ETYKA ŻP, Filozofia, Notatki FO, III Semestr, Etyka


ETYKA I KULTURA ŻYCIA PUBLICZNEGO

DEONTOLOGIA

Punktem wyjścia dla deontologii jest moralny obowiązek, służący za kryterium słusznego działania (ocen moralnych). Obowiązek jest moralnie słuszny, gdy:

  1. Intuicja lub sumienie moralne, które orzeka co jest słuszne je wskazuje (np. Tomasz z Akwinu, Fichte, Hegel),

  2. Wiemy o tym dzięki testowi imperatywu kategorycznego I. Kanta.

Test Kanta poddaje subiektywną maksymę naszego działania sprawdzianom - odnosimy je do powszechnie ważnej zasady. Jeśli nasza maksyma okaże się sprzeczna, nasze działanie motywowane tą maksymą nie jest słuszne.

Imperatyw kategoryczny nie jest absolutnym przepisem na działanie, lecz tylko przepisem na słuszne przepisy działania. Maksymę podnosimy do poziomu ogólnego i konfrontujemy z ogólną zasadą - wychodzimy od problemu jednostkowego i odnosimy się do zasad ogólnych. Człowiek jako istota racjonalna podejmuje działanie wiedząc, że jego maksyma zgadza się z powszechnie obowiązującymi zasadami i zdolny jest utożsamić się ze sprawą swojego działania.

Powszechna autonomia jednostek - ludzie są zdolni dobrowolnie i rozumnie ustanawiać takie zasady, którym jako twórcy podlegają.

Zasada autonomii działa zarówno na gruncie moralności jak i prawodawstwa i polityki. Źródłem powszechnie ważnych praw jest rozumna wola każdego, a nie samowola i interes. Autonomia moralna z autonomią prawną ścierają się - u J.J. Rousseau autonomia moralna ma prymat nad prawną, w liberalizmie mamy prymat autonomii prawnej. Habermas próbuje wywieść obie autonomie jako równoważne. W społeczeństwach podlegających globalizacji dochodzi do wyłonienia się konfliktów partykularnych moralności.

Kantowska etyka obowiązku dzieli się na dwie, stanowiące pewną całość, sfery:

  1. teoria prawa moralnego, które dotyczy wewnętrznej moralności człowieka (zamiarów, motywacji, etc.) sankcje mają wewnętrzny charakter, a obowiązek każdego autonomicznego podmiotu moralnego wypływa tylko z poszukiwania mojego własnego prawa i oznacza przymus stosowany przez człowieka względem samego siebie.

  2. Teoria prawa publicznego, które reguluje zewnętrzną wolność ludzi i którą ze sobą wzajemnie dzielą, ich odnoszenie się do siebie wzajemnie wymaga samoograniczenia wolności. Jeśli nie jest to samoograniczenie dobrowolne, to grożą im sankcje

Znaczenie imperatywu kat. jako podwaliny teorii deontologicznych (wg Habermasa)

Kant lokuje sąd moralny w obszarze rozumu praktycznego, dzięki czemu jest w stanie zachować jego moc jako twierdzenia pozarozumowego. Wszelkie sądy empiryczne, estetyczne i etyczne podnoszą pewne roszczenia ważnościowe (które można podtrzymywać ze względu na dobre racje), toteż w ujęciu Kanta moralność staje się sprawą tego, jak ktoś odpowiada na pytanie dotyczące możliwości rozwiązania racjonalnego praktycznych pytań w ogóle. Imperatyw kategoryczny można rozumieć, jak możliwe jest sformułowanie bezstronnego (opartego na dobrych racjach) sądu moralnego, który będzie w stanie rozstrzygać między konkurencyjnymi normami działania na gruncie racji.

Kant dokonał zwrotu postmetafizycznego - od momentu, w którym Kant redefiniuje moralność tak, iż na jej gruncie pytamy o jak najlepiej uzasadnione twierdzenie moralne, od tego momentu główne pytanie moralne przestaje mieć postać Arystotelesowską - Co jest dobre dla mnie? I przyjmuje postać: Co powinniśmy czynić?

