System edukacji stawia sobie, jako jedno z zadań, przygotowanie uczniów do życia we współczesnym świecie. Edukacja musi, więc dostosować się do zmieniających się warunków i rozwoju cywilizacji - nie może działać w oderwaniu od rzeczywistości, nie może, więc również działać bez współczesnej technologii
System edukacji stawia sobie, jako jedno z zadań, przygotowanie uczniów do życia we współczesnym świecie. Edukacja musi, więc dostosować się do zmieniających się warunków i rozwoju cywilizacji - nie może działać w oderwaniu od rzeczywistości, nie może, więc również działać bez współczesnej technologii informacyjnej. Technologie informacyjne, to już nie tylko pomoc dydaktyczna - są one wykorzystywane w chyba wszystkich dziedzinach nauki i nie są już dodatkiem, ale integralną częścią tych dziedzin, dlatego powinny być również integralną częścią procesu ich nauczania. 1
Artykuł poniższy przedstawia możliwości i zalety wykorzystania Internetu jako technologii wspomagającej nauczanie tradycyjne. Jego celem jest przedstawienie mało popularnej i znanej jeszcze w Polsce metody nauczania WebQuest, wykorzystującej Internet jako źródło informacji oraz jako narzędzie uczące celowego i rozsądnego korzystania z zasobów wirtualnego świata.
Przez metodę nauczania rozumiemy, zgodnie z definicją W. Okonia, celowy i systematycznie stosowany sposób pracy nauczyciela z uczniem, umożliwiający temu ostatniemu opanowanie wiedzy wraz z umiejętnością posługiwania się nią w praktyce oraz rozwijanie zainteresowań i kompetencji umysłowych. 2
Wykorzystanie Internetu w edukacji
Internet jest wykorzystywany w edukacji w różny sposób: może być „tylko” źródłem informacji (i narzędziem do ich poszukiwania), wspomagającym nauczanie tradycyjne, może być też pośrednikiem między uczniami i nauczycielem w procesie nauczania (e-learning, gdzie komunikacja między podmiotami nauczania jest realizowana wyłącznie za pośrednictwem Internetu, oraz - coraz bardziej popularny - blended learning, który łączy w procesie nauczania e-learning z zajęciami prowadzonymi metodą tradycyjną).
Pedagogika medialna wskazuje na dwie cechy Internetu, które sprawiają, że ma on istotne walory edukacyjne:
Operuje on wszystkimi rodzajami kodów: słownym, obrazowym i działaniowym.
Jest medium interaktywnym (interakcyjnym), a więc umożliwiającym i wymuszającym wzajemne oddziaływanie na siebie dwóch osób lub obiektów. 3
Edukacyjne walory Internetu, w świetle wymienionych cech, rysują się, następująco:
Internet jest medium bogatym w informacje, podawane w bardzo różnorodnych formach. Jego wykorzystanie w pracy z uczniami wpływa na poszerzenie ich pola poznawczego. Poprzez bogactwo zasobów sieć sprawia, że proces poznania staje się interesujący i zindywidualizowany, a co za tym idzie angażujący emocjonalnie.
Internet umożliwia nie tylko docieranie do informacji, ale również ich przechowywanie, przekształcanie i przesyłanie, bez ograniczeń przestrzennych i czasowych, dzięki czemu zapewnia wszystkie rodzaje poglądowości: ilustratywną, operacyjną i wyobrażeniową.
Internet daje szansę na rozwój nauczania problemowego, co w kontekście stosowanych dotychczas w nauczaniu tradycyjnym metod podawczych, jest jego istotnym walorem. Przed nauczycielami, przyzwyczajonymi do przekazywania (opowiadania, wykładania) treści nauczania stawia on nowe wyzwanie - budowania takich zadań, które pozwolą uczniom samodzielnie konstruować swoją wiedzę, w oparciu o zasoby internetowe. Ale również „stawia wymagania” uczniowi, bo jako medium interaktywne domaga się od niego różnorodnej aktywności.
