SPOSOBY POJMOWANIA MAŁEJ GRUPY SPOŁ.
Małe struktury społ. to: małżeństwo, rodzina, sąsiedztwo, krąg społ., grupy rówieśnicze.
Struktury
1. społeczne w ścisłym sensie (społeczeństwo, naród, wojska, partie)
2. społeczne - przestrzenne (wieś, miasto, dzielnica, osiedle) - przestrzeń wiąże lub dzieli
Grupa społ. - unormowana, uwzorcowana struktura społ., zobiektywizowana i zewnętrzna w stosunku do jednostki.
Cechy wspólne małych grup społ..
-kontakty twarzą w twarz- face to face contact- np. krąg wiejski gdzie wszyscy się znają
-kontrola społ. (nieformalnie jedni kontrolują innych)
-sankcje: pozytywne (nagroda)- zdobycie sobie szacunku w autorytecie; negatywne (kara)- niechęć do osoby i jej negatywna ocena
-solidarność grupowa
Bronisław Malinowski- u podstaw powstania małej gr. społ. tkwią potrzeby pobudzające aktywność człowieka- sposoby działania obwarowane są normami, systemem kulturowym, symbolami. Spełnienie na płaszczyźnie grupowej potrzeb niższego rzędu, wymusza powstanie spełniania potrzeb wyższego rzędu.
Talcott Parsons- system społ. oznacza każdy zorganizowany wzór interakcji, powstaje dzięki instytucjonalizacji działań ludzkich i polega na uwzorowaniu, określeniu schematów interakcji zachodzących pomiędzy jednostkami.
Robert K. Merton- ujęcie strukturalne grupy:
-odnosi się do pełnej liczby ludzi i interakcji pomiędzy nimi
-określona liczba ludzi pozostających ze sobą w stosunkach społ.
-stosunki społ. wiążą pewną liczbę osób w odrębną całość i odrębny od jednostek podmiot życia społ.
Kryteria istnienia grupy
-trwałe, normatywnie ustalone formy interakcji
-samookreślenie się jednostki jako uczestnika grupy
-takie samo jej określenie przez innych
Typologia grup społ. wg Floriana Znanieckiego:
-stycznościowe
-genetyczne
-terytorialne
-klasowe
-kościelne
-celowe
Typologia grup społ. wg Charlesa Cooleya:
*pierwotne- oparte na pokrewieństwie i przyjaźni, powstają kiedy mają czas na rozwój interakcji, uczucia bliskości, wysoki stopień spójności grupy, niski stopień sformalizowania, słabo sformalizowane normy i sankcje
*wtórne- oparte na stosunkach umownych, są mniej spójne, pozbawione bliskości i intymności, bardziej sformalizowane, jasno określone normy i sankcje, problem w przetrwaniu długo, przeważnie powstają aby zrealizować cel.
Im bardziej pierwotna grupa, tym bardziej ma możliwość oddziaływania w sferach:
-wyobrażenia o sobie
-wyboru roli
-motywacji
-uczuć i emocji
-wartości i przekonań
*grupy małe, grupy duże
Typologia grup społ. wg McIvera i Ch. Page'a:
Grupa definiowana jako wszelki zbiór ludzi pozostających w jakichś relacjach społ. między sobą
-pierwotne
-społeczności lokalne
-zrzeszenia i stowarzyszenia
-społeczeństwa
-efemeryczne (krótkotrwałe)
Typologia grup społ. wg Tonniesa:
Źródłem powstania grup jest wola jednostek, wola jest dwojakiego rodzaju:
-wola organiczna- spontaniczna, irracjonalna, emocjonalna
-wola refleksyjna- racjonalna, w pełni świadoma
Powstające grupy:
- wspólnoty (Gemainschaft) przeważa wola organiczna, charakterystyczne są tu stosunki naturalne: przyjaźń, pokrewieństwo
- społeczeństwa (Geselschaft) przeważa wola refleksyjna, większość stosunków jest umowna.
Grupa formalna- gr. zorganizowana, ma swój zarząd, działa w oparciu o statut, płaci się składkę członkowską, spotkania są regularne, statut przewiduje nagrody i kary.
Grupa nieformalna- powstają samorzutnie, ich działania nie są unormowane przepisami grupy zwierzchniej, czy tez własnego ustanowienia, dobrowolność członkostwa, opierają się na stosunkach przyjacielskich, towarzyskich, koleżeńskich, są niestabilne. Główną funkcją organizacji nieformalnej jest rozszerzenie środków i sposobów komunikowania się członków w danej strukturze organizacyjnej, przyczyniając się jednocześnie do redukcji formalnych, biurokratycznych procedur. W grupie takiej może być skuteczniej regulowane współdziałanie jednostek.
Instytucjonalizacja- pojawiają się nowe instytucje, my je tworzymy i podporządkowujemy im.
R. K. Merton- kryteria klasyfikacji grupy:
- liczebność
- trwałość
- rekrutacja (dobrowolna, przynusowa)
- inkluzywne, ekskluzywne
- intensywność uczestnictwa
- korzyści
- zorganizowania grupy
SPOSOBY POJMOWANIA WIĘZI SPOŁ.- WIĘŹ SPOŁ. I PROCESY JEJ KSZTAŁTOWANIA
Więź społ. jest pojmowana szeroko. Najpierw jako pojęcie tożsame z pojęciem organizacji grupy, oznaczające jej właściwości czy funkcje, oraz wewnętrzną org. grupy, a następnie jako pojęcie cząstkowe określające czynnik konstytutywny grupy. W tym drugim rozumieniu występują poglądy sprowadzające więź:
1.do stosunków społ. wiążących członków grupy
2.do świadomości grupowej
3.poglądy uznające dwuaspektowy charakter więzi społ.
