Mechanizmy i zjawiska w psychoterapii Mellibruda 2008/2009

Integracyjny model 7 ścieżek współpracy
1) o rozwijanie uzdrawiającej relacji terapeutycznej
2) o Eksploracja doświadczeń i wydarzeń osobistych
3) o Modyfikacje poznawcze i behawioralne
4) o Transformacje procesu doświadczania i świadomości
5) o Uzyskiwanie wglądu i zrozumienia siebie
6) o Rekonstrukcja narracji osobistych
7) o Modyfikacje sposobu życia przez pacjenta

RÓZNE PERSPEKTYWY ROZUMIENIA I UPRAWIANIA PSYCHOTERAPII
.
Wkład intelektualny i praktyczny różnych szkół w psychoterapii - przykłady

Terapie psychoanalityczne i psychodynamiczne:
* Terapia adlerowska
* Terapia egzystencjalna
* Terapia skoncentrowana na osobie
* Terapia Gestalt
* Terapia poznawczo-behawioralna
* Terapia systemów rodzinnych

Terapie psychoanalityczne i psychodynamiczne
* Założenia filozoficzne
Energia psychiczna i doświadczenia z dzieciństwa, nieświadome impulsy i konflikty
* Główne koncepcje
Psychoseksualne fazy rozwoju i fiksacje, id-ego-superego, lęk i wyparcie konfliktów, procesy nieświadome kształtują teraźniejszość
* Cele terapii
To, co nieświadome ma być uświadomione, rekonstrukcja osobowości, ponowne doświadczenie dzieciństwa i przepracowanie konfliktów
* Relacja terapeutyczna
Anonimowy terapeuta, klient dokonuje projekcji i przenosi na terapeutę uczucia i pragnienia z  dzieciństwa, redukowanie oporu
* Techniki terapeutyczne
Interpretacje, analiza snów, wolne skojarzenia, analiza oporu i przeniesienia

Terapia adlerowska
* Założenia filozoficzne.
Zainteresowania społeczne i dążenie ku celom, radzenie sobie z zadaniami, umiejętności współżycia, indywidualny styl życia
* Główne koncepcje
Podmiotowość i cele życiowe, sens życia, dążenie do znaczenia i mocy, budowanie własnego stylu życia i rozumienie konstelacji rodzinnej
* Cele terapii
Zmiana założeń i celi życiowych, wspieranie umiejętności osiągania celów, rozwijanie poczucia przynależności
* Relacja terapeutyczna
Wspólna odpowiedzialność i cele, wzajemne zaufanie i szacunek oraz równość, współpraca i kontrakt
* Techniki terapeutyczne
Koncentracja na subiektywnych doświadczeniach klienta, analiza życia, interpretacje i wsparcie, towarzyszenie w poszukiwaniach

Terapia egzystencjalna
* Założenia filozoficzne
Samoświadomość, wolność wyboru, odpowiedzialność, lęk i samotność egzystencjalna , świadomość nieuchronności śmierci
* Główne koncepcje
Ukierunkowanie na doświadczenie, rozwój osobowości i poczucie tożsamości, kim jestem teraz i kim się staję ?
* Cele terapii
- Uświadomienie wolności i możliwości, podejmowanie odpowiedzialności za swoje wybory i swoje życie
* Relacja terapeutyczna
- Autentyczny i osobisty kontakt terapeuty i klienta, bezpośredniość związku i spotkania Tu i Teraz, które może zmienić klienta i terapeutę
* Techniki terapeutyczne
- Małe znaczenie specyficznych technik, pierwszeństwo zrozumienia i refleksji nad działaniem

Terapia skoncentrowana na osobie
*Założenia filozoficzne
Pozytywna wizja natury człowieka, osiąganie pełni funkcjonowania, urzeczywistnianie potencjału rozwojowego
* Główne koncepcje
Zdrowie psychiczne to spójność Ja realnego i Ja idealnego, rozbieżność między kim chcę być a tym kim jestem
* Cele terapii
Rozpoznawanie przeszkód na drodze do rozwoju, akceptacja i zaufanie do siebie, otwartość na doświadczenie
* Relacja terapeutyczna
Centralny aspekt terapii, empatia, życzliwość, szacunek i akceptacja,  doświadczanie prawdziwego spotkania międzyludzkiego źródłem zmiany w relacjach z innymii i z samym sobą
* Techniki terapeutyczne
Małe znaczenie technik, uważne słuchanie i komunikowanie empatycznego rozumienia, odzwierciedlanie uczuć

Terapia Gestalt
* Założenia filozoficzne
Dążenie do integracji myślenia, odczuwania i zachowania, osobiste wybory i odpowiedzialność, samowystarczalność
* Główne koncepcje
Doświadczanie Tu i Teraz, akceptacja biegunów psychiki i egzystencji, kontakt i wycofanie, figura i tło, niedokończone sprawy
* Cele terapii
Poszerzanie świadomości Tu i Teraz, zwiększanie zdolności dokonywania wyborów, integracja
* Relacja terapeutyczna
Autentyczność zachowań terapeuty, aktywne konfrontowanie niedojrzałych i manipulacyjnych zachowań klienta
* Techniki terapeutyczne
Eksperymenty inicjujące nowe formy doświadczania i myślenia
.
Terapia poznawczo-behawioralna
* Założenia filozoficzne
- Wzory zachowania i myślenia sa produktem uczenia, schematy umysłowe kształtują uczucia i zachowania, 
* Główne koncepcje
- System przekonań jest podstawowym źródłem zaburzeń, koncentracja na badaniu i modyfikowaniu błędnych założeń i myśli oraz na ćwiczeniu adaptacyjnych zachowań
* Cele terapii
- Kwestionowania błędnych przekonań, uświadomienie i monitorowanie automatycznych myśli, eliminowanie dysfunkcjonalnych wzorów behawioralnych
* Relacja terapeutyczna
Terapeuta jako nauczyciel i trener, współpraca zadaniowa i dialog sokratejski
* Techniki terapeutyczne
Aktywne i dyrektywne interwencje poznawcze i behawioralne, modyfikowanie przekonań, ćwiczenie zachowań, zadania domowe

Terapia systemów rodzinnych
* Założenia filozoficzne
Interaktywna i systemowa wizja rodziny, klient częścią systemu rodzinnego, dysfunkcje systemowe źródłem zaburzeń indywidualnych
* Główne koncepcje
Koncentracja na wzorcach komunikowania i interakcji rodzinnych, transmisja międzygeneracyjna, objawy jako forma kontroli nad innymi, teraźniejszość nie przeszłość
* Cele terapii
Uświadomienie dysfunkcjonalnych wzorów relacji, tworzenie nowych sposobów interakcji, rozwiązywanie konkretnych problemów rodzinnych

* Relacja terapeutyczna
Terapeuta jako nauczyciel, trener, model i konsultant, uczenie rodziny rozpoznawania i zmieniania wzorów, neutralność
* Techniki terapeutyczne
Interwencje w system komunikowania, genogramy, rzeźby rodziny, interwencje paradoksalne, restrukturyzacje, odgrywanie, ustalanie zasad i granic…

Poszukiwanie integracji
* integrowanie modeli teoretycznych,
* poszukiwanie wspólnych czynników leczących 
* eklektyzm techniczny.
* Motywy integracji
-Mnożenie się  różnych rodzajów terapii. 
-Nieprzystawalność pojedynczych systemów teoretycznych do wszystkich rodzajów pacjentów i problemów. 
-Zewnętrzne uwarunkowania socjoekonomiczne. 
-Rosnąca popularność leczenia krótkoterminowego, skoncentrowanego na problemach ”.
-Możliwości zapoznawania się przez terapeutów z różnymi formami terapii oraz możliwość eksperymentowania z nimi. 
-Odkrycie, że wspólne cechy różnych terapii odgrywają główną rolę w doprowadzaniu do efektu terapeutycznego.  .
-Identyfikacja specyficznych, opcjonalnych form leczenia. 
-Rozwój organizacji zawodowych działających na rzecz integracji. 

Carl R. Rogers
TEORIA TERAPII, OSOBOWOŚCI I RELACJI INTERPERSONALNYCH, ROZWINIĘTA W OPARCIU O PODEJŚCIE SKONCENTROWANE NA KLIENCIE

TEORIA TERAPII I ZMIANY OSOBOWOŚCI
Jest to teoria z gatunku "jeśli-to". Jeśli zaistnieją pewne warunki /zmienne niezależne/, to wówczas zajdzie proces /zmienne zależne/, to wówczas zajdzie proces /zmienne zależne/ zawierający pewne charakterystyczne elementy. Jeżeli proces ten /teraz zmienna niezależna/ zachodzi, to będą mieć miejsce zmiany osobowości i zachowania /zmienne zależne/. Zostanie to przedstawione szczegółowo.
W tej części oraz w następnych, formalne twierdzenie teorii podane są w krótkiej formie. Terminy lub wyrażenia pisane rozstrzelonym drukiem zostały zdefiniowane w poprzedniej części i powinny być rozumiane tak, jak podano. Pozostałe paragrafy mają charakter wyjaśniający i nie stosują się do rygorystycznego wzorca formalnych twierdzeń.

A. Warunki procesu terapeutycznego.
Aby zaszła terapia konieczne jest istnienie następujących warunków:
1. Dwie osoby są w kontakcie
2. Osoba pierwsza, którą będziemy nazywać klientem jest w stanie wewnętrznej niezgodności, podatności na zranienie lub niepokoju.
3. Osoba druga, którą będziemy nazywać terapeutą, jest wewnętrznie zgodna w kontekście tej relacji.
4. Terapeuta doświadcza bezwarunkowego pozytywnego ustosunkowania względem klienta.
5. Terapeuta doświadcza empatycznego zrozumienia wewnętrznego układu odniesienia klienta.
6. Klient postrzega, co najmniej w minimalnym stopniu, warunki 4 i 5, czyli bezwarunkowe pozytywne ustosunkowanie terapeuty względem niego oraz empatyczne zrozumienie ze strony terapeuty.

