MAŁŻEŃSTWO

ZAWARCIE MAŁŻEŃSTWA

Istnieją dwie możliwości zawarcia małżeństwa: przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego oraz przed duchownym.

Zawarcie małżeństwa przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego

Czynność zawarcia małżeństwa obwarowana jest koniecznością spełnienia konkretnych przesłanek. Ze względu na skutki, jakie one wywołują można je podzielić na trzy grupy.

1. Przesłanki, których niezachowanie sprawia, iż małżeństwo nie zostaje zawarte. W prawie takie małżeństwo poczytuje się za nieistniejące.

2. Przesłanki formalne, których niezachowanie nie ma wpływu na ważność małżeństwa

3. Przesłanki wyłączające zawarcie małżeństwa, które mogą stanowić podstawę unieważnienia małżeństwa, mimo iż istniały w momencie jego zawarcia(tzw. przeszkody małżeńskie).

Ad 1.

Koniecznymi przesłankami do zawarcia małżeństwa jest jednoczesne (czyli następujące w bezpośredniej kolejności) złożenie urzędnikowi (którym jest wójt lub burmistrz miasta- jednakże rada gminy może powołać innego kierownika u.s.c. wraz z jego zastępcą) oświadczeń woli o chęci wstąpienia w związek małżeński. Muszą być oczywiście różnej płci.

Istnieje od tego wyjątek, w postaci możliwości wydelegowania pełnomocnika w celu zawarcia małżeństwa. Taka możliwość występuje jednak w bardzo wyjątkowych sytuacjach, gdy jeden z przyszłych małżonków nie ma możliwości stawienia się przed urzędnikiem u.s.c. Takie pełnomocnictwo powinno zawierać podpis urzędowo poświadczony oraz wymieniać osobę, z którą mocodawca chce wstąpić w związek małżeński.

Istnieje kilka przesłanek nieważności pełnomocnictwa. Natomiast jego nieważność nie powoduje nieważności małżeństwa, a jedynie możliwość ubiegania się mocodawcy o jego unieważnienie, i to o tyle, o ile małżonkowie nie rozpoczęli jeszcze wspólnego pożycia. Tak więc przesłankami nieważności pełnomocnictwa, według art.16 k.r.o. są:

- skuteczne jego odwołanie przez mocodawcę

- brak zgody sądu na takie pełnomocnictwo

- stan psychiczny opisany w art.82 k.c.

- śmierć mocodawcy lub pełnomocnika

Nie jest możliwe wyłączenie przez mocodawcę możliwości odwołania takiego pełnomocnictwa.

Ad 2.

Chodzi tutaj o przesłanki poprzedzające zawarcie małżeństwa lub związane ze złożeniem oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński.

Tak więc osoba zamierzająca zawrzeć związek małżeński obowiązana jest przedstawić:

- dowód tożsamości

- skrócony akt urodzenia

- jeśli pozostawał kiedyś w związku małżeńskim, dowód ustania lub unieważnienia poprzedniego małżeństwa

- pisemne oświadczenie, iż nie wie o okolicznościach wyłączających możliwość zawarcia małżeństwa

- w niektórych przypadkach zezwolenie na zawarcie małżeństwa

Nupturienci nie mogą zawrzeć małżeństwa w terminie 1 miesiąca od dnia, w którym złożyli pisemne zapewnienie, iż nie wiedzą o okolicznościach wyłączających możliwość zawarcia małżeństwa (chyba że przemawiają za tym szczególne okoliczności).

Oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński powinny być złożone w obecności dwóch pełnoletnich świadków.

Ad 3.

Należy zauważyć, iż małżeństwo zawarte mimo istniejących przeszkód jest ważne, może jedynie zostać unieważnione, jeśli nie uległo konwalidacji.

Przepisy zawierają wyczerpujący katalog przeszkód małżeńskich. Tak więc:

1. Nie osiągnięcie dolnej granicy wieku. Wynosi ona zarówno w przypadku mężczyzny jak i kobiety 18 lat. Istnieje od tego wyjątek. Otóż kobieta, po osiągnięciu wieku 16 lat, za zgodą właściwego sądu opiekuńczego, może wejść w związek małżeński, jeśli przemawiają za tym szczególne przesłanki. Staje się ona wtedy pełnoletnia. Natomiast gdy takie małżeństwo ustanie, a kobieta dalej nie będzie miała 18 lat, do zawarcia kolejnego związku małżeńskiego ponownie konieczna jest zgoda sądu opiekuńczego, chociaż wciąż nie traci owego przymiotu pełnoletności.

2. Małżeństwa nie może zawrzeć osoba ubezwłasnowolniona całkowicie. Sąd uznaje za taką osobę, której choroba psychiczna lub znaczny niedorozwój psychiczny nie pozwalają na kontrolowanie swojego zachowania. Tym bardziej nie może założyć rodziny.

3. Małżeństwa nie może zawrzeć osoba chora psychicznie bądź dotknięta niedorozwojem umysłowym. Jeśli jednak stan choroby lub stopień niedorozwoju nie zagrażają małżeństwu ani potomstwu i owa osoba nie jest ubezwłasnowolniona całkowicie, sąd może zezwolić na zawarcie takiego małżeństwa. Unieważnienie małżeństwa z powodu choroby psychicznej jest możliwe jedynie wtedy, gdy przeszkoda ta istniała w czasie zawierania małżeństwa.

4. Nie może wstąpić w związek małżeński osoba, która w takim związku już się znajduje (zakaz bigamii), czyli jeśli jej małżeństwo nie zostało unieważnione, nie nastąpił rozwód lub współmałżonek nie zmarł.

5. Zakaz zawierania małżeństwa posiadają krewni w linii prostej oraz rodzeństwo rodzone i przyrodnie.

6. Zakaz małżeństwa dla powinowatych w linii prostej.

7. Zakaz małżeństwa dla przysposobionego i przysposabiającego.

8. Dopuszczalność unieważnienia małżeństwa z powodu wad oświadczenia. Dotyczy to trzech sytuacji: stan wyłączający świadome wyrażenie woli, błąd co dom tożsamości osoby, oświadczenie złożone pod wpływem groźby (tutaj kilka warunków: groźba musi być bezprawna, może pochodzić od drugiej strony lub osoby trzeciej, groźba musi obiektywnie uzasadniać obawy o istnieniu niebezpieczeństwa, niebezpieczeństwo musi mieć charakter osobisty, pomiędzy złożeniem oświadczenia a groźbą musi istnieć związek przyczynowy).

Zawarcie małżeństwa przed duchownym

Małżeństwo zawarte zgodnie z prawem wewnętrznym kościoła lub innego związku wyznaniowego wywoła również skutki prawne na gruncie prawa polskiego, jeśli zostaną kumulatywnie spełnione dwie przesłanki:

1. Nupturienci wyrażą w obecności duchownego wolę jednoczesnego zawarcia małżeństwa na gruncie prawa polskiego (jeśli więc takiej woli nie wyrażą, zgodnie z prawem polskim pozostaną w konkubinacie).

2. Konieczność sporządzenia przez urzędnika u.s.c. aktu małżeństwa.

Oświadczenia mogą być również złożone przez pełnomocnika, jeśli wystąpi ważny powód oraz uzyskają zgodę sądu. Forma pełnomocnictwa jest taka sama jak w przypadku zawierania małżeństwa przed kierownikiem u.s.c.

Można wskazać kilka etapów poprzedzających sporządzenie aktu małżeństwa przez kierownika u.s.c. Są nimi:

1. Uzyskanie od kierownika u.s.c. zaświadczeniu o braku okoliczności wyłączających możliwość zawarcia małżeństwa, oraz treść i datę złożonych przed kierownikiem oświadczeń w sprawie nazwisk przyszłych małżonków i ich dzieci. Moc takiego zaświadczenia wygasa w terminie 3 miesięcy.

2. Uzyskane oświadczenie Nupturienci obowiązani są przedłożyć duchownemu, przed którym ma zostać zawarty związek małżeński podlegający prawu polskiemu. Jednak duchowny może przyjąć ich oświadczenia o chęci wstąpienia w związek małżeński bez zaświadczenia kierownika u.s.c.. Może to mieć miejsce w sytuacji niebezpieczeństwa bezpośrednio grożącemu życiu jednej ze stron (art.9 $2) Strony muszą jednak zapewnić, iż nie wiedzą o istnieniu żadnych przeszkód.

3. Po przyjęciu oświadczeń małżonków, duchowny jest obowiązany sporządzić zaświadczenie, iż oświadczenia zostały złożone w jego obecności przy zawarciu małżeństwa podlegającemu wewnętrznemu prawu kościoła.

