).
Władza odpuszczania i zatrzymywania − J 20, 21-23
„Wieczorem owego pierwszego dnia tygodnia, tam gdzie przebywali uczniowie, gdy drzwi były zamknięte przed Żydami, przyszedł Jezus, stanął pośrodku i rzekł do nich: Pokój wam! A to powiedziawszy, pokazał im ręce i bok. Uradowali się zatem uczniowie ujrzawszy Pana. A Jezus znowu rzekł do nich: Pokój wam! Jak Ojciec mnie posłał, tak i ja was posyłam. Po tych słowach tchnął na nich i powiedział im: Weźmijcie Ducha Świętego! Którym odpuścicie grzechy, są im odpuszczone, a którym zatrzymacie, są im zatrzymane” (J 20, 19-23).
Odpuszczać i zatrzymywać (afiemi i krateo).
Odpuszczać − termin techniczny Nowego Testamentu na oznaczenie usprawiedliwienia, dotyczy przebaczenia ze strony Boga i udzielenie nowego życia Bożego (Mt 9, 2-3), Mk 2, 8, Łk 5, 11-26, 7, 47—50, 11, 4, DzAp 3, 19, Rz 4, 7, Ef 1, 7, Kol 1, 14, 1 J 1, 9). Kalwin w oparciu o niektóre wypowiedzi ojców Kościoła twierdził, że tekst odnosi się do skutków chrztu św. Termin „zatrzymywać” potwierdza, że chodzi o grzechy popełnione po chrzcie św.
Zatrzymywać − etymologicznie biorąc czasownik oznacza: zatrzymywać, potwierdzać, zobowiązywać do czegoś; nie chodzi o możliwość wykluczenie możliwości przebaczenia, lecz o czynność określającą warunki przebaczenia.
Interpretacja klasyczna jurysdykcyjna: Pan Jezus wyposażył apostołów we władzę jurysdykcyjną, która osądza doktrynę i praktykę członków Kościoła w znaczeniu szerokim, stąd może wnosić zastrzeżenia i odmawiać racji tym, którzy twierdzą co innego lub postępują niewłaściwie.
Interpretacja kościelna (eklezjalna) − w świetle Mt 16 i Mt 18, praktyki synagogalnej i ojców Kościoła.
„ Komu wy, odpowiedzialni za Kościół, odpuścicie grzechy (rozumiane jako obraza Kościoła) będą odpuszczone przez Boga.” W tej interpretacji „zatrzymywać” wskazuje na aktywne działanie: oznacza nałożenie zobowiązania i określenie warunków, których spełnienie prowadzi do pojednania. Zatem nie chodzi o dwie różne czynności przeciwstawne „rozgrzeszyć” lub „nie”, lecz dwie fazy tego samego procesu: „wiązać”, żeby rozwiązać.
Wnioski:
− obydwie interpretacje mówią o władzy odpuszczania grzechów w Kościele i przez Kościół (nie chodzi o sakrament chrztu)
− pierwsza podkreśla charakter jurysdykcyjny władzy, która obejmuje wszystkich członków Kościoła;
− druga podkreśla funkcjonowanie tej władzy w obrębie sakramentu pokuty; zatrzymywać =wiązać, czyli określać warunki.
Chrystus udzielił władzy kluczy bez wskazywania na jakiekolwiek ograniczenia, jednakże w tekstach Nowego Testamentu spotykamy ograniczenia w sprawowaniu tej władzy.
Grzech przeciwko Duchowi św. (Mt 12, 312-32; Mk 3, 28-29; Łk 12,11) - ten grzech nie może być odpuszczony ani w tym ani w przyszłym życiu. Już św. Augustyn dostrzegał trudności w wyjaśnianiu tekstu. Dzisiaj proponuje się następujące wyjaśnienie: grzech przeciwko Duchowi św. polegałby na odrzuceniu Chrystusa przez naród Izraelski nie z powodu złości, niewiary lub niewiedzy, lecz z powodu przypisywania Chrystusowi czynów szatańskich, czyli utożsamieniu Go z szatanem. Zatem grzech przeciwko Duchowi św. byłby niedopuszczalny z powodu uporu wobec natchnień Ducha św., z powodu pomieszania dobra ze złem. Ograniczenie pochodzi raczej od usposobienia podmiotu, a nie od władzy jako takiej.
Podobnie Hbr 6, 4-6 (nie powrotu, jeśli uznało się raz Chrystusa za najwyższą wartość, a potem nastąpiło odrzucenie) i 1 J 5, 16 (ze względu na ciężar gatunków − „grzech na śmierć”).
