BEZROBOCIE

Ćwiczenia dotyczą zagadnień:

1. Pojęcie bezrobocia (ujęcie strumieniowe)

2. Bezrobocie naturalne

2.1. Determinanty naturalnej stopy bezrobocia

2.2. Wyprowadzenie naturalnej stopy bezrobocia

2.3. Szacunki naturalnej stopy bezrobocia w Polsce

2. Płaca efektywnościowa

3. Teorie poszukiwań na rynku pracy

4. Luka Okuna

1. Pojęcie bezrobocia

Zasób bezrobotnych (U) można określić jako różnicę między zasobem siły roboczej (L) a zasobem pracujących (N).

U=L - N

Rys. 1. Przepływy strumieniowe na rynku pracy

ZB- porzucający pracę, zwolnieni z pracy

BZ- podejmujący pracę, powracający do pracy

NZ- podejmujący pracę po raz pierwszy, powracający do pracy

ZN- przechodzący na emeryturę, osoby wycofujące się z rynku pracy

BN- zniechęceni do szukania, odchodzący na emeryturę

NB- absolwenci wchodzący na rynek, powracający na rynek pracy

Miarą bezrobocia na danym rynku pracy jest stopa bezrobocia (czyli stopa bezrobocia faktycznego). Siła robocza, L, to suma bezrobotnych i pracujących.

2. Naturalna stopa bezrobocia

Bezrobocie naturalne jest częścią bezrobocia faktycznego i stanowi pewien nieunikniony i niezbędny dodatni poziom bezrobocia towarzyszący rozwijającej się gospodarce. Wiąże się ono z naturalną dynamiką procesów zachodzących na rynku pracy, czyli powstawania nowych i likwidowania już istniejących miejsc pracy oraz ze zmianą aktywności siły roboczej. W współczesnej ekonomii znane są dwie teorie bezrobocia równowagi: bezrobocie naturalne oraz NAIRU.

Pierwsza koncepcja została rozwinięta pod koniec lat siedemdziesiątych przez M. Friedmana i E. Phelpsa. Dotyczy ona stanów równowagi między popytem na pracę a podażą siły roboczej, przy danej płacy realnej. Pojawiające się bezrobocie wiąże się wówczas z  nieuniknionymi zakłóceniami wynikającymi z niedoskonałego i  nieefektywnego funkcjonowania rynku pracy oraz rynku towarowego, które są niezależne od zmian koniunkturalnych i zmian na rynku pieniężnym. Termin ten rozumiany jest zwykle jako komponent bezrobocia frykcyjnego i strukturalnego. Zakłócenia frykcyjne wynikają z braku jasnej informacji na temat wolnych miejsc pracy, osób szukających pracy, oferowanych płacach oraz z kosztów poszukiwań. Na rynek pracy stale wchodzą zarówno nowe roczniki absolwentów jak i osoby opuszczające zasób biernych zawodowo, a ponadto część pracujących zmienia miejsce zatrudnienia, czy też swoje preferencje zawodowe. Proces zajmowania wolnych miejsc pracy nie jest zaś natychmiastowy. W rezultacie zawsze istnieje pewna liczba wolnych miejsc pracy oraz osób poszukujących lub zmieniających pracę.

Niedopasowania strukturalne dotyczą regionów (bezrobocie regionalne), zawodów, miejsca i czasu wykonywanej pracy (bezrobocie sezonowe). Wynikają przede wszystkim z  postępu technicznego (niedopasowania kwalifikacyjno-zawodowe), geograficznego rozmieszczenia wakatów i pracy. W ujęciu wąskim traktuje się je jako rezultat niedopasowań popytu i podaży siły roboczej na poszczególnych rynkach. W szerszym ujęciu identyfikuje się je dodatkowo z  bezrobociem instytucjonalnym i podkreśla się jego związek z równowagą na rynku pracy.

W latach osiemdziesiątych za sprawą R. Layarda, S. Nickella i R. Jackmana zrodziła się inna teoria bezrobocia równowagi zwana NAIRU (non-accelerating inflation rate of unemployment). Dotyczy ona bezrobocia, które pojawia się w  momencie, gdy wynegocjowane płace realne odpowiadają płacom zgodnym z  realiami gospodarczymi, czyli gdy ustabilizuje się dynamika procesów inflacyjnych. Naturalna stopa bezrobocia ustala się na takim poziomie, na którym żądania płacowe pracowników i pracodawców są niesprzeczne, dzięki czemu nie wywierają one wpływu na inflację. Poziom NAIRU zależy więc od poziomu płacy realnej i  postulowanych płac.