Internet wprowadza nowe formy porozumiewania się nauczycieli, uczniów i rodziców - nauczyciel ma możliwość przekazywania poprzez sieć (umieszczając na serwerze szkolnym) różnorodnych informacji dla uczniów i ich rodziców, może również np. kontaktować się z rodzicami i uczniami za pomocą poczty elektronicznej.
Wykorzystanie technologii informacyjnych i komunikacyjnych przez ucznia w szkole oznacza także ich późniejsze wykorzystanie w życiu dorosłym. Działanie takie jest, więc istotne w kontekście wprowadzania społeczeństwa polskiego do społeczeństwa informacyjnego. 4
Badania eksperymentalne nad efektywnością wykorzystania technologii informacyjnych w procesie kształcenia na lekcjach w szkole podstawowej i gimnazjum wykazały, że użycie tychże technologii sprzyja:
większemu zainteresowaniu tematem lekcji i większej satysfakcji uczniów z udziału w lekcji (większemu zaangażowaniu uczniów na lekcji);
wyższemu poziomowi i bardziej zróżnicowanym formom aktywności uczniów;
większej koncentracji uczniów, lepszemu wykorzystaniu czasu lekcji;
większemu przyrostowi wiedzy, osiąganiu lepszych wyników nauczania;
nabywaniu przez uczniów kompetencji związanych z wykorzystaniem technologii informacyjnych i komunikacyjnych w różnych sytuacjach życiowych. 5
Aby nie powstało wrażenie, że Internet, w kontekście pracy z młodymi ludźmi, posiada same walory, należy wspomnieć o zagrożeniach, jakie są związane z jego użytkowaniem. Na ten temat pojawiło się już niemało publikacji, zarówno zagranicznych, jak i polskich. W tym miejscu warto jednak wspomnieć o zagrożeniach związanych z treściami, jakie zawiera Internet, omawiana w artykule metoda wykorzystuje, bowiem Internet właśnie jako źródło informacji i narzędzie do ich poszukiwania. M. Braun-Gałkowska wymienia m.in. następujące zagrożenia, związane z zawartością stron internetowych: 6
Poprzez Internet mamy dostęp do wielkiej liczby informacji, zarówno cennych, jak również mało wartościowych, czy wręcz fałszywych. Selekcja informacji i ich hierarchizowanie jest dla użytkownika trudna i często przerasta jego umiejętności.
Zawartość Internetu jest bardzo różnorodna, jednak stronami szczególnie często odwiedzanymi są strony z pornografią (również prezentującą dewiacje, przemoc i pedofilię). Na strony takie można trafić także przypadkiem, przy poszukiwaniu innych informacji.
W Internecie jest bardzo dużo reklam, działających w sposób zamierzony (zachęcenie odbiorcy do zakupienia określonego towaru) i niezamierzony (nie doprowadzający do zakupów, ale powodujący zmiany w psychice przez sam kontakt z reklamą): pobudzenie różnych emocji, takich, jak łakomstwo, pożądanie seksualne i pragnienie posiadania, które to emocje te wzmacniają orientację życiową typu mieć).