Rozdział VII
SYNTEZA HISTORYCZNEGO ROZWOJU
1. Pochodzenie i rozwój pokuty kościelnej
Historycy niekatoliccy:
− pokuta kościelna nie pochodzi z wyraźnego ustanowienia Chrystusa. Kościół pierwotny uważał się za Kościół świętych i nie akceptował metanoi jak tylko przy chrzcie św. Grzesznicy byli usuwani na zawsze ze wspólnoty kościelnej. Jednakże z powodu wzrostu liczby wierzących zasada rygorystyczna uległa złagodzeniu.
− pokuta kościelna w swej pierwotnej formie nie obejmowała wszystkich grzechów. W II w. Kościół przyjmował do swej wspólnoty grzeszników nawróconych, z wyjątkiem tych, którzy popełnili grzechy główne (peccata capitalia): apostazja (idolatria), zabójstwo i niewierność małżeńską (fornicatio i adulterium = nierząd i cudzołóstwo). Takie stanowisko przyjmuje Psałterz Hermasa. W III w papież Kalikst pozwoliłby na pojednanie cudzołożników (r. 220), przeciwko czemu protestowali Hipolit, Tertulian, Orygenes. Nieco później Cyprian rozpoczął praktykę pojednania upadłych apostatów (lapsi, r.251), co doprowadza do schizmy Nowacjana za czasów panowania papieża Kaliksta. Ostatecznie ok. r. 314 (synod w Ancyrze) zgodzono się na przyjęcie do Kościoła tych, którzy popełnili grzech zabójstwa.
− tego rodzaju dyscyplina nie miała waloru sakramentalnego, ponieważ była praktyką pojednania z Kościołem a nie z Bogiem.
Badacze katoliccy potwierdzają istnienie sakramentu pojednania od samego początku, poczynając od Nowego testamentu. Istnieją różnice poglądów odnoszących się do praktyki.
− niektórzy (Funk, Rauchen, Amann) twierdzą, że Kościół do II w. nie udzielał rozgrzeszenia winnym 3 grzechów głównych ze względów pastoralnych celem uniknięcia laksyzmu.
− inni (dzisiaj większość) wykazali, że od początku Kościół nie odmawiał przebaczenia i pojednania tym, którzy się nawrócili, nawet wtedy gdy popełnili 3 grzechy główne. Przyznają oni, że niektórzy biskupi przez jakiś czas i dla różnych powodów nie udzielali rozgrzeszenia winnym 3 grzechów głównych.
2.Forma pokuty kościelnej
Jednym z argumentów przytaczanym przez protestantów przeciwko sakramentowi pokuty był fakt, że do VI - VII w. nie spotyka się formy dzisiejszej, tzn. spowiedzi indywidualnej. Katolicy poświęcali wiele czasu, aby udowodnić, że taka praktyka istniała. Morin (1651) udowadniał, że pokuta publiczna istniała dla 3 grzechów głównych obok dzisiejszej spowiedzi. Podobne stanowisko podtrzymywali P. Galtier, A. D'Ales i ostatnio J. Grotz.
Nazwa: pokuta publiczna (niewłaściwa), raczej starożytna lub kościelna.
Rozdział VIII
Pokuta do VI w.
1. Grzechy poddane pokucie kościelnej
Zasada ogólna: wszystkie grzech ciężkie, które powodują zerwanie z Kościołem (odłączają od Ciała Chrystusa, stanowią przeszkodę do wejścia do Królestwa niebieskiego − św. Paweł i św. Augustyn). Te grzechy różnie są nazywane: scelera, crimina, peccata capitalia, peccata maiora, peccata graviora, delicta capitalia, peccata mortalia… Natomiast grzechy lekkie (codzienne, powszednie) uzyskują przebaczenie dzięki modlitwie osobistej, wspólnotowej, jałmużnie, postom, dobrym uczynkom. Te grzechy nie wymagały pokuty sakramentalnej, wystarczyła forma osobista (prywatna). Na Wschodzie dużą rolę odgrywali teleioi, którzy wyznaczali drogę oczyszczenia dla poszczególnych wierzących.
Trzeba pamiętać, że w starożytności nie dostrzegano dokładnie różnicy między grzechem ciężkim a lekkim.
Oto katalog grzechów ciężkich, jaki proponuje C. Vogel na podstawie Nowego Testamentu i dzieł po apostolskich:
nieczystość: cudzołóstwo, nierząd, homoseksualizm, pożądanie, wulgarność obsceniczna;
zabójstwo,
bałwochwalstwo (idolatria); 4) magia; 5) chciwość; 7) kradzież; 8) zazdrość: chciwość, obżarstwo, pycha, nienawiść; 8) kłamstwo: fałszywe świadectwo, krzywoprzysięstwo, hipokryzja, oszczerstwo; 9) złośliwość: gniew, bunt, kłótnia; 10) duma-wyniosłość: arogancja; 11) niestałość; 12) pijaństwo, brak opanowania.