Najbardziej zaskakującym dla konwencjonalnych terapeutów elementem będzie to, że te same warunki są uznawane za wystarczające dla terapii, niezależnie od szczególnych cech, charakteryzujących klienta. Jak wynika z naszego doświadczenia, jakkolwiek relacja terapeutyczna wykorzystywana jest w różny sposób przez różnych klientów, nie jest wcale ani konieczne, ani przydatne manipulowanie relacją w szczególny sposób dla poszczególnych typów klientów. Dokonywanie takiej manipulacji niszczy, jak sądzimy, najbardziej pomocny i znaczący aspekt doświadczenia, a mianowicie ten, że jest to prawdziwa, wzajemna relacja między dwoma osobami z których każda usiłuje, najlepiej jak potrafi, być sobą w tej interakcji.1/
Rozwojowy charakter ma ta część teorii, która wiąże się z punktem 5 tj. wewnętrzną zgodnością lub autentycznością terapeuty w relacji. Punkt ten oznacza, że aby terapia była najbardziej efektywna, symbolizacja własnego doświadczenia terapeuty w relacji musi być adekwatna. A zatem, jeśli doświadcza on zagrożenia lub dyskomfortu w relacji, jest zaś świadomy jedynie akceptacji i zrozumienia, wówczas nie jest on wewnętrznie zgodny w kontekście tej relacji, co wpływa negatywnie na terapię. Wydaje się ważne, aby terapeuta w pełni "był sobą" w relacji, jakiekolwiek jest to JA w danym momencie.
Czy powinien on również wyrażać lub komunikować klientowi dokładną symbolizację swojego własnego doświadczenia? Odpowiedź na to pytanie jest stale niejasna. Na razie moglibyśmy powiedzieć, że "tak", jeżeli terapeuta przyłapuje się stale na koncentrowaniu uwagi raczej na uczuciach własnych, niż klienta, ograniczając przez to znacznie lub wykluczając jakiekolwiek doświadczenie empatycznego zrozumienia, lub też, jeżeli terapeuta przyłapuje cię na nieustannym doświadczaniu uczuć innych, niż bezwarunkowe pozytywne ustosunkowanie. Rozstrzygnięcie poprawności tej odpowiedzi wymaga dalszego sprawdzania zawartych w niej hipotez, to zaś nie jest łatwe, ponieważ nawet doświadczonym terapeutom brakuje często odwagi w tyć zakresie. Trudno jest sprawdzać hipotezy w przypadku, gdy prawdziwe uczucia terapeuty są w rodzaju: "Boję się, że wpadasz w psychozę" lub "Uświadamiam sobie, że jestem przestraszony, ponieważ dotykasz takich uczuć, z którymi nigdy nie byłem w stanie sobie poradzić", albowiem terapeucie jest bardzo trudno wyrazić takie uczucia.
Inne rodzące się pytanie brzmi następująco: co jest ważniejsze, czy zgodność "bycia całością", integracja terapeuty w relacji, czy też specyficzna postawa empatycznego zrozumienia i bezwarunkowego pozytywnego ustosunkowania? I znowu, ostateczna odpowiedź jest nieznana, tym niemniej rozwiązanie zachowawcze, takie, jakie zawarliśmy w teorii mówi, że pierwszorzędną sprawą dla zajścia terapii jest wewnętrzna zgodność terapeuty w relacji, ale częścią wewnętrznej zgodności musi być doświadczanie bezwarunkowego ustosunkowania i empatycznego zrozumienia.
Inną, godną uwagi kwestią jest położenie nacieku na doświadczenie w relacji. Się należy oczekiwać, że terapeuta jest osobą całkowicie zgodną wewnętrznie przez cały czas. Istotnie, jeżeli stanowiłoby to warunek konieczny, wówczas nie byłoby terapii. Wystarczy więc, jeżeli w tym momencie, w tej właśnie relacji, z tą szczególną osobą, jest on całkowicie i w pełni sobą, zaś jego doświadczenia, związane z daną chwilą, są adekwatnie usymbolizowanie i integrowane w ramach posiadanego obrazu samego siebie. Dzięki temu niedoskonałe jednostki ludzkie mogą być terapeutyczną pomocą dla innych niedoskonałych jednostek ludzkich.
Największą wadą w sformułowaniu tych warunków jest to, że zostały one przedstawione tak, jak gdyby były elementami o charakterze "wszystko albo nic", podczas gdy każdy z warunków od 2 do 6 istnieje w formie kontinuum. Być może, za jakiś czas, będziemy w stanie powiedzieć, że terapeuta musi być autentyczny lub zgodny wewnętrznie w relacji w takim to a takim stopniu i podobnie w odniesieniu do pozostałych punktów. Ma razie możemy jedynie wskazać, że im wyraźniejsza jest obecność warunków 2-6, tym pewniejsze jest, że zajdzie proces terapii, oraz tym większy jest stopień reorganizacji, która będzie miała miejsce. W obecnym momencie funkcja ta może być określona jedynie jakościowo.

B. Proces terapii.
Jeżeli zachodzą i trwają nadal uprzednio wymienione warunki, rozpoczyna się proces zmierzający w następujących charakterystycznych kierunkach:
1. Klient jest w rosnącym stopniu swobodny w wyrażeniu swoich uczuć, za pomocą werbalnych i/lub motorycznych kanałów.
2. Wyrażone przez niego uczucia w rosnącym stopniu odnoszą się bardziej do JA, niż do NIE-JA.
3. W rosnącym stopniu różnicuje i wyodrębnia obiekty swoich
uczuć i percepcji, obejmując nimi otoczenie, inne osoby, swoje JA, swoje doświadczenia oraz wzajemne powiązania tych elementów. Staje się mniej intensjonalny i bardziej ekstensjonalny w swojej percepcji, lub ujmując to w inny sposób, jego doświadczenia są adekwatnej symbolizowane.
4. Wyrażane przez niego uczucia w rosnącym stopniu odnoszą się do niezgodności między pewnymi jego doświadczeniami a jego obrazem-JA.
5. Zaczyna doświadczać w świadomości zagrożenie taką niezgodnością a owo doświadczenie zagrożenia jest możliwe jedynie dzięki trwałemu bezwarunkowemu pozytywnemu ustosunkowaniu terapeuty, które obejmuje w takim samym stopniu niezgodność jak i zgodność, niepokój jak ł brak niepokoju,
6. Doświadczenia w sposób pełny, w świadomości uczuć, które zostały w przeszłości wyparte ze świadomości lub zniekształcone w świadomości.
7. Jego obraz-JA ulega reorganizacji w kierunku umożliwiającym zasymilowanie i włączenie tych doświadczeń, które poprzednio zostały wyparte lub zniekształcone w świadomości.
8. Podczas trwania tej reorganizacji struktury-JA, jego obraz-JA staje się w rosnącym stopniu zgodny z jego doświadczeniem; JA obejmuje teraz doświadczenia, które przedtem byłyby zbyt zagrażające, aby dostać się do świadomości.
9. Staje się w rosnącym stopniu zdolny do doświadczania, bez uczucia zagrożenia, bezwarunkowego pozytywnego ustosunkowania terapeuty.
10. W rosnącym stopniu odczuwa bezwarunkowe pozytywne ustosunkowanie do siebie samego.
11. W rosnącym stopniu doświadcza siebie samego jako ośrodka umiejscawiania oceny.
12. W mniejszym stopniu reaguje na doświadczenie
w kategoriach warunków własnej wartości, a w większym stopniu w kategoriach organizma1nego procesu wartościowania.

C. Wyniki w zakresie osobowości i Zachowania.
Nie ma jasnego rozróżnienia między procesem a wynikiem Punkty procesu są po prostu wyróżnionymi aspektami wyniku. Wskutek tego poniższe stwierdzenia mogłyby być włączone do opisu procesu. Dla łatwiejszego zrozumienia zgrupowano tutaj te zmiany, które zwyczajowo wiązane są z pojęciem wyników lub rezultatów, lub podlegają obserwacji poza terapeutyczną relacją.

Zmiany te, jak się przypuszcza są stosunkowo stałe:
1. Klient jest bardziej zgodny wewnętrznie, bardziej otwarty na swoje doświadczenie, mniej obronny.
2. Wskutek tego jego percepcja jest bardziej realistyczna, obiektywna, ekstensjonalna.
3. W efekcie wykazuje większą efektywność w rozwiązywaniu problemów.
4. Poprawia się jego psychologiczne przystosowanie, stając się bliższe optimum.
a. Dzieje się tak w wyniku zmian w strukturze- JA, opisanych w punktach B7 i B8.
5. Rezultatem zwiększonej zgodności między JA a doświadczeniem /punkt C4 powyżej/ jest ograniczenie jego podatności na zagrożenie.
6.Konsekwencją punktu C2 /powyżej/ jest percepcja swojego JA- idealnego w sposób bardziej realistyczny i osiągalny.
7. W efekcie zmian opisanych w C4 i C5, jego JA staje się bardziej zgodne z jego JA-idealnym.
8. Konsekwencją zwiększenia zgodności między JA a JA-idealnym /C6/ oraz większej zgodności między JA a doświadczeniem jest zmniejszenie wszystkich rodzajów napięcia - fizjologicznego, psychologicznego oraz specyficznego typu psychologicznego napięcia określonego jako niepokój.
9. Zwiększa się poziom pozytywnego ustosunkowania do samego siebie.
10. Postrzega umiejscowienie oceny oraz umiejscowienie wyboru jako znajdujące się w nim samym.
a. W konsekwencji pkt. C9 i C10 czuje się w większym stopniu pewny siebie i samosterujący.
b. W konsekwencji pkt. C1 i C10 jego wartości stają się określone przez organizmalny proces wartościowania.
11. W konsekwencji punktów C1 i C2, postrzega on innych w sposób bardziej realistyczny i adekwatny.
12. Wskutek mniejszej potrzeby zniekształcania swojej percepcji innych osób, doświadcza w stosunku do nich większej akceptacji.
13. Jego zachowanie zmienia się w różny sposób.
a. Wskutek zwiększenia procentu doświadczeń zasymilowanych do struktury-JA, zostaje zwiększony procent zachowań, które mogą zostać "przyznane" JA.
b. I odwrotnie, procent zachowań nie uznawanych za doświadczenia związane z JA, odczuwanych jako "nie JA", zostaje zmniejszony.
c. Wskutek tego jego zachowanie postrzegane jest jako będące w większym stopniu pod jego kontrolą.
14. Jego zachowanie postrzegane jest przez innych jako bardziej usocjalizowane, bardziej dojrzałe.
16. W konsekwencji punktów C 1,2,3, jego zachowanie staje się bardziej twórcze, w większym stopniu i w jedyny w swoim rodzaju sposób przystosowane do każdej nowej sytuacji, każdego nowego problemu, pełniej wyrażające jego własne cele i wartości.
Komentarz. Podstawowym stwierdzeniem części C jest stwierdzenie Cl. Punkty od 2 do 15 stanowią w gruncie rzeczy jedynie wyraźniejsze wskazania teoretycznych implikacji stwierdzenia 1. zostały one włączone jedynie z tej przyczyny, że jakkolwiek w sposób wystarczający oczywisty wypływają z logiki teorii, jednak często bywają niedostrzegane, dopóki się ich nie wskaże.
Komentarze do teorii terapii
Należy zauważyć, że prezentowana teoria terapii nie wymaga w gruncie rzeczy żadnych zmiennych pośredniczących. Wszystkie podane w części A warunki terapii są operacyjnie definiowalne a niektórym, w racach już przeprowadzonych badań, przypisano, co prawda niezbyt jeszcze precyzyjne, definicje operacyjne. Teoria stanowi, że jeśli istnieje A, wówczas zajdzie B i C. B i C są niezależnymi faktami, przewidywanymi na podstawie A.
Należy również podkreślić, że logika teorii jest następująca: jeśli A, to B; jeśli A, to B i C; jeśli A, to C /pomijając stwierdzenie B/; jeśli B, to C /pomijając stwierdzenie A/.
Wyszczególnienie powiązań funkcjonalnych. Na tym etapie powiązania funkcjonalne mogą być przedstawione jedynie w formie ogólnej i jakościowej. W im większym stopniu spełnione są warunki, wyszczególnione w części A, tym wyraźniejszy i rozleglejszy będzie proces zmiany, opisany w części B oraz tym większe i o szerszym zakresie będą wyniki zmiany, określone w części C. Ujmując to w kategoriach ogólniejszych - im większy będzie poziom: niepokoju klienta, wewnętrznej zgodności terapeuty w relacji, akceptacji i empatii doświadczanej przez terapeutę, oraz w im większym stopniu klient będzie zdawał sobie sprawę z tych elementów - tym głębszy będzie proces terapii i tym szerszy będzie zasięg zmian w zakresie osobowości i zachowania. Wracając teraz do teoretycznej logiki - jedyne co możemy aktualnie stwierdzić, to że: B = f/A/ C = f /A/ B + C = f /A/ C = f /B/ Oczywiście, wiele powiązań funkcjonalnych nie znalazło jeszcze wyrazu w teorii, np.: czy wewnętrzna zgodność terapeuty staje się mniej niezbędna, w przypadku, gdy poziom niepokoju jest wysoki? .
Wiele jest jeszcze do zrobienia na drodze do pełniejszego zbadania powiązań funkcjonalnych.

