Religioznawstwo, Historia powszechna
Prawosławie
Informacje ogólne
Prawosławie, ortodoksja, potoczne określenie wschodniobizantyjskiego które jest dosłownym starosłowiańskim tłumaczeniem greckiego terminu - "prawowierność". Używane zarówno we wschodniej, jak i zachodniej części starożytnego cesarstwa rzymskiego już od poł. II w. dla nazwania prawdziwej wiary.
Od IX w. oznacza nie tylko chrześcijaństwo tkwiące korzeniami w Kościele pierwotnym - apostolskim, ale także:
1) jednolitość doktrynalną, która kształtowała się stopniowo, w sporach i walkach o charakter i znaczenie dogmatów oraz zasad prawa kościelnego w łonie chrześcijaństwa.
2) instytucję reprezentującą wyznanie, czyli Kościół o specyficznej strukturze, tradycji i obrządku.
3) twórczość duchową i materialną tych krajów, w których prawosławie rozwijało się i zostało przyswojone.
Rozpad Kościoła i ostateczne ukształtowanie się prawosławia. Ostateczne rozdzielenie - prawosławnego i zachodniego - dokonało się w 1054, kiedy papież Leon IX wykluczył z Kościoła patriarchę Konstantynopola, Michała Cerulariusza, w wyniku odrzucenia przez Kościół wschodni przyjętych w 787 na VII soborze powszechnym w Nicei.Różnice doktrynalne okazały się niemożliwe do przezwyciężenia i dotyczyły następujących kwestii:
pochodzenia Ducha Św. od Ojca i Syna
pierwszeństwa apostoła w stosunku do innych apostołów.
prymatu biskupa rzymskiego (jako namiestnika i widzialnej głowy Kościoła, a później także jego nieomylności.
czyśćca.
niepokalanego poczęcia, pomimo oddawania Matce Bożej wielkiej czci. Wg prawosławia dogmat stawia Ją ponad ludźmi i ponad ludzkim losem, co jest nienaturalne, gdyż jako urodzona nie mogła być wolna od grzechu pierworodnego. Nie uwłacza to Jej świętości, gdyż dzięki niej została wyróżniona spośród ludzi.
ogłoszonego w 1950 dogmatu o wniebowzięciu Najświętszej Marii Panny.
Autokefaliczne kościoły.Kościół prawosławny dzieli się na autokefaliczne Kościoły lokalne, krajowe. Powstanie nowego Kościoła jest uwarunkowane zgodą Kościoła-macierzy, z którego wyłania się on jako samodzielna organizacja. Każdy Kościół autokefaliczny ma swe własne organa o znaczeniu ogólnokościelnym, a mianowici1) krajowy - naczelnego kierownika Kościoła, biskupa najwyższej rangi, np. arcybiskupa (Grecja lub Cypr), metropolitę (Albania, Polska, Słowacja, Czechy), (Kościoły wschodnie, Rosja, Gruzja, Rumunia, Serbia, Bułgaria).2) organa kolegialne, jak biskupów, rady przyboczne głowy Kościoła lub biskupa diecezjalnego, tworzone przez biskupów, kler i wiernych, których zadaniem jest rozstrzyganie spraw społeczno-kościelnych i gospodarczych. Takie rady istnieją w patriarchacie konstantynopolitańskim, Kościele rumuńskim, serbskim, bułgarskim i in.Kościół autokefaliczny jest administracyjnie podzielony na z biskupami ordynariuszami na czele. Każda diecezja ma swe ciała kolegialne (np. zebranie diecezjalne, rady, konsystorze itp.). Diecezja dzieli się na okręgi - dekanaty z dziekanami na czele. Dekanat składa się z parafii, z proboszczami i wikariuszami. Przy proboszczu działa rada parafialna. Kapłani są mianowani przez biskupa, biskupi przez głowę Kościoła na wniosek synodu albo soboru. Kapłana konsekruje biskup. Konsekracja biskupa jest dokonywana przez co najmniej dwóch jego zwierzchników .W Polsce działa Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny składający się z czterech diecezji: warszawsko-bielskiej, białostocko-gdańskiej, łódzko-poznańskiej i wrocławsko-szczecińskiej. Obejmują one przeszło 150 parafii liczących prawie 400 tys. wyznawców. 13 V 1998 arcybiskup Sawa , ordynariusz prawosławnej diecezji białostocko-gdańskiej, został wybrany przez Sobór Biskupów zwierzchnikiem Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego. Arcybiskup Sawa od ponad 20 lat jest wykładowcą na Sekcji Teologii Prawosławnej w Akademii Teologicznej w Warszawie. Jest także zwierzchnikiem Prawosławnego Ordynariatu Wojska Polskiego w stopniu generała brygady. Prawosławie czynnie uczestniczy w światowym.
Próby zjednoczenia Kościoła.
Patriarcha Konstantynopola już w 1920 ogłosił wstępny program działania zmierzający w kierunku zjednoczenia Kościołów chrześcijańskich. Po II wojnie światowej prawosławie włączyło się w prace Światowej Rady Kościołów. W 1964 doszło do pierwszego spotkania patriarchy Konstantynopola Athenagorasa z papieżem, podczas którego wyrażono wolę współpracy.
W listopadzie 1979 papież złożył oficjalną wizytę patriarsze Dymitriosowi w Konstantynopolu. Obaj uczestniczyli zarówno w nabożeństwie katolickim, jak i prawosławnym. W 1983 na zgromadzeniu generalnym Światowej Rady Kościołów wyznawcy prawosławia wystąpili z pakietem inicjatyw pokojowych i rozbrojeniowych.
Wyznawcy prawosławia.
Zgodnie z szacunkami określa się, że prawosławie wyznaje ponad 180 mln ludności, w tym na terytorium byłego ZSRR 80 mln, w Rumunii 14 mln , w Grecji 10 mln , w byłej Jugosławii 9 mln (głównie Serbowie, Czarnogórcy, Macedończycy), w Bułgarii 6 mln, w Stanach Zjednoczonych 4 mln. Ponadto wyznawcy prawosławia żyją w Azji Środkowej i Wschodniej, w Chinach, Korei i w Japonii.
Ortodoksja (z greckiego "ortodoxia"), oznacza: 1) prawowierność, 2)
Nazwa używana powszechnie na określenie wschodniobizantyjskiego zarówno we wschodniej, jak i w zachodniej części cesarstwa rzymskiego już od II w. n.e. Oznacza ona prawdziwą wiarę. Termin ten występuje zarówno w zabytkach piśmiennictwa - w dziełach starożytnych pisarzy chrześcijańskich i - jak i w zabytkach liturgicznych.