Do VI wieku:
1) nie zachowanie 10 przykazań: świętokradztwo, apostazja, zabobon, zabójstwo, cudzołóstwo, konkubinat, nierząd, stosunki małżeńskie w czasie niedozwolonym, przedstawienia frywolne i krwawe, kradzież, fałszywe świadectwo, krzywoprzysięstwo, oszczerstwo, spędzenie płodu;
2) grzechy główne: lenistwo, nienawiść, zazdrość, gniew, pycha, pijaństwo;
3) grzechy różne: przestępstwa zasługujące na ciężką karę przez prawo cywilne, grzechy powszednie w wielkiej liczbie;
Grzechy lekkie według Cezarego z Arles (Ser. 64 i 179):
przeciwko Bogu: roztargnienia na modlitwie, nieroztropne przysięgi, złamane śluby, ociąganie się w wypełnianiu obowiązków…
przeciwko bliźniemu: przekleństwo, oszczerstwo, pochopne sądy, milczenie wobec zła, srogość, nie przyjmowanie żebraków, zaniedbywanie się w odwiedzaniu więźniów, chorych, brak gościnności, odmowa umycia nóg gościom, nienawiść, zazdrość, ociąganie się w przywróceniu zgody, zawstydzające podlizywanie się;
przeciwko sobie samemu: łakomstwo, apatia i lenistwo, nieczyste myśli, pożądliwe spojrzenia, lubowanie się w rozmowach z „6” tomu, współżycie bez intencji prokreacji, próżne rozmowy, rozmowy niepotrzebne w kościele i gdzie indziej.
Praktyka chrztu dorosłych, który odpuszczał wszystkie grzechy, sprawiała, że wielu go odkładało w obawie przed obowiązkiem odprawienia mozolnej pokuty publicznej w wypadku popełnienia grzechu ciężkiego. Doszło do tego, że np. Cezary z Arles zalecał, aby nie przystępować zbyt pochopnie do sakramentu pokuty skoro można go było odprawić jeden raz w życiu.
Klemens Rzymski (96-98) − do pokuty zobowiązani są ci, którzy popełnili grzechy ciężkie.
Ignacy Antiocheński − potwierdza, że heretycy są przyjmowaniu ponownie do Kościoła po odprawieniu należnej pokuty.
Pasterz Hermasa (140-155) − wprowadza niepowtarzalność pokuty i optuje za jej surowością, nie stawia ograniczeń co do możliwości przebaczenia (3 grzechy główne domagają się surowej pokuty).
Ireneusz i Klemens Aleksandryjski − cudzołóstwo, apostazja, zabójstwo podlegają pokucie.
Tertulian w fazie katolickiej umieszcza katalog grzechów, które podlegają pokucie starożytnej: apostazja, idolatria, przekleństwa, lubieżność, nierząd, zabójstwo, fałszywe świadectwo (oszczerstwo), defraudacja, kłamstwo, przedstawienia obsceniczne i krwawe, pożądanie bogactwa.
Tertulian montanista: nie godzi się, aby biskup mógł pojednać cudzołożnika, lecz rezerwuje możliwość pojednania wierzącemu charyzmatykowi.
Hipolit − będąc rygorystą występuje przeciwko papieżowi Kalikstowi, ponieważ zbyt łatwo jedna z Kościołem cudzołożników.
Orygenes − powtarza listę grzechów św. Pawła nie stawiając żadnych ograniczeń dla władzy kluczy.
Cyprian − jedna lapsów (251) i znajduje poparcie papieża Korneliusza.
Nowacja − odmawia pojednania dla apostatów, następnie wszystkim winnym grzechów głównych.
Można obserwować wzrastający rygoryzm w Afryce (Tertulian, Cyprian), Hiszpanii (Elwira 306-313), Francji (Arles - 314) i Bułgarii (Sofia - Sardicense), powodowany racjami pastoralnymi i dyscyplinarnymi (wpływ nowacjanizmu).
2.Liturgia pokutna
Istnieją skąpe świadectwa pozwalające na odtworzenie liturgii sprzed III w. Posiadamy liczne źródła, na podstawie których ta rekonstrukcja jest możliwa. Trzeba wymienić tu decyzje synodów: Elwira (306), Ancyra (314), Neocesarea (314), Nicea (325), Antiochia (341), poza tym decyzje synodów afrykańskich, hiszpańskich i frankońskich. Listy papieży: Syrycjusza, Innocentego I, Celestyna, Leona Wielkiego.
Dzieła: Tertuliana, Cypriana, Ambrożego, Augustyna, Cezarego z Arles.
Listy pokutne: Grzegorz Cudotwórcy (270), Piotra Aleksandryjskiego (311), Bazylego Wielkiego i Grzegorza z Nyssy, Euzebiusz z Cezarei (Historia Kościelna).
