PMŚ

Państwowy monitoring środowiska, według art. 25 ust. 2 ustawy - Prawo ochrony środowiska, jest systemem:

• pomiarów, ocen i prognoz stanu środowiska

oraz

• gromadzenia, przetwarzania i rozpowszechniania informacji o środowisku.

Celem PMŚ, zgodnie z art. 25 ust. 3 ww. ustawy, jest wspomaganie działań na rzecz ochrony środowiska poprzez systematyczne informowanie organów administracji i społeczeństwa o:

• jakości elementów przyrodniczych, dotrzymywaniu standardów jakości środowiska określonych przepisami oraz obszarach występowania przekroczeń tych standardów;

• występujących zmianach jakości elementów przyrodniczych i przyczynach tych zmian, w tym powiązaniach przyczynowo skutkowych występujących pomiędzy emisjami i stanem elementów przyrodniczych.

Informacje wytworzone w ramach PMŚ wykorzystywane są przez jednostki administracji rządowej i samorządowej dla potrzeb operacyjnego zarządzania środowiskiem za pomocą instrumentów prawnych, takich jak: postępowanie w sprawie ocen oddziaływania na środowisko, pozwolenia na wprowadzanie do środowiska substancji lub energii, programy i plany ochrony środowiska jako całości i jego poszczególnych elementów, plany zagospodarowania przestrzennego.

Informacje wytworzone w ramach PMŚ wykorzystywane są także do celów monitorowania skuteczności działań i strategicznego planowania w zakresie ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju na wszystkich poziomach zarządzania.

W ramach PMŚ pozyskiwane są informacje niezbędne do obsługi międzynarodowych zobowiązań Polski, w tym procesu integracji z UE. W okresie przedakcesyjnym dane PMŚ były i są wykorzystywane w pracach związanych z formułowaniem stanowisk negocjacyjnych i programów implementacyjnych wielu przepisów Wspólnotowych a także z rozpoczętą przed akcesją współpracą z agendami UE, takimi jak Europejska Agencja Środowiska, Eurostat. Po akcesji, informacje te będą dodatkowo wykorzystywane m.in. dla potrzeb związanych z rozwojem regionalnym, funkcjonowaniem funduszy strukturalnych i funduszy spójności oraz sprawozdawczości w ramach Wspólnoty.

PMŚ zapewnia także dane podlegające udostępnianiu w myśl przepisów ustawy -Prawo ochrony środowiska, regulujących sprawy swobodnego dostępu do informacji.

Cele PMŚ osiągane są poprzez realizację następujących zadań cząstkowych:

• wykonywanie badań wskaźników charakteryzujących poszczególne elementy środowiska,

• prowadzenie obserwacji elementów przyrodniczych,

• gromadzenie i analizę wyników badań i obserwacji,

• ocenę stanu i trendów zmian jakości poszczególnych elementów środowiska w oparciu o ustalone kryteria,

• identyfikację obszarów przekroczeń standardów jakości środowiska,

• analizy przyczynowo-skutkowe,

• opracowywanie zestawień, raportów, komunikatów i ich udostępnianie w formie drukowanej lub zapisu elektronicznego, w tym za pomocą internetu.

W odniesieniu do wszystkich rodzajów zadań cząstkowych, zarówno tych o charakterze pomiarowo/badawczo/analitycznym jak i informacyjnym, w PMŚ obowiązuje zasada cykliczności oraz zasada jednolitości metod (art. 26, ust. 2 ustawy - Prawo ochrony środowiska).

Warunkiem wypełnienia celów PMŚ stawianych mu przez ustawę jest wiarygodność danych. Jest ona zagwarantowana poprzez kontynuację i doskonalenie takich działań jak:

• akredytacja laboratoriów badawczych;

• modernizacja infrastruktury pomiarowej;

• modernizacja narzędzi informatycznych do gromadzenia, przetwarzania i udostępniania danych;

• opracowania metodyczne;

• wdrażanie systemów jakości w podsystemach monitoringu;

• organizacja i udział w krajowych i międzynarodowych badaniach porównawczych;

• szkolenia.

Państwowy monitoring środowiska jest systemem składającym się z bloków i podsystemów. Strukturę funkcjonalną systemu prezentuje poniższy rysunek:

System PMŚ składa się z trzech bloków: JAKOŚĆ ŚRODOWISKA, EMISJA, OCENY i PROGNOZY , różniących się istotnie pod względem funkcji jakie pełnią w systemie.

Podstawowym blokiem jest JAKOŚĆ ŚRODOWISKA, w ramach którego wytwarzane są dane pierwotne, dotyczące stanu poszczególnych elementów środowiska. Programy pomiarowo-badawcze realizowane są w ramach jedenastu podsystemów reprezentujących poszczególne media środowiskowe lub specyficzne oddziaływania.

W ramach bloku EMISJE gromadzone są dane o ładunkach zanieczyszczeń wprowadzanych do powietrza, do wód lub ziemi, niezbędne do realizacji celów PMŚ. W bloku tym, na obecnym etapie, w większości przypadków nie przewiduje się wytwarzania danych pierwotnych lecz korzystanie ze źródeł danych, funkcjonujących poza systemem PMŚ, takich jak systemy administracyjne oraz system statystyki publicznej

Dane gromadzone w ramach bloku JAKOŚĆ ŚRODOWISKA oraz bloku EMISJA zasilają blok PROGNOZY i OCENY, w ramach którego wykonywane są zintegrowane oceny i prognozy jakości środowiska, analizy przyczynowo-skutkowe wiążące istniejący stan środowiska z czynnikami kształtującymi ten stan, mającymi swoje źródło w społeczno-gospodarczej działalności człowieka.

