ĆWICZENIA USPRAWNIAJĄCE ANALIZĘ I SYNTEZĘ SŁUCHOWĄ, KOORDYNACJĘ SŁUCHOWO- RUCHOWĄ I SŁUCHOWO- WZROKOWĄ

 

W wyniku prowadzonych ćwiczeń uczeń powinien opanować umiejętność rozdzielania zdania na poszczególne wyrazy, wyrazów na sylaby i głoski oraz tworzenia wyrazów z poszczególnych sylab czy głosek. W ćwiczeniach analizy dźwiękowej wyrazów uczeń musi posiąść umiejętność rozpoznawania pojedynczych sylab lub głosek w wyrazie, rozpoznać ich położenie w stosunku do innych sylab czy głosek tego wyrazu. W ćwiczeniach analizy dźwiękowej należy nauczyć dziecko, co stanowi początek, co koniec wyrazu, która sylaba czy też głoska jest pierwsza, a która ostatnia. Ustalenie początku i końca wyrazu stanowi dla dziecka dyslektycznego dużą trudność. Często takie dzieci uznają ostatnią głoskę jako pierwszą. Aby dziecko prawidłowo rozpoznawało, gdzie jest początek wyrazu, należy rozpoczynać ćwiczenie analizy wyrazów na głoski od rozpoznawania i wyodrębniania pierwszej głoski. W tych ćwiczeniach bardzo istotne jest, aby nauczyciel mówił bardzo wyraźnie, nie zniekształcając brzmienia głosek. Zwracamy uwagę na to, żeby spółgłoski wymawiać krótko, wybuchowo, żeby uczeń nie zrozumiał i nie utrwalił, że np. b=by tylko b=b. Należy utrwalić pojęcia takie jak: głoska, sylaba, samogłoska, spółgłoska, gdyż uczniowie dyslektyczni mają trudności z różnicowaniem tych terminów i zapamiętaniem ich. W czasie ćwiczeń konieczne jest powtarzanie poleceń, a czasem nawet wykonanie pierwszej próby wspólnie z dzieckiem, gdyż może mieć ono trudności z zapamiętaniem i zrozumieniem instrukcji i poleceń. W ćwiczeniach należy posługiwać się zestawami obrazków, aby ułatwić dziecku rozpoznanie i zapamiętanie słowa, które ma analizować. Dobrze jest przed ćwiczeniem analizy wyrazów przeprowadzić ćwiczenie nazywania obrazków, które mamy zamiar stosować w tym ćwiczeniu.

 

Przykłady ćwiczeń na materiale niewerbalnym

 

Sprawność analizy i syntezy słuchowej oraz koordynacji słuchowo-ruchowej oraz umiejętność przenoszenia następstwa czasowego dźwięków na kolejność elementów w układzie przestrzennym możemy ćwiczyć na materiale bezliterowym, eksponując układy dźwięków, między którymi występują bardzo krótkie lub dłuższe przerwy.

 

1. Odtwarzanie struktur dźwiękowych („rytmu”) na podstawie układów

przestrzennych

 

Przed dzieckiem układamy klocki w szeregu zachowując między nimi odstępy lub zsuwając klocki razem. Wskazujemy, gdzie jest początek, a gdzie koniec szeregu. Większym odległościom między klockami będzie odpowiadała dłuższa przerwa między stuknięciami, natomiast krótszym-przerwy krótkie.

W odniesieniu do układu klocków:

 

 

będzie to 2 x stuk, dłuższa przerwa, 3 x stuk

 

Stukamy odpowiednio do układu klocków, a potem stuka dziecko. Można stukać w bębenek lub uderzać o blat stołu.

Odmianą tego ćwiczenia będzie wystukanie dziecku odpowiedniego układu dźwięków, np. na bębenku przez nauczyciela, do którego dziecko powinno przedstawić układ klocków.

 

2.Rozpoznawanie układu przestrzennego odpowiadającego wystukanemu „rytmowi”

Tworzymy przed dzieckiem dwa lub trzy szeregi klocków, jeden pod drugim. W każdym szeregu wskazane jest zastosowanie klocków w innym kolorze. Następnie według jednego z tych układów stukamy, zasłaniając rękę przesłoną, np. z tektury, aby dziecko nie widziało wykonywanego ruchu. Dziecko ma wskazać szereg odpowiadający wystukanemu rytmowi. Rozpoczynamy ćwiczenie od układów łatwiejszych i stopniowo wprowadzamy bardziej złożone.

