Prawo cywilne

Prawo publiczne i prawo prywatne

Prawo prywatne - normy prawa prywatnego regulują stosunki między autonomicznymi podmiotami, którym przysługują własne, prawnie chronione sfery interesów majątkowych, a także niemajątkowych.

Autonomiczność - brak władczego podporządkowania jednego podmiotu drugiemu podmiotowi.

Prawo prywatne powstało w relacjach między indywidualnymi ludźmi.

Prawo publiczne - reguluje stosunki prywatne, w których co najmniej po jednej stronie występuje organ państwa lub organ samorządu terytorialnego. Organy te wyposażone są w kompetencje do władczego kształtowania sytuacji prawnej człowieka lub podmiotów zbiorowych.

Normy prawne składające się na podzbiór prawa prywatnego znajdują uzasadnienie aksjologiczne w społeczeństwach demokratycznych, których gospodarka ma się opierać na zasadach rynkowych. Realizują takie wartości jak godność, wolność człowieka, integralność mienia. Wartości te znajdują wyraz w konstytucji RP i w międzynarodowym porządku prawnym. W tym świetle prawo prywatne jawi się jako preferowany sposób regulowania stosunków prawnych między osobami.

Gałęzie prawa - obejmują spójne i uporządkowane wg przyjętych założeń zespoły norm prawnych, regulujących obszerne kategorie stosunków społecznych, np. prawo karne, cywilne, finansowe.

Kompleksowe regulacje prawne (ustawy) - zespoły norm odnoszące się do jednego przedmiotu.

Dyscyplina naukowa - zespół działań poznawczych.

Prawo cywilne to trzon prawa prywatnego. Reguluje stosunki cywilnoprawne.

Metody regulacji prawa cywilnego polega na uznaniu autonomicznej pozycji względem siebie podmiotów stosunku prawnego.

Majątkowy przedmiot regulacji stanowi główną cechę wyróżniającą prawo cywilne.

Zakres prawa cywilnego: części prawa cywilnego:

• Prawo pracy - podstawowym aktem regulującym tę dziedzinę prawa jest kodeks pracy z 1974 r. Ustawa ta ma charakter kompleksowy, obejmujący normy prawne zarówno prywatnej jak i publicznoprawnej natury. Centralną instytucją prawa pracy jest indywidualny stosunek pracy. Jego istotną treść stanowi dobrowolnie podjęte przez pracownika zobowiązanie do osobistego i odpłatnego świadczenia pracy podporządkowanej.

• Prawo rodzinne - zawarte w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym

• Prawo handlowe - zawarte w kodeksie Handlowym z 1934 r.

• Prawo rolne

• Prawo spółdzielcze

System pandektowy - charakteryzuje się wyróżnieniem rozbudowanej części ogólnej prawa cywilnego, po której następuje działy: prawo rzeczowe (normy, które wyznaczają bezwzględne prawa podmiotowe, a odnoszące się do rzeczy); prawo zobowiązań (normy regulujące prawa majątkowe o charakterze względnym); prawo spadkowe (reguluje przejście majątku osoby zmarłej na inne podmioty); prawo rodzinne (reguluje stosunki prawne między małżonkami, rodzicami, dziećmi); prawo na dobrach niematerialnych (prawo własności intelektualnej).

Zasady prawa cywilnego

Katalog zasad:

1. Uznanie i ochrona osobowości każdego człowieka w równej mierze - składa się na to zdolność prawna, zdolność do czynności prawnej, zasada ta obejmuje ochronę wartości niemajątkowych, immanentnie związanych z integralnością fizyczną i psychicznym życiem każdego człowieka, a realizowaną przez instytucję ochrony jego dóbr osobistych.

2. Pełna i równa ochrona mienia podmiotów prawa cywilnego - znajduje wyraz w prawie własności. Obejmuje także dziedziczenie majątku po osobie zmarłej oraz gwarantuje, że w razie wywłaszczenia uprawniony otrzyma słuszne odszkodowanie.

3. Zakaz nadużywania praw podmiotowych - zasada opiera się na założeniu, które wymaga dla norm prawnych nie tylko legitymacji formalnej ale i aksjologicznej, a w konsekwencji dostosowania realizowanych stosunków cywilnoprawnych do zasad moralnych.

4. Autonomia woli - wyraża kompetencje podmiotów prawa cywilnego do swobodnego kształtowania stosunków cywilnoprawnych przez czynności prawne, w szczególności przez umowy.

5. Ochrona zaufania - doktryna prawna rekonstruuje tę zasadę prawa na podstawia klauzuli generalnych, znajdując tam dla niej uzasadnienie etyczne i funkcjonalne. Pierwsze opiera się na nakazie moralnym dotrzymania danego słowa oraz ponoszenie odpowiedzialności za błedny przekaz informacji. Druga ma na względzie pewność obrotu prawnego.

6. Ustawa nie działa wstecz, ciężar dowodu spoczywa na powodzie.

Unifikacja prawa cywilnego

Możemy wyróżnić cztery obszary prawne:

1. ziemie centralne - obejmujące obszar utworzonego w 1815 r. Królestwie Polskiego, gdzie obowiązywało francusko-polskie ustawodawstwo ujęte w: II i III księdze KN 1804 r., polskim prawie hipotecznym z 1818 i 1825 r., KCKP z 1825 r., prawie małżeńskim z 1836 r.