4. Zaświadczenie duchownego wraz z zaświadczeniem kierownika u.s.c. zostaje przekazane do u.s.c. właściwego ze względu na miejsce zawarcia małżeństwa. Jest obowiązany zrobić to w ciągu 5 dni.

UNIEWAŻNIENIE MAŁŻEŃSTWA

Małżeństwo może zostać unieważnione, jeśli doszło do niego wbrew jednej z enumeratywnie wymienionych przeszkód (była o nich mowa wcześniej). Ale nie zawsze takie małżeństwo może zostać unieważnione. Wyjątkami są:

- przypadek konwalidacji małżeństwa

- małżeństwo zawarte bez zgody sądu, ale sąd udziela zgody ex post

- nie można unieważnić małżeństwa po jego ustaniu ( wyjątkiem jest zawarcie małżeństwa wbrew przeszkodzie pokrewieństwa i bigamii)

Wyłączenie unieważnienia małżeństwa:

Nie jest dopuszczalne unieważnienie małżeństwa z powodu braku wymaganego wieku, jeśli wiek ten został osiągnięty przed wytoczeniem powództwa. Również późniejsze zezwolenie sądu konwaliduje takie małżeństwo zawarte bez osiągnięcia określonego wieku. Ma to jednak zakres ograniczony. O ile zezwolenie takie dotyczy sytuacji, gdy kobieta nie osiągnęła jeszcze 18 lat, nie może dotyczyć sytuacji, gdy kobieta nie ukończyła 16 albo mężczyzna 18 lat. Gdy jednak nawet takie zezwolenie przez sąd opiekuńczy zostanie wydane, to i tak małżeństwo takie może zostać unieważnione.

Małżeństwo zawarte przez osobę ubezwłasnowolnioną całkowicie nie może zostać unieważnione, jeśli uchylono ubezwłasnowolnienie. Ustanie tej przeszkody przed wyrokiem unieważniającym sprawia, iż istniejący związek małżeński ulega konwalidacji.

Małżeństwa zawartego bez zgody sądu przez osobę dotkniętą chorobą psychiczną lub niedorozwojem umysłowym nie można unieważnić, jeśli choroba psychiczna ustała (tylko w wypadku choroby!).

Nie może zostać unieważnione małżeństwo z powodu pozostawania jednego z małżonków w innym związku małżeńskim, jeśli owo małżeństwo ustało lub zostało unieważnione. Odpada wtedy podstawa do stwierdzenia bigamii, a prawo opowiada się za ciągłością drugiego małżeństwa. Czyli rozwód, unieważnienie małżeństwa lub ustanie z powodu śmierci pierwszego małżonka - wszystkie one konwaliduje małżeństwo bigamiczne.

W wypadku zawarcia małżeństwa przez osoby pozostające w stosunku przysposobienia, małżeństwo może zostać konwalidowane w wyniku orzeczenia sądu o zniesieniu stosunku przysposobienia.

Unieważnienie małżeństwa po jego ustaniu

O ile zazwyczaj takie unieważnienie z oczywistych powodów staje się bezprzedmiotowe w wyniku jego ustania, istnieją sytuacje, gdy jest to możliwe.

Wyjątki te dotyczą małżeństwa wbrew zakazom pokrewieństwa i bigamii. Ich unieważnienia może żądać osoba, która ma w tym interes prawny lub prokurator.

Śmierć małżonka po wytoczeniu powództwa o unieważnienie małżeństwa

W tej sytuacji, gdy śmierć poniesie powód, wtedy na jego miejsce mogą wstępować jego zstępni. Jeśli tego nie zrobią w ciągu 6 miesięcy, postępowanie ulega umorzeniu. Jeśli umiera pozwany, wtedy na jego miejsce wchodzi kurator. Jeśli oboje małżonkowie byli pozwanymi, wtedy na miejsce zmarłego wstępuje kurator.

Skutki prawne unieważnienia małżeństwa

Pomimo kłótni, czy wywołują ono skutki ex nunc czy też ex tunc, pewne jest, iż nie wywołuje ono skutków retroaktywnych w przypadku:

1. dzieci urodzonych w takim małżeństwie, poczytuje się je jako dzieci urodzone w tym małżeństwie

2. w przedmiocie praw i obowiązków rodziców wobec ich małoletnich dzieci, zwłaszcza wykonywania władzy rodzicielskiej oraz dostarczania im środków utrzymania i wychowania orzeka sąd zgodnie z zasadami dotyczącymi rozwodu. Tak więc sąd może orzec iż:

- władzę rodzicielską rodzice będą sprawować wspólnie

- może powierzyć ją jednemu z nich ograniczając prawa i obowiązki drugiego

- ze względu na przemijające przeszkody może tę władzę zawiesić w stosunku do jednego lub obojga małżonków

- może pozbawić władzy rodzicielskiej jednego lub dwóch małżonków orzekając obowiązek alimentacyjny.

c) zakończenie wspólności majątkowej-regulowane przez przepisy o rozwodzie

PRAWA I OBOWIĄZKI MAŁŻONKÓW

Podstawowe prawa i obowiązki małżonków obejmują:

1. Obowiązek wspólnego pożycia. Polega na duchowej, fizycznej i gospodarczej więzi współmałżonków.

2. Obowiązek wierności małżeńskiej.

3. Obowiązek wzajemnej pomocy.

4. Obowiązek współdziałania dla dobra rodziny.

MAŁŻEŃSKI USTRÓJ MAJĄTKOWY

Określa jedynie część stosunków majątkowych między małżonkami. Określa on mianowicie sytuację prawną małżonka wobec majątku współmałżonka. Tak więc w RP mogą istnieć:

1. Ustawowa wspólność majątkowa

2. Rozdzielność majątkowa ex lege w wypadku zniesienia przez sąd współwłasności ustawowej lub umownej, lub rozdzielność majątkowa umowna

3. Dwa rodzaje umownej wspólności majątkowej:

1. rozszerzona wspólność majątkowa

2. ograniczona wspólność majątkowa

Wspólność ustawowa.

Ten rodzaj wspólności wyraża się w tym, iż: powstaje z mocy prawa w momencie zawarcia małżeństwa oraz obejmuje dorobek małżonków.

Wspólność ustawowa trwa do momentu ustania lub unieważnienia małżeństwa lub orzeczenia separacji, lub gdy w czasie trwania małżeństwa:

1. Małżonkowie zawarli umowę majątkową

2. Z ważnych powodów na wniosek jednego z małżonków sąd orzekł zniesienie wspólności.

3. z mocy prawa na skutek częściowego lub całkowitego ubezwłasnowolnienia jednego ze współmałżonków.

Dorobkiem małżonków są przedmioty majątkowe nabyte przez współmałżonków bądź przez jednego z nich w czasie trwania wspólności ustawowej, a zwłaszcza:

1. pobrane wynagrodzenie za pracę jak i inne usługi świadczone osobiście przez któregokolwiek małżonka

2. dochody z majątku wspólnego, jak i majątku odrębnego każdego z małżonków.

W wypadku istnienia wspólności ustawowej, istnieją trzy masy majątkowe: majątek wspólny, majątek osobisty męża oraz majątek osobisty żony.

Zarząd majątkiem wspólnym:

O ile w sprawach zwykłego zarządu małżonkowie mogą działać i podejmować decyzje samodzielnie, o tyle w sprawach przekraczających zwykły zarząd wymagana jest zgoda współmałżonka. Akt zgody współmałżonka na taką czynność prawną jest traktowany jako zgoda osoby trzeciej. Nie staje się ona więc stroną umowy. W przypadku czynności jednostronnych zgoda taka musi zostać wyrażona przed lub w momencie dokonania czynności. W innym przypadku taka czynność prawna jest nieważna. Natomiast umowę traktuje się jako czynność prawną niezupełną, do czasu potwierdzenia.

Małżonek może zwrócić się do sądu o wydanie stosownego rozstrzygnięcia, jeśli nie uzyskał zgody współmałżonka lub jeśli uzyskanie tej zgody napotkało trudne do przezwyciężenia przeszkody. Zgoda sądu zastępuje zgodę współmałżonka.

Z ważnych powodów (stała nieobecność małżonka, zniedołężnienie) sąd może na żądanie drugiego małżonka pozbawić drugiego samodzielnego zarządu majątkiem wspólnym. Może również postanowić, iż w przypadku czynności zwykłego zarządu w takiej sytuacji wymagana będzie do ich ważności nie zgoda drugiego małżonka, a zgoda sądu. Czynności prawne dokonane przez małżonka pozbawionego prawa do samodzielnego zarządzania majątkiem wspólnym należy w tym wypadku traktować jako czynności osoby nieuprawnionej.

Majątki odrębne małżonków.

O tym, czy majątek wchodzi w skład majątku odrębnego decydują: czas i sposób nabycia majątku oraz przeznaczenie lub charakter majątku.

