1. Mikroekonomia - bada procesy z punktu widzenia wyodrębnionych przedmiotowo rynków procesów produkcji. Makroekonomia - traktuje o zjawiskach gospodarczych z punktu widzenia systemów gospodarek narodowych różnych krajów. Mezoekonomia - ekonomia średniej skali (pośrednia między mikro- a makroekonomią). Bada funkcjonowanie grup podmiotów, podsystemów ekonomicznych, np. funkcjonowanie grup przedsiębiorstw wyodrębnionych na różne sposoby).
MEGAEKONOMIA: - przedmiot działań - gosp. globalna, 2. Rewolucja keynesowska Klasycy uważali, że w gospodarce występował samoczynny mechanizm rynkowy, tzw. niewidzialna ręka, wszelka ingerencja państwa jest szkodliwa i powoduje dysharmonię na rynku. Tak uważano do Wielkiego Kryzysu (1929-33/34), którego istotą byłą nadprodukcja (nadmiar podaży - produkcji - w stosunku do możliwości wchłonięcia przez rynek. Nadprodukcja pociągnęła za sobą fatalne skutki: nagły spadek produkcji, nagły spadek zysków, dochodów; załamanie stanu gospodarki. Stan ten w Ameryce Pn. rozładowano za pomocą tzw. programu nowego ładu (roboty publiczne - budowano drogi, szpitale).J. Keynes jest twórcą teorii cyklu koniunkturalnego, jak i interwencjonizmu rynkowego. Był to przełom w nauce ekonomii. Działalność interwencyjną wprowadziły wszystkie kraje z gosp. rynkową, jednak z czasem zakres interwencjonizmu znacznie się rozszerzył, wykroczył poza granicę działań antykryzysowych. Pojawił się interwencjonizm redystrybucyjny, którego celem jest redukowanie dużych różnic w dochodach, powodowany przez mechanizm rynku. 3. Cele makroekonomii
Oceniając efekty działalności gospodarczej poszczególnych narodów często napotykamy takie oto pojęcia : produkt narodowy brutto (PNB ) , zatrudnienie , inflacja , bilans płatniczy . To one stanowią główne zadania czyli cele makroekonomicznej analizy i polityki .
Narzędzia makroekonomii 4. AGREGACJA - łączenie danych dotyczacych szczebla mikro. co pozwala uzyskac informacje o kształtowaniu się zjawiska na szczeblu makroekonomicznym. - jednostki naturalne - wartościowo ( ceny bieżące, ceny stałe) ZASOBY - przedstawiają pewne wielkości ekonomiczne na określony dzien np. na koniec roku, kwartału, miesiąca. (zapasy przedstawiane na koniec roku wynoszą tyle i tyle) STRUMIENIE- przedstawiają pewne wielkości ekonomiczne w danym okresie czasu np. w ciagu roku, kwartału, miesiąca. (produkcja, amortyzacja, sprzedaż) . Strumienie korygują wartość zasobów. Deflator PKB jest najbardziej kompleksowym wskaźnikiem zmian cen, wskaźniki inflacji bazowej mają największą wartość informacyjną, ale najpowszechniej używaną miarą inflacji jest wskaźnik CPI. Deflowanie produktu krajowego pozwala przedstawić go w wielkościach realnych, czyli po wyeliminowaniu zmian cen. Nominalny strumień produktu zwiększa się nie tylko pod wpływem wzrostu ilości wytwarzanych dóbr i świadczonych usług, lecz również ze względu na zmiany ich cen. Wzrost wartości towarów na rynku może zatem oznaczać wyłącznie wzrost cen, po których towary są sprzedawane, co wcale nie musi odzwierciedlać zwiększenia wolumenu obrotu samych towarów. Deflator PKB definiuje się jako stosunek nominalnego i realnego PKB i stąd wynika jego prosta interpretacja. Informuje on, jaka część przyrostu strumienia dóbr i usług w gospodarce wynika wyłącznie z efektów cenowych. Gdy nominalny PKB przekracza wielkość realną, to mamy do czynienia z inflacją. Deflator jest wtedy wielkością dodatnią. Gdy sytuacja jest odwrotna - mówimy o deflacji, czyli o obniżaniu się ogólnego poziomu cen w gospodarce. Jako miara inflacji, deflator jest najbardziej kompleksowym wskaźnikiem zmian cen, ponieważ bierze pod uwagę ceny wszystkich dóbr i usług, które wliczane są w strumień produktu narodowego brutto zgodnie z powszechnie przyjętą metodologią jego szacunków.