Internet „wciąga” i pochłania wiele czasu - wielość i różnorodność informacji nierzadko prowadzi do wielogodzinnego przesiadywania przed komputerem, kosztem relacji rodzinnych i przyjacielskich (korzystanie z Internetu jest zajęciem indywidualnym, a jeżeli prowadzi do nawiązania znajomości, są to znajomości specyficzne). 7
Wykorzystanie Internetu w procesie nauczania pozwala w pewnym stopniu niwelować opisane wyżej zagrożenia. Liczba informacji, z jakimi styka się człowiek jest ogromna, i dynamicznie rośnie. Wykorzystywanie Internetu w szkole kształtuje u uczniów umiejętność poruszania się w gąszczu informacji, świadomego wybierania informacji ważnych, a filtrowania tych błahych i nieprawdziwych. Uczy również korzystania z Internetu jako narzędzia pracy, nie tylko zabawy, rozrywki, nawiązywania kontaktów towarzyskich, badania zaś wykazują, że rozmiar negatywnego wpływu tego medium jest zróżnicowany, w zależności od tego, do jakich celów jest on wykorzystywany. Badania użytkowników Internetu przeprowadzone przez E.B. Weisera wykazały, że cele, którymi kierują się jego użytkownicy można podzielić na dwie główne kategorie: (1) Regulacja Socjoafektywna (SAR), inaczej mówiąc nastawienie afiliacyjne wobec Internetu oraz (2) Uzyskiwanie Dóbr i Informacji (GIA), czyli nastawienie utylitarne, praktyczne. 8 Jeżeli internauta przejawia orientację SAR, efektem częstego korzystania z Internetu może być pogorszenie jego samopoczucia, szczególnie w zakresie funkcjonowania w relacjach społecznych. Jeżeli jednak cele użytkownika można zaliczyć do kategorii GIA, jego funkcjonowanie poprawia się, również w zakresie integracji społecznej.
Interesującą metodę wykorzystującą Internet jako narzędzie wspomagające tradycyjny proces nauczania zaproponowali naukowcy z San Diego University: Tom March i Bernie Dodge. Pojęcie WebQuestu zostało wprowadzone w połowie lat dziewięćdziesiątych przez B. Dodge'a dla określenia angażującego uczniów działania nastawionego na dociekanie, badanie, w którym wykorzystywane są narzędzia internetowe i gdzie większość lub wszystkie wykorzystywane informacje pochodzą z Internetu. 9 Metoda ta, oparta na teorii konstruktywizmu, uczy nie tylko ukierunkowanego poszukiwania informacji, ale również ich przetwarzania, pozwala na doskonalenie umiejętności rozwiązywania problemów, krytycznego i twórczego myślenia, współpracy w zespole. Wspomaga proces myślowy ucznia na poziomie analizy, syntezy i ewaluacji. WebQuest ma na celu rozwinięcie u uczniów umiejętności myślenia problemowego, a u nauczycieli promowanie nauczania metodą rozwiązywania problemów.
Z reguły WebQuest jest ćwiczeniem grupowym (uczy, więc pracy w zespole), ale może być także realizowany jako zadanie indywidualne. Poprzez opracowywanie ciekawych scenariuszy i przypisywanie członkom zespołów określonych ról pełni rolę motywującą - pobudza zainteresowanie uczniów danym zagadnieniem. WebQuest może być zaprojektowany dla jednej dyscypliny, ale może być także projektem interdyscyplinarnym. Czas realizacji zadania zbudowanego w oparciu o tę metodę waha się od jednej godziny lekcyjnej, do ćwiczeń, których realizacja trwa około miesiąca.
Niezależnie od tego, z jakim WebQuestem (długo-, czy krótkoterminowym), mamy do czynienia, ma on na celu jak najlepsze wykorzystanie czasu ucznia poprzez promowanie celowej i zorganizowanej pracy z Internetem.
Zadanie zbudowane w oparciu o metodę WebQuest powinno składać się z następujących części: 10
Wprowadzenie - jego celem jest wprowadzenie uczniów w tematykę zadania i zainteresowanie ich zagadnieniem. Jeżeli w zadaniu przewidziano określony scenariusz i/lub podział na role, należy właśnie w tym miejscu „zarysować akcję” (np. Będziecie grupą detektywów, poszukujących słynnego poety; Jesteście rodziną, która ma opuścić dotychczasowe miejsce zamieszkania i przenieść się do innej części kraju, itp.). Jest to również miejsce, w którym nauczyciel określa problem - zadaje pytanie, wokół którego będzie koncentrowało się całe zadanie.
