1. Antropologia jako nauka, definicje antropologii. Antropologia - nauka o człowieku ( anthropos - człowiek, logos - słowo, nauka) Przedmiotem antropologii jest człowiek rozpatrywany jako jedna z form biologicznych. Antropologia to: *biologiczna nauka porównawcza o człowieku, jego pochodzeniu, rozwoju rodowym i osobniczym, zróżnicowaniu rasowym *nauka o kulturze różnych narodów, społeczeństw, zwłaszcza pierwotnych *dział fizjologii rozpatrujący człowieka jako istotę społeczną, traktujący o jego powiązaniach ze światem kultury, z całokształtem wytworów społecznych działań ludzkich Definicje antropologii:*naturalna historia człowieka(Paul Broca 1866) *nauka badająca człowieka w czasie i przestrzeni ( Rudolf Martin 1914)*nauk badająca człowieka jako biologiczne podłoże zjawisk społecznych i dalej jako naukę przyrodniczą badająca „właściwości ciała ludzkiego i jego funkcję” ( Jan Czekanowski 1934, 1967) *nauka badająca zmienność organizmu człowieka jako jednej z form zoologicznych poszukująca tej zmienności ( B. Jasicki, S. Panek, P. Sikora, E. Stołyhwo - 1962) *nauka zmierzająca do wyjaśnienia zmienności organizmu człowieka, względnie przedstawicieli rodziny Hominidae jako jednej z grup zoologicznych procesie filo i ontogenetycznego jej rozwoju w aspekcie porównawczym z innymi formami zwierzęcymi, a w zależności od wpływów otaczającego go środowiska biogeograficznego i społecznego (Jasicki, Panek, Sikora 1962)
2.Główne działy antropologii: I Antropologia fizyczna - biologia porównawcza człowieka, nauka o zmienności cech anatomicznych i fizjologicznych człowieka w czasie i przestrzeni. Obejmuje trzy działy:*antropologia populacyjna - bada zróżnicowanie wewnątrzgatunkowe człowieka, jego uwarunkowania, historię i stan obecny. *antropologia filogenetyczna (antropogeneza) - zajmuje się pochodzeniem człowieka jako gatunku i jego rozwojem rodowym *antropologia ontogenetyczna (ontogeneza) - bada rozwój osobniczy człowieka od poczęcia do śmierci, zwłaszcza w okresie dzieciństwa i młodzieńczości. Zajmuje się uwarunkowaniem rozwoju osobniczego, zmiennością rozmiarów i proporcji ciała w różnych okresach życia, tempem rozwoju fizycznego, motorycznego, opracowaniem układów odniesienia czyli norm rozwoju i dojrzewania dla indywidualnej oceny tych procesów II Antropologia społeczna - bada związki człowieka ze środowiskiem życia. Zajmuje się oceną biologicznych skutków rozwarstwienia społeczno - ekonomicznego populacji III Antropologia medyczna - pomaga ocenić wpływ chorób na stan rozwoju somatycznego badanych oraz oceniać wyniki działań terapeutycznych w niektórych chorobach IV Antropologia przemysłowa (ergonomię) - w projektowaniu maszyn i urządzeń którymi posługuje się człowiek - pomaga w przystosowaniu tych urządzeń w do rozmiarów i proporcji ciała ludzkiego V Antropologia sportu - zajmuje się badaniem morfologicznych i funkcjonalnych uwarunkowań motoryczności człowieka, w tym zwłaszcza wyników sportowych 3.Antropologia sportowa, główne zagadnienia i tematyka badań Antropologia sportu - zajmuje się badaniem morfologicznych i funkcjonalnych uwarunkowań motoryczności człowieka, w tym zwłaszcza wyników sportowych Główne zagadnienia: *Antropologiczne aspekty selekcji sportowej dzieci i młodzieży ( zróżnicowanie rozwoju osobniczego człowieka, wiek biologiczny i metodę jego ocen, normy rozwoju fizycznego, rola poziomu i tempa rozwoju w selekcji sportowej, prognozowanie dorosłej wysokości ciała) *Budowa somatyczna ciała i jej rola w sporcie( wielkość ciała, proporcje budowy ciała, komponenty tkankowe, typy budowy ciała, budowa ciała zawodników o różnym poziomie sportowym w danej dyscyplinie, zmiany nachodzące w ustroju pod wpływem treningu sportowego) *Dymorfizm płciowy człowieka i jego znaczenie w sporcie 4.Rozwój biologiczny człowieka a auksologia Rozwój biologiczny - to stopniowy proces przemian kierunkowych, w większości nieodwracalnych pod wpływem różnych czynników wewnętrznych i zewnętrznych ( środowiskowych) Auksologia - dyscyplina scalająca naukę o ontogenezie - bada organizmy żywe w rozwoju osobniczym w zależności od czasu, determinacji genetycznej, wpływów środowiska zarówno aspekcie rozwoju biologicznego , jak również psychicznego i motorycznego 5.Definicje rozwoju, pojęcie ontogenezy Rozwój- wszelkie zmiany, które wykazują:*kierunkowość *ciągłość w określonym przedziale