2. ziemie wschodnie - nie wchodziły w skład królestwa Polskiego. Obowiązywało rosyjskie prawo cywilne, zawarte w Zwodzie Praw.

3. Ziemie zachodnie - objęte zaborem pruskim. Obowiązywał Kodeks cywilny niemiecki z 1896 r.

4. Ziemie południowe - objęte zaborem austriackim. Kodeks cywilny austriacki z 1811 r.

Nie udało się ujednolicić prawa w okresie międzywojennym.

Kodyfikacja prawa cywilnego

Prace nad kodyfikacją zostały rozpoczęte w Ministerstwie Sprawiedliwości. Doprowadziły one do przygotowania w 1948 r. projektu KC. Projekt nie stał się podstawą dalszych prac legislacyjnych. Wobec niepowodzenia kodyfikacji dokonano w 1950 r. zabiegów reformujących pewne działy prawa cywilnego.

Najpierw kodeks rodzinny zastąpił dekrety z lat 1945-'46. Następnie uchwalono przepisy ogólne prawa cywilnego. Specjalny zespół prawników działający w Ministerstwie Sprawiedliwości podjął w 1950 r. prace nad projektem KC. Jednak spotkało się to z krytyką i nie nadano dalszego biegu legislacyjnego.

Dopiero komisja kodyfikacyjna powołana w 1956 r. Najpierw stworzono projekt KC; ogłoszony w 1960 r. Obejmował przepisy prawa rodzinnego. Wyniki przeprowadzonej nad tym projektem dyskusji publicznej, został uwzględniony przy opracowaniu kolejnego projektu 1961 r. Projekt ten nie zawierał już prawa rodzinnego. Oba projekty ogłoszono w 1962 r. RM wprowadziła wiele zmian i uchwaliła nową wersję projektów w 1968 r.

Zaproponowane przez komisję zmiany Dejm przyjął i uchwalił 25.02.1964 r. W życie wszedł 01.01.1965 r.

KC dzieli się na: część ogólną, własność i inne prawa rzeczowe, zobowiązania, spadki.

KC posiada dwie warstwy: jedną stanowiły instytucje typowe dla ustroju socjalistycznego; drugą warstwę stanowiły klasyczne instytucje prawa cywilnego.

Do 1989 r. KC uległ nielicznym zmianom.

Po upadku PRL komisja do spraw reformy prawa cywilnego obrała drogę reformy kodeksu poprzez: I etap objęły szybkie zmiany (usuwające swoiste dla PRL instytucje prawne). W toku drugiego etapu miano rozszerzać zakres reform na sprawy mniej pilne.

Źródła prawa cywilnego

1. w prawie stanowionym:

akty prawne powszechnie obowiązujące

• konstytucja

• ustawa

• ratyfikowane umowy międzynarodowe

• rozporządzenia

• akty prawa miejscowego

2. w zwyczajach i prawie zwyczajowym

• zwyczaj, stosowana praktyka określonego postępowania, np. zeznanie świadków, opinie biegłych

zwyczaje nie mają doniosłości normatywnej

• prawo zwyczajowe, czyli normy prawne. Faktem prawotwórczym jest praktyka stałego stosowania przez organy państwowe.

3. orzecznictwa - przez swą działalność interpretacyjną, a zwłaszcza inferencyjną (wnioskowanie z norm o normach) oraz przez uznawanie zwyczajów może wpływać na ustalenie treści norm prawnych.

Norma -

Przepis prawny - samodzielna jednostka redakcyjna zawarta w aktach normatywnych.

Budowa normy:

• hipoteza

• dyspozycja

• sankcja

Normy bezwzględnie wiążące: ich zastosowanie nie może być wyłączone lub ograniczone wolą stron.

Normy względnie wiążące: znajdują zastosowanie tylko wtedy, gdy same strony nie uregulowały konsekwencji prawnych w sposób odmienny od dyspozycji zawartej w takiej normie.

Normy semiimperatywne - normy, które wyznaczają minimalny zakres ochrony interesów jednej strony.

Normy kompetencyjne - normy, które nakładają na kogoś obowiązek reagowania na dokonanie czynności konwencjonalnej.

Czynności konwencjonalne - zachowanie człowieka, któremu pewne reguły przypisują jakieś swoiste znaczenia.

Metanormy - normy dotyczące sposobu konstruowania systemu prawnego; reguły interpretacyjne (dyrektywy, które określają w jaki sposób przepisy prawne mają być przekładane na odpowiadające im normy prawne); reguły inferencyjne (reguły wnioskowania z faktu obowiązywania w danym systemie jakiejś normy); reguły kolizyjne (określają sposób rozstrzygania kolizji między normami wzajemnie niezgodnymi).

Definicja legalna - są to przepisy, które w sposób wiążący określają sens używanych w akcie prawnym słów lub zwrotów.

Przepisy odsyłające - treść przepisów odsyłających zawiera ten sens, że przy ustalaniu treści normy X zawsze należy uwzględnić także przepis, który ustanawia normę Y.

Klauzule generalne - odnoszą się do pewnych faktów pośrednio albowiem oznaczają pewne cechy faktów; a nie same fakty.