Więź społ. sprowadza się do poczucia „identyfikacji” jednostki z grupą, tzn. do utożsamiania swoich dążeń i aspiracji z dążeniami i aspiracjami innych członków grupy. St. Ossowski: na więź społ. składa się aprobująca świadomość przynależności do grupy, tendencja do zachowywania najważniejszych konformizmów grupowych, kult wspólnych wartości, świadomość wspólnych interesów, ale i gotowość do przedkładania interesów grupy ponad interesy osobiste, jeżeli taki konflikt zajdzie, albo przynajmniej przekonanie, że się powinno interesy grupy przedkładać ponad swoje. Te elementy nie są jedyne i wystarczające. Ważne, by jednostka zbuntowana przeciw grupie, wyzbyta subiektywnego poczucia łączności i identyfikacji, nie zerwała więzi.
J. Szczepański określa więź społ. jako zorganizowany system stosunków, instytucji, środków kontroli społ., skupiający jednostki, podgrupy i inne elementy składowe zbiorowości w całość zdolna do trwania i rozwoju. Każda zbiorowość jeżeli ma trwać, istnieć i rozwijać się, musi posiadać więź powodującą jej wewnętrzną spójność, zapewniającą zaspokajanie potrzeb indywidualnych i zbiorowych, lojalność członków wobec całości, przeciwstawianie się innym zbiorowościom lub współprace z nimi, słowem: każda zbiorowość musi być wewnętrznie zorganizowana i uporządkowana. Aby więc scharakteryzować jakąś zbiorowość, nie wystarcza opisać jej części składowe, cechy jej członków, charakter jej struktury. Trzeba przede wszystkim opisać rodzaj jej więzi. Inna jest więź w grupie studenckiej, inna w mieście, inna w państwie, jeszcze inna w stowarzyszeniu religijnym. Więź społ. i organizacja grupy są tożsame, a jedynie różnią się inaczej i odmiennie werbalnie określonymi funkcjami. Więź społ. jako zorganizowany system elementów składowych grupy ma zapewnić trwanie i rozwój grupy., zaś organizacja grupy jako układ elementów składowych grupy, zapewnia współżycie członków grupy. Grupa społ. aby istnieć, musi wytworzyć więź społ., ale istniejąc może być zintegrowana normatywnie i funkcjonalnie, ale może tez być zdezorganizowana i zdezintegrowana. Natomiast jakość więzi ma wpływ na integrację lub dezintegrację grupy.
Więź społ. jest przede wszystkim ujmowana w znaczeniu psychospołecznym jako tzw. świadomość grupowa, świadomość zbiorowa, jako poczucie łączności czy tez poczucie solidarności.
Sposoby kształtowania więzi społ.- więź może być bezpośrednia w grupach małych. W grupach dużych, formalnych może być kontakt twarzą w twarz, ale pomiędzy jednostkami. Kontakt pomiędzy jednostkami odbywa się jako zetknięcie- zderzenie, między grupami również. Zderzenie, gdy od razu postrzegamy swoją inność. Chęć porozumienia się z kimś, z kim się zderzyliśmy rozpoczyna proces AKOMODACJI, ludzie stawiają na tolerancję. Drugi etap to ASYMILACJA (upodobnienie) w ubiorze, sposobie gotowania itp. Dochodzi do pewnego upodobnienia się norm, wzorów, zachowań, wartości, a również zasada pluralizmu, poszanowania inności. Asymilacja może być częściowa. 3 etap to INTEGRACJA- zjednoczenie, gdy jest pełna integracja, powstaje 1 grupa. Nie jest to częste, ale występuje.
Jeśli chodzi o kształtowanie się więzi społ. w ujęciu J. Szczepańskiego, najpierw występuje tzw. styczność przestrzenna, będąca aktem spostrzeżenia innego osobnika lub uświadomienia sobie jego istnienia w przestrzeni, w której przebiega działalność człowieka. Jej podstawowym składnikiem jest zdanie sobie sprawy z istnienia innych ludzi w tej przestrzeni i spostrzeżenia ich cech. Styczność i łączność psychiczna jest drugim etapem, który może być pośrednio powiązany ze stycznością w przestrzeni. Łączność psychiczna jest bardzo ważnym czynnikiem w procesie powstawania więzi społ., jednak może istnieć silna więź społ. w grupach, w których nie ma żadnej innej łączności psychicznej poza wzajemną nienawiścią wszystkich członków. Styczności społ. to pewne układy, złożone z przynajmniej dwóch osób, oraz pewnej wartości, która jest przedmiotem tej styczności, oraz pewne czynności dotyczące tej wartości. W styczności psychicznej nie ma jeszcze tego elementu czynności. Pojawia się on dopiero w styczności społ.
Styczności mogą być: przelotne lub trwałe, pośrednie i bezpośrednie, osobiste i rzeczowe. Styczność w przestrzeni i styczność psychiczna są dopiero warunkami wystąpienia styczności społ. i ich charakter nie ma większego znaczenia dal charakteru powstającej więzi. Styczności społ. determinują już charakter więzi, wpływają na to, co ludzi łączy. Brak styczności osobistych trwałych jest istotą izolacji społ., czyli osamotnienia, które z kolei musi prowadzić do zachwiania równowagi psychicznej jednostki. Tzw. społeczeństwo masowe, tzn. społ. powstające na podstawie dominacji w stycznościach społ. środków masowego przekazu, charakteryzuje się przewagą pośrednich styczności rzeczowych nad stycznościami osobistymi, co ma poważne konsekwencje w zachowaniu się członków tego społeczeństwa.