Po ostatecznym zwycięstwie Kościoła nad tzw. ikonoklastów i po potępieniu jej na oraz po ustaleniu z tego powodu święta Triumfu Prawosławia (842) nazwa "prawosławie - ortodoksja" została szeroko rozpowszechniona, szczególnie na Wschodzie.
Oznacza ona nie tylko wyznanie odłamu chrześcijaństwa wschodniego, lecz również instytucję reprezentującą wyznanie, Kościół o specyficznej strukturze, tradycji i obrządku.
Ojcowie Kościoła, nazwa nadana przez w okresie od IV do VIII w., filozofom, teologom i pisarzom kościelnym, których dzieła cieszyły się szczególnym autorytetem w sprawach doktrynalnych. Należą do nich m.in.:
1) ojciec historii kościelnej, biskup w którego poglądy zostały tylko wybiórczo zaakceptowane przez Kościół.
2) Hilary, biskup Poitiers (?-367), teolog-polemista, biorący czynny udział w sporach z ., biskup (?-373). Wsławił się wystąpieniem przeciwko na soborze nicejskim.
4) Bazyli Wielki, biskup Cezarei kapadockiej (?-379) założyciel i organizator życia zakonnego, pisarz, asceta.
5), uczeń Bazylego, teolog, mówca i pisarz. Szczególnie wysoko cenione są jego listy o treści filozoficzno-teologicznej.
6) młodszy brat Bazylego, biskup Sebasty, uznany za ojca mistyki. Przeciwnik. Autor wyłożonego w Oratio catechetica magna pierwszego systemu prawowiernej teologii oraz utworu tworzącego podstawy mistyki kościelnej Życie Mojżesza.
7) Cyryl Jerozolimski (?-396), autor katechezy dla neofitów i katechumenów.
8) Ambroży (?-397), biskup Mediolanu, prawnik i retor.
9) biskup Salaminy i metropolita Cypru. Większość jego pism zaginęła, pozostały przepisane przez innych obszerne cytaty. Wiele zawartych w nich poglądów Kościół odrzucił.
10) Jan Chryzostom, patriarcha Konstantynopola (?-407), mówca i egzegeta.
11) Hieronim (?-419), znany jako tłumacz i komentator ksiąg świętych, autor Wulgaty.
12) Teodor, biskup Mopsuestii w Cylicji (?-428), autor wielu pism polemicznych.
13), właściwie Aureliusz Augustyn, biskup Hippony, filozof i teolog, który znalazł koncepcję filozoficzną będącą wyrazem odrębnej, chrześcijańskiej postawy wobec Boga i świata. Z zapałem bronił nauki Kościoła i tworzył ją. Z uporem zwalczał wszelkie odstępstwa od dogmatów i próby podważenia jedności Kościoła, w szczególności:, donacjanizm,.
14) Cyryl, biskup Aleksandrii (?-444), znany z ostrych polemik z nestorianami na soborze efeskim.
15) Teodor, biskup Cyru koło Antiochii (?-458), historyk. Uzupełnił historię kościelną Euzebiusza. Znaczna część jego poglądów nie została zaakceptowana przez Kościół. Od poł. V w. rozwój literatury kościelnej gwałtownie upada. Na miano Ojca Kościoła zasłużył sobie w tym okresie jedynie:
16) mistyk, którego dzieła wywarły znaczący wpływ na kształtowanie się doktryny kościelnej w średniowieczu. Do Ojców Kościoła dołączyli myśliciele VI i VII w.:
17) autor De consolatione philosophiae (O jedności filozofii).
18, który opisał historię.
19) twórca dzieła poświęconego dziejom Franków, stanowiącego cenne źródło wiadomości o stosunkach kościelnych.
20) Izydor z Sewilli (ok. 570-636), Hiszpan, autor Origenes seu Etymologiae, wielkiej encyklopedii wiedzy kościelnej tego czasu.
Żaden z wymienionych filozofów i teologów nie został uznany za wyraziciela całej doktryny Kościoła. Syntezy takiej bowiem dokonał dopiero.
Żydzi
Izraelici, semicki lud koczowniczy, który w XIII w. p.n.e. podbił, stopniowo wchłaniając miejscową ludność i wiele przejmując z ich kultury. Prawdopodobnie ich przybycie do należy utożsamiać z opisanym w opuszczeniem przez 12 plemion izraelskich pod wodzą. Pod koniec XI w. p.n.e. wszystkie plemiona izraelskie zostały zjednoczone pod wodzą.
Nazwa Stary Testament wywodzi się od(geneza Hebrajczycy), który określił tak objawienie Boże przed. Wraz z podział na S.T. i , utrwaliła się ona od czasów.
Stary Testament kształtował się około tysiąca lat - jego najstarszy fragment, Pieśń Debory z Księgi Sędziów, datowany jest na XII w. p.n.e., najmłodsze, np. Księga Daniela i pewne psalmy, pochodzą z II w. p.n.e. Niektóre księgi, m.in. Mądrość Syracha, część pism prorockich, są jednorazowym dokonaniem konkretnej osoby, in. zaś, jak Pięcioksiąg Mojżeszowy i psałterz, powstawały w ciągu wielu stuleci.
Przeważającą część Starego Testamentu napisano w języku hebrajskim, nieliczne partie po aramejsku i grecku. Obecny układ Biblii Hebrajskiej jest dziełem uczonych żydowskich działających około 90-100 w Jamni. Obejmuje 24 księgi (lub 39, jeśli części pewnych z nich policzy się jako teksty oddzielne) ujęte w 3 grupy: 1) Tora, tj. Prawo - czyli Pięcioksiąg Mojżeszowy.
2) Newiim, tj. Prorocy - czyli księgi: Jozuego, Sędziów, Samuela, Królów, oraz pisma Izajasza, Jeremiasza, Ezechiela (prorocy więksi) i tzw. Księga Dwunastu (Ozeasza, Joela, Amosa, Abdiasza, Jonasza, Micheasza, Nahuma, Habakuka, Sofoniasza, Aggeusza, Zachariasza, Malachiasza - prorocy mniejsi).