Jest to zwrot niedookreślony zawarty w przepisie prawnym oznaczający pewne cechy funkcjonujące w jakiejś grupie społecznej, do których odsyła ów przepis przez nakaz uwzględniania ich przy ustalaniu stanu faktycznego podpadającego pod daną normę.

Zasady współżycia społecznego: występują w rolach:

• jako element służący do elastycznego doprecyzowania treści poszczególnych instytucji prawa cywilnego z prawem własności na czele

• przy kwalifikowaniu pewnych zdarzeń kreujących stosunki cywilnoprawne

• przy wykładni oświadczenia woli

• jako instrument zapobiegający powstaniu konsekwencji prawnych

Obowiązywanie norm:

normy zaczynają obowiązywać po upływie 14 dni od dnia ich ogłoszenia.

Vacatio legis - okres między datą publikacji aktu a początkowym terminem jego obowiązywania.

Normy przestają obowiązywać wskutek:

• wyraźnych klauzuli derogacyjnych

• upływu czasu, który z góry został oznaczony w akcie ustanawiającym normy

• wejście w życie później ustanowionych norm, które regulują takie same sytuacje

• wskutek orzeczenia TK następuje strata mocy obowiązującej aktu normatywnego

• impossibilium nulla obligato

prawo intertemporalne - zawiera reguły, które wskazują, jakim modyfikacjom ulega zakres obowiązywania

stosowanie prawa cywilnego

model normatywny - wskazuje jak sąd powinien stosować prawa; model powinien zawierać nakaz przestrzegania obowiązującego prawa, respektując rozdział funkcji sądowniczej od prawodawczej.

Trójczłonowy model stosowania prawa:

1. ustalenie stanu faktycznego sprawy

2. ustalenie jaka norma lub normy są właściwe dla rozważanego stanu faktycznego

3. określenie w końcowej decyzji sędziego konsekwencji prawnych stanu faktycznego na podstawie zastosowanej normy

Ad. 1.) Ustalanie stanu faktycznego sprawy

1. Reguły dowodowe

• W znaczeniu formalnym (procesowym) - wskazuje on podmioty, które powinny przejawić inicjatywę w zbieraniu dowodów i wskazywaniu twierdzeń.

• W znaczeniu materialnoprawnym - określa kto ponosi ujemne konsekwencje tego, że istnienie doniosłego dla rozstrzygnięcia sprawy faktu nie zostało w toku postępowania sądowego udowodnione. Ciężar dowodu spoczywa na powodzie.

2. Domniemanie

• Domniemanie faktyczne - sędzia może uznać za ustalony istotny dla sprawy fakt na podstawie wniosku wyprowadzonego z innych faktów wg zwykłych reguł dowodowych.

• Domniemanie prawne - wyznaczone jest normą prawną, która każe w swoisty sposób wiązać ze sobą dwie klasy faktów i podstawę domniemania z wnioskiem domniemania.

Jeżeli sąd ustali zgodnie z ogólnymi regułami dowodowymi fakt stanowiący podstawę domniemania, to obowiązany jest przyjąć bez dowodu istnienie faktu wskazanego we wniosku domniemania.

W obrębie domniemań prawnych należy wyróżnić:

• Domniemanie prawne zwykłe (wzruszalne) - charakteryzuje się tym, że dopuszczalne jest bez ograniczeń prowadzenie przeciwdowodu

• Domniemanie prawne kwalifikowane - dla których szczególne normy prawne w sposób bliżej w nich samych nie wskazany przewidują różnego rodzaju ograniczenia dopuszczalności dowodu przeciwnego.

• Domniemanie dobrej wiary - odnosi się do całego systemu prawa cywilnego, a ściślej do wszystkich przypadków, których przepisy prawne wiążą jakieś skutki prawne z dobrą albo ze złą wiarą osoby. Domniemanie dobrej wiary, jako domniemanie prawne, jest wiążące.

Ad. 2.) Ustalanie właściwej normy dla rozstrzygnięcia sprawy

1. wykładnia prawa - wyjaśnienie sensu interpretowanego tekstu.

Istnieje konieczność dokonywania wykładni z zastosowaniem dyrektyw wykładni. Dyrektywy te muszą być jednolite.

• Dyrektywy językowe - każą odwoływać się do reguł znaczeniowych i składniowych powszechnego języka etnicznego

• Dyrektywy systemowe - opierają się na założeniu, że poszczególne normy prawne stanowią składnik spójnego systemu prawnego. Mają nie dopuścić do uznania norm wzajemnie niezgodnych. Lex superior derogat legi inferiori.

• Dyrektywy funkcjonalne - odwołują się do założenia, że racjonalny ustawodawca stanowi normy, aby w sposób maksymalnie sprawny realizować uznawane przez siebie cele i wartości; tzw. dynamiczna wykładnia.

Powinny opierać się na obiektywnych podstawach: wartości konstytucyjne, wartości lub cele wskazane w ratyfikowanych umowach międzynarodowych.

Wykładniki wykładni:

- wykładnia stwierdzająca - polega na ustaleniu, że wykładnia językowa pozwala jednocześnie określić treść lub moc normy.