1. RUCH OKRĘŻNY PŁATNOŚCI - jest to proces w którym gospodarstwa domowe dostarczaja usługi posiadanych czynników produkcji przedsiębiorstwom które wykorzystują je do wytwarzania dóbr i usług. Przedsiębiorstwa wypłacają dochody za wykorzystanie czynników prod. gospodarstwom domowym, które z kolei wydają zarobione pieniądze na zakup dóbr i usług wytworzonych przez przedsiębiorstwa. Istnieja 3 sposoby mierzenia skali działalności gospodarczej: 1. Wartość wytworzonych dóbr 2. poziom dochodów czynników produkcji który reprezentuje wartość dostarczonych przez nie usług. 3. Wartośc wydatków na dobra i usługi.
2. ODPŁYWY z ruchu okrężnego - są to te części wypłat przedsiębiorstw na rzecz gosp. domowych które nie powracają automatycznie do przeds. jako wydatki gosp. domowych na produkty przedsiębiorstw. Odpływami są oszczędności i podatki pomniejszone o subsydia. DOPŁYW do ruchu okrężnego - są to te źródła przychodów przeds które nie pochodzą z wydatków gospodarstw domowych. Źródłami dopływów są wydatki przedsiębiorstw na inwestycje , wydatki państwa na dobra i usługi oraz eksport netto. Suma odpływów musi być równa sumie przypływów. Gospodarka jako całość składa się z milionów podmiotów gospodarczych: gospodarstw domowych, przedsiębiorstw oraz jednostek aparatu państwa, tak na szczeblu centralnym, jak i lokalnym. Ich indywidualne decyzje wyznaczają łącznie całkowite wydatki w gospodarce, całkowity dochód i ogólny poziom produkcji dóbr i usług. Fakt, że wszystkie wydatki jednych osób stają się dochodami innych, można przedstawić jako okrężny obieg dochodów pomiędzy przedsiębiorstwami, gospodarstwami domowymi i rządem (rozumianym jako aparat państwowy). Gospodarstwa domowe otrzymują dochody od pracodawców, od rządu w formie świadczeń socjalnych oraz z inwestycji (np. w papiery wartościowe). Uzyskane dochody gospodarstwa przeznaczają na konsumpcję dóbr i usług, na płatności podatkowe oraz na oszczędności. Przedsiębiorstwa (firmy) czerpią dochody ze sprzedaży dóbr i usług gospodarstwom domowym, z inwestycji oraz z subwencji rządowych. Przedsiębiorstwa wydają swoje dochody na płace pracowników, inwestycje, podział zysków i płatności podatkowe. Rząd otrzymuje dochody z podatków, z działalności przedsiębiorstw państwowych (jeśli osiągają zyski) i z pożyczek. Rządy wydatkują swoje dochody, kupując bezpośrednio dobra i usługi, na pensje pracowników sfery budżetowej, przekazując pieniądze jako subsydia oraz spłacając pożyczki.
3. PKB - Produkt Krajowy Brutto - miara wartości produkcji wytworzonej przez czynniki wytwórcze zlokalizowane na terytorium danego kraju.- Produkt krajowy brutto (pol. PKB, ang. GDP) to miara produkcji wytworzonej przez czynniki wytwórcze, zlokalizowane na terytorium danego kraju bez względu na to, kto jest ich właścicielem.
- Dochód narodowy (pol. DN, ang. NI) to całość dochodów wypłacanych właścicielom wykorzystywanych czynników produkcji (procenty - kapitał, renty - ziemia i płace - praca) równa całkowitym kosztom produkcji dóbr i usług zawartych w PNN.
