Badanie ogólne moczu polega na określeniu cech fizycznych i biochemicznych moczu oraz na ocenie mikroskopowej osadu moczu. Poniżej opiszemy poszczególne parametry istotne przy badaniu.
Cechy fizyczne i biochemiczne moczu
BARWA - barwa moczu w zależności od gatunku może być różna- słomkowa, żółta, jasnożółta czy ciemnożółta. Może mieć brunatne zabarwienie świadczące o obecności krwi, hemoglobiny czy mioglobiny, może być zmieniona pod wpływem leków czy pokarmu ostatnio spożywanego. Za kolor moczu odpowiada barwnik zwany urochromem (urobilina) i stężenie w jakim występuje.
PRZEJRZYSTOŚĆ- prawidłowy mocz powinien być klarowny i przejrzysty. U koni obserwujemy lekkie zmętnienie i ciągliwość związaną z obecnością śluzu i węglanu wapnia. Pod wpływem różnych soli (fosforanowe, szczawianowe czy amonowe), bakterii, tłuszczu może nastąpić zmętnienie moczu u każdego gatunku.
CIĘŻAR WŁAŚCIWY- dotyczy gęstości moczu i zależy od ilości wydalonych końcowych produktów przemian metabolicznych. W dużej mierze zależy od ilości spożywanych płynów.
Niski ciężar właściwy:
Choroby przebiegające z utratą zdolności do zagęszczania moczu (moczówka prosta, zwyrodnienie nerek, przewlekła niewydolność nerek).
Ropomacicze.
Zapalenie trzustki.
Hiperadrenokortycyzm.
Wysoki ciężar właściwy:
Obecność białka, glukozy (cukrzyca).
Ostre zapalenie nerek.
Odwodnienie.
Zmniejszona podaż płynów.
Krwotoki.
Zależy od ilości wydalanych z moczem jonów wodorowych. Na jego wynik ma wpływ rodzaj pobieranego pokarmu (np. dieta bogatobiałkowa powoduje zakwaszanie moczu a dieta węglowodanowa alkalizację moczu). Zwierzęta mięsożerna mają odczyn kwaśny, a roślinożerne zasadowy. Mocz obojętny lub zasadowy predysponuje do tworzenia się kryształów powodujących bolesne oddawanie moczu, dlatego u zwierząt mięsożernych należy dążyć do zakwaszenia moczu.
Zmiana odczynu z zasadowego na kwaśny:
Długotrwałe głodzenie.
Gorączka.
Cukrzyca.
Zapalenie jelit.
Kwasica metaboliczna i oddechowa.
Ostre zapalenie nerek.
Zmiana odczynu z kwaśnego na zasadowy:
Fosfaturia.
Zakażenia bakteryjne.
W prawidłowym moczu nie obserwujemy białka. Czasem nieznaczny białkomocz może pojawić się po dużym wysiłku fizycznym czy pod wpływem zimna i ciepła. Głównym białkiem pojawiającym się w moczu jest albumina.
Białkomocz:
Choroby nerek.
Stany zapalne dróg moczowych.
Krwotoki z dróg moczowych.
Gorączka.
Białkomocz Bence-Jonesa (obecność lekkich łańcuchów immunoglobulin).
W prawidłowym moczu nie obserwujemy glukozy. W stanach fizjologicznych jak ciąża, laktacja, stres czy po spożyciu paszy bogatej w węglowodany możemy spotkać się z glukozą w moczu.
Glukozuria (obecność glukozy w moczu):
Cukrzyca.
Stany zapalne mózgu i rdzenia.
Choroby nerek.
Porażenie poporodowe u krów.
Fałszywie dodatnie wyniki możemy dostać w obecności substancji redukujących, takich jak: antybiotyki, kwas askorbinowy, morfina, salicylany.
(kwas acetooctowy, aceton, kwas B-hydroksymasłowy)
W prawidłowym moczu dopuszczalne są jedynie śladowe ilości związków ketonowych. Trzeba pamiętać, że test paskowy jest niewrażliwy na kwas B-hydroksymasłowy, który dominuje w ketonurii u zwierząt.
Ketonuria (zw. Ketonowe w moczu):
Głodzenie.
Gorączka.
Ketoza u bydła.
Zatrucie ciążowe u owiec.
Kwasica.
Uszkodzenie wątroby.
Cukrzycowa kwasica ketonowa.
Prawidłowy mocz nie zawiera hemoglobiny. Jej obecność zwana jest hemoglobinurią, a obecność krwi w moczu jest zwana hematurią.
Hemoglobinuria:
Zatrucie związkami chemicznymi ( np. rtęć, miedź),
Babeszjoza, piroplazmoza,
Poporodowa u krów.
Hematuria:
Urazy.
Zapalenie miedniczek nerkowych.
Nowotwory układu moczowego.
Skazy krwotoczne.
Zatrucie związkami chemicznymi.
Pasożyty układu moczowego.
Ostre i ropne zapalenie nerek.
Prawidłowy mocz nie zawiera bilirubiny. Jest końcowym produktem przemiany barwnika hemu i wydalana jest wraz z żółcią z organizmu.
Bilirubinuria:
Pierwotne schorzenie wątroby i dróg żółciowych.
Żółtaczka hemolityczna.
Prawidłowy mocz zawiera śladowe ilości urobilinogenu. Parametr ten nie ma większego znaczenia diagnostycznego. Urobilinogen powstaje z bilirubiny w jelicie i po wchłonięciu do krwiobiegu jest wydalany przez nerki.
