Psychologia egzystencjalna- Rollo May i V.E. Frankl
początki połowa XIX w. Kierkegaard
kojarzyć można nurt ten z nazwiskami: nazwiskami: M. Heideggera, K. Jaspersa,
E. Husserla
tematyka poruszana: skończoność życia, samoświadomość, bark pewności siebie, granice wolności, autentyczność, odpowiedzialność za własny los, za rozwój i za innych ludzi.
przedstawiciele ze świata: Szwajcaria- L.Binswanger, M. Boss; Wiedeń- E. FRANKL Paryż- L. Minkowski; Ameryka- ROLLO MAY, A. Van Kaam,
J. Bugental;
przyczyny powstania psychologii egzystencjalnej:
-prądy filozoficzne i literackie
-wydarzenia historyczne /dwie wojny światowe pokazujące, do jakich okrucieństw jesteśmy zdolni, ale i jak wielkie czyny heroiczne nami kierują. na tym etapie zaczynają się pytania o granice wolności, odp. za siebie, o godność
-potrzeby ludzi zgłaszających się po II WŚ do psychologów innych specjalistów
Co decyduje o zachowaniu?
twórcy psych. egz. Koncentrowali się na świadomości i wolności wyboru, przyjmowali psychoanalityczna strukturę osobowości z nieświadomością,
koncepcja psychodynamiczną za punkt odniesienia- zaczynał Frankl
co różni psychoanalizę i egzystencjalnej psych.?
egzystencjaliści chcieli jednak wprowadzić zmiany, np.
nieświadomość wg Rollo May to potencjalności poznawania i doświadczania, których jednostka nie może lub nie bedzie aktualizować
nieświadomość wg Franka ma dwa wymiary: popędowy i duchowy- w niej zakodowana najgłębsza tendencja kierunkowa człowieka-wola sensu, posiadania i rozumienia celu egzystencji
Psychoanaliza |
egzystencjalizm |
Eksplorowanie metodami psychologicznymi biospolecznej warstwy człowieka, poszukiwanie popędowych refleksów w psychice |
Eksplorowanie Warstwy duchowej metodami psychologicznymi |
Wychylona wstecz, tzn. instynkty wynikają najczęściej z odczuwanego niedoboru |
Wychylona wprzód tzn. ze sens i znaczenia odnoszą się do celów i maja związek przede wszystkim z przyszłością |
Przyczynowość i zachowanie energii |
problematyka: unikalność, wolność, intencjonalność |
przypadek: kobieta z problemami akceptacja w dzieciństwie ma problemy podobne w życiu dorosłym
Wg Freuda problemy w życiu dorosłym powstały na skutek doświadczeń z dzieciństwa/brak poczucia bezpieczeństwa itp./ |
Traumatyczne wydarzenia z dzieciństwa nie są przyczyna zaburzeń emocjonalnych życiu dorosłym, aktualne zachowanie wynika ze specyficznej interpretacji aktualnej sytuacji egzystencjalnej /świat zagrażający a ludzie nieprzychylni/
|
W psychologii egz. zasade przyczynowości zastąpiono zasada rozumienia i interpretacji, postępowanie czl. I jego uczucia wynikają ze sposobu interpretacji aktualnej sytuacji życiowej, mamy szanse wyboru sposobu istnienia i przekraczania emocjonalnych urazów
zdolność do transcendencji wyraża się nieskrępowaną możliwością kreowania nowych znaczeń i przekraczania ograniczeń zewn. I wewn.
czy wolność i odpowiedzialność maja ograniczenia?