4. PNB - Produkt Narodowy Brutto - PNB per capita to produkt narodowy brutto na jednego mieszkańca w USD (przeliczany wg oficjalnego kursu lub wg porównania siły nabywczej obu walut)
5. - Produkt narodowy netto (pol. PNN, ang. NNP) to produkt narodowy brutto pomniejszony o odpisy amortyzacyjne majątku trwałego przedsiębiorstw. MIERNIKI WZROSTU GOSPODARCZEGO: • produkt krajowy brutto(PKB) • produkt narodowy brutto(PNB) • dochód narodowy(DN) • wielkość produktu PKB przypadająca na jednego mieszkańca ROLA PAŃSTWA W GOSPODARCE 1. Państwo- złożona i zróżnicowana wewnętrznie, wieloszczeblowa stryktura administracyjna społeczństwa zamieszkującego określone terytorium, dysponująca władzą ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą; Liberalny (zapoczątkowany przez klasyków, postulat ograniczenia roli państwa do pewnego niezbędnego minimum) Interwencjonistyczny (Keynes) Ustrój liberalny to ustrój, w myśl którego gospodarka funkcjonuje tym lepiej im mniej czynności gospodarczych zastrzeżonych jest dla instytucji, przedsiębiorstw państwowych, a więc dostępnych każdemu obywatelowi oraz im mniej jest czynności nakazanych. Ustrój etatystyczny - ustrój jest tym bardziej etatystyczny, a gospodarka jest tym bardziej zetatyzowana im więcej czynności gospodarczych jest w niej zastrzeżonych dla instytucji lub przedsiębiorstw państwowych oraz im więcej jest czynności nakazanych. Monetaryzm (M.Friedman)- państwo powinno zrezygnować z polityki krótkookresowego regulowania koniunktury typu keynesistowskiego (stymulowanie popytu w celu ograniczenia bezrobocia itp). Polityka ta bowiem zakłóca naturalną grę sił rynkowych i przynosi z reguły skutki odwrotne do zamierzonych Bieżąca polityka ekonomiczna powinna być nastawiona głównie na zapewnienie minimum płynności i elastyczności w gospodarce Państwo powinno koncentrować się głównie na celach długookresowych przez oddziaływanie na wielkosci globalne Zadaniem państwa zwalczanie inflacji (zjawisko pieniężne)- zwalczanie poprzez środki polityki monetarnej (utrzymywanie określonego tempa wzrostu podaży pieniądza w dłuższym okresie itp.)
Nowa ekonomia klasyczna (R. Lucas, R. Barro)- skrajny monetaryzm; krytyka keynesistów jak i „umiarkowanych” monetarystów aktywna polityka stabilizacyjna jest nieskuteczna w okresie zarówno długim, jak i krótkim, gdyż państwo nie jest w stanie trwale oddziaływać na wielkości realne, takie jak produkcja czy zatrudnienie państwo nie jest zdolne do skutecznego oddziaływania na koniunkturę bez względu na to czy stosuje politykę fiskalną, czy monetarną, gdyz wszelka zamierzona zmiana jego polityki ekonomicznej jest przez podmioty gospodarcze antycypowana i neutralizowana Keynes: Polityka wzmożonej emisji taniego pieniądza nie musi prowadzić do inflacji tak długo, jak istnieje bezrobocie; zwiększenia inwestcji publicznych- roboty publiczne (regulacja rzek, budowa dróg) zwiększają popyt Odrzucenie polityki obniżania płac nominalnych w celu pobudzania wzrostu zatrudnienia (bo obniżanie płac prowadzi do obniżania popytu); opowiadanie się raczej za polityką stosunkowo stabilnych płac nominalnych Polityka redystrubucji dochodów (progresywne opodatkowanie wysokich dochodów, ulgi dla inwestorów, zasiłki dla bezrobotnych i ludzi o niskich dochodach itd.) na korzyść pracowników najemnych oraz podejmujących duże inwestycje przedsiębiorców Niektóre formy umiarkowanego protekcjonizmu np. działania zmierzające do ograniczenia importu; lepsza jest nawet droga produkcja w kraju niż bezrobocie Keynesistowski model interwencjonizmu państwowego eksponował stabilizacyjną funkcję państwa i walkę z bezrobociem jako priorytetowym celem polityki ekonomicznej Możliwe jest dostrajanie przez państwo koniunktury ( fine tuning) Ekonomia podaży (A. Laffer, G. Gilder)- ingerencja państwa jako jeden z najważniejszych czynników zewnętrznych zakłócających działanie mechanizmu rynkowego Gospodarka nie rozwija się sama tylko dzięki ludzkiej przedsiębiorczości Uwolnić gospodarke od ingerencji państwa Redukcja podatków i reforma systemu podatkowego- wysokie podatki hamują inwestycje i wpływają negatywnie na tempo wzrostu gospodarczego
