Protisty (Protista) - jedno z pięciu wyróżnianych obecnie królestw organizmów żywych, obejmujące te eukarionty, które pozostały po wyłączeniu organizmów zaliczonych do królestwa zwierząt, roślin i grzybów, a więc jest to grupa parafiletyczna. Nie istnieje żadna zaawansowana ewolucyjnie cecha, która wyróżniałaby protisty od pozostałych eukariontów. Cechą większości to jednokomórkowa budowa o wielkości od 10 μm do kilku milimetrów , zdarzają się też wielokomórkowe, a nawet organizmy zbliżone do tkankowego poziomu organizacji. Zwyczajowo dzieli się protisty na zwierzęce, roślinopodobne i grzybopodobne, nie są to jednak grupy taksonomiczne. Protisty zwierzęce Budowa Protisty wykształciły pellikulę, czyli błonę komórkową podścieloną utworami błoniastymi (efekt: wzmocnienie całej konstrukcji). Jej dodatkową właściwością jest duża elastyczność pozwalającą na poruszanie się ruchem ameboidalnym. Komórki protistów wypełnia cytoplazma, najczęściej podzielona na zewnętrzną ektoplazmę oraz ulokowaną centralnie w komórce endoplazmę. Protisty mają różne "układy lokomocyjne" i poruszają się za pomocą pełzania, ruchów rzęsek i wici, ruchów błonki falującej.
Te organella komórkowe nie są w stanie przeciwstawić się prądowi wody i dlatego zaliczmy je do zooplanktonu lub fitoplanktonu. Odżywianie Protisty zwierzęce to przede wszystkim organizmy heterotroficzne. Wyróżniamy 3 rodzaje odżywiania heterotroficznego: fagocytoza , pinocytoza, wchłanianie Rozmnażanie się protistów Rozmnażają się przez podział komórki, czasem jednak spotyka się też rozród płciowy. Wielokomórkowce rozmnażają się za pomocą zarodników (zoospory). Protisty rozmnażają się:
Zmysły, wrażliwość Oddychanie Protisty na ogół oddychają tlenowo, prowadząc wymianę gazową całą powierzchnią komórki. Oddychanie beztlenowe - fermentacja występuje tylko u form pasożytniczych.
Regulacja osmotyczna Protisty słodkowodne są hiperosmotyczne (hipertoniczne) względem środowiska (woda napływa do nich). Wodniczki tętniące kurcząc się usuwają nadmiar wody z organizmu. Wydalanie Ponieważ protisty to małe organizmy, o względnie niskim tempie przemian i dużej powierzchni, wydalanie jest przeprowadzane w drodze dyfuzji.
Podział protistów zwierzęcych
Protisty zwierzęce Protisty zwierzęce były według starej klasyfikacji zaliczane do królestwa zwierząt, wchodząc w skład typu pierwotniaki (Protozoa). Są to organizmy jednokomórkowe odżywiające się cudzożywnie, na drodze endocytozy.
Podczas pinocytozy pobierane są substancje wielkocząsteczkowe (np. białka) rozpuszczalne w wodzie. Pinocytoza polega na tworzeniu wodniczek pokarmowych, które zostają w całości strawione przy udziale lizosomów. Fagocytoza umożliwia pobranie całych mikroorganizmów. Wodniczka pokarmowa nie ulega strawieniu, a ewentualne niestrawione Typ: Parabasalia (1n) Żyją najczęściej w jelitach zwierząt jako pasożyty lub współbiesiadnicy (komensale). v Jednokomórkowe v Poruszają się za pomocą wici, w tym jedna z nich może tworzyć błonkę falującą v Nie posiadają mitochondriów Przedstawiciele: rzęsistek (Trichomonas) wywołujący rzęsistkowicę - chorobę weneryczną
Typ: Kinetoplastida (1n) Do tej grupy należą zarówno protisty wolno żyjące, jak i pasożytnicze. v Jednokomórkowe v Zaopatrzone w wici, czasami w postaci błonki falującej v Obecność kinetoplastu - organelli podobnej do mitochondrium Przedstawiciele: świdrowiec gambijski (Trypanosoma gambiense) wywołujący śpiączkę afrykańską i przenoszony przez muchy tse-tse
Typ: Choanoflagellata 1n- Wiciowce kołnierzykowe Protisty swobodnie żyjące lub osiadłe.