Zakres ludzkiej wolności jest znaczny i sami decydujemy o kształcie naszej egzystencji
ograniczenia wolonosci wynikają z osnowy egzystencjalnej
(wrzucenie w świat, w którym panuje przemoc lub inna patologia ogranicza wolność człowieka; a kiedy prowadzi do uzależnienia od alkoholu lub narkotyków albo zaburza rozwój jednostki- odbiera jej wolność. Zaakceptowanie środowiska egzystencji daje szanse na autentyczne istnienie i stawanie się
Autentyczne istnienie polega na spełnianiu swych możliwości. Możliwości związane są zarówno posiadanymi zdolnościami jak i ze świadomymi wyborami osoby, są pochodna indywidualnego sposobu rozumienia świata, modelu rzeczywistości wytworzonego przez podmiot. Możliwości maja charakter świadomy, osoba dostrzega potencjalne zadania, widzi sposoby dążenia do rozwoju, lub do rezygnacji z niego. Osoba sama ponosi odpowiedzialność za swoje działania
Dlaczego tak wiele patologii pomimo prostego wyjaśnienia? Przyczyna są nieoptymalne lub błędne wybory dokonywane przez osoby (uleganie modzie, kulturze, sukcesowi, prestiżowi, zamiast realizowania swych potencjalności i szans- życie jakby cudzym życiem)
Człowiek-w-swiecie
Życie osoby przebiega w swiecie.
DASEIN- być tu, być tu oto-czyli w swiecie -formula egzystencjalna ma dawać wyraz otwartości wobec świata, chodzi o nierozerwalny związek osoby ze światem
Dasein analiza dotyczy, zatem osoby świecie, całości tego unikalnego założenia
Dasein odnosi się do trzech wymiarów:
Umwelt- świat fizyczny, otoczenie, krajobraz, klimat. Oznacza z jednej strony biologiczne uwarunkowania organizmu, konieczność snu, odpoczynku, potrzeby zmiany, potrzeby ciszy, z drugiej strony środowisko fizyczne ze wszelkimi czynnikami klimatycznymi, właściwościami środowiska naturalnego, miejscem do mieszkania itp.
Czas ma właściwości czasu fizycznego, który nieodwołalnie mija powodując zmiany w organizmie i przybliżając człowieka do śmierci
Przestrzeń odznacza się obiektywnością
Mitwelt- świat relacji międzyludzkich, międzyludzkich tym społeczne uwarunkowania indywidualnych działań, świadomość obyczajów, koniecznej rywalizacji, powiązań i zależności. Tu człowiek może przyjąć sposoby funkcjonowania tj.:
Dualny- oznaczający bliska relacje z drugim człowiekiem, oparta na wspólnym rozumieniu świata i autentycznym dialogu
Pluralny- to wybór kontaktów opartych na stosunkach formalnych i rolach społecznych, rywalizacji i walce
Pojedyncze- życie samotne z wyboru
Anonimowy- zagubienie w świecie ludzi, ale bez kontaktu z nimi, zupełnie jak przechodzeń w tłumie obcych ludzi
Czas i przestrzeń w tym wymiarze nabierają cech psychologicznych
Eigenwelt- wnętrze człowieka, jego przeżycia, uczucia i myśli, oraz ciało, w pełnym przezywaniu rzeczywistości i autentycznym życiu w sposób konieczny łączy się z Umwelt i Mitwelt. W tym wymiarze rozgrywa się dramat osobistej wolności i odpowiedzialności, człowiek tworzy swój własny projekt świata i z jego perspektywy interpretuje rzeczywistośc oraz podejmuje decyzje. Projekt świata, czyli model jednostkowego bycia w świecie może być zbyt ciasny, kiedy jednostka ogranicza swoje możliwości,. Optymalna sytuacje mamy wtedy, gdy projekt świata jest dostosowany do osobistych możliwości
Czas i przestrzeń traktowane są czysto subiektywnie. Spostrzegamy czas własnego życia wraz z poczuciem jego skończoności może być czynnikiem silnie mobilizującym do autentycznego życia i odpowiedzialności za każdy wybór.
Śmierć spostrzegana jako ten jeden fakt w życiu, który nie jest względny, ale ostateczny, a świadomość tego nadaje egzystencji i temu, co dana jednostka robi ostateczna jakość. Istnienie ku śmierci nakłada na człowieka odpowiedzialność za jak najpełniejsze wykorzystanie każdej chwili i spełnienie swych możliwości.