STAN POKUTNY - nałożenie pokuty
Inicjatywa grzesznika: petere poenitentiam, accipere poenitentiam, pulsare ad ecclesiam.
Inicjatywa wspólnoty: upomnienie braterskie, rada uduchowionego (teleioi), biskupa, który przyjmuje pokutnika, wyznacza pokutę…
Egzomolegeza − pierwszy i najważniejszy akt pokutny i liturgiczny: włożenie rąk, worka pokutnego (włosiennicy), ostrzyżyny lub pozostawienie zaniedbanych włosów.
CZYNNOŚCI POKUTNE − actio poenitentiae
Obowiązki prywatne: post, spanie na popiele, płacz i modlitwy, powstrzymywanie od higieny.
Obowiązki publiczne: obowiązek noszenia wyróżniającego stroju (włosiennica), prośba o modlitwę (uduchowionych, wyznawców, wiernych) przy wejściu do kościoła (in vestibulo ecclesiae, kruchta).
W wiekach IV − VI 3 rodzaje obowiązków:
− ogólne: życie umartwione, post, jałmużna, inne dowody nawrócenia.
− rytualne: regularne włożenie rąk w czasie Wielkiego Postu, postawa w czasie modlitwy, grzebanie zmarłych.
− skutki pokuty: zakaz służby wojskowej, wykonywania funkcji publicznych, sprawowania urzędów, uprawiania handlu, przyjmowania święceń, współżycia w małżeństwie…
Rodzaje pokutników (ordines): płaczący, słuchający, klęczący (w czasie Eucharystii), stojący (w czasie Eucharystii).
Długość pokuty: bardzo zróżnicowane przepisy: Didaskalia - 2- 7 tygodni; Orygenes - 3 lata; Tertulian - 7 lat to zbyt surowa pokuta; Bazyli Wielki przewiduje 20 lat za grzech zabójstwa.
POJEDNANIE
Kościół posługiwał się bardzo uroczystym rytem pojednania. Często odbywało się w miejscu chrztu św. lub w absydzie kościoła. Elementem zasadniczym była modlitwa wspólnoty i biskupa połączona z włożeniem rąk, po czym następowało namaszczenie. Znane są przemówienia diakona proszącego biskupa o pojednanie grzeszników. Od IV w. ryt pojednania celebruje się w Wielki Czwartek.
3.Charakterystyka pokuty kościelnej
a) niepowtarzalność − po raz pierwszy zasadę znajdujemy w Pasterzu Hermasa, w uzasadnieniu powołuje się na związek chrztu z pokutą 1 raz chrzest, stąd drugi chrzest we łzach). Kościół nie opuszczał grzeszników, włączał ich w stan pokutników, zanosił modlitwy, udzielał komunii św. a łożu śmierci.
b) pokuta mozolna, pracowita − rygor jako zasada ze względu na powagę grzechu jak i nawrócenia; grzech popełniony po chrzcie (afesis), stąd potrzeba wody łez (poenitentia laboriosa, metanoia).
c) wyjątkowość: nie wszyscy odprawiali pokutę, a to dlatego, że nie było wyraźnego rozgraniczenia między grzechem lekkim a ciężkim. Po r. 313 surowość i rygor wzrastają (paradoks); klerycy i zakonnicy nie odprawiali pokuty, depozycja była wystarczającą karą. Pokuta starożytna staje się powoli przygotowaniem do śmierci.
4. Sakramentalność pokuty kościelnej:
a) problem − pojęcie sakramentu u Ojców Kościoła; pytanie, co Ojcowie rozumieli przez pojednanie z Bogiem? Co trzeba zrobić, aby je uzyskać? Kto jest pośrednikiem?
b) wartość pokuty subiektywnej:
- za grzechy lekkie − pokuta osobista (wiele form; modlitwa, post, jałmużna);
− za grzechy ciężkie − pokuta kościelna (sąd eschatologiczny, Chrystus ofiarujący się za grzeszników);
c) działanie Kościoła (actio Ecclesiae):
− pojednanie z Kościołem, pojednaniem z Bogiem (PAX cum Ecclesia, PAX cum Deo);
− udział wiernych − wprowadzenie do stanu pokutujących (upomnienie braterskie); wyrażenie zgody; interwencja biskupa; egzomologeza.
− udział wiernych w pojednaniu:
− Interpretacja pokutna śmierci Łazarza - J 11, 43…
− ofiara duchowa wiernych ponoszona w intencji grzesznika (triada);
− modlitwa wspólnotowa;
− miłość kościelna (caritas Ecclesiae);
− udział specjalny: męczennicy, wyznawcy, uduchowieni (teleioi).