czasoprzestrzennym( fazy, etapy) *przemianę pod jakiś względem *dające się stwierdzić prawidłowości Rozwój -proces stopniowych kierunkowych przemian obiektów, zjawisk, zdarzeń, prowadzi do powstania czegoś nowego, wyższego, doskonalszego pod pewnym względem do zróżnicowania się i zwiększenia złożoności, a w innych przypadkach do scalania i integracji określonych układów. W takim rozumieniu staje się synonimem postępu i ewolucji Ontogeneza -rozwój osobniczy - to szereg kolejnych a nieodwracalnych zmian kierunkowych, jakie zachodzą w kształtowaniu się organizmu od powstania zygoty, poprzez rozwój wewnątrzmaciczny, urodzenie, aż do kresu życia osobnika. Kierunek zmian określają czynniki genetyczne (genotyp) i warunki środowiskowe,, prowadzące do ukształtowania się osobników przystosowanych do życia w danych warunkach, często zmieniających się 6.Podstawowe metody stosowane w badaniach rozwoju biologicznego człowieka (antropometria) Antropometria - zespół technik stosowanych w badaniach antropologicznych umożliwiających zbieranie materiałów. jest jedna z podstawowych metod badawczych antropologii. W dosłownym rozumieniu dotyczy cech wyrażanych w skalach interwałowych cech metrycznych (wyrażane np. w kg, cm, mm)
W szerszym znaczeniu obejmuje także : *antroposkopia - cechy wyrażane w skalach nominalnych, ocena cech opisowych np. : barwa i kształt włosów *somatometria - dział antropologii zajmujący się pomiarem całego ciała (oprócz głowy) *cefalometria - pomiary samej głowy *osteometria - pomiar szkieletu bez czaszki *kraniometria - pomiar samej czaszki 7.Składowe procesu rozwojowego ( wzrastanie/ rozrost/, różnicowanie, dojrzewanie)
Wzrastanie(wzrost, rozrost) - to stały przyrost, powiększania się ogólnej masy towarzyszące rozwojowi, to zwiększanie masy i rozmiarów ciała Różnicowanie - to zmiany prowadzące do odrębności struktur, które posiadały budowe jednolita, a także przebudowa komórek i tkanek - cytogeneza, histogeneza, grupowanie się tkanek w rózne narządy, układy i zespoły - organogeneza i typogeneza; zespół zmian uczestniczących w progresywnym narastaniu odrębności w strukturze i funkcji komórek -jest on istotą rozwoju. Dojrzewanie - to doskonalenie funkcji poszczególnych narządów i układów i dostrajanie ich w ramach całego organizmu - specjalizacja i integracja. 8.Poziom, tempo rytm (rytmiczność) rozwoju, kinetyka i dynamika rozwoju: POZIOM( KINETYKA) ROZWOJU - informuje nas o przebiegu wzrastania konkretnego osobnika ( może być niższy, przeciętny , wyższy) w określonym czasie. Junaczej jest to stan, stopień rozwoju danej cechy w określonym czasie TEMPO( DYNAMIKA ) ROZWOJU - jest to wielkość przyrostu danej cechy czy zespołu cech , przypadająca n określona jednostkę czasu ( miesiąc, kwartał, rok). Inaczej to szybkość rozwoju . Tempo może być szybkie, wolne, przeciętne, rozwój przyśpieszony, opóźniony, przeciętny( normalny) RYTM ( RYTMICZNOŚĆ) ROZWOJU - to różne tempo rozwoju w poszczególnych okresach ontogenezy, analiza zmiennego tempa rozwoju w dłuższym okresie czasu 9.Rozwój jako funkcja czynników genetycznych, środowiskowych i czasowych Rti= f( G, E, T) i = 1, 2, 3…n
Rozwój każdego z nas (R) w danym czasie jest funkcja czynników genetycznych (G), środowiskowych(E) i czasu(T) jaki upłynął od momentu powstania zygoty (t1) do czasu.Rozwój każdego z nas przebiega w określonym szlaku dla każdego z nas 10.Teoria limitowanego ukierunkowania rozwoju - teoretyczne wzorce rozwoju biologicznego człowieka. Teoria limitowanego ukierunkowania rozwoju - opis rozwoju osobniczego jednostki z punktu widzenia jego determinantów genetycznych. Genotypy kształtuja swoje cechy w trakcie rozwoju osobniczego w zależności od dziedziczonego genetycznie zdeterminowanego tempa rozwoju jak i czasu jego wyhamowania. 11.Wielopoziomowy rozwój fenotypowy osobnika w ontogenezie- teoretyczne wzorce rozwoju biologicznego człowieka:
Pokazuje osobnika na tle populacji. Adaptabilność - zjawisko ontogenetycznego kształtowania cech zapewniające osobnikom i populacji przetrwanie w określonych warunkach środowiska. To przystosowanie osobników do życia określonych warunkach.MODELE ROZWOJOWE: *model rozwoju stabilnego: osobnik kształtuje swój obraz fenotypowy zgodnie z zadanym genetycznie poziomem rozwoju *model rozwoju progresywnego: osobnik rozwija się fenotypowo poprzez zmiane poziomów rozwojowych na wyższe *model rozwoju regresywnego : populacja i osobnik kształtuja swój tor rozwojowy wybierając w kolejnych fazach ontogenezy coraz niższe poziomy rozwojowe *model rozwoju wielopoziomowego: dopuszcza możliwość wystąpienia wszystkich trzech sytuacji modelu stabilnego, progresywnego, regresywnego 12.Zmienność miedzyosobnicza, norma reakcji, norma adaptacyjna:
Zmienność międzyosobnicza : genotyp nie określa jednoznacznie fenotypowego obrazu osobnika, tylko zakres tzw. normy reakcji. Norma adaptacyjna - określony zakres zmienności genetycznej dostosowany do środowiska. Jest sumą norm reakcji danej populacji. Norma reakcji - indywidualny zakres reakcji fenotypowych określonego genotypu uzewnętrzniający się w postaci różnych genotypów powstałych w wyniku współdziałania tego genotypu z czynnikami środowiskowymi. 13.Czynniki rozwoju biologicznego człowieka, ich klasyfikacja; Czynniki środowska zewnętrznego ( egzogenne ) wpływające na rozwój biologiczny człowieka: A: Warunki biogeograficzne ( modyfikatory naturalne): *zasoby mineralne i naturalne w otoczeniu oraz kład powietrza jako nieograniczone składniki łańcucha pokarmowego *organizmy żywe z którymi się człowiek styka ( rośliny, zwierzęta, grzyby, bakterie i wirusy) *klimat, a szczególnie temperatura, wilgotność, ciśnienie i ruchy powietrza, nasłonecznienie, radiacje, pole elektromagnetyczne *ukształtowanie terenu *siły grawitacji i przyśpieszeń oraz być może inne nie poznane dotychczas czynniki *źródła dźwięków B:Warunki społeczno - ekonomiczne( modyfikatory kulturowe): a)wewnątrzrodzinne (lub wewnątrz małego środowiska wychowawczego): *wysokość zarobków w stosunku do liczby osób pozostający na utrzymaniu i sposób podziału dóbr materialnych zależnie od hierarhi uznawanych przywilejów i potrzeb *poziom wykształcenia oraz kultury rodziców( ewentualnie innego najbliższego otoczenia)
b)zewnętrzne względem rodziny:*ogólny poziom kultury społeczeństwa *wielkość i charakter środowiska społecznego( miasto -miasteczko - wieś i ich charakter : wielkość populacji, gęstość zaludnienia, częstość kontaktów z innymi ludźmi, struktura i dynamika zmian demograficznych) *system wartośći , tradycje i zwyczajespołeczne( w tym zakazy i nakazy religijne, klasowe itp.) *zwyczaje i nawyki dotyczące stosowania używek ( herbata, kawa itp.), tytoniu, narkotyków, alkoholu, nadmiernego przyjmowania leków oraz niektórych substancji syntetycznych. *organizacja fizycznego środowiska człowieka : ukształtowanie i mikroklimat osiedli i mieszkań, wyposażenie mieszkań i inne 14.Czynniki endogenne genetyczne. Genotyp a fenotyp. Dymorfizm płciowy. Czynniki endogenne genetyczne( determinanty rozwoju) - zasób genów organizmu: *heterogenność *różnice płciowe *typ i poziom metabolizmu *kontrola wielkości GENOTYP - grupa chromosomów które każdy osobnik otrzymuje od rodziców FENOTYP - całokształt cech organizmu i środowiska uwarunkowany działaniem genotypu Dymorfizm płciowy - jest to odmienność budowy osobników męskich i żeńskich tego samego gatunku w świecie roślin, zwierząt i człowieka. to różnice w poziomie i rytmice wzrastania ( w określonym wieku) między chłopcami i dziewczynkami.
W ogólnym zarysie różnica budowy ciała mężczyzn i kobiet ujęta w skrócie polega na: różnicy ogólnej wielkości ciała na korzyść mężczyzn; przewadze u mężczyzn rozbudowy górnej części ciała w stosunku do dolnej i odwrotnie u kobiet, u których budowa ciała poniżej pasa jest masywniejsza w stosunku to górnej części ciała; większym proporcjonalnie rozwoju u mężczyzn tkanki kostnej i mięśniowej, natomiast tkanki tłuszczowej u kobiet, przy charakterystycznym jej rozkładzie wokół bioder i ud. 15.Oddziaływanie czynników społeczno - ekonomicznych na wielkośc ciała i tempo dojrzewania ( środowisko zamieszkania, poziom wykształcenia i zawód rodziców, dzietność rodziny). Dzieci pochodzące ze środowisk inteligenckich wykazuja przyśpieszony rozwój biologiczny w stosunku do dzieci wywodzących się z warstw pośrednich, a zwłaszcza z warstw robotniczych i chłopskich. Najwyższe wartości cech somatycznych i najszybsze dojrzewanie występuje u dzieci rodziców posiadające wyższe wykształceni, którym ustępuja dzieci rodziców z wykształceniem średnim, zwłaszcza zaś z podstawowym pełnym i niepełnym. Dzieci pochodzące z rodzin wielodzietnych przeciętnie cechuje gorszy rozwój fizyczny niż dzieci z rodzin małodzietnych. 