Kolejny element to wzajemne oddziaływania. Są one systematycznym, trwałym wykonywaniem działań skierowanych na wywołanie u partnera określonej reakcji, przy czym reakcja ta z kolei wywołuje nowe działania pierwszego osobnika. W ten sposób wszystkie elementy więzi tworzą układ funkcjonalny, który nazwaliśmy organizacją społ. Zapewnia ona porządek społeczny, czyli zrównoważony przebieg procesów życiowych, ważnych dla utrzymania się i rozwoju zbiorowości.
DEZINTEGRACJA
Podstawowym czynnikiem wewnątrz strukturalnym braku zawartości i skutecznego funkcjonowania grupy jest brak informacji i łączności między członkami grupy lub między członkami a instytucjami grupowymi, a w tym z instytucją władzy grupowej. Brak łączności i informacji sprawia, iż pewne odłamy członków danej grupy społecznej znajdują się w pełnej lub częściowej izolacji. Również nadmierna ruchliwość w danej grupie nie sprzyja integracji, gdyż nie są oni w stanie adaptować się do wzorów zachowań i norm uznawanych w danej grupie czy społeczności za obowiązujące. Przelotne uczestnictwo w grupie uniemożliwia im życie grupowe nie motywuje ich do zaangażowania się w nie. Jako rodzaj czynników warunkujących dezintegracje wymienia się heterogeniczność i złożoność grupy. Im bardziej wzrasta heterogeniczność członków danej grupy oraz im bardziej wzrasta jej złożoność, tym bardziej wzrasta dezintegracja grupy. Ważnym czynnikiem wpływającym na stan i stopień dezintegracji jest konflikt ról. Ma on charakter dwojaki. Ralph Linton wykazał, że rola społeczna oznacza takie zachowanie ludzi posiadających dany status, które jest ukierunkowane na spełnienie oczekiwań innych jednostek, pozostających w jakiejś relacji do danego statusu. Dezintegracja może się dokonywać na skutek schorzenia systemu nerwowego lub gruczołowego czy też zaburzeń w innych funkcjach organizmu.
Społeczne przyczyny dezintegracji:
a)uczestniczenie w kilku grupach społecznych narzucających jednostce rozbieżne role, i rozbieżne systemy wartości
b)uczestniczenie w życiu i wybieranie jako grupy odniesienia grupy zdezorganizowanej, w której brak wyraźnie określonych kryteriów ocen, brak pozytywnego ideału osobowości, grupy znajdującej się w silnym antagoniźmie z innymi grupami. Prowadzi to do zachowań nie uznawanych w zbiorowościach, sprzecznych z normami.
c)rozbieżność między elementami bio- i psychogennymi a wymaganiami roli społecznej, kiedy np. człowiek nieśmiały i lękliwy zostanie postawiony na stanowisku wymagającym dużej odpowiedzialności, inicjatywy
d)na tle zawodów, systematycznej negatywnej oceny może się dokonać rozpad jaźni subiektywnej, człowiek zaczyna wątpić w swoją wartość, a ponieważ jaźń subiektywna jest elementem integrującym więc w rezultacie następuje rozkład całego systemu.
Do przejawów dezintegracji zbiorowości należy także zwiększona ilość chorób nerwowych i psychicznych, załamań dezorganizacji i dezintegracji osobowości.
Etapy dezintegracji:
1.dostrzeżenie pewnych trudności, jednostki wchodzące w skład grupy nie czują się w niej dobrze - poczucie niechęci
2.członkowie zaczynają mówić, że nie czują się dobrze w grupie - czyli zwerbalizowanie, artykulacja niekorzystnych stosunków
3.formalne wnioski o wystąpienie z grupy, domaganie się zmian kierownictwa lub reform
4.rozpad grupy, ewentualnie pojawienie się zalążków nowej grupy.
SOCJALIZACJA - to ta część całkowitego wpływu środowiska, która wprowadza jednostkę do udziału w życiu społecznym, uczy ją zachowania się według przyjętych wzorów, uczy ją rozumienia kultury, czyni ja zdolną do utrzymania się i wykonania określonych ról społecznych. Proces socjalizacji obejmuje wpływ rodziny, rówieśników, prasy, kina, książek. Socjalizacja modeluje sposoby zaspokajania popędów biologicznych, ale samych popędów nie usuwa. Daje ona osobnikowi nawyki, umiejętności zachowania się w różnych sytuacjach społ. i naturalnych, jakie spotyka on w społeczeństwie i daje ona możność przystosowania się.
Socjalizacja:
-uczy dyscypliny, panowania nad popędami i potrzebami, zaspokajania ich w sposób przewidziany w danym społeczeństwie, panowania nad odruchami i emocjami; zachowania się zgodnego z obyczajem czy korzyścią jednostki
-wpaja aspiracje - dążenie do tego, aby osiągnąć pewne rzeczy czy cechy pożądane, naśladować bohaterów, osiągnąć zamożność, dążyć do uznania
-jednostka przyswaja swoją wiedzę i umiejętności grania ról społecznych tzn. umiejętność bycia kolegą, uczniem, synem, przyjacielem
-daje sprawności i kwalifikacje zawodowe oraz umiejętności techniczne potrzebne do życia w danej cywilizacji. Prowadzi ona do konformizmu - dążenia, aby zachowanie jednostki było zgodne z tym, czego grupa od niej oczekuje. Nie zapobiega jednak rozwijaniu się osobowości buntowniczych, odrzucających elementy danej kultury, obyczajów czy organizacji społeczeństwa.
Socjalizacja pierwotna - obejmuje okres dzieciństwa, dziecko startuje jako organizm z wrodzonymi możliwościami rozwoju psychicznego i społecznego. Pod wpływem interakcji ze swymi opiekunami dziecko w drodze naśladownictwa, identyfikacji, później zaś w drodze przyjmowania ról innych ludzi ze swego otoczenia a przede wszystkim tzw. znaczących innych, rodzice, nauczyciel, rodzeństwo. Uczy się wzorów zachowań oraz wartościowania i oceniania. Osobowość jest kształtowana głównie w okresie niemowlęctwa i dzieciństwa a do pewnego stopnia w okresie młodzieńczym przez uczestnictwo w grupie rodzinnej, grupach rówieśniczych czy społeczności lokalnej, w grupach pierwotnych opartych na stosunkach „ twarzą w twarz”.