Kant odtrąca pytania moralne od etycznego kontekstu życia wspólnoty. Z drugiej strony, etyczność życia wspólnoty jest ważna. Tego odtrącenia dokonuje za pomocą potrójnej abstrakcji, która składa się na imperatyw kategoryczny:

  1. abstrakcji od upostrzeżeniowych pobudek działania tj. takich, które związane są z rozważaną sytuacją abstrakcja i indywidualizacja jako rozróżnienie między autonomią a heteronomią

  2. Abstrakcji od konkretnej sytuacji (celem jest typ) refleksyjność jako zrozumienie i zastosowanie refleksyjnych norm

  3. Abstrakcji od instytucji i form życia tego, kto pyta, jak powinien działać uogólnialność.

Szczęście interpretowane jako eudajmonia traci miejsce na rzecz pytań o sprawiedliwość i autonomię jako pytań moralnych. Pytanie o dobre życie zostaje zepchnięte do sfery subiektywnej i indywidualnej. Następuje rozłam między tym, co dobre i tym co słuszne. Rozum praktyczny jest rozumem czystym, wolnym od kontekstowego określenia. Pod koniec XX wieku powraca pytanie: Czy można odnaleźć uniwersalne roszczenia normatywne oderwane od kontekstu sytuacyjnego i kulturowego? I. Marion - Young powątpiewa.

KONTRAKTUALIZM

Pojęcie teorii kontraktualistycznych ma zastosowanie zwrócone w odniesieniu do klasycznych koncepcji umowy społecznej, jak i do XX wiecznych koncepcji (J. Rawls'a, J. Buchmana). Zauważa się, że wśród sofistów koncepcja umowy społecznej była już obecna, pojęcie kontraktualizmu zaczyna się od Hobbesa. Od klasycznych koncepcji umowy społecznej, posługujących się np. pojęciem prawa natury, współczesne koncepcje uznają legitymizację zasad we wzajemnych ludzkich ustaleniach, czyli publicznym dialogu, dyskursie instytucjonalnym, komunikacji jednostek (instytucje jako wzorce normatywne), które osiągają porozumienie i zgodę co do ważniejszych zasad działania (mają one społeczne i racjonalne pochodzenie). Użyte pojęcie praw natury (koncepcje klasyczne), wskazanie na społeczne ustalenia może wprowadzić w błąd - przeciwstawienia praw naturalnych (irracjonalnych) i wzajemnych ludzkich ustaleń. Pojęcie praw natury odnosiło do rozumowych praw i reguł postępowania (Hobbes, Kant, Locke - prawa natury są tym, co może obowiązywać człowieka jako istotę rozumną, zdolną do ich zrozumienia).

Kontraktualizm jako ogólne podejście do moralnych i politycznych kwestii swoje korzenie czerpie z „Państwa” Platona. Z uwagi na różnorodne cele, sformułowano różne ujęcia, łączy je to, że normy moralne i polityczne instytucje odnajdują swoją polityczną legitymizację i uzasadnienie, o ile odnajdują w swej zdolności do ochrony (pod pewnymi warunkami) zgodę tych, wobec których mają zastosowanie.

Pojęcie praw natury wskazywało więc na źródło możliwości osiągnięcia wzajemnej zgody (tworzono argumentacje, dla których pojęcie praw natury wskazywało na źródło zgody - jego legitymizacja), współcześnie wiążącą i legitymizującą moc ma samo komunikowanie.

Najważniejszym celem było zawsze poszukiwanie źródła legitymizacji takich reguł powszechnego ładu społecznego i ufundowanych na nich instytucji, które chroniły i zabezpieczały te osoby - obywateli, których instytucje polityczne miałyby dotyczyć jako wyrosłe ze zgody.

Różnica między klasycznymi i współczesnymi koncepcjami dotyczy zakresu, początkowo pytano o:

  1. jakie jest źródło pochodzenia władzy państwowej w ogóle?