Zdrowy człowiek- czyje jednocześnie w każdym z tych trzech światów.
Każdy z wymiarów egzystencji charakteryzuje specyficzne leki:
Umwelt- lek przed kataklizmem( powódź, trzęsienie ziemi)
Mitwelt- leki społeczne( opinie w oczach innych ludzi, naradzenie się na śmieszność)
Eigenwelt- lek przed niespełnieniem, zmarnowaniem życia, przed śmiercią i wina egzystencjalna
Co to jest lek egzystencjalny?
Świadomość egzystencjiświadomość skończonościlek egzystencjalny
Człowiek wobec wartości
FRANKL
relacja ja-swiat zawiera pewne obiektywne wartości, które człowiek może odkryć w sytuacji cierpienia, zagrodzenia życia, śmierci. Wartości istnieją obiektywnie w świecie, a zadaniem człowieka jest odkrycie ich i stosowanie do nich swej egzystencji. Istnieją wartości trzech rodzajów, stad i źródła sensu życia sa trzy:
twórcza i pożyteczna praca
zetkniecie z wartościami piękna prawdy i miłości
postawy osobistej, np. godnego znoszenia cierpienia, bólu czy refleksja nad trudami życia
nośniki sensu maja charakter pozytywny i negatywny (to różni go od innych egzystencjonalistow).
Egzystencja nie jest statyczna, zdrowa jednostka jest zmuszona by stawać się pełnym czlowiekiem, przekraczać siebie, wykorzystywać wszystkie posiadane możliwości. Odmowa rozwoju powoduje fobie przymusy, urojenia i inne zaburzenia zdrowia psychicznego.
Słabość egzystencjalna polega na tym, ze osoba nie bierze odpowiedzialności sama za swoje życie, a zdaje się na innych (rezygnuje z autentyczności i stawania się).
Ludzie sa w stanie przezwyciężyć urazy z dzieciństwa aby budować swoje relacje z innymi nowy sposób. Nie sa zdeterminowani wydarzeniami życiowymi, raczej odwrotnie- historia życia traktowana jest jako bogactwo doświadczeń, które mogą być rozmaicie interpretowane i wykorzystywane. Nowe sposoby bycia w świecie osiągnę sa dzięki dwom egzystencjalnym procesom:
Transcendencji- procesu tworzeniu sensu i wyrastaniu ponad własne uwarunkowania lub sytuacje, transformacji która jest dynamicznym procesem przetwarzania danej rzeczywistości w nowa potencjalność
Implikacje i badania
dzięki zdolności do transcendencji osoba może przezwyciężać urazy
dowód empiryczny-zjawisko posttraumatycznego wzrostu-polega na odległych, pozytywnych skutkach trudnych, tragicznych wydarzeń życiowych
główny cel psychoterapii egz. -pomoc ludziom świadomie doświadczać swej egzystencji /wiąże się to z uświadomieniem skończoności życia, poczuciem odpowiedzialności za każdy wybór/
zadaniem terapeuty jest pomoc czl stawać się wolnym a wolność oznacza poszerzanie się świadomości i doswiedczenia swych możliwości. Świadomy znaczy ze czl sam decyduje co i dlaczego wybiera, staje się autorem nie tylko aktorem życia.
Podsumowanie- 5 cech:
koncentracja na istnieniu i stawaniu się,
2. fenomenologiczna analiza wolnej woli, nadawania znaczeń, podejmowania wyborów, stawiania celów, autentycznego istnienia-jako form specyficznej aktywnosci
akcent na bezpośrednie doświadczenie codziennej egzystencji w wymiarze fizycznym, osobistym, i społecznym
ciągła walka o i zmaganie z codziennymi problemami oraz dążenie do spełnienia potencjalnosci
powszechność doświadczania leku i winy egzystencjalnej, obrazujących wymiar niespełnienia i świadomość skończoności życia.
