Sposób prowadzenia oceny

`

Spis treści:

Podstawy zarządzania bezpieczeństwem pracy.

Tworzenie zakładowego systemu zarządzania bezpieczeństwem.

Zaangażowanie kierownictwa oraz polityka bezpieczeństwa i higieny pracy.

Planowanie.

Wdrażanie i funkcjonowanie.

Sprawdzanie oraz działania korygujące i zapobiegawcze.

Przegląd wykonywany przez kierownictwo i ciągłe doskonalenie.

Ocena ryzyka jako element zarządzania bezpieczeństwem.

Prowadzenie oceny ryzyka zawodowego.

Zasady ogóle prowadzenia oceny ryzyka.

Identyfikacja zagrożeń.

Oszacowanie ryzyka zawodowego.

Subiektywna ocena ryzyka.

Wyznaczenie dopuszczalności ryzyka.

Działania wynikające z oceny ryzyka.

Systemy zarządzania bezpieczeństwem w świetle obowiązujących przepisów.

Audytowanie systemów zarządzania.

Definicje.

Podstawy zarządzania bezpieczeństwem pracy ,

Od kilku lat obserwuje się coraz większe zainteresowanie pracodawców sprawami związanymi z możliwością wdrożenia w zakładzie systemu zarządzania bezpieczeństwem pracy. Dotyczy to zwłaszcza dużych zakładów pracy, które wdrożyły systemy zarządzania jakością lub ochroną środowiska. Co najmniej kilkadziesiąt dużych zakładów pracy wprowadziło własne systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Większość z tych zakładów korzystała ze współpracy z Centralnym Instytutem Ochrony Pracy, lub brała udział w programie EVISA prowadzonym przez Państwową Inspekcję Pracy i firmę Det Norske Veritas. Zainteresowane wdrażaniem systemów zarządzania bezpieczeństwem są głównie zakłady, w których występują poważne zagrożenia dla zdrowia i życia pracowników.

Podstawowymi warunkami umożliwiającymi wprowadzenie w zakładzie skutecznego systemu zarządzania bezpieczeństwem pracy są: wola i zaangażowanie zarządu oraz akceptacja pracowników dla działań w tym zakresie. Jeżeli zarząd firmy będzie chciał uzyskać poprawę bezpieczeństwa pracy i potrafi przekonać pracowników, że działania w tym celu są potrzebne to ma szanse na wprowadzenie systemu zarządzania obejmującego bezpieczeństwo pracy i ochronę zdrowia pracowników.

Wprowadzenia w zakładzie skutecznego, całościowego zarządzania bezpieczeństwem nie można wymusić przepisami. Zarząd wprowadzeniem takiego systemu powinien być zainteresowany. Najlepszą motywacją jest możliwość uzyskania efektów ekonomicznych przedsięwzięcia. W przypadku systemu zarządzania bezpieczeństwem efektem motywującym powinny być zróżnicowane składki ubezpieczeniowe i możliwość obniżenia innych kosztów związanych z wypadkami i chorobami pracowników. Dodatkowo motywacją dla pracodawców może być chęć poprawy wizerunku firmy, dążenie do zapewnienia przestrzegania przepisów bhp, czy naciski ze strony pracowników.

Funkcjonowanie systemu zarządzania bezpieczeństwem uzależnione jest od akceptacji pracowników dla działań w zakresie poprawy bezpieczeństwa pracy i pracodawca powinien doprowadzić do tego żeby uzyskać taką akceptację przez odpowiednie szkolenie i motywowanie pracowników.

Dobry system zarządzania bezpieczeństwem musi być oparty na pisemnych procedurach ustalających: cele w zakresie bhp, sposoby postępowania, kryteria oceny skuteczności działań i sposoby wprowadzania działań korygujących. Tylko wtedy system będzie skuteczny i zapewni się jego ciągłe doskonalenie.

W bardzo niewielu polskich przedsiębiorstwach funkcjonują systemy zarządzania bezpieczeństwem oparte na pisemnych procedurach obejmujących wszystkie niezbędne elementy procesu zarządzania. W większości zakładów działania w tym zakresie nie są planowe i opierają się jedynie na chęci wypełnienia niezbędnych obowiązków nałożonych przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy. Stan taki nie gwarantuje sukcesu w zakresie kontrolowania zagrożeń zawodowych i nie zapewnia podejmowania planowych działań nakierowanych na poprawę warunków pracy.