  2. Dlaczego ludzie winni są posłuszeństwo owej władzy?

  3. Do jakiego stopnia ograniczenie władzy państwowej jest prawomocne?

Współcześnie punktem zainteresowania jest artykulacja powiązania norm moralnych i norm postępowania, na które jesteśmy w stanie się zgodzić. Główne problemy:

  1. Różnorodność osób, które tę zgodę miałyby wyrazić

  2. różnorodność osób, których przebieg interakcji miałby regulować

  3. Różnorodność osób, do których pewne argumenty za lub przeciw pewnej postaci zgody, do których miałyby być adresowane.

Schemat teoretyczny koncepcji kontraktualistycznych.

Znamienne są dwa momenty:

    1. deskryptywny - odpowiedź na pytanie: Kim i jacy są ci, których obligacje moralno-prawne mają dotyczyć Rousseau - reguła postępowania: w odniesieniu do kogo?

    2. preskryptywny - zalecający, a wręcz nakazujący pewne normy w oparciu o moment deskryptywny z niego wynikający

ELEMENTY KONCEPCJI KONTRAKTUALISTYCZNEJ:

  1. stan prespołeczny/prepolityczny (zasłona niewiedzy u Rawlsa)

  2. warunki, możliwości zawiązania umowy społecznej

  3. umowa społeczna i powstanie stanu państwowego

FUNKCJE ELEMENTÓW KONCEPCJI KONTRUKTUALISTYCZNYCH

pod pojęciem stanu prespołecznego kryje się moment deskryptywny (także zasłona niewiedzy Rawlsa, jakie istnieją koncepcje dobra, koncepcje komunikacji - fundamentalnie władze człowieka)

odp. na pyt.: Jacy są ludzie, którzy mają żyć we wspólnocie?

stan natury, który miał zawsze charakter hipotetyczny:

◊ J. Locke - porównanie stanu prespołecznego do stanu Ameryki - hipoteza, stan hipotetyczny

◊ J. J. Rousseau - dzikus - koncepcja hipotetyczna, opozycyjna wobec Hobbesa)

Pod pojęciem stanu natury zawarta jest charakterystyka ludzi niebiorących udziału w życiu społecznym, są oni z natury równi i nie różnią się między sobą w sposób decydujący Każdy stan ludzkości, który nie jest określony przez legitymizowane normy moralno-religijne jest stanem natury (konstrukcją hipotetyczną, teoretyczną), pojęcie refleksyjności. Gdy jesteśmy na gruncie stanu natury:

◊ I. charakterystyka jednostkowego człowieka nieusocjalizowanego - Jaki jest poszczególny człowiek?

◊ II. jakby im się żyło i czy warto jest im przejść do stanu politycznego.

Cel: wydobycie motywacji i preferencji, jakie kierują ludźmi i z którymi władza musi się liczyć.

Współcześnie dokonuje się podobnego zabiegu - można pomyśleć najlepszy porządek normatywny, jednak ludzie mogą być nieprzygotowani. Należy zatem uwzględnić kontekst historyczny

Warunki możliwości zawiązania umowy społecznej - moment deskryptywny wiedzie do pytania: Na jakie zasady wspólnego życia ludzie mogliby się zgodzić? Odpowiedzią miały być prawa natury - ogólne reguły rozumowe, dostępne każdemu człowiekowi jako istocie rozumnej i dlatego są niezmienne

Prawo naturalne przekształca się w prawa natury.

Prawo naturalne (norma maturalna, boska i niezmienna) powinno znajdować swoje odbicie w prawie pozytywnym, co powinno stanowić obiektywną legitymizację praw pozytywnych.

Prawo pozytywne - prawo, które ma swoje źródło w woli ludzkiej. Wyróżniamy:

a) common law

b) prawo stanowione - dotąd było kojarzone z prawem państwowym, obecnie obejmuje także np. prawo wspólnotowe Unii Europejskiej; prawo unijne jest prawem sui generis - jest nieporównywalne z prawem międzynarodowym czy ponadpaństwowym. U Rousseau warunkiem stworzenia umowy społecznej jest wola powszechna. Przejście do stanu państwowego ma charakter moralny, tak jak istota człowieka.