Przykład:

 

 

 

 

 

 

Po rozpoznaniu układu wystukujemy któryś z pozostałych. Następnie te układy likwidujemy, tworzymy nowe i przeprowadzamy ćwiczenie we wskazany sposób.

 

3. Rozpoznawanie „rytmu”

Dziecko ma przed sobą tylko jeden układ klocków. Nauczyciel eksponuje różne układy dźwiękowe. Zadaniem dziecka jest rozpoznanie, który wśród demonstrowanych układów odtwarza układ klocków leżących przed nim.

 

4. Odtwarzanie wystukanego „rytmu” w układzie przestrzennym

 

Dziecko ma do dyspozycji kilka klocków. Nauczyciel wystukuje rytm zasłaniając ręką. Zadaniem dziecka jest ułożyć klocki do tego rytmu. Odmianą tego ćwiczenia jest odtworzenie rytmu w rysunku. Rysowane elementy stykają się ze sobą, jeżeli w układzie dźwiękowym pomiędzy stuknięciami występuje krótka przerwa, natomiast w miejscu dłuższej przerwy elementy graficzne są oddzielone. Do tego ćwiczenia można wprowadzić elementy ćwiczeń w liczeniu.

5.Rozpoznawanie przedmiotów na podstawie barwy dźwięku.

 

Przygotowujemy zestaw przedmiotów codziennego użytku, np.: szklankę, metalowy kubek, butelkę, słoik szklany, garnek, klocki drewniane, pęk kluczy itp., a także wycięte z tektury różne figury np. kwadraty, prostokąty, trójkąty, koła, romby i inne. Polecamy dzieciom, aby obserwowały przedmioty, w które będziemy uderzać drewnianą pałeczką, oraz aby wsłuchiwały się w dźwięki, jakie wydają te przedmioty. Następnie polecamy, żeby dzieci mając zamknięte oczy odgadły, o które przedmioty uderzamy ponownie pałeczką.

 

Odmianą tego ćwiczenia jest uderzanie przez nauczyciela pałeczką o przedmioty z jednoczesnym wskazywaniem tekturowych figur o różnym kształcie. Następnie dzieci odwracają się tyłem do nauczyciela, słuchają dźwięków i mają za zadanie podnieść do góry te figury, które „pasują” do słyszanego w danej chwili dźwięku.

Zaletą tego ćwiczenia jest jego wielofunkcyjność, ponieważ jednocześnie ćwiczymy u dzieci percepcję słuchową, wzrokową oraz koordynację słuchowo-ruchową oraz wzrokowo-ruchową.

 

6.Rozpoznawanie osób na podstawie barwy ich głosu.

 

Zabawa ta polega na tym, że dzieci kolejno wypowiadają określone zdania lub słowa. Następnie jedno dziecko odwraca się plecami do pozostałych lub zamyka oczy, a w tym czasie wskazane dziecko ma wypowiada umówione zdanie. Zadaniem dziecka jest zgadnąć, kto to powiedział.

Przykłady ćwiczeń na materiale zdaniowo-wyrazowo-sylabowym

 

1. Układanie zdań i rozdzielanie ich na wyrazy

 

W tym ćwiczeniu dziecko uczy się formułować zdania na określony temat, rozdzielać zdanie na wyrazy, rozpoznawać jego początek i koniec oraz następstwo kolejnych wyrazów. Ćwiczy też przenoszenie następstwa czasowego słów na kolejność przedmiotów w przestrzeni.

 

Ukazujemy dziecku kilka obrazków i prosimy, aby wybrało jeden z nich i wypowiedziało o nim zdanie. Jeśli nie wie, co to jest zdanie, wyjaśniamy, że ma bardzo krótko powiedzieć o tym, co jest na obrazku. Jeśli zdanie jest źle sformułowane, poprawiamy je. Następnie informujemy dziecko, że będziemy mówić to zdanie rozdzielając je na pojedyncze wyrazy i równocześnie układać w szereg tyle klocków, ile jest wyrazów. Wykonujemy to układając klocki od strony lewej do prawej w stosunku do dziecka. Zaznaczamy, gdzie będzie początek szeregu. Na koniec dziecko liczy klocki, aby ustalić, ile jest wyrazów w zdaniu. W czasie liczenia dziecko ma wskazywać klocki od strony lewej do prawej. Następnie dziecko samo rozdziela kolejne zdania na wyrazy.