Obuchowski - dostojeństwo namiętności kontrolowanych, czyli Rollo May nazywa swojego daimoniona
Daimonion-on, nieświadomość duchowa, wartość, forma rozw. Założeń psych. egz., wewnętrzny glos, porównują go do demona-jak go nazwiemy staje się nam posłuszny, a my stajemy się świadomi, uświadomienie sobie daimoniona jest ważne w terapii/podobnie jak w innych koncepcjach zasada ta jest nadrzędna/
Dostojeństwo namiętności kontrolowanych-norma,
-w nawiązaniu do psych. humanistycznej to stawanie się, realizowanie siebie,
-płaszczyzna duchowa-tu nie dzieli się popędów na dobre czy źle jak w psych. humanistycznej, ale stwierdza się ze każdy powinien iść w stronę własnego rozwoju, swoich potrzeb, człowiek w centrum sam sobie ustala zasady i ocenia wszystko bez odniesienia do czegoś z zewnątrz,
Miłość i wola - tytuł jednej z prac Maya. Porusza o tematykę dwóch wzorców zaangażowania: wzorca mocy i miłości. Miłość bez mocy to bezradność, moc bez miłości to manipulacja.
May nie jest konsekwentny w swoich wywodach
Rollo May tematykę leku porusza w Wyłonieniu się psychologii egz.
Rzeczywistość społeczna opisywana w książce to lata 50-60 USA
nerwica
wg niego techniki stosowane w psychoanalizie powodowały pozbywanie się własnej woli, to ze terapeuta wyjaśniał każde zachowanie pacjenta sprawiało ze ten nie zdolny był samodzielnego myślenia, coraz bardziej zależny.
Sam Rollo May w jakichś tam niedomogach woli doszukiwał się istoty problemów neurotyka. Współczesne sobie czasy nazwał „czasami zmiany” wartości, symboli, ideologii,
nerwica tu jest rodzajem zastępczej obrony,
przyczyny? Diagnoza wskazuje na różne tempo zmian swata i jednostek nim żyjących, czy tez kierunek zmian niezgodny z interesami człowieka. Wytłumaczenia sa różne jednak pewnikiem jest to, ze czl. Utracił szanse kontroli zmian świata, ale dysponuje rozumni narzędziami jego przekształcania
każdy ludzki konflikt jest zarazem uniwersalna charakterystyka człowieka w ogóle oraz opisem charakterystycznych problemów konkretnego człowieka
skoro nerwica jest metafora problemów ludzi w ogóle oczekuje się ze dzięki niej przewidzieć można problemy nadchodzące, ktore nie utrwaliły się w świadomości społecznej.
problemy związane z nerwica: seks, wrogość, niepokój, trudnosci w określaniu tozsamosci,
artyści, twórcy nie sa neurotykami, bo przez swa twórczość wyrażają swoje problemy a istota nerwicy jest fakt, ze problemy panują nad człowiekiem, twórczość polega na panowaniu nad nimi. /sens terapeutyczny/
apatia
symptom chorobowy kultury XX w.
jest ona wyrazem patologii psychicznej polegającej na pierwotnej lub wtórnej degeneracji funkcji struktur motywacyjnych /obraz kliniczny/
wg Maya apatia zaczyna się gdy nie angażujemy się w wartości swojej kultury, jesteśmy obojętni na dobro i zło- nie musi wiec temu towarzyszyć patologia w sensie klinicznym- jest to wyraz określonego stosunku do świata, /obuch podpowiada ze apatie ta można nazwach moralna za przykłady podając rozproszenie odpowiedzialności/
apatia nie jest osłabieniem siły woli ani jej przeciwieństwem, jest przeciwieństwem miłości.