Socjalizacja wtórna - dokonuje się w wieku dorosłym przez samą jednostkę i jej własne akta ale pod wpływem tzw. uogólnienia innego. Musi dokonywać się ona w drodze interakcji, oddziaływania ze strony innych podmiotów życia społecznego. Polega ona na uczeniu się przez jednostkę ról rodzinnych, zawodowych, ról pełnionych w różnych grupach społ. lub instytucjach, jak szkoła, małżeństwo i rodzina, wojsko, klasztor.
Proces socjalizacji pełni 2 funkcje. Stanowi mechanizm transmisji kultury. Tradycja, dorobek kulturowy społeczeństwa przekazywany jest z pokolenia na pokolenie. Główny trzon kultury do którego każde pokolenie coś dodaje, ujmuje, modyfikuje przez cały czas trwa. Bardzo ważnym elementem efektu socjalizacji jest wytworzony pewien stopień ładu i porządku społecznego.
Socjalizacja - kształtuje osobowość człowieka i przygotowuje go do życia w zbiorowości, umożliwia mu porozumiewanie się i inteligentne działanie w jej ramach, uczy jak się trzeba zachowywać, by osiągnąć cele życiowe. Proces ten jest szczególnie wyraźny w pierwszych latach życia dla rozwoju osobowości dla „stania się człowiekiem”.
WYCHOWANIE - to intencjonalne kształtowanie osobowości dokonywane w ramach stosunku wychowawczego między wychowawcą a wychowankiem, według przyjętego w grupie ideału wychowawczego.
Wychowanie obejmuje tylko tę część socjalizacji, która kształtuje cechy osobowości pożądane z punktu widzenia interesów grupy i ideałów kultury. W toku wychowania jednostka zostaje wprowadzona w historię, tradycję i dziedzictwo kulturowe narodu, lecz jeśli nie ma stałych styczności z mikrostrukturami i strukturami pośrednimi, przynależność do narodu staje się tylko przynależnością ideologiczną np. wśród Polaków żyjących na stałe na emigracji.
MAŁŻEŃSTWO - jest społecznie unormowanym stosunkiem, w którym uczuciowe czy innego rodzaju osobiste zaangażowanie zostaje przekształcone w trwałe przystosowanie i współdziałanie dla wykonania zadań małżeństwa: prowadzenie gospodarstwa domowego, płodzenia i wychowywania dzieci. Przejście z narzeczeństwa do małżeństwa jest we wszystkich kulturach związane z sankcją obrzędową, prawną, społeczną, magiczną, towarzyską, religijną. Akt zawarcia związku małżeńskiego niezależnie w jakiej postaci jest dla młodych aktem uznania ich dojrzałości społecznej, uznaniem zdolności do podjęcia obowiązków współmałżonka, zdolności do utrzymywania rodziny i wychowania potomstwa. Z małżeństwem jest związany system praw, przywilejów, obowiązków. Problem wzajemnego przystosowania posiada podstawowe znaczenie dla uniknięcia rozbicia i trwałego stanu konfliktu. Przystosowanie może dokonać się pomyślnie i małżeństwo przekształci się w trwałą i zharmonizowaną grupę, zwłaszcza po urodzeniu dzieci. Przystosowanie może się nie dokonać i wtedy małżeństwo może wejść w okres trwałego antagonizmu, wymuszonej współpracy w wykonywaniu obowiązków rodzinnych w gospodarstwie domowym; może nastąpić rozbicie małżeństwa przez rozwód lub rozejście się.
Fazy rozwojowe:
- przed urodzeniem dzieci
- okres wychowania dzieci
- okres po odejściu dzieci dorosłych i usamodzielnionych
Formy małżeństwa:
1. monogamiczne (1 mężczyzna, 1 kobieta).
poligamiczne ( choćby po jednej stronie więcej niż 1 osoba, czyli takie które składają się z 2 lub więcej rodzin nuklearnych powiązanych ze sobą węzłem małżeńskim (np. 1 kobieta i wielu mężczyzn - poliandryczne; 1 mężczyzna i wiele kobiet - poligeniczne)
2. ze względu na sposób mieszkania:
- kobieta przenosi się za mężczyzną - patrylokacja
- mężczyzna przenosi się za kobietą - matrylokacja
3. kto ważniejszy/hierarchia prestiżu i
wewnątrzrodzinnej władzy:
- ojciec - patriarchat
- marka - matriarchat
4. po kim dziedziczy:
- po ojcu - patrylineat
- po matce - matrylineat
5. wybór partnera:
- kategoria osób jakich nie można zaakceptować na partnera - to tzw. egzogamia ( np. kazirodztwo)
- endogamia - wskazuje typy małżeństw jakie są społecznie popierane
Endo- i egzogamia tworzą tzw. pole wybieralności, czyli wskazują potencjalnie odpowiednich partnerów.
RODZINA - jest to grupa złożona z osób połączonych stosunkiem małżeńskim i stosunkiem rodzicielskim.
Stosunki decydujące o powstaniu i istnieniu rodziny:
1. małżeństwo
2. pokrewieństwo (rzeczywiste lub zastępcze - adopcja):
- pokrewieństwo w linii prostej
- pokrewieństwo w linii zstępnej: rodzice, dzieci, wnuki
- pokrewieństwo w linii bocznej: rodzeństwa, ciotki
Rodzina:
1. można się w niej urodzić
2. lub wżenić się w nią
3. rodzina to grupa: mała, pierwotna i raczej nieformalna
4. funkcjonuje dzięki długotrwałej więzi emocjonalnej
5. jedyna grupa rozrodcza nie przyjmuje członków z zewnątrz
6. utrzymuje ciągłość biologiczną społeczeństwa
7. najważniejsza instytucja przekazująca podstawowe dziedzictwa kulturowe szerszych zbiorowości.