Ekonomiczna teoria polityki=teoria wyboru publicznego (K. Arrow, J. Buchanan, G. Tullock)- zastosowanie metod analizy ekonomicznej do badań nad podejmowaniem decyzji politycznych Jeśli rynek nie rozwiązuje czegoś dobrze, to na pewno lepiej tego nie zrobi państwo - państwo powinno interweniować tylko wtedy gdy są dowody iż rozwiązania rynkowe są mniej efektywne Politycy również kieruja się zasadą maksymalizacji własnych korzyści, a nie bliżej nieokreślonym „interesem publicznym” Węższe teorie powstałe na bazie tej teorii: Teoria biurokracji- struktury biurokratyczne nieuchronnie prowadzą do nieracjonalnego wykorzystania zasobów , niepotrzebnych wydatków i stałej nadprodukcji usług publicznych Teoria politycznego cyklu koniunkturalnego- istnieje pozytywny związek przyczynowo-skutkowy między politycznym cyklem wyborczym a cyklem gospodarczym
Prawo Wagnera - wydatki publiczne wykazują stałą tendencję wzrostu. Argumenty przeciw ekonomicznej roli państwa: pojawianie się stanów nierównowagi na rynku (niedoborów lub nadwyżek) w wyniku regulacji państwowych (zwłaszcza gdy regulacje te rzutują na ceny produktów i usług); zniekształcone informacje- im większy zakres państwowych regulacji tym bardziej zniekształcone, mniej obiektywne są informacje; zmniejszona elastyczność systemu gospodarczego wywołana biurokratyzacją i usztywnieniem procesów decyzyjnych- im większy rozrost biurokracji państwowej i zasięg ingerowania w gospodarkę, tym mniejsza elastyczność systemu; wysokie koszty interwncjonizmu państwowego przy równocześnie niewielkiej skuteczności wielu działań; osłabienie bodźców związanych z rynkiem; niereprezentatywność państwa (rządu)- funkcjonariusze państwa mogą działać przede wszystkim w interesie własnym, a nie w interesie obywateli; ograniczanie wolności jednostki i hamowanie oddolnej inicjatywy Ekonomiczne funkcje państwa: funkcja alokacyjna (1) funkcja stabilizacyjna (2) funkcja redystrybucyjna (3) polega na podejmowaniu działań sprzyjających optymalnej alokacji zasobów gospodarczych. Mimo, że państwo może nagatywnie wpływać na alokację zasobów, zakładamy tu jednak, że zawsze poszukuje rozwiązań pozytywnych. polega na podejmowaniu przez państwo działań stabilizujących gospodarkę przez realizację głównie takich celów, jak osiągnięcie i utrzymanie w dłuższym okresie wysokiego tempa wzrostu gospodarczego, wyeliminowanie lub przynajmniej ograniczenie do minimum inflacji i bezrobocia, zmniejsenie amplitudy wahań poziomu aktywności gospodarczej (wahań koniunkturalnych) oraz możliwie najlepsze wykorzystanie rzeczowych czynników produkcji polega na działaniach zmierzajacych do niwelowania zbyt dużych, nie akceptowanych społecznie różnic dochodowych i majątkowych oraz pomocy ludziom starym, upośledzonym i chorym, którzy nie są w stanie radzis sobie sami
POLITYKA FISKALNA (BUDŻETOWA)
2. POLITYKA FISKALNA Funkcje polityki budżetowej: a) alokacyjna - kształtowanie podziału czynników wytwórczych między sektor prywatny (pośrednio przez korygowanie cen, dotacji i podatków) i publiczny (bezpośrednio przez przekazanie funduszy na konkretne zadania) i ich dalsza alokacja wewnątrz tych sektorów; b) redystrybucyjna - oddziaływanie państwa na ostateczny podział dochodów indywidualnych poprzez: - bezpośrednią redystrybucję dochodów pieniężnych (podatki i transfery socjalne); - bezpłatne (lub płatne częściowo) zaspokajanie określonych potrzeb w ramach usług społecznych (oświata, służba zdrowia); - oddziaływanie na warunki, w jakich kształtuje się pierwotna dystrybucja dochodów (np. szkolenia zawodowe); c) stabilizacyjna - wykorzystanie budżetu do osiągnięcia makroekonomicznych celów gospodarczych (wysokiego zatrudnienia, niskiej inflacji, zrównoważonego tempa wzrostu gospodarczego, stabilności bilansu płatniczego) poprzez: - deficyt lub nadwyżkę budżetową - podatki - dług publiczny