 

 

2. Analiza zdania: podział na wyrazy, sylaby, litery.

 

Jest to bardzo pożyteczne ćwiczenie, ponieważ kształci świadomość zdania, wyrazu, sylaby, głoski oraz litery. Powinno być często stosowane.

Rozpoczynamy od analizy zdań prostych dochodząc stopniowo do coraz bardziej skomplikowanych.

Wypowiadamy głośno jakieś zdanie i polecamy, aby dziecko je powtórzyło, rysując jednocześnie linię ciągłą. Czas rysowania linii powinien odpowiadać czasowi wymawiania zdania. Następnie dziecko ponownie wymawia dane zdanie, ale tym razem dzieli je na wyrazy, rysując dla każdego wyrazu dłuższe lub krótsze linie w zależności od długości wymawianego słowa. W dalszej kolejności powtarza zdanie sylabami, rysując jednocześnie dla tych sylab krótsze kreski, przy czym liczba tych kresek musi równać się liczbie sylab w zdaniu. Na końcu zdanie jest wypowiadane głoskami i każda głoska jest zaznaczana kropką. Po wykonaniu tego „zapisu” polecamy, aby dziecko policzyło i zapisało z boku liczbę wyrazów, sylab i głosek w zdaniu.

Przykładowo zdanie „To domek Ali” zapisujemy:

 

1 zdanie

3 wyrazy

5 sylab

. . . . . . . . . . 10 głosek

 

 

Następnie prosimy aby dziecko wpisało nad kreskami i kropkami kolejno zdanie, wyrazy, sylaby, a na końcu litery odpowiadające głoskom.

 

3. Wyodrębnianie słów na początku, w środku i na końcu zdania.

 

Nauczyciel głośno i wyraźnie mówi zdanie składające się z dwóch i więcej wyrazów. Dziecko powtarza je kilka razy. Zadaje dziecku pytania:

„Jakie słowo słychać na początku ( w środku, na końcu) zdania?”

 

 

 

 

4. Rozwijanie zdań i porównywanie liczby wyrazów w zdaniach.

 

Pokazujemy dziecku obrazek, do którego mówimy proste dwuwyrazowe zdanie, np. „Chłopiec czyta.”. Układamy do tego zdania szereg z dwóch klocków. Następnie stopniowo rozwijamy to zdanie dodając po jednym wyrazie za każdym razem. Za każdym razem układamy szeregi klocków w innych kolorach, jeden pod drugim. Po wykonaniu tego zadania dziecko oblicza, ile jest wyrazów w poszczególnych zdaniach.

W dalszych ćwiczeniach dziecko może już tylko porównywać zdania rozwinięte.

 

5. Podział wyrazów na sylaby.

 

Ćwiczenie rozpoczynamy piosenką, która jest znana dzieciom. Po odśpiewaniu piosenki rezygnujemy z melodii i wolno wypowiadamy tekst z podziałem na sylaby, zachowując między nimi dość długie pauzy.

Przykład: Piosenka „Dorotka”

 

Ta Do-rot-ka ta ma-lu-sia, ta ma-lu-sia

Tań-co-wa-ła do-ko-lu-sia, do-ko-lu-sia

Tań-co-wa-ła ra-no ro-są, ra-no ro-są

I tu-pa-ła nóż-ką bo-są, nóż-ką bo-są

 

6. Dokonywanie syntezy sylabowej.

 

Wypowiadamy znane dzieciom słowa i polecamy, aby dzieci je powtórzyły. Następnie wypowiadamy je z podziałem na sylaby, robiąc długie pauzy, w czasie których dzieci wykonują jakąś czynność, np. 3 klaśnięcia w dłonie. Na końcu dzieci odgadują, co to za wyraz. Zabawę urozmaicamy różnymi czynnościami, np. skakanie na jednej nodze, skręty tułowia, rysowanie w powietrzu kół itp.

 

7. Liczenie sylab.

Przygotowujemy zestaw obrazków, których nazwa składa się z 1-, 2-, 3-, 4- sylab oraz kartonik z wypisanymi cyframi 1,2,3,4. Długość kartonika oraz rozmieszczenie cyfr powinny być takie, aby pod każdą cyfrą można było swobodnie położyć obrazek.

