Żurawina wielkoowocowa.
Żurawina to niewielka, wiecznie zielona krzewinka, naturalnie występująca na podmokłych terenach - torfowiskach i bagiennych lasach Europy, Azji oraz Ameryki Północnej. W warunkach naturalnych wytwarza płożące, długie, nawet do 180 cm pędy. Dojrzały owoc żurawiny, stanowiący substancję leczniczą to czerwona, mięsista jagoda o gładkiej i błyszczącej skórce. Owoce najczęściej pozyskiwane są z upraw żurawiny amerykańskiej Vaccinium macrocarpon (Aiton), czyli tzw. żurawiny wielkoowocowej. W Polsce spotkać można dwa dziko rosnące gatunki żurawiny - pospolitą, często również uprawianą, żurawinę błotną (Oxycoccus palustris Pers., syn. Oxycoccus quadripetalus Gilib.) oraz coraz rzadszą żurawinę drobnolistkową (Oxycoccus microcarpus Turcz. ex Rupr.).
Występująca w Polsce żurawina błotna to krzewinka o płożących się, niciowatych i rzadko ulistnionych gałązkach, o długości do 1 m i małych, zimotrwałych, jajowatych liściach o podwiniętych brzegach. Kwiaty mają koronę beczułkowatą, 4-5 dzielną, koloru różowego. Najczęściej spotkać można ją na torfowiskach i borach bagiennych.
Owoce żurawiny to cenny surowiec kulinarny, odżywczy i leczniczy. Stosowane są jako smaczny dodatek do kompotów, kisieli, galaretek i konfitur. Najpopularniejszym i zarazem najsmaczniejszym z przetworów żurawiny jest tzw. żurawina do mięsa. Owoce stanowią bogate źródło witamin, głownie witaminy C oraz soli mineralnych (manganu, magnezu, miedzi i cynku). Wartości odżywcze świeżych owoców żurawiny przedstawione są w tabeli 1 (dane w oparciu o USDA National Agricultural Library).
Żurawina jest bogata w związki fenolowe - flawonoidy (pochodne kwercetyny i kemferolu), antocyjany (pochodne cyjanidyny i peonidyny) i garbniki. Zawiera duże ilości kwasów organicznych, głównie cytrynowego, benzoesowego, chinowego, jabłkowego, β-hydroksymasłowego, malonowego oraz pektyn.
Żurawina była wykorzystywana już w tradycyjnej medycynie rdzennych mieszkańców Ameryki Północnej. Współczesna medycyna potwierdziła lecznicze właściwości żurawiny, jak i umożliwiła odkrycie nowych możliwości jej zastosowania.
Sok z żurawin jest z powodzeniem stosowany w leczeniu infekcji dróg moczowych. Efekt ten tłumaczono działaniem zakwaszającym mocz, i w efekcie tworzącym środowisko nieprzyjazne dla bakterii, jednakże dokładniejsze badania dowiodły, że działanie to wynika również ze zmniejszania adhezji bakterii do nabłonka pęcherza moczowego. Sok z żurawin hamuje rozwój bakterii w jamie ustnej, a w szczególności na dziąsłach, zmniejszając formowanie biofilmu aż o 58%, jak również zmniejsza adhezję bakterii Helicobacter pylori do śluzówki żołądka. Co ciekawe, nie potwierdzono w równolegle prowadzonych badaniach hamującego wpływu soków z innych owoców na formowanie biofilmu. Sok z żurawin wpływa również normalizująco na gospodarkę lipidową, zmniejszając stężenie frakcji LDL z równoczesnym zwiększeniem stężenie frakcji HDL cholesterolu.
W badaniach in-vitro sok z żurawin wykazywał aktywność przeciwbakteryjna, w stosunku do E. coli, Staphylococcuc aureus, Pseudomonus aeruginosa, Enterococcus faecalis, Klebsiella pneumonice, Proteus mirabilis i Salmonella enteritidis oraz przeciwgrzybiczą, w stosunku do Microsporum canis, M. audouini, M. gypseum, Trichophyton schoenleinii, T. rubrum, T. tonsurans, T. mentagrophytes i Epidermophyton floccosum. Trwają również badania nad przeciwwirusowymi właściwościami żurawin.