16.Trendy sekularne / tendencja przemian / i akceleracja rozwoju, przykłady cech, przyczyny zmian. TRENDY SEKULARNE - długofalowe kierunkowe zmiany w procesie wzrastania i rozwoju w populacjach współczesnych w porównaniu do populacji dawniejszych, przejawiaja siew postaci wyższych wskaźników rozwoju fizycznego, wcześniejszym dojrzewaniu młodzieży, wcześniejszym zakończeniem procesu wzrastania i rozwoju, osiągnięciu wyższych wymiarów ciała u osobników dorosłych AKCELERACJA ROZWOJU - przyspieszenie całokształtu zjawisk związanych z rozwojem fizycznym, motorycznym i psychicznym dzieci i młodzieży w porównaniu z poprzednim pokoleniem PRZYCZYNY ZMIAN: *genotyp *środowisko *rodzaje czynników społecznych( wielkość zamieszkałej aglomeracji, wykształcenie rodziców, liczba dzieci w rodzinie, warunki mieszkaniowe, sytuacja rodzinna) 17.Etapy (okresy) rozwoju osobniczego człowieka - kryteria podziału: *okres noworodka (od urodzenia do ok. 1 miesiąca życia) *okres niemowlęcia (od 1 miesiąca do 1 roku życia) *wiek poniemowlęcy (do ok. 3 roku zycia) *wiek przedszkolny (do ok. 7 roku życia) *młodszy wiek szkolny (do ok. 10/12 roku zycia) *okres pokwitania (do ok. 17 roku zycia) *okres młodzieńczy (do ok. 24 roku życia) *okres wieku dorosłego (u kobiet do 30 -35 roku zycia, u mężczyzn do 35 - 40 roku życia) *okres wieku dojrzałego (do 50 -60 roku życia) *okres starości (powyżej 65 roku życia) KRYTERIA PODZIAŁU ROZWOJU OSOBNICZEGO CZŁOWIEKA NA ETAPY: *Środowisko życia ( nierówne w czasie rozwoju osobniczego) *Charakter przemian biochemicznych *Podobieństwo przebiegu określonych zmian morfologicznych, fizjologicznych na bazie zachodzących przemian biochemicznych 18.Charakterystyka morfologiczna i motoryczna okresów rozwoju osobniczego człowieka: *okres noworodka Wraz z pierwszym oddechem noworodka rozpoczyna się krążenie płucne oraz uaktywnienie układu pokarmowego i wydalniczego. Oprócz układów i narządów mających znaczenie wegetatywne - musi dobrze funkcjonować aparat regulacji cieplnej. W pierwszych godzinach życia pozamacicznego gwałtownie wzrasta aktywność tarczycy ( hormony tego gruczołu umożliwiają adaptację do zmiennych temperatur i zapewniają dalszy rozwój układu nerwowego). W pierwszych dniach życia termoregulacja odbywa się kosztem zapasów tkankowych własnego organizmu. Noworodek który rodzi się z donoszonej ciąży, waży od 2,5 -4,.5 kg. Przeciętna masa chłopca to 3,7 kg a dziewczynki 3,4 kg. Długość waha się w granicach 48 -52 cm. Okres noworodka kończy się gdy nastąpi wykonanie fizjologicznego spadku masy ciała, odpadnięcie kikuta pępowiny, zagojenie rany pępkowej, ustąpienie wpływów hormonalnych matki i przystosowanie do nowych warunków życia *okres niemowlęcy Okres niemowlęcy cechuje bardzo szybki rozwój długości i masy ciała. Tendencja do wzrastania na długość jest tak silna, że wzrost może postępować nawet wtedy, gdy dziecko traci na wadze. Niemowlę spędza całą dobę w pozycji leżącej, z czego przez znaczną część czasu śpi. W dużym tułowiu największe wymiary mają narządy wegetatywne, a wśród nich wątroba, któ®a w tym okresie pełni przede wszystkim funkcje narządu krwiotwórczego. Narządami wewnętrznymi, nastawionymi przede wszystkim na funkcje troficzne, kieruje już w pełni autonomiczny układ nerwowy. Dojrzewanie do funkcji aparatu ruchowego, kostno -stawowego, mięśniowo - nerwowego, odbywa się w ustalonym porządku, tj. od głowy ku kończynom dolnym. Najpierw niemowlę zaczyna unosić głowę (1-3 miesiąc ), następnie zaczyna siadać, tj. unosić tułów pomiędzy 5-7 miesiącem, wreszcie rozpoczyna lokomocje dwunożną w wieku 10 -12 miesiąca. W wyniku rozwoju ruchowego powstają krzywizny kręgosłupa. Na koniec okresu niemowlęcego przypada początek rozwoju mowy. Są to pierwsze pojedyncze słowa. W okresie niemowlęcym zaczyna się pierwsza dentycja czyli wyrzynanie się zębów mlecznych. Pierwsze zęby wyżynają się ok. 6 miesiąca życia( siekacze przyśrodkowe dolne). W pierwszym roku życia następuje przyrost wysokośći ciała 23- 25 a masy ciała ok7 kg. Zakończenie okresu niemowlęcego jest utrwalenie się pionizowanej postawy ciała i rozpoczęcie lokomocji dwunożnej *wiek wczesnego dzieciństwa To okres od opanowania lokomocji dwunożnej ( 12 miesiąc życia) do rozpoczęcia wymiany uzębienia mlecznego na stałe ( 5 -7 rok życia). W okresie tym wpływ hormonów przysadki mózgowej i tarczycy reguluje