w1 - pedagogika społeczna jako teoria edukacyjnego działania w środowisku (111004, 251004)

1. geneza pedagogiki społecznej w Polsce i na świecie

- na świecie:

• Adolf Diesterweg - 1834:

- pierwsze wprowadzenie do literatury pojęcia pedagogiki społecznej;

- tendencje do upowszechniania oświaty;

- wskazanie na potrzebę przygotowania nauczycieli do pracy w środowisku i na rolę szkoły w podnoszeniu ekonomicznego i kulturowego poziomu życia w środowisku;

- przygotowanie nauczycieli do złożonych zadań pomocy dziecku - zakres ten nazwany został pedagogiką społeczną;

• pedagogika społeczna - zrodzona jako refleksja teoretyczna i praktyczna działalności w środowisku, której podłoże stanowiły przemiany ekonomiczne, socjalne, edukacyjne i społeczno-kulturowe Europy i Ameryki;

• obecnie pedagogika społeczna rozumiana jako praca socjalna pomoc grupom społecznym, podobnie jak w Polsce, ale o znaczenie szerszym wymiarze;

- w Polsce:

• zainteresowanie problemami środowiska wychowawczego - XIX/XX w.

• potrzeba zainteresowania wynika z :

- uprzemysłowienia

- przeludnienia wsi;

- podejmowania pracy przez całe rodziny (w tym małoletnie dzieci)

- częstszych wypadków przy pracy

• pojawienie się problemów społecznych:

- opuszczenia lub osierocenia

- chuligaństwa

- przestępczości

- bezdomności

• rozpoczęcie pracy w środowiskach lokalnych; A. Głowacki - inicjator kolonii letnich (1879) dla dzieci najuboższych ze środowisk miejskich;

• H. Radliska:

- rozwój pedagogiki społecznej jako dyscypliny naukowej;

- zadaniem pedagogiki społecznej jest „przetwarzanie środowiska siłami człowieka w imię ideału”;

- 1908 - Krakowskie Towarzystwo Nauczycieli (referat o pedagogice społecznej):

• ukazywanie związku między pracą wychowawczą a wpływem środowiska

• postulat systematycznego poznawania środowiska w toku pracy wychowawczej

• uważanie, że poznanie wpływów środowiska jest podstawowym obowiązkiem pedagoga (nauczyciela)

2. okresy rozwoju polskiej pedagogiki społecznej:

1. 1908-1939 - kontynuacja - w latach 1939-1945:

• pierwsza próba sformułowania przedmiotu i zadań pedagogiki społecznej przez H. Radlińską w 1908 r. w pracy „ Z zagadnień pedagogiki społecznej”;

• okres tworzenia się podstaw teoretycznych pedagogiki społecznej w Polsce;

• głównym ośrodkiem rozwoju myśli pedagogiki społecznej - 1925 r. - Studium Pracy Społeczno-Oświatowej Wolnej Wszechnicy Polskiej w Warszawie;

• okres okupacji - tajne nauczanie w Wolnej Wszechnicy Polskiej;

1945-1980:

• etap pierwszy:

- 1945-50:

- początkowy etap kształtowania się pedagogiki społecznej w Polsce powojennej;

- katedra pedagogiki społecznej w Łodzi (Radlińska);

- etap kontynuacji dorobku sprzed wojny i próba adaptacji tegoż dorobku do nowych potrzeb społecznych i wychowawczych;

• etap drugi:

- 1950-56:

- przerwa w rozwoju pedagogiki społecznej;

- likwidacja katedry pedagogiki społecznej Uniwersytetu Łódzkiego;

- zakaz pracy np. dla Radlińskiej;

• etap trzeci:

- 1957:

- pierwszy zjazd pedagogów społecznych w Warszawie;

- utworzenie na UW Katedry Pedagogiki Społecznej pod kierownictwem R. Wroczyńskiego (obecnie A. Przecławska);

- reaktywacja pracy Katedry Pedagogiki Społecznej na UŁ - A. Kamiński;

• etap czwarty:

- powstanie nowych ośrodków (filia UW w Białymstoku - J. Izdebska)

- znaczące prace z pedagogiki społecznej;

- nowi badacze (T. Pilch);

1. lata 80.

• krytyczne reakcje pedagogów społecznych na początku (kryzys formacji politycznej) i pod koniec (przesilenie formacyjne) lat 80.;

• kontynuacja poszukiwań empirycznych i przemyśleń teoretycznych na ogół w obszarach dystansujących się do wydarzeń politycznych;

• definiowanie nowych obszarów zagrożeń społecznych;

• samokrytyka i tendencja do powrotu do źródeł;

• tworzenie nowych ośrodków pedagogiki społecznej (Olsztyn - Kawula, WSP w Zielonej Górze - Hajduk);

1. lata 90. i przełom XX/XXI w.:

• rozwój nowych obszarów badawczych pedagogiki społecznej;

- idee klasycznej pedagogiki społecznej / parafraza w obecnych czasach:

• podmiotowości / wpływ społeczności lokalnej;