1. Do majątku odrębnego wchodzą przedmioty nabyte przed powstaniem wspólności majątkowej. Ze względu na sposób nabycia do majątku osobistego wchodzi również majątek nabyty poprzez dziedziczenie, zapis czy darowiznę. Do majątku osobistego wchodzą również przedmioty nabyte ze środków uzyskanych w zamian za przedmioty nabyte przed powstaniem wspólności majątkowej lub nabyte poprzez dziedziczenie, zapis czy darowiznę.

2. Z punktu widzenia przeznaczenia przedmiotów, do majątku osobistego wchodzą te przedmioty, które służą do zaspokajania indywidualnych potrzeb małżonka (ubranie, zegarek). Do majątku tego wchodzą również prawa niezbywalne. Wierzytelności o wynagrodzenie za wykonaną pracę lub świadczone usługi jednego z małżonków. Nagrody za osobiste osiągnięcia. Prawa autorskie.

Umowny ustrój majątkowy.

Do swej ważności wymagana jest forma aktu notarialnego. Może zostać zawarta przed powstaniem małżeństwa lub w jego trakcie.

Wspólność majątkową można rozszerzyć na przedmioty wchodzące w skład majątku odrębnego. Jednak nie można jej rozszerzyć na: prawa niezbywalne, wierzytelności z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia (oprócz renty), wierzytelności z tytułu odszkodowania za doznaną krzywdę, niewymagalne wierzytelności o wynagrodzenie za pracę lub usługi świadczone przez jednego z małżonków.

Ustanie wspólności majątkowej.

Ustrój wspólności majątkowej może ustać w wypadku, gdy małżeństwo ustanie, zostanie unieważnione, lub w czasie trwania małżeństwa w kilku przypadkach, to znaczy:

1. W wypadku podpisania intercyzy, gdzie ustrój wspólności zastąpiony jest rozdzielnością majątkową.

2. Z ważnych powodów może żądać tego każdy z małżonków lub prokurator. Datą zniesienia wspólności majątkowej jest dzień oznaczony w wyroku, który ją znosi. Sąd może uznać iż tą datą będzie dzień ogłoszenia wyroku, dzień złożenia pozwu a nawet dzień wcześniejszy. Ważne powody to takie, które sprawiają iż w danych warunkach wspólność majątkowa nie sprzyja dobru rodziny i prowadzi do wyników sprzecznych z założeniami prawa rodzinnego. Są to np. nieprzyczynianie się małżonka zdolnego do pracy do utrzymywania rodziny, pijaństwo, narkomania, długoletni wyrok pozbawienia wolności, opuszczenie małżonka bez uzasadnionego powodu.

3. Ustaje z mocy prawa w wypadku ubezwłasnowolnienia częściowego lub całkowitego jednego ze współmałżonków.

Z chwilą orzeczenia rozdzielności majątkowej, majątek wchodzący w skłąd wspólnego majątku staję się majątkiem podlegającym współwłasności w częsćaich ułamkowych (należy on do małżonków, małżonka i spadkobierców drugiego zmarłego małżonka, lub do spadkobierców, gdy obydwoje małżonkowie nie żyją).

Udziały w takim podzielonym majątku są równe, istnieją od tego oczywiście wyjątki:

1. Gdy na mocy intercyzy do majątku wspólnego weszły przedmioty, które w wypadku wspólności ustawowej należałyby do majątku odrębnego małżonków, mogą oni w treści umowy postanowić, iż udziały w majątku po ustaniu wspólności nie będą równe i określić ich wysokość.

2. Z ważnych powodów, co należy badać podobnie jak w wypadku zwrócenia się do sądu z wnioskiem o ustanie wspólności majątkowej. Decydujące znaczenie ma tutaj wkład małżonka we wspólny majątek.

Ustalenia nierównych udziałów małżonek może żądać zarówno w przypadku ustania wspólności majątkowej z mocy prawa, jak i w wypadku zniesienia jej przez sąd z ważnych powodów.

Spadkobiercy mogą żądać ustalenia nierównych udziałów w wypadku, gdy spadkodawca za życia wytoczył powództwo o unieważnienie małżeństwa bądź rozwód.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ MAŁŻONKÓW ZA ZOBOWIĄZANIA

Odpowiedzialność w czasie trwania wspólności majątkowej

Jeżeli nie dotyczy majątku odrębnego jednego ze współmałżonków i nie powstało przed powstaniem wspólności majątkowej, wierzyciel może żądać zaspokojenia zarówno z majątku wspólnego jak i odrębnego współmałżonka dłużnika.

Gdy natomiast zobowiązanie dotyczy majątku odrębnego małżonka lub powstało przed powstaniem wspólności majątkowej, wtedy wierzyciel może żądać zaspokojenia z majątku odrębnego małżonka, z wynagrodzenia za pracę lub inne usługi świadczone bezpośrednio przez małżonka lub z korzyści uzyskanych przez niego z racji praw autorskich, praw twórcy wynalazku, wzoru lub projektu racjonalizatorskiego.

Wierzyciel może jednak żądać zaspokojenia z majątku wspólnego małżonków nawet w wypadku, gdy zobowiązanie powstało przed powstaniem wspólności majątkowej, jeśli jest to wspólność umowna rozszerzona, gdzie w skład majątku wspólnego wchodzą przedmioty, które w ramach zwykłej wspólności majątkowej należałyby do majątku odrębnego jednego z małżonków.

Jeśli w stosunku do jednego z małżonków orzeczone zostaną kara grzywny, nawiązki lub należności sądowe, wtedy są one egzekwowane z majątku osobistego dłużnika. Dopiero, gdy zaspokojenie z tych źródeł nie jest możliwe, można dokonać egzekucji na majątku wspólnym. Współmałżonek może żądać od sądu ograniczenia lub całkowitego wyłączenia możliwości egzekucji z majątku wspólnego (w przypadkach, gdy skazany małżonek w żadnym bądź niewielkim stopniu przyczynił się do powstania majątku wspólnego).

Odpowiedzialność po ustaniu wspólności majątkowej

Należy tutaj wyróżnić dwie grupy zobowiązań. Te, które powstały w momencie trwania wspólności majątkowej(1), oraz te, które powstały po jej ustaniu(2).

1. W ramach pierwszej grupy zobowiązań można wyróżnić trzy kategorie:

1. zobowiązania zaciągnięte przez jednego z małżonków- w tym wypadku po ustaniu wspólności majątkowej strona stosunku zobowiązaniowego odpowiada całym swoim majątkiem (czyli majątkiem odrębnym i udziałem we współwłasności).

2. zaciągnięte przez jednego z małżonków, ale korzystające z zabezpieczenia rzeczowego (hipoteka, zastaw) na rzeczy wchodzącej w skład majątku wspólnego- wierzyciel może zaspokoić się z całego majątku dłużnika (tak jak powyżej) jak i również z rzeczy obciążonej zastawem lub hipoteką bez względu na to, czy rzecz ta jest współwłasnością w częściach ułamkowych, czy też w wyniku dokonania podziału majątku wspólnego weszła ona w skład majątku małżonka nie będącego dłużnikiem. Wierzyciel ma prawo zaspokojenia wobec każdoczesnego właściciela rzeczy.

3. zobowiązanie będące następstwem czynności prawnej obojga małżonków, oraz zobowiązania solidarne- wtedy dłużnikami są oboje małżonkowie. Po ustaniu wspólności majątkowej wierzyciel może żądać zaspokojenia wierzytelności w całości bądź w części od obojga małżonków łącznie lub od każdego z osobna.

USTANIE MAŁŻEŃSTWA

Śmierć oraz uznanie za zmarłego

Śmierć naturalnie prowadzi do ustania małżeństwa, natomiast uznanie za zmarłego rodzi domniemanie śmierci osoby uznanej za zmarłą. Wtedy domniemywa się, iż małżeństwo ustało z chwilą, która w wyroku sądowym została oznaczona jako chwila śmierci małżonka.

Nie może być przesłanką unieważnienia kolejnego małżeństwa zawartego przez małżonka, jeśli okaże się, iż małżonek uznany za zmarłego żyje.

Rozwód

Według przepisów k.r.o. rozwód może być dopuszczony jedynie w przypadku zupełnego i trwałego rozkładu pożycia małżeńskiego. Obie przesłanki, trwałość i zupełność, muszą być spełnione łącznie (chodzi o rozkład więzi duchowej, fizycznej i gospodarczej).