tempo wzrostu i proporcje ciała. W trzecim roku życia tempo przyrostów wysokości ciała maleje do około 7 cm i 2 kg w ciągu roku. W okresie tym pojawia się skłonność do późnych zmian krzywiczych. Krzywizna szyjna stabilizuje się około 7 roku życia, natomiast lordoza lędźwiowa stabilizuje się ok.. 12 roku życia. Sylwetka dziecka odznacza się wysunięciem brzucha do przodu, głownie powodu słabego jeszcze umięśnienia. W okresie młodszego dzieciństwa trwa wyrzynanie się zębów mlecznych zapoczątkowane w okresie niemowlęcym. Dziecko roczne powinno mieć 8 zębów ( wszystkie siekacze), dziecko półtoraroczne powinno mieć ponadto 4 pierwsze trzonowce; do końca drugiego roku powinno mieć także 4 kły, a w wieku 2,5 lat wszystkie zęby mleczne w liczbie 20.W tym okresie układ nerwowy dziecka charakteryzuje się dużym pobudzeniem i bardzo słabym hamowaniem. W połowie drugiego a najpóźniej w połowie trzeciego roku życia dziecko zaczyna mówić prostymi zdaniami *okres starszego dzieciństwaFaza prepubertalna ok. 10 roku życia dziewczynki i 11-12 roku chłopcy, Faza pubertalna 10-15 dziewczynki i 12-17 chłopcy Faza postpubertalna 16-17 dziewczynki i 18 -19 chłopcy. Jest to okres rozpoczęcia wymiany uzębienia mlecznego na stałe, co jest często równoznaczne z rozpoczęciem nauki szkole, do zakończenia dojrzewania płciowego.Okres do rozpoczęcia dojrzewania, zwany przedpokwitaniowym charakteryzuje się równowagą rozwojowa. Średnie przyrosty roczne wysokości ciała utrzymuja się na podobny poziomie do 10 -12 lat. W omawianym okresie rozpoczyna się i kończy wymiana uzębienia , zazwyczaj miedzy 5 i 14 rokiem życia. W każdej połowie łuku znajdują się następujące zęby: dwa siekacze, kieł, dwa przedtrzonowe, trzy trzonowe. Uzębienie stałe składa się wiec z 32 zębów z czego 28 wyżyna się do 13 - 14 roku życia *okres młodzieńczy Osiągnięcie dojrzałości płciowej jest przejściem z dzieciństwa do młodzieńczości. Przyjmuje się że jest to okres po osiągnięciu V stopnia rozwoju owłosienia łonowego oraz V stopnia rozwinięcia narządów płciowych u mężczyzn i piersi u kobiet. Jako zakończenie tego okresu przyjmuje się zakończenie procesów kostnienia. Jako górna granicę wzrastania wysokości ciała młodzieży z miast najczęściej przyjmuje się wiek 18 -19 lat dla chłopców i 7 - 18 dla dziewcząt. Granice dla młodzieży wiejskiej należy podnieść o 1 -2 lata. 19.Podstawowe reguły rozwoju motorycznego: *rozwój następuje od reakcji ogólnych do specyficznych *rozwój ruchów przebiega wg następstwa cefalokaudalnego *rozwój ruchów przebiega wg następstwa proksimodalnego - odśrodkowo *rozwój ruchów przebiega od ruchów symetrycznych do asymetrycznych *łatwiejsze i wcześniejsze są ruchy cykliczne *rozwój motoryczny polega na wiązaniu sfery czuciowej ze sferą ruchową *rozwój ruchów polega na stopniowym opanowaniu ruchów i wdrażaniu się do ich kontroli *rozwój ruchów biegnie ku ich intenoryzacji (uwewnętrznieniu) i intelektualizacji *rozwój ruchów odbywa się na zasadzie asocjacji i dysocjacji *rozwój ruchów wspierany jest najpierw przez receptory wewnętrzne i dotykowo - kontaktowe, a później przez receptory odbierające wrażenie z pewnej odległości (wzrok, słuch) 20.Skala V. Agar Informuje o stanie biologicznym noworodka w 1, 3, 5 i 10 min. na podstawie 5 objawów: kolor skóry, akcja serca, pobudliwość, napięcie mięśniowe, oddech. Dziecko min może dostać 0, a max 10 pkt. Pkt od 0-2. Wynik: *10-9 - noworodek w dobrym stanie *8-7 - zmęczenie porodem *6-4 - zamartwica średniego stopnia *3-0 -zamartwica ciężka 21.Odruchy bezwarunkowe noworodka ssania, połykania, pełzania, chwytny dłoni i stóp, sprężynowania, kroczenia 22.Wiek płodowy, urodzeniowa długość masy ciała, zakres zmienności: Wiek płodowy : liczony jest od pierwszego dnia ostatniej menstruacji 40 tygodni +/- dwa tygodnie Noworodki: *niedonoszony: poniżej 37 tygodni *donoszony: 37 -41 tygodni *przenoszony: powyżej 42 tygodni Długość ciałą: zakres 48 -58 cm, przeciętnie chłopcy 53 -54, dziewczynki 50 -53 Masa ciała: zakres 2,5 - 4,5 kg, przeciętnie chłopcy 3,7 kg, dziewczynki 3,4 kg. 23.Przeciętne dalsze trwanie życia w wieku 0 w Polsce w ostatnich latach: MĘŻCZYŹNI: 0 - 70,5 KOBIETY: 0- 78,9 24.Rozwój funkcji układu kostno - stawowego i mięśniowo - nerwowego w okresie niemowlęcym. Dojrzewanie do funkcji aparatu ruchowego, kostno - stawowego, mięśniowo-nerwowego, odbywa się w ustalonym