UMOWA SPOŁECZNA

Istotnym jest, że rozróżnienie między umową społeczną jako zgodą na reguły oraz umową jako powołaniem władzy jest nieobecne u Hobbesa. Dopiero u Locke'a porozumienie co do reguł jest aktem podstawowym. Powstała dzięki niemu społeczność polityczna, w której władza może się zmieniać, ale społeczność pozostaje. Locke odwołuje się do starszej tradycji, obywatele otrzymują normatywną podstawę dochodzenia swoich praw, a władza arbitrażowego rozstrzygania. U Hobbesa sprzeniewierzenie się władzy oznacza od razu przejście do stanu natury (wojny), tym samym władza i reguły są ze sobą związane.

Warunki możliwości powstania państwa mają charakter normatywny. Umowa społeczna wyrasta ze zgody wszystkich co do zasad i reguł współżycia.

Atrakcyjność kontraktualizmu - umowa społeczna pojawiła się w różnych ugrupowaniach rewolucji angielskiej. Wynika to z faktu, że odzwierciedlony jest proces dochodzenia obywateli do głosu, ich rozwój jest związany z wyłonieniem się sfery publicznej, wskazują nie tylko na konieczność udziału, ale także strukturyzują sferę publiczną.

Jesteśmy nie tylko adresatami, ale i twórcami prawa, więc jego postać zależy od naszego zaangażowania w proces tworzenia świata.

Idea Kanta - w stanie natury mogą znajdować się nie tylko jednostki, ale także ludy i państwa. Zatem konieczne jest zagwarantowanie międzynarodowego porządku pokoju dla wyjścia ze stanu natury.

Hobbes jako twórca „realpolityki”:

Locke - równość do egzekwowania praw natury

Hayek - wolność to brak przeszkód - tak jak u Hobbesa.

Locke „Drugi traktat o Rządzie”

wolność

niepodleganie władzy człowieka, a tylko prawom natury

w społeczeństwie oznacza podleganie tylko tej władzy, którą zbudowaliśmy przez umowę społeczną

do kierowania się własną wolą w kwestiach zezwolonych przez prawo, które ma być stałe, niezmienne, pewne i jasne.

Prawo do dystrybuowania swoją własnością - równość w egzekwowaniu praw natury.

Stan natury

Hobbes

stan wojny każdego z każdym (wojna jako coś potencjalnego), utrudniona kooperacja

prawa natury mają charakter rozumowy (reguły rozumu, reguła ogólna, którą odnajduje rozum dla zachowania życia), mają mieć charakter uniwersalny - jeśli tak, to ludzie w stanie wojny są niemoralni, jeśli zaś zawieszają je, to są amoralni/premoralni (wojna każdego z każdym zawiesza prawo, więc nie można mówić o niesprawiedliwości, nie mogą przestrzegać praw natury, bo mogliby przez to stracić życie z rąk tych, którzy tych praw nie przestrzegają).

suweren ma przestrzegać praw natury i jest odpowiedzialny przed Bogiem.

porządek normatywny - prawa natury pozwalają mi kooperować, więc warto wyjść ze stanu natury

nawet jeśli władza łamie pewne prawa natury, ale zachowuje porządek, to nie wolno sprzeciwiać się władzy (porządek postawą „realpolityki”).

Locke

stan natury nie jest stanem wojny, jest stanem specyficznie społecznym, ale nie politycznym, mogą się pojawiać konflikty i brak arbitra, który by je rozstrzygał, więc konfliktu mogą się przedłużać

w stanie natury długotrwałe konflikty angażują coraz więcej ludzi, korzystniej jest pomyśleć o stanie państwowym przy pewnych zasadach. Prawa natury obowiązują, a każdy ma prawo je egzekwować.

wyjście ze stanu natury wynika z ochrony własności

kooperacja w imię własności prywatnej ( w stanie natury człowiek jest panem samego siebie i swojej własności, jest jednak narażony na ataki). Ludzie jednoczą się dla ochrony wolności i majątku (które razem określa Locke własnością), wyrzekając się części swojej wolności dla ochrony własności (państwa myślenia liberalnego), sfera moralna jest koncepcją prywatną (samodzielnie interpretują prawa naturalnego i je egzekwują, rząd musi ich chronić, jeśli je łamie, to traci legitymizację).