- wykładnia rozszerzająca - polega na ustaleniu, że ze względu na dyrektywy wykładni systemowej lub funkcjonalnej należy przyjąć szerszy zakres normowania lub zastosowania normy niż wynikałoby to z rezultatów osiągniętych na podstawie reguł wykładni językowej

- wykładnia zwężająca - polegająca na ustaleniu, że ze względu na dyrektywy wykładni systemowej lub funkcjonalnej należy przyjąć szerszy zakres normowania lub zastosowania normy niż wynikałoby to z rezultatów osiągniętych na podstawie reguł wykładni językowej

- wykładnia derogująca - polegająca na ustaleniu, że ze względu na pozajęzykowe dyrektywy wykładni przepis nie ma doniosłości normatywnej, mimo, że w świetle wykładni językowej należałoby mu znaczenie takie przypisać.

2. Wnioskowanie z norm o normach - wnioskowanie normy o obowiązywaniu innej normy. Wnioskowanie →inferowanie

Do reguł inferencyjnych należą:

• Reguły instrumentalnego nakazu i zakazu - jeżeli jakaś norma nakazuje adresatowi zrealizować określony stan rzeczy, to wynika z tej normy: nakaz czynienia wszystkiego, co w świetle aktualnej wiedzy o związkach przyczynowych jest warunkiem koniecznym do zrealizowania tego stanu rzeczy; zakaz czynienia czegokolwiek, co w świetle wiedzy aktualnej jest warunkiem wystarczającym niezrealizowania tego stanu rzeczy.

• Reguły a fortiori - wnioskowania oparte na konsekwencji ocen prawodawcy.

• Argumentum a maiori ad minus - z większego na mniejsze

• Argumentum a minori ad maius - z mniejszego na większe

• Komu nakazane jest czynić więcej, temu nakazane jest czynić mniej

• Zakaz określonego zachowania, na którym opiera się wniosek, że tym bardziej zakazane jest czynić coś więcej

• Analogia z ustawy - można ją stosować wtedy, gdy dyrektywy językowe i systemowe jednoznacznie nie wskazują na to, iż określony przepis dotyczy wyłącznie stanu faktycznego w nim wyznaczonego.

3. Związanie sądu w działaniach interpretacyjnych i inferencyjnych

• Nadzór judykacyjny - dokonuje sąd wyższej instancji z SN na czele; nadzór nad orzeczeniami niższych instancji.

Nadrzędne kompetencje w tym względzie przysługują

• W zakresie stosowania prawa Wspólnoty Europejskiej - Europejskiemu Trybunałowi Sprawiedliwości oraz Sądowi Pierwszej Instancji w Luksemburgu.

• W zakresie respektowania postanowień Europejskiej Konwencji Praw Człowieka - Europejskiemu Trybunałowi Praw Człowieka w Strasburgu.

• Zasady prawne - uchwalane przez SN w składach powiększonych (w pełnym składzie SN, w składzie połączonych izb, w składzie całej izby, w składzie 7 sędziów)

Wskazania wspomagające: nauka, judykatura.

Ad. 3.) Wiążące ustalenie konsekwencji prawnych stanu faktycznego.

- Inaczej: ustanowienie normy indywidualnej

Sąd dokonuje subsumcji ustalonego stanu faktycznego pod właściwą normę prawną.

Prawo podmiotowe

• Koncepcja umiarkowanego pozytywizmu - uznaje ona priorytet norm prawa stanowionego przez kompetentne i demokratycznie powołane organy państwa względem praw podmiotowych. Koncepcja ta przyjmuje, że prawa podmiotowe są wyznaczone przez obowiązujący system prawny.

Stosunek cywilnoprawny i jego elementy:

• Po jednej stronie prawo podmiotowe

• Po drugiej stronie odpowiadający mu obowiązek

Stosunek cywilnoprawny może być:

1. Prosty - charakteryzuje się tym, że jednej tylko stronie przysługuje prawo podmiotowe, z którym korelatywnie sprzężony jest obowiązek lub obowiązki drugiej strony,

np. współwłaściciele rzeczy skradzionej żądają zwrotu od złodzieja.

2. Złożony - każdej stronie przysługuje prawo podmiotowe skuteczne wobec drugiej osoby. Podmioty tych stosunków występują więc w podwójnej roli: osób uprawnionych i zarazem zobowiązanych. Ich prawa i obowiązki są ze sobą sprzężone, np. umowa sprzedaży.

Prawo podmiotowe jest to pewna sytuacja prawna wyznaczona podmiotom przez obowiązujące normy i chroniąca prawnie uznane interesy tych podmiotów. Na sytuację tę składają się wolne zachowania psychofizyczne lub konwencjonalne podmiotu uprawnionego, z którymi sprzężone są zawsze obowiązki innego podmiotu lub innych podmiotów, przy czym z reguły uprawnionemu przysługuje również kompetencja do żądania, by organ państwa dysponujący przymusem doprowadził do zrealizowania sprzężonych z prawem podmiotowym obowiązków.

Uprawnienia - termin ten używane jest dla określenia wyróżnionego elementu prawa podmiotowego. Chodzi przeważnie o bliższe wyznaczenie zachowania objętego prawem podmiotowym. Spośród uprawnień należy wyróżnić:

1. roszczenia - uprawnienie polegające na tym, że jakaś indywidualnie oznaczona osoba ma obowiązek wykonać świadczenie na rzecz uprawnionego. Roszczenie jest skonkretyzowane pod względem treści i podmiotu, a bezpośrednio mu przyporządkowany pozostaje obowiązek innego podmiotu. Należy wyróżnić roszczenia wymagalne i niewymagalne.