• sprawiedliwości społecznej / nie tylko równe szanse ale i możliwości rozwoju;

• pomocniczości / nie opieka a wsparcie;

• edukacji społecznej / wpływ czynników społeczno-kulturalnych na wychowanie;

3. zakres, przedmiot zainteresowań i charakter pedagogiki społecznej:

- pedagogika społeczna koncentruje się na:

• środowisku życia jednostek i grup;

• działalności instytucji celowo powołanych do realizacji zadań wychowawczych;

- przedmiot zainteresowań:

• środowisko wychowawcze (środowisko życia);

• teoria kształtowania środowiska oraz teoria środowiskowych uwarunkowań edukacyjnych i rozwojowych człowieka;

- cel:

• edukacja środowiskowa;

- charakter:

• teoria praktycznego działania - dostarcza teorii do działania praktycznego;

• empiryczny - oparcie na badaniach empirycznych, wnioskowaniu indukcyjnym;

- zadania:

• rozpoznanie, dokonanie opisu i oceny postępowania społeczno-wychowawczego środowisku -> w drodze analizy faktów;

• projektowanie działalności społeczno-pedagogicznej, kulturalnej, socjalnej -> w drodze wypracowania wzorów w rzeczywistości pożądanej;

4. kierunki zainteresowań pedagogiki społecznej:

- aktualne problemy społeczne:

• Stanisław Kawula;

• W. Warzywoda-Kruszyńska;

• B. Matyjas;

- badania historyczne o charakterze pedagogicznym:

• W. Theiss - Zniewolone dzieciństwo;

• K. Junchiłł;

- animacja społeczno-kulturowa w środowisku:

• A. Przecławska;

- czas wolny i uczestnictwo w kulturze:

• A. Przecławska;

• A. Zawadzka;

• M. Wawrzak-Chodaczek;

- edukacja międzykulturowa:

• Nikitorowicz;

• T. Lewowicki;

• T. Pilch;

- praca socjalna:

• B. Kromolicka;

• E. Marynowicz-Hetke;

• (E. Kantowicz);

- rodzina (warunki życia rodziny, przemiany rodziny, sytuacja życiowa dziecka w różnych typach rodzin):

• J. Izdebska;

• K. Marzec-Holka;

- dziecko i dzieciństwo:

• J. Izdebska;

• B. Smolińska-Theiss (żona) - Dzieciństwo w małym mieście;

- pedagogika zdrowia:

• E. Syrek;

- media i multimedia:

• J. Izdebska;

• M. Braun-Gałkowska;

- metodologia pedagogiki społecznej:

• T. Pilch;

w2 - środowisko życia współczesnego człowieka i jego komponenty (081104, 221104, 061204)

1. środowisko: pojęcie, istota, cechy współczesnego środowiska:

- środowisko:

• Radlińska - zespół warunków, wśród których bytuje jednostka i czynników kształtujących jej osobowość oddziałujących stale lub przez dłuższy czas;

• Wroczyński - składniki struktury otaczającej człowieka, które działają jako zespół bodźców i wywołują określone reakcje psychiczne;

• środowisko - źródło zewnętrznych bodźców rozwojowych wywołujących określone zmiany w psychice i osobowości człowieka i umożliwiających harmonię z otoczeniem;

• pedagodzy - elementy otaczającej struktury przyrodniczej, społecznej, kulturalnej, które oddziałują na jednostkę stale lub krótko, lecz ze znaczną siłą jako samorzutny, nieintencjonalny lub zorganizowany, intencjonalny system bodźców;

- środowisko społeczne - Wroczyński - układ złożonych i bogatych form wewnętrznego funkcjonowania i oddziaływania społecznego;

- elementy środowiska społecznego:

• ludzie i stosunki społeczne - struktura społeczna;

• ludzie i doświadczane przez nich interakcje społeczne;

- środowisko wychowawcze:

• ujęcie wąskie - Wroczyński, Kamiński - zamierzony, ukierunkowany na osiągnięcie określonych celów wychowawczych, system bodźców tworzących środowisko wychowawcze; wyodrębnia się w nim zespół działań celowych, dążąc do poznania i pomiaru elementów tego środowiska;

• ujęcie szerokie - Sośnicki - ogół sytuacji wychowawczych, zawierających zarówno wpływy i bodźce środowiskowe celowo zorganizowane jak też samorzutne, okazjonalne;

- aktualne ujęcie środowiska wychowawczego - Przecławska - zgodnie z nurtem pedagogiki humanistycznej (przyjmującej podmiotowość procesu wychowania, wychowanie jako pomoc w rozwoju) środowisko wychowawcze tworzone jest nie tylko przez instytucje wychowawcze, edukacyjne, opiekuńcze, kulturalno-oświatowe, duże zbiorowości w tym małe grupy społeczne, wspólnoty ale przede wszystkim przez kulturę stosunków międzyludzkich i świat symboli kulturowych, w których człowiek żyje;

- środowisko kulturowe - tworzą określone dobra, wartości materialne i symboliczne przekazywane, udostępniane jednostkom przez inne osoby, grupy społeczne, instytucje w celach poznawczych, rekreacyjnych zmierzających do wywoływania określonych przeżyć, reakcji, postaw;