 

 

 

 

 

Dziecko bierze do ręki obrazek i mówi sylabami nazwę przedstawionego na nim przedmiotu i przy wymawianiu każdej sylaby dotyka kolejno cyfr na kartoniku, po czym pozostawia obrazek pod cyfrą, przy której wymówiło ostatnią sylabę.

 

Ćwiczenie to można urozmaicić prowadząc grę zwaną odkrywanką.

Rozkładamy obrazki na stole odwrócone tak, żeby nie było widać ilustracji, a każdemu dziecku dajemy kartonik z cyframi. Następnie każde dziecko odkrywa obrazek, który po wykonaniu próby pozostawia pod odpowiednią cyfrą na swoim kartoniku. Po wykorzystaniu wszystkich obrazków dzieci przeliczają, ile mają obrazków. Mogą też zsumować zdobyte przez siebie punkty zakładając, że za każdą sylabę otrzymuje się 1 punkt.

 

8. Wyodrębnianie sylab na początku, na końcu i w środku słowa.

 

Nauczyciel mówi słowa składające się z dwóch, trzech i więcej sylab. Dzieci po wysłuchaniu wyodrębniają sylaby na początku, na końcu i w środku słów. Jeżeli dzieci umieją czytać, ćwiczenie to możemy przeprowadzić posługując się rozsypanką sylabową. Na brystolu wypisujemy wyrazy, a następnie przecinamy je na sylaby. Prowadzący wypowiada słowa, a dzieci układają wyrazy z sylab. Następnie pytamy: „Jaką sylabę słyszysz na początku (na końcu, w środku) słowa?”. Po wyodrębnieniu określonych sylab przez dziecko zmieniamy tok postępowania- wypowiadamy sylaby, a dziecko ma określić ich lokalizację w wyrazie. Na przykład przed dzieckiem są ułożone wyrazy:

 

ka-wa ka-pus-ta ka-la-re-pa

 

Wskazując wyraz „kawa” pytamy: „Na którym miejscu w tym wyrazie jest sylaba „ka”?”. Dziecko odpowiada „Na początku”. Podobnie postępujemy z pozostałymi sylabami.

W tym ćwiczeniu percepcja słuchowa wspierana jest percepcją wzrokową.

Na koniec dzieci mogą zapisywać ułożone wyrazy (przepisują lub piszą z pamięci).

 

 

9.Rozpoznawanie w wyrazie określonej sylaby i ustalanie miejsca jej położenia.

 

Do ćwiczenia przygotowujemy zestawy obrazków dobrane tak, aby w każdym zestawie pewna ich liczba przedstawiała przedmioty, których nazwy zawierają określoną sylabę różnie usytuowaną. Poniżej został zamieszczony przykładowy zestaw wyrazów nadających się do ilustracji.

 

 

 

 

Przykładowy wykaz wyrazów nadających się do ilustracji:

 

 

ko

 

koszyk	czekolada	pudełko
koszula	krokodyl	jajko
komin	podkowa	jabłko
korale	balkony	kółko
koza	lokomotywa	łóżko
kogut	warkocze	biurko
konie		lusterko
koty		żelazko

 

 

ka

 

kapelusz	rękawiczka	foka
kapusta	piłkarze	piłka
kałamarz	makaron	butelka
kalafior	rękawy	sukienka
karuzela	sekator	lalka
kaloryfer	barykada	książka
	sękacze	agrafka

 

 

wa

 

waga	tramwaje	sowa
waza	bałwany	krowa
wałek	krawaty	drzewa
wazon	owady	podkowa
wagon		wystawa
walizka

 

 

ry

 

ryba	marynarka	kury
rybak	marynarz	góry
rycerz	kaloryfer	zegary
rynek	kukurydza	rowery
rydze	barykada	okulary

 

 

le

 

leżak	telefon	ule
lejek	jelenie	motyle
lekarz	talerze	medale
legitymacja	telewizor	korale
lekarstwo	kolejarz	krokodyle

 

Każdy zestaw sporządzony na podstawie tego wykazu uzupełniamy obrazkami, których nazwy nie zawierają rozpoznawanej sylaby.