ZMŚP

W Polsce, ustawą z dnia 21 lipca 1991 r. została powołana Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska i utworzona sieć państwowego monitoringu środowiska, którą kieruje Główny Inspektor Ochrony Środowiska. Program monitoringowy realizują stałe stacje pomiarowe krajowe, regionalne i lokalne, prowadzone przez administrację państwową i samorządową, instytuty naukowo-badawcze, szkoły wyższe i zakłady przemysłowe. Państwowy system monitoringowy składa się z kilku podsystemów, jednym z nich jest Zintegrowany Monitoring Środowiska Przyrodniczego (ZMŚP).

Teoretyczne podstawy ZMŚP zostały wypracowane na kolejnych ogólnopolskich seminariach w Szczecinku i Storkowie w latach 1991-1993, organizowanych z inicjatywy i pod kierunkiem Profesora Andrzeja Kostrzewskiego przez Instytut Badań Czwartorzędu Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.

Według przyjętej koncepcji przedmiotem badań jest uformowany w długotrwałym procesie współoddziaływania czynników strefowych i astrefowych krajobraz czyli geoekosystem. Składa się on z części fizycznej (siedliska) i części biotycznej (biocenozy), pomiędzy którymi ustala się stan dynamicznej równowagi. Celem badań ZMŚP jest zdefiniowanie prawidłowości funkcjonowania wybranych przewodnich (charakterystycznych) geoekosystemów, określenie jakościowe i ilościowe toczących się w nim procesów, ich powtarzalności w czasie (okresowość) oraz występujących zakłóceń i kierunku zmian.

Założenia ogólne programu:

Zintegrowany Monitoring Środowiska Przyrodniczego (ZMŚP) funkcjonuje w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska, a jego zadaniem w odróżnieniu od monitoringów specjalistycznych jest prowadzenie obserwacji możliwie jak największej liczby elementów środowiska przyrodniczego, w oparciu o planowe, zorganizowane badania stacjonarne. Celem ZMŚP jest dostarczenie danych do określania aktualnego stanu środowiska oraz w oparciu o wieloletnie cykle obserwacyjne, przedstawienie krótko i długookresowych przemian środowiska w warunkach zmian klimatu i narastającej antropopresji. Uzyskane wyniki z prowadzonych obserwacji stanowią podstawę do sporządzenia prognoz krótko i długoterminowych rozwoju środowiska przyrodniczego oraz przedstawienia kierunków zagrożeń i sposobów ich przeciwdziałania.

Program ZMŚP jest programem monitoringu funkcjonowania geoekosystemów (krajobrazów), służy zachowaniu struktury krajobrazowej Polski. Pod względem metodologicznym program ZMŚP opiera się na koncepcji funkcjonowania systemu, realizuje założenia zachowania georóżnorodności i bioróżnorodności całego kraju. Podstawowym obiektem badań w ZMŚP jest zlewnia rzeczna (jeziorna), w zasięgu której zlokalizowane są testowe powierzchnie badawcze, ujmujące możliwie wszystkie typy ekosystemów badanego krajobrazu.

Podstawą realizacji programu ZMŚP jest dobrze zorganizowany system pomiarowy w Stacjach Bazowych oraz sprawny system informatyczny. Docelowo Stacje Bazowe winny być zlokalizowane na obszarach reprezentujących przez podstawowe typy krajobrazów naszego kraju. Chodzi bowiem o stałą informację dotyczącą stanu środowiska i struktury krajobrazowej Polski. Stabilność funkcjonowania Stacji Bazowych to niezbędny warunek prowadzenia studiów modelowych i symulacyjnych środowiska przyrodniczego Polski. Stacje Bazowe winny gwarantować uzyskanie wieloletnich serii obserwacyjnych. Dlatego między innymi planowano organizację Stacji Bazowych na terenie wszystkich Parków Narodowych. Zebrana informacja o środowisku przyrodniczym winna być szybko udostępniana do wykorzystania. W związku z tym istotną sprawą jest organizacja systemu informatycznego, zabezpieczającego przekazywanie, gromadzenie, przetwarzanie i udostępnianie danych.

Program ZMŚP w zakresie organizacji systemu pomiarowego i metod badań nawiązuje do programu europejskiego Integrated Monitoring (International Co-operative Programme on Integrated Monitoring on Air Pollution Effects = ICP/IM).

Stacje Bazowe ZMŚP w Polsce:

• 01ZM - Stacja Kompleksowego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego Puszcza Borecka, Instytut Ochrony Środowiska, Warszawa

• 05ZM - Stacja Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego Wigry, Wigierski Park Narodowy, Krzywe

• 06ZM - Stacja Geoekologiczna w Storkowie, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Poznań

• 07ZM - Ośrodek Biologii Stosowanej w Koniczynce, Uniwersytet im. Mikołaja Kopernika, Toruń

• 08ZM - Stacja Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego Pożary, Kampinoski Park Narodowy, Granica

• 09ZM - Stacja Geoekologiczna Św. Krzyż, Akademia Świętokrzyska, Kielce

• 10ZM - Stacja Naukowo-Badawcza w Szymbarku, Polska Akademia Nauk, Warszawa

• 12ZM - Stacja Monitoringu Środowiska Przyrodniczego w Białej Górze, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Poznań

01ZM

Stacja Kompleksowego Monitoringu Środowiska "Puszcza Borecka"

(woj. warmińsko-mazurskie)
Instytut Ochrony Środowiska, Warszawa

Zlewnia jeziora Łękuk znajduje się w mezoregionie Pojezierza Ełckiego, makroregionu Pojezierza Mazurskiego na terenie podprowincji Pojezierza Wschodniobałtyckiego. Pojezierze Ełckie, zwane Mazurami Garbatymi, nie stanowi jednolitego regionu fizycznogeograficznego. Najwyższą, północną część Pojezierza stanowi Wał Gór Piłackich oraz przyległy, silnie pagórkowaty mikroregion Puszczy Boreckiej.