- ścisły związek środowiska wychowawczego ze środowiskiem kulturowym;

- cechy współczesnego środowiska wychowawczego:

• globalna wioska - świat się zmniejsza przez rozwój różnych form komunikacji bez granic (państw, kontynentów); rozwój nowych technologii, wzajemnych powiązań gospodarczych, politycznych, kulturowych; środowisko wychowawcze to nie tylko bezpośrednie otoczenie ale wszystko co dociera dzięki przekazowi pośredniemu;

• coraz większe zróżnicowanie współczesnego świata (gospodarcze, polityczne, religijne, kulturowe); w obrazie współczesnego środowiska wychowawczego dominuje zróżnicowanie, różnorodność, wielość wpływów, oddziaływań;

• otwartość na wpływy z zewnątrz, dynamika, spontaniczność oddziaływań, ale również ambiwalentny charakter wielu wpływów środowiskowych;

• środowisko wychowawcze tworzą instytucje wychowania pośredniego (masmedia, multimedia); stwarza to szanse rozwojowe lecz także zagrożenia w sferze zdrowia, rozwoju poznawczego, emocji, społeczeństwa zwłaszcza dzieci i młodzieży;

2. poznanie i badanie środowiska wychowawczego:

- badania nad środowiskiem od XVIII w.; intensywny ich rozwój od poł. XIX w.;

- analiza środowiskowa w różnych dyscyplinach naukowych z różnych punktów widzenia:

- pierwszeństwo - nauki przyrodnicze - Darwin, Lamarc:

- rola środowiska w rozwoju świata organicznego;

- opracowanie metody badań środowiskowych opartej na ustalaniu podstawowych faktów, dających możliwość określania relacji między poszczególnymi funkcjami i cechami organizmów żywych a środowiskiem;

- nauki medyczne (bardzo praktyczny aspekt podejścia do środowiska) - postęp medycyny i postęp nauk biologicznych (równoległy) pozwoliły na ukazanie ścisłego związku między stanem zdrowia człowieka a środowiskiem;

- pierwsze badania środowiska społecznego miały cel praktyczny - związany z akcjami charytatywnymi osób usiłujących łagodzić skutki nędzy, ubóstwa, włóczęgostwa, żebractwa;

- XIX w. - Towarzystwo Filantropijne:

• różne formy pomocy; w obrębie ich podejmowano próby analiz związanych z warunkami życia ludności pracującej;

• powstałe opracowania (Anglia, Francja) przyczyniły się do rozwoju metod badań środowiskowych;

- ogromny wkład w metodologię badań środowiskowych - Fryderyk La Play:

• inżynier górnik,

• ośrodki górnicze we Francji -> poznawanie warunków życia osób pracujących w kopalniach -> katastrofalne warunki życia -> negatywna ocena -> program reform społecznych;

• śladami przyrodników - nadanie badaniom społecznym konkretnej postaci -> wyraźne określenie badanych faktów i zjawisk społecznych;

• fakt = rodzina;

• opracowanie dokładnego schematu badania rodziny:

- środowisko geograficzne i społeczne rodziny;

- dochody rodziny;

- sposób życia, mieszkanie;

- historia rodziny, budżet rodziny;

• monografia rodziny stworzona za pomocą techniki obserwacji oraz wywiadu w rodzinie i poza rodziną;

- Anglia:

• zmiany społeczne (uprzemysłowienie);

• tendencje reformatorskie i działania filantropijne;

• Ch. Booth - 17-tomowe dzieło „O ludności Londynu” - 1892 r, - oparte na opisie oficjalnych dokumentów (informacji uzyskanych od inspektorów, nauczycieli, lekarzy, spisów ludności);

- Polska:

• Radlińska - systematyczne poznawanie środowiska w toku działań pedagogicznych; poznawanie wpływów i warunków środowiskowych jest podstawowym obowiązkiem pedagoga;

• propozycja metody rozpoznania środowiska - metoda systematycznej obserwacji pedagogicznej (obserwacja swobodna i planowa);

• wprowadzenie miernika (podstawowe narzędzie badawcze - badanie stosunku osiągnięć planowanej działalności wychowawczej do wzorca);

3. strategie badawcze pedagogiki społecznej:

1. pozytywistyczna - ilościowa:

• dominująca w naukach społecznych (psychologia, socjologia, pedagogika);

• przykład: kwestionariusz wywiadu, ankiety;

• przedmiotowe traktowanie uczestników badania;

• wyniki dotyczą liczby osób, procentów osób;

• wyniki w formie tabeli, wykresu;

• metody badawcze:

- sondaż diagnostyczny;

- eksperyment pedagogiczny;

- metoda indywidualnych przypadków;

- monografia - rozpoznanie i charakterystyka;

• przykładowe techniki badawcze:

- ankieta;

- wywiad;

- badanie projekcyjne;

• metoda -> technika -> narzędzie badawcze;