Zasady polityki budżetowej - To: Źródła dochodów Budżetu Państwa: własna działalność gospodarcza, wykorzystanie własności publicznej, opodatkowanie podmiotów gospodarczych i gospodarstw domowych, różnego rodzaju składki, opłaty pobierane przez władze państwa i samorządowe.Wyżej wymienione źródła są bezzwrotne. Istnieją także środki zwrotne: dochody z pożyczek wewnętrznych. Pożyczki mogą być zaciągane w bankach centralnych lub komercyjnych, państwo nie powinno zaciągać pożyczek - lepiej jest prowadzić emisję papierów wartościowych; środki z pożyczek zagranicznych, przy zaciąganiu tych pożyczek istnieje zagrożenie częściowym uzależnieniem się od tych pożyczek; lokaty budżetowe o charakterze państwowym - wolne środki na zasadzie przymusowej są lokowane w budżecie państwa. Wydatki budżetowe Środki publiczne są przeznaczane na: finansowanie rozwoju społeczno-gospodarczego w postaci państwowych inwestycji gospodarczych, jednak angażowanie się państwa osłabia mechanizmy rynkowe działające na danym rynku; dofinansowywanie działalności gospodarczej przedsiębiorstw sektora publicznego lub pokrywanie ich strat, składają się na to: inwestycje infrastrukturalne pochłaniające ogromne środki finansowe. Po reformie wojewódzkiej budżety miast nie są w stanie utrzymać swojego województwa. Samorządy terytorialne mają niewystarczające środki aby finansować np. rozpoczęte budowy; inwestycje strukturalne związane ze zmianami sposobu prowadzenia gospodarki, np. problem Śląska - region ten był nastawiany na wydobycie węgla i wytop stali, w obecnej chwili wszystko się zmieniło i wiele przedsiębiorstw wydobywczych i hut jest nierentownych. Przy likwidacji kopalń środki przeznaczane są na: przekwalifikowanie pracowników, wcześniejsze emerytury, zabezpieczenie terenu; inwestycje produkcyjne - wszystkie przedsiębiorstwa użyteczności publicznej nie są rentowne, nie mogą zbywać swoich usług wg sen rynkowych); zapewnienie bezpieczeństwa zewnętrznego i wewnętrznego - wydatki na policję i ochronę państwa są dość duże i z roku na rok rosną; finansowanie kosztów świadczenia usług społecznych, tj. oświata, służba zdrowia itd., jest to obowiązek niezależny od zasobów ludzkich (uczęszczanie do szkoły, szczepienia ochronne); subwencjonowanie gospodarstw domowych - mogą być to subwencje pośrednie (dopłaty państwa do różnego rodzaju dóbr konsumpcyjnych, np. artykuły spożywcze lub też subwencje dla określonych grup społecznych) lub transfery bezpośrednie (transfery socjalne na emerytury, zasiłki, stypendia oraz wydatki na opiekę społeczną); utrzymywanie aparatu państwowego i samorządowego wraz z wymiarem sprawiedliwości i więziennictwem - tendencja rosnąca (nadmiernie rozwinięta biurokracja) coraz wyższe wydatki na płace urzędników państwowych, wydatki na utrzymanie budynków; obsługę zewnętrznego i wewnętrznego długu publicznego. PRAWO WAGNERA (XIX/XX w.), nurt socjaldemokratyczny; był przeciwnikiem i nie akceptował też liberalizmu gospodarczego. Jego zdaniem, zadaniem państwa jest stworzenie warunków do realizacji sprawiedliwości społecznej. Dla Wagnera konieczna jest podatkowa rekompensata nierówności w zakresie dostępu do środków produkcji. Dlatego uzasadniona jest redystrybucja przy pomocy systemu podatkowego. "Podatek skoro uszczupla majątek i dochód, tym samym zmienia porządek społeczny i porządek gospodarczy. Ale państwo musi czuwać by redystrybucja podatkowa nie naruszała wolności gospodarczej". Opowiadając się za progresją w redystrybucji przestrzega przed zbyt silną taryfa stawek podatkowych. Krzywa Laffer'a wykazuje zależność wpływów do budżetu państwa nie tylko od wielkości uzyskiwanego dochodu ale także od wysokości stóp podatkowych. Pomiędzy wartością "0" i "100" leżą różne stopy podatkowe, które zwiększają wpływy do budżetu państwa (stopa podatkowa do punktu A) bądź zmniejszają wpływy (po przekroczeniu punktu A). Ekonomia strony podażowej Antyetatyzm bardzo wyraźny. W funkcjonowaniu gospodarki pojawiają się trudności z powodu zakłóceń przez zewnętrzne czynniki działania mechanizmów rynkowych(czynniki te obejmują nadmierną ingerencję państwa). Gospodarkę można porównać do ściśniętej pod wielkim ciężarem państwa sprężyny. Gdy ten ciężar zostanie usunięty, sprężyna rozkurczy się, osiągając swój normalny stan. W uwolnieniu sprężyny kluczową rolę powinna odegrać reforma systemu podatkowego. Wysokie podatki są odpowiedzialne nie tylko za wolne tempo wzrostu, niskie oszczędności i inwestycje, ale właściwie za wszelkie zło w gospodarce, w tym za inflację, a nawet deficyt budżetowy. 3.Deficyt budżetowy to różnica pomiędzy dochodami a wydatkami budżetu. Deficyt jest zawsze ujemny, czyli jeśli wydatki są większe od dochodów. Jeśli natomiast jest odwrotnie (dochody większe od wydatków) wtedy powstaje nadwyżka budżetowa.