Rousseau

1. etap człowieka dzikiego (polemika z Hobbesem i stanem wojny - musieliby żyć samotnie, bez języka, narzędzi, kooperacji, nie wypracowują moralności). Życie rodzinne jest zalążkiem kooperacji społecznej (zawsze jesteśmy w jakimś stanie społecznym, a nie zawsze politycznym), litość (nie ma interesu wojować - szkoda sił, lepiej innych ignorować lub pomóc, gdy cierpią)

2. etap wspólnotowego życia ludzi (język, koncepcje moralne, brak jednak własności, ludzie żyją radośnie, najważniejsze jest bycie z innymi ludźmi - Georg Simmel - człowieka wyróżnia towarzyskość, działania autoteliczne). Ludzie są zainteresowani życiem we wspólnocie.

3. etap własności prywatnej - społeczeństwa się różnicują, prawna ochrona własności, specyficzna niewola, rozum może działać przeciwko innym dla ochrony własności. Etap amoralny, zróżnicowanie ekonomiczne jest podstawą dla wyjścia ze stanu natury (ludzie są społeczni, żyją z przedmiotami)

◊ przejście do stanu politycznego czyni nas ludźmi moralnymi, rozumnymi (republikanizm).

ETYKA DYSKURSU

Faktyczność i modyfikacja pojęcia zmysłowości (relacje czasowe i przestrzenne, u Kanta - obok rozumu - źródło poznania).

J. Austin „Jak działać słowami?” - akty mowy pozwalają wpływać na świat - teoria działania komunikacyjnego J. Habermasa.

Akt illokucyjny - odniesienie się do czegoś w oparciu rzeczy, ciąg foniczyny.

Akt perlokucyjny - ciąg foniczny, który wypowiadam, wywołuje reakcję u odbiorcy (np. akt ślubu - słowa wypowiadane przez urzędnika zmieniają pewien stan rzeczy).

Świat jest wynikiem naszej kooperatywnej interpretacji sytuacji, w której wspólnie, jako interpretatorzy, się znajdujemy. Prawo jest zjawiskiem o charakterze kulturowym - jest w pewnym kulturowym kontekście. Mowa - jako dyskurs - stanowi medium komunikacji, zatem w niej zachodzą interakcje, które są wyrazem rozumienia interpretacji świata.

W teorii dyskursu centralne miejsce zajmuje kwestia, jak i czy w ogóle możliwe jest dojście do porozumienia, czyli konsensusu aktywnego, a nie pasywne oraz jak należy na podstawie tego konsensusu postępować, jak należy wzajemnie koegzystować i kooperować, aby utrzymać ten konsensualny ład. Teoria dyskursu jest nakierowana na problematykę rozwiązywania rozmaitych trudności bez użycia przemocy; rozwiązania mają mieć charakter instytucjonalny - legalny.

Dla sądów prawdziwościowych relacja do faktów obiektywnych jest fundamentalna, dla roszczeń normatywnych istotne jest czy przez wszystkich adresatów są uznawane za ważne i wiążące tak, że uznają zobowiązanie do działania zgodnie z tymi normami. Poszukiwanie źródła uznania takiego prawa normatywnego znajduje się w centrum teorii dyskursu Habermasa, Karl-Otto, Apel, Alexy.

W centrum teorii dyskursu znajduje się rozwiązywanie problemów na drodze racjonalnej argumentacji, w której znaczenie ma siła argumentu, a nie argument siły (od fizycznej do symbolicznej) - problem racjonalnego uzasadnienia reguł racjonalnego posługiwania się argumentami. Alexy podkreśla, że teoria dyskursu ma charakter normatywny, rozstrzygnięcie zaś kwestii uzasadnienia reguł pozwala przejść do zagadnienia - za Habermasem - w jaki sposób i dzięki czemu faktyczny przymus, któremu podlegamy, ma - a raczej może mieć - charakter prawowitego obowiazywania?