Przed przystąpieniem do ćwiczenia kładziemy przed dzieckiem prostokątny kartonik długości czterech obrazków ułożonych szeregowo. Na początku informujemy, jaką sylabę należy rozpoznać w nazwach demonstrowanych obrazków. Dziecko wypowiada sylabami nazwę przedstawionego przedmiotu na obrazku i mówi, gdzie się ona znajduje. Po rozpoznaniu sylaby na początku wyrazu kładzie obrazek na kartoniku przy jego lewej krawędzi, którą umownie nazywamy początkiem kartonika. Analogicznie, jeżeli rozpoznana sylaba znajduje się na końcu wyrazu kładzie obrazek przy prawej krawędzi, a pośrodku, jeżeli dana sylaba znajduje się wewnątrz wyrazu. W przypadku, gdy wyraz nie zawiera danej sylaby, dziecko odkłada obrazek na bok.

 

10. Uzupełnianie brakujących sylab.

 

Dajemy dziecku listę wyrazów z brakującymi sylabami do uzupełnienia, np.: ko ......le, ta ....... ca, do.....czek, ka.......pa, cza.........ka, .......pałka, .......tylek

 

Możemy polecić układać wyrazy z daną sylabą na początku, w środku lub na końcu wyrazu np. z sylabą „ra”:

ra................, ...............ra, ..........ra..........

 

Odmianą tej propozycji jest podanie przez nauczyciela określonej sylaby, zaś zadaniem dzieci jest podanie jak największej liczby wyrazów zaczynających się (kończących, zawierających w środku) tą sylabą.

 

Inną wersją może być domino wyrazowe, które można wykonać we własnym zakresie. Zadaniem dzieci jest takie ułożenie obrazków (kartek z wyrazami), których sylaby początkowe zgadzają się z końcowymi sylabami nazw obrazków (wyrazów) już położonych.

 

11Rozpoznawanie sylab w usłyszanych słowach.

 

Nauczyciel wypowiada słowa, które zawierają określoną sylabę. Następnie wolno i wyraźnie wypowiada słowa, zaś zadaniem dzieci jest uderzenie w bębenek (klaśnięcie) w momencie, gdy usłyszą daną sylabę.

Mogą być pomocne wierszyki np. z sylabą „sz”:

 

Poszły kaczki na wycieczkę,

by nacieszyć się słoneczkiem.

Szły szeregiem drogą polną,

jak to kaczki strasznie wolno.

Jedna kaczka niosła namiot,

druga z koszem drepcze za nią.

Ta parasol wielki taszczy,

ta od deszczu osiem płaszczy.

Reszta kaczek kosze niesie,

bo być może rosa w lesie.

 

 

Ćwiczenia w rozpoznawaniu i wyodrębnianiu głosek z wyrazów

 

W pierwszym okresie ćwiczeń stawiamy dziecku zadania rozpoznawania i wyodrębniania głosek znajdujących się na początku wyrazów, aby ustalić która głoska jest pierwsza w słowie. W dalszej kolejności początkowej głosce przeciwstawiamy głoskę końcową. Dopiero po osiągnięciu umiejętności rozpoznawania położenia krańcowych głosek, dziecko ćwiczy rozpoznawanie głosek położonych wewnątrz wyrazu.

Po opanowaniu powyższych umiejętności przystępujemy do ćwiczenia dokładniejszego określania miejsca głoski w wyrazie, a więc w której sylabie, przed jaką głoską lub po jakiej głosce się ona znajduje. Często łatwiej jest dziecku wysłuchiwać głoskę w wyrazie, gdy mówi go inna osoba. Możemy pomóc dziecku odpowiednio akcentując daną głoskę w słowie.

Bardzo ważne jest, by nie stosować wyrazów, w których pisownia danej głoski jest niefonetyczna (np. przy wyodrębnianiu głoski „g” lub „k” nie stosujemy wyrazu „czołg”).

Gdy dziecko ma rozpoznać spółgłoskę twardą nie stosujemy wyrazów, w których występuje podobna głoska zmiękczona. Na przykład jeśli dziecko ma rozpoznawać „k” nie stosujemy wyrazów takich, jak: „kieliszek” czy „kiełbasa”. Bardzo ważne jest, aby głoski wymawiać czysto i wyraźnie, oddzielnie, bez przedłużania spółgłosek.

