1. Omów kwestię bezpieczeństwa w literaturze i kodeksach Bliskiego Wschodu.

Znamienne opisy tych zagrożeń i borykania się z nimi przez człowieka możemy spotkać w największej księdze ludzkości, czyli w Biblii. Dowiadujemy się z niej, że z pierwszymi zagrożeniami człowiek spotkał się już w raju. Kuszenie przez szatana i zupełna bezbronność Ewy i Adama wobec tego skrytego zagrożenia zaowocowały pierwszą wielką tragedią, jaką była konieczność opuszczenia raju przez pierwszych ludzi. Wszystkie dotychczasowe i przyszłe ludzkie kłopoty są następstwem owej beztroskiej postawy naszych prarodziców wobec bezpieczeństwa, krótko mówiąc - są następstwem braku „rajskiego systemu bezpieczeństwa”.

Niemal natychmiast po tym człowiek musiał zmierzyć się z kolejnymi, tym razem już z ziemskimi zagrożeniami. Oto już między pierwszymi dziećmi naszych pierwszych rodziców, czyli między pierwszymi ziemskimi ludźmi: Kainem i Ablem, doszło do konfliktu. Kain poczuł się zagrożony, a ściślej - uznał, że jego interesy zostały zagrożone. Dla ich obrony zastosował atak. Pierwsza w świecie koncepcja bezpieczeństwa była zatem koncepcją zaczepną. Okazała się jednak nieskuteczną. Chociaż Kain zabił Abla, to owe pierwsze zwycięstwo na placu boju nie doprowadziło do osiągnięcia celu strategicznego. Kain nie zapewnił sobie możliwości realizacji swojego interesu - uzyskania przychylności Boga. Bóg się od niego odwrócił. Agresywna doktryna bezpieczeństwa Kaina okazała się przeciwskuteczna.

Życie na ziemi wymagało nie tylko przeciwdziałania zagrożeniom ze strony innego człowieka. Równie ważne i wymagające okazało się zapewnienie sobie ochrony przed skutkami działania natury. Największa klęska żywiołowa w dziejach ludzkości, jaką był biblijny potop, wykazuje znaczenie troski o tego typu bezpieczeństwo. Tylko Noe okazał się na tyle przewidujący w ocenie zagrożeń i na tyle wytrwały w przygotowaniach systemu bezpieczeństwa, którego kluczowym elementem była Arka, by zapewnić przetrwanie swojego rodu wraz z niezbędnymi zasobami. Był pierwszym twórcą i organizatorem systemu bezpieczeństwa zbiorowego (rodowego).

Kodeks Hammurabiego − babiloński zbiór praw zredagowany i spisany w XVIII w. p.n.e. za panowania króla Hammurabiego, szóstego przedstawiciela I dynastii z Babilonu. Kodeks jest to spis praw. Najstarszy zachowany do dziś kodeks został sporządzony za czasów króla babilońskiego Hammurabiego. Wyryto go na kamiennej tablicy aby każdy mógł się z nim zapoznać. Kodeks Hammurabiego odznaczał się dużą liczbą wyroków, wywodzi się z niego powiedzenie „oko za oko, ząb za ząb”.

Region Bliskiego Wschodu, wyróżniony w oparciu o kryterium geograficzne, historyczne, etniczne i językowe, a także kulturowo-cywilizacyjne, po drugiej wojnie światowej stał się jednym z najbardziej zapalnych obszarów świata. Poczynając od pierwszej wojny arabsko-izraelskiej, przez konflikt sueski, wojnę sześciodniową, po konflikty w Libanie i Zatoce Perskiej, dało się zaobserwować rosnące zagrożenie dla międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa w tym rejonie świata. Powodem kolejnych konfliktów była rywalizacja państw regionu o podłożu terytorialnym, narodowościowo-religijnym i politycznym. Koniec drugiej wojny światowej zbiegł się z zakończeniem brytyjskiej i francuskiej kontroli nad regionem i ogłoszeniem niepodległości przez kolejne państwa. Wbrew oczekiwaniom, nie doszło jednak do stabilizacji sytuacji, lecz do wzrostu napięć powodowanych dążeniem do objęcia kontroli nad możliwie największym obszarem (pierwsza wojna arabsko-izraelska) lub przywrócenia kontroli nad spornymi terytoriami (w następstwie trzeciej wojny arabsko-izraelskiej) Powodem napięć była również rywalizacja o charakterze narodowościowym i religijnym, na potrzeby której rozwijano idee syjonizmu i panarabizmu.

2. Jakie związki łączą geografię bezpieczeństwa z pozostałymi rodzajami geografii ?

Geografia bezpieczeństwa zajmuje się badaniem wpływu środowiska geograficznego (środowiska naturalnego/ przyrodniczego i antropogenicznego) na szeroko rozumiane bezpieczeństwo (świata, regionu, państwa, struktur i organizacji, człowieka) zwłaszcza w kontekście zagrożeń i wyzwań oraz działalności człowieka. Zakres badań obejmuje zjawiska i procesy oraz różne czynniki geograficzne, geopolityczne, polityczne, militarne, społeczne, kulturowe, ekonomiczne w danym państwie, jego bezpośrednim i dalszym otoczeniu do wpływów globalnych włącznie.

3. Wymień elementy przestrzeni geograficznej i omów ich wpływ na bezpieczeństwo.

PRZESTRZEŃ - jest to trójwymiarowy obszar. Ograniczona jest ona trzema wymiarami: wysokością, szerokością i długością. Dwa pierwsze wymiary odpowiada pojęciu powierzchni Ziemi. Po uwzględnieniu trzeciego wymiaru mamy do czynienia z biosferą. Przestrzeń geograficzna jest silnie zróżnicowana pod względem fizycznym, biologicznym, społecznym, gospodarczym i kulturowym. Zróżnicowanie to wynika z położenia geograficznego. Od położenia zależą cechy przestrzeni: wyniesienie nad poziomem morza, rozczłonkowanie powierzchni, urzeźbienie, energia słoneczna, klimat, woda, gleby, fauna, flora, czynniki fizykochemiczne. Tą przestrzeń fizyczno-geograficzną określa się mianem środowiska geograficznego. Jest to zbiór rzeczy materialnych występujących na pewnych wycinkach powierzchni Ziemi.