Kant wskazuje na konieczność ostatecznego skonsolidowania teorii moralnej. Przedmiotem poznania racjonalnego filozofii praktycznej - czyli czystej - są prawa i idee woli, ze względu na które człowiek powinien działać, jeżeli ma być podmiotem moralnym (materialne poznanie a priori). Po zwrocie językowym, koncentracja przeniesienia jest na akty mowy - dlatego współcześnie uprawia się nie metafizykę, ale filozofię transcendentalną, która ma charakter formalny (mówi o regułach mówienia o powszechnie obowiązujących prawach, które dopiero pozwalałyby generować treści normatywne). Odróżnić to należy od kantowskiej epistemologii i materialnego poznania empirycznego (imperatyw kategoryczny jest przepisem na przepis). Owe warunki możliwości tkwią w regułach językowych, toteż uprawia się pragmatykę transcendentalną lub przynajmniej od niej wychodzą, budując teorię dyskursu. Jednym z zadań jest zatem uzasadnienie transcendentalno - pragmatycznych reguł, których obowiązywanie jest warunkiem możliwości zawierzania takiej komunikacji, która wiedzie do konsensu (bada się już nie wolę prawodawczą - jak Kant - ale reguły języka - Habermas).

Habermas odrzuca perspektywę transcendentalną, ponieważ:

trudno odróżnić element logiczny od elementu empirycznego w jego badaniach, zwłaszcza, że wykorzystuje logiki nieformalne (prosta dedukcja nie prowadzi bowiem do żadnych ważnych wniosków).

Teoria dyskursu zajmuje się warunkami możliwości komunikacji lub generowaniem argumentów, zatem termin „transcendentalny” jest nie na miejscu.

Rezygnacja z aktów mowy nie jest możliwa bez zanegowania tego, co typowo ludzkie. Nawet metodyczna postawa sceptyka nie jest możliwa bez nawiązania do reguł dyskursu (bycie konsekwentnym sceptykiem oznacza konieczność zrezygnowania z komunikacji i mowy - afuzja). Reguły te określają generowanie racjonalnych aktów mowy.

U Kanta moralne zasady mają zawsze dwa aspekty:

a) obiektywny (powszechnie obowiązujące prawo praktyczne)

b) subiektywny (maksyma - przedstawienie prawa moralnego tak, ze będąc przedstawionym - odniesionym do faktyczności - prawo moralne może nas motywować do pewnego typu działania - ale nie musi, albowiem może nas motywować np. pożądanie).

Jako ludzie możemy - ale nie musimy - postępować w sposób moralny

można uznać Kanta - pytającego o warunki wykształcenia dobrej woli - za konstruktywistę. Konieczna musi być forma motywu naszego działania - czyli zgodność naszej maksymy z prawem praktycznym.

Jak możliwe jest przedstawienie prawa praktycznego?

Kategorie wolności nie są uzmysłowione - mają od razu charakter obiektywny. Subiektywna maksyma musi zostać sformułowana w odniesieniu do empirycznego konkretnego problemu i musi przejść od test powszechności i ogólności - zgodności z modelem typowego prawa moralnego. Działanie ma charakter autonomiczny - samodzielnie muszę sformułować i testować maksymy - oraz powszechny. Innych mamy traktować zawsze za cel - aby nie naruszać ich autonomii, czyli prawa do bycia moralnym.

Powszechne principium prawa: arbitralna wola jest zgodna z prawem, gdy dopuszcza taki sam zakres woli dla innych.

TEORIA DYSKURSU

Teorię dyskursu można analizować przede wszystkim z perspektywy imperatywu kategorycznego - jako powiązania pewnej formy myślenia z konkretnymi myślami i braku możliwości uzasadnienia norm w oderwaniu od rzeczywistych problemów. Teoria dyskursu poszukuje metody uniwersalnej osiągania konsensusu między wszystkimi zainteresowanymi bez narzucania rozwiązań odgórnych, nawet określonych jako rozwiązanie między dwiema konkurencyjnymi racjami.