Pogranicze obszarów Gór Piłackich i Puszczy Boreckiej tworzy swoisty krajobraz zlewni jeziora Łękuk, obfitujący w pagóry, strome zbocza i bezodpływowe niecki. Kulminację terenu zlewni stanowi wzgórze o wysokości 217,4 m n.p.m. Ujście wód zlewni do jeziora Gołdapiwo znajduje się na wysokości 117,3 m n.p.m. Maksymalna różnica wysokości terenu wynosi więc około 100 m. Spadki terenu w zlewni przekraczają 20°, a średnie wynoszą 4-7°.

Jezioro Łękuk położone jest na długości geograficznej wschodniej 22°02' i na szerokości geograficznej północnej 54°08'. Rzędna zwierciadła wody położona jest na wysokości 127 m n.p.m. Powierzchnia jeziora wynosi 21,5 ha, zaś powierzchnia zlewni jeziora wynosi 13,3 km².

Podłoże krystaliczne występuje na głębokości około 1500 m. Na nim zalegają skały osadowe paleozoiku, mezozoiku (trias, jura, kreda) i kenozoiku. Ostatnie spoczywają na górnej kredzie (opoki, gezy, rzadziej piaski kwarcowe i glaukonitowe). Miąższość utworów kredowych wynosi około 250 m.

Zlewnia jeziora Łękuk należy do zlewni Węgorapy (dorzecze Pregoły). Stanowi ona górną część zlewni cieku uchodzącego do jeziora Gołdapiwo.

Jezioro Łękuk ma długość linii brzegowej około 2 km. Objętość jeziora, oszacowana na podstawie planu batymetrycznego, wynosi w przybliżeniu 110 tys. m³. Przyjmuje ono wody z czterech dopływów. Trzy z nich, mające ujścia we wschodniej i południowo-wschodniej części jeziora, odwadniają około 95% powierzchni zlewni. Wody z jeziora Łękuk odpływają w północno-zachodnim kierunku, do jeziora Gołdapiwo.

Gmina Kruklanki, na terenie której znajduje się Stacja KMŚ Puszcza Borecka, ma wybitnie leśno-rolniczy charakter użytkowania ziemi. Grunty orne stanowią tu tylko około 20% powierzchni, łąki i pastwiska 13%, a lasy 53%. Powierzchnia terenów użytkowanych do celów komunikacyjnych oraz obszarów zajętych przez osiedla i kopalnie nie osiągnęła znaczącego udziału. Drogi stanowią około 3%, koleje 0,1%, a osiedla 1,5% powierzchni terenu gminy. Dość znaczny jest udział nieużytków (około 5,7% powierzchni gruntów).

Na terenie zlewni jeziora Łękuk występują żyzne i dobrze uwilgotnione gleby, sprzyjające bogactwu flory i różnorodności biocenoz, które zachowały znaczny stopień naturalności, zwłaszcza w Puszczy Boreckiej. Lasy są wysokopienne, bogate w gatunki, z bujnie rozwiniętą warstwą podszytu i obfitym runem. Dominuje świerk pospolity, często przy znaczącym udziale drzew liściastych (przewaga siedlisk leśnych), a w miejscach wilgotnych olcha czarna i jesion wyniosły. Świerk występuje zwykle z grabem, dębem szypułkowym, lipą drobnolistną, miejscami z sosną zwyczajną. Na omawianym terenie występuje większość podstawowych zespołów leśnych, typowych dla północno-wschodniej Polski. W zlewni jeziora Łękuk dominują fitocenozy leśne.

Na obszarze Puszczy Boreckiej występuje około 40 gatunków roślin chronionych oraz bardzo wiele gatunków roślin rzadkich, które nie są objęte ochroną prawną, w tym wiele z nich na obszarze zlewni jeziora Łękuk.

Stwierdzono występowanie 141 gatunków ptaków, a wśród nich wiele gatunków zagrożonych wyginięciem. Duża liczba miejsc występowania i często znaczna wielkość populacji stwarza prawdopodobieństwo długoterminowego przetrwania populacji tych gatunków. Cenną grupą są ptaki drapieżne. Wstępna inwentaryzacja wykazała istnienie gniazd orła bielika, rybołowa, myszołowa, gołębiarza i innych. Zarejestrowano również obecność bociana czarnego.

Urozmaicona rzeźba terenu, różnorodność i naturalność siedlisk stwarzają dobre warunki rozwoju zwierząt łownych. Występuje tu m.in. żubr na wolności (drugie miejsce po Puszczy Białowieskiej). Spotykane są także duże drapieżniki (ryś, wilk), zaś pospolicie występują małe (lis, jenot, borsuk, kuna leśna, tchórz i piżmak).

05ZM

Stacja ZMŚP "Wigry"

(woj. podlaskie)
Wigierski Park Narodowy, Krzywe

Zlewnia eksperymentalna Wigierskiej Stacji Bazowej leży w zachodniej części Wigierskiego Parku Narodowego i zajmuje obszar o powierzchni 7,44 km², należący do przyrzecza Czarnej Hańczy. Obszar ten zalicza się do Pojezierza Wigierskiego, mikroregionu należącego do Pojezierza Wschodniosuwalskiego. Morfologia zlewni eksperymentalnej jest genetycznie związana z akumulacyjną i erozyjną działalnością dwóch ostatnich zlodowaceń: środkowopolskiego i północnopolskiego. Ostatecznie krajobraz ukształtowały utwory i formy lodowcowe i wodnolodowcowe z okresu recesji lądolodu fazy pomorskiej.