v Posiadają aparat filtrujący, który tworzy wić i wysoki kołnierzyk v Odżywiają się głównie bakteriami v Występuje dodatkowe ciałko podstawowe leżące pod kątem prostym do ciałka podstawowego wici. Taki układ ciałek podstawowych jest spotykany w uwicionych komórkach zwierzęcych. v Grzebienie mitochondrialne są płaskie v Rozmnażają się wyłącznie bezpłciowo przez podział podłużny Przedstawiciele: morski wiciowiec kołnierzykowaty (Codosiga gracilis)
Typ: Apicomplexa 1n (Sporozoa) Organizmy wyłącznie pasożytnicze, które w związku z trybem życia wewnątrz komórek utraciły wiele organelli (np. wici). v Jednokomórkowe v Nie zdolne do fagocytozy v Posiadają pellikulę v Formy inwazyjne są haploidalne v Zachodzi mejoza postgamiczna v Mają tzw. wierzchołkowy zespół organelli ułatwiający im wnikanie do komórek żywiciela Przedstawiciele: Zarodziec malarii (Plazmodium) powodujący malarię, Toxoplasma gondii wywołujący toksoplazmozę. Cykl życiowy zarodźca malarii Żywicielem ostatecznym zarodźca malarii jest komar widliszka (Anopheles), a człowiek jest żywicielem pośrednim.
Etapy rozwoju: v Sporogonia - po zapłodnieniu, w wyniku podziału mejotycznego (mejoza postgamiczna) w ścianie jelita komara tworzą się liczne haploidalne postaci inwazyjne - sporozoity, które wędrują z krwią do ślinianek komara. v Schizogonia Etap pozakrwinkowy - sporozoity po dostaniu się do wątroby, śledziony człowieka zmieniają kształt na amebowate schizonty, które rozmnażają się bezpłciowo przez liczne podziały. Etap krwinkowy - schizonty atakują krwinki czerwone (erytrocyty), rozrastają się i dzielą się na liczne merozoity, atakujące następne krwinki. Wszystkie zaatakowane krwinki rozpadają się w tym samym czasie, powodując atak choroby. Niektóre przekształcają się w komórki macierzyste gamet - gametocyty. Gametogonia - gametocyty wnikają do przewodu pokarmowego komara, podczas picia krwi, przekształcając się w gamety, które po połączeniu tworzą zygotę -ookineta. Ta z kolei przechodzi podział mejotyczny, a potem wielokrotny mitotyczny w wyniku, którego powstają postacie inwazyjne sporozoity. Epidemiologia. Zapobieganie zimnicy polega głównie na biologicznym i chemicznym zwalczaniu komarów w różnych stadiach rozwojowych. Zapobieganie przedostawaniu się komarów do pomieszczeń mieszkalnych. Duże znaczenie ma chemioprofilaktyka (Meflochin = Lariam, Mefloquin: 250 mg raz na 7 dni; Arechin 1 raz w tygodniu 500 mg, kurację zastosować z 1 tygodniowym wyprzedzeniem wyjazdu do kraju w którym panuje zimnica). Osoby z anemia sierpowatą malarię przechodzą łagodniej lub nawet nie chorują, ponieważ zarodziec omija krwinki z mniejszą pojemnością tlenową. Cykl rozwojowy toksoplazmozy Szczególnie niebezpieczna dla rozwijającego się płodu, powoduje uszkodzenia mózgu. Morfologia. Pierwotniak z gromady Coccidia; ma kształt rogalikowaty, zaostrzony w przodzie ciała i wyposażony w aparat apikalny. Jądro leży centralnie. Biologia. Cykl rozwojowy. Pasożytuje w miocytach i w neuronach. Żywicielami są: człowiek, gryzonie, ptaki, psy, koty, przeżuwacze. Około 50% populacji ludzkiej jest zarażona tym pasożytem. Zakażenie następuje za pośrednictwem krwi (pracownicy rzeźni) i zanieczyszczonego cystami pożywienia oraz wody. Poważnym źródłem zakażenia jest surowe i półsurowe mięso zakażone cystami. Dzieci zakażają się najczęściej wkładając do ust przedmioty zanieczyszczone cystami i przytulając twarz do zakażonych zwierząt. Objawy toksoplazmozy. Istnieje kilka postaci klinicznych tej choroby: węzłowa (najczęściej u młodych ludzi i dzieci: powiększenie i bóle węzłów chłonnych, głównie karkowych, szyjnych i potylicznych, stan podgorączkowy lub gorączka), narządu wzroku (zmiany zapalne i zwyrodnieniowe w siatkówce i naczyniówce), neurologiczna (stan zapalny mózgowia, ropień mózgu, zmienność nastrojów, zaburzenia ruchowe, bóle głowy, niedowład połowiczy, padaczka), układowa (towarzyszy białaczkom, AIDS, nowotworom, szpiczakom, ziarnicy złośliwej, ponadto po przeszczepach i leczeniu sterydami nadnerczy), wrodzona (wiadomo), przewlekła (każda postać może przybrać charakter przewlekły: bóle mięśni, zaburzenia snu, bóle stawów, nadmierna potliwość), płucna i sercowa (zapalenie płuc, zapalenie mięśnia sercowego).