3) Ketuwim, tj. Pisma - czyli Psalmy, Pieśń nad Pieśniami, Lamentacje oraz księgi: Przysłów, Hioba, Rut, Koheleta, Estery, Daniela, Ezdrasza-Nehemiasza i Kronik. Od pierwszych liter nazw tych 3 grup kanon judaistyczny określa się skrótem TaNaCh (w języku hebrajskim literę kaf - k, czyta się po samogłosce jako ch).
Chrześcijanie, wzorem, zwiększyli liczbę ksiąg do 46 dzieląc pewne z nich na dwoje (podział ten przejęły współczesne wydania Biblii Hebrajskiej) i dodając 7 spośród tych, które znajdowały się w greckim przekładzie, ale zostały odrzucone przez - były to, nazwane później deuterokanonicznymi, księgi: Tobiasza, Judyty, Barucha, Mądrości, obie Machabejskie i Mądrość Syracha.
Ponadto jako oddzielne potraktowano każde z pism 12 proroków mniejszych. Całość podzielono na zbiory ksiąg historycznych, dydaktycznych i prorockich. Na ten ostatni zbiór złożyły się pisma proroków większych i mniejszych uzupełnione o księgi Daniela (rozszerzoną) i Barucha oraz Lamentacje. Przedostatni zbiór obejmował księgi: Hioba, Przysłów, Koheleta oraz Psalmy, Pieśń nad Pieśniami i Mądrość Syracha . Pozostałe pisma weszły do zbioru ksiąg historycznych.
Kanon Starego Testamentu w takiej postaci uznał ostatecznie za obowiązujący w Kościele katolickim, potwierdzając równocześnie uchwałę soboru florenckiego z 1441, stanowiącą, że Stary Testament (wraz z Nowym Testamentem) powstawał pod natchnieniem Ducha Św. i że jego faktycznym autorem jest Bóg - stanowisko takie utrzymano do dziś, przy czym sobór watykański II zaakcentował rolę człowieka jako współtwórcy Pisma Św.
Protestanci odrzucili księgi deuterokanoniczne, choć dołączył je do swego przekładu Biblii. Kościół prawosławny do XVII w. miał kanon podobny do katolickiego, później, pod wpływem nauki protestanckiej, część teologów (zwłaszcza z Cerkwi rosyjskiej) zaczęła kwestionować kanoniczność ksiąg spoza Biblii Hebrajskiej. Inne kościoły chrześcijańskie (syryjski, koptyjski, etiopski, ormiański) przyjmując kanon katolicki uzupełniały go często o (np. kolejne księgi Machabejskie i Ezdrasza, Księga Henocha, Jubileusze).
Podziału ksiąg Starego Testamentu na wiersze dokonali, opierając się na tradycji, masoreci (do IX w. n.e.), ich dziełem jest również wokalizacja tekstu hebrajskiego, tj. opatrzenie liter znakami samogłoskowymi - tzw. tekst masorecki zastąpił wszystkie wcześniejsze wersje Biblii Hebrajskiej.
Głównym tematem Starego Testamentu są pradzieje i dzieje Izraela jako ludu wybranego przez Boga, ukazane w formie kronikarskiej bądź poprzez proroctwa - dopełniają je przepisy prawno-religijne oraz refleksja teologiczno-moralna i filozoficzna. Dla chrześcijan Stary Testament stanowi wstępną część historii zbawienia, zapowiadającą i przygotowującą przyjście Jezusa Chrystusa.
Pod względem literackim Stary Testament jest tworem złożonym - obejmuje poezję i prozę: mowy, kazania, modlitwy, dokumenty, listy, przepisy rytualne, przede wszystkim zaś opowiadania historyczne i legendarno-mityczne. Stanowi nie tylko jeden z największych pomników literatury światowej, ale też ważne źródło poznania dziejów starożytnych. Był tłumaczony na wszystkie ważniejsze języki świata - do najstarszych przekładów należą: grecka Septuaginta, syryjska Peszitta i łacińska.
Żydzi, określenie słowiańskie, pochodzące z języków romańskich, oznaczające, Judejczyków (z hebrajskiego Jehudi), lud pochodzenia semickiego, z którego ok. 30% zamieszkuje współcześnie państwo, a ok. 70% tzw. (hebrajskie galut) w różnych rejonach świata.
Nazwa Żydzi (w swej wersji oryginalnej) oznaczała pierwotnie członków jednego z 12 plemion izraelskich, plemienia Judy, potem mieszkańców , wreszcie wszystkich przedstawicieli tego ludu, zwłaszcza wyznających judaizm.
Wg tradycji własnej Żydów ich początki łączą się z postaciami patriarchów, szczególnie Abrahama, Izaaka i Jakuba, którzy prawdopodobnie byli naczelnikami klanów nomadów wędrujących w II tysiącleciu p.n.e. po obszarze Bliskiego Wschodu, niekiedy zapuszczających się aż do Egiptu. Stamtąd przodkowie Żydów w XIII w. p.n.e. pod wodzą Mojżesza przywędrowali na terytorium Kanaanu, czyli Palestyny, która stanowiła ziemię obiecaną im i ich praojcom przez Jahwe - wydarzenia z tym związane opisują: Pięcioksiąg Mojżeszowy i Księga Jozuego (Jozue).
Po trwającej blisko 200 lat epoce sędziów, w której nastąpiło ostateczne uformowanie się Żydów jako narodu (m.in. przez integrację przybyszów z miejscową ludnością), utworzyli oni ok. 1025 p.n.e. królestwo, którym władali kolejno: Saul, Dawid i Salomon (za jego czasów powstała pierwsza Świątynia Jerozolimska). Po śmierci Salomona rozpadło się ono na dwa królestwa: Izraela ze stolicą w Sychem, a później w Samarii, i Judy ze stolicą w Jerozolimie. 722-721 p.n.e. Izrael podbili Asyryjczycy, a Judę 597-587 p.n.e. Babilończycy - ta druga data daje początek okresowi tzw. niewoli babilońskiej, zakończonej 538 dzięki edyktowi Cyrusa II Wielkiego, wydanemu po pokonaniu przez niego Babilonii, nakazującemu Żydom powrót do Palestyny, która stała się odtąd prowincją perską (jej pierwszym namiestnikiem był Szeszbassar). Wg tradycji żydowskiej uprowadzeni przez Asyryjczyków członkowie 10 plemion zamieszkujących królestwo Izraela nigdy do ojczyzny nie powrócili (tzw. plemiona zaginione), a jedynymi przedstawicielami narodu wybranego pozostały odtąd plemiona Judy i Beniamina z królestwa Judy oraz potomkowie Lewiego, którzy, jako przeznaczeni do zajmowania się sprawami kultu, nie otrzymali w Kanaanie przydziału ziemi.
