BADANIE MOCZU - NERKI
Dobowe wydalanie moczu: 600-2500ml(zależny od stopnia rozcieńczenia)
Diureza dobowa:
norma 0,6-2,0l
oliguria <400ml/24h
anuria <100ml/24h
poliuria >2,5l/24h
Badanie moczu:
1.obserwacja makroskopowa
2.właściwości fizyczne(pH, objętość, ciężar właściwy)
3.analiza chemiczna - obecność glukozy, ketonów, białka
4.mikroskopowa ocena osadu moczu
1.Badanie moczu ocena makroskopowa :
Barwa - słomkowa , jasno żółta (barwnik urochrom, urobilina - zależna od stopnia rozcieńczenia)
czerwona - domieszka krwi, niektóre leki, porfiryny, buraki czerwone, erytrocyty, Hb, mioglobina
intensywnie żółta - bilirubina, urobilina
bezbarwny - ciemno bursztynowy
pomarańczowy - barwniki żółci
zielony, niebiesko-zielony - biliwerdyna
brązowy, czarny - methemoglobina, mioglobina
2.Ocena fizyczna
Odczyn - lekko kwaśny pH=6,5 (4,6-8,0)
dieta bogatobiałkowa - obniża pH
dieta jarska - podnosi pH
wzrost pH - zakażenia bakteryjne
spadek pH - kwasica, gorączka, spożywanie wit C
Molalność moczu:
najwyższa 1200-1400
najniższa 38-54
średnia 500-800mmol/kg×H2O
Ciężar właściwy(SG) - norma 1,001-1,035
pierwsza poranna porcja >1,026
SG >1,040 - kontaminacja(zanieczyszczenie moczu), glukoza, białko
Gęstość względna 1016-1022 g/l(zależna od nawodnienia)
norma 1.016-1.022
max gęstość względna moczu 1.035
izostenuria 1.009 - 1.011 (mimo nawodnienia ciężar moczu nie zmienia się) - nerka traci zdolność zagęszczania i rozcieńczania moczu
hipostenuria <1.009 (stwardnienie nerek złośliwe,stany podgorączkowe i po ustąpieniu gorączki, torbielowatość nerki, skrobiawica)
hiperstenuria (ostre, rozlane zapalenie kłębków , zespół nerczycowy, przekrwienie bierne nerek, okres gorączkowy ostrego zapalenia nerek i pęcherza moczowego))
3.Analiza chemiczna:
Białko
Białkomocz jest jednym z ważniejszych objawów w chorobach nerek. Zdrowy człowiek wydala dziennie ok. 20-50mg białka głównie albumin. Za normalne uważa się wydalanie do 150mg białka dziennie.
Białka obecne w moczu mogą być prawidłowymi białkami osocza lub białkami normalnie w osoczu nie występującymi.
Można je wykryć zarówno w moczu jak i w osoczu za pomocą elektroforezy
50-150mg/24h (10mg/100ml w pojedynczej porcji moczu)
20-50%albuminy, białko Tamm- Horsffala - białko wydzielane przez kom. nabłonkowe komórek nerkowych, funkcja ochronno-antyinfekcyjna
norma do 150mg białka dziennie
mały <1g/dzień
średni 1-3g/dzień
duży(masywny) >3g/dzień
Białkomocz wskazuje na kłębuszkowy wyciek białek normalnie obecnych w osoczu.
W niektórych chorobach białka przechodzą do moczu w kłębuszku. W innych pojawiają się w moczu gdy uszkodzone cewki nerkowe nie reabsorbują prawidłowo filtrowanych białek.
Miarodajne ilościowe badanie białka w moczu - analiza białka ze zbiórki dobowej moczu.