Zaznaczyć należy, że tworzenie sformalizowanego systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy ma sens tylko w zakładach posiadających środki finansowe na jego realizację. Wdrażanie takiego systemu (w pełnym zakresie) jest również zbędne w małych zakładach, w których najczęściej właściciel bezpośrednio kieruje pracą wszystkich pracowników.

Tworzenie zakładowego systemu zarządzania bezpieczeństwem

Wprowadzany w zakładzie system zarządzania bezpieczeństwem musi być oparty na tych samych podstawach, na jakich oparte są inne systemy zarządzania np. jakością czy ochroną środowiska. System powinien zawierać cztery podstawowe elementy zarządzania: planowanie, realizację, monitoring i ocenę.

Z powodu różnorodności organizacji (zakładów), spowodowanej różnym rodzajem działalności, strukturą czy wielkością, nie ma szczegółowych wytycznych tworzenia zakładowego systemu zarządzania bezpieczeństwem. Podstawą do tworzenia takich systemów była do niedawna norma brytyjska BS 8800 dotycząca systemów zarządzania zdrowiem i bezpieczeństwem. Obecnie wymagania dotyczące systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy podane są w opracowanej przez CIOP normie PN-N-18001 "Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Wymagania."

Norma opiera się na zasadach systemów zarządzania wspólnych dla systemów zarządzania jakością i środowiskiem. Zawarte w normie wymagania dotyczące systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy umożliwiają pracodawcy wdrożenie takiego systemu niezależnie od rodzaju prowadzonej działalności i struktury organizacyjnej zakładu.

Poniżej opisane są podstawowe wymagania dotyczące systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy na podstawie normy PN-N-18001.

Zaangażowanie kierownictwa oraz polityka bezpieczeństwa i higieny pracy.

Osiągnięcie sukcesu w postaci skutecznie funkcjonującego systemu zarządzania bezpieczeństwem pracy wymaga przede wszystkim zaangażowania kierownictwa w sprawy bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowia pracowników. Kierownictwo powinno w pierwszej kolejności ustalić politykę bhp w danej organizacji. Polityka bezpieczeństwa i higieny pracy powinna wyrażać zobowiązanie do podejmowania działań w celu dążenia do stałej poprawy stanu bhp w zakładzie. Polityka powinna być adekwatna do rodzaju działalności prowadzonej przez organizację i określać cele w zakresie: zapobiegania wypadkom przy pracy i chorobom związanym z warunkami pracy, spełniania wymagań przepisów, doskonalenia działań w zakresie bhp, zapobiegania nadzwyczajnym zagrożeniom, itp. Polityka bezpieczeństwa i higieny pracy powinna też wyrażać zobowiązanie do zapewnienia odpowiednich środków do jej wdrażania. Kierownictwo organizacji powinno zapewnić, aby polityka bhp była zrozumiała, znana pracownikom i akceptowana.

Planowanie

Organizacja powinna ustanowić i udokumentować cele ogólne i szczegółowe dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy w oparciu o politykę bhp. Cele powinny dotyczyć obszaru zapobiegania wypadkom i chorobom zawodowym, poprawy warunków pracy oraz ciągłego doskonalenia systemu zarządzania bezpieczeństwem. Jeżeli jest to możliwe cele powinny być wyrażane ilościowo, np. przez wskaźniki dotyczące wypadków przy pracy. Ustanawiając cele należy uwzględniać w szczególności wymagania prawne w tym zakresie, zidentyfikowane zagrożenia i ocenę ryzyka. Przystępując do wdrażania systemu zarządzania bhp powinno się przeprowadzić kompleksową i wnikliwą ocenę ryzyka zawodowego, a przynajmniej wstępny przegląd umożliwiający identyfikację zagrożeń oraz ocenę spełniania wymogów przepisów bhp dotyczących danej działalności. Wyniki przeprowadzonej oceny ryzyka powinny stanowić podstawę do ustalania odpowiednich celów. Ustanawiając cele pracodawca powinien uwzględniać również możliwości techniczne i finansowe oraz interes i punkt widzenia pracowników. Ustanowione cele muszą być możliwe do osiągnięcia. Dostosowując cele do możliwości finansowych należy przy ustalaniu priorytetów opierać się na przeprowadzonej ocenie ryzyka zawodowego oraz na opinii zainteresowanych pracowników.