Wpływ wielkości płac postulowanych i realnych na wielkość NAIRU został przedstawiony na rys.2. Krzywa PR₀ określa poziom płac realnych, który odpowiada możliwościom ekonomicznym gospodarki. Jej położenie zależy od wydajności pracy. Krzywa PP₀ obrazuje poziom płac postulowanych, zaś jej położenia zależy, z kolei, od wielkości stopy bezrobocia. W sytuacji, gdy oczekiwania płacowe są większe niż płace realne dochodzi do przyśpieszenia procesów inflacyjnych. Odwrotnie byłoby, gdyby płace postulowane były mniejsze niż realne. W momencie zrównania się obu wielkości następuje stabilizacja procesów inflacyjnych, której odpowiada określony poziom NAIRU. Na rysunku jest to zilustrowane w punkcie A. Poziom równowagi pod wpływem swoich determinantów ulega jednak zmianom. Dzieje się tak wówczas, gdy wzrasta wydajności pracy. Wpływa to bowiem na wzrost płac realnych, co jest widoczne przez przesunięcie w  górę prostej PR₀ do poziomu PR₁. W rezultacie ustala się nowy punkt równowagi B,  któremu odpowiada niższy poziom NAIRU n₀. Podobny efekt można uzyskać, gdy przy niezmienionym poziomie płacy realnych PR₀, uda się przesunąć krzywą płac postulowanych z poziomu PP₀ do PP_1. Wówczas również ustaliłby się nowy punkt równowagi C, któremu odpowiadałaby niższa stopa bezrobocia. Idealna sytuacja pojawiłaby się w momencie zaistnienia obu powyższych procesów, czyli gdyby wzrostowi płac realnych towarzyszyło osłabienie presji płacowej. Ilustruje to punkt równowagi D, któremu odpowiadałby najniższy poziom NAIRU n₁.

Rys. 2. Zmiana poziomu NAIRU pod wpływem zmian płac postulowanych (PP) i realnych (PR)

2.1. Determinanty naturalnej stopy bezrobocia

Obie dotychczas omawiane koncepcje dotyczą wartości charakterystycznych dla stanów równowagi (choć inaczej je interpretują). Ponadto naturalna stopa bezrobocia i  NAIRU nie są wielkościami stałymi, lecz są uwarunkowane szeregiem czynników, co stanowi bardzo istotną przesłankę dla programów redukcji bezrobocia.

Za właściwe narzędzia obniżenia poziomu bezrobocia uznano oddziaływanie na jego poszczególne determinanty. Można je podzielić na dwie grupy. Przede wszystkim wysokość bezrobocia równowagi zależy od czynników charakterystycznych dla rynku pracy, czyli mobilności i przejrzystości. Decydują one o  wielkości i szybkości dopasowywania między wakatami a bezrobotnymi poszukującymi pracy. Bowiem im mobilność jest większa, a  asymetria informacji mniejsza, tym szybciej dochodzi do zrównoważenia popytu z podażą, co implikuje zmniejszaniem się stopy bezrobocia naturalnego. Zaś przy małej mobilności, szczególnie przy silnych niedopasowywaniach strukturalnych, dotyczących również innych rynków, zawodów, czy też przy dużej asymetrii informacyjnej, efektywność rynku pracy się zmniejsza, co powoduje z kolei wzrost bezrobocia. Duża mobilność i właściwy przepływ informacji zapewniają, więc efektywność dopasowań i szybsze odpłynięcie z  bezrobocia.

Druga grupa determinantów naturalnej stopy bezrobocia dotyczy wielkości, struktury siły roboczej oraz płynności osób, między zasobami zatrudnienia i  bezrobocia. Równowaga ustala się wówczas, gdy strumienie wpływu do zasobu bezrobocia zrównają się ze strumieniami odpływu. Poziom ten może się więc zwiększać przy dużym napływie nowych osób do zasobu bezrobocia (spowodowanym recesją, wejściem nowych roczników lub absolwentów na rynek pracy, jak również zwiększoną aktywnością zawodową kobiet) oraz przy małym odpływie (wynikające z dużego udziału w bezrobociu bezrobocia długoterminowego, czy wydłużającego się okresu poszukiwań pracy). Ponadto, ważna, w tym ujęciu, jest dynamika zapełniania zasobu zatrudnienia i bezrobocia, czyli szybkość tworzenia nowych miejsc pracy i związanego z tym zatrudnienia, jak również szybkość opuszczania bezrobocia. Wolny odpływ spowodowany małą ilością ofert pracy wpływa bowiem na zwiększenie poziomu stopy bezrobocia.