W okresie dwóch królestw i niewoli w narodzie żydowskim pojawiło się wiele wybitnych osobistości, np. król Judy Jozjasz (ok. 640-609, inicjator reform religijnych przeprowadzonych na podstawie odnalezionego za jego panowania tekstu Prawa Bożego, prawdopodobnie Ksiegi Powtórzonego Prawa) oraz prorocy, m.in.: Ozeasz, Jonasz, Ezechiel, Jeremiasz, Izajasz, Daniel. Żydzi przejęli od najeźdźców alfabet (zastąpił wcześniejsze pismo paleohebrajskie, przekształcając się w używane do dziś pismo tzw. kwadratowe) i język aramejski (stał się najpierw mową dnia codziennego, później także liturgii synagogalnej, wypierając hebrajszczyznę). Po powrocie z Babilonu rozpoczęto wznoszenie tzw. drugiej Świątyni Jerozolimskiej, która stała się odtąd ośrodkiem życia narodowego Żydów.
2. połowa V i początek IV w. p.n.e. to czas działalności Ezdrasza i Nehemiasza oraz ustalenia i zamknięcia (ok. 400) kanonu Pięcioksięgu Mojżeszowego. Z V w. p.n.e. pochodzą dokumenty świadczące o istnieniu na Elefantynie sporej osady żołnierzy żydowskich w służbie faraona. Około połowy IV w. dokonało się ostateczne odłączenie od wspólnoty Samarytan. Około 332 p.n.e. Palestyna znalazła się w obrębie imperium Aleksandra III Wielkiego, po jego śmierci 323 trafiła pod panowanie, a ok. 197 p.n.e. . Był to okres postępującej hellenizacji Żydów i rozkwitu diaspory w (Septuaginta) - w Egipcie z inicjatywy powstała wówczas tolerowana przez Jerozolimę świątynia w Leontopolis. W wyniku powstania Machabeuszy 167-164 p.n.e. (reakcja na prześladowania za Antiocha IV Epifanesa) i trwających potem do ok. 140 walk Palestyna odzyskała niepodległość.
Od 63 p.n.e. była państwem sprzymierzonym z imperium rzymskim (faktycznie od niego zależnym), od 6 n.e. jego prowincją zarządzaną przez prokuratorów. Zamieszkiwało ją wówczas ok. 2,5 mln Żydów - aż 5,5 mln żyło natomiast poza Palestyną. W dziejach kultury okres ten nosi miano międzytestamentalnego (powstanie licznych, działalność i wspólnota z , ustalenie kanonu Starego Testamentu, początki).
Żydzi występowali przeciw władzy Rzymian (zwłaszcza), tocząc z nimi heroiczne walki podczas (66-74) i powstania Bar Kochby (132-135). Burzyli się też Żydzi mieszkający w Egipcie (115-117). Wszystkie te zrywy zakończyły się klęską - przyniosły zburzenie Jerozolimy i Świątyni, wygnanie Żydów z Palestyny, a także likwidację najstarszej i najludniejszej diaspory egipskiej.
Wobec braku centrum politycznego jedynym czynnikiem integrującym Żydów jako naród stała się odtąd ich religia - judaizm, wzrosła też rola rabinów, przywódców duchowych lokalnych wspólnot żydowskich. Wspólnoty takie powstawały w różnych rejonach basenu Morza Śródziemnego i Bliskiego Wschodu. Największą stanowiła gmina babilońska, gdzie bujnie rozwijało się życie umysłowe i gdzie opracowano jedną z dwu wersji. W VIII w. wśród Żydów z Mezopotamii powstał karamizm - odrzucający Talmud i tradycję ustną ruch religijny, zapoczątkowany przez Anana ben Dawida, który spowodował poważny rozłam w łonie judaizmu, rozszerzając się do X w. m.in. na Syrię, północną Afrykę, Persję, Bizancjum.
Na terenach opanowanych przez muzułmanów status Żydów regulował edykt kalifa (637) - byli oni, jak chrześcijanie, uznawani za tolerowanych niewiernych. W państwach chrześcijańskich również ich tolerowano. Ponieważ prawo utrudniało lub wręcz uniemożliwiało im zakup ziemi, zajmowali się głównie handlem (m.in. pośrednictwem w wymianie między Wschodem a Zachodem) i działalnością finansową (np. udzielaniem pożyczek na procent, czego Kościół katolicki zakazywał chrześcijanom). Prowadzili też, zwłaszcza w krajach muzułmańskich, ożywioną działalność naukową i filozoficzno-religijną, m.in. dzięki nim europejskie średniowiecze przyswoiło sobie filozofię grecką. Z czasem Żydzi zaczęli integrować się częściowo z ludnością krajów osiedlenia, w wyniku czego utworzyli kilka grup etniczno-kulturowych, z których najważniejsze to.
Od XI w. w Europie nasiliły się postawy antyżydowskie, związane z ogólnymi nastrojami fanatyzmu religijnego towarzyszącego. W czasie zarazy 1348-1351 oskarżano Żydów o zatruwanie studzien, inkwizycja z kolei przypisywała im m.in. bezczeszczenie hostii, mordy rytualne. Pojawiły się dyskryminujące ich przepisy prawa, np. nakazy zamieszkiwania w wydzielonych obszarach (getta) lub poza murami miasta czy noszenia specjalnych strojów. Żydów wygnano z Anglii (1290), Francji (1306, 1394), Hiszpanii (1492), Portugalii (1496-1497), a także z części księstw niemieckich. Rozpoczęte przez katolików prześladowania Żydów kontynuowali protestanci, zarówno, jak i . Zarządzenia papieża Pawła IV (1555) upowszechniły getta w podlegających mu miastach.
W rezultacie tych wszystkich posunięć Żydzi przestali brać udział w życiu gospodarczym i kulturalnym Europy, skupiając się na wewnętrznych problemach swojej wspólnoty. Ich życie codzienne i praktyki religijne regulował od XVI w. kodeks (1542, wersja skrócona 1564-1565). Wygnańcy z Zachodu osiedlali się głównie w Polsce , w niektórych częściach Niemiec i na terenie, gdzie ich sytuacja była znacznie korzystniejsza. Żydzi polscy zaczęli odgrywać dominującą rolę wśród Aszkenazyjczyków - przetrwawszy m.in. kryzys polityczno-ekonomiczny i pogromy XVII w., rozwijali swe życie duchowe, co zaowocowało najpierw odrodzeniem się nadziei mesjanistycznych (później m.in. rozkwitem i uczelni rabinicznych.