Pasożyt: Toksoplazmowiec Toxoplasma gondii Parazytoza: Toksoplazmoza Toxoplasmosis Epidemiologia. Profilaktyka: niespożywanie surowego mięsa, zwłaszcza podczas ciąży, unikanie kontaktu z kotami podczas ciąży. Unikanie piaskownic i gleb zanieczyszczonych odchodami zwierzęcymi, gównie kocimi (zagrożenie u dzieci i kobiet ciężarnych). Dbanie o czystość placów zabaw i zabawek (zapobieganie kontaktowi zwierząt z zabawkami dzieci). Dbanie o czystość pożywienia (warzywa, owoce).
Typ: Sarcodina 2n - Zarodniowe
v Jednokomórkowe v Nie mają wyraźnego wewnętrznego cytoszkieletu v Poruszają się ruchem pełzakowatym za pomocą nibynóżek Ameby (Amoebina) v Mają jedno albo wiele jąder v Posiadają jedną wodniczkę tętniącą (tylko słodkowodne) v Najczęściej żywią się bakteriami v Niektóre są pasożytami Otwornice (Foraminifera) v Wytwarzają wapienne pancerzyki v Są składnikiem planktonu morskiego v Niektóre posiadają symbiotyczne bruzdnice Promienice (Radiolaria) v Wytwarzają krzemionkowe pancerzyki v Są składnikiem planktonu morskiego v Niektóre posiadają symbiotyczne bruzdnice
Przedstawiciele: Pełzak okrężnicy (Entamoeba coli), Pełzak czerwonki (Entamoeba histolytica) wywołujący czerwonkę amebową. Pasożyt: Pełzak czerwonki Entamoeba histolytica Parazytoza: Czerwonka pełzakowa = pełzakowica Amoebosis Biologia. Kształt ciała zmienny, średnica 10-60 µm, wytwarza wypustki cytoplazmatyczne, dzięki czemu porusza się (pełzając). Posiada wodniczki pokarmowe, tętniące, jedno jądro i materiały zapasowe. Pożera krwinki czerwone i enterocyty. Występuje w dwóch formach: minuta (drobna 10-20 µm) i magna (wielka 30-60 µm). Forma mała ma zdolność tworzenia cyst, podczas gdy forma magna nie ma tej zdolności. Minuta odżywia się w świetle jelita grzybami i bakteriami. Magna jest pasożytem i fagocytuje komórki jelita. Rozmnażają się przez podział. Minuta tworzy cysty, które są wydalane z kałem. Zakażenie następuje po spożyciu wody lub pokarmu zanieczyszczonych cystami. W jelicie następuje ekscystacja - wydostanie się wielojądrowej (4) metacysty i podział jej na osobniki monokariotyczne (po mitozie 8 osobników). Objawy: bóle brzucha, kolki, gorączka, dreszcze, nudności, wzdęcia, biegunka z domieszką krwi, owrzodzenia jelit, brak apetytu, neurastenia. Przyśpieszone OB., powiększenie i bóle wątroby. W poważnym przebiegu dochodzi do rozdęcia jelita grubego, a nawet jego przedziurawienia (ostry brzuch), co grozi zgonem (50% śmiertelność). W razie przedostania się pełzaka do narządów miąższowych powstają ropnie, np. ropień wątroby. Diagnostyka: badanie kału i stwierdzenie obecności parazytów. Epidemiologia. Choroba występuje głównie w Afryce, Azji i w Ameryce. Profilaktyka polega na zachowaniu warunków higienicznych w pomieszczeniach mieszkalnych i sanitarnych. Należy pić wodę przegotowaną i spożywać czysty pokarm. Typ: Ciliata - Orzęski 2n
Żyją licznie w wodach słodkich i słonych, są to w większości sprawne drapieżniki lub filtratory. v Jednokomórkowe v Elastyczna pellikula (błona komórkowa z cytoszkieletem i alweolami) nadaje kształt komórce v Posiadają rzęski na całym ciele lub tylko w obrębie cytostomu, które służą do poruszania się, a u form osiadłych do napędzania pokarmu.