Rzeźba terenu jest zróżnicowana. Deniwelacje osiągają w obrębie badanej zlewni 50 m; średni spadek zlewni dochodzi do 18%o. Główną jednostką geomorfologiczną w obrębie omawianej zlewni jest płaskodenna, podmokła dolina Czarnej Hańczy; jej szerokość w obrębie omawianego obszaru zmienia się od 0,5 km do 2 km. Od północnego wschodu do doliny rzeki przylegają moreny czołowe oscylacyjne, powstałe z wygniatania i akumulacji czołowej; strefa ta urywa się stromą krawędzią ku dolinie rzecznej. Od południa dolina Czarnej Hańczy graniczy ze strefą brzeżną sandru suwalsko-augustowskiego. Brzegi rzeki są zbudowane z piasków i żwirów glacjofluwialnych warstwowanych poziomo. W dolinie występują liczne zabagnienia i torfowiska.

W podłożu zlewni występują piaski o różnej miąższości. Są to na ogół piaski luźne, piaski gliniaste lekkie, miejscami tylko piaski gliniaste mocne. W dolinie rzeki zalegają piaski dużej miąższości. Są one przykryte namułami piaszczystymi, a na niektórych odcinkach torfami. Mozaikę glebową zlewni tworzą w zdecydowanej większości gleby piaskowe, tj. bielicowe, rdzawe i brunatne kwaśne; w dolinie Czarnej Hańczy występują gleby torfowe i murszowo-torfowe.

Pod względem klimatycznym zlewnia eksperymentalna znajduje się w Regionie Mazursko-Podlaskim, obejmującym swym zasięgiem wschodnią część Pojezierza Mazurskiego oraz część Podlasia. Cały region, pomimo niewielkiej odległości od Morza Bałtyckiego, pozostaje pod znacznym wpływem rozciągającego się na wschód bloku kontynentalnego Eurazji. Z tego też względu obszar ten ma najsurowsze warunki klimatyczne w całej nizinnej części kraju. Średnia miesięczna temperatura powietrza z wielolecia waha się od ိ6,7ႰC (styczeń) do 16,6ႰC (sierpień) przy średniej rocznej 5,3ႰC. Zima rozpoczyna się już 19 listopada i trwa do 8 kwietnia, tj. prawie 5 miesięcy. Średnia roczna suma opadów atmosferycznych wynosi 593 mm (maksymalnie 743 mm, minimalnie 442 mm, a w roku przeciętnym największe miesięczne sumy opadów są notowane w sierpniu (74 mm), minimalne zaś w lutym (34 mm).

Na terenie zlewni występuje 21 gatunków gleb, z których najliczniej spotykane są płytkie piaski gliniaste na piasku zwykłym (ok. 27,3% powierzchni), piaski słabo gliniaste na żwirze piaszczystym (19,5%), torfy niskie głębokie i średnio głębokie (8,8%) oraz różne rodzaje piasków gliniastych. Poza glebami organogenicznymi ိ torfami i murszami, w zlewni zdecydowanie przeważają gleby zawierające, oprócz dominującej frakcji piasku, od ok. 5 do ok. 20% części spławialnych i nie więcej niż 25% frakcji pyłu. Udział glin jest na terenie zlewni niewielki.

06ZM

Stacja Geoekologiczna w Storkowie

(woj. zachodniopomorskie)
Uniwersytet im. A.Mickiewicza, Poznań

Zlewnia górnej Parsęty położona jest w obrębie Pomorza Środkowego, w mezoregionie Pojezierza Drawskiego. Można ją uznać za reprezentatywną dla obszarów młodoglacjalnych umiarkowanej strefy klimatycznej.

Zlewnia leży na północnym skłonie strefy marginalnej fazy pomorskiej zlodowacenia vistuliańskiego. Jej rzeźba jest efektem złożonych procesów paleoglacjalnych lobu Parsęty, które przejawiały się w postaci deglacjacji arealnej oraz prawdopodobnie również aktywnym ruchem mas lodowych na nieskonsolidowanych osadach podłoża. Dalszy etap rozwoju rzeźby zachodził podczas holoceńskiego cyklu morfogenetycznego. Na współczesną rzeźbę składa się zróżnicowany zespół form: wzgórza moreny kemowej, faliste równiny moreny dennej, formy szczelinowe, sandry i zagłębienia wytopiskowe. Z morfogenezą holoceńską związane są doliny rzeczne, rozcięcia erozyjne, zastoiska pojezierne, stożki napływowe i obszary torfowisk, wśród których największą powierzchnię zajmuje Chwalimskie Bagno.

Wśród utworów powierzchniowych najczęściej występują piaski i żwiry o różnej strukturze, gliny morenowe, osady stokowe i mineralno-organiczne wypełnienia zagłębień bezodpływowych i dolin rzecznych. Pokrywa glebowa charakteryzuje się dużym zróżnicowaniem jednostek glebowych na stosunkowo niewielkim obszarze. Wśród użytków rolnych dominują gleby brunatne i płowe oraz rzadziej czarne ziemie i mady. Oprócz gleb mineralnych występują gleby mineralno-organiczne i organiczne (torfowo-mułowe, torfowe torfowisk niskich, murszaste).

Cechą charakterystyczną struktury użytkowania ziemi jest mozaikowy układ użytków, nawiązujący do głównych form rzeźby i rozkładu litologii i gleb. Grunty orne stanowią 43,4% powierzchni zlewni i są związane głównie z moreną denną we wschodniej części zlewni i moreną czołową w części południowej. Lasy zajmują 34,6% powierzchni i koncentrują się na obszarach sandrowych i częściowo czołowomorenowych. Użytki zielone, stanowiące 15,4% powierzchni zlewni, zajmują przede wszystkim zagłębienia wytopiskowe i obniżenia dolinne.