W XVIII i XIX w. radykalnej zmianie uległa sytuacja Żydów na zachodzie Europy i w Ameryce. Ograniczenia wobec nich zniosły m.in. Szwecja (1786) i USA (1787), pełnię praw obywatelskich otrzymali najpierw we Francji (1791), a następnie w Belgii (1830), Włoszech (1870), Niemczech (1871), Szwajcarii (1874). XIX-wieczną Europę zamieszkiwało ok. 7 mln Żydów, ok. 750 tys. żyło w Azji i Afryce, ok. 250 tys. w USA, gdzie ich liczba radykalnie rosła, osiągając w czasie I wojny światowej ponad 3 mln - znaczna część imigrantów pochodziła z Rosji i Rumunii, gdzie nadal obowiązywały restrykcje wobec Żydów.
Wraz z emancypacją następowały zmiany kulturowe i obyczajowe w łonie społeczności żydowskiej. Już wcześniej w judaizmie wyodrębniły się wyraźnie 3 nurty: konserwatywny, neoortodoksyjny i reformowany, który brał początek z żydowskiego oświecenia, tzw.. Nasilały się tendencje integracyjne i Żydzi ponownie włączali się w życie krajów, które zamieszkiwali, pojawiło się wielu wybitnych twórców i uczonych pochodzenia żydowskiego (np.,). Równocześnie rodził się (1897 powołanie do życia), będący wyrazem dążenia Żydów do uzyskania statusu oddzielnego narodu, a w dalszej perspektywie - do stworzenia państwa w Palestynie, do której już w XIX w. zaczęli uciekać przed prześladowaniami m.in. Żydzi rosyjscy. Ogłoszona została tzw. deklaracja Balfoura (1917) gwarantująca utworzenie żydowskich "ognisk" narodowych w Palestynie.
Aktywizacji Żydów towarzyszył rozwój. Stali się obiektem prześladowań podczas i bezpośrednio po niej (m.in. 1917-1920 na ogarniętych walkami ziemiach polskich, ukraińskich i białoruskich), czemu nie zapobiegły ustalenia konferencji pokojowej w Paryżu 1919 w sprawie ochrony praw mniejszości. W Rosji, po zwycięstwie 1917, Żydzi uzyskali równouprawnienie (faktycznie bez swobody kultu i wyrażania aspiracji narodowych), 1934 utworzono. W Niemczech po 1933, później także w Rumunii (1937), we Włoszech, na Węgrzech i w Austrii (1938) oraz na obszarze Protektoratu Czech i Moraw (1939) stali się obiektem prześladowań (1948, dzięki uchwaleniu przez rezolucji o podziale Palestyny, powstało Państwo Izrael.
Ocenia się, że na świecie żyje obecnie 13 mln Żydów (1993), z czego w Izraelu 4,3 mln, w Ameryce 6,5 mln, w tym 5,8 mln w USA.
Judaizm
Judaizm, mozaizm, najstarsza monoteistyczna religia, prekursor i , narodowa religia. Wyznawcą jej może być tylko ten, kto urodził się z matki Żydówki. Bardzo rzadko dopuszcza się przyjmowanie wyznawców innego pochodzenia etnicznego. Równocześnie judaizm jest zespołem wartości, norm i postaw etycznych wynikających z tradycji, obyczaju i religii Żydów. Za założyciela religii judaistycznej, uznającej za jedynego Boga (przy czym imienia Jahwe Żydzi nie wymawiają), uchodzi (Mose). Od jego imienia judaizm jest także nazywany "mozaizmem".
Mojżesz żył ok. 1250 p.n.e., był synem Amrama i Jakebed z plemienia, urodzonym w Egipcie. Jest uznawany za założyciela religii, twórcę przymierza między Bogiem i ludem izraelskim, odbiorcę objawień Bożych, wyzwoliciela ludu izraelskiego z niewoli egipskiej, twórcę życia narodowego. Mojżesz dał ludowi, obejmującą pięć ksiąg Mojżeszowych . Będąc założycielem religii był równocześnie prawodawcą, kapłanem i przywódcą swojego ludu. Został uznany za nosiciela Objawienia przez chrześcijaństwo i islam .
Symbolami judaizmu są:
1) Magen David - gwiazda Dawida, zwana także Tarczą Dawida. Jest to sześcioramienna gwiazda utworzona przez dwa przeplatające się trójkąty (heksametr);
Judaizmu doktryna
Podstawę religii Żydów stanowi:
1) wiara w jednego i jedynego Boga, będącego bytem rzeczywistym;
2) ufność i wiara w posłannictwo religijne Żydów, jako naród wybrany przez Boga.
Zasady religii żydowskiej, będące jednocześnie surowo przestrzeganym prawem, zapisane są w , który jest uzupełnieniem.
Doktryna judaizmu określa następujące przymioty Boga:
1) najwyższy byt i stwórca świata, któremu ludzie muszą oddawać cześć;
2) sprawujący opatrzność nad światem;
3) sprawiedliwy i miłosierny;
4) wszechmocny;
5) wszechobecny;
6) zewnętrzny wobec świata (Ojciec na niebie);
7) bezcielesny (czysty duch), co pociąga za sobą zakaz wyobrażania Boga za pośrednictwem materii - Boga można jedynie przedstawić za pomocą słowa.
Judaizm przyjmuje zasadę harmonii pomiędzy Bogiem i światem, podstawą której jest posłuszeństwo Prawu ogłoszonemu człowiekowi przez Boga oraz przymierze zawarte za pośrednictwem Mojżesza na . Z narodu żydowskiego, jako narodu wybranego, wyjdzie który ustanowi królestwo Boże na ziemi, będące przygotowaniem do ostatecznego królestwa w przyszłym świecie, w którym nastąpi zmartwychwstanie zmarłych i sąd ostateczny oraz powszechny dopełniający dzieło boże.
Koncepcja człowieka zakłada jedność ciała i duszy, co pozwala człowiekowi spełniać powinności wobec Boga i świata (realizację zadań wyznaczonych przez Boga). W doktrynie judaizmu Bóg jest jeden i jedyny. Człowiek chcący wypełnić zadania wyznaczone przez Boga musi się powstrzymać od:
1) bałwochwalstwa;
2) bluźnierstwa;
3) kazirodztwa;
4) zabójstwa;
5) kradzieży;
6) jedzenia mięsa wyrwanego z żywych zwierząt;
7) przestrzegać sprawiedliwości.