Przestrzeń geograficzną można podzielić według:

a.    współrzędnych geograficznych

b.    jednostek fizjogeograficznych stosowanych do jakościowego zróżnicowania

przestrzeni geograficznej

c.     jednostek polityczno - administracyjnych dla wskazania działalności człowieka

Cechy przestrzeni geograficznej:

cechy fizyczne:

a.    wzniesienia nad poziomem morza

b.    rozczłonkowanie poziome, czyli przebieg linii granicznej między lądem a morzem

c.    wyrzeźbienie, a więc wysokości względne i bezwzględne, rozcięcie powierzchni itp.

cechy przyrodnicze:

a     energia słoneczna (światło, temperatura)

b     budowa geologiczna (zasobów surowców mineralnych)

c     klimat

d     wody

e     gleby

f     roślinność i świat zwierzęcy

Przestrzeń geograficzna a bezpieczeństwo

Przestrzeń geograficzna ma istotny wpływ na bezpieczeństwo państwa. Ukształtowanie przestrzeni pod względem dostępności jest szczególnie istotna podczas odpierania agresji agresora. Na wynik walki mają wtedy wpływ takie czynniki jak: zbiorniki wodne, teren górzysty, wysokość nad poziomem morza oraz klimat, które są naturalnymi przeszkodami (zaporami) pomagającymi w obronie. Natomiast bezpieczeństwo polityczne jest mocno uzależnione od takich czynników jak: warunki przyrodnicze oraz dostępność surowców naturalnych. Państwo które nie posiada zbyt wiele surowców mineralnych oraz trudny klimat, są o wiele bardziej bezpieczne przed agresją od państw które mają ich wiele.

4.Dlaczego geoinformacja jest źródłem danych o bezpieczeństwie?

Geoinformacja - dziedzina geografii zajmująca się zbieraniem, pozyskiwaniem, gromadzeniem, przetwarzaniem, przesyłaniem, analizą, interpretacją danych geoprzestrzennych, czyli danych o Ziemi. Parafrazując są to dane o interesującym nas państwie, regionie, jego położeniu, ukształtowaniu, zasobach.

5.Co rozumiesz przez określenie „państwo podziemne”? Podaj przykłady z historii Polski.

Polskie Państwo Podziemne - tajne struktury państwa polskiego, istniejące w czasie II wojny światowej, podlegające Rządowi RP na uchodźstwie.

Polska, choć znajdowała się pod okupacją, posiadała legalny i uznawany na Zachodzie rząd emigracyjny. Istniały Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie, oraz podziemna Armia Krajowa. W Warszawie przebywał (oczywiście w ukryciu) Delegat Rządu na Kraj w randze wicepremiera. Podlegały mu wydziały: wywiadu, dywersji, oświaty, sądownictwa i polityki. Działały konspiracyjne sądy, których wyroki nie tylko wykonywano, ale też ogłaszano w podziemnej prasie. Ta zaś była fenomenem w okupowanej Europie: ukazywało się około 1400 tytułów (z tego 17 wychodziło przez całą okupację). Istniały czasopisma polityczne, wojskowe, literackie, kobiece, humorystyczne. W podziemnych drukarniach wydawano też książki.

Ruch oporu w okupowanej Polsce obejmował prawie wszystkie dziedziny życia. Dlatego tajne struktury podporządkowane rządowi emigracyjnemu nazywano po wojnie Polskim Państwem Podziemnym. Drugiego takiego państwa nie było w całej Europie.

Po upadku powstania warszawskiego stolicą Polskiego Państwa Podziemnego została Częstochowa.

Państwo Podziemne - Państwo posiadające swoje konstytucyjne organy: administrację, sądownictwo, siły zbrojne, parlament - działające w warunkach okupacji, zajęcia terytorium państwa przez okupanta lub okupantów. W historii polski mamy dwa przypadki funkcjonowania Państwa Podziemnego: 1) okres Powstania styczniowego 1863 - 1864, 2) okres II wojny światowej 1939 - 1945. Polskie Państwo Podziemne z okresu II wojny światowej składało się z trzech zasadniczych członów: 1) Delegatura Rządu RP na Kraj (administracja), 2) Związek Walki Zbrojnej - Armii Krajowej (Siły Zbrojne w kraju), 3) Polityczny Komitet Porozumiewawczy - Rada Jedności Narodowej (zalążek podziemnego parlamentu).

6. Podaj datę oraz omów przyczyny podpisania Układu Warszawskiego. Wymień przynajmniej trzy państwa wchodzące w jego skład.

Warszawski Układ, właściwie Układ o Przyjaźni, Współpracy i Pomocy Wzajemnej, europejski sojusz wojskowo-polityczny ZSRR i państw od niego uzależnionych. Podpisany 14 maja 1955 w Warszawie przez Albanię (wystąpiła w 1968), Bułgarię, Czechosłowację, NRD, Polskę, Rumunię, Węgry i ZSRR. Wszedł w życie 6 czerwca 1955. Podpisanie Układu Warszawskiego było reakcją na powstanie NATO i remilitaryzację RFN (przyjętej do NATO w 1955). Celem wewnętrznym sojuszu było ujednolicenie struktur wojskowych i podporządkowanie ich ZSRR oraz usankcjonowanie obecności wojsk radzieckich na terytorium NRD, Polski, Rumunii i Węgier. Układ miał obowiązywać 20 lat z automatycznym przedłużeniem o 10 lat, o ile żadna ze stron go nie wypowie. W 1975 przedłużono go o 10 lat, a w 1985 o dalsze 20. W wyniku rozpadu bloku socjalistycznego w Europie (1989) nastąpiło formalne rozwiązanie układu na posiedzeniu w Pradze 1 lipca 1991.

7. Podaj przykład(y) układu na rzecz ściślejszej współpracy między niektórymi państwami Unii Europejskiej.

Traktat jest wiążącą umową między państwami członkowskimi UE. Określa się w nim cele UE, zasady funkcjonowania instytucji UE, sposób podejmowania decyzji oraz relacje między UE a jej państwami członkowskimi.

Traktaty są zmieniane, aby polityka UE stawała się bardziej skuteczna i przejrzysta, była przygotowana na przyjęcie nowych państw członkowskich i obejmowała nowe obszary współpracy, takie jak wspólna waluta.

