Prawo karne - nr 5
Realny zbieg przepisów
Ten sam czyn może zrealizować znamiona zawarte w kilku przepisach ustawy karnej. Mamy wtedy do czynienia z tzw. zbiegiem przepisów (realnym, rzeczywistym). Jeżeli np. sprawca dopuszcza się zgwałcenia określonego w art. 197 §1 k.k. w stosunku do małoletniego poniżej lat 15 (art. 200 §1 k. k.) i małoletni jest np. zstępnym sprawcy (kazirodztwo z art. 201 k. k.), to wówczas jeden czyn wyczerpuje jednocześnie znamiona zawarte w trzech przepisach k.k. Występujący w tym przykładzie zbieg przepisów jest zbiegiem realnym (rzeczywistym.
Zbieg kumulatywny
Ten sam czyn może stanowić tylko jedno przestępstwo (art. 11 §1 k.k). Jeżeli czyn wyczerpuje znamiona określone w dwóch albo więcej przepisach ustawy karnej, sąd skazuje za jedno przestępstwo na podstawie wszystkich zbiegających się przepisów (art. 11 §1 k.k.). W podstawie prawnej skazania (kwalifikacja prawna czynu) dochodzi do kumulacji wszystkich przepisów, których znamiona czyn wyczerpał. Jest to tzw. kumulatywne zbieg przepisów.
Kumulacja przy kwalifikacji prawnej nie powoduje jednak kumulacji przy wymiarze kary. Sąd wymierza bowiem karę na podstawie jednego przepisu - tego, który przewiduje karę najsurowszą.
Przestępstwa współukarane
O czynie współukaranym możemy mówić tylko wtedy, gdy sprawca dopuścił się co najmniej dwóch czynów.
Ukaranie za późniejszą formę stadialną pochłania ukaranie za formy wcześniejsze. Ukaranie za dokonanie pochłania ukaranie za uprzednie usiłowanie. Czyn główny powinien cechować się wyższym stopniem społecznej szkodliwości niż czyn współukarany.
Dokonanie przestępstwa wspólnie z inną osobą (współsprawstwo) pochłania wcześniejsze podżeganie lub pomocnictwo.
Ukaranie za naruszenie jakiegoś dobra z reguły pochłania ukaranie za narażenie dobra na niebezpieczeństwo.
Nie jest odrębnym przestępstwem tzw. korzystanie z owoców przestępstwa. Sprawca kradzieży nie popełnia przestępstwa zniszczenia cudzej rzeczy, jeżeli ukradzioną rzecz zniszczy.
Realny zbieg przestępstw
Z realnym zbiegiem przestępstw mamy do czynienia wtedy, gdy sprawca popełni dwa lub więcej przestępstw przed wydaniem nawet nieprawomocnego wyroku za jedno z nich (art. 85 k.k.) Wydanie takiego pierwszego wyroku (przed popełnieniem kolejnego przestępstwa) przerywa ciągłość i nie pozwala uznać przestępstw popełnionych później za pozostające w zbiegu z tymi, które zostały popełnione przed wydaniem tego wyroku.
Łączenie kar i środków karnych
jeżeli za przestępstwa pozostające w zbiegu orzeczono kary tego samego rodzaju lub kary podlegające łączeniu wówczas sąd jest zobowiązany do orzeczenia kary łącznej. Podstawą wymiaru kary łącznej są kary orzeczone wcześniej za poszczególne zbiegające się przestępstwa. Określony w art. 86 - 90 k.k. system wymiaru kary łącznej przewiduje, że dolna granica kary łącznej nie może być niższa od najwyższej z kar wymierzonych za poszczególne przestępstwa (tzw. minimum kary łącznej). Górna granica kary łącznej nie może przekroczyć sumy kar orzeczonych za poszczególne przestępstwa (tzw. pierwsze maksimum) oraz nie może być wyższa od 540 stawek dziennych grzywny, 18 m-cy ograniczenia wolności lub 15 lat pozbawienia wolności (tzw. drugie maksimum). Kara łączna grzywny wymaga również określenia na nowo wysokości stawki dziennej, która nie może przekroczyć wysokości najwyższej stawki ustalonej przy wymiarze grzywny za przestępstwa pozostające w zbiegu. Kara łączna grzywny orzeczona w związku z zawieszeniem wykonania kary pozbawienia wolności nie może przekroczyć 180 stawek dziennych a orzeczona w związku z zawieszeniem kary ograniczenia ,wolności - 90 stawek. Oprócz kar tego samego rodzaju łączeniu podlega kara pozbawienia wolności i ograniczenia wolności. Przyjmuje się, że miesiąc ograniczenia wolności równa się 15 dniom pozbawienia wolności.