Artykuł:
Bronisław Sieńczak CM, Uczestnictwo wiernych w sakramencie pokuty, HOMO DEI 1(1996), 25-35
POKUTA TARYFOWA
Pokuta starożytna to pokuta sprawowana przez Kościół i wewnątrz Kościoła, pod kontrolą biskupa i wiernych. Pojednanie wieńczy odprawioną pokutę czyli zadośćuczynienie.
Początki nowej formy dość trudne do wyjaśnienia.
Toledo, maj 589:
Ponieważ jest nam wiadomo, że w niektórych kościołach (prowincjach) Hiszpanii odprawia się pokutę za grzechy nie według kanonów, lecz w sposób zupełnie niegodny (foedissime - obrzydliwy), za każdym razem gdy się zgrzeszy, prosi się kapłanów o pojednanie; w celu położenia kresu tej świętokradzkiej zarozumiałości Święty Sobór (synod) postanawia, że pokuta zostaje nałożona według starożytnych kanonów, to jest ten, kto żałuje za swe grzechy, zostaje wyłączony ze społeczności poddając się nałożeniu rąk razem z innymi pokutującymi; po okresie zadośćuczynienia zostaje ponownie włączony do Kościoła (communio) zgodnie z poleceniem (postanowieniem) odpowiedniego kapłana. Ci zaś, którzy w czasie odprawiania pokuty czy po jej odbyciu (pojednaniu) ponownie popadną w grzechy, zgodnie z przepisami surowości starożytnej zostają ekskomunikowani.
Synod CHALON - SUR SAONE (647-653):
“Co się tyczy pokuty, która jest lekarstwem dla duszy, wierzymy, że jest godną polecenia dla wszystkich ludzi; tak więc wszyscy kapłani są zgodni co do tego, że pokutującym za każdym razem gdy wyznają grzechy należy udzielić pokuty (rozgrzeszenia).”
Charakterystyka nowej formy:
powtarzalność - w VIII w. Spotyka się już przepisy o regularnej praktyce;
ryt prywatny (uszna)
taryfa - zgodnie z zasadą do ut des; po odprawieniu zadośćuczynienia powracało się po rozgrzeszenie (zaniechano tej praktyki, która dla wędrownych misjonarzy była uciążliwa);
znosi konsekwencje pokuty starożytnej (nie można pełnić służby publicznej)
obejmuje kleryków i mnichów;
szafarzem zwykłym kapłan;
Dyscyplina pokutna
Księgi penitencjarne Bretońskie VI, Irlandzkie VI, Anglosaskie VI, Kontynentalne VIII-IX w.
Commutationes (zamiany)
Compesensationes (kompensacje)
Redemptiones (wykupienia: intencje Mszy św., mnisi);
Trzy formy pokuty w średniowieczu:
Reforma karolińska - za grzechy publiczne - pokuta publiczna; za grzechy prywatne - pokuta indywidualna;
Początek pokuty publicznej w Środę popielcową (przemówienia diakona)...
Pokuta nie uroczysta - pielgrzymka święta, od XIII w. krucjaty...
Starożytność - pokuta kościelna,
Średniowiecze - pokuta taryfowa
Okres karoliński - pokuta publiczna i prywatna;
Od XIII - pokuta publiczna uroczysta, prywatna, pielgrzymka pokutna...
Przejście od pokuty taryfowej do indywidualnej
Do IX w. - grzesznik wracał po rozgrzeszenie, po odprawieniu zadośćuczynienia;
W XII w. - zmiana powszechnie akceptowana; WYZNANIE GRZECHÓW staje się sercem pokuty jako że zadośćuczynienie straciło na znaczeniu, wręcz niezrozumiały stał się jego sens religijny (commutatio, redemptio);
Od XI w. - absolucja (rozgrzeszenie) indykatywna zastępuje deprekatywną (od XIII forma powszechnie używana; wyznanie wiary w domu kapłana lub mnicha; od XI - w kościele przed głównym ołtarzem, kapłan na krześle, tronie; Sobór Trydencki wprowadza konfesjonały i wychodzi z użycia włożenie rąk.
Częstotliwość - raz do roku (Sobór Laterański IV, 1215, DZ 812)
Pokuta i Eucharystia
Dwie tradycje:
nie żąda się pokuty sakramentalnej od tych, którzy ponownie popełnili grzech ciężki. Msza św. zawierała ryt z modlitwami pokutnymi, o czym świadczą słowa: absolutio, venia, indulgentia, purgatio, expiatio, satisfactio.
Istnieją teksty twierdzące coś wręcz przeciwnego. Od w. X coraz wyraźniej: Sobór Lat. IV komunia przynajmniej raz w roku w okresie wielkanocnym i spowiedź dla wszystkich winnych grzechu ciężkiego.
Wschód - ryty pokutne mszalne z wyjątkiem apostazji, zabójstwa, cudzołóstwa.
Problem: czy sakrament pokuty jest sakramentem przebaczenia?