Przykład:

Traktat z Maastricht o Unii Europejskiej

Traktat o Unii Europejskiej (Traktat UE) podpisany 7 lutego 1992 r. wszedł w życie 1 listopada 1993 r. Jest wynikiem oddziaływania czynników zewnętrznych i wewnętrznych. Na płaszczyźnie zewnętrznej upadek komunizmu w Europie Wschodniej i perspektywa zjednoczenia Niemiec spowodowały, że postanowiono wzmocnić międzynarodową pozycję Wspólnoty. Natomiast państwa członkowskie chciały kontynuować zmiany zapoczątkowane przez Jednolity Akt Europejski, wprowadzając kolejne reformy.

W traktacie z Maastricht pierwotny cel gospodarczy Wspólnoty, czyli realizacja wspólnego rynku, został zdecydowanie przekroczony. Zarysował się natomiast jasno wymiar polityczny.

W takim kontekście traktat z Maastricht spełnia pięć podstawowych założeń. Są to:

- wzmocnienie legitymizacji demokratycznej instytucji,

- poprawa skuteczności działania instytucji,

- ustanowienie unii gospodarczej i walutowej,

- rozwój wymiaru społecznego Wspólnoty,

- ustanowienie wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa.

Traktat ma złożoną strukturę. Po preambule następuje siedem tytułów. Tytuł I zawiera postanowienia wspólne dla Wspólnot, wspólnej polityki zewnętrznej i współpracy sądowej. Tytuł II zawiera postanowienia zmieniające traktat Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej, a tytuły III i IV zmieniają traktaty Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (EURATOM). Tytuł V wprowadza postanowienia dotyczące wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa (WPZiB). W tytule VI ujęto postanowienia dotyczące współpracy w sprawach sądowych i sprawach wewnętrznych. Postanowienia końcowe zawarte są w tytule VII.

8.Dokonaj klasyfikacji międzynarodowych organizacji bezpieczeństwa (przedstaw typologię międzynarodowych organizacji bezpieczeństwa).

ONZ - Organizacja Narodów Zjednoczonych (United Nations - UN) jest największą organizacją międzynarodową o charakterze uniwersalnym. Powstała po II wojnie światowej z inicjatywy Stanów Zjednoczonych, Związku Radzieckiego, Wielkiej Brytanii i Chin, jako następczyni Ligi Narodów. Konferencja założycielska odbyła się wiosną 1945 roku w San Francisco. Wtedy to przedstawiciele 50 państw ostatecznie opracowali, przyjęli i podpisali Kartę Narodów Zjednoczonych będącą podstawą utworzenia ONZ. Formalnie weszła ona w życie 24 października 1945 roku. Polska podpisała Kartę Narodów Zjednoczonych 16 października 1945 roku. Główną siedzibą ONZ jest Nowy Jork (w Europie Genewa i Wiedeń).

Podstawowe zadanie ONZ to utrzymanie światowego pokoju i bezpieczeństwa oraz organizowanie współpracy międzynarodowej na wielu płaszczyznach. Zajmują się tym wyspecjalizowane jednostki, m.in. UNESCO (Organizacja ds. Oświaty, Nauki i Kultury), UNICEF (Fundusz Pomocy Dzieciom), FAO (Organizacja ds. Wyżywienia i Rolnictwa), WHO (Światowa Organizacja Zdrowia), IMF (Międzynarodowy Fundusz Walutowy), IBRD (Bank Światowy), ILO (Międzynarodowa Organizacja Pracy), WTO (Światowa Organizacja Turystyki).

Najważniejsze organy ONZ to:
- Zgromadzenie Ogólne, w którym każde państwo członkowskie ma 1 głos (choć może posiadać do 5 przedstawicieli); podejmuje ono uchwały mające charakter ogólnoświatowych zaleceń;
- Rada Bezpieczeństwa, w której zasiada 5 członków stałych (światowe mocarstwa: USA, Rosja, Chiny, Wlk. Brytania i Francja), mających prawo weta, oraz 10 niestałych, wybieranych na 2-letnią kadencję (co roku po 5 państw) bez prawa weta; być może w niedalekim czasie grono stałych członków zostanie powiększone (pod uwagę brane są kandydatury m.in. Brazylii, Niemiec, Indii, Japonii i 1 państwa z Afryki);
- Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości w Hadze, składający się z 15 niezawisłych sędziów wybieranych co 9 lat; rozstrzyga spory międzynarodowe, osądza winnych zbrodni ludobójstwa;
- Rada Gospodarczo-Społeczna złożona z przedstawicieli 54 państw wybieranych na trzyletnią kadencję; koordynuje i nadzoruje działania licznych ONZetowskich organizacji (FAO, WHO, IMF, UNESCO i in.)
- Sekretariat, na czele którego stoi Sekretarz Generalny; od 2007 roku jest nim Ban Ki-moon z Korei Południowej; Sekretariat inicjuje i prowadzi bieżącą działalność Organizacji Narodów Zjednoczonych.

__________

ORGANIZACJE POLITYCZNE I INNE

G-8 - Grupa Ośmiu Najbogatszych Państw Świata (Group of Eight)
Utworzona w 1975 roku przez Stany Zjednoczone, Japonię, Wielką Brytanię, Francję, Niemcy i Włochy (Grupa Sześciu); w 1976 roku dołączyła do nich Kanada, a w 1998 Rosja. Państwa członkowskie uczestniczą w spotkaniach, w czasie których wymieniane są informacje na temat globalnych problemów gospodarczych i politycznych. Uważa się, że Grupa ta faktycznie rządzi całą światową polityką i gospodarką. Szczególnie przekonani o tym są antyglobaliści, którzy zawsze podczas spotkań “ósemki” urządzają liczne demonstracje i protesty.