Deficyt budżetowy - niedobór środków pieniężnych spowodowany przerostem sumy wydatków budżetowych nad sumą dochodów. Wyróżnia się deficyt:
Źródła finansowania deficytu budżetowego: Dług publiczny to całkowita kwota zadłużenia rządu w formie należytej zapłaty, z tytułu sprzedanych papierów wartościowych skarbu państwa, w celu pokrycia deficytu budżetowego. Możliwości finansowania deficytu publicznego z rosnącym zadłużeniem publicznym zależą od stopnia chłonności i poziomu rozwoju rynku kapitałowego
Skutki deficytu budżetowego:
Kryteria konwergencji z Maastricht: 4.RODZAJE POLITYKI BUDŻETOWEJ a) pasywna - opiera się na założeniu, że określone elementy dochodów i wydatków budżetowych cechuje tendencja do automatycznego reagowania na zmiany sytuacji gospodarczej (tzw. automatyczne stabilizatory); po stronie dochodów dotyczy to podatków uzależnionych od poziomu aktywności gospodarczej (podatki progresywne od dochodu, podatki pośrednie od sprzedaży), a po stronie wydatków - transferów uzależnionych od sytuacji materialnej jednostek (zasiłki z tytułu bezrobocia, pomoc społeczna, subsydia dla rolnictwa); automatyczne stabilizatory powodują tendencje do powstawania nadwyżki budżetowej w okresach ożywienia gospodarczego i deficytu w okresie recesji; automatyczne stabilizatory nie są jednak w stanie oddziaływać na strukturę gospodarki i dostarczać bodźców do zmiany sytuacji w gospodarce; b) aktywna (dyskrecjonalna) - wymaga od państwa dostosowywania wyznaczników polityki fiskalnej do zmian w cyklu gospodarczym poprzez: zmiany stawek i struktury podatków, zmiany wypłat przelewów (np. dla samorządów), zmiany wydatków na roboty i inwestycje publiczne; c) Polityka stabilizacyjna - obejmuje działania państwa zmierzające do utrzymania wielkości produkcji blisko poziomu zapewniającego pełne wykorzystanie czynników wytwórczych (pełnie zatrudnienie). POLITYKA MONETARNA
1.Pieniądz - powszechny ekwiwalent wartości; wszystko to co jest powszechnie akceptowane jako środek regulacji zobowiązań. 2. Popyt na pieniądz - to pożądany przez prywatne podmioty niebankowe, czyli gosp. dom. przedsięb. stan ich zasobów kasowych. Zakłada się, że podmioty gosp. oprócz innych aktywów jak różnego rodzaju pap. wart. lub kapitał ruchomy chcą posiadać określony zasób pieniądza. Podstawą pomiaru może być jego wartość realna lub nominalna w zależności czy podmioty gosp. uwzględniają siłę nabywczą czy nie decydując się na przechowywanie swych zasobów w formie pieniężnej. Czynniki wpływające na popyt na pieniądza: dochód (bogactwo); stopy procentowe od różnych aktywów; oczekiwania co do zmiany stóp procentowych w przyszłości; stopień ryzyka różnej liczby aktywów; ceny; oczekiwania co do zmiany cen w przyszłości (inflacja). Ilościowa teoria pieniądza (Fisher) Pieniądz uważa się tylko za środek wymiany, używany do doskonalenia transakcji rynkowych (wysoka płynność), wobec czego globalne wydatki muszą się równać zagregowanej wartości transakcji |
Transakcyjny zasób pieniądza jest trzymany jako środek przechowywania siły nabywczej w celu usprawnienia dokonywania wydatków. Transakcyjny popyt jest więc wyznaczany przez poziom cen i ilość produkcji, czyli dochód (jeśli rośnie dochód, to rośnie liczba dokonywanych transakcji). Transakcyjna dochodowa szybkość pieniądza jest w tym przypadku stała (zależy od czynników technologicznych i instytucjonalnych). Ostrożnościowy zasób pieniądza jest przeznaczany na nie przewidziane wydatki oraz dokonywanie korzystnych zakupów. Jego wielkość