Maclwer i Pag rodzina obejmuje:
- uznany społecznie typ trwałego obcowania seksualnego
- określona instytucjonalnie forma małżeństwa
- system nomenklatury wyrażającej stopień pokrewieństwa i dziedzictwa
- jest jednostką gospodaryzującą
- zaspokaja potrzeby materialne członków
- przygotowuje ich do samodzielnego życia
- tworzą gospodarstwa domowe
- mogą obejmować od 1 do 4 pokoleń
H. Cooley - (rodzina to grupa pierwotna, mała i nieformalna) charakteryzuje się:
- współpracą
- kontakt bezpośredni jednostek
- wpływa na przyszły kształt wizerunku wychowania jednostek
- psych. rezultat bezpośrednich kontaktów stanowi tu tego rodzaju zespolenie się indywidualności w jedną całość
- mała liczba członków
- nieformalne wzory kontroli
- nieformalne stosunki łączące członków grupy
Rodziny nuklearne - współczesne rodziny składające się z rodziców i dzieci, czyli dwóch pokoleń, traktowane jako małe (2 osoby dorosłe różnej płci, utrzymują ze sobą związek seksualny; dzieci własne lub adoptowane)
Rodzina poszerzona - składa się z 2 lub więcej rodzin nuklearnych opartych na więzi rodzic-dziecko i obejmująca również stosunki rodzeństwa (np. dziadkowie, rodzice i dzieci)
Ze względu na źródło utrzymania wyróżniamy rodziny:
- wiejskie
- małomiasteczkowe
- miejskie czy też wielkomiejskie
Funkcje rodziny - rozumie się role, które rodzina spełnia w odniesieniu do społeczeństwa jak i samych członków rodzin, oraz cele i zadania do których zmierzają rodzinne działania i rodzinne życie.
- materialno-ekonomiczna , opiekuńczo-zabezpieczająca, prokreacja, legitymizacyjno-kontrolna, socjalizacja, klasowa, kulturalna, rekreacyjno-towarzyska, emocjonalno-ekspresyjna
Funkcje te odpowiadają typom więzi rodzinnych:
- więź ekonomiczna, opiekuńcza, krwi, seksualna, kontrolna, klasowa, socjalizacyjno-wychowawcza, kulturalna, towarzyska, emocjonalno-ekspresyjna.
Formy związków mogących zastępować rodzinę:
- związki kohabitacyjne - współżyją ze sobą, współ-zamieszkują, mogą być między kobietą i mężczyzną ale mogą być też między dwoma kobietami lub 2 mężczyznami (niekoniecznie homoseksualne)
- związki partnerskie - kobieta i mężczyzna żyją ze sobą, współżyją ale nie zawarli związku małżeńskiego
ROLA SPOŁECZNA
Koncepcja roli społ.: w każdej grupie, kręgu czy zbiorowości społ. istnieją pewne pozycje czy stanowiska, które, zajmowane przez różnych ludzi, wymagają od nich określonych, ustalonych sposobów zachowania się. Np. ojciec rodziny w naszym społeczeństwie powinien zarabiać, utrzymywać żonę i dzieci, dbać o wychowanie i kształcenie dzieci, nie powinien zdradzać żony. Rola społeczna studenta polega na zespole zachowań określonych regulaminem i ślubowaniem studenckim.
Można powiedzieć, że grupy społ. oczekują i wymagają, aby jednostki zajmujące pozycje wykonywały pewne czynności i postępowały w taki sposób, jak tego wymaga dane stanowisko i nie wykonywały czynności przynoszących mu ujmę. Rola wymaga również od jednostki, aby „była” godna tego stanowiska.
Rola społeczna wg J. Szczepańskiego jest to względnie stały i wewnętrznie spójny system zachowań, będących reakcjami na zachowania innych osób, przebiegających według mniej lub więcej wyraźnie ustalonego wzoru. Niektóre role są sformalizowane, np. zachowania urzędnika, nauczyciela, natomiast mniej skodyfikowane są role kolegi, przyjaciela. Z każdą rolą społeczną wiążą się określone prawa i obowiązki. Prawa polegają na tym, że człowiek grający daną rolę może oczekiwać od innych okazywania wobec niego ustalonych sposobów postępowania.
Rola społeczna:
- w sensie normatywnym - zbiór norm i wartości związanych z określoną pozycją społeczną przypisaną do tej pozycji i wymaganych od każdego, kto tą pozycję zajmuje
- w ujęciu realistycznym - rzeczywisty syndrom zachowania jednostki określa jak zachowanie jednostki powinno przebiegać w związku z pozycją jednostki.
W ujęciu Lintona i Mertona pojecie roli wywodzi się z analogii do sceny i aktora, który odgrywa te role. Rola istnieje wcześniej od aktora, jest faktem zewnętrznym, ustalona przez społeczeństwo wyznacza aktorowi sposoby postępowania, trzeba zmienić się do roli, ogranicza, aktor musi rolę przyswoić raz lepiej raz gorzej, role wielu aktorów muszą być skoordynowane, każdy aktor przyjmuje wiele ról za życia (konflikt ról).
Dla Lintona każdej pozycji społecznej odpowiada jedna rola.
Dla Mertona pozycji odpowiada wielość ról.