NATO - Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego (North Atlantic Treaty Organization)
Powstała w 1949 roku jako sojusz polityczno-wojskowy państw Europy Zachodniej, Stanów Zjednoczonych i Kanady. Głównym jego celem było przeciwstawienie się zagrożeniu militarnemu, jakie stanowił Związek Radziecki oraz państwa z nim związane (”konkurencyjnym” Układem Warszawskim z 1955 roku).
Zmiany polityczne w Europie Środkowej po 1989 roku oraz “pieriestrojka” w ZSRR w dużym stopniu odmieniły charakter Paktu Północnoatlantyckiego. Celem nadrzędnym pozostało zapewnienie bezpieczeństwa państwom członkowskim, przy czym głównym zagrożeniem nie miał być już Związek Radziecki - państwo to rozpadło się na kilkanaście republik (patrz Wspólnota Niepodległych Państw). Obecnie Stany Zjednoczone prowadzą z Rosją wielostronne rozmowy m.in. na temat  utrzymania pokoju na świecie. Ponadto zdecydowano się powiększyć Pakt o państwa Europy Środkowej i Wschodniej.
W dniu dzisiejszym NATO liczy 28 członków. Kolejność akcesji poszczególnych państw była następująca:
- 1949 rok - Stany Zjednoczone, Kanada, Islandia, Norwegia, Dania, Wielka Brytania, Holandia, Belgia, Luksemburg, Francja, Włochy, Portugalia (państwa założycielskie);
- 1952 rok - Grecja, Turcja;
- 1955 rok - Republika Federalna Niemiec (w tym samym roku powstał przeciwstawny Układ Warszawski, do którego przystąpiła Niemiecka Republika Demokratyczna);
- 1982 rok - Hiszpania;
- 1990 rok - włączenie Niemieckiej Republiki Demokratycznej do RFN (zjednoczenie Niemiec) i tym samym do NATO;
- 1999 rok - 12 marca akcesja Polski oraz Republiki Czeskiej i Węgier;
- 2004 rok - Litwa, Łotwa, Estonia, Słowacja, Słowenia, Rumunia, Bułgaria (29 marca);
- 2009 rok - Albania, Chorwacja.

OPA - Organizacja Państw Amerykańskich (Organization of American States)
Założona w 1948 roku na kongresie w Bogocie (Kolumbia). Należą do niej wszystkie państwa niepodległe z Ameryki Północnej i Południowej. Do zadań Organizacji należą m.in. “umacnianie pokoju i bezpieczeństwa na kontynentach amerykańskich, pokojowe rozstrzyganie sporów między państwami członkowskimi, wspólne rozwiązywanie problemów ekonomicznych, społecznych i politycznych”. Przykładem działań OPA może być utworzenie w Ameryce Łacińskiej (Ameryka Południowa i Środkowa) strefy bezatomowej.

WNP - Wspólnota Niepodległych Państw (Sodrużestwo Niezawisimych

Gosudarstw)
Powstała w Mińsku w 1991 roku w wyniku rozpadu Związku Radzieckiego. Przystąpiły do niej wszystkie byłe republiki radzieckie (Rosja, Białoruś, Ukraina, Mołdawia, Kazachstan, Uzbekistan, Kirgistan, Tadżykistan, Turkmenistan, Azerbejdżan, Armenia) oprócz Litwy, Łotwy i Estonii, a także Gruzji, która jednak przyłączyła się w 1993 roku, by ostatecznie wystąpić z WNP w 2008 r.
Główne zadania WNP sprowadzają się do utworzenia na jej terenie jednolitej przestrzeni gospodarczej (celnej, komunikacyjnej, ekonomicznej), a także do prowadzenia wspólnej polityki międzynarodowej. Jest to jednak dosyć trudne do zrealizowania, bowiem istniej wiele rozbieżności w różnych kwestiach pomiędzy poszczególnymi państwami - ich przejawem może być fakt, że do obronnego układu o zbiorowym bezpieczeństwie należy obecnie tylko 6 republik (Rosja, Armenia, Kazachstan, Kirgistan, Tadżykistan i Białoruś). Także zmiany polityczne władz państwowych nie sprzyjają dalszej integracji. W maju 2006 roku Gruzja, Ukraina,  Armenia i Mołdawia utworzyły odrębną Organizację na Rzecz Demokracji i Rozwoju o nazwie GUAM.
ASEAN - Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo-Wschodniej (Association of

South East Asian Nations)
Założone w 1967 roku w Bangkoku przez Filipiny, Indonezję, Malezję, Singapur i Tajlandię. W 1984 roku przyjęto Brunei, w 1995 roku Wietnam, w 1997 Laos i Birmę (Myanmar), a w 1999 roku Kambodżę. Początkowo działania organizacji koncentrowały się na kwestiach politycznych, np. w 1971 roku państwa członkowskie utworzyły strefę pokoju, wolności i neutralności. Później główny nacisk położono na sprawy gospodarcze, co było związane z rozwojem tzw. “azjatyckich tygrysów”. Obecnie ASEAN prowadzi ożywioną działalność w zakresie współpracy zarówno gospodarczej jak i politycznej. Siedzibą Stowarzyszenia jest Dżakarta (Indonezja).

LPA - Liga Państw Arabskich (Dżami'at Al-duwal al Arabijja)
Jest to organizacja o charakterze regionalnym, która powstała w 1945 roku w Kairze (Egipt). Stanowi luźny związek państw arabskich mający na celu zacieśnienie współpracy politycznej i gospodarczej. Duże znaczenie ma też głoszenie jednolitych poglądów na forum ogólnoświatowym, czego przykładem może być uznanie Palestyny za niepodległe państwo i przyznanie jej statusu członka Ligi Państw Arabskich. Ponadto do organizacji tej należą: Algieria, Arabia Saudyjska, Bahrajn, Dżibuti, Egipt, Irak, Jemen, Jordania, Katar, Kuwejt, Liban, Libia, Mauretania, Maroko, Oman, Somalia, Sudan, Syria, Tunezja i Zjednoczone Emiraty Arabskie.

AU - Unia Afrykańska (African Union)
Powstała 9 lipca 2002 roku w Durbanie (RPA) po likwidacji Organizacji Jedności Afrykańskiej. Należą do niej wszystkie państwa Afryki oprócz Maroka. Pod względem dążeń i celów organizacja ta jest podobna do Unii Europejskiej. W planach ma m. in. utworzenie wspólnego parlamentu, banku centralnego i sądu, wprowadzenie wspólnej waluty, zorganizowanie sił pokojowych. Istotne będzie również położenie większego nacisku na demokratyzację życia społecznego oraz na ochronę praw człowieka. Są też zamiary przyciągnięcia kapitału zagranicznego.
Jednakże realizacja powyższych celów wydaje się bardzo trudna, ze względu na olbrzymie różnice społeczne, ekonomiczne i kulturowe występujące na Czarnym Lądzie. Tym niemniej na pewno jest to jakaś szansa dla coraz liczniejszej ludności afrykańskiej nękanej przez biedę, głód, choroby i klęski żywiołowe.