również zależy od poziomu dochodu, którego wzrost zwiększa możliwości i potrzebę trzymania pieniądza w celach ostrożnościowych. Tu również dochodowa prędkość pieniądza jest stała. Spekulacyjny popyt na pieniądz wynika z faktu, że pieniądz jest także magazynem bogactwa. Popyt ten jest uzależniony od indywidualnych preferencji płynności (preferencji trzymania pieniądza, mimo że istnieją inne magazyny bogactwa). Podstawowym czynnikiem wpływającym na spekulacyjny popyt na pieniądz jest stopa procentowa, która decyduje o aktualnej wartości np. obligacji 3. Podaż pieniądza - to ilość pieniądza oferowana na rynku finansowym przez podmioty reprezentujące podaż pieniądza. Podmioty które reprezentują podaż pieniądza to: BC, banki komercyjne, instytucje finansowe, ludność (część zasobów ludzie deponują w bankach). Czym kieruje się BC przy regulowaniu podaży: rozmiarami i tempem wzrostu PKB (gdy rośnie PKB, rośnie popyt, bo rośnie transakcja, BC zwiększa podaż pieniądza) rozmiary popytu na pieniądz, które pośrednio wynikają z aktywności gospod stan bilansu płatniczego funkcja podaży pieniądza Stopa rezerw obowiązkowych to minimalna relacja rezerw gotówkowych do wkładów, jaką muszą utrzymać banki komercyjne na mocy decyzji banku centralnego
Rezerwa obowiązkowa składa się z dwóch części, są to: Baza monetarna lub inaczej - zasób pieniądza wielkiej mocy - to łączna wartość banknotów i bilonu, znajdujących się w obiegu pozabankowym oraz będąca w posiadaniu systemu bankowego. Jest podstawą kształtowania podaży pieniądza.; jej wielkość wpływa na ilość pieniądza poprzez mnożnik kreacji pieniądza, którego wielkość zależy od współczynnika rezerw banków komercyjnych oraz od stosunku ilości gotówki do ilości depozytów. 4. Polityka monetarna - określony poziom zatrudnienia, szybkość i zrównoważony wzrost gosp., stały poziom salda płatniczego są głównymi celami polityki gosp. kraju i są również głównymi celami polityki pieniężnej BC. Polityka monetarna to część polityki gosp. państwa. Władza monetarna (NBP) to źródło pieniądza krajowego oraz stróżem jego stabilności. Podstawowym celem polityki pieniężnej jest ograniczenie ilości pieniądza aby właściwie spełniał funkcje środka płatniczego, cyrkulacji i gromadzenia rezerw wartości. Głównym celem pośrednim polityki pieniężnej powinno być korelowanie przyrostu podaży pieniądza z przyrostem PKB. Podaż pieniądza kształtuje globalny popyt i wielkość PKB. Składniki to instrumenty finansowe - roszczenia, zobowiązania finansowe odnoszące się do jednych podmiotów w stosunku do innych. Instrumenty te dzielimy z punktu widzenia podmiotu kreującego na instrumenty bezpośrednie i pośrednie. Bezpośrednie są emitowane przez niefinansowe podmioty gosp. Za ich pomocą siła nabywcza przepływa do ostatecznych jej użytkowników. Instrumenty pośrednie emitowane są przez instytucje finansowe pośredniczące w przepływie siły nabywczej
Instrumenty polityki monetarnej banku centralnego podzielić można na 3 grupy:
Instrumenty kontroli ogólnej oddziaływają na wszystkie instytucje
Zdolność kredytowa banków komercyjnych - jest to max. poziom kredytów, do DETERMINATY DOCHOU NARODOWEGO. RÓWNOWAGA MAKROEKONOMICZNA Produkcja potencjalna - wielkość produkcji, którą wytworzyłaby gospodarka, gdyby wszystkie czynniki produkcji zostały w pełni wykorzystane. Produkcja faktyczna oznacza produkcję rzeczywiście wytwarzaną. W gospodarce rynkowej jej poziom wyznaczony jest przez możliwości opłacalnej sprzedaży
Determinanty dochodu narodowego.