Postacie pełnienia roli;
1. przystosowanie do roli
2. wchodzenie w rolę
3. etap ostatni
- pełna identyfikacja z rolą
- fetyszyzacja (pełnienie roli dla niej samej)
- dystans (niepełna identyfikacja z rolą)
- negacja roli
podejście dramaturgiczne Goffmana
życie społeczne to scena, życie prywatne to kulisy (jeśli ich nie ma to człowiek zaczyna ich szukać)
- Nosiciel roli społ. może zmienić zakres swej roli - ale zgodnie z oczekiwaniami grupy. Zespół ról może się zmieniać historycznie. Role mogą być oczekiwane różnorodnie w różnych grupach społ., nie ma ról uniwersalnych we wszystkich krajach (inna rola rolnika w Polsce, inna we Francji). Nie ma uniwersalnych ról przypisanych członkom rodziny. Niespełnienie roli grozi sankcjami negatywnymi.
- W roli możemy wyróżnić elementy - segmenty np. ojca rodziny - odpowiednie traktowanie dziecka jako nosiciela roli dziecka, ojciec nie powinien oczekiwać żeby dziecko pełniło rolę dorosłego - właściwy stosunek do roli dziecka. Do roli należy coś takiego jak: świecić dobrym przykładem, bycie sprawiedliwym, bo rola ojca obejmuje władzę nad dziećmi. Ten sam człowiek ma też rolę męża np. delikatność i opiekuńczość, następna to rola żywiciela rodziny. Sposób pełnienia tej roli jest wzorowy lub naganny.
Zupełnie inaczej jest przedstawiona jest rola kobiety - żony - matki - gosp. domowej.
Rola dziecka - przedstawia wobec dziecka pewne oczekiwania, określa dziecku pewną rolę w rodzinie. Jeżeli ta rola nie jest dopasowana do płci dziecka to można się spodziewać przykrych konsekwencji w przyszłości. Należy też dostosować rolę dziecka do jego wieku i właściwie oceniać wykonywane przez dziecko czynności. Dziecko może przeżywać konflikt oczekiwań. Emocjonalny stosunek mąż-żona, żona -mąż itd. Tu mogą się pojawić patologie życia rodzinnego, różnica pomiędzy dotykiem serdecznym a innym dotykiem. Jeżeli to coś pojawia się pomiędzy matką a córką to żadna z nich tego nie zauważy. Inaczej pomiędzy matką a synem, który zauważy dziwne zachowanie matki (rzadko). Niestety często zdarzają się sytuacje, w których do innego dotyku posuwa się ojciec. Córka może się oburzyć, zapytać mamę o zdanie, ale zdarzają się takie sytuacje, że dziewczynka odbiera to pozytywnie. Role można podzielić na części składowe-wszystkich w rodzinie: matka, ojciec, dzieci itd. Sankcje formalne i nie formalne - w grupie sformalizowanej np. rozmowa. Można zastosować kary pieniężne. Może wystąpić konflikt w związku z lojalnością wobec 2 różnych grup.
Proces realizacji roli zależy od:
1. od elementów bio - i psychogennych jednostki które mogą ułatwiać lub utrudniać wykonywanie pewnych ról
2. od zespołu cech idealnych, jakie jednostka wykonująca daną rolę powinna okazywać oraz zespół idealnych sposobów zachowania
3. od definicji roli przyjętej w grupie, w której dana rola jest wykonywana. Definicje tej samej roli mogą w różnych grupach być rozbieżne np. student w pojęciu nauczyciela oraz kolegów
4. realizacja roli zależy od struktury i organizacji wewnętrznej grupy, jej zwartości wewnętrznej i systemu sankcji, którym ona dysponuje
5. wreszcie wykonywanie roli zależy od stopnia identyfikacji jednostki z grupą, na utożsamianiu własnych interesów i własnych wartości z wartościami i interesami grupy, i podporządkowanie się wymaganiom grupy jednostka uważa za cel i sens swojego życia.
* Jednostka może się z grupą identyfikować mniej lub bardziej. Ta grupa, z którą się identyfikuje najsilniej, którą uważa za najważniejszą spośród wszystkich, do których należy, której nakazy i wzory nie budzą sprzeciwu - określa także najważniejszą rolę społeczną tej jednostki. Suma ról określa wewnętrzne „ja" jednostki.
Jaźń subiektywna, czyli to jak jednostka postrzega siebie sama, wyznacza zachowania w tych sytuacjach, kiedy jednostka w konflikcie kilku ról i staje wobec rozbieżnych wymagań dwóch lub więcej grup, do których należy. Rozstrzyga, czym dana jednostka jest "naprawdę" i którego obowiązku powinna przestrzegać, tak by być w zgodzie "ze sobą samym".
"Jaźń odzwierciedlona" to zespół wyobrażeń, jaki każdy z nas wytwarza sobie na podstawie ocen otoczenia, podstawie tego, co sami sobie wyobrażamy, że inni sądzą o nas.
OD CZEGO ZALEŻY POZYCJA SPOŁ. JEDNOSTKI W GRUPIE
- cechy fizyczne - wzrost (b. niski, b. wysoki ma wpływ na pozycję jednostki w grupie), pośrodku grupy lokują się ci najmniej odbiegający od większości
- cechy charakterologiczne:
* charakter - ze skłonnościami opiekuńczymi może mieć wysoką pozycję w grupie, gotowość ponoszenia ryzyka - wyższa pozycja grupie
* cechy umysłowe, pamięć zdolność kojarzenia, zdolność uczenia się (w szkole)
* zdolności przywódcze, zdolność do bycia wzorem (nosiciel etosu)
W praktyce decydują te czynniki, raz inne. Różne połączenia np. w pozycji ojca, matki największą rolę spełnia sposób spełnienia roli.