Powierzchnia zlewni górnej Parsęty, zamkniętej przekrojem hydrometrycznym w Storkowie na 13 km długości rzeki, wynosi 74 km². Deniwelacja wynosi 120 m; od 203 m n.p.m. - Polska Góra, do 83 m n.p.m. - profil zamykający zlewnię. Daje to średni spadek powierzchni zlewni 8,4%o. Gęstość sieci rzecznej, przy uwzględnieniu cieków stałych i okresowych wynosi 2,24 km/km².

W granicach zlewni górnej Parsęty wydzielono 10 zlewni cząstkowych, różniących się wielkością, morfologią, litologią, glebami i użytkowaniem. Wśród nich jest zlewnia Młyńskiego Potoku, lewobrzeżnego dopływu Parsęty, w której również realizowany jest program ZMŚP. Jej obszar leży w zasięgu wysoczyzny morenowej, zbudowanej głównie z piasków i piasków gliniastych. Powierzchnia zlewni zajmuje 3,94 km², przy czym 35% zajmują lasy, 39,5% grunty orne a 22,7% łąki i pastwiska.

Zlewnia jeziora Czarnego, w której rozpoczęto realizację programu ZMŚP, ma powierzchnię około 15 ha i jest położona na międzyrzeczu Parsęty, zlewni Kłudy i zlewni Skalneńskiego Potoku. Zlewnia leży na piaszczystych obszarach sandrowych powierzchni fluwioglacjalnej. Jest to powierzchnia leśna z borem sosnowym świeżym.

07ZM

Ośrodek Biologii Stosowanej w Koniczynce

(woj. kujawsko-pomorskie)
Uniwersytet im. M.Kopernika, Toruń

Zlewnia reprezentatywna stanowi środkową część dorzecza Strugi Toruńskiej, położoną w obrębie Równiny Chełmżyńskiej wchodzącej w skład mezoregionu Pojezierza Chełmińskiego. Od północy ograniczona jest wodowskazem w Lipowcu, a od południa wodowskazem w Koniczynce. Większość stanowisk i poletek badawczych związanych z ZMŚP znajduje się w otoczeniu Stacji Bazowej na obszarze zlewni Rowu Koniczyńskiego, na powierzchni 1,17 km². W jej ramach wydzielono jeszcze mniejsze tzw. zlewnie drenarskie (I, II, III, V i VI).

Powierzchnia zlewni reprezentatywnej wynosi 35,173 km², najniższy punkt zlewni o wysokości 78,75 m n.p.m. znajduje się w pobliżu wodowskazu Koniczynka, a najwyż­szy o wysokości 101,4 m n.p.m., leży nieco na północ od Jeziora Kamionkowskiego. Długość odcinka Strugi Toruńskiej tej zlewni wynosi 9,7 km, a średni spadek 0,54%o. Powierzchnia zlewni jest silnie, choć w niejednakowym stopniu, zdrenowana. Stopień zdrenowania oceniamy na 50-80%.

Zlewnię stanowi płaska morena denna ze zlodowacenia bałtyckiego fazy poznańskiej rozcięta pasem równiny wód roztopowych. Występują tutaj trzy pasy litologiczno-glebowe o przebiegu południkowym. Środkowy pas, biegnący wzdłuż Strugi Toruńskiej charakteryzuje się utworami piaszczystymi, na których wytworzyły się gleby bielicowe, a w obniżeniach terenowych czarne ziemie, czarne ziemie zdegradowane oraz gleby murszaste. W pozostałych dwóch pasach występują gleby wytworzone z piasków gliniastych mocnych i glin lekkich pylastych. Są to przede wszystkim gleby brunatne właściwe, lokalnie czarne ziemie, gleby brunatne wyługowane oraz sporadycznie gleby płowe i szaroziemy.

Największą część zlewni stanowią grunty orne, zajmujące łącznie 86,6%, a ponadto łąki (9,1%), zabudowa wiejska z ogrodami (2,5%) oraz parki i zadrzewienia śródpolne (1,8%).

08ZM

Stacja ZMŚP "Pożary"

(woj. mazowieckie)
Kampinoski Park Narodowy, Kampinos

Obszar Kampinoskiego Parku Narodowego położony jest w Dziale Bałtyckim, podziale Pasa Wielkich Dolin, Krainie Mazowieckiej Okręgu Warszawskiego. Według klasyfikacji przyrodniczo-leśnej Mroczkiewicza teren ten leży w Krainie Mazowiecko-Podlaskiej, dzielnicy Niziny Mazowiecko-Podlaskiej.

Pod względem administracyjnym Park położony jest na terenie województwa stołecznego warszawskiego, na obszarze gmin: Babice Stare, Czosnów, Izabelin, Leoncin, Leszno, Łomianki, Kampinos i Tułowice. Zlewnia "Pożary" jest umiejscowiona w gminach Kampinos, Leszno i Leoncin.

Granice Parku przebiegają na styku z Bzurą (zachodnia), Wisłą (północna), aglomeracją warszawską (wschodnia) i Równiną Błońską (południowa). Przeciętna wysokość terenu Puszczy Kampinoskiej, który jest zasadniczo równy, wynosi około 80 m n.p.m. Tutejszy krajobraz charakteryzuje równoleżnikowa pasowość. Od północy rozciąga się taras zalewowy Wisły. Dalej -w kierunku południowym- przebiega terasa Puszczy Kampinoskiej składająca się z dwóch naprzemianległych pasów wydmowych i bagiennych oraz terasa Równiny Błońskiej.