porządku tj. od głowy ku kończynom dolnym. Najpierw niemowle zaczyna unosić głowę (1-3 MIESIĘCY), następnie zaczyna siadać, tj unosić tułów pomiędzy 5-7 miesiącem, wreszcie rozpoczyna lokomocję dwunożną w wieku 10-12 miesiecy. Zrastaj się ciemiączka boczne w pierwszym miesiącu. Pod koniec 5-6 miesiaca pojawiają się pierwsze główne szwy czaszkowe. Zrastanie dużego ciemiączka ma miejsce pomiędzy 9 - 16 miesiącem życia. Wzrasta zdolność odbierania wrażeń zmysłowych, wytępuje stopniowy rozwój mowy. 25.Początki kształtowania się fizjologicznych krzywizn kręgosłupa. Kręgosłup: *kręgosłup noworodka jest jedną wielką kifozą *lordoza szyjna -około 3-4 miesiąca (jeśli dziecko dźwiga główkę, dźwiga się na rączkach do góry) *kifoza piersiowa -około 5-6 miesiąca (wtedy gdy dziecko zaczyna siadać) *lordoza lędźwiowa -około 9-12 miesiąca (wtedy gdy dziecko zaczyna chodzic) 26.Czas i kolejność wyrzynania się zębów mlecznych, wyrzynanie się zębów stałych: ZĘBY MLECZNE: wyżynają się w okresie od 6 -24 miesięcy( najpierw w żuchwie a potem w szczęce górnej), w kolejności: *siekacz pierwszy( i1) *siekacz drugi (i2) *trzonowy pierwszy (m1) *kieł (c) *trzonowy drugi (m2) ZĘBY STAŁE - od 5-6 do 12-15 roku życia w kolejności: *żuchwa m1, i1, c, p1, p2 *szczęka górna: m1, i1, i2, p1, p2, c, m2 27.Dojrzewanie płciowe dziewczyn i chłopców. Typowa kolejność (sekwencja zmian) objawów dojrzewania oraz przeciętny wiek ich występowania: DOJRZEWANIE PŁCIOWE DZIEWCZĄT: wiek ok. 10-12 lat początek przyśpieszonego wzrastania: *powiększenie się i obrzęk brodawek piersiowych *pogrubienie rysów twarzy i rozwój tkanki tłuszczowej podskórnej wiek 12-14 lat *wyraźny rozwój bioder *szybki rozwój piersi *pojawienie się owłosienia łonowego *wystąpienie pierwszej menarche wiek 14 -16 lat *typowa kobieca budowa ciała *pełne owłosienie łonowe i pachowe *rozwój w pełni kobiecych rysów twarzy DOJRZEWANIE PŁCIOWE U CHŁOPCÓW wiek ok.12-14 lat: *początek przyśpieszonego wzrastania *opuszczenie się moszny, powiększenie jąder, i prącia *pojawienie się owłosienia łonowego *początek zarostu na twarzy *powiększenie się brodawek piersiowych oraz ściemnienie ich barwy wiek 14 -16 lat: *wydłużenie się krtani oraz mutacja głosu *rozwój owłosienia pachowego i brodawek *pogrubienie rysów twarzy *zmazy nocne wiek 16-18 lat: *głos męski *pełny rozwój owłosienia łonowego i pachowego *rozwój mięśni i wzrost ich siły *wyrazistość rysów twarzy( męski profil) 28.Skok pokwitaniowy cech morfologicznych:
SKOK POKWITANIOWY- największy przyrost cechy w jednostce czasu w okresie pokwitania. Wysokość ciała: *chłopcy ok. 14 roku życia przyrost 6,8 cm *dziewczęta ok.12 roku życia przyrost 6,5 cm Masa ciała: *chłopcy ok.15 roku życia przyrost 6,1 kg *dziewczęta ok.13 roku życia przyrost 5,4 kg. Od 2 do 9.5 lat u dziewcząt, a do 11,5 u chłopców wielkości przyrostów rocznych systematycznie maleją. W okresie tym wysokość ciała oraz jej przyrosty roczne są nieco większe dla chłopców. Dziewczęta jako pierwsze zaczynają przyspieszone wzrastanie; szczyt skoku pokwitaniowego osiągnęły w wieku 11,3 lat, a wielkość przyrostu wyniosła 7,3 cm/rok. U chłopców szczyt szybkości wzrastania odnotowano w wieku 13,6 lat, a wielkość przyrostu wysokości ciała osiągnęła 8,5 cm/rok. Z powodu wcześniejszego skoku pokwitaniowego dziewczęta przez okres około 2 lat przerastają chłopców wysokościa ciała. Skok pokwitaniowy chłopców jest większy i trwa dłużej ( 11,5 - 15,6lat) niż u dziewczyn (9,5 - 13,1 lat). Sekwencje skoków pokwitaniowych poszczególnych odcinków ciała odznaczaja się dużą regularnością. W pierwszej kolejności przyśpieszonemu wzrastaniu ulega długość kończyn dolnych, następnie długość tułowia, szerokość barków, masa ciała. Ok. rok później następuje skok pokwitaniowy siły mięśniowej, znacznie większy u chłopców w porównaniu z dziewczętami. Także w obrębie kończyn istnieje kolejność przyśpieszonego wzrastania. Dalsze odcinki kończyn (stopy, dłonie) przez cały okres rozwoju są bardziej zaawansowane niż odcinki bliższe ( udo, ramię). Powiększenie się krtani u chłopców ma miejsce w okresie skoku wysokości ciemieniowo - siedzeniowej, to jest w końcowej fazie okresu dojrzewania. 29.Wiek oraz wielkość skoku pokwitaniowego a tempo rozwoju: Im wcześniej następuje skok pokwitaniowy tym nasilenie jest większe, a im później następuje skok tym nasilenie jest słabsze.