Wdrażanie i funkcjonowanie

Najwyższe kierownictwo organizacji powinno wyznaczyć swojego przedstawiciela odpowiedzialnego za wdrożenie i funkcjonowanie systemu. Musi mieć on ustalony zakres uprawnień i obowiązków odpowiedni do założonych celów. Kierownictwo powinno zapewnić środki niezbędne do wdrożenia systemu zarządzania bezpieczeństwem pracy. W celu zapewnienia skutecznego funkcjonowania systemu muszą być określone i udokumentowane procedury obejmujące obszary mające wpływ na bezpieczeństwo i higienę pracy. Procedury te uzależnione są od rodzaju prowadzonej działalności, wielkości zakładu. Inne obszary są krytyczne dla bezpieczeństwa w energetyce, górnictwie, czy chemii.

Uwzględniając specyfikę organizacji należy określić procedury dotyczące:

• zakresów obowiązków dla pracowników nadzoru,

• zadań i uprawnień pracowników decydujących o sprawach mających wpływ na bezpieczeństwo i higienę pracy,

• prowadzenia szkoleń w zakresie bhp,

• reagowania w razie wypadku przy pracy lub awarii,

• wykonywania prac szczególnie niebezpiecznych,

• sposobu postępowania pracowników na stanowiskach robotniczych, oraz, w zależności od potrzeb:

• procedury prowadzenia akcji ratowniczych, procedury dla podwykonawców, itp.

Tworzone procedury muszą być oparte na przepisach krajowych (o ile regulują daną sprawę) i zapewniać, co najmniej spełnienie wymogów określonych tymi przepisami. Dotyczy to np.: prowadzenia szkoleń bhp, badań profilaktycznych, pomiarów czynników szkodliwych, postępowania powypadkowego itd.

Dokumentacja powinna być: sporządzona w języku polskim, czytelna, dostępna dla zainteresowanych, aktualizowana i zatwierdzana przez upoważniony personel. Wszystkie sprawy związane z tworzeniem dokumentacji, zatwierdzaniem, przechowywaniem, aktualizacją powinny być również uregulowane pisemną procedurą określającą odpowiedzialność w tym zakresie.

Sprawdzanie oraz działania korygujące i zapobiegawcze

W zakładzie powinny być stworzone procedury określające zakres i sposób prowadzenia kontroli stanu bhp i funkcjonowania procedur dotyczących bhp. Procedury powinny określać częstotliwość, zakres i sposób prowadzenia audytów oraz zasady wprowadzania działań korygujących. Procedury powinny wymuszać prowadzenie analizy przyczyn stwierdzonych nieprawidłowości oraz planowanie i podejmowanie działań korygujących lub zapobiegawczych.

W zakładach wdrażających systemy zarządzania opracowuje się procedury ustalające:

• kto prowadzi kontrole,

• jak często,

• co podlega kontroli,

• jak dokumentuje się wyniki kontroli,

• komu wyniki kontroli są przedstawiane,

• jak wprowadza się środki naprawcze.

W celu ujednolicenia i ułatwienia prowadzenia i dokumentowania kontroli powinno się, o ile to możliwe, opracować odpowiednie listy kontrolne.

Przegląd wykonywany przez kierownictwo i ciągłe doskonalenie

Kierownictwo organizacji powinno w ustalonych odstępach czasu prowadzić ocenę skuteczności wprowadzonego systemu zarządzania. Ocena powinna być oparta przede wszystkim na:

• ocenie wskaźników liczbowych np. liczby wypadków, absencji chorobowej pracowników,

• wynikach audytów wewnętrznych,

• wynikach kontroli zewnętrznych,

Wynikiem przeglądu powinna być przede wszystkim ocena stopnia realizacji ustanowionych wcześniej celów w zakresie bhp., jeżeli w ocenie kierownictwa cele nie zostały osiągnięte, to należy poddać ocenie poszczególne elementy systemu zarządzania i skorygować ewentualne błędy. Przeprowadzony przegląd powinien być również podstawą do ewentualnej zmiany polityki bezpieczeństwa i ustalenia nowych celów w tym zakresie. Przegląd systemu zarządzania oprócz wymienionej oceny powinien uwzględniać zmieniające się warunki wewnętrzne i zewnętrzne, np. zmiany przepisów, zmiany w zakresie prowadzonej działalności itp. Przegląd powinien być prowadzony raz w roku, a wyniki przeglądu powinny być dokumentowane.