Lektura: ks. Bronisław Sieńczak CM, Tradycja a zmiany w praktyce pokutnej, w: Tradycja w Kościele, Kraków 1994, 152-169.
Sakrament pokuty w średniowieczu
Sakrament pokuty zostaje podporządkowany przyjętej strukturze - materia i forma jako elementy konstytutywne. Materia to nawrócenie potwierdzone dobrymi uczynkami, które uzewnętrzniają żal za grzechy i postanowienie poprawy życia.
Forma - absolucja - rozgrzeszenie - to akt jurydyczny, czyli oficjalne orzeczenia K-ła o przebaczeniu ze strony Boga (przebaczenie kary wiecznej i częściowo czasowej - doczesnej, pojednanie z Kościołem).
Po zaaplikowaniu kategorii Arystotelesa (w. XIII) materii i formy:
MATERIA - akty nawróconego
FORMA - rozgrzeszenie
Duns Szkot: rozgrzeszenie i pouczenie, dyspozycja tylko warunkiem a nie częścią konstytutywną.
Dwie drogi usprawiedliwienia:
sakramentalna (łatwiejsza- ex opere operato, żal mniej doskonały);
poza sakramentalna (trudniejsza attritio superior; ex congruo - wysiłek).
Władza kluczy podstawą sakramentalnego działania (wiązać i rozwiązać; nałożyć obowiązki i uwolnić od grzechów i kar). Reconciliatio zastępuje absolutio.
Abelard zarzuca, że zapomniano o modlitwie i o pojednaniu z Kościołem.
Konieczność sakramentu pokuty (dla grzechów ciężkich); akty penitenta - ex attritio fit contritus (żal doskonały i mniej doskonały).
Szafarz - potępienie Abelarda (DZ 732), Wiclefa (1415) i Hussa (1418).
REFORMACJA I SOBÓR TRYDENCKI
1. Nauka protestancka - próby aktualne przywrócenia spowiedzi ustnej (celebracje liturgiczne)
a) Sakrament?
Luter: tak, jak chrzest i Wieczerza Pańska
Znak wiary, iż Bóg przekazuje zbawienie, usynowienie, Bożą miłość. Pokuta - reditus ad bapitismum (nie jest to pełny sakrament, bo Chrystus nie ustanowił rytu, lecz jest to prawdziwy sakrament ze względu na skuteczność; w nim realizują się obietnice Boże.
Kalwin: neguje istnienie sakramentu pokuty (wiązać i rozwiązać to władza przepowiadania Słowa Bożego, rozgrzeszenie to odnowa chrztu - recordatio baptismi, odnowa wiary; K-ł potrzebuje takiej proklamacji.
Anglikanie: art. 25 niej jest sakramentem ustanowionym przez Chrystusa; nie ma znaku w ewangelii, do którego można by się odwołać.
b) wiara w rozgrzeszenia?
Luter atakuje „akty penitenta” (pelagianizm) - żal za grzechy niemożliwy, a mniej doskonały - hipokryzja czyli grzech (pycha). Wyznanie - człowiek nie jest w stanie wyznać i zrozumieć całej złości grzechu; kapłan - intruzem! Zadośćuczynienie - to czyny ludzkie.
Rozgrzeszenie to tylko wiara w moc Słowa Bożego: „Żeby Bóg udzielił Ci łaski i wzmocnił Twoją wiarę. Amen. Odpowiedź: tak, drogi Ojcze (mistrzu). „Niech Ci się stanie według Twojej wiary. Ja zaś z polecenia PnJCh przebaczam Ci Twoje grzechy. I imię Ojca... Amen. Idź w pokoju.”
Polemika z zasadą ex opere operato...
Kalwin - pokuta to znak wiary...
Wyznanie Bogu, publiczne, liturgiczne i prywatne...
Szafarzem może być człowiek bez święceń (przeciwko tyranii duchownych) - zatem pastor.
Po reformie podejmuje się próby przywrócenia spowiedzi:
Anglia, Bonhoeffer, Taize, Mx Turian...
Czego nas uczą:
priorytet wiary,
związek między rozgrzeszeniem a Słowem Bożym,
nawrócenie ciągłe (różne formy celebracji...)
SOBÓR TRYDENCKI
Dekret o Usprawiedliwieniu (s.VI, 1547), Nauka o sakramencie pokuty (s.XIV, 1551) i Dekret o Najświętszy Sakramencie (s. XIII, 1551).
Uwagi hermeneutyczne:
Zmiany znaczenia pojęć, np. władza ( po rewolucji francuskiej nastąpił podział władzy); kontekst historyczny (polemika), użycie pojęć zgodnie z intencją autora dokumentu: ustanowienie Boże (ius divinum), wiara, grzech, anathema sit (herezja i błąd, fałszywe rozumienie).