• sondaż diagnostyczny -> wywiad, obserwacja, rozmowa, techniki socjometryczne -> kwestionariusz wywiadu;

• cel metody ilościowej - wykrycie ogólnych prawidłowości;

• analiza ilościowa - stosowanie konkretnych kroków procesu badawczego;

• etapy procesu badawczego:

1. określenie przedmiotu,

2. określenie celu

3. analiza literatury

4. określenie problemów badawczych (pytanie),

5. określenie hipotezy badawczej (założenie co do efektów)

6. określenie zmiennych, wskaźników

7. przeprowadzenie badania

8. zliczenie wyników

9. prezentacja

10. weryfikacja hipotezy

11. wnioski

• badanie rodziny (pomiar rodziny) - analiza konkretnych czynników:

- czynniki społeczno-ekonomiczne:

• struktura rodziny (pełna, niepełna, liczba osób);

• poziom wykształcenia;

• praca zarobkowa, zawodowa;

• sytuacja materialna (poziom dochodu: wysoki, średni, niski);

• sytuacja mieszkaniowa (korzystna, średnia, niekorzystna)

- czynniki kulturalne (Kawula):

• poziom wykształcenia (występuje częściej niż w części społeczno-ekonomicznych);

• dostęp do mediów;

• częstotliwość korzystania z kultury wysokiej;

• sposoby spędzania czasu wolnego;

- czynniki psychopedagogiczne:

• relacje w rodzinie;

• atmosfera życia rodzinnego (stosowanie nagród i kar);

1. fenomenologiczna - jakościowa:

• skupienie na osobie badanej - badacz dostosowuje się do sytuacji, osoby badanej i jej wypowiedzi (pytanie = problemy + dodatkowe pytania);

• niewielka liczba osób badanych;

• solidne przygotowanie badacza;

• metody:

- biograficzna;

- indywidualnych przypadków;

- obserwacja uczestnicząca;

- jakościowa analiza tekstów;

• niemożność uogólniania - badania sytuacyjne (tu i teraz);

• badacz winien starać się stworzyć partnerską relację z badanym;

w3 - rodzina jako środowisko życia, w kontekście wychowawczym (201204, 170105, 210205, 070305, 210305)

1. historia rodziny na przestrzeni wieków:

- typy rodzin na przestrzeni wieków:

• tradycyjna - występująca w społeczeństwie tradycyjnym związanym z agrarnym typem społeczeństwa, dominująca do XVIII w.; cechy:

- autorytaryzm;

- sakralność;

- trwałość;

- stabilność;

- wielodzietność;

- wielopokoleniowość;

- wielofunkcyjność;

• industrialna (przemysłowa) - związana z modernizmem społeczeństw w XIX w.; cechy:

- mała;

- niestała;

- bardziej laicka;

- mobilna;

- oparta na miłości;

- z ograniczonymi funkcjami, z których osobowe stały się najważniejsze;

2. rodzina w ponowoczesnym świecie:

- lata 60. XX w. - początki społeczeństw ponowoczesnych;

- nowe formy życia rodzinnego oraz zmiany jakościowe;

- dynamiczny rozwój rodziny - przejście od epoki klanów, rodów przez epokę rodziny do epoki indywidualizmu;

- „czasy ponowoczesne wymagają od wszystkich tego, czego w przeszłości wymagano od niewielu” - Beck:

• prowadzenia niezależnego życia;

• manifestacji indywidualizmu;

- w ponowoczesności eksponuje się:

• jakość relacji;

• intymność;

• seksualność;

• anonimowość;

• postrzeganie innych przez pryzmat własnego Ja;

• indywidualność osób, ich emocje, uczucia, specyficzne potrzeby (a nie rodzina jako interes, instytucja);

- cecha ponowoczesności - indywidualizacja;

- teorie opisujące przeobrażenia odnoszą się do czterech płaszczyzn we współczesnym świecie:

1. technologiczno-informacyjna - związana z wiedzą, postępem, nauką;

2. ekonomiczna - powstawanie nowych sektorów gospodarki: usługi, nauki, informacji; aktywizacja społeczna kobiet;

3. społeczna - nowe ruchy społeczne; rewolucja seksualna i feministyczna; przeobrażenia w małżeństwie i rodzinie; osłabienie więzi społecznej i zaufania społecznego; indywidualizacja;

4. kulturowe - nowe wartości, normy, prądy, ideologie; tożsamość ponowoczesna; nowa seksualność; badacze (Barman, Kastels, Giddens, Faucault);

3. podstawowe określenia i ujęcia rodziny:

- ujęcia tradycyjne:

• rodzina jako grupa społeczna:

- podobna do innych grup społecznych, ale różniąca się też specyficznymi cechami;

- grupa podstawowa, mała, pierwotna, bezpośrednie interakcje między członkami;

- członkowie posiadają wspólne cele, podobne normy moralno-społeczne, zasady, poczucie odrębności swojej grupy w stosunku do innych grup społecznych;

- swoista struktura i specyficzne zasady funkcjonowania;

- cechy:

• sposób wchodzenia do grupy;