Zwiększone stężenie w moczu:
Żółtaczka hemolityczna.
Wirusowe zapalenie wątroby.
Toksyczne zapalenie wątroby.
Marskość wątroby.
AZOTYNY - Prawidłowy mocz nie zawiera azotynów. Niewielkie ilości azotanów są cały czas usuwane przez nerki do moczu. Jeśli w moczu znajdują się bakterie posiadające zdolności redukcyjne, to dochodzi do redukcji azotanów do azotynów.
LEUKOCYTY
Badanie osadu moczu przeprowadza się za pomocą mikroskopu. Wyróżniamy składniki upostaciowane i nieupostaciowane. Prawidłowy osad moczu jest bezbarwny, skąpy z niewielką ilością składników komórkowych. Wynik podajemy jako wartość średnią poszczególnych składników zliczanych z kilku pół widzenia- norma: ilość widziana w polu widzenia (wpw).
I Składniki uorganizowane.
1) NABŁONKI - złuszczone komórki nabłonka płaskiego lub komórki nabłonkowe pochodzące z nerek lub dróg moczowych.
a) komórki nabłonka jednowarstwowego płaskiego (dystalna część cewki moczowej)
b) komórki nabłonka jednowarstwowego sześciennego (moczowód, pęcherz moczowy)
c) komórki nabłonka wielowarstwowego przejściowego (kanaliki nerkowe).
2) LEUKOCYTY - w osadzie prawidłowym mogą występować pojedyncze krwinki białe (do ok.2 wpw). W wyniku stanów zapalnych dróg moczowych i nerek pojawiają się w większej ilości.
3) ERYTROCYTY - w osadzie prawidłowym mogą występować pojedyncze krwinki czerwone świeże, w przypadku uszkodzenia układu moczowego ich liczba zwiększa się. Stopień wyługowania świadczy o miejscu, w którym doszło do ich przeniknięcia do moczu, a także na czas ich przebywania w drogach moczowych.
4) WAŁECZKI - są to wydłużone lub cylindryczne twory, uformowane w kanalikach nerkowych ze zdenaturowanych białek i rozpadających się kanalików nabłonkowych. W prawidłowym moczu nie obserwujemy wałeczków. Wyróżniamy wałeczki:
a) szkliste - są najwcześniejszą formą wałeczków związanych z chorobą nerek. Mogą wystąpić po wysiłku fizycznym, w chorobach przebiegających z gorączką, narkozie czy w niewydolności krążenia.
b) ziarniste - są ciemnego koloru i pojawiają się w przypadku śródmiąższowego zapalenia nerek. Mogą fizjologicznie występować w niewielkich ilościach
c) tłuszczowe - pojawiają się w zwyrodnieniu tłuszczowym nabłonka kanalików nerkowych i w cukrzycy.
d) nabłonkowe - pojawiają się w ostrym zapaleniu nerek, w zwyrodnieniu nabłonków kanalików nerkowych.
e) woskowe - w przewlekłym zapaleniu nerek, w zwyrodnieniu nerek.
f) z krwinek czerwonych - w krwotoku w obrębie nefronu, w ostrym zapaleniu kłębuszków nerkowych w nowotworach, kamieniach nerkowych.
g) z krwinek białych - w posocznicy, w ropnym schorzeniu nerek.
h) bakteryjne - w zakażeniu dróg moczowych, w ropnym schorzeniu nerek.
i) wałeczki drożdżowe - stany zapalne lub grzybicze dróg moczowych.
5) INNE:
a) grzyby - w przypadku długotrwałej antybiotykoterapii, grzybice wielonarządowe czy zabrudzenie próbki.
b) pasożyty
c) pierwotniaki
d) plemniki
e) śluz
II Składniki nieuorganizowane- kryształy.
1) SZCZAWIAN WAPNIA - ich obecność może świadczyć o cukrzycy, przewlekłym zapaleniu nerek, niektórych chorobach układu nerwowego, kamicy szczawianowej miedniczek nerkowych lub pęcherza moczowego. Zazwyczaj tworzą się w pH kwaśnym.
2) STRUWITY (FOSFORANY AMONOWO- MAGNAZOWE) - bakteryjne zapalenie miedniczek nerkowych i pęcherza moczowego. Zazwyczaj w pH zbliżonym do zasadowego.
3) FOSFORANY WAPNIA I MAGNEZU - nieżytowe zapalenie pęcherza moczowego, w zaburzeniach metabolizmu wapnia i fosforu- w moczu zbliżonym do zasadowego.
4) FOSFORANY BEZPOSTACIOWE - infekcje dróg moczowych, uszkodzenia nerek, kamica dróg moczowych.
5) MOCZAN AMONU - występuje w moczu o odczynie zasadowym. Pojawia się w przypadku zapalenia nerek i pęcherza moczowego.
6) KWAS MOCZOWY u zwierzą roślinożernych występuje w przebiegu ciężkiej niewydolności nerek, schorzeniach gorączkowych, w przypadku głodu.
7) MOCZANY BEZPOSTACIOWE - zaburzenia metaboliczne, zapalenie nerek i pęcherza moczowego, w procesach intensywnego rozpadu białek. Występuje w moczu o odczynie kwaśnym.
8) CYSTYNA, LEUCYNA, TYROZYNA - zaburzenia metaboliczne, ostra niewydolność nerek.
9) CHOLESTEROL - tłuszczowe zwyrodnienie nerek, zapalenie miedniczek nerkowych
10) BILIRUBINA.