Manfred Kuhn wprowadza pojęcie pozycji społecznej. Jednostki ludzkie jako podmioty życia społecznego nie pozostają w jakiejś bezkształtnej masie, ale są ze sobą powiązane. Tymi ogniwami zespalającymi są pozycje społeczne. Jednostki zajmujące określone pozycje tworzą różne układy sytuacji, w których partnerzy interakcji spodziewają się wzajemnie określonych działań. Pozycje społeczne, bowiem określają wzajemne uprawnienia i obowiązki, jakie danej pozycji czy danemu rodzajowi pozycji przysługują w stosunku do innych. W ten sposób powstają "struktury społeczne", czyli utrwalone i uregulowane stosunki wiążące pewne zespoły osób. Struktury społeczne, jako utrwalone wzory interakcji, wywierają wpływ, naciski na jednostkę podejmującą czynności w ramach danego unormowanego modelu interakcji.
Grupy społeczne, aby istnieć nie tylko potencjalnie, ale i realnie jako odrębne od swych członków podmioty życia społecznego, muszą wytworzyć wewnętrzną organizację. Obejmuje ona przede wszystkim ustalenie i wyznaczenie pozycji społecznych i podział ról społecznych między członków grupy.
Pozycja społeczna jest rozumiana jako wiązka uprawnień i obowiązków pojmowanych nie w sensie jurydycznym, ale socjologicznym, tzn. jako splot uprawnień i obowiązków społecznie przez otoczenie uznawanych za przysługujące danej jednostce lub kategorii jednostek czy też jako obowiązki oczekiwane, żądane lub kierowane przez otoczenie w kierunku danej osoby czy danych osób. Pozycja społeczna to określone miejsce w strukturze rangowej, w strukturze prestiżu, czyli tzw. mniejszego czy większego uznania. Jest to tzw. prestiżowe rozumienie pozycji społecznej.
Linton - rola społeczna oznacza całość wzorów czynności, które są związane z określonym statusem. Obejmuje wyobrażenia, oceny, wzory Zachowań, które do danych pozycji są przypisane. Podkreśla nierozerwalny związek pozycji z określoną rolą czy też rolami społecznymi.
Liczba i rodzaje pozycji oraz wynikających z nich ról zależy od charakteru grupy. Jest zależna od funkcji grupy. Jeśli są to grupy produkcyjne, grupy pracy" to struktura pozycji i ról jest wyznaczona technologią produkcji czy rodzajem świadczonych usług. Jeśli są to tzw. one purpose organizations, czyli związki i zrzeszenia, to role społeczne i ich podział uzależnione są od celów związku, liczby członków. Rola społeczna oznacza, więc rodzaj, zakres i wzory czynności, jakie jednostka wykonuje czy powinna wykonywać w imieniu i na rzecz grupy, wynikające z zajmowanej przez nią pozycji społecznej.
RZECZYWISTOŚĆ PODZIALÓW SPOŁECZNYCH polega na:
1. na obiektywnych stosunkach, zwłaszcza do narzędzi produkcji, jakie się wytwarzają w procesie produkcji, podziale pracy i społecznym organizowaniu pracy;
2. na obiektywnych możliwościach działania, jakie posiadają ludzie zajmujący różne pozycje w tym obiektywnym systemie stosunków;
3. na tworzących się w konsekwencji wyobrażeniach o własnej czy cudzej wyższości-lub niższości;
4. na tworzeniu ideologii uzasadniającej lub racjonalizującej podział na wyższych i niższych, lepszych czy gorszych czyli nadającej subiektywnym wyobrażeniom o wyższości i niższości charakter zobiektywizowany.
ZASÓB „KAPITAL” SPOŁECZNO-KULTUROWY MAŁEJ GRUPY I JEGO WPŁYW NA LOSY JEDNOSTKI
Zasób społ.-kult. (dziedzictwo społ.-kult.)
- pozycja w społ. hierarchii, jaką zajmuje rodzina, przynależność w okresie dzieciństwa - predestynacja
- przekazywane normy, wartości - człowiek zasób kulturowy może pomnożyć, zostawić, zmarnować
ZASÓB SPOŁECZNY - rodzina pełni funkcje predestynacji społecznej dziecka, dziecko zostaje wstępnie przydzielone do grupy społ. Jest to ten kapitał, z którym dziecko wchodzi w życie.
Można go:
- zachować, pozostać na tej samej pozycji, reprodukcja pozycji
- degradacja społeczna, samodegradacja, zmarnowanie, obniżenie pozycji, z której się startowało
- awans - z pracownika fizycznego do umysłowego (ambicje, zdolności) bardzo częste zjawisko, częstsze niż degradacja, najczęstsze - zachowanie pozycji społecznej.
ZASÓB KULTUROWY - uczestnictwo w kulturze jest skorelowane z pozycją społeczną, ale pozycja społeczna uczestnictwa w kulturze nie determinuje do końca. Dziedzictwo kulturowe stanowi to kultura, w której się przebywa (np. na Śląsku w familokach).
Zasób społ-kult. może ale nie musi wpływać na losy jednostki. Zasób ten można:
- kontynuować, reprodukować
- zmarnować - samodegradacja; ale również przypadkiem np. wypadek - kalectwo
- awans - pracowitość, oszczędność
PRZEMIANY RODZINY Z TRADYCYJNEJ DO PONOWOCZESNEJ
Rodzina:
- zmienia się do postaci nuklearnej - małej, wzór wielkiej rodziny zanika
- dążenie do struktury, tylko rodzice-dzieci
- dążąc do izolacji zaczynamy się izolować również od dzieci i zrywać więzi. W większej rodzinie więź jest ściślejsza. Ciężki jest los dzieci w rodzinie nuklearnej
- Wiek rodzenia się opóźnia, a model rodziny coraz częściej 2+ l
- Średni wiek partnerstwa życia ze sobą 4 lata a czasami nawet 15
Kahabitacja - zamieszkanie ze sobą dwóch panów lub dwie panie - niekoniecznie homoseksualnych par. Przemiany rodziny polskiej zaczęły się od procesów transformacji - przekształcania się ustroju politycznego, praw, gospodarki
Przemiany rodziny tradycyjnej w ponowoczesną:
Nie ma bardzo konkretnych wyróżników, ale kilka bezsprzecznych jest:
- kobieta w domu kobieta pracująca (niezależna)
- akceptacja w rodzinie braku posiadania dzieci i poświęcenie się karierze
Dezorganizacja i przekształcenia struktury rodziny jest głównie skutkiem industrializacji i urbanizacji, zwiększenia mobilności, rozwoju usług, podjęcia pracy przez kobiety, zmniejszenia liczby dzieci, wygasania tradycji, liberalizacji postaw, rozwoju chorób społecznych i bezrobocia.