Zadanie - krótki i klarowny opis rezultatu, jaki mają osiągnąć uczniowie.
Proces - element zadania zawierający:
szczegółowy opis kolejnych kroków, jakie uczniowie mają wykonać, aby zrealizować projekt;
zasady podziału ról i zadań dla poszczególnych członków zespołu;
wyszczególnienie źródeł internetowych, z jakich mogą korzystać uczniowie podczas pracy nad zadaniem (ten element bywa opisywany osobno, najczęściej pod nazwą „Źródła”, „Źródła internetowe”, „Zasoby”);
ewentualne wskazówki odnośnie sposobów gromadzenia i porządkowania informacji.
Ewaluacja - ten element projektu powinien zawierać jasne informacje odnośnie tego, jakie są kryteria oceny realizowanego przez uczniów zadania. Stworzone kryteria oceny nauczyciel zapisuje w tabeli (tabela nr 1). 11
Tabela nr 1. Tabela ewaluacji zadania zbudowanego w oparciu o metodę WebQuestu.
Aby stworzyć kryteria ewaluacji należy:
Ustalić wymiary, jakie będą oceniane. W tym celu należy przeanalizować wszystkie aktywności, jakie będą wykonywać uczniowie podczas realizacji zadania.
Tabela nr 2. Przykładowe aktywności uczniów i wymiary ich ewaluacji. 12
Jeżeli zadania zawierają następujące elementy…
Rozważ następujące wymiary….
Organizacja przemówienia
Gramatyka i wymowa
Komunikacja niewerbalna
Prezentacja w programie PowerPoint
Aspekty techniczne
Wrażenia estetyczne
Gramatyka, ortografia, stylistyka
Gramatyka, ortografia, stylistyka
Organizacja tekstu
Formatowanie
Wzajemna pomoc
Odpowiedzialne działanie
Sposób rozwiązywania konfliktów
Kreatywność
Zastosowanie (wymiar praktyczny)
Uzasadnienie wyboru danego rozwiązania
Jakość argumentów
Reakcje „publiczności”
Organizacja dyskusji
Wybór optymalnej liczby wymiarów, które będą oceniane. Podczas dokładnej analizy aktywności, jakich wymaga realizacja zadania, zazwyczaj wyodrębnionych zostaje wiele wymiarów. Teraz przychodzi czas na wybór tych, które będą najlepiej oddawać charakter pracy uczniów. Zazwyczaj ocena WebQuestu opiera się na 4-8 wymiarach, w zależności od rodzaju zadania. Wybrane wymiary należy wpisać do tabeli ewaluacyjnej (patrz: tabela nr 1).
Stworzenie opisowych kryteriów oceny. Każdy z wymiarów będzie oceniany na 4-5-stopniowej skali ocen opisowych. Należy nazwać kolejne poziomy wykonania zadania, np. „Początkujący”, „Rozwijający się” (Średnio zaawansowany), „Bardzo dobry” (Zaawansowany), „Wzorcowy” (Ekspert, Znakomity) i przypisać każdemu z poziomów określoną liczbą punktów.
Analiza poszczególnych wymiarów i ich operacjonalizacja (określenie, jakie elementy zadania i na jakim poziomie powinny zostać wykonane przez „Początkującego”, „Zaawansowanego” itd.).
Na koniec należy przyporządkować określonym liczbom punktów oceny szkolne.
Zakończenie - to krótki tekst zamykający pracę nad zadaniem, a równocześnie zachęcający do refleksji nad zagadnieniem, którym zajmowali się uczniowie. To miejsce na podsumowanie tego, co uczniowie osiągnęli, czego się nauczyli, realizując postawione przed nimi zadanie. Warto dodać tutaj pytanie, skłaniające uczniów do refleksji lub odnośniki do internetowych źródeł wiedzy, których celem jest zainteresowanie uczniów dodatkowymi aspektami zagadnienia.