W przypadku orzeczenia za zbiegające się przestępstwa dwóch lub więcej kar 25 lat pozbawienia wolności sąd może orzec jako karę łączną dożywotnie pozbawienie wolności.
Kary, które nie zostały połączone podlegają osobnemu wykonaniu. Środki karne, zabezpieczające oraz dozór są stosowane chociażby je orzeczono tylko co do jednego ze zbiegających się przestępstw.
Ciąg przestępstw
Zgodnie z art. 91 k.k. za jeden ciąg przestępstw uznaje się dwa lub więcej przestępstw, jeżeli sprawca popełnia te przestępstwa w podobny sposób, w krótkich odstępach czasu, zanim zapadł pierwszy wyrok, chociażby nieprawomocny, co do któregokolwiek z tych przestępstw. Cechy te wskazują wyraźnie na jego podobieństwo z czynem ciągłym oraz rzeczywistym zbiegiem przestępstw. Ciąg przestępstw jest odmianą realnego zbiegu przestępstw.
Czyn ciągły
Dwa lub więcej zachowań (nie przestępstw), podjętych w krótkich odstępach czasu, w wykonaniu z góry powziętego zamiaru, uważa się za jeden czyn zabroniony. Jeżeli przedmiotem zamachu jest dobro osobiste, warunkiem ciągłości jest tożsamość osoby pokrzywdzonej. Z przyjęciem czynu ciągłego nie wiążą się żadne modyfikacje w zakresie wymiaru kary (art. 12 k.k.).
Kary
Kara może występować jako:
Zagrożenie karne zawarte w ustawie (zakazie karnym),
Kara orzeczona w wyroku skazującym
Kara wykonana lub wykonywana.
Katalog kar uporządkowany jest od najłagodniejszej do najsurowszej:
grzywna,
ograniczenie wolności,
pozbawienie wolności,
25 lat pozbawienia wolności,
dożywotnie pozbawienie wolności
Nagana występuje w prawie wykroczeń. Kodeks karny nie przewiduje kary nagany.
Grzywna i kary majątkowe
Kara grzywny polega na nałożeniu obowiązku zapłaty pewnej sumy pieniędzy, zwykle na rzecz państwa. Grzywnę wymierza się w stawkach dziennych, w dwóch etapach: określa się liczbę stawek i wysokość jednej stawki. Grzywnę wymierza się w stawkach dziennych, określając liczbę stawek oraz wysokość jednej stawki; jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, najniższa liczba stawek wynosi 10, zaś najwyższa 360. Wysokość stawki dziennej nie może być niższa niż 10 zł i wyższa od 2000 zł. Biorąc pod uwagę te granice faktyczne do zapłacenia kwoty grzywny wynosić mogą od 100 zł do 720 tys. zł. Wyjątkowo kara grzywny może być orzeczona w wysokości do 540 stawek przy karze łącznej. Grzywny w tej wysokości nie można jednak orzekać w przypadkach tzw. nadzwyczajnego złagodzenia kary.
Określając liczbę stawek sąd nie bierze pod uwagę statusu majątkowego sprawcy i jego dochodów. Dopiero wtedy, gdy sąd określa wysokość jednej stawki powinien uwzględnić możliwości zarobkowe sprawcy, stan jego majątku oraz stosunki rodzinne i osobiste, które mogą mieć wpływ na sytuację materialną. Co do zasady grzywna jest wymierzana samoistnie. Można ją orzec obok kary pozbawienia wolności, jeżeli sprawca dopuścił się czynu w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub taką korzyść osiągnął popełniając przestępstwo. Nie jest przewidziana grzywna kumulatywna orzekana obligatoryjnie. Na poczet orzeczonej kary grzywny zalicza się okres rzeczywistego pozbawienia wolności w sprawie, przyjmując, że jeden dzień pozbawienia wolności równa się dwóm dziennym stawkom grzywny. Grzywny nie orzeka się, jeżeli dochody sprawcy, jego stosunki majątkowe lub możliwości zarobkowe uzasadniają przekonanie, że sprawca grzywny nie uiści i nie będzie jej można ściągnąć w drodze egzekucji
Ograniczenie wolności (art. 34 k.k.)
Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, kara ograniczenia wolności trwa najkrócej miesiąc, najdłużej 12 miesięcy; wymierza się ją w miesiącach. W czasie odbywania kary ograniczenia wolności skazany:
nie może bez zgody sądu zmieniać miejsca stałego pobytu,
jest obowiązany do wykonywania pracy wskazanej przez sąd, - polega na wykonywaniu pracy nieodpłatnie i pod kontrolą na cele społeczne. Jest to praca wskazana przez sąd, wymiar od 20 do 40 godz. miesięcznie. Jeżeli osoba skazana pozostaje w zatrudnieniu zamiast obowiązku pracy można orzec potrącenie od 10 do 25 % wynagrodzenia na rzecz SP albo na cel społeczny wskazany przez sąd.
ma obowiązek udzielania wyjaśnień dotyczących przebiegu odbywania kary.
Areszt i areszt wojskowy
Karę aresztu przewiduje kodeks wykroczeń jako najsurowszą z kar możliwych do orzeczenia za wykroczenie. Areszt za wykroczenia może być orzekany wyłącznie w dniach, na czas od 5 do 30 dni.
Kodeks karny przewiduje stosowanie kary aresztu wyłącznie w stosunku do żołnierzy (art. 322 k.k.). Areszt wojskowy trwać może od miesiąca do 2 lat.
Pozbawienie wolności
Kara pozbawienia wolności, wymierzana w latach i miesiącach, może być orzekana na czas od miesiąca do 15 lat. Górna granica (15 lat) nie może być w żadnym przypadku przekroczona.
Kara 25 lat pozbawienia wolności ma charakter kary wyjątkowej, która powinna być orzekana jedynie wtedy, gdy niewystarczające jest orzeczenie kary 15 lat pozbawienia wolności. W praktyce wymierzana jest za zbrodnię zabójstwa popełnioną w takiej sytuacji, że okoliczności obciążające zdecydowanie górują nad ewentualnymi okolicznościami łagodzącymi, stopień społecznej szkodliwości zbrodni jest szczególnie wysoki, a sprawca np. głęboko zdemoralizowany. Może być stosowana zarówno wobec młodocianego jak i wobec nieletniego.
Kara 25 lat pozbawienia wolności przewidziana jest m.in. za:
wszczynanie lub prowadzenie wojny napastniczej,
wyniszczenie w całości albo w części grupy narodowej, etnicznej, rasowej, politycznej, wyznaniowej lub grupy o określonym światopoglądzie, dopuszcza się zabójstwa albo powoduje ciężki uszczerbek na zdrowiu osoby należącej do takiej grupy,
stosowanie środków masowej zagłady zakazanych przez prawo międzynarodowe
zamachu na życie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej.
Kara dożywotniego pozbawienia wolności
Kara dożywotniego pozbawienia wolności nie może być stosowana wobec sprawcy, który w czasie popełnienia przestępstwa nie ukończył 18 lat. Kara dożywotniego pozbawienia wolności zawsze występuje w alternatywie z terminową karą pozbawienia wolności i karą 25 lat pozbawienia wolności.
Środki karne
Środki karne można podzielić ze względu na ich funkcję i realizowane cele, na środki o charakterze:
represyjnym (np. pozbawienie praw publicznych)
prewencyjnym (zakaz wykonywania określonego zawodu)
kompensacyjnym (obowiązek naprawienia szkody)
zabezpieczającym (przepadek przedmiotów pochodzących z przestępstwa)
Art. 39. Środkami karnymi są:
1) pozbawienie praw publicznych,
2) zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej,
2a) (1) zakaz prowadzenia działalności związanej z wychowaniem, leczeniem, edukacją małoletnich lub z opieką nad nimi,
2b) (2) obowiązek powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania się z określonymi osobami lub zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu,
3) zakaz prowadzenia pojazdów,
5) obowiązek naprawienia szkody,
6) nawiązka,
7) świadczenie pieniężne,
8) podanie wyroku do publicznej wiadomości.
Część środków:
jest wymierna w czasie (zakaz prowadzenia pojazdów)
ma charakter jednorazowy (nawiązka)
Są też środki:
samoistne (przepadek przedmiotów, obowiązek naprawienia szkody),
orzekane kumulatywnie obok kary (pozbawienie praw publicznych)
Środki są orzekane:
obligatoryjnie (zakaz prowadzenia pojazdów, jeżeli sprawca uciekł z miejsca przestępstwa lub był nietrzeźwy),
fakultatywnie (zakaz prowadzenia działalności)
Przewiduje się karę pozbawienia wolności do lat 3 dla tego, kto nie stosuje się do orzeczonego przez sąd środka karnego.