Sok z żurawin jest zazwyczaj dobrze tolerowany przez pacjentów, ale należy pamiętać, że zawiera spore ilości szczawianów, i spożywany w dużych ilościach może nasilić formowanie kamieni nerkowych. Efektu tego można uniknąć dzięki stosowaniu gotowych preparatów farmaceutycznych zawierających wyciąg ze świeżych owoców żurawiny, posiadający te same właściwości terapeutyczne, co świeży sok, nie zawiera zaś tak dużej ilości szczawianów. Spożywanie dużych ilości soku z żurawin przez dzieci może być przyczyną zaburzeń przewodu pokarmowego i biegunki, dlatego należy zachować ostrożność w przypadku jego stosowania u dzieci. Pewne obawy budzi również stosowanie żurawin u pacjentów stosujących równocześnie inne leki, ze względu na możliwość interakcji lekowych. Notowano przypadki zaburzenia krzepnięcia i nasilenia krwawień u pacjentów stosujących sok z żurawin i warfarynę. Testy kliniczne nie potwierdziły wpływu składników żurawiny na enzymy cytochromu P 450, i w efekcie wzrostu biodostępności warfaryny, ale należy zachować ostrożność do czasu ostatecznego wykluczenia tego wpływu.
Niezwykle istotne są również właściwości antyoksydacyjne owoców żurawiny, za które odpowiada wysoka zawartość związków fenolowych. Mogą one być wykorzystane w prewencji chorób cywilizacyjnych, w których patogenezie często wymienia się szkodliwy wpływ wolnych rodników. Wolne rodniki odgrywają szczególnie ważną rolę w powstawaniu chorób układu krążenia, układu immunologicznego oraz nowotworów. Właściwości antyoksydacyjne żurawiny na tle innych składników pokarmowych przedstawione są w tabeli 2. Przedstawione w tabeli wartości ORAC (Oxygen Radical Absorbance Capacity) odnoszą się do metody pomiaru właściwości antyoksydacyjnych żywności i suplementów diety. Jak widać, wartość ORAC dla żurawiny wynosząca 9,584, lokuje ją w czołówce pod względem owoców działających przeciwutleniająco.
* ORAC (http://oracvalues.com)
Tradycyjna medycyna stanowi bogate źródło wiedzy o różnych jednostkach chorobowych i naturalnych metodach ich leczenia. Niestety, często wiedza ta jest uważana za przestarzałą, opartą na przesądach i pozbawioną jakichkolwiek podstaw naukowych, i w związku z tym, jest lekceważona zarówno przez lekarzy, jak i farmaceutów. O tym, że jest to niesprawiedliwe i złe podejście świadczyć może fakt, że wiele z obecnie stosowanych leków swoje odkrycie zawdzięcza uważnej obserwacji i badaniu leków oraz substancji roślinnych stosowanych w tradycyjnej medycynie ludowej. Przykładem może być stosowana od niepamiętnych czasów w etnomedycynie różnych krajów europejskich, w tym Polski, żurawina, która po dokładnym zbadaniu uzyskała uznanie współczesnej medycyny i ugruntowaną pozycję w terapii chorób dróg moczowych.
Literatura:
• Rodowski D. Żurawina - nowe spojrzenie na właściwości lecznicze Postępy Fitoterapii 2-3/2001, s. 28-31
• Cervenka M. i wsp. Świat roślin, skał i minerałów. Wydanie III, PWRiL, Warszawa 1988
• United States Department of Agriculture (USDA). National Agriculture Library. National Nutrient Database: http://www.nal.usda.gov/fnic/foodcomp/search/
• Oxygen Radical Absorbance Capacity of Selected Foods - 2007; Nutrient Data Laboratory, Agricultural Research Service, United States Department of Agriculture, November 2007 http://oracvalues.com
• Żylicz Z., Krajnik M. Sok z żurawin w zapobieganiu i leczeniu zakażeń dróg moczowych u chorych terminalnych. Czy mamy wystarczające dowody, aby wierzyć w jego skuteczność? Polska Medycyna Paliatywna 2002, 1, 2, 85-88
• Nowack R., Schmitt W. Cranberry juice for prophylaxis of urinary tract infections - Conclusions from clinical experience and research. Phytomedicine 15 (2008) 653-667.
|