Ocena ryzyka zawodowego

Ocena ryzyka jest istotnym elementem systemu zarządzania bezpieczeństwem pracy. System zarządzania bhp może jednak funkcjonować bez przeprowadzania sformalizowanej oceny ryzyka. Jest to możliwe zwłaszcza wtedy, gdy w danej organizacji nie występują poważne zagrożenia dla zdrowia lub życia pracowników. W mojej ocenie dotyczy to sytuacji, gdy zagrożenia są zidentyfikowane i nie są większe niż występujące w życiu codziennym. Prowadzenie oceny ryzyka i zarządzanie ryzykiem jest natomiast niezwykle istotne w zakładach prowadzących działalność, przy której występują poważne zagrożenia np. prawdopodobne są wypadki inwalidzkie lub śmiertelne, choroby zawodowe powodujące trwałą niezdolność do pracy. Ogólnym celem prowadzenia oceny i analizy ryzyka jest dostarczenie podstaw do podejmowania decyzji dotyczących ryzyka. Prowadzenie analizy ryzyka i podejmowanie decyzji dotyczących akceptacji lub konieczności obniżenia ryzyka, (czyli zarządzanie ryzykiem) może, ale nie musi być częścią większego procesu zarządzania bezpieczeństwem. Do przeprowadzenia udokumentowanej oceny ryzyka zawodowego pracodawca zobowiązany jest przepisem § 39 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 roku w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. W rozporządzeniu określone jest też definicja ryzyka zawodowego. Ryzyko zawodowe to prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń związanych z wykonywaną pracą, powodujących straty, w szczególności wystąpienia u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku zagrożeń zawodowych występujących w środowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy.

Prowadzenie oceny ryzyka zawodowego

Poniższy opis prowadzenia ryzyka zawodowego odnosi się do zalecanego sposobu prowadzenia takiej oceny w fazie prowadzenia przez zakład pracy działalności produkcyjnej lub usługowej. Nie dotyczy fazy projektowania i konstruowania urządzeń ani projektowania i wdrażania technologii. Do opisu prowadzenia oceny ryzyka wykorzystałem informator Komisji Europejskiej Dyrekcji Zatrudnienia, Stosunków Przemysłowych i Spraw Socjalnych: "Ocena ryzyka zawodowego" Luksemburg 1996 r. oraz normy europejskie IEC 300-3-9 "Analiza ryzyka w systemach technicznych" i EN 292-1 "Bezpieczeństwo maszyn".

Prowadzenie oceny ryzyka zawodowego ma na celu:

• zapewnienie ciągłej poprawy bezpieczeństwa i higieny pracy,

• wykazanie pracownikom i organom nadzoru i kontroli, że przeprowadzono analizę ryzyka i zastosowano odpowiednie środki zabezpieczające.

Prowadzenie oceny ryzyka składa się z następujących działań:

• zidentyfikowanie występujących na stanowiskach pracy zagrożeń,

• określenie skali ryzyka związanego z zagrożeniami,

• dokonanie ewentualnych korekt w organizacji, wyposażeniu technicznym, doborze materiałów, itp. w celu redukcji ryzyka,

• ustalenie priorytetów w planowanych działaniach ograniczających ryzyko,

• poinformowanie pracowników o ryzyku zawodowym.

Zasady ogóle prowadzenia oceny ryzyka

Pracodawca powinien zapewnić, aby w prowadzeniu oceny ryzyka brali udział przedstawiciele pracowników. Ocenę ryzyka powinien prowadzić kilkuosobowy zespół (lub zespoły) powołany na zasadzie podobnej jak komisja bhp określona w kodeksie pracy. Osoby wchodzące w skład zespołu powinny posiadać niezbędną wiedzę w zakresie sposobów identyfikacji zagrożeń, oceny szkodliwych następstw narażenia i zasad prowadzenia oceny ryzyka. W zakładzie gdzie ocenę ryzyka prowadzi się po raz pierwszy niezbędne jest przeprowadzenie odpowiednich szkoleń w tym zakresie. Pracodawca powinien wyznaczyć osobę odpowiedzialną za nadzorowanie i koordynowanie działań związanych z prowadzeniem oceny ryzyka. Powinien również zapewnić niezbędne środki umożliwiające przeprowadzenie oceny, np.: środki finansowe na szkolenia, konsultacje, zwolnienie z innych obowiązków pracowników prowadzących ocenę, itp. Sposób przeprowadzania oceny ryzyka zależy od rodzaju prowadzonej działalności i wielkości zakładu. Program prowadzenia oceny powinien uwzględniać specyfikę zakładu i obejmować wszystkie sfery normalnej działalności zakładu oraz sytuacje możliwe do przewidzenia, takie jak remonty czy awarie.

Identyfikacja zagrożeń

W celu właściwego przeprowadzenia identyfikacji zagrożeń zespół powinien zebrać zaktualizowane informacje dotyczące:

• zagrożeń właściwych dla danego stanowiska na podstawie literatury i analizy wypadków i chorób zawodowych, które miały miejsce w zakładzie,

• zagrożeń zgłaszanych przez pracowników,

• wymagań określonych w przepisach i normach.