Stacja Bazowa "Pożary" bada górną część zlewni Kanału Olszowieckiego położoną w południowym pasie bagiennym oraz częściowo w południowym pasie wydmowym i na tarasie błońskim. Głównym polem obserwacji jest zatorfiona kotlina, stale lub okresowo podtapiana, pokryta głównie nieleśnymi zespołami dawnych łąk i pastwisk, obecnie w różnych fazach naturalnej sukcesji, a także olsami typowymi i rzadziej olsami jesionowymi. Gatunkiem panującym w zespołach leśnych jest tu brzoza oraz znacznie rzadsza olsza. Rzędne kotliny zawierają się w granicach 72,2 do 73,8 m n.p.m. Wysokość odgraniczającego zlewnię od północy pasa wydmowego dochodzi do 90 m. Występują tu zbiorowiska leśne sosnowych borów mieszanych (z dębem, brzozą i osiką), lasu świeżego i świetlistej dąbrowy. Od strony południowej i wschodniej kotlinę otacza zlewający się z tarasem błońskim kompleks "Korfowe". Dominują tu młode drzewostany głównie sosnowe lub -w obniżeniach- olszowe, bardzo często niedostosowane składem gatunkowym do siedliska. Część terenu jest również użytkowana rolniczo. Jego maksymalna wysokość osiąga 104,8 m n.p.m.

Zlewnia "Pożary" leży na holoceńskich utworach aluwialnych i eolicznych pradoliny Wisły, zbudowanych z piasków rzecznych teras akumulacyjnych. Pochodzenie plejstoceńskie ma jedynie południowa część obiektu badań.

09ZM

Świętokrzyska Stacja Geoekologiczna w Świętym Krzyżu

(woj. świetokrzyskie)
Akademia Świętokrzyska, Kielce

Stacja Bazowa Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego Święty Krzyż została zlokalizowana na obszarze Świętokrzyskiego Parku Narodowego, na Wyżynie Środkowomałopolskiej w Krainie Gór Świętokrzyskich, 50°53' N i 21°02' E na wysokości 513,5 m n.p.m., w krajobrazie gór średnich i niskich. Góry te składają się ze struktur fałdowych w strefie hercyńsko-kaledońskiej, z grzbietami górskimi o wysokościach od 300 do 612 m n.p.m., o równoległym rusztowym przebiegu, z szerokimi płaskimi dolinami.

Mezoregion Gór Świętokrzyskich znajduje się w dorzeczu działu wodnego II rzędu rzek Nidy od południa i Kamiennej od północy. Stację Bazową Św. Krzyż zlokalizowano w zlewni leśno-rolniczej l rzędu na stoku północnym głównego masywu Łysogóry. Zlewnia o powierzchni 1,269 km² jest położona między wysokościami od 595 m n.p.m. do 268 m n.p.m. Leśną część tej zlewni podzielono na 3 strefy wysokościowe:

wierzchowinową powyżej 500 m n.p.m., ze średnimi opadami rocznymi powyżej 850 mm, na stoku długości około 395 m, ze znacznymi spływami powierzchniowymi podczas roztopów i opadów, w czasie okresów bezodpływowych z śródglebowymi odpływami tranzytowymi;

stokową od 500 do 340 m n.p.m., z średnimi opadami rocznymi od 850 do 800 mm na stoku długości około 705 m, z krótkotrwałymi odpływami powierzchniowymi podczas roztopów i opadów, tu dominują tranzytowe odpływy wód śródglebowych tworzące liczne lokalne lustra wód stokowych;

podnóża stoku od 340 do 300 m n.p.m. z opadami rocznymi od 800 do 700 mm, w pasie występowania źródeł na stoku o długości około 100 m dostarczających wód do licznych potoków górskich dopływających do rzeki Pokrzywianki;

Typ krążenia wody na obszarze głównego masywu Łysogór, na którego północnym stoku jest zlokalizowana Stacja Bazowa jest szybki. Związany jest on z silnym nachyleniem stoku, z częstymi opadami, słabą przepuszczalnością pokryw solifiukcyjnych zbudowanych z glin pyłowych na terasach krioplanacyjnych oraz dobrą przepuszczalnością ciągłych pokryw gołoborzy. Z pasowymi strukturami pokryw stokowych -wietrzeniowej, dolnej soliflukcyjnej, środkowej akumulacyjnej oraz górnej gruzowo-kamienistej związana jest równoległa do stoku linijność ugrupowań struktury pokrywy glebowej oraz pasowość występowania źródeł, młak, wysięków, wycieków i zabagnień. Duże ilości wód opadowych łatwo infiltrują w podłoże i dopiero w dolnych częściach stoku wypływają w postaci źródeł, przeważnie rumoszowo-zaporowych. Wody potoków żłobią wąskie i stosunkowo głębokie koryta.

Z budową geologiczną związane są trudno wietrzejące kambryjskie kwarcyty, łatwo wietrzejące łupki ilaste i szarogłazy. Od zlodowacenia Odry, trwającego od 310 do 130000 lat Góry Świętokrzyskie uzyskały swoje współczesne litogeniczne cechy z kamienistymi i gruzowymi zwietrzelinami, plejstoceńskimi pyłami eolicznymi i pokrywami solifiukcyjnymi glin pyłowych.

Siedliska lasu wyżynnego i lasu górskiego mają, podobnie jak zwietrzeliny i osady oraz gleby układ pasowy. Roślinność tych lasów charakteryzuje się ubogą listą gatunków i znacznymi zniekształceniami spowodowanymi przez ponad 6000 lat trwającą intensywną na tym terenie gospodarką człowieka. Największe znaczenie mają: małopolska odmiana subkontynentalnego lasu dębowo-grabowego Tilio-Carpinetum, wyżynny jodłowy bór mieszany Abietetum polonicum i bór mieszany sosnowo-dębowy Pino-Ouercetum. Granica między lasem wyżynnym i lasem górskim na stoku północnym pokrywa się z warstwicą 350 m n.p.m., na stoku południowym z 450 m n.p.m.