Podsumowując, redukcja bezrobocia naturalnego jest możliwa dzięki poprawie funkcjonowania rynku pracy, sieci urzędów pracy, lepszemu przepływowi informacji o  wolnych miejscach pracy i osobach jej poszukujących, większej elastyczności i  mobilności bezrobotnych, rozwoju szkoleń zawodowych, itp.

Również poziom NAIRU nie jest stały i może ulec zmianie pod wpływem determinantów określających wielkość realistycznych i postulowanych płac realnych negocjowanych przez pracowników i pracodawców. Podstawowym czynnikiem, który kształtuje poziom płac realnych odpowiadający realiom ekonomicznym gospodarki jest wydajność pracy, czyli miara produktywności pracy. Wzrost wydajności pracy stwarza możliwość zwiększenia płac realnych, gwarantowanych przez gospodarkę, co z kolei powoduje obniżkę poziomu NAIRU (przy innych czynnikach nie zmienionych).

Wysokość negocjowanych płac i siła presji płacowej zależą między innymi od:

a) sytuacji na rynku pracy, wyrażonej poprzez stopę bezrobocia. Przy jej wzroście maleje siła negocjacji płacowych głównie dlatego, że zwiększa się konkurencja o miejsca pracy, a  pracodawcy mają większy wpływ na wielkość zatrudnienia i płacy. Spadek stopy bezrobocia prowadzi zaś do wygórowanych postulatów płacowych.

b) siły związków zawodowych. Grupy nacisku mają dużą moc przetargową w  podwyższaniu płac, racjonowania dostępu do pracy, ograniczania konkurencji na rynku dóbr. Większa presja powoduje z kolei usztywnienie płac, co przekłada się na zmniejszenie popytu na pracę, czyli wzrost bezrobocia poprzez złą alokację siły roboczej lub zastąpienie pracy kapitałem.

c) ustawodawstwa, określające warunki ochrony miejsc pracy i wysokość płacy minimalnej. Mowa więc głównie o  stopniu ochrony miejsc pracy, czyli wielkości odpraw, długości czasu wypowiedzenia. Długie okresy wypowiedzenia i wysokie odprawy zachęcają do wygórowanych wymagań płacowych pracobiorców i zarazem zniechęcają pracodawców do zatrudnienia kolejnych pracowników. Negatywnie wpływają więc na wielkość i strukturę płac.

d) zasiłku dla bezrobotnego, który w pewnych przypadkach może negatywnie oddziaływać na zachowanie osoby pozostającej bez pracy. Dzieje się tak wtedy, gdy jego poziom jest zbyt wysoki, co wpływa negatywnie na motywację i gotowość bezrobotnego do starania się o  zatrudnienie. Wzrost zasiłków wydłuża również średni czas pozostawania bez pracy i przyczynia się do zmniejszenia efektywności podaży pracy. Wówczas wyjście z  bezrobocia oznacza utratę owych dochodów i ponoszenie dodatkowych kosztów. Ponadto wzmacnia się pozycja przetargowa robotników, dla których utrata pracy jest mniej dotkliwa. Tym samym skłania to związki zawodowe do postulowania wyższych płac, gdyż konkurencja o wolne miejsca jest niższa. Tak więc im zasiłek jest wyższy, łatwiej dostępny i przyznawany na dłuższy czas, tym mniejsza jest motywacja do szukania pracy i  niższy koszt utraconego zarobku przez bezrobotnych, co zwiększa presję na wzrost płac.

e) intensywność poszukiwań pracy, która zależy od ponoszonych kosztów i od zachowania bezrobotnych na rynku pracy. Wyższe koszty oraz bierność osób szukających zatrudnienia, wydłużają okres pozostawania bez pracy. A to z kolei powoduje ubytek ich kwalifikacji, a także deprecjację nawyku pracy. Dla pracodawcy stają się oni mniej atrakcyjni, a tym samym obniża się ich konkurencyjność. Zwiększający się udział bezrobotnych długotrwale wśród ogółu, oznacza silniejszą presję na wzrost płac pozostałych grup starających się o pracę, czyli bezrobotnych krótkookresowych i  pracujących.

f) płacy efektywnościowej, która zniekształca strukturę rynkową poprzez zwiększenie stawki płacowej.

2.2. Wyprowadzenie naturalnej stopy bezrobocia

Znane są dwa ujęcia strumieniowego określania naturalnej stopy bezrobocia, ze względu na definicję b.