OIPC - Interpol (Organisation Internationale de Police Criminelle)
Jest to organizacja policyjna mająca za zadanie walkę z międzynarodową przestępczością. Jej działalność opiera się na współpracy organów ścigania poszczególnych państw członkowskich (wymiana informacji, wspólne akcje). Obecnie do Interpolu należy 187 krajów, w tym Polska od 1990 roku. Organizacja powstała w 1923 roku w Wiedniu, a od 1946 roku jej siedzibą jest Paryż.
__________

ORGANIZACJE GOSPODARCZE

WTO - Światowa Organizacja Handlu (World Trade Organization)
Utworzona została na mocy porozumienia zawartego w kwietniu 1994 roku w Marakeszu (Maroko); działalność rozpoczęła w styczniu 1995 roku. Jej głównym  zadaniem jest liberalizacja światowego handlu, a także stworzenie jednolitych warunków na rynkach międzynarodowych dla wszystkich państw. Obecnie do WTO należy 153 członków, w tym Polska od lipca 1995 roku. Siedzibą Organizacji jest Genewa (Szwajcaria).

OECD - Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (Organization for

Economic Cooperation and Development)
Powstała w 1961 roku, jej obecną siedzibą jest Paryż. Skupia ponad 30 najbardziej rozwiniętych państw świata z tzw. “bogatej północy” - Stany Zjednoczone, Kanadę, Meksyk, Chile, Japonię, Koreę Południową, większość członków Unii Europejskiej, a także Norwegię, Szwajcarię, Islandię, Australię i Nową Zelandię. Prowadzi działaność zgodną ze swoją nazwą, przy czym nie ogranicza się tylko do swoich członków - w znacznym stopniu wspiera rozwój gospodarczy państw biedniejszych. OECD organizuje również międzynarodową współpracę naukową oraz w szczególnym stopniu dba o ochronę środowiska.

OPEC - Organizacja Państw Eksportujących Ropę Naftową (Organization of

Petroleum Exporting Countries)
Powołana została w 1960 roku w Bagdadzie (Irak). Należą do niej państwa z tzw. “biednego południa” (większa część Bliskiego Wschodu oraz Algieria, Libia, Nigeria, Angola, Wenezuela, Ekwador), dla których eksport ropy naftowej jest podstawą całej gospodarki. Reprezentuje jednolite stanowisko na rynkach ogólnoświatowych - określa wielkości wydobycia, aby utrzymać korzystne dla siebie ceny i móc skutecznie konkurować z innymi dużymi eksporterami (Rosją, Norwegią, Kanadą, Meksykiem).

APEC - Współpraca Gospodarcza Azji i Pacyfiku (Asia-Pacific Economic

Cooperation)
Organizacja powstała w 1989 roku w Canberze z inicjatywy Australii, Nowej Zelandii, Japonii, Korei Południowej, Kanady i USA. Do układu przystąpiły także inne kraje znad Oceanu Spokojnego - Chiny, Indonezja, Malezja, Filipiny, Wietnam, Tajlandia, Singapur, Brunei, Papua Nowa Gwinea, Chile, Peru, Meksyk i Rosja. Status odrębnego członka APAC mają dwie chińskie prowincje: Tajwan i Hongkong.
Głównym zadaniem jest stopniowa liberalizacja wymiany handlowej, aż do utworzenia w 2015 roku strefy całkowicie wolnego handlu. Podejmowane są też działania wspierające rozwój przemysłu, ze szczególnym uwzględnieniem branży komputerowej, informatycznej i telekomunikacyjnej.

9. Przedstaw/omów rolę i znaczenie organizacji międzynarodowych w zakresie kształtowania bezpieczeństwa w wymiarze regionalnym i globalnym.

Organizacjie międzynarodowe kształtują przestrzeń bezpieczeństwa, którą bezpośrednio stanowi zarówno terytorium (lądowe, morskie, powietrzne) państ, jak i inne definiowane przestrzenie, określane jako obszary: działania, wpływów, zainteresowania, odpowiedzialności czy teatry operacji oraz wojny. Przestrzenie te konceptualizowane są w kontekście przynależności danego kraju do struktur międzynarodowych, a także działalności państwa na arenie międzynarodowej w różnych jej aspektach, również w dziedzinie bezpieczeństwa narodowego, w tym obronności oraz na rzecz politycznych, gospodarczych, społecznych i obronnych interesów mieszkańców.

Kształtowanie przestrzeni bezpieczeństwa wypływa nakonieczność prowadzenia odpowiedniej polityki wewnętrznej, której celem jest dążenie do wzrostu oraz rozwoju gospodarczego, przy zachowaniu zasady rozwoju zrównoważonego i bezpieczeństwa wewnętrznego nakierowanego na obniżanie ryzyka skutków zagrożeń, a także przeciwdziałanie im. 

Współcześnie bezpieczeństwo międzynarodowe rozwiązuje problemy militarne, ekonomiczne, geopolityczne, ekologiczne, demograficzne, instytucjonalne, energetyczne, informacyjne i inne.

UNESCO- Organizacja do spraw Oświaty, Nauki i Kultury. Za główne cele stawia sobie UNESCO utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa poprzez oddziaływanie na strefę wychowania, nauki i kultury poszczególnych członków, wymianę kulturalną i wzajemne poznanie różnych kultur.

NATO- Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego. Według kryterium pełnionych funkcji, zadaniem zbiorowej obrony jest ochrona państw członkowskich przed agresją zewnętrzną za pomocą środków militarnych. bezpieczeństwo kooperacyjne zapewnianie bezpieczeństwo zakłada budowanie systemu współzależnych, współpracujących z sobą i wzajemnie uzupełniających się podmiotów stosunków międzynarodowych i bezpieczeństwa oraz kompleksowe ujmowanie bezpieczeństwa, jako reakcję na istniejące i przewidywane zagrożenia.

ONZ- Organizacja Narodów Zjednoczonych. Głównymi celami ONZ są: utrzymanie pokoju na świecie, ochrona praw człowieka, czuwanie nad poszanowaniem zobowiązań międzynarodowych, wspieranie gospodarczego i społecznego rozwoju narodów świata.