Problematyka:
istnienie sakramentu (roz. 1-2, kan.1-3)
W obliczu utożsamienia chrztu i pokuty S.T twierdzi, że Poenitentia est vere et proprie sacramentum (DZ 1701). Ten sakrament jest konieczny dla grzechów ciężkich, przynajmniej in voto (necessitas medii)
struktura sakramentu (3, k. 4)
żal (5, k.5)
Dla Lutra żal niemożliwy, mniej doskonały - hipokryzja.
Tomasz - ex attito fit contritus
Duns Szkot - dwie drogi zbawienia
Sobór nie rozstrzyga: bojaźń synowska i niewolnicza (kara)
Wyznanie (r.5, k.6-8)
Protestanci: nie z ustanowienia Bożego (de iure divino) i niemożliwa do zrealizowania, także niekonieczna.
Sobór Trydencki - de iure divino gdy chodzi o grzechy ciężkie (k. 6 i 7), jednakże „humano modo” czyli formalne i subiektywne.
Wyznanie - ze względu na potestas iudicialis (co to za sąd, gdzie winny zamiast się bronić przedstawia oskarżenie siebie samego?) i ze względu na manifestację nawrócenia (oderwania od grzechu).
Obserwacje hermeneutyczne:
Klasyfikacja grzechów : ciężkie, śmiertelne i lekkie (powszednie);
Subiektywizm wyznania grzechu i okoliczności.
Zadośćuczynienie (r.8-9, k.12-15)
Protestanci nie uznają kary pozostałej po przebaczeniu winy.
Sobór: kara pozostaje, chociaż wina zgładzona.
Kara ma charakter leczniczy i wendykatywny (zarówno te, jakie niesie życie i te, które nakłada kapłan).
Szafarz (r. 6-7, k. 9-11)
Protestanci: kapłan głosi Słowo Boże przebaczenia (k.10);
Władza sądzenia w rozgrzeszeniu („ad instar actus iudicialis”, „velut a iudice” (podobieństwo, pojęcie władzy sądzenia).
Sobór chciał podkreślić:
skuteczność rozgrzeszenia w odniesieniu do odpuszczenia grzechów;
przekazanie dobra człowiekowi nawróconemu (alieni beneficii dispensatio) w sposób autorytatywny i w oparciu o władzę święceń i jurysdykcji;
rozgrzeszenie zakłada poznanie stanu sumienia (wyznanie) i nałożenie odpowiedniego zadośćuczynienia, które uzyskuje swe znaczenie w łączności ze śmiercią i ofiarą Chrystusa.
cel zbawczy władzy
władza udzielona w momencie święceń (jurysdykcja określa warunki);
sędzia szuka winy; w sakramencie chodzi o leczenie i uzdrowienie, wręcz stworzenie nowego człowieka (nie może się bronić, wręcz oskarża się)
Pokuta i Eucharystia (s. XIII i s. XXII - o Ofierze Mszy św.)
PRZYGOTOWANIE SOBORU I SOBÓR WATYKAŃSKI II
KATECHIZM KOŚCIOŁA KATOLICKIEGO
I. Nazwa sakramentu:
Sakrament nawrócenia, pokuty, sakrament spowiedzi, sakrament przebaczenia, sakrament pojednania...
II. Dlaczego sakrament pojednania po chrzcie?
Kruchość i słabość natury ludzkiej, skłonność do grzechu (pożądliwość). Konieczna jest walka i wysiłek nawrócenia.
Pierwsze i podstawowe nawrócenie - to chrzest. Drugie nawrócenie - zadaniem dla całego Kościoła, co jest dziełem łaski. Drugie nawrócenie ma wymiar wspólnotowy (woda i łzy.. św. Ambroży).
Drugie nawrócenie się jest nawróceniem i pokutą wewnętrzną (żal czyli attritio, compunctio cordis). Nawrócenie jest dziełem Boga, zwłaszcza Ducha św., który „przekonuje świat o grzechu”.
III. Różne formy pokuty w życiu chrześcijańskim
Duch pokuty i cnota pokuty: post, jałmużna, modlitwa; wysiłki na rzecz pojednania, praktykowanie miłości, wstawiennictwo świętych.
Nawrócenie manifestuje się : czyny pojednania, troska o ubogich, walka o sprawiedliwość i godność człowieka, wyznanie win braciom, upomnienie braterskie, rewizja życia, rachunek sumienia, kierownictwo duchowe, akceptacja cierpienia, znoszenie prześladowań; niesienie krzyża za Chrystusem.
Eucharystia jako środek nawrócenia - droga oczyszczenia; lektura Pisma św. liturgia godzin, „Ojcze nasz” i inne akty pobożności.
Okresy i dni pokutne: rekolekcje, liturgia pokutna, pielgrzymki, dzieła charytatywne.
Nawrócenie syna marnotrawnego - symbol i rzeczywistość życia wierzącego i Kościoła.