Przyczyny:
1.przednerkowy(choroby inne niż układ moczowy) - mioglobinuria, hemoglobinuria, łańcuchy lekkie - myeloma multiplex
2.Nerkopochodny:
-organiczny
kłębuszkowy - selektywny i nieselektywny, glomeluropatie(zapalne i metaboliczne)
cewkowy - β2 mikriglobinuria - wtórnie rozkładana w cewkach
choroby tkanki śródmiąższowej
choroby naczyń tętniczych i żylnych
-czynnościowy - ortostatyczny(posturalny), powysiłkowy, lordotyczny, termiczny, emocjonalny
3.pozanerkowy
choroby układu moczowego - stany zapalne moczowodów i pęcherza(infekcje)
nowotwory dróg moczowych
Białkomocz- rodzaje:
posturalny - po przebywaniu w pozycji pionowej, zanika po nocnym odpoczynku, mogą występować przy zdrowych nerkach
przejściowy - wysoka gorączka, wysiłek fizyczny
stały - obecny cały czas, zawsze patogenny
selektywny - tylko małe cząsteczki, głównie albuminy
nieselektywny - czasteczki różnej wielkości
Patomechanizm wzmożonego białkomoczu:
1.przesączanie przez nieuszkodzony kłebuszek białek niskocząsteczkowych(Hb, mioglobina, łańcuchy lekkie Ig)
2.uszkodzenie kłębuszków nerkowych (na tle zapalnym lub niezapalnym)
3.uszkodzenie cewek nerki (spadek resorbcji zwrotnej)
4.wydzielanie białek przez cewki końcowe do tworzącego się moczu
5.przenikanie białek do moczu w drogach moczowych
6.wystepowanie dwóch lub kilku wymienionych mechanizmów
Mikroalbuminuria - nefropatia cukrzycowa
20-200µg/min
30-300mg/dobę
wczesny marker nefropatii cukrzycowej i nadciśnieniowej
Zespół nerczycowy - kryteria:
hiperlipidemia
obrzęki
hipoproteinemia
Glukoza
Badanie glukozy:
obniżony próg nerkowy
10mmol/l lub 180mg/dl
diabetes mellitus
proximal tubular disase(niski próg nerkowy)
Ketony
Najważniejsze ketony:
kwas β-hydroksymasłowy
aceton
kwas acetooctowy
Głodzenie
Niedobór insuliny
Hb - hemoliza wewnątrznaczyniowa
Obecność barwników w moczu w przebiegu żółtaczek |
||
barwnik |
bilirubina |
urobilinogen |
żółtaczka hemolityczna |
- |
wzrost |
żółtaczka watrobowa |
+ |
wzrost |
żółtaczka zaporowa |
++ |
- lub spadek |
4.Badanie moczu ocena mikroskopowa: przejrzystość - u zdrowego człowieka
Przyczyny zmętnienia:
elementy nieorganiczne(moczany, fosforany, szczawiany)
białka - wałeczki szkliste
krwinki białe - pyuria - ropomocz
krwinki czerwone
komórki nabłonkowe
bakterie
Hematuria - objaw chorobowy, polegający na zwiększeniu liczby krwinek czerwonych w wydalanym moczu = wzrost erytrocytów w moczu( >3 w polu widzenia)
liczba Addisa - liczba elementów morfotycznych w moczu dobowym
liczba Hamburgera - liczba elementów morfotycznych w moczu minutowym
Elementy morfotyczne |
liczba Addisa (na dobę) |
liczba Hamburgera (na minutę) |
wałeczki szkliste |
2-5tys(do 10tys) |
1-3 |
erytrocyty |
1,3-2mln(max 3mln) |
550-2000 |
leukocyty |
650tys - 3mln(do4mln) |
620-4000 |
RBC > 2000/min lub 3 mln/dobę (>RBC >wpw)
- krwinkomocz:
- choroby kłebków
- rak nerki
- uraz nerki
- kamica nerki
- zawał nerki
- ostra martwica
- infekcje układu moczowego
- wysiłek fizyczny
Mocz hiperosmotyczny - obkurczone
Mocz hipoosmotyczny - liza, pęcznienie
Krwinki dysmorficzne:
RBC - morfologia
dysmorficzne RBC - krwawienie kłębuszkowe(wskaźnik dla krwi kłębkowej >14)
różnią się wielkością, pofragmentowanie
> 14% - wskazuje na pochodzenie nerkowe
Podział hematurii:
1.nerkowa
kłębkopochodna
zakażenie miąższu nerkowego
śródmiąższowe zapalenie nerek
martwica brodawek nerkowych