Przewodnim pytaniem teorii dyskursu jest poszukiwanie uniwersalnej formy rzeczywistego dyskursu prowadzącego do konsensusu o charakterze ogólnym. Elementem moralności jest uniwersalna forma i powszechny zakres obowiązywania.

Karl Otto Apel

ostateczne uzasadnienie prawa moralnego (w opozycji do perspektywy uniwersalnej Habermasa)

podjęcie idei państwa celów - uważa on za metafizyczną prefigmacją a priori idealnej wspólnoty komunikacyjnej, którą ponownie należy uznać za regulatywną ideę komunikacji ludzkiej

rozwija etykę odpowiedzialności w wymiarze globalnym (uniwersalną makroetykę współodpowiedzialności). Wymiar ten kontrastuje z mikroetyką (od małych grup do narodów).

Robert Alexy

dyskurs prawniczy stanowi szczególny przypadek dyskursu praktycznego, stara się wskazać na normatywny - moralny - trzon dyskursu prawniczego

nacisk na podwaliny moralne prawa, nawet pozytywistyczna teoria prawa musi opierać się na pierwotnej argumentacji moralnej.

Habermas

równowaga między indywidualną autonomią a suwerennością ludu

Poszukiwanie „trzeciej drogi”:

  1. jedna droga - prawa natury

  2. druga droga - odpowiedź na drugie odczarowanie, pozytywizm prawniczy, niezaangażowany moralnie, skompromitowany podczas II Wojny Światowej (ustawy norymberskie)

  3. trzecia droga - powiązanie prawa naturalnego z pozytywizmem prawniczym (sprawiedliwe prawo a prawo legalnie stanowione przez odpowiednie organy).

TRANSCENDENTALNO - PRAGMATYCZNE LUB UNIWERSALNO - PRAGMATYCZNE UZASADNIENIE ETYKI DYSKURSU.

Wskazanie najlepszych racji powinno stanowić - w odniesieniu do faktów - uzasadnienie wartości i norm postępowania (nie mają one być prawdziwe, ale słuszne). Samej normie przysługuje analogia kwalifikacji prawdziwościowej, a sądom charakter quasi-kognitywny, co chroni je przed zarzutem relatywizmu. Teza o uzasadnialności roszczeń normatywnych jest powiązana z tezą, że dobrze uzasadniona teza powinna być uznawana przez wszystkich, do których się odnosi. Uniwersalna ważność oznacza powszechność obowiązywania. Obiektywność kategorii wolności zostaje zastąpiona przez a priori faktyczności realności wspólnoty komunikacyjnej (wszyscy jesteśmy a priori zanurzeni w światach życia, uwarunkowanych historycznie). W tym sensie opiera się to na założeniu uwzględnienia gadamerowskich przedsądów (reguły muszą mieć odniesienie do światów życia - maksyma nie może być formułowana jak kategorie - musi odnosić się do praktycznego prawa - reguły dyskursu mają zawsze zastosowanie, ale muszą być wpisane w kontekst historyczny - wychodzę od konkretnych problemów).

Kant

test maksymy opiera się na potrójnej abstrakcji - przejście do faktycznej sytuacji życiowej potencjalnych adresatów. Przejście do faktycznego rzeczywistego dyskursu pomiędzy wszystkimi zainteresowanymi (modyfikacja testu maksymy Kanta).

test uniwersalizacji przekształcony zostaje w teorii dyskursu w faktyczny - rzeczywisty dyskurs (oznacza to konieczność aktywizacji obywateli w deliberacji i partycypacji publicznej).

władza praktycznego sądzenia (testowanie maksym) ulega transformacji w demokratycznie prowadzony dyskurs publiczny (zarzut Apla - Kant nie może uzasadnić moralności, bo koncentruje się tylko na jednostce - solipsyzm), którego celem jest wskazanie najlepszych racji za normą - kandydatką.