• podział międzypokoleniowy;

• brak wyraźnego przywództwa;

• wspólne nazwisko (zwykle);

• wspólne własności, miejsce zamieszkania;

- istota - szczególny układ więzi opartej na powiązaniu emocjonalnym i trwałości;

• rodzina jako instytucja:

- pierwsze zadanie - wobec społeczeństwa - przygotowanie do pełnienia ról, przekazanie norm i wartości;

- drugie zadanie - wobec członków rodziny - wychowanie indywidualne;

- cechy instytucjonalne;

- element skomplikowanego systemu wzajemnych powiązań między rodziną jako mikrostrukturą a społeczeństwem jako makrostrukturą;

• rodzina jako środowisko wychowawczo-kulturowe:

- rodzina jako środowisko wychowawcze:

• odchodzi się od tego ujęcia;

• przekazuje normy, zasady, wartości w sposób bezpośredni i pośredni;

• środowisko specyficzne, intymne, indywidualne, bezpośrednie;

• tworzy warunki do rozwoju i wychowania;

• miejsce pierwszego kontaktu, pierwszych więzi psychicznych;

- rodzina jako środowisko kulturowe - przez preferowany styl życia, tradycje, zwyczaje, nawyki wprowadza dziecko w świat kultury i stymuluje jego rozwój kulturalny;

• rodzina jako wspólnota:

- w kontekście humanistycznego nurtu pedagogiki;

- emocjonalny aspekt wspólnoty jest niepowtarzalny w innych grupach;

- więzi łączące członków są silne, wielostronne;

- również wspólnota majątkowa, wspólnota więzi;

- ujęcia i określenia w kontekście ponowowczesnym:

• rodzina w ujęciu strukturalnym:

- skład i członkostwo w grupie;

- definicje przyjmują minimum;

- rodzina - minimum 1+1; biologicznie ze sobą powiązana i mająca wspólne miejsce zamieszkania;

- małżeństwo - związek kobiety i mężczyzny, którzy uformowali akceptowany aspołecznie związek i którzy wspólnie zamieszkują;

• rodzina w ujęciu funkcjonalnym:

- podkreśla cele i funkcje wobec członków i społeczeństwa;

- rodzina - minimum 1+1 i więcej, realizująca podstawową funkcję socjalizacyjną i funkcję intymności, zaspokaja potrzeby fizyczne i psychiczne; relacje w małżeństwie są normatywnie określone;

- małżeństwo - związek kobiety i mężczyzny, którzy uformowali akceptowany aspołecznie związek i którzy wspólnie zamieszkują;

• rodzina w ujęciu inkluzywnym (otwartym):

- podkreśla znaczenie relacji między członkami grupy;

- rodzina - grupa dorosłych i dzieci podtrzymujących wzajemne relacje, uczucia i więzi;

• rodzina w ujęciu uniwersalnym:

- rodzina - grupa pokrewieństwa normatywnie określona, o zadaniach prokreacyjnych i socjalizacyjnych;

- grupa pokrewieństwa;

- rodzina - monoparentalne, z dziećmi adoptowanymi i poczętymi w związku;

- rodziną nie jest para bezdzietna;

- małżeństwo - normatywnie określony związek między kobietą i mężczyzną;

4. kierunki postrzegania znaczenia rodziny:

1. rodzina jako podstawowa, niezmienna wartość:

• Adamski, Dyczewski, Izdebska, Makowski;

• teza oparta na koncepcji R. Ingleharta;

• jednostkowe wybory odzwierciedlają otoczenie społeczno-kulturowe i trening socjalizacyjny;

2. rodzina jako instytucja „przetrwania” w sytuacjach zagrożenia (bieda, bezrobocie, chaos społeczny, zmiany);

3. rodzina zmierza w kierunku zmian wyznaczanych przez społeczeństwo ponowoczesności; zmiany dotyczą młodych w sferze demograficznej (nasilenie rozwodów i zmiana ich przyczyn, spadek liczby urodzeń, wzrost kohabitacji, urodzeń pozamałżeńskich);

5. znaczenie rodziny:

6. wybrane teorie wyjaśniające obraz współczesnej rodziny i małżeństwa:

- szeroko rozumiane przeobrażenia współczesnych społeczeństw wywierają wpływ na socjologiczno-pedagogiczny i demograficzny obraz rodziny;

- nowe teorie - ponowowczesne (zgodnie z wyodrębnioną fazą rozwoju społeczeństw) ogniskują się na wyjaśnianiu i badaniu różnorodności form życia małżeńskiego, rodzinnego oraz jego przemian jakościowych;

- po raz pierwszy akcentuje się indywidualność, emocje, uczucie, specyficzne potrzeby;

- cecha ponowoczesności - indywidualizacja;

- teorie opisujące przeobrażenia odnoszą się do czterech płaszczyzn we współczesnym świecie:

1. technologiczno-informacyjna - związana z wiedzą, postępem, nauką;

2. ekonomiczna - powstawanie nowych sektorów gospodarki: usługi, nauki, informacji; aktywizacja społeczna kobiet;