wady rozwojowe i nabyte nerek (torbielowatość nerek)
choroby naczyń nerkowych
nowotwory nerek
choroby alergiczne
zespół hemolityczno-mocznicowy
urazy
odpływ pęcherzowo-nerkowy
samoistna hematuria bezobjawowa- postać rodzinna(thin membrane disease)
2.pozanerkowa
3.krwiopochodna
niedokrwistość sierpowatokrwinkowa
koagulopatie
4.rzekoma
zespół Muenchhausena - celowe dodawanie krwinek do moczu
z domieszki wydzielin do oddawanego lub już oddanego moczu
Częstość występowania hematurii:
zapalenie cewki i pęcherza 15-25%
kamica moczowa 20%
nowotwory 15%
ostre zapalenie dróg moczowych 10%
glomerulopatie 10%
przerost stercza 10%
inne 7%
Obfity krwiomocz zawierający 30%krwi występuje najczęściej w guzach i zapaleniach stercza i pęcherza moczowego oraz towarzyszy pocyklofosfamidowym i popromiennym zapaleniom pęcherza moczowego, także w chorobie Bergera.
Najpewniejszą metodą rozpoznawania hematurii jest badanie mikroskopowe osadu świeżo oddanego moczu.
Obecność w osadzie moczu więcej niż 75% erytrocytów wyługowanych, dysmorficznych przemawia za ich nerkowym pochodzeniem; gdy jest ich mniej niż 17% za pozanerkowym.
Cytometria przepływowa: badanie objętości krwinek czerwonych (MCV) i wykreślenie histogramu; krwinki czerwone kłębuszkopochodne są mniejsze (MCV 69, 4±10,23fl) od pozanerkowych (MCV 87,35 ±11,17fl).
Leukocyty:
WBC > 2500/min lub 4mln / dobę(>5 WBC/wpw - w polu widzenia)
proces: infekcje lub stany zapalne
pyuria(ropomocz)
Komórki nabłonkowe - pochodzą z miedniczek nerki, moczowodów, pęcherza moczowego
płaskie - mogą pochodzić ze skóry lub dróg moczowych
owalne - mogą pochodzić z miedniczek, moczowodów, pęcherza moczowego,są mniejsze,z okrągłym z dużym jądrem
kom z cewek nerkowych - są większe niż granulocyty ,mają duże okrągłe jądro
Bakterie:
w przypadku podejrzenia infekcji dróg moczowych wymagane jest wykonanie posiewu moczu
analiza ilości bakterii w badanej próbce
100tys/ml - znamienna bakteruria
W przypadku hiperlipidemii komórki zawierają tłuszcz endogenny
w przypadku chorej zawartości lipidów - komórki zawierają okrągłe ciałka tłuszczowe, które tworzą krzyże maltańskie widoczne w świetle spolaryzowanym mikroskopu
Wałeczki - formują się w kanaliku dalszym lub cewce zbiorczej, odlewy kanalików
Czynniki sprzyjające powstawaniu wałeczków:
mały przepływ
niskie pH
wysokie stężenie soli
Wałeczki - rodzaje:
wałeczki białkowe mogą występować u rakowych pacjentów
wałeczki erytrocytarne- krwinki czerwone mogą występować pojedynczo lub zlepiać się i tworzyć wałeczki erytrocytarne - glomerulonephritis
wałeczki leukocytarne - odmiedniczkowe zapalenie nerek - acuta pyelonephritis - charakterystyczne mogą wystąpić w glomerulonephritis
wałeczki ziarniste - gdy wałeczki powstają w nefronie, komórki ulegają degradacji - powstają wałeczki ziarniste a następnie wałeczki woskowe
wałeczki hialinowe(szkliste) - mogą występować u zdrowych pacjentów
wałeczki szerokie - wałeczki niewydolnych nerek
Jeśli wałeczki pozostają w nefronie komórki ulegają degeneracji - wałeczki ziarniste, a nastepnie w woskowe
Kryształy:
szczawiany wapnia
fosforany amonomagnezowe
fosforany bezpostaciowe
sporadycznie występują kryształy - cystyna
BADANIA :
Próby czynnościowe nerek:
1. Przesączanie kłębuszkowe (GFR)
Inulina, tiosiarczan sodu, mannitol - ulegają całkowitej filtracji w kłębkach, nie ulegają wchłanianiu i wydzielaniu przez cewki nerkowe.