D. Niektóre wnioski odnoszące się do natury jednostki ludzkiej.
Z przedstawionej powyżej teorii terapii można wyciągnąć określone wnioski, dotyczące natury człowieka. Uwypuklenie ich wymaga niewiele więcej, jak tylko spojrzenia na te same hipotezy z nieco Innego punktu widzenia. Ponieważ jednak konkluzje te tworzą ważne ogniwo wyjaśniające, decydujące o specyfice tej teorii - dobrze będzie postawić je explicite. Stanowią one także silny bodziec do budowy teorii osobowości. Skoro bowiem człowiek jest takim, jakim ujawnia się w trakcie terapii - jakaż teoria może go wyjaśnić?
Prezentujemy wnioski na temat charakterystycznych cech ludzkiego organizmu:
1. Jednostka posiada zdolność do doświadczenia w świadomości czynników związanych z jej psychologicznym nieprzystosowaniem, mianowicie niezgodność między jej obrazem JA a całością jej doświadczenia.
2. Jednostka posiada zdolność oraz skłonność do takiej reorgani¬zacji swojego obrazu-JA, aby uczynić go bardziej zgodnym z całością swojego doświadczenia, przechodząc w ten sposób ze stanu psychologicz¬nego nieprzystosowania, w kierunku stanu psychologicznego przystosowania.
3. Te zdolności i ta skłonność jednostki /jeżeli istnieją w formie raczej latentnej niż jawnej/ zostaną wyzwolone w każdej relacji interpersonalnej, w której druga osoba jest wewnętrznie zgodna w relacji, doświadcza bezwarunkowego pozytywnego ustosunkowania i empatycznego zrozumienia w odniesieniu do jednostki i w jakiś sposób udaje się zakomunikować te postawy jednostce, /Są to oczywiście, cechy podane już w punktach I A 5,4,5 i 6/.
W prezentowanej poniżej teorii osobowości, skłonność ta jest szczegółowo opracowana w ramach tendencji do aktualizacji.
Jest oczywiste, jak sądzę, że, będąca przedmiotem hipotez podstawowa zdolność ma decydującą wagę ze względu na swoje psychologiczne i filozoficzne implikacje. Oznacza to, że psychoterapia polega na wyzwoleniu w potencjalnie kompetentnej jednostce i tak już istniejącej zdolności, nie zaś na dokonywanej przez eksperta manipulacji na mniej lub bardziej pasywnej osobowości.2/ W aspekcie filozoficzny oznacza to. że jednostka jest zdolna do kierowania, regulowania i kontroli samej siebie, zakładając jedynie, że istnieją pewne definiowalne warunki. Wyłącznie przy braku tych warunków /nie zaś w żadnym podstawowym sensie/ konieczne jest zabezpieczenie jednostce zewnętrznej kontroli i kierowania.

POSZUKIWANIE INTEGRACJI PSYCHOTERAPII
7 ŚCIEŻEK POSZUKIWANIA ZMIAN I WSPÓŁPRACY

DOŚWIADCZENIA OSOBISTE I PROCES DOŚWIADCZANIA
* Doświadczenie jako podstawowa kategoria poznawcza określająca subiektywną treść funkcjonowania człowieka
* Doświadczenie jest procesem doświadczania
* Aspekty i treść doświadczenia osobistego - co obejmuje proces doświadczania
- Stany Emocjonalne
- Doznania Somatyczne
- Aktywność Umysłowa
- Tendencje Behawioralne
- Kontekst Relacyjny - relacje z Innymi oraz relację z samym sobą
* Utrwalone ślady minionych doświadczeń z przeszłości kształtują schematy osobiste
* Schematy osobiste kształtują proces doświadczania i postępowanie człowieka


SCHEMAT OSOBISTY JAKO KATEGORIA INTEGRUJĄCA POSZUKIWANIE PRZYCZYN PROBLEMÓW I ZABURZEŃ.

Schemat  to utrwalona przez minione doświadczenia, forma organizacjiλ psychicznej kształtująca doświadczanie i postępowanie. Schematy wywierają  istotny wpływ na funkcjonowanie człowieka-pozytywny lub negatywny.
* Zmiana patologicznych schematów klienta jest celem oddziaływań psychoterapeutycznych. 
* Pożądane jest rozpoznawanie i umacnianie pozytywnych schematów, które klientowi pomagają w życiu
* W celu zrozumienia schematów osobistych, konieczne jest poznanie
- Ich treści - emocjonalnych, umysłowych, behawioralnych i relacyjnych
- Ich funkcji spełnianych w życiu codziennym i w zaburzeniach,
- okoliczności w których schematy się ukształtowały,
- czynników które aktywizują schematy

ZMIANA SCHEMATÓW OSOBISTYCH JAKO UNIWERSALNE ZADANIE PSYCHOTERAPII
1. W celu zmiany schematów osobistych, konieczne jest tworzenie okazji do uzyskiwania nowych doświadczeń korygujących ślady tych minionych doświadczeń które ukształtowały schematy
2. Schematy osobiste w różnych podejściach psychoterapeutycznych
- W podejściach poznawczych są to „schematy poznawcze”,
- w podejściach behawioralnych „wzory behawioralne”,
- W podejściach skoncentrowanych na procesie doświadczania są to „schematy emocjonalne”,
- w innych podejściach pojawiają się takie konstrukty jak - „destrukcyjne schematy osobiste”,  , „dysfunkcjonalne schematy relacyjne” schematy relacji z obiektami” , „scenariusze narracji osobistych”.

PSYCHOTERAPIA JAKO ROZWIJANIE UMIEJĘTNOŚCI OSOBISTYCH

Zmianie dysfunkcjonalnych schematów osobistych w psychoterapiiλ towarzyszy  praca nad rozwijaniem specyficznych umiejętności związanych ze samoświadomością i samoregulacją
* Umiejętność rozpoznawania i monitorowania własnej aktywności umysłowej 
* Umiejętność rozpoznawania i regulowania własnych stanów emocjonalnych
* Umiejętność rozpoznawania możliwości dokonywania wyborów osobistych i podejmowania decyzji

INTEGRACYJNY MODEL 7 ŚCIEŻEK PRACY PSYCHOTERAPEUTYCZNEJ

* rozwijanie uzdrawiającej relacji,
* eksplorowanie doświadczeń i wydarzeń,
* inicjowanie modyfikacji poznawczych i behawioralnych,
* wyobrażeniowe i dramatyzujące transformowanie schematów 
* ukierunkowywanie wglądu i zrozumienia siebie klienta,
* rekonstruowanie narracji osobistych,
* inspirowanie i wzmacnianie aktywności i wyborów pacjenta.

ROZWIJANIE RELACJI PSYCHOTERAPEUTYCZNEJ

Ogólne znaczenie - Od czego zależy jakość relacji ?

a) Przez relację terapeutyczna, rozumiemy specyficzną więź i wzajemne ustosunkowanie terapeuty i pacjenta oraz zbiór różnorodnych zjawisk i procesów intra i interpersonalnych występujących w czasie ich wspólnych spotkań. 
b) Treść i jakość relacji terapeutycznej jest wypadkową różnych czynników związanych z osobą pacjenta i terapeuty oraz ich wzajemnych interakcji.  .
c) Istnieje kilka czynników charakteryzujących funkcjonowanie interpersonalne terapeuty, które są najważniejsze dla kształtowania relacji. Należą do nich;
- empatyczne zrozumienie i komunikowanie,
- Wewnętrzna spójność i autentyczność,
- niezaborcza życzliwość oraz
- zdolność do akceptacji i szacunek dla pacjenta,

Relacja terapeutyczna a proces zmiany
Szczególnie ważne perspektywy;
• uczestnictwo i zaangażowanie klienta w relację z terapeutą tworzy okazję do uzyskiwania znaczących doświadczeń, których ślady mogą zapisywać się w kontekście śladów znaczących doświadczeń z innymi ważnymi osobami w jego życiu oraz korygować skutki tych doświadczeń.
• Emocjonalna treść relacji terapeutycznej oraz empatyczny styl komunikacji tworzy warunki do podejmowania przez klienta prób samopoznania i wyrażania siebie.
• Relacja terapeutyczna tworzy warunki niezbędne do wywierania przez terapeutę różnych form wpływu na kształt sytuacji terapeutycznych za pomocą różnych metod i technik terapeutycznych. Skuteczność tych metod zależy w znacznym stopniu od poziomu gotowości klienta do poddawania się temu wpływowi, co jest ściśle związane z poziomem zaufania do terapeuty i nadziei ze jego wpływ będzie bezpieczny i korzystny

Tworzenie przymierza terapeutycznego na początku terapii
• Od pierwszego spotkania między terapeuta i klientem zaczyna się budowanie bezpiecznego środowiska współpracy. 
• W pierwszych spotkaniach terapeuta i klient wspólnie poszukują podstawowych tematów wokół których będzie koncentrować się terapia. Ważna role odgrywa poczucie tego, co jest ważne lub centralne dla klienta.
• Dalej, współpraca koncentruje się ma uzgadnianiu celów terapii, na uzyskiwaniu porozumienia dotyczącego tego, na czym terapia będzie się koncentrować.
• W dalszej kolejności klient i terapeuta tworzą porozumienie dotyczące tego, jak będą pracować dla osiągnięcia uzgodnionych celów.  i oczekiwania dotycząc terapii.
• Gdy udaje się stworzyć produktywne środowisko interpersonalna dla współpracy u klienta zaczyna się umacniać zaufanie do terapeuty i rośnie jego zaangażowanie we współpracę.

Różne rodzaje typowych trudności i zakłóceń w relacji terapeutycznej.
Wg Safrana i Murrana zakłócenia w relacji można podzielić na dwie kategorie;
a) różne reakcje konfrontacyjne i narzekanie na terapeutę jako osobę, na jego kompetencje i formy zachowanie, na aspekty organizacyjne terapii oraz na brak postępów.;
b) różne formy wycofywania się klienta z relacji i współpracy ujawniające się jako;
- zaprzeczanie - klient różnym stanom emocjonalnym, które jednak ujawnia w relacji
- minimalizowanie reakcji - klient daje krótkie i zdawkowe odpowiedzi na pytania i próby eksploracji prowadzone przez terapeutę
- zmienianie tematu lub intelektualizowanie,
- rozwijanie mało istotnych opowieści o innych ludziach lub anegdot

Różne rodzaje typowych trudności i zakłóceń w relacji terapeutycznej.
Leslie Greenberg  inaczej wskazuje typowe formy zakłóceń w relacji, zwraca uwagę na;
• Skrępowanie, opór i wycofywanie się związane z czujnością i strachem wobec przeżywania uczuć i utraty kontroli nad zbyt szybkim procesem pogłębiania eksploracji.
• Problemy związane z nadmierna wrażliwością klientów na asymetrię wpływu w relacji i dominacje terapeuty - mogą na to reagować konfrontacyjne lub wycofywać się
• Problemy dotyczące więzi i przywiązania - u klientów może pojawiać się poczucie, że terapeuta okazuje niedostateczne zainteresowanie i opiekę lub że jest zbyt mało ciepły i życzliwy.
• Czasem klient pomimo zewnętrznego okazywania podporządkowania doświadcza ukrytego i zamaskowanego oporu i się wycofuje

Kończenie terapii.
a)  Kończenie terapii jest ważnym i często trudnym elementem w całym procesie współpracy między klientem i terapeutą oraz w ich wzajemnej relacji. Potrzeba rozpoznawania przez terapeutę  przezywanych przez klienta różnorodnych doświadczeń- zarówno lęku, smutku i poczucia utraty jak i nadziei, ulgi i dumy.
b)  Czas trwania terapii i ilość sesji powinny być określone i czytelne przez cały okres terapii - chociaż ustalenia w tej sprawie mogą ulęgać wzajemnie uzgadnianym  korektom.   
c) Dla niektórych klientów ważnym źródłem problemów życiowych jest deficyt konstruktywnego przebiegu procesu oddzielania się i separacji od dziecięcych przywiązań do rodziców i wynikające stąd zakłócenia procesu indywiduacji i budowania podstaw autonomii psychologicznej i samostanowienia. 
d) Podejmowanie decyzji o zakończeniu terapii nie powinno opierać się tylko na formalnym odliczeniu zaplanowanej ilości sesji - powinno także uwzględniać stan gotowości klienta do zakończenia współpracy.
e) Jednak w wielu przypadkach ustalenie że cele terapii zostały osiągnięte w sposób satysfakcjonujący dla klienta jest trudne. Zdarza się także, że terapia kończy się w momencie, gdy obie strony mają świadomość że tak się nie stało, ze nie są zadowolone z uzyskanych efektów.