Pozbawienie praw publicznych
Art. 40. § 1. Pozbawienie praw publicznych obejmuje utratę czynnego i biernego prawa wyborczego do organu władzy publicznej, organu samorządu zawodowego lub gospodarczego, utratę prawa do udziału w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości oraz do pełnienia funkcji w organach i instytucjach państwowych i samorządu terytorialnego lub zawodowego, jak również utratę posiadanego stopnia wojskowego i powrót do stopnia szeregowego; pozbawienie praw publicznych obejmuje ponadto utratę orderów, odznaczeń i tytułów honorowych oraz utratę zdolności do ich uzyskania w okresie trwania pozbawienia praw.
§ 2. Sąd może orzec pozbawienie praw publicznych w razie skazania na karę pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3 za przestępstwo popełnione w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie.
Pozbawienie praw publicznych nie prowadzi do utraty stopni i tytułów naukowych.
Jest to środek terminowy, orzekany w latach - od roku do 10 lat. Obowiązuje od uprawomocnienia się orzeczenia.
Zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej - art. 41 k.k.
Zakazy orzeka się na czas oznaczony - od roku do 10 lat.
Obowiązują od uprawomocnienia się orzeczenia.
Zakaz prowadzenia działalności związanej z wychowaniem, leczeniem, edukacją małoletnich - art. 41 § 1a k.k.
Orzeka się go w latach - od roku do 15 lat.
Celem nowelizacji jest wzmocnienie ochrony małoletnich przed wykorzystywaniem seksualnym.
Obowiązek powstrzymania się od przebywania w określonych miejscach, zakaz kontaktowania się z określonymi osobami, zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu
Sąd może określić ten środek karny w razie skazania za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności za szkodę małoletniego, w razie skazania za umyślne przestępstwo z użyciem przemocy, w tym przeciwko osobie najbliższej (art. 41a § 1 i 2 k.k.)
Orzeka się go w latach - od roku do 15 lat.
Zakaz prowadzenia pojazdów
Jest to środek karny, który w pewnych okolicznościach może być orzeczony (charakter fakultatywny), a w innych sąd musi go orzec (charakter obligatoryjny).
Zakaz może być orzeczony na określony czas - od roku do 10 lat albo na zawsze (dożywotnio) - (gdy nietrzeźwy zabił człowieka)
Obligatoryjnie zakaz prowadzenia pojazdów określonego rodzaju lub wszystkich rodzajów sąd orzeka, gdy sprawca w czasie popełnienia przestępstwa był w stanie nietrzeźwym, pod wpływem środka odurzającego lub zbiegł z miejsca wypadku.
Sąd może orzec zakaz prowadzenia pojazdów określonego rodzaju w przypadku skazania za przestępstwo przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji, zwłaszcza wtedy, gdy z okoliczności czynu wynika, że prowadzenie pojazdu przez sprawcę zagraża temu bezpieczeństwu.
Sąd może orzec zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów na zawsze, jeżeli sprawca był w stanie nietrzeźwości bądź odurzenia albo zbiegł z miejsca zdarzenia, popełniając przestępstwo:
z art. 173 i 174 (przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji)
z art. 177 (nieumyślne naruszenie zasady bezpieczeństwa w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym),
z art. 355 k.k. (żołnierz prowadzący uzbrojony pojazd mechaniczny),
których następstwem jest śmierć innej osoby lub ciężki uszczerbek na zdrowiu.
Sąd musi orzec zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów na zawsze w przypadku ponownego skazania osoby prowadzącej pojazd mechaniczny za przestępstwa z art. 173, 174, 177, 355.
Przepadek
Może obejmować: przedmioty i korzyści majątkowe.
Przepadek może dotyczyć:
przedmiotów pochodzących bezpośrednio z przestępstwa (obligatoryjny),
przedmiotów, które służyły do popełnienia przestępstwa (fakultatywny, a w przypadkach ustawowych obligatoryjny),
przedmiotów objętych zakazem wytwarzania, posiadania, obrotu, przesyłania (fakultatywny, a w przypadkach ustawowych obligatoryjny),
korzyści majątkowej osiągniętej z przestępstwa (obligatoryjny).
Jeżeli orzeczenie przepadku przedmiotów jest niemożliwe, orzeka się przepadek ich równowartości.
Przedmioty, korzyść majątkowa lub ich równowartość przechodzą na własność Skarbu Państwa z chwilą uprawomocnienia wyroku.