Następnie należy przeprowadzić audyt - kontrolę stanowiska pracy i porównanie między sytuacją obecną, a idealną. Audyt powinien obejmować:

• ocenę miejsc pracy ( stan budynków, pomieszczeń, organizacja stanowisk, oświetlenie, wentylacja, itp.),

• ocenę zagrożeń związanych ze sprzętem,

• ocenę zagrożeń związanych z występującymi czynnikami chemicznymi,

• prawidłowość doboru sprzętu ochrony osobistej.

Do prowadzenia audytu mogą być wykorzystywane listy kontrolne. Ustalenia prowadzone przez zespół powinny być zawsze dokumentowane. Zespół prowadzący identyfikację zagrożeń powinien zdawać sobie sprawę z możliwych błędów powodujących wypadki.

Typowe błędy prowadzące do niepożądanych zdarzeń związanych z pracą to:

• defekt sprzętu,

• niewłaściwe zaprojektowanie,

• zła konserwacja,

• złe procedury operacyjne,

• warunki prowokujące popełnienie błędu,

• złe zarządzanie ogólne,

• sprzeczne cele,

• błędy w komunikacji,

• niewłaściwe szkolenie

• nieadekwatne zabezpieczenia.

Prowadząc identyfikację zagrożeń należy w oparciu o zdrowy rozsądek ograniczyć się do zagrożeń istotnych i nie rozbudowywać ich wykazu o zdarzenia nieprawdopodobne lub zagrożenia akceptowane w życiu codziennym, np. możliwość porażenia prądem, lub upadku na schodach dla osoby obsługującej komputer. Na tym etapie zespół powinien rozważyć konieczność wprowadzenia innych osób kompetentnych o ile powstaną wątpliwości czy wszystkie istotne zagrożenia zostaną zidentyfikowane.

Oszacowanie ryzyka zawodowego

Oszacowanie ryzyka zawodowego związanego z każdym zidentyfikowanym zagrożeniem powinno opierać się na ustaleniu:

• jakie jest prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanego zdarzenia,

• jakie mogą być skutki tego zdarzenia.

Ryzyko jest funkcją skutków i prawdopodobieństwa zdarzenia. Istnieje cały szereg sposobów przedstawienia oceny ryzyka, ale zawsze muszą być oparte, o co najmniej te dwa elementy. Do stosunkowo prostych sposobów oceny ryzyka należy system oparty na trójstopniowej skali wyceny skutków i prawdopodobieństwa, a następnie ryzyka. Skala wyceny jest opisowa - parametry wyceniamy jako: małe, średnie i duże. Skutki, czyli ciężkość następstw zdarzenia można wycenić stosunkowo łatwo opierając się na doświadczeniu i danych literaturowych. Stosunkowo łatwo przewidzieć, jakie następstwa powoduje zwykle upadek pracownika z wysokości 10 m, jakie są skutki skaleczenia nożem, czy narażenia na hałas. Przed przystąpieniem do oceny ryzyka musimy sprecyzować, jakie następstwa wyceniamy jako małe, jakie średnie i jakie duże.

Przykładowo można to określić w sposób następujący:

• następstwa o małej szkodliwości to urazy i choroby powodujące przejściową niezdolność do pracy,

• następstwa o dużej szkodliwości to śmierć lub całkowita niezdolność do pracy.

Wycena prawdopodobieństwa zdarzenia jest dużo trudniejsza nawet w skali trzystopniowej. Wycena taka jest zawsze subiektywna i względna. Zwykle dla potrzeb oceny ryzyka wystarczające jest, jeżeli względne prawdopodobieństwo różnych zdarzeń ocenione zostanie prawidłowo. Prawdopodobieństwo związane jest z ekspozycją na zagrożenie, czyli częstotliwością dostępu lub czasem obecności pracowników w strefie niebezpiecznej. Część profesjonalnych metod oceny ryzyka uwzględnia ekspozycję jako trzeci czynnik, obok skutków i prawdopodobieństwa, podczas wyceny ryzyka. Do oceny ryzyka związanego z zagrożeniami stwarzanymi przez skomplikowane systemy techniczne lub procesowe wykorzystuje się specjalne metody analizowania znane jako FMEA, HAZOP, "drzewa błędów", itp. Zasady tych metod podane są w normie IEC 300-3-9.