Judaizmu etyka
Metafizyczną podstawą są przykazania, które ludziom dał Bóg. Kwintesencja etyki judaizmu zawiera się w dwóch sentencjach biblijnych: Będziesz miłował twojego Boga Jahwe z całego serca, z całej duszy swojej, ze wszystkich swych sił oraz bliźniego swego jak siebie samego. Ponadto Żydów obowiązuje 613 nakazów i zakazów sformułowanych w Biblii i Talmudzie, szczegółowo regulujących życie Żydów zgodnie z nakazami wiary. Dotyczą one m.in. obrzezania dowodu przymierza, modlitwy, przepisów pokarmowych, świąt, postu, zawierania małżeństwa itd. (w chrześcijaństwie, w przeciwieństwie do islamu, usunięto drugie przykazanie, zabraniające czci posągów lub jakichkolwiek zmaterializowanych wyobrażeń Boga. Wokół tego przykazania w Kościele toczył się długi spór znany pod nazwą problemu "obrazoburstwa").
Doktryny religii
Judaizmu etyka
Metafizyczną podstawą są przykazania, które ludziom dał Bóg. Kwintesencja etyki judaizmu zawiera się w dwóch sentencjach biblijnych: Będziesz miłował twojego Boga Jahwe z całego serca, z całej duszy swojej, ze wszystkich swych sił oraz bliźniego swego jak siebie samego. Ponadto Żydów obowiązuje 613 nakazów i zakazów sformułowanych w Biblii (i Talmudzie, szczegółowo regulujących życie Żydów zgodnie z nakazami wiary. Dotyczą one m.in. obrzezania (dowodu przymierza), modlitwy, przepisów pokarmowych, świąt, postu, zawierania małżeństwa itd. (w chrześcijaństwie, w przeciwieństwie do islamu, usunięto drugie przykazanie, zabraniające czci posągów lub jakichkolwiek zmaterializowanych wyobrażeń Boga. Wokół tego przykazania w Kościele toczył się długi spór znany pod nazwą problemu "obrazoburstwa").
Judaizm, mozaizm, najstarsza monoteistyczna religia, prekursor i narodowa religia. Wyznawcą jej może być tylko ten, kto urodził się z matki Żydówki. Bardzo rzadko dopuszcza się przyjmowanie wyznawców innego pochodzenia etnicznego. Równocześnie judaizm jest zespołem wartości, norm i postaw etycznych wynikających z tradycji, obyczaju i religii Żydów. Za założyciela religii judaistycznej, uznającej za jedynego Boga (przy czym imienia Jahwe Żydzi nie wymawiają), uchodzi (Mose). Od jego imienia judaizm jest także nazywany "mozaizmem".
Mojżesz żył ok. 1250 p.n.e., był synem Amrama i Jakebed z plemienia urodzonym w Egipcie. Jest uznawany za założyciela religii, twórcę przymierza między Bogiem i ludem izraelskim, odbiorcę objawień Bożych, wyzwoliciela ludu izraelskiego z niewoli egipskiej, twórcę życia narodowego. Mojżesz dał ludowi obejmującą pięć ksiąg Mojżeszowych (Będąc założycielem religii był równocześnie prawodawcą, kapłanem i przywódcą swojego ludu. Został uznany za nosiciela Objawienia przez chrześcijaństwo i islam .
Symbolami judaizmu są:
1) Magen David - gwiazda Dawida, zwana także Tarczą Dawida. Jest to sześcioramienna gwiazda utworzona przez dwa przeplatające się trójkąty (heksametr);
2) menora - świecznik siedmioramienny wykonany z jednej bryły metalu, który już w pierwotnej chacie służył do oświetlania świętego miejsca (współcześnie również podstawowy element herbu państwa
Miejscem kultu Żydów jest synagoga
Judaizmu doktryna
Podstawę religii Żydów stanowi:
1) wiara w jednego i jedynego Boga, będącego bytem rzeczywistym;
2) ufność i wiara w posłannictwo religijne Żydów, jako naród wybrany przez Boga.
Zasady religii żydowskiej, będące jednocześnie surowo przestrzeganym prawem, zapisane są w który jest uzupełnieniem.
Doktryna judaizmu określa następujące przymioty Boga:
1) najwyższy byt i stwórca świata, któremu ludzie muszą oddawać cześć;
2) sprawujący opatrzność nad światem;
3) sprawiedliwy i miłosierny;
4) wszechmocny;
5) wszechobecny;
6) zewnętrzny wobec świata (Ojciec na niebie);
7) bezcielesny (czysty duch), co pociąga za sobą zakaz wyobrażania Boga za pośrednictwem materii - Boga można jedynie przedstawić za pomocą słowa.
Judaizm przyjmuje zasadę harmonii pomiędzy Bogiem i światem, podstawą której jest posłuszeństwo Prawu ogłoszonemu człowiekowi przez Boga oraz przymierze zawarte za pośrednictwem Mojżesza na Z narodu żydowskiego, jako narodu wybranego, wyjdzie który ustanowi królestwo Boże na ziemi, będące przygotowaniem do ostatecznego królestwa w przyszłym świecie, w którym nastąpi zmartwychwstanie zmarłych i sąd ostateczny oraz powszechny dopełniający dzieło boże.
Koncepcja człowieka zakłada jedność ciała i duszy, co pozwala człowiekowi spełniać powinności wobec Boga i świata (realizację zadań wyznaczonych przez Boga). W doktrynie judaizmu Bóg jest jeden i jedyny. Człowiek chcący wypełnić zadania wyznaczone przez Boga musi się powstrzymać od:
1) bałwochwalstwa;
2) bluźnierstwa;
3) kazirodztwa;
4) zabójstwa;
5) kradzieży;
6) jedzenia mięsa wyrwanego z żywych zwierząt;
7) przestrzegać sprawiedliwości.