W czasie końcowej sesji mogą być użyteczne różne działania
a) terapeuta powinien pomagać klientowi w dokonaniu przeglądu postępów, empatycznie wspierać porównywanie przez klienta aktualnego stanu i doświadczeń z początkiem terapii
b) pożądana jest eksploracja tego, jak aktualnie klient doświadcza zakończenie terapii
c) użyteczne może być przedstawienie i rozważenie aktualnych i przyszłych projektów życiowych klienta, co zostaje jeszcze do zrobienia jako kontynuacja pracy terapeutycznej
d) pożyteczne też będzie dzielenie się przez terapeutę własnymi doświadczeniami związanymi z przebiegiem terapii i jej zakończeniem.

ścieżka druga
EKSPLORACJA DOŚWIADCZEŃ OSOBISTYCH

1. Eksploracja terapeutyczna doświadczeń i wydarzeń osobistych klienta służy następującym celom.
• Pierwszy to uzyskiwanie orientacji w historii i aktualnym sposobie życia.
• Drugi, najważniejszy, to rozwijanie i pogłębianie kontaktu klienta z utrwalonymi w psychice (i ciele) śladami minionych doświadczeń, które mogą wpływać na jego aktualne doświadczanie i funkcjonowanie w życiu. W procesie eksploracji klient odkrywa obecność tych śladów, poprzez werbalne i wyobrażeniowe odtwarzanie wspomnień, towarzyszących im myśli i doznań. Eksploracja dokonująca się w czasie spotkania terapeutycznego jest źródłem nowych doświadczeń i refleksji, które mogą wpływać na treść i formę utrwalonych wcześniej śladów minionych doświadczeń.
• Trzecim celem jest wzmocnienie zdolności do oswajania bolesnych doświadczeń i wspomnień oraz odporności na emocjonalne zranienia

2.Pomaganie klientowi w wartościowej terapeutycznie eksploracji wymaga od terapeuty by;
a) koncentrował się mniej na szczegółach opisywanych przez klienta sytuacji i interakcji z przeszłości a bardziej na sposobie ich doświadczania, na tym w jaki sposób klient o tych sytuacjach myślał i jak sobie z nimi radził ,
b) poszukiwał empatycznego zrozumienia sposobu doświadczania przez klienta minionych wydarzeń w celu pomagania mu w odkrywaniu jego uczuć, potrzeb, pragnień i dążeń, które w tamtych sytuacjach były istotne oraz w ich werbalizacji lub wizualizacji w czasie spotkania.
c) rozpoznawał w strukturze i treści eksplorowanych doświadczeń i wydarzeń, powtarzające się i wyłaniające się wzory i schematy, które przez te doswiadczenia zostały ukształtowane.

3.Terapeuta pomaga klientowi w;
• Skierowywaniu uwagi z zewnętrznych wydarzeń na proces wewnętrznego doświadczania
• Ponownym doświadczaniu minionych wydarzeń
• Poszukiwaniu bliższego kontaktu z tym, co znajduje się na pograniczu jego świadomości
• Różnicowaniu i opisywaniu doświadczeń w bardziej dokładny sposób
• Rozpoznawaniu schematów emocjonalnych

4.Fazy empatycznej eksploracji
* Rozpoznawanie wstępnego sygnału- klient komunikuje treści wskazująceλ na jakiś rodzaj zaangażowania, wskazuje na znaczące doswiadczenia i wydarzenia, niekompletne lub trudne wspomnienia itp
* Rozpoczynanie eksploracji-klient rozpoznaje specyfikę doświadczeńλ jako cos ważnego i wartego dalszej eksploracji i zaczyna dalsze poszukiwania
* Pogłębianie -klient skupia się na emocjonalno-wyobrażeniowych aλ czasem także somatycznych aspektach doświadczeń, zaczyna ponownie przeżywać dawne wydarzenia, poszukuje bardziej pełnego kontaktu z tym co wyłania się na pograniczu jego świadomości, różnicuje lub opracowuje całościowo różne aspekty doświadczeń
* Częściowe osiągnięcia- pojawia częściowe wyjaśnienie i uporządkowanieλ doświadczeń, często towarzysza temu nowe sygnały innych problemów i doświadczeń
* Zaawansowane osiągnięcia- klient wyraża poczucie całościowegoλ zrozumienia, docenia i oswaja własne doświadczenia, w całej ich złożoności i bogactwie, osiąga poczucie ulgi i wzmocnienia a czasem także determinacji do podejmowania ważnych wyborów i działań

5. Wzmocnienie zdolności do oswajania bolesnych doświadczeń
• Sygnały silnych negatywnych uczuć związanych z JA-wstyd, rozpacz, beznadziejność
• Klient opisuje specyfikę swej wrażliwości i podatności na zranienie, wyłaniają głębsze uczucia w odpowiedzi na empatyczne wzmocnienie terapeuty
• Intensywne pogłębianie doświadczania zagrażających emocji i bolesnych aspektów JA, docieranie do „dna”
• Zwracanie się w stronę nadziei i rozwoju - klient wyraża potrzeby lub tendencje do działania w bardziej konstruktywny sposób
• Umacnianie - klient doświadcza zredukowania cierpienia , uspokaja się i wyraża satysfakcję z pogłębiającej się relacji z terapeutą
• Klient wyraża poczucie całościowego doświadczania i akceptacji siebie

6. Działania terapeuty służące eksploracji
a. rozwijanie relacji terapeutycznej i dobre kontakty z klientami
b. zachęcanie klientów do opowiadania ich historii
c. zachęcanie klientów do eksploracji myśli i uczuć
d. facylitacja pobudzania i doświadczania emocjonalnego
e. rozwijanie zrozumienia sytuacji i doświadczeń klientów z ich punktu widzenia

7. Umiejętności
a) skupianie uwagi i słuchanie
b) parafrazowanie i klaryfikowanie treści i znaczenia
c) otwarte pytanie
d) odzwierciedlanie uczuć
e) Informowanie o procesie pomocy
f) wspieranie i wzmacnianie
g) zamknięte pytania

8. Sytuacje problemowe
a) niechętni i oporni klienci
b) nadmiernie gadatliwi klienci
c) klienci z tendencjami samobójczymi

9. Trudności terapeutów
a) nieadekwatne słuchanie i uważanie
b) zadawanie zbyt wielu zamkniętych pytań
c) zbyt dużo wypowiedzi terapeuty
d) „kumplowanie” i „zaprzyjaźnianie się”
e) nie przywalanie na ciszę
f) przedwczesne dzielenie się osobistymi treściami
g) powstrzymywanie intensywnej ekspresji uczuć
h) nieadekwatne postępowanie z przejawami autodestrukcji
i) wpadanie w panikę i rozkojarzenie

MODYFIKACJE POZNAWCZE W PROCESIE PSYCHOTERAPII

Cztery poziomy funkcjonowania poznawczego (Aaron Beck)
a) myśli automatyczne,
b) bezpośrednie przekonania,
c) przekonania centralne,
d) schematy

Konceptualizacja poznawcza
pytania
1.Jakie zaburzenia i problemy występują u pacjenta
2. Jak powstały i co je podtrzymuje
3.Jakie dysfunkcjonalne myśli i przekonania wiążą się z tymi problemami
4.Jakie reakcje emocjonalne, fizjologiczne i behawioralne są skutkiem takiego myślenia

Hipotezy na temat rozwoju określonego zaburzenia lub problemu
-Jakie doświadczenia z przeszłości przyczyniają się do aktualnego problemu ?
-Jakie przekonania leżą u podstaw zaburzenia i jakie są myśli automatyczne ?
-Jak klient radzi sobie z dysfunkcjonalnymi przekonaniami ?
-Jakie mechanizmy pomagają mu w radzeniu sobie
-W jaki sposób spostrzega siebie, innych , świat, przyszłość ?

Procedury modyfikacji poznawczej
- WPROWADZANIE MODELU POZNAWCZEGO
- rejestrowanie automatycznych myśli i poddawanie kontroli
- listy centralnych przekonań i rejestrowanie dowodów
- rejestr pozytywnych danych podważających negatywne schematy
- poszukiwanie pozytywnych i zrównoważonych schematów
- historyczne sprawdzanie schematów (Jeffrey Young)

INTERWENCJE POZNAWCZE
1. Klaryfikowanie wpływu myśli na uczucia, zachowanie i relacje interpersonalne2. 2.Uświadamianie treści cichej mowy wewnętrznej (mówienia do siebie), automatycznego myślenia i schematów poznawczych, które wywierają wpływ i są związane z uczuciami i zachowaniami
3. Konfrontowanie i korygowanie irracjonalnych myśli i nieadekwatnych przekonań
4. Rozpoznawanie centralnych przekonań i schematów poprzez badanie znaczenia myśli i wzorów zachowań
5. Ocenianie dowodów potwierdzających lub kwestionujących przekonania klienta
6. Tworzenie i sprawdzanie hipotez dotyczących przekonań i spostrzeżeń klienta
7. Modyfikowanie specyficznych przekonań by stawały się bardziej trafne i adaptacyjne8.
8. Wzmacnianie adaptacyjnych przekonań i osłabianie dysfunkcjonalnych9.
9. Zachęcanie do adekwatnego spostrzegania realistycznych wymogów, które wpływają na aktualna sytuację klienta10.
10. Inicjowanie „burzy mózgów w celu poszukiwania pomysłów służących aktywnemu rozwiązywaniu problemów11.
11. Edukowanie klienta poprzez udostępnianie informacji pochodzących z wiedzy i badań psychologicznych
12. Rekomendowanie odpowiednich książek lub artykułów, które wspierają terapeutyczne uczenie się

Ścieżka czwarta
TRANSFORMACJE PROCESU DOŚWIADCZANIA

Geneza i znaczenie.
* Źródłem - podejście skoncentrowane  na emocjach i doświadczaniu,¬ które integruje nurt gestaltowski i rogerianski w psychoterapii.
* Szczególną rolę w powstawaniu i utrzymywaniu się problemów i zaburzeń¬ emocjonalnych odgrywają utrwalone  i dysfunkcjonalne formy organizacji procesu doświadczania i kontaktu z emocjami.
* Te utrwalone schematy procesów emocjonalnych i funkcjonowania¬ świadomości, utrudniają klientowi docieranie do ważnych i autentycznych potrzeb, uczuć i pragnień.
* Odseparowują go od jego wewnętrznych zasobów i ograniczają jego¬ możliwości dokonywania wyborów i podejmowania prób zmiany sposobu życia.