Obowiązek naprawienia szkody, zadośćuczynienie
Pokrzywdzony może dochodzić naprawienia wyrządzonej szkody w drodze powództwa cywilnego.
Art. 46. § 1. W razie skazania za przestępstwo spowodowania śmierci, ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, naruszenia czynności narządu ciała lub rozstroju zdrowia, przestępstwo przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji lub przestępstwo przeciwko środowisku, mieniu lub obrotowi gospodarczemu, sąd, na wniosek pokrzywdzonego lub innej osoby uprawnionej, orzeka obowiązek naprawienia wyrządzonej szkody w całości albo w części; przepisów prawa cywilnego o przedawnieniu roszczenia oraz możliwości zasądzenia renty nie stosuje się.
Złożenie wniosku przez osobę uprawnioną obliguje sąd do orzeczenia tego środka karnego.
Celem zadośćuczynienia sąd może orzec nawiązkę - konieczny wniosek - beneficjentem nawiązki może być tylko pokrzywdzony.
Nawiązka
To środek reakcji karnej o cywilnoprawnym charakterze, lokującym się pomiędzy grzywną a odszkodowaniem. Polega na obowiązku uiszczenia na rzecz pokrzywdzonego kwoty w podwójnej wysokości wyrządzonej szkody.
Nawiązka fakultatywna (art. 47):
na rzecz instytucji, stowarzyszenia, fundacji lub organizacji społecznej z przeznaczeniem na cel - w przypadku skazania za umyślne przestępstwo przeciwko życiu lub zdrowiu albo za inne przestępstwo umyślne, którego skutkiem jest śmierć człowieka, ciężki uszczerbek na zdrowiu, naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia,
na rzecz instytucji, stowarzyszenia, fundacji lub organizacji społecznej z przeznaczeniem na cel - w przypadku skazania za przestępstwo przeciwko środowisku,
na rzecz instytucji, stowarzyszenia, fundacji lub organizacji społecznej z przeznaczeniem na cel - w przypadku skazania sprawcy prowadzącego pojazd mechaniczny
Z dniem 16 maja 2005 r. nawiązkę orzeka się w wysokości do 100 tys. złotych.
Nawiązkę za wykroczenia orzeka się na rzecz pokrzywdzonego w przypadkach wskazanych w ustawie Kodeks wykroczeń.
Świadczenie pieniężne
Orzeka się go fakultatywnie w przypadku odstąpienia od wymierzenia kary oraz w innych, wskazanych w ustawie przypadkach.
Świadczenie orzeka się na rzecz instytucji, stowarzyszenia, fundacji lub organizacji społecznej.
Nie może przekroczyć 20 tys. zł i musi być przeznaczone na wskazany cel.
Art. 49. (17) § 1. Odstępując od wymierzenia kary, a także w wypadkach wskazanych w ustawie, sąd może orzec świadczenie pieniężne wymienione w art. 39 pkt 7 na rzecz instytucji, stowarzyszenia, fundacji lub organizacji społecznej, wpisanej do wykazu prowadzonego przez Ministra Sprawiedliwości, której podstawowym zadaniem lub celem statutowym jest spełnianie świadczeń na określony cel społeczny, bezpośrednio związany z ochroną dobra naruszonego lub zagrożonego przestępstwem, za które skazano sprawcę, z przeznaczeniem na ten cel; świadczenie to nie może przekroczyć 20.000 złotych.
§ 2. W razie skazania sprawcy za przestępstwo określone w art. 178a sąd może orzec świadczenie pieniężne wymienione w art. 39 pkt 7 na rzecz instytucji, stowarzyszenia, fundacji lub organizacji społecznej, o których mowa w art. 47 § 3, z przeznaczeniem na cel bezpośrednio związany z udzielaniem pomocy osobom poszkodowanym w wypadkach komunikacyjnych; świadczenie to nie może przekroczyć 60.000 złotych
Podanie wyroku do publicznej wiadomości
Ten środek może być stosowany z uwagi na cel wychowawczy, o ile nie narusza to interesu pokrzywdzonego.
Środki karne stosowane wobec żołnierzy
obniżenie stopnia wojskowego
wydalenie z zawodowej służby wojskowej
degradacja
Wobec żołnierzy służby zasadniczej nie można orzekać środka karnego w postaci świadczenia pieniężnego.
13. Pozostałe środki karne
zakaz wstępu na imprezę masową
zakaz amatorskiego połowu ryb
1