Judaizmu etyka
Metafizyczną podstawą są przykazania, które ludziom dał Bóg. Kwintesencja etyki judaizmu zawiera się w dwóch sentencjach biblijnych: Będziesz miłował twojego Boga Jahwe z całego serca, z całej duszy swojej, ze wszystkich swych sił oraz bliźniego swego jak siebie samego. Ponadto Żydów obowiązuje 613 nakazów i zakazów sformułowanych w Biblii (i Talmudzie, szczegółowo regulujących życie Żydów zgodnie z nakazami wiary. Dotyczą one m.in. obrzezania (dowodu przymierza), , modlitwy, przepisów pokarmowych, świąt, postu, zawierania małżeństwa itd. (w chrześcijaństwie, w przeciwieństwie do islamu, usunięto drugie przykazanie, zabraniające czci posągów lub jakichkolwiek zmaterializowanych wyobrażeń Boga. Wokół tego przykazania w Kościele toczył się długi spór znany pod nazwą problemu "obrazoburstwa").
Judaizm, mozaizm, najstarsza monoteistyczna religia, prekursor i narodowa religia dził się z matki Żydówki. Bardzo rzadko dopuszcza się przyjmowanie wyznawców innego pochodzenia etnicznego. Równocześnie judaizm jest zespołem wartości, norm i postaw etycznych wynikających z tradycji, obyczaju i religii Żydów. Za założyciela religii judaistycznej, uznającej za jedynego Boga (przy czym imienia Jahwe Żydzi nie wymawiają), uchodzi (Mose). Od jego imienia judaizm jest także nazywany "mozaizmem".
Mojżesz żył ok. 1250 p.n.e., był synem Amrama i Jakebed z plemienia urodzonym w Egipcie. Jest uznawany za założyciela religii, twórcę przymierza między Bogiem i ludem izraelskim, odbiorcę objawień Bożych, wyzwoliciela ludu izraelskiego z niewoli egipskiej, twórcę życia narodowego. Mojżesz dał ludowi obejmującą pięć ksiąg Mojżeszowych (Będąc założycielem religii był równocześnie prawodawcą, kapłanem i przywódcą swojego ludu. Został uznany za nosiciela Objawienia przez chrześcijaństwo i islam .
Symbolami judaizmu są:
1) Magen David - gwiazda Dawida, zwana także Tarczą Dawida. Jest to sześcioramienna gwiazda utworzona przez dwa przeplatające się trójkąty (heksametr);
2) menora - świecznik siedmioramienny wykonany z jednej bryły metalu, który już w pierwotnej chacie służył do oświetlania świętego miejsca (współcześnie również podstawowy element herbu państwa )
3)Miejscem kultu jest synagoga
Judaizmu doktryna
Podstawę religii Żydów stanowi:
1) wiara w jednego i jedynego Boga, będącego bytem rzeczywistym;
2) ufność i wiara w posłannictwo religijne Żydów, jako naród wybrany przez Boga.
Zasady religii żydowskiej, będące jednocześnie surowo przestrzeganym prawem, zapisane są w który jest uzupełnieniem
Doktryna judaizmu określa następujące przymioty Boga:
1) najwyższy byt i stwórca świata, któremu ludzie muszą oddawać cześć;
2) sprawujący opatrzność nad światem;
3) sprawiedliwy i miłosierny;
4) wszechmocny;
5) wszechobecny;
6) zewnętrzny wobec świata (Ojciec na niebie);
7) bezcielesny (czysty duch), co pociąga za sobą zakaz wyobrażania Boga za pośrednictwem materii - Boga można jedynie przedstawić za pomocą słowa.
Judaizm przyjmuje zasadę harmonii pomiędzy Bogiem i światem, podstawą której jest posłuszeństwo Prawu ogłoszonemu człowiekowi przez Boga oraz przymierze zawarte za pośrednictwem Mojżesza na. Z narodu żydowskiego, jako narodu wybranego, wyjdzie który ustanowi królestwo Boże na ziemi, będące przygotowaniem do ostatecznego królestwa w przyszłym świecie, w którym nastąpi zmartwychwstanie zmarłych i sąd ostateczny oraz powszechny dopełniający dzieło boże.
Koncepcja człowieka zakłada jedność ciała i duszy, co pozwala człowiekowi spełniać powinności wobec Boga i świata (realizację zadań wyznaczonych przez Boga). W doktrynie judaizmu Bóg jest jeden i jedyny. Człowiek chcący wypełnić zadania wyznaczone przez Boga musi się powstrzymać od:
1) bałwochwalstwa;
2) bluźnierstwa;
3) kazirodztwa;
4) zabójstwa;
5) kradzieży;
6) jedzenia mięsa wyrwanego z żywych zwierząt;
7) przestrzegać sprawiedliwości.
Judaizmu etyka
Metafizyczną podstawą są przykazania, które ludziom dał Bóg. Kwintesencja etyki judaizmu zawiera się w dwóch sentencjach biblijnych: Będziesz miłował twojego Boga Jahwe z całego serca, z całej duszy swojej, ze wszystkich swych sił oraz bliźniego swego jak siebie samego. Ponadto Żydów obowiązuje 613 nakazów i zakazów sformułowanych w Biblii i Talmudzie, szczegółowo regulujących życie Żydów zgodnie z nakazami wiary. Dotyczą one m.in. obrzezania (dowodu przymierza), modlitwy, przepisów pokarmowych, świąt, postu, zawierania małżeństwa itd. (w chrześcijaństwie, w przeciwieństwie do islamu, usunięto drugie przykazanie, zabraniające czci posągów lub jakichkolwiek zmaterializowanych wyobrażeń Boga. Wokół tego przykazania w Kościele toczył się długi spór znany pod nazwą problemu "obrazoburstwa").