Przy prowadzeniu oceny ryzyka wypadkowego związanego z możliwą awarią systemu technicznego rozpatrujemy następujące zagadnienia:

• co stanowi zagrożenie

• kto jest narażony

• jakie występuje zagrożenie urazowe

• jaki element może zawieść

• jakie są szanse na wystąpienie awarii

• jak można się zabezpieczyć przed awarią

• jakie są szanse, że awaria spowoduje urazy

• jak można zabezpieczyć ludzi, gdy dojdzie do awarii.

Subiektywna ocena ryzyka

Duży wpływ na indywidualną ocenę ryzyka mają korzyści spodziewane z podejmowanych ryzykownych działań. Jesteśmy skłonni do podejmowania dużego ryzyka, jeżeli spodziewamy się dużych zysków w postaci wynagrodzenia, zmniejszenia uciążliwości pracy lub wysiłku fizycznego itp.

Na percepcję ryzyka wpływają też takie czynniki jak:

• osobiste doświadczenia,

• dobrowolność podejmowania zadania,

• brak wyobraźni,

• opóźnione w czasie skutki narażenia.

Ryzyko związane z wykonywaniem określonej pracy może być odczuwane przez pracowników inaczej niż wynika to z oceny przeprowadzonej przez ekspertów. Często pracownicy przeceniają ryzyko związane z pracą powodującą stały dyskomfort (nieprzyjemne zapachy, praca brudząca), a niedoceniają ryzyka wypadkowego związanego z wykonaniem pracy w sposób niezgodny z przepisami o ile spodziewają się korzyści w postaci np. zmniejszonego wysiłku.

Wyznaczenie dopuszczalności ryzyka

Kryteria dopuszczalności ryzyka zawodowego związanego z narażeniem na czynniki szkodliwe dla zdrowia określone są przepisem rozporządzenia w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia. Ryzyko związane z narażeniem na czynniki szkodliwe o stężeniu lub natężeniu przekraczającym ustalone wartości ( NDN, NDS) jest nieakceptowalne. Trudno natomiast ustalić kryteria akceptowania ryzyka wypadkowego. Ryzyko to jest wyceniane w sposób względny i właściwie kryteria dopuszczalności ryzyka powinny być ustalone przez zespół prowadzący ocenę ryzyka. Przy ustalaniu dopuszczalności ryzyka wypadkowego należy opierać się na doświadczeniu, opinii ekspertów i pracowników. Przy uwzględnianiu opinii pracowników należy zwracać dużą uwagę na subiektywność oceny samych zainteresowanych.

Działania wynikające z oceny ryzyka

O wynikach przeprowadzonej oceny ryzyka powinni być poinformowani pracownicy. Informacja to powinna być wyczerpująca i zrozumiała. Powinna dotyczyć zagrożeń występujących na stanowisku pracy, ich możliwych skutków i prawdopodobieństwa wystąpienia szkody oraz działań podejmowanych w celu ograniczenia ryzyka. Ocena ryzyka jest podstawą do ustalania priorytetów działań zapobiegawczych. Działania powinny być podejmowane tam gdzie ryzyko jest największe i dotyczy największej liczby pracowników. Przy stosowaniu do oceny ryzyka metod opartych na wskaźnikach liczbowych takich jak wskaźnik poziomu ryzyka WPR czy metody Score Risk, im wyższy wskaźnik, tym większe ryzyko i konieczność podejmowania działań. Metody te ustalają również kryteria akceptowalności ryzyka i proponują terminy wprowadzania działań zapobiegawczych.

Systemy zarządzania bezpieczeństwem w świetle obowiązujących przepisów

Przepisy nie mogą zmusić pracodawcy do stworzenia systemu zarządzania bezpieczeństwem pracy. Sprawnie funkcjonujący system zarządzania może powstać w zakładzie tylko wtedy, gdy pracodawca będzie miał dostateczną motywację do wprowadzenia go w swoim zakładzie. Najskuteczniejszą motywacją jest rachunek zysków i strat. Do stałej poprawy stanu bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowia pracowników powinny motywować zwłaszcza koszty związane z wypadkami przy pracy, chorobami zawodowymi, absencją chorobową. W chwili obecnej w Polsce motywacja ekonomiczna do podejmowania takich działań jest niedostateczna. Zauważyć należy, że przestrzeganie w zakładzie wszystkich przepisów bhp wcale nie świadczy o funkcjonowaniu skutecznego systemu zarządzania bezpieczeństwem pracy. Dotyczy to w szczególności zakładów prowadzących działalność, dla której nie wprowadzono szczegółowych przepisów bhp np. chemii, lub obowiązujące przepisy są "stare" - nieadekwatne do stanu techniki.