Nie są to natomiast jedyne przesłanki orzeczenia rozwodu. Oprócz tego, prawo określa kilka przesłanek, które stoją na przeszkodzie orzeczeniu rozwodu. Są nimi:

1. Jeżeli wskutek orzeczenia rozwodu miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci.

2. Jeśli rozwodu żąda małżonek wyłącznie winny rozkładowi pożycia, a drugi małżonek nie zgadza się na rozwód, chyba, że ta odmowa przeczy zasadom współżycia społecznego.

3. Jeśli orzeczenie rozwodu byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego z powodów innych niż dobro małoletnich dzieci.

Sprawy rozstrzygane przez sąd rozwodowy

Do pierwszej grupy należą kwestie, które sąd z mocy prawa zawsze obowiązany jest rozstrzygnąć. Należą do nich:

1. Orzeczenie o winie w spowodowaniu rozkładu pożycia

2. Wysokości kosztów, jakie obowiązani są małżonkowie ponosić w celu utrzymania i wychowania dziecka.

3. Sposobu korzystania ze wspólnie zajmowanego mieszkania po orzeczeniu rozwodu.

4. Władzy rodzicielskiej małżonków nad wspólnym małoletnim dzieckiem.

Do drugiej grupy należą kwestie, które sąd rozstrzyga na wniosek jednego z małżonków. Są to:

1. Eksmisja jednego z małżonków ze wspólnie zajmowanego mieszkania

2. Podziału majątku wspólnego, jeśli nie spowoduje to zbytniej zwłoki w postępowaniu rozwodowym.

Trzecią grupę stanowią kwestie rozstrzygane przez sąd na wspólny wniosek stron:

1. Podział wspólnie zajmowanego mieszkania.

2. Przyznanie mieszkania jednemu z małżonków, jeśli drugi wyraża zgodę na jego opuszczenie bez zapewnienia mu mieszkania socjalnego lub zamiennego, o ile podział mieszkania albo przyznanie go jednemu z małżonków jest możliwe

.

Teraz szczegółowo przeanalizujemy każdą z wyżej wymienionych kwestii rozstrzyganych przez sąd.

Odnośnie grupy pierwszej:

Władzy rodzicielskiej małżonków nad wspólnym małoletnim dzieckiem.

W tym wypadku sąd może:

a) przekazać władzę rodzicielską obojgu rodzicom

b) powierzyć władzę rodzicielską jednemu z małżonków, ograniczając władzę rodzicielską drugiego małżonka do określonych uprawnień i obowiązków wobec dziecka

c) pozbawić władzy rodzicielskiej jednego bądź oboje rodziców

d) zawiesić tę władzę w stosunku do jednego bądź obojga rodziców.

Wysokości kosztów, jakie obowiązani są małżonkowie ponosić w celu utrzymania i wychowania dziecka.

Przede wszystkim chodzi o to, iż małżonek, z którym dziecko mieszka, przez sam ten fakt czyni zadość części lub całości obowiązku alimentacyjnego. W takich wypadkach renta alimentacyjna zasądzana jest jedynie w stosunku do drugiego współmałżonka.

Sposób korzystania ze wspólnie zajmowanego mieszkania po orzeczeniu rozwodu.

Sąd orzeka jedynie co do sposobu korzystania z lokalu, natomiast nie tworzy on ani nie zmienia istniejących praw podmiotowych.

Odnośnie grupy drugiej:

Eksmisja jednego z małżonków ze wspólnie zajmowanego mieszkania

Orzeczone może być jedynie w wyjątkowych przypadkach, gdy rażąco naganne zachowanie jednego z małżonków uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie lokalu.

Eksmisja nie może zostać orzeczona w stosunku do małżonka, któremu mieszkanie zostało przydzielone w celu wykonywania czynności zawodowych.

Eksmisja nie może również zostać orzeczona w stosunku do małżonka, który posiada wyłączne prawo do wspólnie zajmowanego lokalu.

Podziału majątku wspólnego, jeśli nie spowoduje to zbytniej zwłoki w postępowaniu rozwodowym.

Sąd w wyroku rozwodowym nie orzeka o ustaniu wspólności majątkowej, ponieważ ustaje ona ex lege z powodu orzeczenia rozwodu, czyli ustania małżeństwa. Małżonek może jednak zgłosić wniosek o to, aby sąd dokonał w wyroku rozwodowym podziału majątku wspólnego, jeśli nie spowoduje to nadmiernej zwłoki. Złożenie takiego wniosku nie jest możliwe jeśli:

1. wspólność majątkowa już ustała i toczy się odrębne postępowanie o podział majątku wspólnego.

2. Dokonanie podziału wymagałoby udziału osób trzecich w sprawie rozwodowej.

Odnośnie grupy trzeciej:

Podział wspólnie zajmowanego mieszkania

Wniosek o podział zajmowanego mieszkania jest wspólny w momencie, gdy małżonkowie zgadzają się co do sposobu podziału mieszkania oraz co do części mieszkania przysługujących każdemu z nich.

Przyznanie mieszkania jednemu z małżonków, jeśli drugi wyraża zgodę na jego opuszczenie bez zapewnienia mu mieszkania socjalnego lub zamiennego, o ile podział mieszkania albo przyznanie go jednemu z małżonków jest możliwe

Obowiązek alimentacyjny między rozwiedzionymi małżonkami

Pierwszy rodzaj takiego obowiązku to zwykły obowiązek alimentacyjny.

Prawo do wnioskowania o takie alimenty posiada małżonek żyjący w niedostatku i który nie jest wyłącznie winny rozkładowi pożycia.

Obowiązek ten polega na dostarczaniu środków potrzebnych do zaspokajania normalnych i bieżących potrzeb konsumpcyjnych małżonka, a jego zakres zależy od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego i możliwości majątkowych zobowiązanego.

Obowiązek ten wygasa w momencie śmierci uprawnionego bądź zobowiązanego, a także w razie zmiany sytuacji. Wygasa ponadto w przypadku wstąpienia uprawnionego w nowy związek małżeński oraz jeśli zobowiązanym jest małżonek który nie został uznany winnym rozkładowi pożycia w ciągu 5 lat od orzeczenia alimentów, chyba że ze względu na szczególne okoliczności, na wniosek uprawnionego, sąd przedłuży ten okres.

Drugi obowiązek alimentacyjny dotyczy małżonka wyłącznie winnego rozkładowi pożycia.

Tutaj potrzebne jest spełnienie kilku przesłanek:

1. Zobowiązany jest małżonek wyłącznie winny ( przesłanka ta jest spełniona, gdy w sentencji wyroku znajduje się sformułowanie „wyłącznej winy” lub „winy”).

2. Istotne pogorszenie sytuacji materialnej ( już nie niedostatek!)

3. W skutek takiego pogorszenia sytuacji materialnej, niemożność zaspokojenia przez uprawnionego usprawiedliwionych potrzeb.

4. Obowiązek ten nie wygasa w przypadku upływu czasu, pozatym wygasa na tych samych zasadach co zwykły obowiązek alimentacyjny.

Separacja

Rozróżnia się separację faktyczną i separację prawną.

Separacja faktyczna nie posiada definicji prawnej. Można powiedzieć, iż polega na zerwaniu pożycia i oddzielnym, z reguły, zamieszkiwaniu małżonków.

Separacja sądowa

Podstawową przesłanką jej orzeczenia jest zupełny rozkład pożycia. Interpretujemy go tak samo jak w wypadku rozwodu. Należy zauważyć jednak, iż nie występuje tutaj przesłanka trwałego rozkładu pożycia.

Jeśli chodzi o negatywne przesłanki separacji, czyli takie, które nie mogą zaistnieć, aby separacja mogła być orzeczona, to zaliczamy do nich:

1. Dobro wspólnych małoletnich dzieci. Wspólnymi małoletnimi dziećmi są:

1. dzieci pochodzące od obojga małżonków

2. dzieci przysposobione przez obojga małżonków

3. dzieci pochodzące od jednego z małżonków, przysposobione przez drugiego

4. dzieci pozamałżeńskie, których pochodzenie od małżonków zostało ustalone w sposób przewidziany przez prawo

5. w trybie art.155 par.3

2. Sprzeczność orzeczenia separacji z zasadami współżycia społecznego. Chodzi o przypadki, gdy np. jeden z małżonków wymaga stałej pomocy i opieki.

W wypadku separacji nie jest znana instytucja rekryminacji. Oznacza to, iż o separację może wnioskować również małżonek wyłącznie winny całkowitemu rozkładowi pożycia. Brak zgody drugiego małżonka na separację nie jest przesłanką uniemożliwiającą jej orzeczenie, lecz nie oznacza to, iż pozostaje ona bez znaczenia.

Sąd nie orzeka o winie małżonków w sytuacji, gdy:

1. Orzeka o separacji na podstawie zgodnego żądania małżonków

2. Sąd orzeka o separacji na wniosek jednego małżonka, a następnie małżonkowie zażądali, aby sąd nie orzekał o winie.

Orzeczenie separacji wywołuje takie same skutki jak orzeczenie rozwodu, chyba że ustawa stanowi inaczej.