3. społeczna - nowe ruchy społeczne; rewolucja seksualna i feministyczna; przeobrażenia w małżeństwie i rodzinie; osłabienie więzi społecznej i zaufania społecznego; indywidualizacja;

4. kulturowe - nowe wartości, normy, prądy, ideologie; tożsamość ponowoczesna; nowa seksualność; badacze (Barman, Kastels, Giddens, Faucault);

- najwięcej zmian zaszło w dwóch ostatnich płaszczyznach;

- teoria drugiego przejścia demograficznego - Van de Kaa - czynniki przemian dotychczasowego obrazu rodziny i małżeństwa:

1. zmieniająca się rola kobiet:

- dobra żona i matka ->

- superwomen ->

- invisible women (dostosowujące się: przejmowanie roli mężczyzn, lansowanie nowych modeli socjalizacyjnych);

2. postęp medycyny:

- zwiększenie długości życia;

- polepszenie jakości zdrowia;

3. zmiany techniczne w gospodarstwie domowym (AGD, telefon, samochód);

4. zmienione postawy (rola mediów, hipermediów - opinia publiczna bardziej otwarta, tolerancyjna);

5. większość współczesnych ludzi przejawia przynajmniej powierzchowną tolerancję w stosunku do różnorodnych zachowań;

7. przemiany życia małżeńsko-rodzinnego:

- przeobrażenia małżeństwa i rodziny:

• zmniejszenie znaczenia małżeństwa jako formy współżycia na rzecz kohabitacji i innych form życia małżeńsko-rodzinnego;

• przejście od modelu rodziny „dziecko z rodzicami” do modelu „rodzice z dziećmi”;

• przejście od antykoncepcji zapobiegawczej do świadomej prokreacji;

• przejście od homogenicznych (jednorodnych) typów rodzin i gospodarstw domowych do różnych form (zróżnicowanych, różnorodnych);

- zmiany socjo-psychologiczne i demograficzne w sferze życia małżeńsko-rodzinnego:

• zmiany w zakresie równości płci;

• zmiany w traktowaniu dziecka (Polska - dziecko jako wartość nadrzędna, traktowanie podmiotowe, wychowanie jako wspieranie rozwoju, wspomaganie, ukierunkowywanie);

• wzrost znaczenia jakości życia emocjonalnego i seksualnego (rozdzielenie funkcji prokreacyjnej od seksualnej);

• ograniczenie funkcji rodziny (wyeksponowanie funkcji emocjonalnych);

• racjonalność i indywidualizacja zachowań;

• określenie się w kategoriach własnego Ja, a nie rodziny (atomizacja życia, pogłębianie się osamotnienia człowieka);

• wzrost społecznej akceptacji kohabitacji wśród innych, która pojawia się w różnych fazach życia;

• samotne - zaplanowane rodzicielstwo;

• wzrost liczby rodzin monoparentalnych;

• wzrost akceptacji związków homoseksualnych;

• miłość jako postawa zawarcia związku małżeńskiego;

• stabilność i trwałość rodziny ulega osłabieniu (rozwód jako prawo jednostki do godnego życia; posiadanie dzieci nie gwarantuje trwałości związku);

• wczesne opuszczanie domu rodzinnego i tendencje odwrotne;

• spadek współczynnika dzietności;

• zwiększony zakres dobrowolnej bezdzietności;

• opóźnienie wieku urodzenia dziecka; spadek płodności zwłaszcza kobiet;

• opóźnienie zawarcia związku małżeńskiego (kobiety - 24 lata; mężczyźni - 26 lat);

• wzrost jednoosobowych gospodarstw domowych (single);

• powstawanie alternatywnych form życia rodzinnego i małżeńskiego;

8. alternatywne formy życia małżeńsko-rodzinnego:

- concubare [spać razem] łac.;

- cohabitation [być razem] fr.;

- rodziny monoparentalne;

- single;

- związki homoseksualne;

w4 - czynniki zaburzeń prawidłowego funkcjonowania rodziny (210305)

1. trudna sytuacja materialna rodziny:

- ubóstwo;

- bezrobocie;

- wielodzietność;

2. dezorganizacja struktury - rodziny niepełne:

- rodziny stale niepełne:

• z powodu śmierci rodzica;

• z powodu rozwodu, separacji, porzucenia;

• niepełne biologicznie (dzieci pozamałżeńskie, bez ojców);

- rodziny czasowo niepełne:

• z powodu migracji zagranicznej;

• z powodu pobytu rodzica w zakładzie karnym;

• z powodu długotrwałego leczenia;

3. dezintegracja rodziny w sferze kontaktów interpersonalnych:

4. elementy patologii społecznych w życiu rodziny:

5. mediatyzacja życia rodziny:

w5 - migracje zagraniczne - zarys problematyki (040405, 250505)

1. zarys historii migracji zagranicznych na świecie i w Polsce:

- na świecie w historii ruchów migracyjnych wyróżniono fazy przemieszczeń - pierwowzory współczesnych migracji:

1. człowiek vs natura:

- czasy pierwotne i początki Antyku;