Punkt ciężkości tkwi na niemonologicznym - czyli intersubiektywnym uzasadnianiu, w miejsce transcendentalnej struktury intersubiektywnej pragmatyczności.

Habermas

formułuje dwie zasady - odpowiednio do dwóch momentów imperatywu:

Każda ważna norma musi spełnić warunek: konsekwencje i skutki uboczne, które każdorazowo (prawdopodobnie) wynikają z jej powszechnego zastosowania dla zaspokojenia interesów. Każdej jednostki mogą zostać zaakceptowane przez wszystkich zainteresowanych ( a konsekwencje preferowane od znanych alternatywnych możliwości regulacji)

Zasada dyskursu (D), która zakłada uzasadnialność:

Zgodnie z etyką dyskursu tylko wtedy norma może rościć sobie pretensje do słuszności, kiedy wszyscy spośród możliwych zainteresowanych jako uczestnicy praktycznego dyskursu osiągną (względnie osiągnąć mogą) zgodę co do tego, że ta norma jest ważna

Dopiero tak określona D gwarantuje bezstronność norm, która jest warunkiem dojścia do porozumienia.

Apel

dyskurs nie jest samowystarczalną, abstrakcyjną grą.

Podstawowym założeniem jest sytuacja pierwotna (argumentowania), bycia częścią wspólnoty, zawsze jesteśmy częścią wspólnoty komunikacyjnej

Norma obowiązuje wtedy, gdy jej skutki mogą zostać zaakceptowane bez przymusu przez wszystkich zainteresowanych

Działaj zawsze tak, jakbyś był członkiem idealnej wspólnoty komunikacyjnej

Każdy jest członkiem rzeczywistej, a także kontrfaktycznie - idealnej wspólnoty komunikacyjnej, co jest transcendentalnie doniosłe - uświadamia nam bycie członkiem rzeczywistej wspólnoty komunikacyjnej, z której język nie jest usuwalny. Bycie człowiekiem (homo communicativus) oznacza, że mamy wspólne formy wysuwania roszczeń normatywnych, możliwe jest zatem zawsze porozumienie.

Zdaniem Habermasa obowiązywanie powyższych reguł jest konstytuowane dla wszystkich aktów mowy (bez powszechności tych reguł nie moglibyśmy się komunikować - czyli: Kto argumentuje, ten uznaje implicite wszystkie roszczenia członków wspólnoty komunikacyjnej, które mogą być racjonalnie uzasadnione i sam zobowiązuje się usprawiedliwiać swoje roszczenie przez przedstawienie argumentów). Idealne warunki komunikacji generowane przez reguły dyskursu.

Kontrfaktycznie zakładane reguły - posiadają charakter idealny, który nigdy nie jest w pełni realizowalny

Jaki jest cel formułowania takich reguł?

Habermas

konieczne jest podejmowanie decyzji, nawet w sytuacji nieidealnej

Eksplikacja reguł ma charakter uzasadnienia principium uniwersalizacji

Alexy

wymagane idealne reguły mogą pełnić funkcję krytyczną względem rzeczywistych warunków, aproksymacja idealnej sytuacji jest możliwa

reguły stanowią konieczne założenia racjonalnej komunikacji praktycznej.

reguły idealnej komunikacji, trzy rodzaje:

    1. Reguły podstawowe odnoszą się do:

reguł logicznych (klasycznych i deontologicznych) mających zastosowanie do twierdzeń normatywnych (normalnie, logika dotyczy twierdzeń opisowych, ale nie u Alexego)

szczerości wypowiedzi, która jest konstytutywna dla komunikowania się konsekwentnego sposobu używania wyrażeń przez jednego rozmówcę

wspólnie i konsekwentnie ustalonego - wspólnego użycia wyrażeń przez różnych mówców.

    1. Reguły racjonalności (ogólna reguła uzasadniania, skorelowana z trzema regułami):

uniwersalistyczny wymiar dyskursu (każdy może wziąć w nim udział)

wolność dyskursu od wszelkiego przymusu

równość pozycji wszystkich uczestników dyskursu (nie ma uzasadnienia dla autorytetów).