IV. Sakrament pokuty i pojednania
Grzech obrazą Boga, naruszeniem komunii z Kościołem, stąd nawrócenie przynosi przebaczenie ze strony Boga i pojednanie z Kościołem, co wyraża liturgiczny sakrament pokuty i pojednania.
Boska władza przebaczania, Kościół narzędziem przebaczenia i pojednania w imię Ojca i imię Chrystusa.
Pojednanie z Kościołem - praktyka Jezusa (celnicy, grzesznicy), udzielenie władzy, gdzie słowa związać i rozwiązać oznaczają pojednanie z Kościołem i z Bogiem.
Sakrament przebaczenia
Po chrzcie druga deska ratunku; KKK mówi o pokucie publicznej, pokucie prywatnej (powtarzanie i regularność). Mimo zmian podstawowa struktura została zachowana: akty człowieka (żal, wyznanie grzechów i zadośćuczynienie) i akt Boży przebaczenia za pośrednictwem Kościoła (szafarzem biskup i kapłani). Formuła rozgrzeszenia - charakter modlitewny.
Akty penitenta
Żal: „ból duszy i znienawidzenie popełnionego grzechu z postanowieniem nie grzeszenia więcej.”
Żal doskonały (contritio) - grzech powszechne i wszystkie grzechy in voto sacramenti.
Żal niedoskonały jest darem Bożym, przygotowującym przebaczenie w sakramencie pokuty (ex attritus fit contritus). Do przyjęcia sakramentu przygotowuje rachunek sumienia.
Wyznanie grzechów - spojrzenie i ocena w prawdzie, wzięcie odpowiedzialności; należy wyznać grzechy śmiertelne - przynajmniej raz w roku; przed I Komunią św. należy odbyć spowiedź. Zalecana komunia z pobożności.
Zadośćuczynienie - ze względu na naruszoną sprawiedliwość (naprawić krzywdę) i ze względu na nieład, brak porządku - „pozostałości grzechu”. Pokuta powinna odpowiadać ciężarowi i naturze grzechu: modlitwa, ofiara, wyrzeczenie, cierpienie...
Szafarz sakramentu pokuty:
W imię Chrystusa biskup i kapłan (potrzebna misja); grzechy zastrzeżone - w niebezpieczeństwie śmierci każdy grzech można odpuścić.
Posługa kapłana: to posługa Dobrego Pasterza, Samarytanina, ojca syna marnotrawnego, sprawiedliwego sędziego - narzędzie miłosierdzia. Delikatność i szacunek, cierpliwość, doświadczenie w sprawach ludzkich, ukochanie prawdy, wierność Kościołowi... Tajemnica spowiedzi bezwarunkowa, nie dopuszcza żadnych wyjątków.
Skutki sakramentu pokuty:
przywrócenie łaski i przyjaźni z Bogiem, co przynosi „zwykle pokój i pogodę sumienia wraz z wielką pociechą duchową.”
Pokój z Kościołem - leczy ranę zadaną i korzysta z dóbr duchowych, żywy członek Ciała Chrystusa (jedna się z Bogiem, Kościołem, braćmi i samym sobą).
Uprzedza sąd, przechodzi ze śmierci do życia...
Odpusty:
„Odpust jest to darowanie przed Bogiem kary doczesnej za grzechy, zgładzone już co do winy. Dostępuje go chrześcijanin odpowiedni usposobiony i pod pewnymi, określonymi warunkami, za pośrednictwem Kościoła, który jako szafarz owoców odkupienia rozdaje i prawomocnie przydziela zadośćuczynienie ze skarbca zasług Chrystusa i świętych. Odpust jest cząstkowy albo zupełny zależnie od tego, czy od kary doczesnej należnej za grzechy uwalnia w części czy w całości.” Odpusty mogą być udzielane żywym lub zmarłym.
Kary za grzech
Kara wieczna (koniec komunii z Bogiem) - za grzech ciężki. Każdy grzech (nawet lekki) powoduje nieuporządkowane przywiązanie do stworzeń, co wymaga oczyszczenia i stanowi „karę doczesną” do odpokutowania tu na ziemi.
Stan czystej miłości - osiąga się po próbach, modlitwach, ofiarach...
Komunia świętych (sanctorum communio) - Ciało Mistyczne Chrystusa - w łączności z wiernymi w czyśćcu i pokutującymi na ziemi - to wymiana dóbr. Te duchowe dobra stanowią SKARBIEC KOŚCIOŁA (Chrystus, Maryja , święci, naśladowcy Chrystusa na ziemi).
Kościół daruje „karę doczesną” przez udzielenie odpustu czyli darowanie kar doczesnych.
Sprawowanie sakramentu pokuty
Obecnie przyjęta liturgia (geneza)
10
18