- przyczyny: konieczność zdobywania pożywienia; pojawienie się osadnictwa, wystąpienie różnic między ludami;

2. człowiek vs prowincjonalizm:

- Antyk;

- migracje w celu zakładania kolonii, zdobywania ziemi i niewolników, przemieszczania związane z wojnami, podbojami;

3. człowiek vs okowy:

- od Średniowiecza do Wielkich Odkryć Geograficznych:

- ekspansja terytorialna;

- wielkie migracje;

- przeobrażenia religijne, gospodarcze, społeczne, polityczne i ich konsekwencje;

- wojny i prześladowania - uchodźstwo polityczne;

- eksplozja demograficzna - pocz. XVIII w.;

- migracje z przeludnionych bogatych krajów (Anglia) do biedniejszych lecz oczekujących na szanse rozwoju;

4. człowiek vs ekonomia polityczna:

- od XIX w. do końca II. wojny światowej;

- rewolucja przemysłowa, powstanie nowych społeczeństw;

- migracje „za chlebem” - najuboższe masy społeczności europejskiej;

- migracje prześladowanych Żydów - pod koniec okresu;

5. człowiek vs neomerkantylizm:

- powojenny;

- ruchliwość przestrzenna w obrębie kontynentu i zamorska kształtowała się wahadłowo;

- w Polsce:

• powszechne migracje zaczęły się w XVIII w. i miały podłoże polityczne, skierowane głównie do krajów Europy Zachodniej;

• powstanie kościuszkowskie - pierwsza masowa migracja do USA o charakterze politycznym;

• XIX/XX w. - migracje „za chlebem” - uboga cześć społeczeństwa (przeludnienie wsi, powolny rozwój przemysłu)

• 1939-1944 - przemieszczenia o charakterze przymusowym;

• 1944-1980 - intensywne migracje bezpośrednio po wojnie (osoby pochodzenia niemieckiego, żydowskiego, repatrianci z Rosji);

• lata 70. - migracje zarobkowe;

• lata 80. - migracje zarobkowe + migracje polityczne i kreacyjne (pracownicy naukowi);

• lata 90. - liberalizacja polityki paszportowej; nowe typy migracji - sezonowa, wahadłowa;

2. rodzaje migracji zagranicznych:

- kryteria podziału:

• przyczyna:

- zarobkowa;

- polityczna;

- ekologiczna;

• miejsce:

- zamorska;

- kontynentalna;

• czas:

- stała;

- okresowa;

- wahadłowa;

• charakter podejmowanej decyzji:

- planowa;

- spontaniczna

• charakter prawny:

- legalna;

- nielegalna;

- Cieślak Marian - ze względu na czas trwania:

• stałe:

- ONZ - powyżej jednego roku;

- wyjazd z zamiarem pozostania;

• czasowe:

- okresowe;

- sezonowe - trwają w określonym czasie;

- wahadłowe - od sezonowych różnią się czasem trwania orz większą systematycznością;

- uczestników zjawiska, które charakteryzuje zagraniczną mobilność Polaków określa się jako ludzi na huśtawce;

3. teoretyczne aspekty przemieszczeń ludności:

- migracja - proces przemieszczeń przestrzennych ludzi, zmiany miejsca zamieszkania, pobytu osób, które przenoszą się z miejsca pochodzenia (wyjazdu) do miejsca przeznaczenia (przyjazdu);

- teorie wyjaśniające migracje:

• teoria neoklasyczna - najczęściej cytowana:

- model makro:

• migracja spowodowana jest przez geograficzne różnice w podaży i popycie na pracę;

• różnice w płacach powodują że osoby z krajów o słabej sytuacji ekonomicznej emigrują do krajów o wysokiej sytuacji ekonomicznej;

- model mikro - jednostka podejmuje decyzję o migracji gdy bilans kosztów i zysków wynikających z migracji będzie dodatni;

• nowa ekonomiczna teoria migracji - decyzja o migracji podejmowana jest nie przez jednostki działające w izolacji, ale przez gospodarstwa domowe;

• teoria sieci powiązań (network theory):

- sieć osobistych powiązań - istotna w rozwoju migracji;

- P. Bourdieu - koncepcja kapitału społecznego istniejącego obok kapitału ekonomicznego i kulturowego;

4. konsekwencje zarobkowych migracji zagranicznych w środowisku lokalnym:

- powstanie miejscowości migranckich - wyjeżdżanie w celach zarobkowych: Siemiatycze, Bielsk, Mońki, Zambrów; mentalność ukierunkowana na wyjazd za granice lub radzenie sobie z kłopotami materialnymi wyjazdem;

- społeczność wysyłająca ma na celu podwyższenie stopy życiowej ludności, ewentualnie podtrzymywanie wcześniej osiągniętego poziomu życia przez:

• stworzenie lub modernizację warsztatu pracy (traktor, samochód, sklep);

• poprawę warunków mieszkaniowych;

• zakup dóbr konsumpcyjnych;

• wytworzenie się sfery usług - usługi transportowe, opiekuńcze, pośrednictwo pracy;