Góry Świętokrzyskie wyróżniają się wśród sąsiadujących regionów indywidualizmem klimatycznym wyznaczonym przez wiele cech. Między innymi do nich należą: sumy rocznych opadów wyższe od 650 mm, średnie roczne temperatury niższe od 7°C, średnie temperatury powietrza w styczniu niższe od -4°C, średnie temperatury powietrza lipca niższe od 17,5°C, średni czas trwania lata termicznego krótszy od 90 dni, średni czas trwania zimy termicznej liczący ponad 100 dni, średnie sumy parowania terenowego ponad 450 mm, średni roczny maksymalny zapas wody w pokrywie śnieżnej ponad 75 mm. Wraz z innymi elementami klimatu cechy te upodabniają Region Świętokrzyski do terenów górskich lub Polski północno-wschodniej.

10ZM

Stacja Naukowo-Badawcza w Szymbarku

(woj. małopolskie)
Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania, Polska Akademia Nauk, Kraków

Zlewnia eksperymentalna potoku Bystrzanka zajmuje powierzchnię 13 km². Długość cieku głównego wynosi 7,1 km. W jej obrębie prowadzone są badania przez Stację Bazową ZMŚP w Szymbarku. Zlewnia położona jest na granicy dwóch dużych jednostek fizyczno-geograficznych Karpat Fliszowych: Beskidów i Pogórza Karpackiego. Jej obszar należy do północno-zachodniej części Beskidu Niskiego, od północy graniczy z Pogórzem Ciężkowickim, a od wschodu z Dołami Jasielsko-Sanockimi. Obszar zlewni jest asymetryczny, z przewagą części prawobrzeżnej posiadającej cechy rzeźby beskidzkiej o deniwelacjach do 350 m. Rzeźba części lewobrzeżnej ma charakter pogórski z deniwelacjami dochodzącymi do 200 m. Najwyżej położonym punktem na obszarze zlewni jest Maślana Góra (750 m n.p.m.), natomiast ujście Bystrzanki do Ropy leży na wysokości 300 m n.p.m. Średnie nachylenie stoków w zlewni wynosi 10°25'.

Zlewnia Bystrzanki położona jest w obrębie płaszczowiny magurskiej. Naj­wyższe partie zlewni budują piaskowce magurskie - Maślana i Jelenia Góra. Pogórskie garby Wiatrówek, Podlesia, Taborówki i Bucza, stanowiące bezpośrednie otoczenie zlewni, budują warstwy inoceramowe poprzedzielane wąskimi wkładkami łupków pstrych. W obszarach zbudowanych z piaskowców magurskich rozwinęła się rzeźba beskidzka, a w obszarach inoceramowych i krośnieńskich, występujących w postaci porwaka tektonicznego, wytworzyła się rzeźba pogórska.

Sieć rzeczna silnie zależy od budowy geologicznej; w obszarze piaskowcowym gęstość stałej sieci rzecznej wynosi 2,5 km², gdy lewobrzeżna część łupkowa jest jej pozbawiona. W przebiegu rocznym obserwuje się dwa wezbrania: wiosenne - roztopowe i letnie spowodowane ulewnymi opadami.

Podstawową cechą klimatu omawianego obszaru jest piętrowość wynikająca ze zmian wysokości bezwzględnej. Średnio do 570 m n.p.m. występuje piętro umiarkowa­nie ciepłe ze średnią temperaturą powietrza od 8 do 6°C. Powyżej, aż do najwyższych wzniesień zlewni, rozciąga się piętro umiarkowanie chłodne, którego granice wyznaczają roczne izotermy 6 i 4°C. Poprzeczne obniżenie w łuku Karpat, jakie tworzy Beskid Niski, silnie wpływa na stosunki anemologiczne i termiczno-wilgotnościowe. Dominują wiatry o składowej S-N, częste jest występowanie, przy adwekcjach z południa, efektów fenowych. Opady ze względu na cień opadowy, w jakim leży Beskid Niski, są niższe niż w Beskidzie Śląskim czy Żywieckim i wynoszą niewiele ponad 800 mm/rok, zwiększając się o 60 mm na każdy wzrost wysokości o 100 m.

Do pięter klimatycznych nawiązują piętra roślinne. Wyższe partie zlewni zajmuje buczyna karpacka Dentario Glandulosae-Fagetum, z dominacją jodły i buka. Partie pogórskie zajmuje grąd Tilio-Carpinetum z grabem, lipą, jaworem i jesionem. Wzdłuż Bystrzanki ciągnie się niewielki pas łęgu z jesionem i olchą czarną. W obszarach uprawnych dominują różne zespoły chwastów polnych. Większą część zlewni (ok. 90%) zajmują różne podtypy gleb brunatnych.

Na podstawie dobrego rozeznania elementów środowiska przyrodniczego jak i procesów w nim zachodzących, tj. spływu powierzchniowego, spłukiwania gleby oraz denudacji chemicznej, wyróżniono w obrębie zlewni cztery typy krajobrazu: niskich grzbietów górskich, garbów pogórskich, niskich garbów pogórskich o połogich stokach i den dolinnych.

W użytkowaniu gruntów dominują użytki rolne (51%), następnie powierzchnie zalesione (36%), powierzchnie zabudowane z sadami (10%) i pozostałe (4%). W zlewni zlokalizowane są trzy wsie: część Szymbarku, Bystra i Bieśnik o łącznej liczbie ok. 400 zabudowań.

12ZM

Stacja Monitoringu Środowiska Przyrodniczego w Białej Górze

(woj. zachodniopomorskie)
Uniwersytet im. A.Mickiewicza, Poznań

Stacja Monitoringu Środowiska Przyrodniczego UAM w Białej Górze znajduje się na wyspie Wolin, w gminie Międzyzdroje, na obszarze Wolińskiego Parku Narodowego. Stacja w Białej Górze stanowi kontynuację badań monitoringu środowiska przyrodniczego prowadzonych od prawie 10 lat w stacji w Grodnie, która znajduje się 4 km na wschód od Białej Góry. Podstawą prawna funkcjonowania Stacji Bazowej ZMŚP w Białej Górze było porozumienie zawarte w dniu 16 marca 2009 roku pomiędzy Głównym Inspektorem Ochrony Środowiska dr inż. Andrzejem Jagusiewiczem oraz Rektorem Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu prof. dr hab. Bronisławem Marciniakiem. Stacja w Białej Górze jest jednostką pozawydziałową Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Stacja w Białej Górze jest czynna przez cały rok.