metody obrony przed apatia
-schizoidia-tu rozumiana jako świadome wycofanie się obronne wobec przebodzcowania i „pustki duchowej” wspolczesnej techniki
-dystans emocjonalny-zachowanie obronne w warunkach obozu koncentracyjnego, jest to również oparcie się na swoim świecie wewnętrznym gdy ma się trudności ze światem zewnętrznym
metody obronne działają gdy wiemy w stosunku do kogo możemy je stosować, musimy wiedzieć kim jesteśmy, brak odpowiedzi uniemożliwia znalezienie oparcia w sobie, koncepcja siebie wiąże się z koniecznością posiadania modelu siebie w świecie i akceptowania swojego świata,
Człowiek dąży do doskonalenia; jeżeli człowiekowi właściwy jest popęd możliwe jest powstanie dwóch niezależnych od siebie, a nawet przeciwstawnych systemów doskonalenia człowieka.
Pierwszy-dotyczy sprawdzonych wartości społecznych, przestrzegany w rodzinie wielopokoleniowej,
Drugi- techniczny system doskonalenia się, oparty na kryterium zysku i konkurencji jako czynnika nadającego sens zyskowi, obejmuje coraz szerszy obszar życia społecznego,
-w sytuacjach zagrożenia istnieje tendencja do ujmowania świata w kodach konkretnych,
-kierowania się etycznymi wartsciami staje się prywatną sprawą człowieka, orientacje etyczną wybierają ruchy religijne, ugrupowania kościelne, niektóre partie polityczne,
miłość pełna= seks+eros+philia+caritas ale tylko przy odniesieniu człowieka do własnej koncepcji świata i siebie w nim.
Seks- oznacza zmysłowe wzbudzenie wobec innej osoby,
Eros -pragnienie wzbudzania i przedłużania owego napięcia pogłębiającego więź z innym człowiekiem,
Philia -wyjście poza ramy zmysłowości wyrażającego się w tkliwości uczuciu przyjaźni,
Caritas -gotowość poświecenia na rzecz drugiej osoby,
Miłość uprzedmiotowiona gdy nie dostrzegamy idei 4 komponentów mechanizmskupianie się na seksie
Podobne schematy występują ze wszystkim, np. z wychowaniem, tak bardzo skupiamy się na technice wychowania ze nie czaimy po co w ogóle to wychowanie, jaki ma sens, stajemy się narzędziem, gdzie dopada nas świadomość bezsensu egzystencji,
O czym jeszcze mowa w dziele Rollo Maya:
Psychologia egzystencjalna pokazuje w czlowieku ciemne strony: rozpacz, wstręt i trwogę, a humanistyczna to co twórcze i jasne. Łączy je stosunek do egzystencji, założenie ze to co się wydarzyło ma jakiś wpływ na człowieka, ale nie mają znaczenia dla zrozumienia człowieka, to może zapewnień tylko analiza tego jak człowiek funkcjonuje w świecie
Ważne jest pytanie czy to człowiek jest kierowany przez pewne siły czy tez on nimi kieruje, co wynika z czego/kogo. May pisze ze człowiek wynika z tego, w czym jest, i poszukuje warunków, które umożliwiają mu bycie sobą/ zwraca tu wielka uwagę na to co wewnątrz człowieka/
Przygląda się problemowi przeciwstawiania tego co racjonalne temu co emocjonalne, nazywaniu w świecie rzeczy jako dobre i źle, gdzie często źle jest właśnie ważne dla człowieka / wszystko co lubię to albo się od tego tyje albo jest grzeszne -ładnie obrazuje to zdanie podejście naszej kultury/
May odwołuje się do starożytnej Grecji gdzie te motywacje wyżej oceniane jako źle i dobre tam zwane
daimonionem określały to, co w czlowieku witalne, namiętne, co rozkoszą, gniewem, pomost miedzy ludzkim a boskim.