30.Regulacja hormonalna okresu pokwitania: HORMONY PRZEDNIEGO PŁATA PRZYSADKI MÓZGOWEJ REGULUJĄCE CYKL PŁCIOWY: *FSH( hormon folikutropowy, folitropina) wpływa na wzrost i dojrzewanie pęcherzyków jajnikowych, przyśpiesza proces transkrypcji *LH (hormon luteinizujący, lutropina) wpływa na dojrzewanie pęcherzyków, doprowadza do pęknięcia dojrzałego pęcherzyka i i uwolnienia(owulacja) *LTH (hormon laktrotropowy, prolaktyna ) wyzwala i podtrzymuje proces laktacji 31.Przebieg i mechanizmy regulacyjne cyklu płciowego kobiety: Czynniki wpływające na przebieg cyklu płciowego: *czynności wyższych ośrodków nerwowych tj. kory mózgowej i ośrodków podkorowych *czynność układu podwzgórzowo- przysadkowego ( cykl przysadkowy) *prawidłowe działanie jajników (cykl jajnikowy) *właściwa czynność macicy ( cykl maciczny) *współdziałanie innych gruczołów macicznych Cykl jajnikowy: *stadium pęcherzykowe 1 -14 dni *jajeczkowanie 14 dzień +/-1 *stadium lutealne 14-28 dzień Cykl miesięczny: *stadium miesiączkowania 1-5 dnia *stadium wzrostu 5 -14 dnia *stadium wydzielania 14- 27 dnia *stadium niedokrwienia 27-28 dnia. 32.Wiek występowania menarche w Polsce:
12 -14 lat Występuje pomiedzy 10 a 17 rokiem życia. Pojawia się najczęściej po osiągnięciu III stopnia rozwoju zewnętrznych cech płciowych oraz po skoku pokwitaniowym. W bardzo rzadkich przypadkach pojawia się przed skokiem pokwitaniowym wysokości ciała i przed występowaniem II stopnia zewnętrznych cech płciowych. 33.Wskaźniki ilorazowe ( antropologiczne), przykłady wskaźników długościowych, szerokościowych i ogólnej budowy ciała ( wagowo - wzrostowych). Powierzchnia ciała: Wskaźniki: określają kształt , budowę i proporcje ciała. Najczęściej spotykanymi wskaźnikami są wskaźniki ilorazowe. Pod pojęciem wskaźnika ilorazowego rozumiemy wzajemny stosunek dwu pomiarów, przy czym zazwyczaj pomiar mniejszy jest dzielony przez pomiar większy. Jeżeli wynik pomnożymy przez sto, to otrzymujemy wielkości procentowe, mówiące nam o tym, jaki odsetkiem jednego pomiaru jest pomiar drugi. Wskaźniki mogą mieć różnorodne zastosowanie: *pozwalają kontrolować zmiany ewolucyjne gatunku Homo, określić przynależność odmianową i typologiczną przedstawicieli współczesnych populacji *pozwalaja na kontrolowanie prawidłowości procesów rozwojowych *mogą Stanowic podstawe do wyróżnienia typów bydowy ciała *określają dymorfizm płciowy, czyli zróżnicowanie pomiędzy budową męska i kobiecą WSKAŹNIK DŁUGOŚCIOWY: długość tułowia: (sst -sv): wys v.*100 WSKAŹNIK SZEROKOŚCIOWY: miedniczno - barkowy: (ic -ic): (a -a) *100 Wskaźnik ogólnej budowy ciała Queteleta masa ciała (g): wys. ciała (cm) POWIERZCHNIA CIAŁA: formuła Du-Bios:167.2P(kg) x L(cm) 34.Pojęcie wieku rozwojowego( biologicznego): Wiek rozwojowy ( biologiczny) - w odróżnieniu od wieku kalendarzowego, jest miarą dojrzałości biologicznej organizmu, wskazuje on bowiem na stopień zaawansowania w rozwoju niektórych cech lub układów. Wiek biologiczny( rozwojowy) - jest to stopień zaawansowania rozwoju. Przez zaawansowanie w rozwoju rozumiemy osiągnięty przez osobnika procent ostatecznych wymiarów ciała, odsetek całkowitej liczby zębów właściwych człowiekowi dorosłemu, stopień skostnienia układu szkieletowego, stopień rozwoju cech płciowych itp. 35.Z czego wynika zróżnicowanie między wiekiem kalendarzowym a rozwojowym:
Wiek biologiczny: a)zgodny z wiekiem kalendarzowym (metrykalnym) b)nie zgodny z wiekiem kalendarzowym: *rozwój przyśpieszony *wczesne dojrzewanie *osobnicy biologicznie starsi w odniesieniu do wieku metrykalnego lub *rozwój powolny *późne dojrzewanie *osobnicy biologicznie młodsi w odniesieniu do wieku metrykalnego
36.Kryteria (metody) oceny wieku rozwojowego: a)KRYTERIUM SZKIELETOWE (wiek szkieletowy): oceniamy proces kostnienia kości długich : nasad dalszych kości przedramienia, śródręcza i palców na podstawie zdjęć rentgenowskich. Są dwie metody oceny: *atlasowa ( Todda) zdjęcia porównujemy z odpowiednimi standardami dla kolejnych kategorii wieku *punktowa( Achesona): za punkty kostnienia przyznaje się odpowiednią liczbę punktów b) KRYTERIUM MORFOLOGICZNE (wiek morfologiczny): Duża łatwość i długi czas stosowania. Wyniki pomiarów cech morfologicznych (najczęściej jest to wysokość ciała, masa ciała i wzajemne relacje tych cech) odnosimy do odpowiednich standardów- norm rozwojowych w formie tablic lub w postaci graficznej. Stosuje się wiele