Istota koncepcji bezpieczeństwa wszechstronnego oddaje jego wielowymiarowy charakter. Obejmuje ono zapobieganie konfliktom i ich rozwiązywanie, przeciwdziałanie i ochronę przed takimi zagrożeniami jak: niedorozwój gospodarczy, spory handlowe, niekontrolowana migracja, degradacja środowiska naturalnego, przemyt narkotyków, terroryzm i nieprzestrzeganie praw człowieka i szereg innych. Koncepcja ta pomija czynniki wojskowe, preferując polityczne, ekonomiczne, kulturowe, prawne, środowiskowe i humanitarne. Obejmuje stabilizację instytucji demokratycznych, rządy prawa, respekt dla praw człowieka, stworzenie gospodarki rynkowej oraz znaczącą współpracę w dziedzinie ekonomicznej, kulturalnej i ekologicznej .

Rola

stabilizacyjna, zmierzająca do utrzymania i utrwalenia pozytywnych aspektów stanu istniejącego.

Monitoring sytuacji sytuacji międzynarodowej i rgulowanie ważnych problemów miezynarodowych.

Integracja - organizuje państwa wokół wspólnych celów mobilizuje je do uzgadniania i koordynacji ich aktywności.

10. Przedstaw pojęcie, przyczyny, koszty i korzyści procesu globalizacji.

Globalizacja - to proces w którym rynki i produkcja w różnych krajach stają się coraz bardziej współzależne w związku z dynamiką towarów i usług, przepływem kapitału i technologii.

Przyczyny globalizacji: postęp naukowo-techniczny, konkurencja międzynarodowa, polityka ekonomiczna państwa, stosunki między cywilizacjami, suwerenność państw, ubóstwo i marginalizacja części krajów czy regionów, postęp telekomunikacyjny, procesy integracji pol

Koszty globalizacji:

• Zagrażanie tożsamości narodowej

• Upadek małych przedsiębiorstw

• Wzrost bezrobocia w krajach słabiej rozwiniętych gospodarczo

• Zagrożenie środowiska naturalnego (efekt cieplarniany, dziura ozonowa, wycinanie lasów, erozja gleby oraz brak wody

• Brak oryginalności

• Niszczenie środowiska (budując wciąż nowe fabryki i wytwórnie)

• Negatywny wpływ na gospodarki krajów słabszych ekonomicznie, dla których globalizacja może oznaczać dominację na ich rynkach ponadnarodowych korporacji z krajów wysokorozwiniętych, i ekonomiczną zależność od zagranicznych central tych przedsiębiorstw.

• Pieniądze zarobione przez daną placówkę są przekazywane na konto koncernu; jedynie mała część tych funduszy to pensje dla pracowników, oraz podatki odprowadzane za możliwość działania placówki w danym kraju.

• Wzrost ryzyka gospodarowania i niepewności

• Wzrost stopy bezrobocia

• Rozszerzanie się obszaru ubóstwa

• Rosnąca nierówność dochodowa i majątkowa

• Wzrost przestępczości międzynarodowej

• Ograniczenie suwerenności państw i roli rządów narodowych

• Chwiejność światowego systemu finansowego

• Zanikanie niektórych zawodów

• Szybkie rozszerzanie się kryzysu na rynkach

Korzyści globalizacji

• większa gama tańszych produktów oraz niższe ceny;

• poprawa wydajności w UE na skutek większej presji konkurencyjnej;

• dokonująca się reorganizacja produkcji pozwala na istotne oszczędności kosztów, co

zwiększa zyski firm, co pozwala na zwiększeni inwestycji i zatrudnienia;

• integracja rynków finansowych oznacza bardziej efektywną alokację oszczędności w

produktywne projekty;

• napływ zagranicznych inwestycji bezpośrednich do krajów UE wspiera transfer

wiedzy;

• pojawiają się nowe możliwości zbytu na skutek wzrostu popytu na produkty unijne w szybko rosnących krajach rozwijających się.

11. Co to jest administracja publiczna i jakie są jej podstawowe zadania?

Administracja publiczna - to zespół działań, czynności i przedsięwzięć organizacyjnych i wykonawczych prowadzonych na rzecz realizacji interesu publicznego przez różne podmioty, organy i instytucje na podstawie ustawy i innych prawnie określonych form.

Zadania administracji publicznej:

• świadczenie lub zapewnienie wykonania usług na rzecz mieszkańców i innych podmiotów. Przykładem takiego działania administracji w realizacji zadań publicznych jest dostarczanie mediów (elektryczność, woda itp.), odbiór i utylizacja śmieci, organizacja komunikacji zbiorowej, budowa i utrzymanie dróg, oświetlenie, usługi opiekuńcze, edukacja, budowa mieszkań socjalnych itd.

• wydawanie decyzji administracyjnych. Wykonanie decyzji administracyjnych jest zagwarantowane przymusem państwowym. W ramach tych zadań administracja może zezwalać lub zakazywać określonych działań, na podstawie kryteriów określonych w ustawach, ale rozpatrywanych i odnoszonych do każdej indywidualnej sprawy. Przykładami mogą być: pozwolenia na budowę, koncesje na alkohol, pozwolenia na wycinkę drzew itd.

• tworzenie przepisów, norm i standardów, w ramach ustawowo przewidzianych upoważnień. Zarówno organy administracji rządowej (ministrowie, wojewodowie), jak i samorządowej (rady, sejmiki, zarządy, burmistrzowie) są upoważnione ustawami do wydawania różnego rodzaju przepisów. Wydawanie ich odbywa się w formie zarządzeń, rozporządzeń, uchwał. Po ich publikacji, wchodzą one w życie jako powszechnie obowiązujące

12.Scharakteryzuj bezpieczeństwo społeczne w samorządowej przestrzeni cywilizacyjnej.

Obszarem bezpieczeństwa narodowego Polski, który nabiera kluczowego znaczenia w XXI w jest bezpieczeństwo społeczne, najogólniej rozumiane jako ochrona egzystencjalnych podstaw życia ludzi, zapewnienie możliwości zaspokajania indywidualnych potrzeb (materialnych i duchowych) oraz realizacji aspiracji życiowych przez tworzenie warunków do pracy i nauki, ochronę zdrowia oraz gwarancje emerytalne.

Bezpieczeństwo społeczne obejmuje całokształt działań prawnych, organizacyjnych i wychowawczych realizowanych przez podmioty rządowe (narodowe i ponadnarodowe), pozarządowe oraz samych obywateli, które mają na celu zapewnienie pewnego poziomu życia osobom, rodzinom, grupom społecznym oraz niedopuszczenie do ich marginalizacji i wykluczenia społecznego.