 

 

1.Podawanie wyrazów zaczynających się od podanej głoski.

 

Podajemy dziecku najpierw samogłoski, a potem spółgłoski i polecamy, aby dziecko podało jak najwięcej wyrazów rozpoczynających się daną głoską. Można utrudnić ćwiczenie podając dodatkowy warunek, że np. mają to być imiona, nazwy zwierząt itp.

Inną odmianą tego ćwiczenia jest podawanie przez nauczyciela wyrazu, w którym dziecko musi wyodrębnić pierwszą głoskę.

Analogicznie przeprowadzamy ćwiczenia, polecając, aby dziecko wypowiedziało wyrazy zawierające daną głoskę na końcu, a następnie w środku wyrazu.

 

2. Zabawa w pociąg.

 

Nauczyciel rozkłada przed uczniem szereg obrazków i mówi, że jedzie pociąg naładowany towarami, których nazwa zaczyna się (kończy, zawiera w środku) daną głoską, np. „p”. Dziecko ma za zadanie wyszukać wśród obrazków właściwe. Dla utrudnienia w otrzymanym zestawie znajdują się obrazki, których nazwa zaczyna się głoską „b”. Dzieci mogą podać ustnie nazwy tych towarów, których nie ma na obrazku, a które spełniają określony warunek.

 

3. Wyszukiwanie obrazków na daną głoskę.

 

Polecamy dziecku wyszukać na ilustracji i nazwać przedmioty, które mają nazwę rozpoczynającą się np. na „s”, „z”, „d”, „t”, „p”, „b”.

Na podstawie obrazka układamy opowiadanie, w którym użyjemy jak najwięcej wyrazów z daną głoską.

Odmianą tego ćwiczenia może być odgadnięcie, jaką głoską zaczyna się nazwa pokazywanego przedmiotu oraz podanie innego wyrazu na tę samą głoskę, np.:

 

rysunek psa - p- pudełko

rysunek lalki - l - lato

 

4. Różnicowanie głosek w nagłosie.

a-o

Kładziemy przed dzieckiem zestawy obrazków i polecamy , aby dziecko ułożyło po lewej stronie przedmioty zaczynające się głoską „a” po lewej stronie stołu, zaś głoską „o” po prawej stronie.

Proponowany zestaw wyrazów:

auto, agrafka, antena, okulary, oko, okno, orzech, okręt, osa, ogórek, opona.

 

Analogicznie różnicuje się w nagłosie pary głosek: b-p, d-t, k-g, f-w, r-l, m-n, s-z, c-dz.

Proponowane zestawy wyrazów:

b-p

bałwan, bocian, baran, palma, pajac, pani, patyk

 

 

d-t

dom, dym, traktor, tornister, teczka, doniczka, deska, długopis, torebka, dywan, trawa

 

k-g

kogut, krowa, kot, klasa, komin, kreda, grabie, gaza, guma, guzik, górnik, gruszka, gołąb

f-w

farby, fajka, futro, flaga, fura, fala, waga, wata, wózek, woda, wrota, wanna, wrona

r-l

ryba, rura, rower, rynek, rama, las, lis, los, lupa, lada, laska, lalka, list

 

m-n

mama, mapa, mata, mydło, mak, mowa, mewa, motyl, nos, noga, narty, nożyce, numer

s-z

ser, sok, sowa, socha, syn, zupa zegar, zamek, zero

 

5. Różnicowanie głosek w wygłosie.

 

Ćwiczenie to jest analogiczne do poprzedniego, z tą różnicą, że dziecko różnicuje głoski w wygłosie. Należy zacząć od spółgłosek, a dopiero potem samogłosek.

Proponowane zestawy wyrazów:

t-c

piec, chłopiec, księżyc, koc, zając, kogut, samolot, bat, kot, beret

 

r-l

fotel, rogal, pantofel, ser, pomidor, traktor, rower

 

 

c-cz

piec, pajac, palec, noc, koc, księżyc, mlecz, klucz, deszcz, leszcz, kleszcz

 

s-sz

nos, kos, los, sos, papieros, globus, kaktus, mysz, kosz, grosz, Janusz

 

 

o-a (liczba pojedyncza i mnoga)

jajko, jajka, auto, auta, okno, okna, jabłko, jabłka, pióro, pióra, radio, radia, gniazdo, gniazda

 

 

a-e (liczba pojedyncza i mnoga)

wiśnia, wiśnie, czereśnia, czereśnie, morela, morele,

 

 

y-i (przy zdrobnieniach)

liny, linki, lupy, lupki, kropy, kropki, domy, domki, buty, buciki, bramy, bramki

6. Różnicowanie głosek w śródgłosie.

 

To ćwiczenie przebiega analogicznie do poprzednich ćwiczeń. Dziecko różnicuje spółgłoski: b-p, d-t, r-l, s-sz, f-w, c-cz, m-n.