OT- Osoby tracące pracę

OZ- Osoby znajdujące pracę

W ujęciu strumieniowym (rys.1.) zasób bezrobotnych określony jest przez odpływy i dopływy, co można opisać równaniem:

Naturalną stopę bezrobocia można wówczas zdefiniować:

W drugim ujęciu dopływy z bezrobocia stanowią osoby z zasobu pracujących, czyli

Wówczas zmianę w zasobie bezrobotnych można zapisać jako:

Zaś naturalną stopę bezrobocia należy zdefiniować jako:

2.3. Szacunki naturalnej stopy bezrobocia w Polsce

Szacunki naturalnej stopy bezrobocia dla Polski nie są proste. Wynika to z małej dostępności danych niezbędnych do jej obliczenia, krótkiego okresu oraz specyfiki samego rynku pracy funkcjonującego w warunkach transformacyjnych.

W badaniach empirycznych stosuje się różne metody, o odmiennych podstawach teoretycznych i formalnych. Dlatego istnieją między nimi liczne rozbieżności, co do poziomu naturalnej stopy bezrobocia. Wybór określonej metody warunkuje wyniki, który nie zawsze są porównywalne z innymi. Do najczęściej wykorzystywanych metod identyfikacji naturalnej stopy bezrobocia w  Polsce stosuje się model równowagi napływów (I) i odpływów (O) z bezrobocia w ujęciu strumieniowym.

Wielkość naturalnej stopy bezrobocia dla Polski, według tego modelu można obliczyć korzystając z przepływów rocznych (Góra M.) lub kwartalnych (Socha M., Sztanderska U.; Kwiatkowski E.)

Tabela 1. Szacunki naturalnej stopy bezrobocia według Góra M., Socha M., Sztanderska U., Kwiatkowski E.

	Lata	1993	1994	1995	1996	1997	1998	1999	2000
UF	G	13,5	14,1	13,8	13,1	12
		S	13,7	14,9	14,6	13,9	12,7	11,3
		K	14,09	14,13	13,33	12,38	11,25	10,55	13,9	16,1
	UN	G	12,5	12,1	9,3	9,6	10
		S	14,9	14,1	12,4	10,2	9,4	9,3
		K	13,06	13,35	11,26	9,46	8,54	7,39		13,18

Źródło: dane z BAEL, GUS.

G- według obliczeń Góra M.

S- według obliczeń Socha M., Sztanderska U.

K- według obliczeń Kwiatkowski E.

UF- bezrobocie faktyczne

UN- bezrobocie naturalne

Dla 1999 roku brak jest danych miesięcznych, gdyż BAEL zmieniło obserwację na ciągłą w kwartale

Różnice wyników najprawdopodobniej są spowodowane zastosowaniem różnych metod liczenia. Ponadto M. Góra uwzględnił w swoich obliczeniach szerszy zakres populacji tj. wraz z ludźmi w wieku powyżej 60-65 lat (przez co stopy bezrobocia są niższe), zaś M. Socha i U. Sztanderska pominęli osoby w wieku emerytalnym (czyli brali pod uwagę populacje w wieku mobilnym 15 do 60 lat). Dlatego, jak widać w powyższym zestawieniu, znacznym wahaniom ulega nie tylko stopa bezrobocia naturalnego, ale również stopa bezrobocia faktycznego. Mimo tych różnic szacunki powyższe określają stopę naturalną na wysokim poziomie, która waha się od 7,39% (dla roku 1998 według Kwiatkowskiego E. i dla 1995 roku według Góra M.) do 14,9% (w 1992/1993 według Socha M., Sztanderska U.), podczas, gdy faktyczna stopa bezrobocia oscyluje między 10,55 a 16,10% (dla roku 2000 według Kwiatkowskiego E.). Zaobserwować można również jej spadek po 1994 roku i  ponowny wzrost po 1998 roku.

W perspektywie powyższych definicji i obliczeń dyskusyjny wydaje się fakt, że bezrobocie naturalne w Polsce oscyluje wokół 13 %. Jego interpretacja może być trojaka.

Jeśli bowiem jest to poziom niezbędny i nieunikniony dla każdej gospodarki, to oznacza, że nie należy i nie można go obniżyć. Takie podejście rodzi szereg manipulacji, gdyż usprawiedliwia niewydolną i mało efektywną politykę rządu. W obliczu często poruszanego zagadnienia „bezrobocia symulowanego”, który sugeruje, że faktyczna liczba bezrobotnych jest mniejsza można dojść, zupełnie niesłusznie, do wniosku, że nie ma w  Polsce problemu z bezrobociem.