metod oceny wieku morfologicznego w zależności od rodzaju i sposobu konstrukcji standardu: *metoda tablic Pirqueta *metoda morfogramów *graficzne metody oceny wieku rozwojowego i proporcji wagowo- wzrostowych *metoda tablic lub siatek centylowych, oparta na medianie i centylach. Wiek morfologiczny = (wiek wysokości ciała + masa ciała): 2 c) KRYTERIUM DOJRZAŁOŚĆI PŁCIOWEJ: ocenie poddaje się rozwój narządów płciowych u chłopców , a u dziewcząt rozwój piersi, a u obojga płci rozwój owłosienia łonowego. Porównujemy te cechy z V stopniową skalą Tannera: *I- brak oznak pokwitania *II, III, IV- stadia pośrednie *V- narządy jak u osobnika dorosłego d) KRYTERIUM ZĘBOWE: bierzemy pod uwage liczbę wyrżniętych zębów u badanego lub ich kategorie. Wiek zębowy określamy przez porównanie łącznej liczby zębów stałych u dziecka badanego z przeciętną liczba zębów stałych w populacji porównawczej, a także poprzez porównanie wieku kalendarzowego wyżynania się zębów poszczególnych kategorii u badanego dziecka z przeciętnym wiekiem wyrzynania się tych samych zębów w populacji stanowiącej układ odniesienia. 37.Czas stosowania poszczególnych metod oceny wieku rozwojowego: KRYTERIUM SZKIELETOWE -Czas stosowania od 3 miesięcy do 18 lat. KRYTERIUM MORFOLOGICZNE -Czas stosowania od 0 do 18/20 lat. KRYTERIUM DOJRZAŁOŚĆI PŁCIOWEJ-Czas stosowania: dziewczęta 9-10 do15 -16 lat, chłopcy 1-12 do 17-18 lat KRYTERIUM ZĘBOWE -czas stosowania od 6 do 24 -30 miesięcy zęby mleczne i ok. 6 do 12-15 lat zęby stałe 38.Pojęcie norm rozwojowych. Norma jako biologiczny układ odniesienia: NORMA ROZWOJOWA - to obszar zmienności w pobliży przeciętnej wartości danej cechy NORMA JAKO BIOLOGICZNY UKŁAD ODNIESIENIA : słuzy do oceny rozwoju fizycznego populacji w wieku rozwojowym, jak również pojedynczych osobników. Jej zakres wyznaczony jest i opisany metodami statystycznymi. Normy rozwojowe tworzy się na zasadzie normy arytmetycznej (x) i odchylenia standardowego(SD) oraz przez wyznaczanie miar centylowych 39.Statystyczne zakresy norm. Średnia arytmetyczna (x) i odchylenie standardowe(s): Zakresy norm:x +/-1SD = 68,26% norma wąska ( zawiera się w przedziale miedzy 1 odchyleniem s standardowym) x+/-2SD = 95,44% norma przeciętna ( w przedziale między 2 odchyleniem standardowym) x+/-3Sd = 99,74 % norma szeroka ( w przedziale między 3 odchyleniem standardowym) Odchylenie standardowe( wariancja, S ,SD) - jest to pierwiastek kwadratowy z przeciętnego kwadratu odchyleń od średniej arytmetycznej. Wielkość SD informuje nas o kształcie krzywej rozkładu normalnego. Im wielkość jest mniejsza tym mniejsze jest rozproszenie cechy, a krzywa bardziej stroma. Odwrotnie przy dużej wielkości odchylenia standardowego - rozproszenie jest duże i krzywa spłaszczona. Średnia arytmetyczna - charakteryzuje przeciętną wartość grupy Mediana(Me) - charakteryzuje wielkośc środkowej spostrzeżenia w uporządkowanym zbiorze Moda (Mo) - przedstawia wielkość najczęściej w danym zbiorze spotykaną 40.Siatki centylowe, pozycje centylowe, zakres norm pomiędzy 25 a75 centylem, 10 a 90 oraz 3 a 97 centylem: Centyle - są jednostkami unormowanymi, dzielącymi całą skale zmienności danej cechy na 100 równolicznych części. Każdy centyl posiada oznaczony rząd lub inaczej rangę centylowa, której odpowiadają określone wartości danej cechy. Graficznym obraze normy centylowej są tzw. siatki centylowe Siatki centylowe umożliwiają: *proste, a zarazem precyzyjne określenie położenia badanego osobnika na tle zmienności wymiarów w grupie wiekowej i środowiskowej do której on należy *porównanie ukształtowania cech różnie mianowanych *śledzenie indywidualnych linii rozwoju, z uwzględnieniem tępa i harmonii rozwoju *określenie wieku rozwojowego *wychwytywanie zaburzeń w rozwoju fizycznym *prognozowanie dorosłej wysokości ciała Pozycje centylowe - każdy centyl posiada oznaczony rząd lub inaczej rangę centylową której odpowiadają określone wartości danej cechy. ZAKRESY NORM: *25c a 75c = 50%- Norma wąska *10c a 90c = 80%- Norma przeciętna *3c a 97c = 94%- Norma szeroka 41.Rodzaje norm rozwojowych. Aktualność norm: Występuje norma : wąska, przeciętna i szeroka RODZAJE NORM: *populacyjne *środowiskowe *grupowe *docelowe *zawyżone Dane pomiarowe na podstawie których konstruowane są normy rozwojowe, powinny pochodzić z prób losowych, reprezentatywnych z uwagi na liczebność , środowisko i aktualność czasu badań.