Do zmian tych należą:
- napływ ludności ze wsi do miast
- zmiany struktury zatrudnienia
- przedłużanie życia, a tym samym wzrost ludzi starszych w społeczeństwie
- skrócenie okresu płodności
- postępujący zanik wielopokoleniowych rodzin jako wynik warunków życia miejskiego
- zanik więzi międzypokoleniowej
- rozdział miejsca pracy od miejsca zamieszkania
- wzrost czasu kształcenia i szkolenia zawodowego
- wzrost zatrudnienie kobiet
- zmiany w budżecie czasu rodziny
- zmiany w charakterze stosunków sąsiedzkich
Rodzina typu tradycyjnego była ośrodkiem produkcyjnym, jednostką ekonomiczną. Rodzina produkowała wszystko, co konsumowała i konsumowała prawie wszystko, co produkowała. Nowoczesna rodzina miejsko-przemysłowa nie może być - ośrodkiem produkcyjnym. Ze względu na wysokie koszty utrzymania rodziny w mieście bardzo często kobieta podejmuje pracę zawodową. Konsekwencją podejmowania przez kobiety pracy jest konieczność tworzenia licznych instytucji opiekuńczych dla dzieci jak przedszkola, żłobki. Powoduje to osłabienie funkcji opiekuńczowychowawczej rodziny, kontaktu matka-dziecko, następuje zmniejszenie kontroli nad dziećmi osłabienie ogólnych kontaktów między członkami rodziny.
Słabnie funkcja prokreacyjno-seksualna rodziny. Brak czasu, stres, niskie zarobki wpływają na osłabienie również funkcji kulturalnej i rekreacyjnej rodziny. Zaniedbaniu ulega rozwój zainteresowań, słabną kontakty między pokoleniami w rodzinie. Osłabieniu ulega także funkcja emocjonalno-ekspresyjna rodziny. Praca członków rodziny spycha na plan dalszy realizację potrzeb uczuciowych. Praca żony często wiąże się również ze zmianą pozycji męża. Ojciec - głowa rodziny pozbawiony władzy kierowniczej, nad działalnością gospodarczą, traci postawę swojego dawnego autorytetu. Dzieje się to szczególnie wówczas, gdy żona posiada wyższy status społeczny, jest bardziej wykształcona, osiąga sukcesy osobiste większe niż mąż, lepiej zarabia i cechuje się większą przedsiębiorczością.
Kolejnym czynnikiem wpływającym na przekształcenia i dezorganizację rodziny jest mobilność. Wiąże się ona z przemieszczaniem w poszukiwaniu pracy. Głównym jej skutkiem jest brak stabilizacji życiowej, wygasanie tradycji, osłabienie więzi między członkami rodziny, anonimowość w społeczeństwie, zanik więzi sąsiedzkiej. W przypadku, gdy mobilność dotyczy jednego z współmałżonków (np. wyjazd do pracy za granicę) ma ona znacznie większe konsekwencje osłabia, bowiem naturalne kontakty wewnątrzrodzinne, uniemożliwia pełnienie funkcji kontrolnych i wpływa na liberalizację postaw.
Omawiane procesy przyczyniają się do zmniejszania się przeciętnej liczby członków w rodzinie, przede wszystkim do upowszechnienia rodzin małodzietnych. Mniejsza ilość dzieci w rodzinie wpływa na zwiększenie bezpośredniej więzi między rodzicem a dzieckiem i odpowiedzialności za dziecko. W przypadku rozpadu rodziny odczuwane są mniejsze konsekwencje, gdy jest mała ilość dzieci. Jednocześnie w rodzinie i społeczeństwie rośnie pozycja dziecka. W społeczeństwach preindustrializacyjnych dziecko było traktowane jako pomoc i siła robocza w gospodarstwie, jako czynnik powiększający stan majątkowego posiadania rodziny i jako opieka dla rodziców na starość.
Wraz z industrializacją i zmianą struktury rodziny dziecko przestaje być traktowane w kategoriach ekonomicznych jako siła i pomoc, staje się wartością samą w sobie. Jego zależność od rodziny się zmienia: rodzina przestaje być jedynym i wyłącznym środowiskiem kształtującym rozwój i perspektywy życiowe dziecka. Jednocześnie przedłuża się okres zależności dziecka od rodziny. Wydłuża się bowiem okres kształcenia, zwiększa się uzależnienie materialne i jednocześnie rozwija więź duchowa w rodzinie. Wzrasta też znaczenie młodzieży w społeczeństwie.
Czas poświęcony rodzinie zostaje zredukowany do minimum. Zwiększa się siła uzależnienia emocjonalnego miedzy ludźmi wspólnie pracującymi, zmniejsza się miedzy członkami rodziny. Propozycje zachowań lansowane przez liczne media i osłabienie funkcji religijnej rodziny sprzyjają też rozwiązłości seksualnej małżonków. Z punktu widzenia szeregu innych funkcji, jakie spełnia rodzina, fakt zdrady małżeńskiej spotyka się z liberalizacją.