Można również nie zgodzić się z powyższymi szacunkami. Przemawiają za tym wahania i brak stabilizacji naturalnej stopy bezrobocia. Ponadto koncepcja naturalnej stopy bezrobocia powstała dla stabilnej gospodarki, zaś powyższe szacunki dotyczą przecież gospodarki transformującej, dla której wszystkie parametry mogą kształtować się inaczej. Krótki szereg czasowy znacząco pogarsza wiarygodność wnioskowania.

Ostatecznie można uznać tak wysoki poziom bezrobocia naturalnego. Wówczas przyczyn tak wysokiego poziomu naturalnej stopy bezrobocia, według wcześniejszej analizy, można dopatrywać się w: dużym udziale w bezrobociu bezrobocia długotrwałego, a więc wydłużonego czasu pozostawania w bezrobociu, wysokich napływów spowodowanych masową likwidacją miejsc pracy, małej mobilności na rynku pracy oraz negatywnych postawa bezrobotnych. Wiedząc zaś, że nie jest to wielkość stała można obniżyć jej poziom poprzez zmianę wielkości realnych.

3. Płaca efektywnościowa

Jedną z przyczyn usztywnienia płac na wysokim poziomie oraz wysokiej stopy NAIRU, jest stosowanie przez przedsiębiorstwa polityki płacy efektywnościowej.

Płaca motywacyjna jest to płaca wyższa niż płaca oczyszczająca rynek pracy. Pracodawca płacąc więcej chce uniknąć niepewności, niepotrzebnych kosztów przeszkalania coraz to nowszych pracowników, bumelowania i niskiej wydajności. Teoria, która opisuje sytuację, w której pracodawca nie chce obniżyć płacy z wymienionych powyżej powodów nazywana jest w literaturze teorią płacy motywacyjnej, czasami określanej jako efektywnościową lub wydajnościową.

Model selekcji negatywnej został rozwinięty przez A. Weissa. Zakładał on, że w procesie naboru nowych pracowników istotną rolę gra oferowana płaca, gdyż zapewnia nabór lepszych pracowników. Jeśli jej wysokość będzie narzędziem selekcji, to wpłynie pozytywnie na znalezienie odpowiedniego pracownika. Ponadto zakłada się, że bezrobotni charakteryzują się określonymi aspiracjami płacowymi, a między aspiracjami i wydajnością istnieje dodatnia korelacja. Dlatego oferując wyższe płace zmniejsza się zagrożenie, że w procesie rekrutacji będą uczestniczyć osoby o niskiej wydajności pracy. Wyższe płace przyciągają bowiem pracowników o wyższej wydajności.

Związek między wydajnością pracownika a płacą motywacyjną wykorzystuje się również do opisu innych sytuacji na rynku pracy. Stosunek zatrudnienia nie gwarantuje pracodawcy, że pracownik będzie pracował wydajnie. Znowu, by podnieść jego efektywność pracodawca zaoferuje płacę wyższą, niż oferowana na rynku.

Istnieją przynajmniej cztery przypadki, w których przedsiębiorstwo kieruje się w polityce płacowej powyższymi argumentami.

Po pierwsze, jeśli wyższa płaca motywuje do większego wysiłku i angażowania się w wykonywaną pracę. Pracownicy z większymi zdolnościami będą wówczas chętniej podnosili swoje kwalifikacje, co tylko usprawni wykonywaną pracę.

Następnie, gdy wyższa płaca może wpłynąć na wzrost lojalności pracowników. W sytuacji, gdy istnieje presja ze strony związków zawodowych, to lepiej jest płacić wyższą płacę jako formę ubezpieczenia się przed niepotrzebnymi stratami wydajności pracy.

Ponadto przedsiębiorstwo płaci wyższe wynagrodzenie, gdy rodzaj wykonywanej pracy nie pozwala obserwować jakości i wydajności wykonywania pracy przez pracowników. By uniknąć sytuacji, w której pozwolą sobie oni na obijanie, czy nawet bumelowanie przedsiębiorstwa wolą płacić wyższą płacę, niż tę która oczyszcza rynek pracy. Utrata przez nich pracy, w wypadku, gdy zostaną przyłapani na bumelowaniu, równa się bowiem utracie wyższych zarobków.

Model bumelowania został rozwinięty w modelu Shapiro-Stiglitza. Zakłada się w nim, że celem pracy osób zatrudnionych jest osiągnięcie maksymalizacji oczekiwanej użyteczności, określonej przez płace i wysiłek. Jeśli pracownik będzie się obijał, to jego wysiłek będzie minimalny, a użyteczność równa otrzymywanej płacy. Gdy zostanie przyłapany, to jego użyteczność zmaleje do wielkości zasiłku.