Węzeł małżeński zostaje zachowany, co oznacza iż małżonkowie nie mogą wstąpić w nowy związek małżeński ani wrócić do starego nazwiska.

Poza tym małżonkowie pozostający w separacji są obowiązani do wzajemnej pomocy jeśli wymagają tego zasady słuszności.

Zniesienie separacji

Może nastąpić na zgodne żądanie małżonków.

Natomiast nie wszystkie skutki separacji ustają z momentem jej zniesienia. Są od tego oczywiście wyjątki.

Przykładowo, w kwestii władzy rodzicielskiej, po orzeczeniu zniesienia separacji, sytuacja nie wraca automatycznie do tej przed separacją. Sąd może orzec o utrzymaniu decyzji o władzy rodzicielskiej w mocy, jeśli istnieją ku temu przesłanki.

Sąd może również, na wniosek małżonków, utrzymać stan rozdzielności majątkowej. Zgoda musi być obojga małżonków, jeśli jej nie ma, sytuacja wraca do tej sprzed separacji (czyli powraca wspólność umowna bądź ustawowa).

RODZICE I DZIECI

USTALENIE POCHODZENIA DZIECKA

O ile macierzyństwo nie budzi większych wątpliwości, o tle sprawa jest bardziej skomplikowana w wypadku ojcostwa

Ojcostwo

Istnieją trzy sposoby ustalenia ojcostwa:

1. Domniemanie pochodzenia dziecka od męża matki

2. Uznanie dziecka przez jego ojca

3. Sądowe ustalenie ojcostwa

Ad 1.

Jeśli dziecko urodziło się w trakcie trwania małżeństwa, lub przed upływem 300 dni od dnia ustania lub unieważnienia małżeństwa, domniemywa się, iż owa osoba jest ojcem dziecka.

Jeśli dziecko urodziło się przed upływem 300 dni od dnia ustania lub unieważnienia małżeństwa, a kobieta weszła w tym czasie w kolejny związek małżeński, domniemywa się, iż ojcem dziecka jest drugi małżonek.

Domniemania tego nie stosuje się, jeśli dziecko urodziło się po upływie 300 dni od dnia orzeczenia separacji.

Legitymację czynną w sprawie zaprzeczenia pochodzenia dziecka od męża matki posiadają:

1. Mąż matki dziecka- może wytoczyć takie powództwo w ciągu 6 miesięcy od dnia powzięcia wiadomości o urodzeniu się dziecka. Jeśli w trakcie tego terminu mąż zapadł na chorobę psychiczną i mimo istniejących przesłanek nie został ubezwłasnowolniony, może w ciągu 6 miesięcy od ustania choroby wytoczyć powództwo o zaprzeczenie ojcostwa. Jeśli jest ubezwłasnowolniony, a jego przedstawiciel ustawowy nie wytoczył powództwa, to w terminie 6 miesięcy od dnia uchylenia ubezwłasnowolnienia może on wytoczyć powództwo.

2. Przedstawiciel ustawowy- w wypadku ubezwłasnowolnienia całkowitego, w ciągu 6 miesięcy od dnia, w którym został ustanowiony, a jeśli o dziecku dowiedział się później, w ciągu 6 miesięcy od powzięcia tych informacji.

3. Matka- może wytoczyć powództwo w ciągu 6 miesięcy. Dla niej nie została przewidziana możliwość wytoczenia powództwa przez przedstawiciela ustawowego.

4. Dziecko- z chwilą osiągnięcia pełnoletności. Powództwo może wytoczyć w ciągu 3 lat od dnia uzyskania pełnoletności.

5. Prokurator- może wytoczyć powództwo w każdym terminie. Przesłanką jego wytoczenia jest ochrona praworządności, praw obywateli lub interesu społecznego.

Powództwa nie mogą wytoczyć częściowo ubezwłasnowolnieni matka bądź mąż matki dziecka (czynności procesowe mogą podejmować jedynie osoby posiadające pełną zdolność do czynności prawnych. Natomiast osoba z ograniczoną zdolnością do czynności prawnych może dokonywać jedynie takich czynności procesowych, które wynikają z czynności prawnych dokonywanych samodzielnie). W przypadku męża powództwo może wytoczyć ustanowiony dla niego kurator, a również sąd może nadać mu czasowe prawo do czynności procesowych, jeśli nie podlega kurateli.

W wypadku śmierci dziecka postępowanie zostaje umorzone.

Nie można wystąpić z powództwem o zaprzeczenie ojcostwa przed urodzeniem się dziecka.

Niepodobieństwo ojca mogą uzasadnić:

1. impotencja w okresie poczęcia lub nieobcowanie w tym czasie z matką dziecka (czyli niezdolność zapłodnienia lub niezdolność współżycia płciowego)

2. stwierdzenie mimo obcowania, iż matka była już w ciąży

3. dowód z badania krwi

4. badania DNA

5. dowód uzyskany na podstawie badań antropologicznych

Jeśli domniemanie nie istnieje lub zostało obalone, ustalenie ojcostwa może nastąpić przez uznanie dziecka lub przez sądowe ustalenie ojcostwa.

Ad. 2

Polskie prawo zezwala jedynie mężczyźnie na uznanie dziecka.

Jeśli ojcostwo zostało ustalone ex lege lub poprzez sądowe ustalenie ojcostwa, złożenie wniosku o uznanie ojcostwa jest niedopuszczalne. Uznanie staje się możliwe dopiero z momentem obalenia domniemania ojcostwa przez męża matki, przeprowadzonego w procesie o zaprzeczenie ojcostwa. Uznanie dziecka może jednak nastąpić w toku postępowania sądowego o sądowe ustalenie ojcostwa, a nawet po wydaniu wyroku, o ile nie jest on prawomocny.

To co to jest w końcu to uznanie? Jest to akt jednostronny dokonany przez ojca przed właściwymi organami i za zgodą osób wymienionych w kodeksie. Uznanie jest czynnością o charakterze osobistym, mająca na celu ustalenie pochodzenia dziecka od określonego ojca. Osobisty charakter tej czynności sprawia, iż wniosku o ustalenie ojcostwa nie może składać przedstawiciel ustawowy. Również mężczyzna o ograniczonej zdolności do czynności prawnej posiada ową zdolność procesową (jednak wymagana jest zgoda przedstawiciela ustawowego).

Uznanie dziecka, wkraczając w sferę życia matki, zawsze wymaga jej zgody dla swojej skuteczności. Od jej zgody można odstąpić, gdy matka nie życie, porozumienie się z nią napotyka ciężkie do przezwyciężenia przeszkody, lub nie przysługuje jej względem małoletniego dziecka władza rodzicielska. W takiej sytuacji zgodę matki zastępuje zgoda przedstawiciela ustawowego dziecka, a w wypadku pełnoletności dziecka, matka w ogóle nie musi wyrażać zgody.

Forma wyrażenia zgody: ustnie przed u.s.c. lub przed sądem opiekuńczym i pisemna (z podpisem urzędowo poświadczonym pod dokumentem o wyrażenie zgody). Taką zgodę można złożyć przed uznaniem, w tej samej chwili lub do 3 miesięcy od dnia uznania.

Unieważnienia uznania dziecka może żądać:

1. Mężczyzna, który dokonał aktu uznania- z powodu wad swojego oświadczenia woli (pod wpływem groźby, błędu) w ciągu roku od dnia uznania, nawet, jeśli jest on biologicznym ojcem dziecka. Powództwo wytacza przeciwko matce i dziecku, a jeśli matka nie żyje- przeciwko dziecku.

2. Osoba, od której zgody zależy ważność uznania ( matka, przedstawiciel ustawowy dziecka, lub dziecko) w ciągu roku od dnia uznania z powodu wad swojego oświadczenia woli.

3. Dziecko uznane przed osiągnięciem pełnoletności- w ciągu 3 lat od jej uzyskania.

4. Prokurator

Unieważnienie uznania również nie może być dochodzone po śmierci dziecka.

Sądowe ustalenie ojcostwa

W braku domniemania pochodzenia dziecka lub jego uznania, uznanie ojcostwa może nastąpić w trybie postępowania procesowego.

Legitymację czynną w tym wypadku posiadają:

1. Matka dziecka- tylko do okresu pełnoletności. Jest to jej prawo osobiste, niezależne od posiadania władzy rodzicielskiej i zdania opiekuna ustawowego dziecka..

2. Dziecko małoletnie- reprezentowane jest przez matkę, a jeśli nie posiada ona władzy rodzicielskiej, przez opiekuna dziecka

3. Prokurator

Sądowego ustalenia ojcostwa można żądać po śmierci dziecka. Gdy dziecko było małoletnie, prawo takie mają matka i prokurator. Gdy dziecko było pełnoletnie, tylko prokurator.