Wobec tego w obszarze bezpieczeństwa społecznego można wydzielić trzy główne sektory prowadzące działalność na rzecz dobra społecznego:

• sektor publiczny, obejmujący działalność realizowaną przez instytucje rządowe i samorządowe;

• sektor wspólnotowy, obejmujący wsparcie społeczne i wymianę świadczeń oraz usługi pomiędzy rodziną przyjaciółmi, sąsiadami;

• sektor obywatelski, oparty na idei samopomocy, wykorzystujący inicjatywy społeczności lokalnych, wolontariat i organizacje pozarządowe.

13.Jaką rolę odgrywa Polska w systemie instytucjonalizacji i stabilizacji bezpieczeństwa ekologicznego (uzasadnij swoją wypowiedź).

W „Strategii obronności RP” ochronę środowiska naturalnego uznano za podstawową wartość i cel.

Bezpieczeństwo ekologiczne i trwały rozwój jako podstawowe zadanie polityki ekologicznej: Podstawowym celem polityki ekologicznej jest zapewnienie bezpieczeństwa ekologicznego kraju( ludzie, mieszkańcy, infrastruktura społeczna, szkoły, przytułki, zasoby przyrodnicze). *Bezpieczeństwo ekologiczne-jest zjawiskiem złożonym na które składają się: 1. bezpośrednie bezpieczeństwo ekologiczne- negatywne oddziaływanie zmian ekologicznych na zdrowie i życie ludzi. 2. napięcia i konflikty pomiędzy państwami w wyniku internacjonalizacji i globalizacji zagrożeń ekologicznych czy rywalizacji o dostęp do zasobów naturalnych. 3bezpośrednia pozytywna współpraca tworząca nowe obszary międzynarodowych i transnarodowych interacji i więzi pomiędzy państwami i narodami w celu stabilizacji środowiska naturalnego (biosfery).

14.Wymień i scharakteryzuj zagrożenia niemilitarne dla bezpieczeństwa Unii Europejskiej.

- Naruszenie lub utrata suwerenności państwa oraz jego partnerskiego traktowania w stosunkach międzynarodowych, w wyniku zastosowania przemocy politycznej, psychologicznej, ekonomicznej;

- siły przyrody (klęski żywiołowe, epidemie, zmiany klimatyczne itp.);

- negatywne skutki działalności ludzkiej (katastrofy techniczne, dewastacja środowiska naturalnego, upadek moralności, bezrobocie, trujące środki chemiczne, środki promieniotwórcze, terroryzm, narkotyki, przestępczość, nielegalna migracja itp;

- wysoki stopień uzależnienia państw od importu dóbr;

- masowe migracje;

- konflikty o ziemię uprawną lub wodę;

- rozszerzanie się chorób zakaźnych;

- dewastacja środowiska naturalnego i zmiany klimatyczne;

- międzynarodowa przestępczość (w tym również zorganizowana);

- handel ludźmi;

- handel bronią;

- narkotyki (łatwy do nich dostęp);

- gwałtowny rozwój technik komunikacyjnych;

- niski potencjał gospodarczy;

- Zagrożenia dla bezpieczeństwa energetycznego.

15.Podaj różnice pomiędzy strategią bezpieczeństwa narodowego, doktryną i dyrektywą. (pyt. Kierunkowe)

Strategia bezpieczeństwa - to teoria i praktyka (nauka i sztuka) kierowania sprawami bezpieczeństwa danego podmiotu przez najwyższego (naczelnego) decydenta (indywidualnego lub zbiorowego), z uwzględnieniem zwłaszcza ustalania celów bezpieczeństwa oraz sposobów ich osiągania.

Doktryna - ogół spójnych poglądów, założeń twierdzeń i przekonań, będących podstawą koncepcji, np. naukowej, gospodarczej, politycznej

Przykładowe doktryny

• doktryna polityczna, doktryna polityki zagranicznej, doktryna precedensu, doktryna religijna, doktryna wojenna, doktryna prawa

Dyrektywa - wypowiedź, która formułuje zakaz lub nakaz określonego postępowania. Dyrektywa nie jest twierdzeniem o rzeczywistości, wobec czego nie można orzec o jej prawdziwości; można za to orzec o jej obowiązywaniu, tj. o tym, czy ktoś się do niej stosuje lub czy postępowanie sprzeczne z jej treścią jest sankcjonowane.

Dyrektywa - jest aktem prawnym Unii Europejskiej, stanowiącym jeden z wtórnych źródeł prawa wspólnotowego.

• 16.Omów czynniki determinujące bezpieczeństwo Europy Środkowej i Wschodniej

Według prof. Antoniego Z. Kamińskiego, zagrożenia dla bezpieczeństwa państwa, dzielą je na zagrożenia o charakterze polityczno-militarnym oraz zagrożenia o charakterze niewojskowym. Wśród tych ostatnich wymieniają :

- masowe migracje,

- radykalne ideologie i terroryzm,

- rozprzestrzenianie broni jądrowej,

- przestępczość zorganizowaną,

- klęski ekologiczne,

- epidemie,

- zagrożenia bezpieczeństwa energetycznego i surowcowego,

- destabilizację gospodarki światowej.

prof. S. Koziej, Inaczej podchodzi do analizy współczesnego środowiska bezpieczeństwa W pracy Między piekłem a rajem: szare bezpieczeństwo na progu XXI w. prof. Koziej wymienia trzy obszary zjawisk, które kształtują środowisko bezpieczeństwa i najważniejsze zagrożenia oraz źródeł kryzysów, z którymi mierzyć się muszą współczesne państwa.

Zalicza do nich:

- globalizację i rozpad świata dwubiegunowego,

- gwałtowną erupcję terroryzmu międzynarodowego,

- niekontrolowane rozprzestrzenianie broni masowego rażenia.