W końcu, stosuje się płacę motywacyjną, by uniknąć rotacji załogi. Nadmierna fluktuacja zwiększa bowiem koszty przedsiębiorstwa ograniczając jego zysk. Każdy nowo zatrudniony pracownik musi być przeszkolony i przystosowany do wykonywanej pracy, przez co początkowo jest mniej efektywny. Każde zaś zwolnienie z pracy, to dodatkowe koszty odpraw. Suma łącznych kosztów ponoszonych przez przedsiębiorstwo zależy oczywiście od liczby pracowników odchodzących i przychodzących do pracy i jednostkowych kosztów przeszkolenia. By uniknąć niepotrzebnych kosztów przedsiębiorstwo podnosi płace. Z jednej strony powoduje to wzrost części kosztów, a z drugiej prowadzi do spadku kosztów rekrutacji. Taka polityka opłaca się jednak tylko pod warunkiem, że korzyści z podwyższania płacy są większe niż koszty. Powyższe rozumowanie można formalnie zapisać:

Tak więc, przedsiębiorstwo, aby uniknąć kosztów rekrutacji nowych pracowników, gotowe jest podnieść pensje o tyle o ile spadają koszty rekrutacji.

4. Teorie poszukiwań na rynku pracy

Teorie poszukiwań nawiązują do charakteru informacji rynkowej a przede wszystkim do jej roli w kształtowaniu decyzji podmiotów uczestniczących na rynku pracy. Zakładają one, że oferty pracy są heterogeniczne, czyli różnią się zarówno pod względem wymagań jak i oferowanych stawek płac. Szukający pracy również różnią się pod względem kwalifikacji, doświadczenia, zachowania i oczekiwań płacowych. Przy czym, im pracodawca ma wyższe wymagania, tym większą oferuje płacę. Proces poszukiwania pracy jest kosztowny i pracochłonny, dlatego w modelu zakłada się, że poszukujący, jeśli ma pracę, to z niej rezygnuje, by móc efektywniej starać się o nowe zatrudnienie. Staranie się o zatrudnienie odbywa się dopóki krańcowe koszty nie zrównają się z krańcowymi korzyściami poszukiwań. Ponadto w teoriach poszukiwań zakłada się, że poszukujący posiada pewną wiedzę o dystrybucji ofert pracy w określonym zawodzie, ale nie wie dokładnie jakie są stawki płac. Utrudnieniem w szybkim znalezieniu zatrudnienia jest asymetria informacyjna i związane z nią koszty poszukiwań. W powyższym ujęciu brakuje miejsca na inne ograniczenia procesu poszukiwania pracy, takie jak mała dostępności lub atrakcyjność pracy oraz niska motywacja i  intensywność w znajdowaniu pracy.

Na szczególna uwagę zasługują tu dwie teorie, które próbują wyjaśnić istotę i motywy procesu poszukiwań pracy, a mianowicie: płacy progowej i liczebności próbki.

Pierwsza teoria analizuje sytuację, w której oczekiwania osób poszukujących pracy skupiają się tylko na wysokości płacy, a nie na przykład na liczbie ofert.

Zakłada się w nich, że poszukujący ma pewną wiedzę o dystrybucji ofert płacowych w określonej grupie kwalifikacji, na lokalnym rynku pracy, ale nie wie, które przedsiębiorstwo oferuje jakie stawki płac. Bezrobotny z jednej strony rozpatruje koszty poszukiwań, z drugiej zaś korzyści jakie może uzyskać w wyniku poszukiwań. Proces poszukiwań zaczyna od ustalenia poziomu płacy minimalnej, zwanej też progową, poniżej której nie podejmie zatrudnienia. Płaca ta stanowi więc granicę opłacalności dalszych poszukiwań, czyli wyraża zrównanie się ponoszonych kosztów z przewidywanymi korzyściami (płacą). Proces starania się o zatrudnienie polega na tym, że bezrobotny w swoich poszukiwaniach porównuje oferowane mu płace z płacą progową i bierze pod uwagę tylko te oferty, które są wyższe lub równe owej płacy. Niewłaściwa ocena, czyli zbyt duże wymagania płacowe, mogą bowiem negatywnie wpłynąć na możliwości znalezienia odpowiedniej pracy, wydłużając zasadniczo czas poszukiwań, zwiększając tym samym koszty.