Proponowane zestawy wyrazów:

b-p

doba, dobra, globus, ryba, lupa, gapa, szpara, szpak

 

d-t

lada, kłoda, gniazdo, badyl, beton, wrota, wata, bratek, ciasto, traktor, cytryna

 

r-l

fura, orka, nora, para, tara, burak, grabie, trawa, wrona, zero, agrest, marchew, ogórek, bela, dola, lala, klasa, mleko, malec, pilot

 

s-sz

ciastko, pasek, oset, list, laska, pasta, gruszka, zeszyt, koszyk, Leszek, myszka

 

f-w

agrafka, oficer, szlafrok, kufel, kufer, żyrafa, nafta, kawa, ława, mowa, krowa, trawa

 

c-cz

klocek, ocet, koncert, nocka, pajacyk, praca, piecyk, teczka, uczeń, loczek, paczka ciasteczko, chusteczka, słoneczko

m-n

brama, domek, dymek, kuma, palma, zamek, lina, rama, garnek, sanki, synek, wrona wianek

 

Następnie różnicuje samogłoski w śródgłosie: a-o, e-u, ą-ę

Proponowane zestawy wyrazów:

 

a-o

kot, rogi, sok, blok, krok, nos, fotel, klocek, lok, mak, pan, rak, zegar, bat, sanki, waga, wata

 

e-u

basen, lek, ser, sen, deska, burak, kura, guma, zupa, rura

 

ą-ę

bąk, mąka, łąka, paąk, prąd, pociąg, ząb, zając, wąs, gęś, zęby, sęk, ręka, węgiel, ręcznik

 

7. Dobieranie par obrazków, w których nazwa drugiego rozpoczyna się taką samą głoską, jaką kończy się nazwa pierwszego.

 

Przed rozpoczęciem zadania uzgadniamy nazwy obrazków.

Przygotowujemy dwa zestawy obrazków. W jednym zestawie znajdą się obrazki z daną głoską na początku, zaś w drugim- na końcu.

Obrazki z jednego zestawu dajemy dziecku, a eksponujemy (po jednym obrazku) obrazki z zestawu drugiego. Zadaniem dziecka jest znalezienie wśród swoich obrazków pary dla eksponowanego w danej chwili obrazka

 

Odmianą tego ćwiczenia jest domino wyrazowe. Dla ułatwienia podajemy pierwszy wyraz.

Przykładowy zestaw wyrazów:

kogut - traktor - radio -orzeł - łańcuch - choinka - autobus - słup - pajac - cyrkiel - lalki - indyk

 

Zestaw musi zawierać takie wyrazy, że żadna para głosek krańcowych nie powtarza się i całość można ułożyć w zamknięty łańcuch. W tej zabawie może brać udział kilkoro dzieci. Wcześniej rozdajemy dzieciom obrazki.

 

8. Różnicowanie głosek podobnie brzmiących.

 

Mówimy dziecku pary wyrazów podobnie brzmiących i prosimy, aby dziecko klasnęło gdy usłyszy głoskę dźwięczną, a więc „b”, „g”, „z”, „dź”

 

 

Przykładowa lista wyrazów:

 

półka - bułka

biurko - piórko

buty - budy

koza - kosa

sieci - siedzi

góra - kura

bucik - budzik

 

9. Różnicowanie słuchowe głosek dźwięcznych i bezdźwięcznych.

 

Na tablicy zawieszamy dwie plansze, jedną z linią prostą, a drugą z linią falistą (można je narysować na tablicy). Demonstrujemy dzieciom sposób wykonania ćwiczenia, wskazując linię prostą wymawiamy głoskę bezdźwięczną, np. „p”, zaś wskazując linię falistą - głoskę dźwięczną, np. „b”. Następnie nauczyciel wskazuje linię prostą lub falistą, a dzieci wymawiają odpowiednie głoski.