Poważną kategorią zagrożeń bezpieczeństwa współczesnych państw oraz czynnikiem zakłócającym funkcjonowanie systemu międzynarodowego jest właśnie terroryzm jako zagrożenie asymetryczne. Zagrożenia asymetryczne to zagrożenia generowane w ramach konfliktu pomiędzy stronami, z których jedna, „na skutek dysproporcji potencjałów militarnych i innego rodzaju zasobów oraz (albo) odmienności kulturowych między przeciwnikami decyduje się na wybór asymetrycznych strategii i metod prowadzenia konfliktu. […] Strategie asymetryczne (sposoby prowadzenia konfliktu) pojmuje się zaś zazwyczaj jako polegające na wykorzystywaniu w działaniach istniejących między stronami odmienności poprzez stosowanie metod, środków i taktyk niekonwencjonalnych z punktu widzenia przeciwnika, przy czym pojęcie „asymetryczność” odnosi się do aktywności słabszej strony układu”

Tak sformułowana definicja zagrożeń asymetrycznych pozwala na zaliczenie do tej kategorii terroryzmu międzynarodowego, traktowanego jako przejaw działalności podmiotów niepaństwowych. Weryfikacja tej tezy, a więc analiza stosowanych przez ugrupowania terrorystyczne metod działania i narzędzi walki będzie przedmiotem rozważań w kolejnym podrozdziale.

17. Przedstaw strukturę zarządzania kryzysowego na poszczególnych poziomach administracji publicznej.

Zarządzanie kryzysowe (ZK)- to działalność organów administracji publicznej będąca elementem kierowania bezpieczeństwem narodowym, która polega na zapobieganiu sytuacjom kryzysowym, przygotowaniu do przejmowania nad nimi kontroli w drodze zaplanowanych działań, reagowaniu w przypadku wystąpienia sytuacji kryzysowych, usuwaniu ich skutków oraz odtwarzaniu zasobów i infrastruktury krytycznej.

Poziomy ZK: lokalny (wykonawczy), Wojewódzki (koordynacyjny), Centralny (k), które realizowane są w następujących sektorach: publicznym, prywatnym, ogół ludzkości.

Struktura zarządzania na poziomie Centralnym obejmuje: Prezes Rady Ministrów, Minister Spraw Wew. i Adm., Rządowy Zespół ZK, Rządowe Centrum Bezpieczeństwa, Zespoły i Centra ZK Ministerstw i Centralnych Organów Administracji Rządowej.

Wojewódzkim obejmuje: Wojewoda, Wojewódzki Zespół ZK, Wojewódzkie Centrum ZK.

Powiatu obejmuje: Starosta Powiatowy, Powiatowy Zespół ZK, Powiatowe Centrum ZK.

Gminy obejmuje: Wójt (Burmistrz, Prezydent Miasta), Gminny Zespół ZK, Gminne Centrum ZK.

18.Jakie korzyści wynikają z przygotowania planu działań logistycznych na wypadek sytuacji kryzysowych?

Plan działań logistycznych zwykle ukierunkowany jest na optymalizacje zapasów zaopatrzenia, racjonalizację wykorzystania sił i środków logistycznych, wzrost skuteczności dostaw zaopatrzenia i usług, optymalizację kosztów itp. Korzyści jakie wynikają z przygotowania planu działań logistycznych na wypadek sytuacji kryzysowej to:

• wykorzystanie gotowych rozwiązań z opracowanego planu, z chwilą wystąpienia sytuacji kryzysowej,

• uzyskanie szybszej pomocy w przezwyciężeniu potencjalnego kryzysu, maksymalne zmniejszenie prawdopodobieństwa wystąpienia nieporozumień
  i konfliktów,

• zmniejszenie obawy społecznej poprzez wykazanie, że organizacja panuje nad sytuacją,

• zapewnienie przemyślanych strategii komunikacji i podstawy do badań i oceny na wypadek konieczności wprowadzenia zmian,

• minimalizacja czasu dotarcia zaopatrzenia i usług logistycznych do osób poszkodowanych,

• zapewnienie co najmniej niezbędnych dostaw zaopatrzenia i usług logistycznych dla wszystkich poszkodowanych,

• optymalne wykorzystanie posiadanego potencjału logistycznego.

19.Jaką funkcję spełnia ocenianie pracowników?

Ocena pracowników - to podstawowe narzędzi zarządzania zasobami ludzkimi w przedsiębiorstwie pozwalające na monitorowanie i kontrolowanie pracy (m.in. zgodności z przyjętymi standardami, efektywności) osób zatrudnionych w organizacji. Ocena pracowników pełni funkcje:

• informacyjną (zwaną też funkcją ewaluacyjną),

• motywacyjną,

• decyzyjną,

• rozwojową,

• edukacyjną - jeżeli ocena obejmuje standardy organizacyjne (np. zgodność postępowania z przyjętym kodeksem etycznym) staje się czynnikiem kształtującym postawy i zachowania, nierzadko również w obszarze pozazawodowym.

Najczęściej przybiera formę formularzy, w których ujęte są kategorie podlegające ocenie wraz ze stopniem w jakim dany pracownik wypełnia przyjęte standardy w danej kategorii. Często kategorie ulegają dywersyfikacji ze względu na dział przedsiębiorstwa oraz miejsce stanowiska w strukturze organizacyjnej. Oceny mogą przybierać formę:

• skal behawioralnych,

• ocen opisowych,

• rejestracji wydarzeń krytycznych (pozytywnych lub negatywnych),

• rankingów pracowniczych,

• rozmów oceniających.

Powiązane z systemem wynagrodzeń stają się ważnym czynnikiem kształtującym politykę personalną organizacji.

20.Omów wady i zalety metod scenariuszowych.

Metoda scenariuszowa jest jedną z metod podejmowania decyzji. Opiera się na założeniu, że zdarzeń w przyszłości nie da się przewidzieć z całą pewnością, należy więc przewidzieć i opracować różne "scenariusze" rozwoju obecnej sytuacji. Do każdego wariantu opracowywany jest sposób zachowania w przypadku, gdyby okazał się prawdziwy. Do realizacji przyjmuje się ten wariant, który wydaje się najbardziej prawdopodobny, jeśli jednak nie sprawdzi się, należy skorzystać z jednego z uprzednio przygotowanych rozwiązań alternatywnych

Wady scenariuszy: kosztowne, zastosowanie tylko w dużych firmach,, prawdopodobieństwo niezgodności opracowanego scenariusza do rzeczywistości.

Zalety: zwiększają skuteczność podejmowania decyzji, pobudzają procesy zmian, generują nowe idee, wykorzystują inwencję, kreatywność oraz wyobraźnię

---