LITWA

Sejm (marszałek) - Irena Degutienė

Prezydent - Dalia Grybauskaitė

Premier - Algirdas Butkevičius

Litwa jest demokracją parlamentarno-gabinetową, w której konstytucja gwarantuje trójpodział władz. Władza ustawodawcza spoczywa w rękach jednoizbowego parlamentu, władza wykonawcza - prezydenta i rządu, a władzę sądowniczą sprawują niezawisłe sądy.

ZARYS HISTORII USTROJU

Litwa odzyskała niepodległość gdy ZSRR chyliło się już ku upadkowi. 11 marca 1990 roku Rada Najwyższa Litewskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej uchwaliła akt proklamacji niepodległości państwa oraz przyjęła tymczasową konstytucję. Obecnie obowiązująca konstytucja została uchwalona 6 listopada 1992 roku, a zaaprobowana w referendum z 25 października 1992 roku.

W wyborach parlamentarnych w 1993 roku zwycięstwo wyborcze odnieśli przedstawiciele postkomunistycznej Litewskiej Demokratycznej Partii Pracy z Algirdasem Brazauskasem na czele, która dążyła do nawiązania dobrych stosunków gospodarczych z Rosją i Ukrainą. W tym samym roku Brazauskas zostaje prezydentem.

PARLAMENT

Siedziba Seimas w Wilnie

Litewski parlament jest jednoizbowy, nosi on litewską nazwę Seimas. Składa się ze 141 posłów, wybieranych na 4 lata w oparciu o zasadę powszechności, równości, bezpośredniości i tajności (wybory czteroprzymiotnikowe). Wybory do parlamentu odbywają się w pierwszą sobotę października w roku wyborczym. Podział mandatów odbywa się według systemu proporcjonalnego, a klauzula zaporowa wynosi 5%. Każdy wyborca posiada dwa głosy: jeden oddaje na kandydata w swoim okręgu wyborczym (jednomandatowym), a jeden na listę partyjną. Prawo wyborcze czynne posiadają osoby, które ukończyły co najmniej 18 lat, a prawo wyborcze bierne - mające przynajmniej lat 25. Aby wybory były ważne, obowiązuje wymóg minimalnej frekwencji, wynoszącej 25%.

Seimas sprawuje władzę ustawodawczą i ustrojodawczą, tzn. może uchwalać ustawy (w tej kwestii posiada wyłączność) i zmieniać konstytucję. Aby doszło do zmiany ustawy zasadniczej, należy ją przegłosować dwukrotnym głosowaniem kwalifikowanym, 2/3 składu parlamentu. Wyjątkiem tutaj są podstawowe zasady ustrojowe (art. 1 i 14), które zmienić można jedynie drogą referendum ogólnokrajowego.

Seimas może w dowolnym momencie uchwalić rządowi wotum nieufności, a także korzysta z uprawnienia do powoływania m.in. członków Sądu Najwyższego, Sądu Konstytucyjnego i kontrolera państwowego. Parlament wybrany w przedterminowych wyborach korzysta z ograniczonego w czasie prawa do rozpisania przedterminowych wyborów głowy państwa.

• zarządza wybory prezydenta, ale może zdjąć go także z urzędu, niezależnie od opinii Sądu Konstytucyjnego, większością kwalifikowaną 3/5 - taki impeachment miał miejsce w 2004 roku wobec prezydenta Rolandasa Paksasa, którego zastąpił poprzedni prezydent Adamkus (wybrany oczywiście w wyborach)

• ma zapisaną w konstytucji wyłączność ustawodawczą (w przeciwieństwie do Rosji, sąsiada Litwy, gdzie prezydent ma prawo do wydawania dyrektyw z mocą ustaw)

• zatwierdza nowy rząd i przez całą kadencję sprawuje nad nim kontrolę (także nad poszczególnymi ministrami) przez tajne, podwójnie głosowane votum nieufności, votum zaufania przy powołaniu nowego gabinetu lub gdy zmieniła się połowa składu obecnego, stworzenie stanowiska lidera opozycji i powszechną praktykę zapytań poselskich

• powołuje Kontrolerów Państwowych, którzy sprawdzają prawidłowość zarządzania majątkiem państwowym i prawidłowość wykonywania założeń budżetu (brak przedstawienia ustawy budżetowej przez rząd nie jest równoznaczne z jego dymisją jak w Polsce)