Schematy emocjonalne
1. Schematy emocjonalne są formami organizacji procesu doświadczania i aktywności, obejmujące aspekty;
• Percepcyjno-sytuacyjne (bezpośrednia świadomość i wspomnienia epizodyczne)
• Cielesno-ekspresyjne (doznania cielesne i aktywność ekspresyjna)
• Symboliczno-pojęciowe (werbalne i wizualne reprezentacje schematu)
• Motywacyjno-behawioralne (skojarzone pragnienia, potrzeby, intencje lub tendencje do działania)
• Proces integrujący - nuklearny rdzeń schematu (organizuje wszystkie elementy wokół specyficznej emocji)

2. Schematy nie są bezpośrednio dostępne świadomości, docieramy do nich poprzez doświadczenia które produkują, człowiek ma wiele różnych schematów, które mogą się aktywować równocześnie lub oddzielnie i bywają doświadczane jako „wewnętrzne głosy) w kliencie

Różne formy reakcji emocjonalnych
1. pierwotne reakcje adaptacyjne- które mogłyby uruchamiać zachowania adaptacyjne
2. dysfunkcjonalne reakcje emocjonalne- wyuczone w przeszłości, negatywne, nie adekwatne do aktualnych sytuacji
3. wtórne reakcje emocjonalne- formy obrony przed pierwotnymi reakcjami - zamiana lęku na złość lub odwrotnie
4. reakcje instrumentalne-formy wywierania wpływu na innych i kontroli sytuacji

Praca z reakcjami emocjonalnymi - zadania w procesie zmiany
1. kontaktować się z pierwotnymi reakcjami i w pełni przyzwalać na ich istnienie
2. radzić sobie z dysfunkcjonalnymi reakcjami poprzez docieranie do nich i ekspresję innych, bardziej adaptacyjnych emocji
3. empatycznie eksplorować wtórne reakcje w celu odkrywania pierwotnych emocji, z których się wywodzą
4. eksplorować reakcje instrumentalne w celu odkrycie ich funkcji interpersonalnej, jako narzędzi wywierania wpływu na innych

Regulacja emocji.
* Zaburzenia regulacji - nadmierne lub zbyt małe pobudzenie
* Strategie 
• Kontaktowanie się z emocjami i wzbudzanie emocji
• powściąganie i dystansowanie się

Styl uczestnictwa terapeuty w kontaktach z klientem
      1. osobista obecność i autentyczność
      2. empatyczne dostrojenie
      3. akceptacja, cenienie klienta i zaufanie
      4. współpraca partnerska
      5. kompetencja w rozumieniu i stosowaniu modelu pracy skoncentrowanej na
        doświadczaniu
      6. świadomość przebiegu procesu i ukierunkowanie

Formy aktywności terapeuty.
1. empatyczne rozumienie - empatyczne odzwierciedlanie, afirmacja, podążanie za klientem
2. empatyczna eksploracja - eksplorujące odzwierciedlanie, odzwierciedlanie wzbudzające doświadczanie, eksplorujące pytania, pytania sprawdzające adekwatność reakcji terapeuty, obserwowanie procesu, empatyczne przypuszczenia, empatyczne skupianie uwagi
3. kierowanie procesem - strukturalizowanie zadań, sugestie dotyczące procesu, edukowanie o procesie doświadczania i terapii, określanie sposobu doświadczania przez klienta różnych sytuacji, zadania domowe związane z koncentrowaniem świadomości klienta na specyficznych doświadczeniach
4. osobiste uczestnictwo - behawioralna (werbalna i niewerbalna) ekspresja osobistego zaangażowania w spotkanie,
5. inne czynności interpersonalne i poznawcze - sugestie, interpretacje, profesjonalne wspieranie, dawanie specyficznych wskazówek

Pogłębianie kontaktu z emocjami
      1.  Porządkowanie przestrzeni wewnętrznej
      2. Skupianie
      3. Wspieranie ekspresji
Przepracowywanie problemowych doświadczeń i sytuacji
1. Wyobrażeniowe odsłanianie problemowych reakcji
2. przepowiadanie i modyfikowanie śladów traumatycznych doświadczeń
3. zmienianie i tworzenie nowego znaczenia minionych wydarzeń życiowych

Praca z konfliktowymi rozdwojeniami wewnętrznymi
1. Dialog integrujący dotyczący negatywnego stosunku do siebie
2. Dialog integrujący dotyczący problemu samoutrudniania i przeszkadzania samemu sobie

Przepracowywanie i rekonstrukcja uwewnętrznionych relacji z ważnymi osobami- nie zakończone sprawy
1. wskazania kliniczne do pracy z nie zakończonymi sprawami -
a. skrzywdzenia i traumy
b. zaniedbania i odrzucenia
2. praca z pustym krzesłem

STRATEGIE PRZEPRACOWYWANIA PROBLEMOWYCH DOŚWIADCZEŃ

Wyobrażeniowe odsłanianie problemowych reakcji.
1. Rozpoznanie sygnału - markera
Klient opisuje nieoczekiwane, niezrozumiałe reakcje osobiste
2. Odtwarzanie doświadczenia
Klient wchodzi ponownie w wyobrażane sytuacje, odtwarza i ponownie doświadcza te chwile, w których pojawiła się problemowa reakcja
3. Obserwacja i eksploracja dwu aspektów doświadczania
Klient odtwarza wyróżniające się aspekty sytuacji i eksploruje własną wewnętrzną reakcje afektywną na tę sytuację oraz rozpoznaje jakie subiektywne znaczenie nadaje tej sytuacji.
4. Odkrywanie źródeł osobistego znaczenia/interpretacji
Klient odkrywa powiązania między swą problemową reakcją a subiektywnym znaczeniem, które nadał tej sytuacji
5. Rozpoznawanie i sprawdzanie schematów JA.
Klient rozpoznaje przykład szerszego i całościowego aspektu swego sposobu funkcjonowania i eksploruje alternatywne schematy JA i ich konsekwencje
6. Rozważanie nowych możliwości
Klient uzyskuje nowe spojrzenie na ważne aspekty swego funkcjonowania i na pożądane przemiany osobiste oraz zaczyna odczuwać wzrost poczucia siły potrzebne do dokonywania zmian

Przywoływanie i modyfikowanie śladów traumatycznych i trudnych doświadczeń
1. Rozpoznawanie sygnału - markera
Klient w swoich opowieściach odnosi się do bolesnych doświadczeń lub wspomina o intensywnych reakcjach emocjonalnych
2. Opracowywanie
Klient zaczyna szczegółowo opowiadać o specyfice i treści traum i opisuje co się zdarzyło - przedstawia obraz wydarzenia widziany z zewnętrznej perspektywy
3.  Bezpieczne doświadczanie śladów traumy.
Klient ponownie doświadcza ważnych i trudnych momentów, sytuacji lub aspektów  traumy, w sytuacji dającej mu poczucie bezpieczeństwa
4. Wyłanianie się nowych znaczeń.
Klient przypomina sobie lub różnicuje osobiste i specyficzne znaczenie lub odkrywa nowe znaczenie traumy, wyłaniające się z wewnętrznego punktu widzenia
5. Alternatywne spojrzenia.
Klient zastanawia się nad różnorodnym widzeniem traumy i oceną jej skutków i okoliczności oraz integruje poprzednio oddzielone aspekty doświadczenia.
6. Reintegracja.
Klient wyrażą szersze lub bardziej zintegrowane spojrzenie na siebie, innych ludzi i na świat. Rozważa nowe sposoby działania i utrzymywania bezpieczeństwa osobistego.

STRATEGIE

Praca z konfliktowymi rozdwojeniami wewnętrznymi
Procedury te służą pracy w sytuacjach gdy ujawniają się konfliktowe relacje między dwoma schematami lub aspektami JA. Na przykład ; terapeuta pomaga klientowi odgrywać i badań krytyczno-negatywny aspekt JA , identyfikować się z surowymi („okrutnymi”) ocenami doświadczanego aspektu JA. Następnie zachęca do wyrażania i doświadczania emocjonalnych reakcji na tę surową krytykę. Gdy rozwija się dialog, „okrutny krytyk” przechodzi od globalnych i deprecjonujących ocen do bardziej konkretnej i specyficznej krytyki. W odpowiedzi na te krytyczne uwagi klient zaczyna reagować w bardziej zróżnicowany sposób aż udaje się mu wyrazić nowe aspekty swoich doświadczeń. Wtedy, zaczyna się wyłaniać poczucie ukierunkowania wyrażane wobec krytyka jako pozytywne pragnienie lub potrzeba. Następnie krytyk przechodzi od określenia standardów lub wartości - w tym fragmencie dialogi krytyk łagodnieje i powstaje możliwość negocjacji lub integracji między dwoma częściami JA.

Praca z dwoma krzesłami nad problemem negatywnego stosunku do siebie
1. Potwierdzanie sygnału
Klient opisuje wewnętrzne rozszczepienie w którym jeden z aspektów JA jest krytyczny lub zmuszający wobec drugiego aspektu. Klient opisuje dwa aspekty, części własnej osoby
2. Rozpoczęcie dialogu dwu krzeseł
Klient bezpośrednio wyraża krytykę, oczekiwania lub powinności wobec samego siebie w konkretny i specyficzny sposób
3. Pogłębienie rozszczepienia
Pierwotne i ukryte uczucia i potrzeby zaczynają się wyłaniać w reakcji na krytykę. Krytyka różnicuje wartości standardy.
4. nowe doświadczanie i samopotwierdzenie
Klient jasno wyraża potrzeby i pragnienia skojarzone z aktualnie doświadczanymi uczuciami
5. zmiękczenie i łagodzenie krytyka wewnętrznego
Klient autentycznie akceptuje swoje uczucia i potrzeby oraz zaczyna przejawiać zaangażowana troskę i szacunek wobec siebie
6. negocjowanie - pełne zrozumienie
Klient uzyskuje wyraźne zrozumienie w jaki sposób rozmaite uczucia, potrzeby i pragnienia mogą być akomodowane (dostrajane) i jak poprzednio antagonistyczne strony JA mogą być pogodzone.

Praca z dwoma krzesłami nad problemem samoutrudniania
1. Potwierdzenie sygnału
Klient ujawnia lub opisuje jak jedna część jego osoby przeszkadza drugiej części
2. Wejście
Klient aktywnie odtwarza swoje czynności i proces samoprzeszkadzania
3. Pogłębianie
Klient kontaktuje się i różnicuje uczucia pasywności i rezygnacji
4. częściowe rozwiązanie
Klient bezpośrednio wyrażą uczucia, które uprzednio blokował
5. Samopotwierdzanie
Klient bezpośredni wyrażą pragnienia i emocje, które poprzednio blokował
6. Pełne rozwiązanie
Klient odczuwa wzmocnienie i przewiduje lub planuje nowe działania w świecie, w celu zaspokojenia potrzeb

STRATEGIE

Przepracowywanie i rekonstrukcja uwewnętrznionych relacji z ważnymi osobami - nie zakończone sprawy

1. Sygnały „nie załatwionych spraw”
a. Klient ma uporczywe i dotkliwe uczucia-zranienia, pretensje
b. Uczucia te są związane ze znaczącymi osobami
c. Uczucia te są aktualnie doświadczane
d. Pojawiają się sygnały, że ekspresja tych uczuć jest aktualnie ograniczona lub zniekształcana
2. Różnicowanie i wyrażanie pierwotnych emocji
a. Facylitowanie odtwarzania relacji z rodzicem
b. Eksploracja znaczących doświadczeń w relacji
c. Zachęcanie do ekspresji pierwotnych emocji ( smutku, gniewu, strachu, wstydu)
d. Rozpoznawanie wtórnych emocji - beznadziejność, rezygnacja, przygnębienie, lęk
e. Praca z odruchowym samo przeszkadzaniem i samo blokowaniem (wewnętrzne dialogi)
3. Zastosowanie.
a. Schematy emocjonalne związane ze znaczącymi osobami nadal uruchamiają ponowne doświadczanie nierozwiązanych problemów i reakcji. Gdy ktoś myśli o innej osobie pojawiają się przykre uczucia.
b. Procedura obejmuje ponowne doświadczanie dysfunkcjonalnych uczuć w bezpiecznym środowisku terapeutycznym, w połączeniu z bezpośredniością i intensywnością źródłowej sytuacji - w celu pozwolenia sobie na ekspresje emocjonalną i jej restrukturalizacje.
c. Rozwiązywanie nie załatwionych spraw obejmuje proces wyrażania przez klienta pretensji, obwiniania lub zranienia wobec  „negatywnej” osoby „obsadzającej” puste krzesło
d. Następnie klient zaczyna różnicować te uczucia, często przywołując i uwalniając wspomnienia epizodów z życia. Rozwiązywanie obejmuje intensywną ekspresję intensywnych emocji (najczęściej gniewu i smutku) oraz mobilizację i wyrażanie potrzeb, poprzednio nie zaspokajanych.
e. Klient następnie przechodzi od negatywnych aspektów znaczącej osoby do bardziej afiliatywnych lub mniej dominujących.
f. W końcu pojawia się rozwiązanie poprzez wyrażenie samo afirmacji i asertywności - osoba znacząca zostaje obciążona odpowiedzialnością za negatywne czyny z przeszłości. Czasem poprzez rozwijanie zmienionego obrazu tej osoby klient zaczyna ją lepiej rozumieć lub jej przebacza.