Żydzi a niepodległosc Polski
Żydzi przyjęli upadek Polski pod koniec wieku XVIII obojętnie.Nie zmienia tego fakt,że niewielka ich część wzięla udział w Insurekcji Kościuszkowskiej.W ogóle-i jest to zjawisko zauważalne od 200 lat- hasła rewolucyjne były im bliskie. Może dlatego początkowo wiązali duże nadzieje z "postrewolucyjnym" Napoleonem, lecz gdy ten po ustanowieniu Cesarstwa wydał dekret zawieszający Żydów w wykonywaniu praw politycznych, zwrócili się przeciwko niemu. Jest to o tyle ważne ,że w tym okresie Napoleon tworzy Księstwo Warszawskie, które-idąc śladem cesarza Francuzów - również wstrzymuje polityczne równouprawnienie Żydów. Nic też dziwnego ,że izraelici kierują swoją sympatię w stronę Rosji ,a podczas kampanii moskiewskiej roku 1812-przynajmniej na Litwie- jawnie jej sprzyjają . Zauważył to sam car , wyrażając uznanie kahałom za gorliwą i wierną służbę żydowskich deputatów w Kwaterze Głównej , gdzie pełnili funkcje gospodarcze i oczywiście wywiadowcze. W Królestwie Kongresowym przed wybuchem powstania toczyła się ostra polemika wokół kwestii żydowskiej (bardzo nieprzychylny starozakonnym był m.in. Stanisław Staszic-daleko nie on jeden) wszelako wybuch nieszczęsnej insurekcji w Warszawie został powitany z dużym zadowoleniem przez niemałą część Żydów. W rewolucyjnych działaniach w listopadzie 1830 roku wyróżnili się m.in. uczniowie Szkoły Rabinów wchodzący w skład akademickiej gwardii narodowej. Później było już gorzej czasie regularnej wojny polsko-rosyjskiej roku 1831 Żydzi byli bierni .Próby zasymilowanych konwertytów (gen. Jakub Lewiński ,Jan Czyński) przeciągnięcia ich na polską stronę spełzły na niczym .Polacy twierdzili nawet ,że Żydzi pragnęli jedynie rewolucji ,a gdy generał Józef Chłopicki zdusił ją niemal we zarodku ,sprawa polska przestała ich interesować. Apogeum zbliżenia polsko-żydowskiego stały się wydarzenia poprzedzające Powstanie Styczniowe .Przyczynił się do tego niewątpliwie (i nieumyślnie) hrabia Wielopolski ,który wyjednał dla Żydów prawa polityczne w maju 1861 roku. I stała się rzecz niesłychana .Wyemancypowani Żydzi ,bynajmniej nie zawsze asymilatorzy ,poczęli uczestniczyć niemal we wszystkich patriotycznych manifestacjach organizowanych w roku 1861.W tej najsłynniejszej zakończonej śmiercią 5 ludzi wielu Żydów ucierpiało od kul. Po manifestacji w składzie delegacji ,która udała się do namiestnika Gorczakowa by żądać zadośćuczynienia za przelaną krew ,znajdował się rabin Majzels-ortodoksyjny Żyd ,ale i sympatyk formacji rewolucyjnych ,autor sławnego ,zapewne oddającego istotę rzeczy kalamburu :"Die Juden haben keine Rechte". Dobrym i tragicznym zarazem przykładem polsko-żydowskiej solidarności był również pogrzeb sybiraka,ks.Stobnickiego.Za trumną szli pospołu katolicy i żydzi .Tłum powracający z żałobnych uroczystości połączył się z manifestantami na placu Zamkowym .Doszło do szarży kozaków .Zginęli Polacy i Żydzi ,w tym młody izraelita wznoszący ponad głowy zebranych chrześcijański krzyż. Po powstaniu relacje polsko-żydowskie ulegały stałemu pogorszeniu .Narastała niechęć i wrogość Żydów do prób odzyskania przez ich katolickich sąsiadów niepodległości. Niektórzy z nich zostali oczadzeni ideologią socjalistyczną i komunistyczną ,w których widzieli szansę na wyzwolenie społeczne i narodowe .Ich ojczyzną po roku 1917 stanie się sowiecka Rosja. Inni przeszli na pozycje żydowskiego nacjonalizmu (syjonizmu),widząc przyszłość w budowie siedziby narodowej w Palestynie. Natomiast tradycjonalistyczni chasydzi ,jak to oni ,żyli we własnym,religijno-mistycznym świecie. Pod koniec wieku XIX pojawiają się nadto Żydzi-litwacy wyrzuceni,często brutalnie, z Rosji właściwej.Pomimo tego to oni właśnie,lojalnie i gorliwie współpracując z carską administracją w nowych miejscach osiedlenia na ziemiach polskich,staną się zdecydowanymi-żeby nie powiedzieć : fanatycznymi-wrogami polskich dązeń niepodległościowych. Jest wreszcie stosunkowo wąska grupa zasymilowanych Żydów,których można już uważać za Polaków.* Niechęć przeważającej części Żydów do polskich dązeń niepodległościowych, pogłębiona nadto pojawieniem się naturalnej i zrozumiałej reakcji w postaci obozu wszechpolskiego,tego prawdziwego budziciela polskości w szerokich masach ludowych ,skutkuje określonymi akcjami politycznymi,deklaracjami i zakulisowymi naciskami na forum międzynarodowym. Jeden z pierwszych tego typu śladów odnajdujemy w roku 1906,gdy carska Rosja-przymuszona okolicznościami- rozważała koncepcję autonomii dla Polaków w "Kongresówce". Na odbytym w tym samym czasie III Ogólnorosyjskim Zjezdzie Syjonistycznym w Helsinkach (Finlandia stanowiła w tym czasie prawdziwie autonomiczną część Rosji) przyjęto program ,iż na wypadek autonomii dla Polski Żydzi w Królestwie zażądają pełnego równouprawnienia, stosow nych praw dla żargonu (jidysz) i języka hebrajskiego w szkołach i życiu publicznym. Wściekła propaganda antypolska nasila się podczas Wielkiej Wojny i po jej zakończeniu. Światowe żydostwo sprzeciwia się idei powstania niepodległej Rzeczypospolitej ,a gdy to okazuje się niemożliwe zakulisowo działa na rzecz nieuszczuplania niemieckiego stanu posiadania w byłym zaborze pruskim.*Oskarża wreszcie Polaków o organizowanie antyżydowskich pogromów,nie dbając przy tym o realia geograficzne i zwykłą ludzką uczciwość. Żydowski antypolonizm ,bezczelny i głupi zarazem , jest faktem .To nie tylko II wojna światowa ,Kielce i rok 1968,ale i przedstawione powyżej fakty. Całość układa się w ponad wiekowy ciąg kłamstw , przeinaczeń i półprawd na temat Polski i narodowego charakteru Polaków. Nie zakładajmy jednak własnych "lig antydefamacyjnych" .Bądźmy mądrzejsi i roztropniejsi od żydowskich nienawistników .Prawda obroni się sama.
*Zakończoną sukcesem okazała się konwersja (masowa, kilkudziesięciotysięczna!) żydowskiej sekty Frankistów w drugiej połowie wieku XVIII. Ludzie ci wtopili się w polskie rody szlacheckie i bezwarunkowo stali się Polakami-nierzadko prawdziwymi patriotami .Zdaje się ,że z tej sekty wywodzi się zasłużona dla Polski familia Jeziorańskich , protoplasci "kuriera z Warszawy".