• głosuje wniosek o zmianę konstytucji (oprócz art.1 i 14 które mogą być zmienione tylko drogą referendum) dwukrotnym głosowaniem 2/3 większości bezwzględnej

• większością 3/5 może pozbawić mandatu deputowanego (w Polsce zniesienie mandatu jest niemożliwe, można jedynie uchylić immunitet)

PREZYDENT

Jest głową państwa, pochodzącą z wyborów czteroprzymiotnikowych, tj. powszechnych, równych, bezpośrednich i tajnych. Wybierany jest na kadencję trwającą 5 lat. Kandydat musi ukończyć minimum 40 lat i od co najmniej 3 lat zamieszkiwać terytorium państwa, będąc jego pełnoprawnym obywatelem. Aby kandydować na prezydenta potrzebne jest zebranie 20 000 podpisów.

Prezydent desygnuje kandydata na premiera, a następnie na jego wniosek mianuje ministrów. Objęcie urzędu przez nową głowę państwa obliguje rząd do dymisji. We wskazanym w konstytucji zakresie zobowiązany jest do rozpisywania przedterminowych wyborów do parlamentu. Zgłasza parlamentowi kandydatów na m.in. sędziów i przewodniczącego Sądu Najwyższego, Sądu Konstytucyjnego oraz kontrolera państwowego. Posiada prawo weta wobec ustaw uchwalanych przez Seimas.

Prezydent może rozwiązać parlament gdy:

Seimas w ciągu 30 dni od przedstawienia przez nowo utworzony rząd programu działania nie zajął wobec niego żadnego stanowiska, lub też w ciągu 60 dni od przedstawienia pierwszego programu dwukrotnie nie zaaprobował programu rządowego, rząd zwrócił się do prezydenta z takim wnioskiem po uchwaleniu przez niego wotum nieufności.

Seimas może zdjąć prezydenta z urzędu, w przypadku brutalnego łamania ustawy zasadniczej lub przysięgi, albo też wyjawienia, iż popełnione zostało przestępstwo. Uchwała o pociągnięciu prezydenta do odpowiedzialności musi uzyskać poparcie 3/5 składu parlamentu i po zasięgnięciu niewiążącej opinii Sądu Konstytucyjnego.

• Wybierany w wyborach powszechnych, 4-przymiotnikowych na 5-letnią kadencję, którą powtórzyć może tylko raz.

• By zostać prezydentem Litwy trzeba mieć ukończone 40 lat i co najmniej od 3 lat mieszkać na terytorium państwa, będąc jego pełnoprawnym obywatelem. Ten przepis konstytucyjny, podobnie jak kilka innych, ma chronić przed wpływami polskiej i rosyjskiej mniejszości na politykę.[potrzebne źródło]

• Prezydent oprócz wspomnianej wcześniej odpowiedzialności przed sejmem, ma także obowiązek składania corocznego orędzia o stanie państwa

• Zarządza nowe wybory do parlamentu z powodu braku votum zaufania dla rządu, samorozwiązania Seimas

• ma prawo veta wobec ustaw sejmowych

• współtworzy politykę zagraniczną Litwy (we współpracy z rządem)

• jest arbitrem

• nadaje odznaczenia

• może wystąpić z wnioskiem o odebranie mandatu posłowi

• kształtuje wizerunek państwa, jest jego reprezentantem

• mianuje premiera, dowódcę wojska, sędziów SK, dyplomatów itd.

• ma prawo łaski

• posiada inicjatywę ustawodawczą

RZĄD

Prezydent powołuje i odwołuje premiera, a na jego wniosek ministrów. Rząd składa się z premiera i ministrów (brak wicepremiera i wiceministrów). Dla uzyskania pełnomocnictw niezbędne jest wyrażenie przez parlament (poprzez większość głosujących) akceptacji dla rządowego programu działania. Wymiana ponad 1/2 ministrów wymaga ponownego wystąpienia przez premiera o udzielenie rządowi pełnomocnictw.