Praca z pustym krzesłem
1. Potwierdzenie sygnału - markera
Klient obwinia, skarży się lub wyraża skrzywdzenie, tęsknotę itp. w odniesieniu do znaczącej osoby.
2. Rozpoczęcie pracy
Klient mówi do wyobrażanej osoby i wyrażą nie załatwione (tłumione) uczucia i pragnienia
3. Różnicowanie znaczenia i wyrażanie pierwotnych emocji
Klient różnicuje swoje skargi i zarzuty, kontaktuje się z pierwotnymi uczuciami i doświadczeniami, wyrażą odpowiednie uczucia (smutek, gniew, strach, wstyd)
4. Wyrażanie i potwierdzanie niezaspokojonych potrzeb (częściowe rozwiązanie)
Klient doświadcza niezaspokojonych potrzeb, potwierdza ich ważność oraz wyrażą je asertywnie
5. Zmiany w wewnętrznej reprezentacji znaczącej osoby
Klient zaczyna rozumieć i dostrzegać rodzica w nowy sposób - z jednej strony jako mniej potężna i groźną osobę, która może mieć swoje problemy a z drugiej rozpoznaje ewentualne pozytywne aspekty ale w taki sposób który nie blokuje pretensji i gniewu.
6. autoafirmacja i „odpuszczanie” (pełne rozwiązanie)
Klient afirmuje siebie i pozwala sobie na uwolnienie od bolesnych i nie załatwionych uczuć i pragnień, przez zrozumienie i  przebaczanie

Ścieżka piąta
ROZWIJANIE WGLĄDU I ROZUMIENIA SIEBIE

1.Podejście psychodynamiczne jako inspiracja - podkreślenie roli wglądu, ważności dziecięcych doświadczeń, mechanizmów obronnych oraz interpersonalnych przywiązań i relacji (minionych i aktualnych)

2. Typowe aspekty wglądu
a) wgląd zazwyczaj jest świadomy i tworzy zmianę znaczenia uświadamianych treści
b) obejmuje rozpoznawanie powiązań lub zrozumienie wzorów, odniesień, powodów, przyczyn, kategorii zjawisk wewnątrz psychicznych, zachowań i sytuacji
c) uzyskiwanie nagłego poczucia zrozumienia, zaskoczenia, „aha” doświadczenia gdy wszystko naraz wydaje się być sensowne i powiązane
d) widzenie siebie w nowy sposób, doświadczania poczucia nowości, poczucie dokonywania nowych odkryć w miejsce tradycyjnego myślenia

3. Proces osiągania wglądu.
A. faza przygotowywania warunków - przed rozpoczęciem procesu pracy nad wglądem potrzebne jest stworzenie pewnych warunków;
• potrzebny jest odpowiedni nastrój i poziom stresu klienta, sprzyjajacy dla prób uzyskiwania głebszego zrozumienia siebie
• potrzebne jest uzyskanie przez terapeutę przekonania o użyteczności wglądu w danym momencie pracy
• konieczne jest ukształtowanie się produktywnego sojuszu terapeutycznego
B. faza przygotowania wglądu
• redukowanie barier na drodze do wglądu poprzez zmnieszanie obron klienta i tendencji do unikania i martwienia się
• motywowanie klienta do poszukiwania lepszego zrozumienia siebie, informowanie o korzyściach i wzmacnianie pierwszych prób wglądu
• Zachęcanie do eksploracji i gromadzenia materiału w oparciu o który może rozwijać się wgląd - wspomnienia, opowiadania, sny, aktywowanie schematów,
• zwiększanie pobudzenia klienta do optymalnego poziomu i czuwanie by nie został on przekroczony
• zwiększanie stanu dysonansu, braku spójności i orientacji w celu zwiększenia gotowości do wglądu
C. faza rozpoznawania wskaźników gotowości klienta do wglądu- np.;
• nie rozumiem tego, co się dzieje ze mną
• pragną zrozumieć dlaczego to robie
• co moje sny lub fantazje mogą znaczyć
• nie rozumiem swoich reakcji
D. faza promowania wglądu- interwencje służące pomaganiu klientowi w konstruowaniu wglądu;
• interwencje ułatwiające klientowi opracowania własnego wglądu - pytania o przyczyny i powiązania, empatyczne odzwierciedlenia, podkreślanie rozbieżności, konfrontowanie z ukrytymi założeniami, podkreślanie specyficznych myśli i zachowań klienta
• interwencje oferujące klientowi wgląd opracowany przez terapeutę - interpretacje, zmiana kontekstu i układu odniesienia
• interwencje zmierzające do zmiany specyficznych zachowań, które mogą zwrotnie przyczynić się do wgladu - intencje paradoksalne, zadania behawioralne.
E. faza konsolidacji wglądu - umocnienie nowego zrozumienia i znaczenia poprzez;
• wzmacnianie klienta za uzyskanie wglądu
• pomaganie klientowi w symbolizowaniu lub artykułowaniu wglądu, w jasny i łatwy do zapamiętania sposób
• kilkakrotne powtarzanie , w różnej formie wglądu i stosowanie go do różnych obszarów, tak by klient mógł się uczyć i wcielać treści wglądu do istniejących schematów i do tworzenia nowych, bardziej adaptacyjnych schematów

4. Typowe działania terapeuty
• Terapeuta zachęca do uzyskania przez klienta nowego zrozumienia siebie
• Terapeuta zachęca klientów do określenia znaczenia i mechanizmów wpływających na ich myśli, uczucia i postępowanie
• Terapeuta pracuje z klientami nad zrozumieniem zjawisk występujących w relacji terapeutycznej (przywiązanie, nieporozumienia itd.)
• Terapeuta tworzy wyzwania do poznawania siebie przez klienta- poprzez zapraszanie do odkrywania;
a) rozbieżności lub związków
b) obron
c) irracjonalnych przekonań i założeń
• Interpretowanie - wykraczanie poza jawne treści
a) przygotowanie terenu do interpretacji-empatia, odzwierciedlanie, wyzwania
b) określanie intencji- lepsze zrozumienie, rozpoznawanie i intensyfikowanie uczuć, promowanie samokontroli
c) przekazywanie interpretacji - zapytanie klienta o jego własne interpretacje, próbowanie, nie
wykraczanie zbyt daleko poza świadomość, akceptowanie przez klienta
d) przegląd efektów interpretacji

5. Bezpośredniość i otwartość terapeuty - jako zwiększanie zdolności klienta dostrzegania własnych problemów w mniej zagrażających sposób
a) dzielenie się osobistymi doświadczeniami jako przykładami wglądu
b) bezpośrednie komunikaty o odczuciach dotyczących klienta i relacji

6. Trudności w osiąganiu wglądu
a) przedwczesne zmierzanie do wglądu
b) branie zbyt dużej odpowiedzialności za wgląd przez terapeutę
c) zafiksowanie na jednej hipotezie lub perspektywie teoretycznej
d) zapominanie o empatii
e) kliencie czasem nie chcą lub nie potrzebują wglądu

7. Radzenie sobie z trudnościami
a)opieranie się na umiejętnościach z fazy eksploracji - skupianie uwagi i słuchanie, otwarte pytania, odzwierciadlanie uczuć
b) skupianie się na rozumieniu i doskonaleniu relacji - eksploracja problemów w relacji i uczuć do terapeuty

8. Pozytywne konsekwencje wglądu
• Może prowadzić do zmian w objawach - redukować lęk i depresje lub służyć jako przygotowanie do zmiany zachowania
• Może zwiększać zdolność klienta do podejmowania trudnych decyzji
• Może zwiększać zaangażowanie klienta w pracę terapeutyczną
• Może wywoływać nowe wspomnienia lub fantazje
• Może wzbudzać bardziej znaczące doświadczenia emocjonalne oraz zwiększać zdolność klienta do ich określania
• Może wzmacniać relację i sojusz terapeutyczny
• Może wzmacniać pozytywne odczucia na własny temat, akceptacje, autentyczność i spójność
• Może zwiększać poczucie nadziei, wybory, skuteczności i wolności
• Może zwiększać zdolność klienta do uzyskiwania wglądu w sytuacjach poza terapią

9. Negatywne konsekwencje wglądu - mogą obejmować;
• Klient może odczuwać ból i żal za straconymi szansami i czasem
• Klient może odczuwać presję do podejmowania przedwczesnych decyzji
• Klient może mieć poczucie znajdowania się w potrzasku lub paraliżu woli dotyczącego wprowadzania zmian w swoim życiu
• Klient może nadmiernie zaangażować się w uzyskiwanie zrozumienia i autoanalizy zamiast wprowadzać potrzebne zmiany w swoim życiu
• Klient może nasilić doświadczanie negatywnego stosunku do siebie - stać się bardziej krytyczny za swe minione czyny i wybory
• Klient może w sposób nadmiarowy i niewłaściwy zacząć nakłania inne osoby, które mają podobne problemy do myślenia w taki sam sposób jak on po uzyskaniu nowego wglądu.

10. Ograniczone efekty wglądu - wgląd nie jest cudownym remedium rozwiązującym centralne problemy klienta.

Ścieżka szósta
REKONSTRUKCJA NARRACJI OSOBISTYCH

1. Inspiracje - podejście narracyjne w psychoterapii (Michael White i David Epston) oraz inne nurty - koncepcje Gustawa Junga, Rollo Maya, koncepcja skryptów w Analizie Transakcyjnej itd.

2. Co to są narracje osobiste ?.
a) Człowiek jest istota opowiadająca sobie „po cichu” oraz innym ludziom różne historie w których jest główna lub jedną z ważnych postaci. Historie te, oprócz przemijających myśli i epizodycznych wyobrażeń, mają swój utrwalony i centralny scenariusz narracyjny. Scenariusz ten obejmuje utrwalone schematy kształtujące różne wewnętrzne głosy i dialogi oraz wyobrażane sceny i wydarzenia.
b) Scenariusz narracyjny odgrywa dominującą role w regulowaniu aktywności umysłowej, tworzącej fundamenty osobowej tożsamości, poczucia własnego JA, sposobu doświadczania własnego życia oraz sensu i znaczenia własnej egzystencji.
c) Narracje wyłaniające się z tego scenariusza kształtują wewnętrzna rzeczywistość osoby. Jednak ludzie, na ogół, nie zdają sobie sprawy, że doświadczając siebie są jakby aktorami spektaklu, którego scenariusz jest zapisany w ich umyśle.
d) Poszczególne fragmenty tego scenariusza mogą spełniać różną funkcję w życiu osoby. W sprawach ważnych osobiście, sposób myślenia i przeżywania uczuć, określany przez scenariusz może w bardzo istotny sposób wpływać na percepcje i interpretacje realiów różnych sytuacji oraz na zachowanie osoby.
e) Osoby, które borykają się z chronicznymi problemami osobistymi i zaburzeniami emocjonalnymi, bardzo często obserwujemy przejawy takich fragmentów osobistego scenariusza narracyjnego, które w znaczący sposób przyczyniają się do pojawiania się bolesnych uczuć oraz destrukcyjnych przekonań i dysfunkcjonalnych zachowań.
f) Można dokonać rozróżnienia osobistych narracji wewnętrznych, na których się w tym miejscu koncentrujemy oraz narracji zewnętrznych,  czyli opowieści o sobie, które ludzie przedstawiają innym ludziom. Narracje te mogą pełniąc różne funkcje, osobiste i instrumentalne. Problem wzajemnych relacji między narracjami zewnętrznymi i wewnętrznymi jest szczególnie intrygujący z perspektywy psychoterapii, ponieważ w jej trakcie dochodzi do pogłębiającego się i zmieniającego się uzewnętrzniania bardzo intymnych treści narracji wewnętrznych klienta,. Obserwujemy często, ze sam fakt uzewnetrzniania narracji intymnych, w specyficznym klimacie emocjonalnym relacji terapeutycznej tworzonym przez empatyczne słuchanie tych opowieści, zmienia nie tylko ich treść ale także funkcje jaką pełniły w życiu wewnętrznym klienta.