Podstawą powództwa jest domniemanie, iż ojcem jest ten, kto obcował z matką nie dawniej niż w 300 dniu i nie później niż w 181 dniu przed urodzeniem dziecka.

Wyrok ma charakter deklaratywny. Ma on skutki erga omnes i ex tunc.

Mężczyźnie, którego w ten sposób ojcostwo ustalono, przysługuje władza rodzicielska nad dzieckiem, jeśli przyznał mu ją sąd ustalający ojcostwo lub sąd opiekuńczy.

Roszczenia majątkowe związane z ustaleniem ojcostwa pozamałżeńskiego.

Ojciec nie będący mężem matki obowiązany jest przyczynić się do pokrycia wydatków związanych z okresem ciąży oraz porodu, jak również kosztów 3 miesięcznego utrzymania matki od dnia porodu. Matka może żądać udziału ojca w kosztach przez okres dłuższy niż trzy miesiące. Jeśli w skutek ciąży lub porodu matka podniosła dodatkowe koszty, może żądać, aby ojciec pokrył odpowiednią ich część.

Tak więc te roszczenia obejmują trzy grupy:

1. Przyczynienie się do wydatków stanowiących normalne następstwo ciąży i porodu. Nie ma ono charakteru alimentacyjnego.

2. Przyczynienie się do utrzymania, w rozmiarze odpowiadającym okolicznościom, matki w okresie 3 miesięcy od porodu. Ma ono charakter alimentacyjny.

3. Pokrycie przez ojca innych niż powyższe roszczenia wydatków. Ta grupa roszczeń nie ma charakteru alimentacyjnego, i obejmuje wydatki pośrednio związane z ciążą i porodem (leczenie matki po porodzie, sprzedaż rzeczy poniżej wartości w celu pok.rycia wydatków związanych z ciążą).

Roszczenia te przedawniają się z okresem 3 lat od dnia porodu. Jest to wyjątek, gdyż roszczenia alimentacyjne nie przedawniają się, przedawniają się roszczenia o zaległe raty alimentacyjne, ale powyższe roszczenia tylko w części (pkt. 2) mają charakter alimentacyjny.

Nazwisko dziecka

Kilka sytuacji:

1. Domniemanie, iż dziecko pochodzi od męża matki- wtedy dziecko przyjmuje nazwisko ojca, chyba, że małżonkowie postanowili inaczej. Dziecko nosi nazwisko matki w wyniku obalenia domniemania, unieważnienie małżeństwa lub orzeczenie rozwodu nie wpływa na nazwisko dziecka.

2. Dziecko urodzone przed związkiem małżeńskim- stosuje się tutaj przepisy dotyczące dziecka urodzonego w małżeństwie.

3. Dziecko uznane przez ojca nosi jego nazwisko

4. W wypadku sądowego ustalenia ojcostwa- dziecko nie nabywa automatycznie nazwiska ojca. Sąd może natomiast o tym orzec w wyroku ustalającym ojcostwo lub sąd opiekuńczy w wydanym później postanowieniu. Takie nadanie nazwiska odbywa się na wniosek dziecka lub jego przedstawiciela ustawowego.

5. Dziecko, w wypadku którego nie ustalono ojcostwa, nosi nazwisko matki, lub męża matki takiego dziecka.

6. Sytuacja, gdy oboje rodzice dziecka są nieznani. Nazwisko dziecku nadaje sąd opiekuńczy.

7. Nadanie nazwiska ojczyma. Następuje na zgodny wniosek małżonków, za zgodą dziecka jeśli ma powyżej 13 lat. Nie można składać takiego wniosku w wypadku, gdy ojciec dziecka jest ustalony. Wyjątek dotyczy jedynie sytuacji, gdy ojciec został ustalony przez sąd.

WŁADZA RODZICIELSKA

Jest to trzon uregulowań prawnych w zakresie stosunków między rodzicami i dziećmi.

Funkcje i treść władzy rodzicielskiej

Na władzę rodzicielską składają się trzy atrybuty:

1. Piecza nad osobą dziecka.

2. Przedstawicielstwo.

3. Zarząd majątkiem dziecka.

Władza rodzicielska może wygasnąć przed uzyskaniem przez dziecko pełnoletności w wypadkach:

1. Śmierci lub uznania za zmarłego.

2. Utraty pełnej zdolności do czynności prawnych.

3. Pozbawienia lub zawieszenia władzy rodzicielskiej

4. Przysposobienia dziecka.

W sprawach mało istotnych każdy z rodziców może działać bez porozumienia z drugim, w sprawach istotnych obowiązani są rozstrzygać wspólnie zarówno w wypadku, gdy są oni małżeństwem i pozostają oni we wspólnym pożyciu, jak i wówczas, gdy wspólne pożycie nie istnieje, a także gdy nie zawarli małżeństwa.

Natomiast władza rodzicielska przysługuje tylko jednemu z rodziców w sytuacji, gdy

1. Drugi rodzic nie żyje ,jest nieznany lub nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych

2. Drugi rodzic został pozbawiony władzy rodzicielskiej lub została ona w jego przypadku zawieszona.

3. Ojcu sądownie ustalonemu sąd ustalający ojcostwo nie przyznał władzy rodzicielskiej.

Piecza nad osobą dziecka

Oznacza stałe roztaczanie troski i starań o dobro dziecka, czyli zapewnienie odpowiednich warunków egzystencji, ochrona przed niebezpieczeństwami mogącymi zagrażać dziecku oraz zapewnienie prawidłowego rozwoju.

Elementem pieczy nad dzieckiem jest obowiązek i prawo jego wychowywania (czyli oddziaływanie na rozwój dziecka w kierunku wyznaczonym przez zasady współżycia społecznego, zgodnie z przyjętymi i utrwalonymi w społeczeństwie poglądami i ideami).

Reprezentacja dziecka

W imieniu małoletniego bez zdolności do czynności prawnych występują rodzice. Jeśli jednak zawarł on umowę zawieraną w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego staje się ona ważna w momencie jej wykonania, chyba że pociąga za sobą rażące pokrzywdzenie małoletniego.

Małoletni posiadający ograniczoną zdolność do czynności prawnej może składać oświadczenia woli ze skutkiem prawnym. Jednak czynność prawna polegająca na zaciągnięciu zobowiązania lub rozporządzania prawem do swej skuteczności wymaga zgody przedstawiciela ustawowego, lub późniejszego jego potwierdzenia.

Małoletni powyżej 15 roku życia może nawiązać stosunek pracy bez zgody rodziców, na warunkach określonych w przepisach o zatrudnieniu młodocianych.

Małoletni z ograniczoną zdolnością do czynności prawnych może oczywiście zawierać umowy w drobnych bieżących sprawach życia codziennego.

Małoletni powyżej 13 roku życia (czyli posiadający ograniczoną zdolność do czynności prawnych) w stosunku do przedmiotów majątkowych oddanych mu do swobodnego użyciu posiada pełną zdolność do czynności prawnych. Wyjątek tutaj stanowią czynności, do których ważności trzeba czegoś więcej poza zgodą przedstawiciela ustawowego.

Piecza nad majątkiem dziecka i sprawowanie zarządu.

Owe obowiązki i prawa można zawrzeć w kilku punktach.

1. Rodzice są obowiązani z należytą starannością zarządzać majątkiem dziecka. Zarząd nie obejmuje zarobków dziecka i przedmiotów majątkowych oddanych mu do swobodnego użytku.

2. Rodzice nie mogą bez zgody sądu dokonywać czynności przekraczających zwykły zarząd ani wyrażać zgody na takie czynności dokonywane przez dziecko.

3. W wypadku darowizny lub testamentu można zastrzec, iż dane przedmioty majątkowe przypadające dziecku nie zostaną objęte zarządem sprawowanym przez rodziców. Jeśli darczyńca lub spadkodawca nie określił zarządcy, zarząd sprawuje kurator wyznaczony przez sąd opiekuńczy.

4. Czysty dochód z majątku dziecka powinien być przeznaczony na utrzymanie i wychowanie dziecka, nadwyżka zaś na inne uzasadnione potrzeby rodziny.

5. Po ustaniu zarządu rodzice obowiązani są oddać dziecku lub przedstawicielowi ustawowemu zarządzany przez nich majątek. Rok przed ustaniem zarządu dziecko lub przedstawiciel ustawowy może złożyć wniosek o złożenie rachunku z zarządu. Jednak rachunek ten nie uwzględnia dochodów z majątku pobranych w czasie trwania władzy rodzicielskiej.