Parlament może w dowolnej chwili doprowadzić do dymisji rządu. W czasie sesji prac parlamentu co najmniej 1/5 posłów może wystąpić do premiera (lub ministra) z interpelacją lub też zgłosić projekt uchwały o wotum nieufności dla rządu. Parlament po wysłuchaniu odpowiedzi rządowej na interpelację, może przegłosować (większością 50% składu parlamentu) wotum nieufności dla rządu, premiera lub ministra.

• głównym zadaniem rządu jest opracowanie i realizowanie budżetu państwa (co sprawdzają specjalni kontrolerzy)

• ma inicjatywę ustawodawczą

• odpowiada kolegialnie i indywidualnie (ministrowie) przed parlamentem

WYBORY PREZYDENCKIE:

w pierwszej turze - kandydat, który uzyskał ponad 50% głosów przy co najmniej 50% frekwencji; przy mniejszej frekwencji - 1/3 ogólnej liczby uprawnionych do głosowania jeśli w pierwszej turze nie udało się wyłonić prezydenta:

ponowne wybory gdy nie więcej niż 2 kandydatów w 1 turze

druga tura do której przechodzi 2 kandydatów z największym poparciem (jeśli więcej niż 2!), prezydentem zostaje ten, na kogo zagłosuje większa liczba wyborców

WYNIKI WYBORÓW PREZYDENCKICH Z 2009:

• Dalia Grybauskaitė Niezależna 69,09%

• Algirdas Butkevičius Litewska Partia Socjaldemokratyczna 11,82%

• Valentinas Mazuronis Porządek i Sprawiedliwość 6,15%

• Waldemar Tomaszewski Akcja Wyborcza Polaków na Litwie 4,74%

• Kazimiera Prunskienė Niezależna 3,91%

• Loreta Graužinienė Partia Pracy 3,61%

• Česlovas Jezerskas Niezależny0,67%

WYNIKI WYBORÓW PARLAMENTARNYCH Z 2012:

Lista wyborcza	Głosy (lista krajowa)	% (lista krajowa)	Mandaty
						lista krajowa	okręgi jednomandatowe	Suma	Zmiana
Litewska Partia Socjaldemokratyczna	251 610	18,37	15	22	37	+13
Związek Ojczyzny - Litewscy Chrześcijańscy Demokraci	206 590	15,08	13	20	33	-12
Partia Pracy	271 520	19,82	17	12	29	+19
Porządek i Sprawiedliwość	100 120	7,31	6	5	11	-4
Ruch Liberalny Republiki Litewskiej	117 476	8,57	7	3	10	-1
Akcja Wyborcza Polaków na Litwie	79 840	5,83	5	3	8	+5
Droga Odwagi	109 448	7,99	7	0	7	+7
Litewski Ludowy Związek Chłopski	53 141	3,88	0	1	1	-2
Niezależni	-	-	-	3	3	-1

Algirdas Butkevičius został mianowany premierem 22 listopada 2012, a jego rząd rozpoczął funkcjonowanie po zaakceptowaniu programu przez Sejm, co nastąpiło 13 grudnia 2012. Rząd powstał po dymisji poprzedniego gabinetu w związku z wyborami do parlamentu kolejnej kadencji. Został utworzony przez koalicję czterech ugrupowań, tj. Litewska Partia Socjaldemokratyczna (LSDP), Partia Pracy (DP), Porządek i Sprawiedliwość (TiT) oraz Akcja Wyborcza Polaków na Litwie (AWPL).

ŁOTWA

Sejm (marszałek) - Solvita Āboltiņa

Prezydent - Andris Bērziņš

Premier - Valdis Dombrovskis

Łotwa jest wielopartyjną, demokracją parlamentarno - gabinetową. Występuje tam trójpodział władzy. Władza legislacyjna w rękach jednoizbowego parlamentu, egzekutywa - prezydenta i rządu, a sądownicza - niezawisłych sądów.

Historia ustroju:

1990 - Rada Najwyższa ŁSSR przyjęła deklarację przywrócenia niepodległości.

21 sierpnia 1991 - ogłoszenie pełnej niepodległości po porażce puczu Janajewa w Moskwie.

1993 - pierwsze w pełni wolne wybory.