Dzieci otrzymują po dwa kolorowe krążki (lizaki) w kolorach czerwonym i niebieskim. Informujemy, że będziemy wypowiadać kolejno głoski dźwięczne i bezdźwięczne, a zadaniem dzieci będzie podnieść do góry krążek czerwony w momencie, gdy usłyszą głoskę dźwięczną, zaś niebieski, gdy usłyszą głoskę bezdźwięczną. Wymawiamy głoski czysto i krótko.

 

10. Uzupełnianie liter oznaczających spółgłoski dźwięczne i bezdźwięczne w wyrazach.

Podajemy dzieciom karty pracy, na których są wyrazy z kropkami, w miejsce których należy wstawić litery oznaczające głoski dźwięczne lub bezdźwięczne w nagłosie i śródgłosie. Można sprawdzić dźwięczność głoski przez dotknięcie ręką krtani.

Przykład:

 

. ut (b; p) ka . a (s; z)

. er (s; z) ko . a (s; z)

. an (p; b) la . o (t; d)

. łot (p; b) lo . y (t; d)

. mok (s; z) ma . a (p; b)

. rut (d; t) tor . a (p; b)

. ran (k; g) fo .a (k; g)

. amek (s; z) wa . on (k; g)

. arka (t; d) uz . a (t; d)

. arnek (k; g) us . a (t; d)

 

11. Analiza słów, w których jedna litera jest zmieniona.

 

Pokazujemy dziecku pary obrazków, których nazwa różni się jedną głoską, np.:

 

koza - kosa

wata - tata

mama - mata

lis - las

kok - sok itp.

 

Zadaniem dziecka jest wskazać jakimi głoskami różnią się nazwy przedmiotów i zapisanie tych nazw.

 

12. Odczytywanie i pisanie ze słuchu wyrazów - paronimów z uwzględnieniem dźwięczności, miejsca artykulacji i stopnia zbliżenia narządów mowy.

 

Ćwiczeniem tym można diagnozować zaburzenia słuchu fonematycznego.

Przygotowujemy planszę z zestawem wyrazów - paronimów. Prowadzący wspólnie z dzieckiem odczytuje te wyrazy. Po przeprowadzeniu ćwiczenia w odczytywaniu paronimów można przystąpić do pisania ze słuchu. Wybieramy te paronimy, które sprawiają dziecku najwięcej kłopotu. W czasie jednych zajęć ograniczamy się tylko do paronimów zawierających głoski opozycyjne pod względem dźwięczności, na kolejnych ze względu na miejsce artykulacji, zaś innym razem biorąc pod uwagę stopień zbliżenia narządów mowy.

 

 

Zestaw wyrazów - paronimów

 

Dźwięczna -bezdźwięczna	Miejsce artykulacji	Stopień zbliżenia narządów mowy
bada - pada	mech - miech	pale - fale
gruba - grupa	biały - bały	lep - lew
bas - pas	ton - tom	ocet - oset
biegi - piegi	lanie - lane	pracuje - prasuje
wrak - frak	kaftan - kasztan	czyny - szyny
dama - tama	kaszel - kafel	rata - lata
wiozła - wiosła	Chinka - finka	chrupie - chlupie
róża - rusza	stuka - sztuka	walczy - warczy
żyć - szyć	szpada - spada	baty - maty
dzień -cień	szum - sum	baki - maki
bal - pal	waży - wazy	brona - broda

 

 

 

Bibliografia

 

1. 1.     Bogdanowicz M. „Ryzyko dysleksji. Problem i diagnozowanie”

2. 2.     Czajkowska J. Herda K. „Zajęcia korekcyjno-kompensacyjne w szkole”

3. 3.     Gąsowska T., Stępkowska Z. „Praca wyrównawcza z dziećmi mającymi trudności w czytaniu i pisaniu”

4. 4.     Sawa B. „Jeżeli dziecko źle czyta i pisze”

5. 5.     Spionek H. „Zaburzenia rozwoju uczniów, a niepowodzenia szkolne”

6. 6.     Styczek I. „Badanie i kształtowanie słuchu fonematycznego”

7. 7.     Zakrzewska B. „Reedukacja dzieci z trudnościami w czytaniu i pisaniu”

7

4

....

3

...

2

..

1

.

 

---