Zarząd ustaje wraz z momentem ustania władzy rodzicielskiej.

Ingerencja sądu w sprawowanie władzy rodzicielskiej

Środki działania sądu można usystematyzować w trzech grupach.

ZARZĄDENIA SĄDU OPIEKUŃCZEGO.

Zarządzenia SĄ wydawane w sytuacji, gdy w związku ze sprawowaniem przez rodziców władzy rodzicielskiej dobro dziecka jest zagrożone. Zarządzenia te są wyliczone:

1. Zobowiązanie rodziców i małoletniego do odpowiedniego zachowania, wraz z określeniem sposobu kontroli wykonania zarządzenia.

2. Określenie, jakie czynności nie mogą być przez rodziców dokonywane bez zezwolenia sądu albo poddanie rodziców innym ograniczeniom.

3. Poddanie wykonywania władzy rodzicielskiej stałemu nadzorowi kuratora.

4. Skierowanie małoletniego do placówki bądź instytucji powołanej w celu przygotowania zawodowego bądź do innej placówki częściowo sprawującej piecze nad dzieckiem.

5. Zarządzenie umieszczenia dziecka w rodzinie zastępczej lub placówce opiekuńczo- wychowawczej.

ZAWIESZENIE WŁADZY RODZICIELSKIEJ.

Sąd orzeka o zawieszeniu władzy rodzicielskiej w sytuacji, gdy w skutek przemijającej przeszkody rodzice, którzy dotychczas należycie sprawowali opiekę nad dzieckiem, z obiektywnych przyczyn nie są w stanie tego dalej robić.

Usunięcie przyczyny nie powoduje usunięcia zawieszenia władzy rodzicielskiej. Do tego potrzebne jest postanowienie sądu opiekuńczego o uchyleniu zawieszenia.

POZBAWIENIE WŁADZY RODZICIELSKIEJ

Pozbawienie władzy rodzicielskiej obligatoryjnie następuje wówczas, gdy:

1. Wystąpiła trwała przeszkoda uniemożliwiająca sprawowanie władzy rodzicielskiej.

2. Rodzice nadużywają swojej władzy rodzicielskiej.

3. W sposób rażący zaniedbują swoje obowiązki naruszając przez to dobro dziecka.

PRZYSPOSOBIENIE

Przesłanki przysposobienia

1. Przysposobić można osobę małoletnią. Brak w porównaniu z dawną regulacją wyrażenia „jedynie” może sugerować dopuszczalność wyjątków. Ten wymóg musi być spełniony w dniu złożenia wniosku o przysposobienie.

2. Przysposobić można tylko dla jego dobra. Ocenę przeprowadza sąd opiekuńczy.

3. Przysposabiający musi posiadać pełną zdolność do czynności prawnych (ponieważ przysposabiając uzyskuje władzę rodzicielską).

4. Między przysposabiającym a przysposobionym musi istnieć odpowiednia różnica wieku.

5. Do przysposobienia potrzebna jest zgoda określonych osób. Są nimi rodzice dziecka (gdy mają władzę rodzicielską, nie są nieznani ani porozumienie z nimi nie napotyka trudnych do przezwyciężenia przeszkód.) przysposobionego, opiekuna tego dziecka, dziecka, małżonka przysposabiającego.

6. Przysposobiona może być tylko osoba która żyje.

7. Również przysposabiający musi żyć w chwili przysposobienia. Znany jest tutaj jednak wyjątek. Gdy o przysposobienie wystąpili oboje małżonkowie, a w toku postępowania jeden z nich zmarł, natomiast drugi małżonek podtrzymuje wolę przysposobienia, a między przysposabianym a wnioskodawcami lub jednym z nich powstała więź, wówczas orzeczenie może być wydane po śmierci przysposabiającego.

8. O przysposobieniu orzeka sąd opiekuńczy na wniosek przysposabiającego.

Rodzaje i skutki przysposobienia.

Rozróżniamy trzy rodzaje przysposobienia.

1. Przysposobienie pełne nieodwołalne (całkowite). Ma miejsce gdy rodzice dziecka wydali zgodę na przysposobienie in blanco, czyli bez wskazania przysposabiających. Przysposobienie całkowite charakteryzuje się brakiem możliwości uznania przysposobionego, unieważnienia uznania, sądowego ustalenia lub zaprzeczenia jego pochodzenia. W takim wypadku sporządza się nowy akt urodzenia, gdzie jako rodziców wpisuje się przysposabiających.

2. Przysposobienie pełne. Wywiera skutki w stosunku do stron jak i och rodzin. Są to:

1. Między przysposobionym a przysposabiającym powstaje prawny stosunek pokrewieństwa, pozostają ze sobą w takim stosunku jak rodzic do dziecka.

2. W stosunku do krewnych przysposabiającego przysposobiony nabywa takie same prawa jak naturalne dziecko i odwrotnie.

3. Ustają wynikające z pokrewieństwa prawa i obowiązki przysposobionego względem jego krewnych i odwrotnie (obowiązki alimentacyjne, dziedziczenie).

4. Ustaje dotychczasowa władza rodzicielska lub opieka nad przysposabianym.

5. Przysposobiony otrzymuje nazwisko przysposabiającego.

6. Sąd może na wniosek przysposabiającego zmienić imię przysposobionego, jeśli ni ukończył trzynastu lat.

3. Przysposobienie niepełne. Jest to wyjątek, może zostać orzeczone jedynie na wyraźne żądanie przysposabiającego oraz za zgodą potrzebnych osób. Poza tym niemożliwe jest takie przysposobienie osoby, w wypadu której rodzice złożyli zgodę na przysposobienie bez wskazania osoby przysposabiającego. Tak więc:

1. Powstaje prawny stosunek pokrewieństwa między stronami. Skutki przysposobienia rozciągają się również na zstępnych przysposobionego.

2. Przysposobienie niepełne nie rozciąga się na rodzinę przysposabiającego (jego własne dzieci i przysposobiony nie są rodzeństwem).

3. Nie wygasają obowiązki alimentacyjne rodziny wobec przysposobionego, zmienia się jednak ich kolejność ( w pierwszej kolejności spełniony zostaje obowiązek alimentacyjny przysposabiającego wobec przysposobionego).

4. Rodzice przysposobionego nie dziedziczą po przysposobionym, robi to przysposabiający. Pozostały porządek dziedziczenia wynikający z pokrewieństwa nie zostaje naruszony.

5. Przysposobiony dziedziczy po przysposabiającym na równie z jego dziećmi. To samo dotyczy zstępnych przysposobionego. Natomiast przysposobiony i jego zstępni ni dziedziczą po krewnych przysposabiającego.

6. Sytuacja z władzą rodzicielską analogicznie jak przy przysposobieniu pełnym.

7. Przepisów o zmianach w akcie urodzenia nie stosuje się jeśli tak postanowi sąd opiekuńczy na wniosek przysposabiającego i za zgodą osób, których zgoda do przysposobienia jest konieczna.

Przysposobienie zagraniczne.

Oznacza ono przysposobienie małoletniego obywatela polskiego, zamieszkałego w kraju, powodujące przeniesienie dziecka na stałe za granicę. Pierwszeństwo ma przysposobienie „krajowe”, wyjątek stanowi sytuacja, gdy między stronami przysposobienia istnieje stosunek pokrewieństwa lub powinowactwa, lub gdy brat lub siostra przysposabianego został już przez przysposabiającego przysposobiony.

Ustanie stosunku przysposobienia

1. Z ważnych powodów żądać rozwiązania stosunku przysposobienia może przysposobiony lub przysposabiający.

2. Przepisy nie zezwalają na rozwiązanie takiego stosunku z powodu przyczyn istniejących w momencie jego powstawania (np. wady oświadczeń). Przyczyny te mogą stanowić najwyżej „ważny powód

3. Wyjątkowo możliwe jest wygaśnięcie ex lege przysposobienia (pełnego lub niepełnego) w przypadku ustalenia ojcostwa przysposabiającego względem przysposobionego, czy to poprzez uznanie dziecka przez przysposabiającego, czy też w wypadku sądowego ustalenia ojcostwa. Ustalenie ojcostwa w stosunku do innego mężczyzny niż przysposabiający stanowi jedynie „ważny powód”.