3. Narracje osobiste w procesie psychoterapii
a) W czasie spotkań psychoterapeutycznych słuchamy różnych fragmentów osobistych opowieści. Ich zawartość możemy odczytywać i rozumieć na dwa sposoby. Pierwszy polega na poszukiwaniu w nich informacji o tym co naprawdę wydarzyło się w ich życiu oraz na jakie utrwalone cechy osobiste te opowieści wskazują. Drugi sposób, narracyjny, skłania nas to traktowania tych opowieści jako rzeczywistości „samej w sobie”, staramy się zrozumieć w jaki sposób opowieść „żyje swoim własnym życiem” w psychice osoby. Korzystamy czasem z metaforycznego określenia :”wewnętrzny spektakl” w którym zawarte treści są doświadczane przez osobę jako obiektywna rzeczywistość - człowiek utożsamia się w pełni z rolą w której w tym „spektaklu” występuje.
b) Staramy się odkryć istotne elementy scenariusza narracyjnego ukryte za tymi narracjami, które odgrywają szczególnie negatywną role w pojawianiu się bolesnych uczuć, dysfunkcjonalnych myśli i zachowań. Oddziaływania i sytuacje terapeutyczne tworzą możliwość wprowadzania zmian do zawartości tego scenariusza oraz do funkcji jaka pełni w regulowaniu procesu doświadczania i zachowania.
c) Klient może np. wyzwalać się spod presji „roli” osoby dźwigającej latami, od dzieciństwa, poczucie winy za cierpienia i stan zdrowia swojej matki, dokonując transformacji roli „odgrywanej w psychicznym teatrze”, włączać do niej nowe elementy uwzględniające fakty przemawiające za jego „niewinnością” oraz tworzące przestrzeń dla doświadczania swojej tożsamości w nowy sposób, uwolnionych od dziecięcych więzów. Z drugiej strony, klient może odkrywać, ze niektóre myśli na swój temat i wyobrażenia, które automatycznie przyjmował od lat za prawdziwe, są tylko „tekstami” „lub „głosami” które zostały utrwalone w „osobistym scenariuszu”, które odtwarza raniąc siebie, ale które mógłby bardziej świadomie monitorować i w ten sposób osłabiać ich wpływ na to jak doświadcza siebie i swoje życie.

4. Poznawanie Osobistego Scenariusza Narracyjnego - OSN
a) Rozpoznawanie dominujących treści narracyjnych i ich wzajemnych powiązań
b) Rozpoznawanie form aktywności umysłowej w których występują znaczące narracje osobiste
c) Rozpoznawanie funkcji OSN i specyfiki jego wpływu na funkcjonowanie klienta
d) Rozpoznawanie genezy dominujących elementów treściowych OSN

5. Funkcje OSN i narracji osobistych
a) Narracje poprzez swoje specyficzne treści kształtują myśli i wyobrażenia, tzw/ „cichą mowę wewnętrzną' oraz aktywizują zawiązane z nimi stany emocjonalne (i somatyczne), wpływają na percepcję i interpretacje sytuacji życiowych oraz w związku z tym, kształtują zachowania.
b) Osobisty Scenariusz Narracyjny strukturalizuje narracje osobiste, tzn. utrzymuje trwałość i powtarzalność określonych treści narracyjnych. Określa także ich wzajemne powiązania przyczynowe i czasowe, kształtuje  sekwencje w których pojawiają się w psychice. Tworzy również całościowy porządek różnych treści, które mimo epizodycznego pojawiania się, są doświadczane jako całościowa konstrukcja dramatyczna, kształtująca tożsamość osobista i poczucie sensu i znaczenia życia.
c) Poznając epizodycznie pojawiające się treści narracyjne możemy podejmować próby odkrywania OSN
d) Treść i forma narracji osobistych jest kształtowana poprzez wpływ pochodzący z dwu źródeł. Pierwsze to aktualne okoliczności życiowe i wydarzenia, bezpośredni wpływ innych ludzi, norm i zasad obowiązujących w danych sytuacjach czy środowiskach. Drugie źródło to właśnie Osobiste Scenariusze Narracyjne, utrwalone w przeszłości w psychice i ukształtowane przez minione wydarzenia i relacji z ludźmi w przeszłości. Ustalenie jakie w danym momencie sa proporcje wpływu tych dwu xródeł na narracje osobiste jest bardzo często trudne do ustalenia. W psychoterapii, często jednak obserwujemy, ze trewść i sposób mysleniam doświadczania i zachowania klienta jest w bardzo ograniczonych zakresie kształtowany i modyfikowany przez aktualne wydarzenia i okoliczności. Jest więc w pewnym sensie „gotowy' i w niewielkim stopniu zależy od aktualnych zjawisk w zewnętrznej rzeczywistości, której wpływ często jest zredukowany do funkcji aktywizowania określonych elementów osobistego scenariusza narracyjnego.
e) Można więc powiedzieć, z tej perspektywy , że Osobisty Scenariusz Narracyjny pełni bardzo podobną funkcja jak osobowość  tradycyjnym myśleniu psychologicznym.

6. Podstawowe elementy treści OSN
a) Ważne osoby i relacje z nimi oraz między nimi
b) Własna osoba i wewnętrzne relacje między częściami JA
c) Obrazy sytuacji życiowych, sceny i sekwencje wydarzeń
d) Dominujące tematy wokół których koncentrują się relacje i sceny
e) Przepisy ról i treść zadań życiowych i obowiązków osobistych

7. Typowe formy wewnętrznej aktywności narracyjnej
a) Wewnętrzne głosy
b) Wewnętrzne dialogi
c) Wewnętrzne monologi, sądy, oceny i rozważania ogólne
d) Obrazy - wyobrażenia, wizje , fantazje na jawie i senne
e) Pustki

8. Szczególnie istotne tematy narracyjne pojawiające się w psychoterapii
a) Miłość i przyjaźń
b) Szczęście i nieszczeście
c) Wina i kara
d) Akceptacja i odrzucenie
e) Gniew i nienawiść, zabijanie i bycie zabijanym
f) Seks, rozkosz 
g) Krzywda, zemsta i przebaczenie
h) Więź i samotność
i) Śmierć, strata, żal i żałoba, tęsknota
j) Szacunek i pogarda
k) Napiętnowanie i skalanie
l) Przeznaczenie, los, klątwy
m) Zazdrość i rywalizacja
n) Ból, dręczenie i tortury
o) Sprawiedliwość i niesprawiedliwość
p) Choroba i ratowanie zdrowia lub życia, kalectwo
q) Nadzieja i wiara, Bóg, wiara, piekło, szatan, niebo

9. Cztery odmiany narracyjnej wizji życia
a) Wizja tragiczna - tragedia akcentuje czarną stronę ludzkiej natury i egzystencji, czasu nie można cofnąć, śmierć jest nieuchronna, natura człowieka jest ułomna a to co przez jakąś chwilę dobrze się zapowiada nieuchronnie skończy się katastrofą i cierpieniem itd
b) Wizja komiczna - zawsze istnieje jakieś światełko w tunelu, niepowodzeń i strat nie należy brać zbyt poważnie, to co złe i smutne może zmienić się na lepsze a  śmiech, skrywając nawet łzy, może odsłaniać nadzieję i pomagać w życiu.
c) Wizja romantyczna -życie jest przygodą i poszukiwaniem w którym każdy może odegrać bohaterską rolę, dobro tryumfuje nad złem, cnota nad występkiem a jasność nad ciemnością, ekspresja siebie jest źródłem wolności, miłość i spontaniczność tworzy bogactwo i barwy życia.
d) Wizja ironiczna - jest przeciwieństwem romantyczności, dystansowanie się i rozpoznawanie fundamentalnej dwuznaczności wszystkich spraw w ważnych w życiu, ludzka egzystencja boryka się z nieuchronnymi przeszkodami, nie można zapanował nad życiem ani wyjaśnić do końca jego tajemnic.

10. Interakcja pracy na różnych ścieżkach psychoterapeutycznych.
a) Artykulacja i ekspresja narracyjnych treści dokonuje się w znacznej mierze w trakcie pracy skoncentrowanej na Eksploracji osobistych doświadczeń i wydarzeń.
b) Ścieżka pracy nad rozwijaniem i umacnianiem uzdrawiającej Relacji terapeutycznej związana jest ze ścieżka Rekonstruowania Narracji na dwa sposoby. Pierwszy dotyczy tworzenia interpersonalnych i emocjonalnych warunków niezbędnych do szczerego i odkrywającego intymne treści uzewnętrzniania narracyjnych treści. Drugi, szczególnie istotny, polega na tym że pogłebiająca się relacja i więź między klientem i terapeuta, tworzy szczególnie ważna i wyjątkową okazję do doświadczania przez klienta takich treści, który utrwalanie się może zmieniać OSN - może pojawiać  się w nim przestrzeń i warunki do wyłaniania się takiej roli osobistej i takich scen w których klient staje się dla samego siebie osoba, którą można akceptować , szanować i rozumieć, na co poprzednio w jego OSN nie było miejsca.
c) Dominujące i powtarzające się treści narracyjne oraz ich utrwalona w OSN struktura  może stawać się przedmiotem Wglądu i rozumienia samego siebie
d) Praca nad zmiana utrwalonych emocjonalnie narracyjnych głosów i dialogów wewnętrznych oraz obrazów sytuacji może być prowadzona na ścieżce Transformacji Emocjonalnych, metodami skoncentrowanymi na procesie doświadczania
e) Rozpoznawanie i próba zmieniania utrwalonych w OSN narracyjnych treści występujących w postaci automatycznych myśli i dysfunkcjonalnych przekonań, może być prowadzona poprzez Modyfikacje Poznawcze i Behawioralne. Obserwujemy jednak, że dość często ten typ interwencji przynosi ograniczone efekty w przypadku znaczących narracji osobistych oraz ze są one bardziej związane ze zwiększaniem zdolności do monitorowania tych myśli niż z ich głębsza przemianą.
f) Ścieżka  Modyfikowanie Sposobu Życia przez klienta w codziennym życiu odgrywa bardzo istotna rolę dla pracy nad Rekonstruowanie Narracji Osobistych, ponieważ dopiero w realiach życiowych, klient może wcielać do własnego życia te możliwości, które powstają w wyniku zmiany w jego narracjach. Jeżeli mu się to udaję wtedy jego udziałem staja się nowe doświadczenia które umacniania skorygowaną wersje jego narracji osobistych.