Roszczeniem, które nie jest emanacją prawa podmiotowego jest art. dotyczący ochrony posiadania.

2. Uprawnienia kształtujące - podmiotowi uprawnionemu przysługuje kompetencja do zmiany lub zakończenia istniejącego stosunku prawnego przez jednostronną czynność prawną.

Np. uprawnienia do wypowiedzenia najmu.

Uprawnienie kształtowane jest kompetencją do zmiany lub zgaśnięcia już istniejącego stosunku prawnego i to mocą jednostronnej decyzji podmiotu uprawnionego.

3. Zarzut - uprawnienie polegające na odmowie spełnienia roszczenie służy ochronie tej osoby, przeciwko której roszczenie się kieruje.

W prawie cywilnym procesowym zarzut to oznaczenie twierdzeń pozwanego zmierzających do wygrania sprawy. Dla wywołania skutków prawnych zarzut musi być podniesiony przez uprawnionego.

Podniesienie zarzutu może wywołać trwałe albo przejściowe obezwładnienie roszczenia.

Rodzaje praw podmiotowych:

Wg skuteczności praw podmiotowych wobec innych

1. prawa podmiotowe bezwzględne - są skuteczne wobec wszystkich.

Ograniczają wolną sferę postępowania obywateli i dlatego treść praw podmiotowych bezwzględnych musi być wyznaczona przepisami prawnymi rzędu ustawy.

Wskutek naruszenia prawa bezwzględnego przez określony podmiot następuje konkretyzacja i wskutek tego podmiotowi uprawnionemu przysługuje roszczenie mające na celu ochronę jego prawa.

2. Względne - skuteczne są jedynie wobec określonych podmiotów.

Modelem praw względnych są stosunki zobowiązaniowe, w których wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, polegającego na różnego rodzaju zachowaniach.

3. Prawo podmiotowe z zobowiązaniach realnych - podmioty takiego stosunku prawnego ustalane są pośrednio przez wskazanie określonej sytuacji prawnej w odniesieniu do rzeczy.

4. Przyporządkowane prawa bezwzględne - polega na tym, że z dominującym uprawnieniem względnym sprzężone jest uprawnienie bezwzględne.

Wg zależności od innych praw:

• Prawa majątkowe - zalicza się: prawa rzeczowe, prawa majątkowo-małżeńskie, własność intelektualna.

Dla uznania prawa podmiotowego za prawo majątkowe należy mieć na względzie jego typową doniosłość majątkową.

• Prawa niemajątkowe - należą do nich prawa osobiste i prawa rodzinne niemajątkowe.

• Prawa przenoszalne i nieprzenoszalne: o przenoszalności praw decydują normy prawne.

• Zbywalność - polega na tym, że podmiot uprawniony ma kompetencje do przeniesienia przysługującego mu prawa podmiotowego w drodze czynności prawnej na inne podmioty.

Podmioty prawa cywilnego nie mogą przekształcać prawa podmiotowego skonkretyzowanego normatywnie jako zbywalne na prawo podmiotowe niezbywalne i odwrotnie.

• Dziedziczność - polega na tym, że po śmierci uprawnionego przechodzi ono na osoby wskazane w ustawie lub testamencie.

Żadne czynności prawne uprawnionego nie mogą pozbawić cechy dziedziczności prawa podmiotowego.

Prawa tymczasowe - określa się tego rodzaju prawa podmiotowe, których funkcja polega na przygotowaniu i zabezpieczeniu jakiegoś prawa przyszłego, prowadzącego dopiero do ostatecznego zaspokojenia określonych potrzeb podmiotu uprawnionego.

Sposoby nabycia i utraty prawa podmiotowego:

1. Nabycie pochodne - nabywca uzyskuje prawo podmiotowe innej osoby, która na niego to prawo przenosi.

Np. sprzedaż, darowizna, zamiana rzeczy, dziedziczenie ustawowe, testamentowe.

2. Nabycie pierwotne - prowadzi do uzyskania prawa bez obciążeń chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej.

Np. zawłaszczenie

W przypadkach nabycia pochodnego powstaje stosunek następstwa prawnego między poprzednikiem a nabywcą prawa.

Przy następstwie pod tytułem szczególnym - dochodzi do nabycia indywidualnie oznaczonego prawa lub praw podmiotowych.

Następstwo pod tytułem ogólnym prowadzi do nabycie całego lub części majątku na podstawie jednego zdarzenia prawnego.

3. Nabycie translatywne - rodzaj nabycia pochodnego; polega na tym, że nabywca uzyskuje prawo o treści niezmienionej.

4. Nabycie konstytutywne - rodzaj nabycia pochodnego; polega na tym, że jednocześnie z nabyciem powstaje prawo podmiotowe.

Utrata prawa podmiotowego następuje, gdy wskutek zdarzeń wskazanych w ustawie dane prawo w ogóle gaśnie.

Również przeniesienie prawa podmiotowego z jednej osoby na drugą powoduje utratę po stronie przenoszącego.