Strona dla nauczyciela (Przewodnik nauczyciela) - zadaniem tej części stworzonego przez nauczyciela projektu jest przekazanie pomocnych wskazówek innym nauczycielom, którzy będą chcieli wykorzystać projekt w pracy z uczniami. Warto zamieścić tutaj informacje o grupie docelowej (wiek uczniów, klasa), dziedzinie, której dotyczy projekt, informacje dotyczące standardów realizacji zadania, uwagi dotyczące realizacji zadania, ewaluacji itp. Przykładowe rodzaje zadań, w oparciu, o które można budować WebQuest, to: 13
Raport z badań - zadaniem uczniów jest wyszukanie i zgromadzenie informacji, a następnie dokonanie ich prezentacji (dokonanie wyboru informacji, nadanie im formy, zaprezentowanie).
Zestawienie - uczniowie poszukują informacji z różnych źródeł, a następnie zestawiają je, nadając im wspólny kształt (budują własne kryteria grupowania informacji).
„Tajemnicze” zadania - np. poszukiwania detektywistyczne, wymagających dokonania procesu syntezy informacji z różnych źródeł, wyciągania wniosków).
Zadanie twórcze - uczniowie przedstawiają zdobyte informacje w innej formie - np. plakatu, opowiadania, przedstawienia teatralnego, audycji radiowej, gry, piosenki. Zadanie to służy rozwijaniu kreatywności i ekspresji.
Zadanie dziennikarskie - wymagające od uczniów działania zbliżonego do pracy dziennikarza; przydatne wtedy, kiedy analizowane wydarzenie, zjawisko, proces, może być różnie interpretowany (np. wszelkiego rodzaju sytuacje konfliktowe). Zadanie stwarza okazję do ukazania subiektywizmu spostrzegania oraz tego, jak istotne jest dążenie do bezstronności, poznania różnych punktów widzenia i opierania się na faktach, kiedy chcemy dokładnie zbadać dane zagadnienie.
Budowanie porozumienia - zadanie wykorzystywane do analizy zagadnień, z którymi wiążą się różnego rodzaju konflikty, wymaga werbalizacji punktów widzenia i podjęcia próby zbudowania porozumienia.
Samowiedza - celem zadania jest stworzenie uczniom warunków do lepszego poznania samych siebie.
Zadanie analityczne - jego celem jest zrozumienie związków i zależności pomiędzy różnymi elementami danego zjawiska. Zadanie to wymaga od uczniów analizy wybranych elementów, znalezienia podobieństw i różnic pomiędzy nimi, oraz ich znaczenia (konsekwencji, implikacji).
Metoda WebQuest, popularna w Stanach Zjednoczonych, w Polsce jest jeszcze mało znana. W Internecie możemy napotkać wiele anglojęzycznych zasobów dotyczących budowy i zastosowania WebQuestu oraz zadań zbudowanych w oparciu o tę metodę (m.in. na stronach:
http://webquest.sdsu.edu/,
http://edweb.sdsu.edu/people/bdodge/Professional.html
http://www2.yarden.ac.il/chinuch/english/new_webquests.htm
http://www.ozline.com/learning/index.htm
http://webquest.abc.pl/webquest.swf
http://www.webquest.wombb.edu.pl/
http://www.puw.pl/webquest/
Zdaniem W. Okonia o wartości metody decyduje zarówno charakter czynności nauczyciela i uczniów, a także środków technicznych, wspierających lub zastępujących niektóre czynności, jak również stopień, w jakim metoda ta wywołuje aktywność, samodzielność i zaangażowanie samych uczniów. Omówiona w artykule metoda wydaje się spełniać wymienione postulaty. Zasadnicze jej zalety to:
Metoda ta bazuje na naturalnym zainteresowaniu uczniów komputerem i Internetem, wykorzystując to zainteresowania w procesie nauczania. Praca z komputerem promuje aktywne działanie, w przeciwieństwie do postawy biernego odbiorcy. Uczniowie mają okazję do pracy z aktualnymi, bezpośrednimi źródłami, rozwiązując „autentyczny” problem, analizując konkretne sytuacje, co sprawia, że omawiane zagadnienia w większym stopniu odnoszą się do życia i sytuacji ucznia, wypracowane sposoby mogą być wykorzystywane w życiu codziennym.