Możliwa jest też sytuacja, że w zakładzie funkcjonuje skuteczny system zarządzania bezpieczeństwem, ale nie wszystkie obowiązujące przepisy są przestrzegane. Część przepisów bhp tworzonych jest tak, aby wymusić wprowadzanie w zakładach pracy procedur związanych z zarządzaniem bezpieczeństwem i higieną pracy. Szereg przepisów stanowi natomiast gotowe procedury postępowania. Ponieważ przepisy nie nakładają na pracodawców obowiązku tworzenia uporządkowanego systemu zarządzania bezpieczeństwem, nie ma przepisów odnoszących się do tworzenia polityki bezpieczeństwa. Wytyczną do jej tworzenia są przepisy działu X kodeksu pracy, a zwłaszcza artykuł 207 § 2 kodeksu pracy, który nakłada na pracodawcę obowiązek ochrony zdrowia i życia pracowników poprzez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. Podstawą do tworzenia szczegółowych celów zarządzania bezpieczeństwem są natomiast ogólne zasady prewencji określone w § 39 rozporządzenia w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. Przepis ten nakłada na pracodawcę obowiązki:

• oceny ryzyka zawodowego,

• zapewnienia organizacji pracy zabezpieczającej pracowników przed zagrożeniami wypadkowymi, chorobowymi i uciążliwościami,

• zapewnienia likwidacji zagrożeń przez odpowiednie stosowanie technologii, urządzeń i materiałów,

• stosowania rozwiązań organizacyjnych i technicznych ograniczających narażenia, zapewnienia środków ochrony indywidualnej w sytuacji, gdy nie można ograniczyć zagrożeń innymi metodami.

Przepis nakłada jednocześnie obowiązek dokumentowania ryzyka zawodowego.

Większość przepisów bhp reguluje sprawy związane z funkcjonowaniem systemu zarządzania bezpieczeństwem pracy. Przepisy te nakładają na pracodawców obowiązki dotyczące zapewnienia odpowiedniej organizacji stanowisk pracy, przygotowania pracowników do pracy, itp. i stanowią podstawę do oceny stanu bezpieczeństwa w zakładzie.

Szczególne znaczenie mają przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 2 września 1997r. w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy. Podany w § 2 tego rozporządzenia zakres działania służby bhp, zgodny jest z wymaganiami, jakie system zarządzania bezpieczeństwem stawia przed pełnomocnikiem zarządu odpowiedzialnym za funkcjonowanie systemu. Szczegółowe przepisy określają także minimalne wymagania w zakresie szkoleń pracowników w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy, nakładając jednocześnie obowiązki dotyczące opracowywania programów szkoleń dostosowanych do specyfiki zakładu. Cały szereg przepisów dotyczy tworzenia różnego rodzaju instrukcji (procedur) postępowania, których przestrzeganie powinno zapewnić bezpieczeństwo i ochronę zdrowia pracowników. Przepisy te mają szczególne znaczenie w tworzeniu systemu zarządzania. Jakość stworzonych przepisów wewnątrz zakładowych jest niezwykle istotna i powinna być poddawana okresowej ocenie, zwłaszcza po zaistnieniu wypadków przy pracy. Przepisy odnoszą się również do prowadzenia w zakładzie wewnętrznych kontroli stanu bezpieczeństwa i higieny pracy. Przepis § 40 rozp. o sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy nakłada na pracodawcę obowiązek prowadzenia kontroli stanu bhp oraz dokumentowania stwierdzonych nieprawidłowości. Pracodawca powinien, więc stworzyć własną zakładową procedurę określającą prowadzenie tych kontroli ( zakres, częstotliwość, itp.). Przepis dotyczący prowadzenia kontroli znajduje się również w art. 237/13 kodeksu pracy. Ustala on, że kontrole stanu bhp prowadzi komisja bhp utworzona w zakładzie. Przepisy dotyczące samego procesu zarządzania są "martwe" w zakładach, w których nie istnieje taki system. W zakładach, w których nie funkcjonuje system zarządzania bezpieczeństwem nie funkcjonują prawidłowo przepisy dotyczące działalności służby bhp, komisji bhp, ustalania i analizowania przyczyn wypadków, prowadzenia kontroli stanu bhp, itp. Właściwa realizacja tych obowiązków wymaga aktywności pracodawcy i pracowników. Należy zauważyć, że cały szereg spraw istotnych dla skutecznego funkcjonowania systemu zarządzania bezpieczeństwem nie może być uregulowana żadnymi przepisami - nawet wewnątrzzakładowymi. Dotyczy to w szczególności motywowania pracowników do przestrzegania przepisów i zasad bezpiecznej pracy, tolerowania przez przełożonych niewłaściwego postępowania, itp.