Nie jest on dobry ani zły, znak wartości nadają mu ludzie,
życie zgodnie z daimonionami jest pełne, ale nie polega na poddaniu się mu a raczej na opanowaniu go, nazwaniu,
chrześcijanizm dokonał podziału daimoniona na dobro i zło, co spowodowało znaczny dynamizm moralny, ale i utratę klasycznego pojęcia bytu
daimonion jest pojęciem abstrakcyjnym gdyż realizował przeciwstawne funkcje, a rozdzielenie dobra i zła staje się konkretne trudno przeciwdziałać temu skonkretyzowaniu dwóch pojęć, analizując je osobno:
dobro- pożądane ale bardziej mgliste i samo w sobie słabe, tylko proponuje, anioły sa definicji bezpłciowe i cukierkowate, głownie łatają i przekazują inf. robią się ciekawe dopiero gdy się zbuntują,
zlo- witalne, silnie odrzuca, ale i silnie pociąga, kusi, jest bardziej ambitne, ono a raczej diabeł zło wcielone stara się dorównać Bogu
nie ma doskonałości /mniej doskonały, bardziej do życia/
tezy Maya:
Nie należy człowieka kastrować z bardziej dynamicznych właściwości jego natury. Trzeba go nauczyć panowania i nad swoimi diabłami i aniołamiproponuje powrót do starogreckiej koncepcji daimoniona
Wszelkie próby represjonowania daimoniona jako właściwości grzesznych i szkodliwych staja się źródłem wrogości i agresji. Daimonion zasymilowany świadomie staje się źródłem energii i sukcesu
Środkiem do opanowania daimoniona jest dialog- jestesmy w stanie mówić sensownie o nim to znaczy ze jesteśmy na dobrej drodze do zintegrowania go ze struktura naszego życia. Nazwany daimonion staje się posłuszny,
Daimonion może przyjmować postać wiedzy-zrozumienie może przynieść wolność, władzę, i przerażenie /Obuchowski uściśla stwierdzenie, żeby nie popaść w skrajności, ze dążenie do wiedzy może być kontrolowane przez daimoniona/
Wolność
Wolność to uznanie konieczności /za Spinoza/
może ona zależeć od tego czy zawieszona będzie konieczność, wolność woli tworzy nasz do niej stosunek /gdy niewolnik uzna swoje kajdany za koniecznosc poczuje się wolnym/
Wolność to szansa doskonalenia świata, szansa uchylenia wielu konieczności i szansa wyboru ograniczeń, bo wolność od wszystkiego oznaczałaby ze nas nie ma.
FRANKL
Frankl zakłada istnienie nadsensu, który jest poza rozumem, jest czysta nadzieja na łaskę Opatrzności wobec której nie czyni się dodatkowych założeń. Istnienie nadsensu czyni lek absurdem. Skoro jest lek to znaczy ze nie jesteśmy czegoś pewni, a nie ze cos nie istnieje.
Najważniejsza jest relacja ja-swiat, która zawiera wartości, człowiek powinien odkryć te wartości
Wskazuje na winę egzystencjalna- marnowanie życia, powinna ona motywować do rozwoju i poszukiwania wartości,
Tragiczna triada ludzkiego losu: Śmierć. Wina. Cierpienie,
Nadsens
Jest poza rozumieniem człowieka,
Nadzieja na to, ze to co się dzieje ma sens, który może nie być przez człowieka pojmowany,
Daje ono poczucie bezpieczeństwa,
Dzięki niemu łatwiej nadać sens rzeczą codziennym,
Wszystko ma jakiś tam sens, ale my niekoniecznie wiemy jaki, mamy pewność ze jednak on jest, bo Nadsens go nadal
Aby się spełniać należy przeżywać życie autentycznie
Jak nadać sens?
Przez umiejętność znoszenia swojego losu,
Cel praca
Przez umiejętność współżycia z innymi
Wolność -trochę religijna, o wolności czlowieka świadczy subiektywna wewnętrzna sytuacja,
/Często Frankl przewija się tez w poglądach Rollo Maya, ze oni niby tak razem:P/
1