Realizacja prawa podmiotowego

• Wykonanie - polega na realizacji przez podmiot stanów rzeczy lub zachowań zmierzających do uzyskania lub zabezpieczenia prawnie uznanych interesów tego podmiotu, ze względu na które obowiązujące normy prawne wyznaczyły dane prawnie podmioty.

• Nadużycie -

• I teoria zewnętrzna - oddziela problematykę treści prawa podmiotowego od jego wykonywania, przyjmując, że każde działanie, które jest uważane za nadużycie prawa podmiotowego jest zarazem wykonywaniem tego prawa.

• II teoria wewnętrzna - ten kto działa wbrew regułom, nie nadużywa prawa podmiotowego, ponieważ w ogóle go nie wykonuje

• Ochrona -

• Sądowa - uprawnionemu przysługuje powództwo - kompetencja do zwrócenia się do sądu lub innego organu, aby ten rozpatrzył sprawę i orzekł o konsekwencjach prawnych wynikających z naruszenia lub zagrożenia praw podmiotowych.

• Pomoc własna - może przybrać postać samoobrony lub samopomocy

Kolizja praw podmiotowych - można ją rozstrzygnąć albo ustalając system preferencji albo stosując system redukcji praw ze sobą kolidujących.

Przedmioty stosunku cywilnoprawnego

1. Rzeczy: posiadają materialny charakter i są wyodrębnione z przyrody.

Wyodrębnione przedmioty materialne mogą być wyjęte z obrotu cywilnoprawnego, ze względów moralnych lub w interesie publicznym, tracąc tym samym właściwości „rzeczy” w rozumieniu cywilnoprawnym.

Res extra commercium: np. zwłoki, komórki, tkanki, narządy, krew.

Rzeczy: ruchome, nieruchome (grunty, budynki, części budynków).

1. Części powierzchni ziemskiej stanowią odrębny przedmiot własności

Rzeczy oznaczone co do gatunku, określone są wg cech rodzajowych. Np. koń wyścigowy, samochód osobowy itd.

Oznaczenie rzeczy co do tożsamości odnosi się do indywidualnie wskazanego przedmiotu. Np. koń wyścigowy „Kasztanek”

Część składowa nie może być odrębnym przedmiotem własności innych praw rzeczowych.

Częścią składową rzeczy jest wszystko, co nie może być od niej odłączone bez uszkodzenia lub istotnej zmiany całości.

Ograniczenia części składowych: budynki lub ich części nie są częściami składowymi gruntu lecz samoistnymi nieruchomościami w przypadkach, gdy z mocy przepisów stały się przedmiotem odrębnej własności; drzewa i rośliny są odrębnymi rzeczami ruchomymi w razie gdy przepisy przewidują, że stanowią one samoistny przedmiot własności; urządzenia służące do odprowadzania i doprowadzania wody, pary, gazu itp. nie należą do części składowych jeżeli wchodzą w skład przedsiębiorstwa lub zakładu.

Wyjątki: superficies solo cedit: garaże wybudowane na gruncie SP, gminy, związki międzygminnego, budynki na gruncie wieczystym.

Przynależności - samoistna rzecz ruchoma, która pozostaje w związku z inną rzeczą ruchomą albo nieruchomą, nazwaną rzeczą główną. Związek taki zachodzi jeżeli występują w nich łącznie cechy:

• właścicielem rzeczy głównej i przynależności jest ta sama osoba;

• przynależność jest potrzebna do korzystania z rzeczy głównej zgodnie z jej przeznaczeniem

• przynależność jest z rzeczą główną w faktycznym i stałym związku odpowiadającym wspomnianemu celowi.

Pożytki:

• owoce opadłe z drzewa lub krzewu na grunt sąsiedni stanowią jego pożytki.

• Pożytki naturalne rzeczy - są takie płody i inne odłączone od niej części składowe, jakie wg zasad prawidłowej gospodarki stanowią normalny dochód z rzeczy. Np. zboże zebrane z pola, owoce zerwane z drzewa, piasek wydobywany z gruntu

• Pożytki cywilne - dochody jakie rzecz przynosi na podstawie stosunku prawnego

• Pożytki prawa - dochody, które prawo przynosi zgodnie ze swym społeczno-gospodarczym przeznaczeniem.

• Pożytki należne - pożytki naturalne, które zostały odłączone od rzeczy w czasie trwania jego uprawnienia; cywilne - w stosunku do czasu trwania tego uprawnienia.

2. Przedmioty inne niż rzeczy

1. przedmioty materialne niebędące rzeczami

• ciecze i gazy - gdy nie występują w postaci zamkniętej, ponieważ wówczas traktuje się je jako rzeczy ruchome

• kopaliny - zalegające w ziemi złoża minerałów wykorzystywane dla celów gospodarczych. Podlegają prawu górniczemu. (Nie są rzeczą bo nie są przedmiotami.)

• zwierzęta w stanie wolnym

2. przedmioty niematerialne

• energia

• dobra o charakterze intelektualnym (wytwór umysłu - nie ma postaci materialnej)

• dobra osobiste

• pieniądze

• papiery wartościowe

3. przedsiębiorstwo - posiada co najmniej 3 różne znaczenia:

• oznacza jakieś podmioty prawa cywilnego,

• oznacza jakąś działalność,

• oznacza przedmiot czynności lub stosunku prawnego

Przedsiębiorstwem jest zorganizowany zespół składników niematerialnych i materialnych przeznaczonych do prowadzenia działalności gospodarczej.