Ścieżka siódma
MODYFIKOWANIE SPOSOBU ŻYCIA PRZEZ KLIENTA

1. Znaczenie.
Znaczna część procesu zmian zachodzących w kliencie, być może nawet większość, urzeczywistnia się poza godzinami spotkań z psychoterapeutą w jego gabinecie. 
To, co klient robi w swoim codziennym życiu, jego wybory, sposób postępowania i kontaktowania się ż ludźmi, jego nawyki i reakcje na wydarzenia, może w istotny sposób wzmacniać lub osłabiać proces przemian, nad którym pracuje we współpracy z terapeutą. 
. Terapeuci często, w różny sposób, podejmują próby inicjowania wpływu na postępowanie klienta w jego codziennym życiu oraz analizowania tego, co się wydarzyło w okresie poprzedzającym kolejne spotkania.

2. Różne formy inicjowania zmian
Wprowadzanie planowanych zmian w postępowaniu, wynikających z analizy¬ i przepracowywania problemów życiowych, nad którymi klient pracował w czasie sesji, których treść i forma została określona samodzielnie przez klienta - ich podstawą są osobiste pomysły klienta dotyczące tego, co pragnie zmienić w swoich kontaktach z innymi osobami lub decyzje i wybory w obliczu dylematów z którymi się borykał
Realizowanie przez klienta tzw. zadań domowych, które zostały¬ zaplanowane i uzgodnione z terapeutą w czasie sesji, mających na celu stworzenie okazji do uczenia się i rozwijania nowych umiejętności, uzyskiwania konstruktywnych doświadczeń i zwiększania zdolności do wywierania pozytywnego wpływu na własne funkcjonowanie.

3. Wprowadzanie planowanych zmian

4. KONCENTROWANIE KLIENTA NA POSZUKIWANIE ROZWIĄZAŃ PROBLEMÓW ŻYCIOWYCH
Kryteria konstruowania dobrze zdefiniowanych celów zmiany (wg. Steve de Shazar)
• Cele pozytywne. Zamiast celów negatywnych, takich jak „zamierzam przestać pić, pozbyć się przygnębienia albo lęku”, należy formułować cele pozytywne. Najważniejszym słowem jest tu zamiast. Zamiast picia, przygnębienia czy lęku - jakie pozytywne rzeczy zamierzasz zrobić? Proste terapeutyczne pytanie związane ze stawianiem celów brzmi: „Co zrobisz zamiast?”
• Najważniejszy jest sposób i aktualność planowanego działania. Najważniejsze jest koncentrowanie się na tym jak coś zrobić, jak coś osiągnąć „Jak będziesz realizował tę zdrowszą bądź szczęśliwszą możliwość?”  Zmiana następuje teraz, nie wczoraj ani jutro.    „Kiedy stąd dzisiaj wyjdziesz, to co, w trakcie dzisiejszego dnia, zrobisz inaczej lub inaczej sobie powiesz?
• Cel powinien być osiągalny i konkretny. „Na ile osiągalny jest ten cel?” . Klienci, którzy chcą, by się zmienił ich małżonek, pracodawca, rodzic, nauczyciel, szukają rozwiązań nieosiągalnych i tworzą sobie jeszcze więcej problemów. Pytamy ;„Jak konkretnie będziesz to robił?” Cele ogólne, abstrakcyjne albo dwuznaczne, takie jak „spędzać więcej czasu z rodziną”, są dużo mniej skuteczne niż „Konkretnie, co wieczór wyjdę na piętnastominutowy spacer z żoną”,  czy „Będę w soboty zabierał syna do wesołego miasteczka”.
• Należy wzmacniać u klienta poczucie możliwości wpływu. „Co zrobisz, gdy już zrealizujesz tę nową możliwość?” „to ty jesteś kompetentny, odpowiedzialny i masz kontrolę nad tym, co będziesz robił by uzyskać zmianę”.
• Wyobrażeniowe uwalnianie od ograniczeń. Tym klientom, którym szczególnie trudno się skoncentrować na momentach pozytywnych wyjątków, terapeuci mogą zadawać pytania o cud: „Gdybyś jakimś cudem obudził się rano wolny od problemu, o którym mówimy, co by się zmieniło?” Konstruując w wyobraźni wyjątki od świata pełnego problemów, klient może sobie uświadomić, że jego obecna rzeczywistość nie musi być rzeczywistością jedyną.
Dokonywanie wyborów.
Gdy klienci są bardziej świadomi aktualnych wyjątków od życia wypełnionego problemami, mogą dokonać wyboru i tworzyć więcej takich wyjątków.

Oto cztery wskazówki dotyczące wyborów terapeutycznych 
1. Jeśli coś działa, nie poprawiaj! Wybór: robić to częściej.
2. Jeśli działa troszeczkę, buduj na tym.
3. Jeśli wygląda na to, że nic nie działa, wybierz eksperyment, włącznie z wyobrażaniem sobie cudów.
4. Do każdej sesji podchodź tak, jakby była ostatnią. Zmiana się zaczyna teraz, a nie w przyszłym tygodniu!

Zdaniem De Shazera użyteczne do konstruowania rozwiązań sa;
• Koncentracja na celu. Terapia się rozpoczyna od koncentracji na celach w teraźniejszości, które mogą skonstruować lepszą przyszłość. „Jaki masz cel, przychodząc tutaj?” Terapeuta buduje leczenie wokół celów w teraźniejszości, a nie wokół problemów z przeszłości. „Co cię tu sprowadza?” to otwarcie, które ze znacznie większym prawdopodobieństwem zachęci klienta do dalszej koncentracji na problemach
• Koncentracja na problemie. Jeśli klient w odpowiedzi mówi o problemach i się skarży, terapeuta jest rozumiejący i empatyczny. Gdy jednak opowieść o problemie dobiegnie końca, terapeuta jest gotów zacząć się zajmować czymś innym.
• Koncentracja na rozwiązaniach. „Co będziesz robić innego, gdy problem zostanie rozwiązany?” Czy klient jest gotów robić troszeczkę tego innego już teraz? Jeśli tak, natychmiast przystąp do zmiany.
• Koncentracja na wyjątkach. „Jak troszkę tego, co będziesz robić innego, zdarza się już teraz?” lub „Kiedy problem nie występuje?” Pytania te są znane jako wykrywacze wyjątków, na których klient może budować swoją siłę.

ZADANIA DOMOWE DLA KLIENTA - JAKO ELEMENT PRACY TERAPEUTYCZNEJ
A. WPROWADZENIE
• Są dodatkową okazją do uzyskiwania konstruktywnych doświadczeń osobistych służących zmianie
• Tworzą możliwość do ćwiczenia i utrwalania nowych zachowań i przekonań
• Tworzą warunki do rozwijania i umacniania poczucia osobistej skuteczności klienta oraz możliwości wpływania na własne postępowanie i życie
• Umacniają powiązania między procesem psychoterapii a realiami życia codziennego
B. WSKAZÓWKI DO OPRACOWYWANIA WARTOŚCIOWYCH ZADAŃ DOMOWYCH
1. Pożądanie jest dostarczanie klientowi jasnych i konkretnych uzasadnień dla zadania, które powinny łączyć je z celami, które klient chce osiągnąć w terapii
2. Należy dopasowywać zadania do tematów poruszanych w czasie sesji
3. Należy wspólnie pracować na uzyskaniem przez klienta zarówno zrozumienia jak i akceptacji zadania
4. Pożądane jest zadbanie by zadanie było odpowiednie do kontekstu społeczno-kulturowego w którym funkcjonuje klient

C. TWORZENIE WARUNKÓW DO BEZPIECZNEJ REALIZACJI ZADAŃ

D. PRZEGLĄD WYKONANIA ZADANIA NA KOLEJNYCH SPOTKANIACH


E. ZADANIA ZWIĘKSZAJĄCE SAMOŚWIADOMOŚĆ KLIENTA
        1.  Automonitorowanie
              a)  częstotliwości i czasu trwania wyróżnionych zachowań i problemów
              b)  rodzaju i intensywności stanów emocjonalnych
              c)  okoliczności w których występują problemowe zachowania lub stany 
                    emocjonalne
        2. Edukacja psychologiczna - zalecanie lektur;
            a) nigdy nie należy zalecać lektur, których się samemu nie przeczytało
            b) należy zalecać wybrane rozdziały lub strony do przeczytania
            c) należy przedstawiać uzasadnienie dla każdej zalecanej lektury
            d) należy dokonywać przeglądu przeczytanych przez klienta lektur na kolejnych
                sesjach

F. ZADANIA INICJUJĄCE I STRUKTURALIZUJĄCE AKTYWNOŚĆ.
1. zwiększanie poziomu aktywności przynoszącej satysfakcję lub poprawiającej relacje z otoczeniem
2. wprowadzanie nowych form aktywności przynoszących satysfakcję lub poprawiających relacje z otoczeniem
3. poprawa samoobsługi i samodzielności
4. zwiększanie zdolności do dokańczania zadań
5. ograniczanie samobójczych myśli i impulsów

ZADANIA ULEPSZAJĄCE REGULACJE EMOCJONALNĄ.
1. Ćwiczenia oddechowe - np. liczenie pogłębionych oddechów od 1 do 10 i od 10 do 1
2. Ćwiczenia relaksacyjne

G. ZADANIA ZWIĘKSZAJĄCE EFEKTYWNOŚĆ INTERPERSONALNĄ
a. Zwiększanie asertywności - 3 kroki
1. Opisanie problemu w sposób zobiektywizowany
2. Określenia jakie uczucia wzbudza problemowe zachowanie 
3. Komunikowanie własnego stanowiska -czego pragnę i czego sobie nie życzę
b. ulepszanie aktywnego słuchania i komunikowania
1. unikanie zakłóceń w komunikacji
2. parafrazowanie
3. klaryfikowanie
4. dawanie informacji zwrotnych
c. zmiana dysfunkcjonalnych wzorów interpersonalnych

H. ZADANIA SŁUŻĄCE SPRAWDZANIU DYSFUNKCJONALNYCH PRZEKONAŃ
1. wzbudzających niepokój i lęk
2. wzbudzających smutek, przygnębienie i depresję
3. wzbudzających gniew i wrogość
4. określających relacje interpersonalne

I. PRZEZWYCIĘŻANIE PRZESZKÓD W REALIZACJI ZADAŃ
a. typowe wyjaśnienia klienta-
• zapomniałem,
• myślałem że to nie pomoże, ,
• nie wiedziałem co zrobić,
• to było zbyt trudne
b. rozpoznawanie czynników tworzących przeszkody
• przekonania i oczekiwania klienta
• poziom umiejętności klienta
• historia poprzednich doświadczeń klienta z nie realizowaniem zadań
• czynniki środowiskowe
• nastawienie i kompetencje terapeuty

LITERATURA:

• Prochaska J. Norcross J. SYSTEMY PSYCHOTERAPII. W-wa. 2006. IPZ.rozdz.1,14,15
• Czabała C. CZYNNIKI LECZĄCE W PSYCHOTERAPII. W-wa. 2006.PWN
• PSYCHOTERAPIA. red. L.Grzesiuk.W-wa.2005 Eneteia. Rozdz. 10 - 13
• Frank J. PERSWAZJA I UZDRAWIANIE. W-wa. 2005. IPZ. Rozdz. 2,3, 6,7
• Yalom I. DAR TERAPII. W-wa.2003.IPZ ;
• Rogers C. O STAWANIU SIĘ OSOBĄ. 2002. Poznań. Rebis. rozdz. 7
• Beck J.TERAPIA POZNAWCZA.2005. Kraków. WUJ. Rozdz. 2 - 11.
• Mellibruda J, Sobolewska-Mellibruda Z. INTEGRACYJNA PSYCHOTERAPIA UZALEŻNIEŃ. W-wa 2006. IPZ. cz.III. rozdz.7 i 8
• Corey G..TEORIA I PRAKTYKA PORADNICTWA I PSYCHOTERAPII. Poznań.2005. rozdz. 3 i 14

- 1 -

---