2003 - 67% Łotyszy za członkostwem w UE

Konstytucja:

z 15 LUTEGO 1992 roku ze zmianami, 8 rozdziałów, 116 artykułów:

• obniżenie cenzusu wyborczego do 18 lat

• 1997 - wydłużenie kadencji prezydenta i parlamentu z 3 do 4 lat

• trójinstancyjność sądów

● PREZYDENT:

• kadencja równa kadencji parlamentu = 4 lata, nie więcej niż dwie kadencje

• wybierany przez Parlament w głosowaniu tajnym przez parlament większością 51/100 głosów

• może nim zostać obywatel Łotwy, który ukończył min. 40 lat, nie można łączyć z żadnymi innymi urzędami

• nie ponosi odpowiedzialności politycznej (tylko teoretycznie!)

• wszystkie akty wymagają kontrasygnaty premiera lub odpowiedniego ministra

• przewodzi nadzwyczajnym sesjom Gabinetu Ministrów

• desygnuje kandydata na premiera

• nie dysponuje prawem rozwiązania parlamentu, ale może zainicjować ten proces (poddać to pod referendum; jeśli tam nie przejdzie - nowe wybory prezydenckie!)

• posiada prawo inicjatywy ustawodawczej

• posiada prawo weta w stosunku do ustawy przyjętej przez parlament;

• posiada prawo odroczenia na okres 2 miesięcy podpisanie ustawy (na wniosek co najmniej 1/3 liczby deputowanych)

• reprezentuje państwo w stosunkach międzynarodowych, przyjmuje/mianuje ambasadorów

• posiada prawo łaski

• przewodniczący Sejmu zastępuje prezydenta w razie jego śmierci lub choroby

• w sytuacjach kryzysowych jego kompetencje wzrastają

odwołanie prezydenta:

• inicjatywa min. Połowy deputowanych poparta przez min. 2/3 składu parlamentu

• gdy w referendum zostanie odrzucony jego wniosek o rozwiązanie parlamentu

RZĄD - Gabinet Ministrów

• premier + min. 12 ministrów; premier może powoływać kolejnych (zastępcy, ministrowie do „zadań zleconych”, ministrowie państwowi)

• desygnowany przez prezydenta, ale musi posiadać poparcie parlamentu

• niepołączalność członkostwa w rządzie z działalnością gospodarczą

5 najważniejszych obszarów działalności to:

• proces ustawodawczy

• stosowanie prawa ( w przerwach między sesjami Sejmu może wydawać uchwały z mocą ustawy - muszą one jednak zostać przedłożone Sejmowi do akceptacji na najbliższej sesji)

• polityka budżetowa

• obronność państwa (wprowadzenie stanu wyjątkowego)

• administracja państwem

Posiedzeniom zwykłym przewodniczy premier, nadzwyczajnym - prezydent

Może wydawać rozporządzenia z mocą ustawy w przerwach między sesjami Saeimy, nie mogą one jednak dotyczyc: zmian ordynacji wyborczej do Sejmu, zmian ustawy o ustroju sądów, zmian ustawy o budżecie, zmian ustaw uchwalonych przez Sejm danej kadencji, amnestii, podatków państwowych, ceł,pożyczek. Ponadto, rozporządzenia te muszą zostać przedłożone do akceptacji deputowanym najpóźniej 3 dni po otwarciu obrad następnej sesji parlamentu

• konieczność składania parlamentowi projektu budżetu (przed początkiem roku finansowego) oraz sprawozdania z jego wykonania (po zakończeniu roku budżetowego)

• bieżące funkcjonowanie rządu zapewnia Kancelaria Państwa

• Odpowiedzialność solidarna - w razie odwołania premiera, dymisja całego Gabinetu

● PARLAMENT - SAEIMA

Jednoizbowy parlament, 100 deputowanych wybieranych na 4 lata

system wyborczy proporcjonalny:

• 5 wielomandatowych okręgów wyborczych

• czynne prawo wyborcze - 18 lat, bierne 21 lat

• ubieganie się o mandat uniemożliwiają:

1. nieznajomość łotewskiego na wysokim poziomie

2. kara pozbawienia wolności

3. praca na rzeczy wywiadu ZSRR lub ŁSRR

4. działalność w KPZR

• fakt dokonania głosu rejestrowany w dowodzie osobistym

• 5% klauzula zaporowa

• rozdzielenie mandatów zgodnie z metodą Sainte-Lague (dzielniki: 1,3,5,7..)