Zbycie przedsiębiorstwa - czynność kazualna wskazana w stosunku zobowiązaniowym wiążąca strony (sprzedaż, darowizna).

Zbycie powinno być dokonane w formie pisemnej z podpisem notarialnie poświadczonym. Forma ta została zastrzeżona pod sankcją nieważności.

Nabywca przedsiębiorstwa jest odpowiedzialny solidarnie (chyba, że w chwili nabycia nie wiedział o tych zobowiązaniach mimo zachowania należytych staranności) ze zbywcą za jego zobowiązania związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Chodzi tu o kumulatywne przystąpienie do długu. Odpowiedzialność solidarna nabywcy jest ograniczona do wartości nabytego przedsiębiorstwa wg stanu w chwili nabycia.

4. Majątek

W większym znaczeniu - ogół aktywów majątkowych przysługujących określonemu podmiotowi.

W szerszym znaczeniu - określenie aktywów i pasywów danego podmiotu.

• Sukcesja uniwersalna - wiąże się z przejęciem długów i prowadzi w konsekwencji do wstąpienia następcy w całą sytuację prawno-majątkową poprzednika.

• Zarząd

• Odpowiedzialność - odpowiedzialność za zobowiązania obejmuje cały majątek

• Surogacja - prawo nabyte, w zamian za jakieś inne prawo pochodzące z majątku odrębnego, wchodzi w miejsce tego ostatniego.

5. Mienie

Własność i inne prawa majątkowe. W odróżnieniu od majątku wyraz mienie:

• Zawsze odnosi się do aktywów, nigdy do obowiązków

• Jest używany bez relatywizacji do oznaczonej osoby

Własność i inne prawa majątkowe, stanowiące mienie państwowe, przysługują Skarbowi Państwa albo innym państwowym osobom prawnym.

Nieruchomość - część powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot własności jak również budynki trwale z gruntem związane lub części takich budynków, jeżeli na mocy takich przepisów szczególnych stanowią odrębny od gruntu przedmiot własności.

Nieruchomość rolna- nieruchomości, które są lub mogą być wykorzystywane do prowadzenia działalności wytwórczej w rolnictwie.

Osoby fizyczne

Podmiotowość - każdy człowiek jest podmiotem praw i obowiązków; uczestnikiem stosunków cywilno-prawnych.

Indywidualizacja osób fizycznych:

• Imię i nazwisko (także pseudonim, linie papilarne)

• Dodatkowe dane osobowe (data, miejsce urodzenia, imiona rodziców, nazwisko rodowe matki)

• Stan rodzinny (pochodzenie, małżeństwo - czy w separacji)

• Płeć, Wiek, Stan cywilny

• Księga stanu cywilnego (wyłączny dowód zdarzeń w nim stwierdzonych)

• Ewidencja ludności (dowód osobisty)

Miejsce zamieszkania - określa jedynie miejscowość a nie adres - ulicę, dom, lokal w którym osoba zamieszkuje. Miejsce zamieszkania osoby pełnoletniej należy określić gdzie ona przebywa z zamiarem stałego pobytu. Wyróżniamy 2 elementy:

• Obiektywny - faktyczne przebywanie w określonym miejscu

• Subiektywny - zamiar stałego pobytu (sam zamiar nie ma doniosłości prawnej)

Ustawowe - pochodne miejsce zamieszkania osób, których interesy w stosunkach cywilnoprawnych reprezentują rodzice lub opiekunowie, określa się wg miejsca zamieszkania przedstawicieli ustawowych.

Zdolność prawna osób fizycznych

Każda istota ludzka z chwilą urodzenia nabywa zdolność prawną. Przysługuje ona wszystkim w takim samym zakresie. Ustaje z chwilą śmierci. Dowodem śmierci jest akt zgonu. Jeśli nie został on wystawiony, robi to sąd, uznając chwilę najbardziej prawdopodobną.

Gdy człowiek zaginął sąd wydaje postanowienie uznające za zmarłego. Ma charakter konstytutywny, ponieważ dopiero decyzja sądu wywołuje skutki prawne. Jednakże skutki prawne następują nie od chwili wydania orzeczenia o uznaniu za zmarłego (ex nunc), lecz od momentu ziszczenia się zdarzeń w orzeczeniach tych ustalonych (ex tunc).

Nasciturus - dziecko jeszcze nie narodzone posiada warunkową zdolność prawną, pod warunkiem zawieszającym, że dziecko urodzi się żywe.

Ochrona dóbr osobistych

Dobra osobiste są nieodłączne i niemajątkowe.

Ochrona - typy:

• Życie, zdrowie i nietykalność cielesna

• Wolność

• Cześć człowieka (dozwolona rzetelna krytyka)

• Swoboda sumienia

• Nazwisko i pseudonim (także nazwy zespołów ludzkich)

• Stan cywilny (płeć, stosunki rodzinne - określanie jako mąż, syn, córka itp.)