Inny alternatywny sposób poszukiwań pracy opisuje model liczebności próbki. Opiera się na założeniu, że bezrobotny w  swoich poszukiwaniach pracy kieruje się wyborem najkorzystniejszej oferty pracy, z  wcześniej określonej próbki ofert, odpowiadającej jego preferencjom. Model ten wyjaśnia właściwości i sposób określania liczebności owej próbki. Zakłada się w nim, że oferty pracy różnią się jedynie wielkością płac, a bezrobotni o podobnych kwalifikacjach znają ich rozkład. Nie wiedzą jednak, które firmy zgłaszają zapotrzebowanie na pracę. Proces poszukiwań ma na celu znalezienie grupy pracodawców, którzy proponują miejsca pracy jednakowo opłacane i odpowiadające oczekiwaniom bezrobotnym. Dotarcie do określonej grupy firm wiąże się z ponoszeniem kosztów. Im większa jest badana próba tym wyższe są ponoszone koszty. Z drugiej strony bezrobotni spodziewają się uzyskać określone korzyści płacowe. Dlatego też określają optymalną wielkość przedsiębiorstw do których chcą dotrzeć. Gdy więc na rynku istnieje określona liczba ofert płacowych, o znanym rozkładzie, to wysokość oczekiwanej płacy można określić jako sumę iloczynów poszczególnych ofert płacowych i ich prawdopodobieństwa.

4. Luka Okuna

Luka Okuna, lub luka PKB dotyczy zależności między PKB a stopą bezrobocia. Określa się, że każde przekroczenie o 1% faktycznej stopy bezrobocia jej poziomu rzeczywistego powoduje spadek PKB realnego 1%β w stosunku do potencjalnego. Parametr β jest różny dla różnych krajów (początkowo wynosił 3 punkty procentowe).

Zależność powyższą można opisać jako:

u-naturalna stopa bezrobocia

g- tempo wzrostu produktu

I. Pytania sprawdzające

1. Co to jest rynek pracy?

2. Określ podstawowe elementy rynku pracy.

3. Co to jest popyt na pracę i jakie są jego determinanty?

4. Od czego zależy funkcja popytu na pracę?

5. Co to jest podaż pracy i jakie są jej determinanty?

6. Od czego zależy funkcja podaży pracy?

8. Co charakteryzuje osobę bezrobotną?

9. Jak mierzy się bezrobocie faktyczne?

10. Jakie są dwa sposoby pomiaru bezrobocia w Polsce?

11. Wyjaśnij jaki wpływ na naturalną stopę bezrobocia może mieć wprowadzenie przez przedsiębiorstwa płacy efektywnościowej oraz wzrost świadczeń socjalnych w okresie bezrobocia.

12. Czym różni się bezrobocie równowagi od NAIRU?

13. Co determinuje poziom bezrobocia równowagi?

14. Co determinuje poziom NAIRU?

15. Dlaczego pracodawcy stosują politykę płacy efektywnościowej?

16. Podaj warunki wprowadzenia płacy efektywnościowej w przedsiębiorstwie, w modelu rotacji.

17. Czego dotyczy Luka Okuna?

II. Pytania analityczno-rachunkowe

Zadanie 1

Opisz, jaki wpływ na naturalną stopę bezrobocia mają poniższe fakty:

1. Wzrost liczby pracowników zrzeszony w związkach zawodowych

2. Spadek płacy minimalnej

3. Wzrost świadczeń socjalnych w okresie bezrobocia

4. Wprowadzenie przez przedsiębiorstwa płacy efektywnościowej

Zadanie 2

Dana jest funkcja podaży pracy N= 1000 + 12 (W/P) i popytu na pracę: N= 2000- 8 (W/P). Wykreśl obie funkcje. Znajdź poziom równowagi zatrudnienia i płacy realnej.

Zadanie 3

Stopa utraty pracy jest równa 3 % w stosunku do zasobu pracujących, zaś stopa znajdywania pracy 20 %, w stosunku do zasobu bezrobotnych. Liczba pracujących to 1000 osób.

a ) Ile wynosi stopa bezrobocia i liczba bezrobotnych w równowadze?

b) Jeśli liczba pracujących wzrasta o 300 osób, to jaki to ma wpływ na naturalną i faktyczną stopę bezrobocia?

c) Jeśli siła robocza wzrośnie o 200, to jaki to ma natychmiastowy i długofalowy wpływ na stopę bezrobocia?