Kształtuje umiejętności rozwiązywania problemów, krytycznego i twórczego myślenia, współpracy w zespole, wspiera procesy myślowe analizy, syntezy i ewaluacji.
Przygotowanie do świadomego i krytycznego korzystania z usług internetowych (uczy wykorzystania TI - na razie w szkole, ale później również życiu dorosłym).
Promuje posługiwanie się Internetem jako narzędziem pracy intelektualnej, co jak wykazują badania, zmniejsza jego negatywny wpływ na użytkownika.
Wykorzystanie metody WebQuest to również szansa, ale i wyzwanie dla nauczyciela. Aktywizuje nauczycieli, „wymagając” od nich budowania zadań w oparciu o metodę problemową, różniącą się od stosowanej powszechnie metody podającej oraz motywuje do korzystania z technologii informacyjnych. Przecież to nauczyciel, który jest członkiem społeczeństwa informacyjnego, będzie najlepszym przewodnikiem na drodze do tego społeczeństwa dla swojego ucznia.
Dorota Kwiatkowska, Magdalena Lewandowska
M.M. Sysło: (2002). Szanse tkwiące w technologii informacyjnej i multimediach - jak je wykorzystać w edukacji szkolnej. Referat wygłoszony na XII Ogólnopolskim Sympozjum Naukowym Techniki komputerowe w przekazie edukacyjnym. Kraków, 27-28 września 2002. Data dostępu: 08.11.2004 link
W. Okoń: Zarys dydaktyki ogólnej. Warszawa 1970, s. 194
W. Strykowski: Edukacyjne walory Internetu. Referat wygłoszony na konferencji „Dziecko a Internet. Szanse - zagrożenia”, 9 grudnia 2002 r. Sala Kolumnowa Sejmu RP. Data dostępu: 08.11.2004 link
W. Gogołek, M. Raczyńska: Z badań nad wykorzystaniem technologii informacyjnych do wspomagania nauki wybranych przedmiotów. 2002. Gazeta IT, nr 5 (13), maj 2003. Data dostępu: 08.11.2004. link ; W. Strykowski, op. cit.
M. Braun-Gałkowska: Oddziaływanie Internetu na dzieci. Referat wygłoszony na konferencji „Dziecko a Internet. Szanse - zagrożenia”, 9 grudnia 2002 r. Sala Kolumnowa Sejmu RP. Data dostępu: 08.11.2004. link
R. Kraut, V. Lundmark, M. Patterson, S. Kiesler, T. Mukopadhyay, W. Scherlis: Internet Paradox. A Social Technology That Reduces Social Involvement and Psychological Well-Being? „American Psychologist” 1998, nr 53(9), s. 1017-1031
E.B. Weiser: The Functions of Internet Use and Their Social and Psychological Consequences. „CyberPsychology” 2001, vol. 4, nr 6, s. 723-743
B. Dodge: Some Thoughts About WebQuests. (1995) Data dostępu: 08.11.2004 link
Building Blocks of a WebQuest. A description of the six essential sections of a WebQuest. materiały szkoleniowe Triton/Patterns Summer Symposium'99 (1999). Data dostępu: 08.11.2004. link
Creating A Rubric for a Given Task, materiały szkoleniowe Triton/Patterns Summer Symposium'99. Data dostępu: 08.11.2004. link
B. Dodge: WebQuest Taskonomy: A Taxonomy of Tasks (1999). Data dostępu: 08.11.2004 link
W. Okoń: Słownik pedagogiczny. Warszawa 1981
|