Glukoza, aminokwasy - ulegają całkowitemu wchłanianiu przez cewki (klirens = 0)
C = UV/P
U-stężenie danej substancji w moczu
V-objętość osocza ml/min
P-stężenie danej substancji w surowicy
GFR = Cin
Mężczyźni - 130±20ml/min/1,73m2
Kobiety - 115±15ml/min/1,73m2
Średnio - 70ml/min/m2
Klirens - objętość osocza, która jest całkowicie oczyszczona przez nerki z danej substancji w jednostce czasu
Cx = (Ux × V)/Px
Ux - stężenie w moczu
Px - stężenie w osoczu
V - ilość moczu ml/min
GFR:
jeśli substancja nie jest reabsorbowana i wchłaniana przez nerki
inulina jest całkowicie filtrowana, nie podlega reabsorbcji ani sekrecji,
GFR×Pin = Uin×V -----GFR = (Uin×V)/Pin-----GFR = Cin
Czynność nerek:
homeostaza wodno elektrolitowa
wydalanie końcowych produktów przemiany materii (mocznik, kwas moczowy, kreatynina)
- kreatynina 0,8 - 1,3mg%
- mocznik do 50mg%
- kwas moczowy do 6mg%
detoksykacja i eliminacja toksyn, leków i ich metabolitów
regulacja objętości płynu pozakomórkowego i ciśnienia tętniczego:
- układ RAA
- prostaglandyny nerkowe
- układ kalikreinowo - kininowy
synteza erytropoetyny
aktywacja wit D3
degradacja i katabolizm hormonów peptydowych(insulina, glukagon, PTH, GH, kalcytonina)
Próby zagęszczania i rozcieńczania moczu
Prawidłowe nerki mają zdolność do regulowania stężenia i objętości moczu w zależności od podaży i utraty płynów, rodzaju diety itp.
Max zagęszczenie - 1400mmol/kg(1.035) - przy minimalnej ilości wydalonego moczu (600ml)
Max rozcieńczenie - 40-80mmol/kg(1.008 - 1.012)
próby zagęszczeniowe
Ocena ciężaru właściwego w warunkach antydiurezy:
- 16h bez przyjmowania płynów
- próba zagęszczania Volharda: ocena ilości i gęstości względnej moczu oddawanego w pewnych odstepach czasu przez osobę nie przyjmującą płynów przez ok24h
- osoba zdrowa - c. wł. 1.028-1.030 +zmniejszająca sie ilosć moczu w kolejnych próbkach
- wartości c.wł. - 1.028-1.022 czynność nerek upośledzona
- wartości c.wł. - 1.022 i niżej wybitne upośledzenie czynności nerek
- wartości c.wł. - 1.010 izostenuria, ciężkie upośledzenie czynności nerek
-5-10 j ADH i.m.
- desmopresyna(DDAVP) donosowo 10µg w 0,2ml 0,9%NaCl po 12h suchej diety
Próba Zimnickiego:
Chory pozostaje na zwykłej diecie i otrzymuje 1500ml płynów. C.wł. moczu oznacza się co 3h. Porównuje się diurezę nocną i dzienną
próby rozcieńczeniowe
Podanie 1200-1500ml płynu, powinno u osoby zdrowej spowodować wydalenie 80-120% podanej objętości w ciągu 4 godzin i co najmniej 50% w ciągu 2 godzin. Gęstość względna największej porcji godzinnej moczu powinna zmniejszyć się do 1.001-1.002
Podanie 20ml/kg wody powinno ulec wydaleniu w ciągu 3godzin(ciężar właściwy poniżej 1.004)
Próby jakościowe:
Końcowe produkty metabolizmu białek: mocznik, kreatynina, kwas moczowy
Azotemia
Retencja azotu pozabiałkowego we krwi. Azot mocznika stanowi 40-50% azotu pozabiałkowego, w niewydolności nerek 80% lub więcej.