Stacja Monitoringu Środowiska Przyrodniczego UAM na wyspie Wolin została powołana 17 kwietnia 1996 roku. Przeniesienie stacji z Grodna do Białej Góry nastąpiło 2 stycznia 2005 roku. W wyniku zawartej umowy z Wolińskim Parkiem Narodowym w dniu 8 grudnia 2004 roku użytkownikiem stacji Monitoringu Środowiska Przyrodniczego w Białej Górze jest Uniwersytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu. Podpisana umowa gwarantuje co najmniej 25-letnie funkcjonowanie stacji w Białej Górze, co zapewnia uzyskanie wieloletnich serii obserwacyjnych niezbędnych dla funkcjonowania Stacji Bazowej ZMŚP. Długoletnie badania monitoringowe dają możliwość formułowania ujęć modelowych i weryfikacji stosowanych metod pomiarowych.

Stacja Monitoringu Środowiska Przyrodniczego UAM w Białej Górze znajduje się na wyspie Wolin, na obszarze Wolińskiego Parku Narodowego, około 2 km na wschód od Międzyzdrojów. Badany obszar należy pod względem regionalizacji fizycznogeograficznej do mezoregionu Uznamu i Wolina. Indywidualnością przyrodniczą Stacji w Białej Górze jest jej nadmorskie położenie, na wybrzeżu klifowym, w strefie bezpośredniego oddziaływania Bałtyku.

Stacja Bazowa Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego w Białej Górze zobowiązana jest do realizacji programu podstawowego ZMŚP, zgodnie z wytycznymi ZMŚP dotyczącymi: organizacji sieci pomiarowej, poboru próbek, analiz laboratoryjnych i wykonania raportów. Program podstawowy realizowany w stacji w Białej Górze w ramach sieci Stacji Bazowych Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego:

• meteorologia (A1),

• zanieczyszczenie powietrza (B1),

• chemizm opadów atmosferycznych i pokrywy śnieżnej (C1),

• chemizm opadu podkoronowego (C2),

• chemizm spływu po pniach drzew (C3),

• metale ciężkie i siarka w porostach (D1),

• gleby (E1),

• chemizm roztworów glebowych (F1),

• wody podziemne (F2),

• chemizm opadu organicznego (G2),

• wody powierzchniowe - rzeki (H1),

• wody powierzchniowe - jeziora (H2),

• flora i roślinność zlewni reprezentatywnej (J1),

• struktura i dynamika szaty roślinnej (J2),

• uszkodzenia drzew i drzewostanów (K1),

• epifity nadrzewne (M1),

• fauna epigeiczna (O1)

Zlewnia Jeziora Gardno jest podstawowym obiektem badawczym realizującym program Zintegrowanego Środowiska Przyrodniczego przez Stację Bazową w Białej Górze. W badanej zlewni jeziornej realizowany jest szeroki zakres pomiarowy dotyczący funkcjonowania środowiska przyrodniczego, zarówno pod względem abiotycznym jak i przyrody ożywionej. Zlewnia Jeziora Gardno o powierzchni 265 ha położona jest na wyspie Wolin, w Wolińskim Parku Narodowym, na obszarze Wolińskiej Moreny Czołowej.

W zlewni Jeziora Gardno prowadzona jest większość programów Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego. Jedynie program dotyczący meteorologii i chemizmu opadów atmosferycznych realizowany jest poza zlewnią, w Białej Górze, która odznacza się bardzo zbliżonymi uwarunkowaniami funkcjonowania środowiska przyrodniczego. Poza zlewnią reprezentatywną Jeziora Gardno realizowany jest program wody powierzchniowe rzeki, na stanowisku w Domysłowie.

Stacja Monitoringu Środowiska Przyrodniczego UAM w Białej Górze posiada doskonałe zaplecze dla realizacji badań monitoringowych. Stacja składa się z 3 obiektów o łącznej powierzchni użytkowej wynoszącej prawie 1000 m². Funkcje poszczególnych obiektów zapewniają odpowiednie warunki dla realizacji programu podstawowego i specjalistycznego ZMŚP. W budynkach stacji znajdują się pomieszczenia: naukowe (laboratorium hydrochemiczne, laboratorium sedymentologiczno-glebowe, sala komputerowa, sala wykładowa), socjalne (kuchnie, łazienki, pokoje pracowników, pokoje pracy twórczej) oraz gospodarcze (garaż, warsztat, magazyny próbek itp.). Stacja posiada również terenowe pomieszczenia badawcze związane z systemem pomiarowym monitoringu środowiska przyrodniczego.

GIOŚ - struktura

Główny Inspektor Ochrony Środowiska

Zastępca Głównego Inspektora Ochrony Środowiska

Dyrektor Generalny

Departament Inspekcji i Orzecznictwa

Departament Monitoringu i Informacji o Środowisku

Departament Przeciwdziałania Poważnym Awariom z siedzibą w Gdańsku

Departament Kontroli Rynku

Departament Organizacji i Procedur

Wydział Współpracy Międzynarodowej i Promocji Inspekcji

Wydział Informatyzacji Inspekcji

Wydział Finansowy

Wydział Administracyjny

Wydział Kadr i Rozwoju Zawodowego

Wieloosobowe Stanowisko do spraw Kontroli i Audytu wewnętrznego

---