Zadanie 4

Załóżmy, że funkcja produkcji pewnej gospodarki jest równa Y= 10N^0,5. Przy płacy realnej W/P=0,25 przedsiębiorstwo nie stosuje polityki płacy efektywnościowej. Po pewnym czasie zmieniło strategię i chcąc zwiększyć motywację pracowników przeszło na politykę efektywnościową. Koszty rekrutacji są równe: c= 1- (W/P)². Jak zmienił się popyt na pracę? Jaki to ma wpływ na naturalną stopę bezrobocia?

Zadanie 5 (2/77 Ćw.)

Wiedząc, że w kolejnych latach od 2001 do 2003 roku stopa bezrobocia wynosiła 0,05, 0,04 oraz 0,06. Przyjmijmy, że naturalna stopa bezrobocia wynosi 6%.

1. Oblicz lukę Okuna dla każdego roku

2. Jaka jest zależność między PKB realnym a potencjalnym dal każdego roku?

3. Oblicz potencjalny PKB w 2001 roku jeśli realny PKB wynosi 2000.

Test z poprzedniego semestru

1. Stopa bezrobocia zarejestrowanego to:

1. udział bezrobotnych wśród siły roboczej

2. stosunek liczby bezrobotnych do osób w wieku produkcyjnym

2. Popyt na pracę, to

1. wolne miejsca pracy

2. osoby chętne do pracy

3. Płaca minimalna ma wpływ na:

1. wzrost bezrobocia

2. spadek bezrobocia

4. Ujęcie zasobowe bezrobocia dotyczy:

1. wpływów i wypływów do zasobu bezrobotnych

b) liczby bezrobotnych pod koniec badanego okresu

5. Przedstaw graficznie konsekwencje zmniejszenia władzy (siły) związków

zawodowych

6. Stopa utraty pracy jest równa 3 % w stosunku do zasobu pracujących, zaś stopa znajdywania pracy 20 %, w stosunku do zasobu bezrobotnych. Liczba pracujących to 1000 osób.

a ) Ile wynosi stopa bezrobocia i liczba bezrobotnych w równowadze?

b) Jeśli liczba pracujących wzrasta o 300 osób, to jaki to ma wpływ na naturalną i faktyczną stopę bezrobocia?

9. Załóżmy, że funkcja produkcji pewnej gospodarki jest równa Y= 10N^0,5. Przy płacy realnej W/P=0,25 przedsiębiorstwo nie stosuje polityki płacy efektywnościowej. Po pewnym czasie zmieniło strategię i chcąc zwiększyć motywację pracowników przeszło na politykę efektywnościową. Koszty rekrutacji są równe: c= 1- (W/P)². Jak zmienił się popyt na pracę?

Kwiatkowski E., Bezrobocie. Podstawy teoretyczne, str. 152, PWN, W-wa 2002.

Socha M., Sztanderska U., Strukturalne podstawy bezrobocia w Polsce, str. 56, PWN, W-wa 2000.

Góra M., Rynek pracy w świetle ciągłej restrukturyzacji, w: “ Tworzenie zatrudnienia a restrukturyzacja ekonomiczna” Galinowska S., Walewski M. (red.), str. 95, CASE, W-wa 2000.

Socha M., Sztanderska U., Strukturalne podstawy bezrobocia w Polsce, str. 36, PWN, W-wa 2000.

Obliczenia naturalnej stopy bezrobocia dotyczą okresu 1993-1998. W cytowanej pozycji prezentowane są również szacunki według metody zaproponowanej przez Gärtnera (uzyskując wyższą stopę od CEPR do 1997 i niższą dla 1998), oraz Dardy'ego, Haltiwangera i Planta (uzyskując niższe wyniki niż CEPR).

Kwiatkowski E., Bezrobocie w Polsce-tendencje, determinanty i implikacje dla polityki gospodarczej, Materiały na konferencje nt.: „Zagadnienia bezrobocia w Polsce”, str. 25, PWN, W-wa 2002.

Szacunki dotyczą lat 1993-2000. Autor prezentuje również metodę zaproponowaną przez Marstona (otrzymując większą stopę bezrobocia naturalnego do 1998 roku i niższą w 2000 niż to podają szacunki CEPR).

Dr Renata Wojciechowska,, Bezrobocie, Skrypt 5, Makroekonomia II, Semestr zimowy 2004/2005

13

PRACUJĄCY

(Z)

BIERNI

(N)

BEZROBOTNI

(B)

ZN

BN

NB

BZ

ZB

NZ

C

B

D

n₀

n₁

W₀/P­­₁

W₀/P₀

Płaca realna

A

PR₁

PR₀

PP₀

PP₁

NAIRU

---