Przyczyny: choroby nerek, mocznica przednerkowa, mocznica pozanerkowa
N = 10-23mg%
23-30mg% - nieznaczne upośledzenie czynności nerek
30-45mg% - umiarkowane upośledzenie czynności nerek
45-60mg% - znaczne upośledzenie czynności nerek
powyżej 65mg% - ciężkie upośledzenie czynności nerek
Kreatynina:
norma = 0,8 - 1,3mg%
2-4,0mg% - nieznaczne upośledzenie czynności nerek
5 - 7,0mg% - umiarkowane upośledzenie czynności nerek
8 - 16 mg% - znaczne upośledzenie czynności nerek
17-35 mg% - ciężkie upośledzenie czynności nerek
Stwierdzenie u chorego z podejrzeniem upośledzonej czynności nerek , zwiększonego stężenia kreatyniny i mocznika prawie zawsze świadczy o zmniejszeniu przesączania kłębuszkowego.
Badanie zdolności zakwaszania moczu:
Test Wronga i Daviesa
Po 5 godz od podania chlorku amonowego(0,1g/kg) oznacza się pH moczu (n= poniżej 5,3). Wydalanie jonu wodorowego przekracza 60mmol/l w postaci kwaśności miareczkowej i 35mmol/l w postaci amoniaku.
Badanie zdolności zakwaszania moczu w cewkach dalszych
Po 1godz od podania 0,5-2,0mmol/kg wodorowęglanu sodu oznacza się pH i pCO2 we krwi i w moczu.
Badanie ukrwienia nerek:
Do badania używa się substancji mających najwyższy klirens nerkowy: PAH, diodrast. Klirensy tych substancji odpowiadają ilościowo przepływowi osocza przez miąższ nerkowy (ERPF).
1. CPAH = ERPF(effective renal plasma flow - minutowy przepływ osocza przez czynny miąższ nerkowy = 640±164 ml/min
ERBF = effective renal blood flow - przepływ krwi przez czynny miąższ nerkowy, skuteczny przepływ krwi
EFBF = CPAH/(1-Ht)
EFBF = CD/(1-Ht)
Skuteczne ukrwienie nerek wynosi 92% ukrwienia całkowitego, 8% krwi przepływającej przez nerki nie styka się z miąższem nerkowym.
RBF - całkowite ukrwienie nerek RBF>ERBF
RBF - 1165ml/min
2. FF = frakcja filtracyjna czyli efektywne ciśnienie przesączania w kłębkach
20% osocza przepływającego przez nerki nie ulega filtracji kłębkowej
FF= Cin/CPAH
N= 15-20%
spadek FF - dowodzi większych zmian w kłębuszkach niż w ukrwieniu nerek
wzrost FF - wskazuje na skurcz naczyń odprowadzających lub/i rozszerzenie naczyń doprowadzających, występuje przy przewadze upośledzenia ukrwienia nerek:
nadciśnienie
ostre zapalenie nerek
niewydolność krążenia
stwardnienie nerek
czerwienica
marskość wątroby
Testy chemiczne:
Proste testy do zastosowania przy łóżku pacjenta
Białko
można wykryć jako zmętnienie powstające po zagotowaniu moczu, albo dodaniu do niego kilku kropel 25% kwasu sulfosalicylowego. Test ten może po modyfikacji służyć zbadaniu ilości białka w próbce.
Cukier
wykrywa się tabletkami Klinitestu.Jest to metoda półilościowa, wykrywająca stężenie cukru w moczu. Stosuje się też metody paskowe.
pH
moczu łatwo zbadać pH metrem lub papierkiem lakmusowym
6
FUNGUS grH IIIL