• Wizerunek (oprócz wizerunku osoby publicznej, osoby stanowiącej szczegół całości - zgromadzenie, krajobraz, impreza publiczna, list gończy, oraz jeżeli osoba otrzymała umówioną zapłatę)

• Tajemnica korespondencji

• Nietykalność mieszkania

• Twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza, racjonalizatorska (niemajątkowe wartości)

• Kult po zmarłej osobie

• Integralność seksualna

• Sfera prywatności (życie rodzinne, seksualne, stan zdrowia, przeszłość, sytuacja majątkowa, uzyskiwane dochody)

• Korzystanie z wartości środowiska naturalnego

Prawa podmiotowe bezwzględne - nikt nie może naruszać ani zagrażać dobrom osobistym podmiotu uprawnionego. Są to prawa niemajątkowe oraz niezbywalne i niedziedziczne - gasną wraz ze śmiercią.

Zgoda uprawnionego uchyla bezprawność naruszenia dobra osobistego (np. zgoda pacjenta na zabieg lekarski). Jednak zgoda taka nie jest trwałą.

Środki ochrony:

• Ustalenie - określone prawo osobiste przysługuje danej osobie

• Zaniechanie - żądanie zaniechania działań, które zagrażają dobrom osobistym; roszczenie to jest dopuszczalne wtedy, gdy istnieje uzasadniona obawa dalszych naruszeń

• Usunięcie skutków naruszenia - tylko gdy nastąpiło już naruszenie dobra osobistego

• Zadośćuczynienie pieniężne lub zapłata na cel społeczny - przyznana suma pieniężna temu, czyje dobro zostało naruszone lub na wskazany cel społeczny

• Odszkodowanie - ochrona interesów majątkowych

Osoby prawne

Osobami prawnymi są Skarb Państwa i jednostki organizacyjne. Odpowiedzialność subsydiarną ponoszą jej członkowie.

Metody regulacji prawnej:

• Metoda ogólnego formułowania cech osób prawnych - polega na tym, że pracodawca uznaje za osobę prawną każdą jednostkę organizacyjną, która ma zespół cech generalnie przez niego określonych.

• Metoda normatywna - realizuje postulat jednoznaczności i pewności kwalifikacyjnej stosuje ją więc pracodawca, który zalety stawia wyżej niż elastyczność regulacji.

Funkcje:

• Jest dogodną dla obrotu gospodarczego formą koncentracji kapitału

• Prowadzi do ograniczenia odpowiedzialności

Regulacja osób prawnych:

• Powstanie i rejestr - jednostka organizacyjna uzyskuje osobowość prawną z chwilą wpisu do właściwego rejestru

• Nazwa - pełni analogiczną funkcję do imienia i nazwiska osoby fizycznej. Nazwę ustala akt erekcyjny osoby prawnej (ustawa, rozporządzenie, umowa, statut)

• Siedziba - siedzibą osoby prawnej jest miejscowość, w której ma siedzibę organ zarządzający

• Organy - teoria organów osób prawnych. Człowiek może występować w roli organu jeżeli: nastąpi zgodne ze strukturą organizacyjną osoby prawnej powołanie na to stanowisko, osoba powołana do sprawowania tej funkcji rzeczywiście działa w tym charakterze dla osoby prawnej.

• Dobra osobiste - dobra sława, nazwa, nietykalność pomieszczeń, tajemnica korespondencji, sfera prywatności

Rodzaje osób prawnych:

1. Skarb Państwa - fiskus - nie prowadzi się żadnego rejestru, nie ma siedziby, sam odpowiada za swoje zobowiązania. Reprezentantem Prokuratora Generalnego minister właściwy do spraw Skarbu Państwa; Rada Ministrów

Zadania ministra właściwego do spraw SP:

• Ewidencjonuje wszystkie państwowe jednostki organizacyjne

• Kontroluje wykonywanie uprawnień

• Wyraża zgodę na czynności prawne państwowych osób prawnych w zakresie rozporządzania rzeczowymi składnikami ich majątku trwałego, których wartość przekracza 50 000 Euro

Prokuratoria Generalna SP powołana jest do zastępstwa procesowego w sprawach gdzie wartość przedmiotu przekracza 1 000 000 zł.

Jednostki samorządu terytorialnego: mają osobowość prawną.

• Gmina - ma własny majątek, nie ma wyodrębnionego systemu organów; oświadczenia woli składa jednoosobowo wójt; może tworzyć spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i spółki akcyjne

• Powiat - tworzą mieszkańcy określonego terytorium; oświadczenia woli skadają dwaj członkowie zarządu albo jeden człowiek zarządu i osoba upoważniona przez zarząd; lokalna wspólnota

• Województwo - regionalna wspólnota samorządowa; oświadczenie woli składa marszałek województwa wraz z członkiem zarządu

Korporacyjne - w strukturze organizacyjnej funkcjonują członkowie, którzy poprzez wniesione udziały lub płacone składki, tworzą majątek osoby prawnej, a poprzez swoje uprawnienia organizacyjne decydują o jej działalności (partie, spółki handlowe, akcyjne).

Fundacyjne - nie ma instytucji członków, instytucja założyciela, który wyposaża osobę prawną w jej pierwotny majątek.

Konsumenci

Konsumentami są osoby fizyczne oraz osoby prawne.

---