v Wodniczki tętniące mają swoje stałe miejsca i stałe kanały wyprowadzające ze wględu na obecność pellikuli v Występuje aparat jądrowy składający się z mikronukleusa (jądro diploidalne) i makronukleusa, który kieruje metabolizmem i wzrostem komórki v Rozmnażają się bezpłciowo przez podział poprzeczny. Przy czym mikronukleus dzieli się mitotycznie, makronukleus zaś po prostu przewęża się i rozdziela na dwie części (amitotycznie).
v Występuje proces płciowy - koniugacja, w którym dwa osobniki łączą się i wymieniają materiał genetyczny. · Połączenie dwóch orzęsków · Mejoza mikronukleusa (mejoza pregamiczna), stopniowy zanik makronukleusa · Zanikają trzy z czterech jąder haploidalnych w każdym z koniugantów · Mitoza jądra haploidalnego i powstanie pronukleusów · Przejście jąder migracyjnych do sąsiedniej komórki · Połączenie się pronukleusów i powstanie dwóch jąder diploidalnych o wymieszanym materiale genetycznym · Rozdzielenie pierwotniaków i podział mitotyczny jądra · Odtworzenie makronukleusa Przedstawiciele: pantofelek (Paramecium), wirczyk (Vorticella), trąbik (Stentor), didinium (Didinium), Entodinium żyje w pierwszej komorze żołądka przeżuwaczy umożliwiając trawienie celulozy.
Przebieg koniugacji u pantofelka
Choroby wywoływane przez protisty
Parabasalia
Rzęsistkowica - rzęsistek pochwowy (Trichomonas vaginalis)
Kinetoplastida
Leiszmanioza skórna (wrzód wschodni, pendynka)
Choanoflagellata
Lamblioza - wiciowiec Giardia intestinalis
Apicomplexa
Toksoplazmoza - Toxoplasma gondii
Sarcodina
Czerwonka pełzakowa (ameboza, pełzakowica) - pełzak czerwonki (Entamoeba histolytica)
Znaczenie protistów zwierzopodobnych Systematyka protistów Protisty zwierzęce były wg starej klasyfikacji zaliczane do królestwa zwierząt, w chodząc w skład typu pierwotniaki (Protozoa). Są to organizmy jednokomórkowe odżywiające się cudzożywnie, na drodze fagocytozy, pasożytnicze lub drapieżne.
Podział protistów roślinopodobnych samożywnych opisane w glonach
Protisty roślinnopodobne to jedno- lub wielokomórkowce, niekiedy na tkankowym poziomie organizacji. Charakteryzują się samożywnością, często pozyskaną odmiennymi sposobami (chloroplast "pozyskany" w wyniku symbiozy wtórnej).
Podział protistów grzybopodobnych Protisty grzybopodobne - kilka grup protistów zaliczanych kiedyś do grzybów, ale z nimi nie spokrewnionych. Wykazały to badania sekwencji DNA jednych i drugich.
|
7