Funkcje parlamentu

• ustrojodawcza (niektóre zmiany - potrzebne referendum)

• ustawodawcza (posiada inicjatywę ustawodawczą)

• kreacyjna (wybiera Prezydenta, decyduje o losach rządu, mianuje sędziów oraz członków Sądu Konstytucyjnego oraz Kontroli Państwowej)

• kontrolna

• traktatowa

posiedzenia Sejmu są ważne jeśli uczestniczy w nich co najmniej połowa jego członków

posiedzenia są jawne (ale na wniosek prezydenta, premiera, jednego z ministrów lub 10 deputowanych, popartego przez 2/3 deputowanych mogą być tajne)

sesje zwyczajne: trzy (jesienna, zimowa i wiosenna)

sesje nadzwyczajne: na wniosek prezydenta, Prezydium Sejmu, rządu 1/3 deputowanych

uchwały przyjmowane są bezwzględną większością głosów, oprócz głosowań nad:

• wnioskiem o przeprowadzenie posiedzenia tajnego (2/3 obecnych)

• decyzja o odwołaniu prezydenta (2/3 składu)

• powtórne przegłosowanie na wniosek 1/3 składu ustawy zawetowanej przez prezydenta (3/4 obecnych)

• uznanie ustawy za pilną (prezydent nie będzie mógł wykorzystać w stosunku do niej weta prezydenckiego) - 2/3 głosów

• dokonanie zmiany w konstytucji (obecność 2/3 członków i większość 2/3)

Prezydium Sejmu - wybierane przez członków Sejmu spośród siebie; w pewnych sytuacjach

kontrola rządu poprzez:

• możliwość wezwania premiera lub dowolnego ministra do złożenia sprawozdania z jego działalności oraz udzielenia odpowiedzi na pytania

• zatwierdzenie opracowanego przez rząd budżetu oraz sprawozdania z jego realizacji

• wotum nieufności dla rządu

dodatkowe uprawnienia:

• ustala liczebność armii podczas pokoju

• wprowadza amnestię

• ratyfikuje umowy międzynarodowe regulujące materię ustawową

• podejmuje decyzję o wszczęciu wojny

• wybiera i odwołuje prezydenta

• rząd musi cieszyć się jego zaufaniem

Zmiana Konstytucji

• Zmiana dokonuje się w trybie trzech czytań większością 2/3 głosów przy obecności 2/3 deputowanych

• Jeśli zmiany dotyczą formy ustroju, terytorium państwa i zasad prawa wyborczego to wymagane jest referendum

• Grupa 1/10 wyborców posiada możliwość przedkładania Prezydentowi projektów rewizji konstytucji, który następnie przedkłada projekt parlamentowi.

Wybory parlamentarne z 2011 roku:

• Centrum Zgody głosowało 259,9 tys. wyborców, co dało 28,36%,

• ZRP - 190,8 tys. (20.82%),

• "Jedność" - 172,6 tys. (18.83%),

• zaś na narodowców 127,2 tys. (13.88%).

• ZZS z 112,0 tys. (12.22%).

Frekwencja wyniosła 59,49%

Mandaty rozdzielono w sposób następujący: SC - 31, ZRP - 22, "Jedność" - 20, nacjonaliści - 14, ZZS - 13. Po wyborach przystąpiono do negocjacji nad utworzeniem nowej koalicji rządowej

Wybory prezydenckie z 2011 roku:

Wybierany przez parlament.

W I turze głosowania z 2 czerwca żaden z kanydatów nie uzyskał odpowiedniej większości - na Zatlersa głosowało 43 posłów (przeciwko 55), na Bērziņša - 50 (przeciwko: 48).

W II turze prezydentem wybrany został Bērziņš z poparciem 53 posłów reprezentujących najprawdopodobniej ZZS, Centrum Zgody i PLL (przeciwko głosowało 44 deputowanych). Zatlers otrzymał tym razem 41 głosów (przeciwko: 56)

Zgodnie z konstytucją Andris Bērziņš przystąpi do pełnienia obowiązków prezydenckich po złożeniu przysięgi 8 lipca - dzień wcześniej kończy się kadencja Valdisa Zatlersa, który jest pierwszym prezydentem w historii II Republiki Łotewskiej, który nie uzyskał reelekcji na kolejną kadencję.

---