• obniżenie stopy bezrobocia;

- marginalizacja migrantów - określanie jako „ludzi na huśtawce”;

5. rodzinne konsekwencje migracji zagranicznych:

- pozytywne i negatywne konsekwencje - Danilewicz:

- ogromne zróżnicowanie rodzin; niejednorodność;

- typy rodzin migracyjnych ze względu na kryterium czasu i osoby nieobecnej:

• rodziny czasowo niepełne z powodu migracji jednego rodzica;

• rodziny czasowo niepełne z powodu migracji obojga rodziców jednocześnie;

• rodziny stale niepełne

- przed migracją;

na skutek migracji (rozwód, porzucenie, separacja);

- typy rodzin migracyjnych ze względu na kryterium nieobecności przedstawicieli poszczególnych pokoleń:

• za granicą są przedstawiciele najstarszego pokolenia;

• za granicą są przedstawiciele młodszego pokolenia;

• za granicą są przedstawiciele kilku pokoleń;

- sytuacja życiowa dziecka w rodzinie migracyjnej uzależniona od:

• typu rodziny;

• czasu i miejsca pobytu rodzica;

• wieku dziecka

• jakości i częstotliwości kontaktów;

ekologiczna teoria środowiskowa Urie Bronfenbrennera:

- teoria ukazująca powiązanie między jednostką a poszczególnymi elementami jej otoczenia:

- przykłady:

• gniazdo ptaka - leży tam jajko (dziecko) i wokół niego są różne elementy gniazda;

• tafla wody i rzucane na nią kamienie (dziecko) a wokół tworzą się kręgi tzw. środowiskowe;

- cztery sfery z których składa się środowisko, kręgi które otaczają dziecko:

1. mikrosystem - rodzina, grupa rówieśnicza;

2. mezosystem - relacje między mikrosystemami;

3. egzosystem - warunki i sytuacje społeczne;

4. makrosystem - ekonomia, gospodarka, polityka, kultura;

w6 - praca socjalna jako obszar zainteresowań pedagogiki społecznej (250505)

ewolucja problemów społecznych:

- Starożytność:

• różnice między ludnością miejską a wiejską; bogaci - biedni;

• migracje;

• prostytucja;

• problemy ludzi starych;

• zapomogi biednym dzieciom;

• rozdawanie okazjonalnych darów;

- Średniowiecze:

• nierówności;

• choroby, niepełnosprawność;

• działalność charytatywna;

- Renesans:

• dziedziczenie przynależności społecznej i materialnej;

• lokalne epidemie;

• wojny;

• domy pomocy dla zdemoralizowanych;

- Oświecenie:

• pielęgniarki, lekarze;

• Deklaracja Praw Człowieka;

- XIX w.:

• problemy społeczne i warunków pracy;

• rozwój oświaty;

• powstawanie ruchu związkowego;

• systemy ubezpieczeń socjalnych;

- międzywojnie:

• ruchy na rzecz demokracji;

• nacisk na ustawy z problematyki społecznej;

praca socjalna:

- elementy wspomagania istniały od zarania ludzkości;

- o pracy socjalnej mówi się od XIX w. (M. Richmond);

- praca socjalna - wspieranie, wspomaganie jednostki w sytuacji w jakiej się znalazła, wskazanie drogi wyjścia z takiej sytuacji;

- praca socjalna - profesjonalne działanie społeczne realizowane w określonym czasie i przestrzeni; ukierunkowane na pomoc jednostkom, grupom lub zbiorowościom;

- praca socjalna koncentruje się na:

• wzmacnianiu zdolności do rozwiązywania problemów, radzenia sobie w trudnych sytuacjach i rozwoju osobowego;

• skutecznym interweniowaniu na rzecz jednostek i grup najsłabszych, dyskryminowanych, marginalizowanych;

• sprzyjaniu efektywnemu, humanitarnemu działaniu służb zapewniających jednostkom, grupom lub zbiorowościom środki, świadczenia i możliwości pomocy;

• tworzeniu nowych lub ulepszaniu istniejących systemów zapewniających pomoc i trafniej zaspokajających oczekiwania podopiecznych i klientów;

- cele pracy socjalnej:

• ratowniczy - zapewnienie podstawowych warunków do życia, tym którzy są ich pozbawieni;

• kompensacyjny - zaspokajanie potrzeb indywidualnych, których jednostki nie mogą zaspokoić we własnym zakresie;

• ochronny - minimalizowanie negatywnego wpływu czynników, które nie mogą ulec zmianie;

• promocyjny - wspomaganie w rozwiązywaniu problemów i trudności w celu pomocy jednostkom i grupom w osiągnięciu bardziej satysfakcjonującego poziomu życia;

- zasady w obszarze pracy socjalnej:

1. zasada miłosierdzia - filantropiom;

2. zasada sprawiedliwości społecznej;

współcześnie

3. zasada pomocniczości i wsparcia społecznego;

4. zasada komplementarności;

5. zasada interwencjonizmu;

16

http://members.lycos.co.uk/nonameuwb/