4. Na żądanie przysposabiającego lub prokuratora sąd może rozwiązać stosunek przysposobienia pełnego lub niepełnego.

Rodziny zastępcze

Istnieją trzy podstawowe kategorie rodzin zastępczych:

1. Które na podstawie przepisów mogą być zobowiązane do dostarczania środków utrzymania.

2. Które na podstawie przepisów nie mogą być zobligowane do dostarczania środków utrzymania.

3. Których nie można zobowiązać do dostarczania środków utrzymania, lecz które pełnią funkcję pogotowia opiekuńczego.

Wymogi, które musi spełniać adoptujący:

1. Daje rękojmię należytego wykonywania obowiązków.

2. Ma stałe miejsce zamieszkania na terenie RP.

3. Posiada pełnię praw cywilnych i obywatelskich.

4. Nie są lub nie były pozbawione władzy rodzicielskiej.

5. Nie są ograniczone we władzy rodzicielskiej.

6. Nie została zawieszona ich władza rodzicielska.

7. Nie są chore w stopniu uniemożliwiającym opiekę nad dzieckiem.

8. Mają odpowiednie warunki mieszkaniowe.

9. Uzyskały pozytywną opinię od właściwego ośrodka pomocy społecznej.

OBOWIĄZEK ALIMENTACYJNY

Podmiot uprawniony i podmiot zobowiązany.

Obowiązek alimentacyjny istnieje między:

1. Małżonkami.

2. Krewnymi w linii prostej bez ograniczeń, w linii bocznej rodzeństwo.

3. Osobami związanymi stosunkiem przysposobienia.

4. Pasierbem (pasierbicą) a ojczymem (macochą) i odwrotnie.

5. Może również spoczywać na ojcu dziecka pozamałżeńskiego w związku z ciążą i porodem.

Kodeks ustalił kolejność w jakiej powstaje obowiązek alimentacyjny, i tak:

- obowiązek alimentacyjny między małżonkami (również po rozwodzie lub unieważnieniu małżeństwa czy separacji prawnej) wyprzedza obowiązek krewnych wobec uprawnionego małżonka.

- w grupie krewnych silniejszy jest obowiązek zstępnych niż wstępnych. Jeśli jest kilku wstępnych lub zstępnych, obowiązek alimentacyjny obciąża bliższych stopniem przed dalszymi.

- obowiązek alimentacyjny rodzeństwa wobec siebie jest na końcu.

W przypadku obowiązku świadczeń alimentacyjnych w stosunku do powinowatych istnieje ograniczenie stanowiące, iż są one możliwe jeśli odpowiada to zasadom współżycia społecznego.

Obowiązek alimentacyjny rodziców wobec dziecka.

Może zostać ograniczony lub nawet wyłączony w przypadku, gdy dochody z majątku dziecka wystarczają na utrzymanie i wychowanie dziecka. Dzieje się tak również w przypadku, gdy dziecko podjęło pracę zarobkową, posiada stypendium czy zasiłek dla bezrobotnych.

Obowiązek alimentacyjny rodziców powstaje z momentem narodzin dziecka i wygasa, gdy dziecko zostaje należycie przygotowane do pracy zawodowej odpowiednio do jego uzdolnień i zamiłowań.

Osiągnięcie pełnoletności samo przez siebie nie powoduje wygaśnięcia obowiązku alimentacyjnego.

OPIEKA I KURATELA

OPIEKA

Funkcja społeczna opieki.

Jest to instytucja prawna mająca na celu zapewnienie pieczy i reprezentacji małoletniego, który nie pozostaje pod władzą rodzicielską lub osobą całkowicie ubezwłasnowolnionym.

Znaczenia pojęcia „opieki”

Opieka faktyczna- może ona powodować następstwa prawne, analogicznie do prowadzenia cudzych spraw bez zlecenia. Tak więc, ten kto ją wykonuje, powinien robić to w interesie osoby, dla której to robi oraz z należytą starannością. Opiekun, jeśli poniósł w związku z opieką uzasadnione wydatki, może żądać ich zwrotu z majątku osoby, której sprawy prowadzi, bądź od osoby na której ciąży obowiązek alimentacyjny wobec tej osoby. Czyli do opieki faktycznej odnosimy przepisy o prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia.

Opieka prawna- ściśle przewidziana przez przepisy prawne forma ochrony osobistej i majątkowej osoby wymagającej takiej ochrony. W przeciwieństwie do opieki faktycznej cechuje się ona kontrolą ze strony sądów.

Przesłanki ustanowienia opieki

Sąd ustanawia opiekę nad małoletnim w przypadku, gdy:

1. Rodzice są nieznani.

2. Jest pełną sierotą.

3. Oboje rodzice zostali pozbawieni władzy rodzicielskiej lub została ona zawieszona.

4. Całkowite lub częściowe ubezwłasnowolnienie rodziców ( choćby jednego, w sytuacji gdy drugiemu odebrano władzę rodzicielską lub ją zawieszono)

5. Gdy rodzice są małoletni (choćby jeden, a drugiemu odebrano władzę rodzicielską lub ją zawieszono).

Opiekun

Opiekun powinien charakteryzować się następującymi cechami:

1. Powinien posiadać pełną zdolność do czynności prawnych, przysługują mu prawa rodzicielskie i opiekuńcze oraz prawa publiczne.

2. Rękojmia należytego wykonywania obowiązków nałożonych na opiekuna.

Na opiekuna powinno obierać się osobę wyznaczoną przez rodziców (np. w testamencie). Jeśli nie jest to możliwe, należy obrać osobę z kręgu krewnych lub innych bliskich osób. Jeśli to też nie jest możliwe, sąd zwraca się do określonej organizacji społecznej o wskazanie takiej osoby.

Prawa i obowiązki opiekuna.

Kryteriami oceny staranności wykonywania swojego zadania przez opiekuna są dobro osoby pozostającej pod opieką oraz interes społeczny.

O ile opiekun oczywiście reprezentuje swojego podopiecznego, istnieje od tej zasady kilka wyjątków. Są nimi:

a) czynności dokonywane przez osoby będące pod opieką tego samego opiekuna(obawa faworyzowania jednego z nich).

b) czynności prawnych dokonywanych między podopiecznym a opiekunem, chyba że skutkiem takiej czynności ma być bezpłatne przysporzenie na rzecz podopiecznego.

Ustanie opieki

W sytuacji gdy opiekun zostanie zwolniony. Opieka ustaje ex lege z chwilą osiągnięcia przez małoletniego pełnoletności lub gdy chociaż jednemu z rodziców przywrócona zostanie władza rodzicielska.

Również ex lege opieka ustaje gdy zniesione zostanie ubezwłasnowolnienie całkowite lub przekształcone zostanie w ubezwłasnowolnienie częściowe.

KURATELA

Funkcje kurateli i jej rodzaje.

Trzeba ją ujmować kazuistycznie gdyż uregulowania na jej temat nie są zbyt kompletne i klarowne. Różni ją od opieki to, iż przeważnie dotyczy majątku i jest krótkotrwała. Jest również odpłatna.

Jednym z kryteriów podziału kurateli może być cel w jakim kurator jest powoływany:

Kuratela nad osobą częściowo ubezwłasnowolnioną.

Kurator jest powoływany dla osoby ubezwłasnowolnionej w celu jej reprezentacji i do zarządu jej majątkiem tylko wtedy, gdy sąd tak postanowi.

Kuratela wygasa ex lege w sytuacji gdy ubezwłasnowolnienie częściowe zostanie uchylone lub gdy zostanie przekształcone w ubezwłasnowolnienie całkowite (wtedy stosuje się opiekę jako środek silniejszy).,

Kuratela dla dziecka poczętego, osoby ułomnej, osoby nieobecnej.

1. Dla dziecka poczętego ustanawia się kuratora w sytuacji, gdy jest to konieczne do strzeżenia przyszłych praw dziecka. Kuratela ex lege ustaje w momencie narodzin dziecka.

2. Osoba ułomna może żądać ustanowienia dla siebie kuratora, jeśli nie jest w stanie sama prowadzić wszelkich spraw bądź spraw określonego rodzaju. Kuratelę uchyla się na żądanie osoby ułomnej.

3. Powoływana dla osoby, która ze względu na swoją nieobecność nie może prowadzić sowich spraw a nie posiada pełnomocnika, jak i gdy posiada pełnomocnika ale ten nie jest w stanie prowadzić jego spraw lub prowadzi je nienależycie.

Kurator osoby prawnej.

Kurator jest powoływany dla osoby prawnej, gdy nie może ona prowadzić swoich spraw z braku odpowiednich organów. Kurator powinien dążyć do jak najszybszego powołania odpowiednich organów bądź do likwidacji osoby prawnej.

Kurator dla małoletniego.

Żaden z rodziców sprawujących władzę rodzicielską nie może reprezentować małoletniego w czynnościach prawnych przed sądem lub innym organem państwowym. W takich sytuacjach powoływany jest dla niego kurator.

W celu ochrony dobra dziecka kurator również może zostać ustanowiony do zarządzania jego majątkiem.

Sąd może również ustanowić kuratora w sytuacji, gdy opiekun spotyka się z przemijającymi przeszkodami i nie może czasowo wykonywać swojej funkcji.

---