Audytowanie systemów zarządzania

Ocena systemu zarządzania nie jest oceną przestrzegania przez pracodawcę przepisów prawa pracy. Pomimo wprowadzenia w zakładzie systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy mogą występować naruszenia przepisów bhp, wypadki przy pracy czy choroby zawodowe. Wprowadzenie systemu i zapewnienie jego funkcjonowania powinno jednak zapewnić stałą poprawę w tym zakresie. Prowadzenie oceny nie polega, więc na szczegółowym audycie stanu bezpieczeństwa i higieny pracy polegającym na porównaniu stanu istniejącego w zakładzie ze stanem wymaganym przepisami. Ocena musi być nakierowana na sprawy związane z zarządzaniem, a nie wyłącznie warunkami pracy.

Ocena zakładowego systemu zarządzania bezpieczeństwem pracy może ograniczać się do sprawdzenia:

• kompletności i efektywności systemu,

• adekwatności udokumentowanych procedur postępowania względem występujących zagrożeń,

• adekwatności procedur w stosunku do wymogów przepisów,

• sposobu dokumentowania prowadzonych kontroli wewnętrznych,

• prawidłowości opracowanych procedur kontroli i działań korygujących,

• zgodności działań korygujących z przyczynami niezgodności.

Ocena ta może być prowadzona jako audyt oparty na gotowych listach sprawdzających opracowanych wcześniej dla konkretnego zakładu lub danej branży. Firmy certyfikujące systemy zarządzania bezpieczeństwem korzystają też z uniwersalnych list kontrolnych takich jak Międzynarodowy System Oceny Bezpieczeństwa ISRS - International Safety Rating System stosowany przez firmę Det Norske Veritas. System ten definiuje 20 obszarów krytycznych dla bezpieczeństwa (z podziałem na 652 zagadnienia) i umożliwia uzyskanie liczbowego wyniku odzwierciedlającego skalę zgodności stanu faktycznego z ustalonym w ISRS stanem idealnym. Zaletą stosowania szczegółowych list kontrolnych jest możliwość uzyskania obiektywnej oceny i porównania jakości systemów w różnych zakładach. Przy prowadzeniu oceny przez eksperta, tylko na podstawie oceny kompletności i efektywności systemu, zawsze istnieje niebezpieczeństwo, że ocena nie będzie obiektywna. Wadą list kontrolnych jest koszt ich opracowania. Opracowanie listy kontrolnej wymaga dużego nakładu pracy ekspertów.

W Państwowej Inspekcji Pracy opracowywane są różnego rodzaju listy kontrolne stanowiące tak zwane "wytyczne" do kontroli tematycznych. Najczęściej są to bardzo proste listy zawierające wykaz wymagań prawnych, które powinny być poddane ocenie w skali tak-nie (nieprawidłowości występują lub nie). Stosunkowo rozbudowane i zawierające nie tylko ocenę zgodności z przepisami, ale również ocenę rozwiązań nie uregulowanych przepisami lub ponadstandardowych były w latach ubiegłych materiały do prowadzenia kontroli instalacji stwarzających tzw. wielkie zagrożenia. Prowadzenie oceny na podstawie list kontrolnych umożliwia zidentyfikowanie słabych stron stworzonego systemu zarządzania i wskazania konkretnych zagadnień wymagających uregulowanie lub poprawy. Jeżeli Państwowa Inspekcja Pracy będzie prowadziła ocenę zakładowych systemów zarządzania bezpieczeństwem pracy to niezbędne jest określenie kryteriów prowadzenia oceny i minimalnych wymagań, których spełnienie zapewni pozytywną ocenę.

Definicje zagrożenie: stan środowiska pracy mogący spowodować wypadek lub chorobę,

ryzyko: funkcja prawdopodobieństwa wystąpienia zdarzenia i jego konsekwencji,

ryzyko zawodowe: prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń związanych z wykonywaną pracą, powodujących straty, w szczególności wystąpienia u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku zagrożeń zawodowych występujących w środowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy,

analiza ryzyka: proces identyfikacji zagrożeń, szacowania ryzyka i wyznaczania dopuszczalności ryzyka,

system zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy: część ogólnego systemu zarządzania tworzona dla osiągnięcia stałej poprawy poziomu bezpieczeństwa i higieny pracy,

---