Funkcja konsumpcji - obrazuje wielkość zamierzonej konsumpcji globalnej przy każdym poziomie rozporządzalnych dochodów osobistych. Podstawowym aparatem analitycznym, służącym zrozumieniu, w jaki sposób “kręci się” machina gospodarcza, są krzywe globalnej podaży (AS) i globalnego popytu (AD). Globalny popyt jest wyznaczany przez łączne wydatki gospodarcze dokonywane przez gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa i rząd. Wyraża on całkowity produkt realny, który może zostać zakupiony przy różnych poziomach cen. Funkcja globalnej podaży mówi, jak wielkie rozmiary realnego PNB przedsiębiorstwa wytworzą i sprzedadzą przy danych cenach, kosztach i warunkach rynkowych. Dwa przeciwstawne poglądy na makroekonomię Podejście klasyczne - uwypukla rolę dostosowawczego mechanizmu cen na rynkach konkurencyjnych. Podkreśla sposób jaki ruch cen i płac może „oczyszczać rynki” tzn. likwidować nadwyżki popytu i podaży poprzez podwyższenie lub obniżenie ceny danego nakładu lub produktu. Podejście Keynesowskie - dowodzi, że rynki nie są oczyszczane, ponieważ płace i ceny ociągają się w swych ruchach ku punktowi równowagi popytu i podaży. Kluczową różnicą między modelem klasycznym a Keynesowskim było twierdzenie Keynesa, że ceny i płace są „lepkie” (sztywne, mało wrażliwe).
Agregatowy popyt jest to łączna ilość towarów, jaką nabywcy decydują się kupić w danych warunkach. Zależy on przede wszystkim od ogólnego poziomu cen towarów i od wysokości dochodów ludności.
Popyt konsumpcyjny to zakupy dokonywane z rozporządzalnych dochodów osobistych gospodarstw domowych.
Agregatowy popyt jest to łączna ilość towarów, jaką nabywcy decydują się kupić w danych warunkach. Zależy on przede wszystkim od ogólnego poziomu cen towarów i od wysokości dochodów ludności.
Popyt konsumpcyjny to zakupy dokonywane z rozporządzalnych dochodów osobistych gospodarstw domowych. FUNKCJA KONSUMPCJI Pokazuje zamierzony poziom konsumpcji całkowitej, przy każdym poziomie rozporządzalnych dochodów osobistych
RÓWNOWAGA MAKROEKONOMICZNA: warunek równowagi ogólnej (keynsowskiej): oszczędności = inwestycje FLUKTUACJE GOSPODARCZE I KRYZYSY Cykl koniunkturalny - okres między dwoma kolejnymi kryzysami (w uproszczeniu) Wyróżnia się w nim 4 fazy (kolejność ich następowania jest istotna)
jest pewien optymizm, ale bardzo niski poziom produkcji
Rodzaje wahań:
Cykle koniunkturalne w zależności od swej długości dzielimy:
długie cykle Kondratiewa - 50-60 lat
TEORIE WAHAŃ CYKLICZNYCH
Wg J. Shumpetera rozwój jest nieciągłym procesem dynamicznym. Rozwój odbywa się skokowo. Przyczyny pojawienia się cykli widzi w falowym występowaniu innowacji organizacyjno - technicznych (teoria innowacji).
J. M. Keynes - zmniejszenie się produkcji a w jego następstwie spadek zatrudnienia, występuje wówczas, gdy inwestycje są mniejsze od oszczędności. Wyzwala to kumulacyjny, mnożnikowi ruch w dół, który kończy się, gdy dojdzie do stanu równowagi S = I. Keynes uważał, że gospodarkę kapitalistyczną cechuje skłonność do nadmiernego oszczędzania i niepełnego wykorzystania zdolności wytwórczych.
METODY ODDZIAŁYWANIA PAŃSTWA NA PRZEBIEG CYKLU Popyt na pracę - jest to zapotrzebowanie na pracę zgłoszone przez przedsiębiorstwa. Przedmiotem transakcji jest praca, za którą płacą określoną płacę. Stopa bezrobocia - jest to odsetek nie zatrudnionej siły roboczej w stosunku do ogólnej liczby ludzi zdolnych do pracy (zawodowo czynnych). Stopę bezrobocia można mierzyć na podstawie próby losowo wybieranej z populacji; na podstawie zapisów urzędów pracy.
RODZAJE BEZROBOCIA i ICH PRZYCZYNY Skutki bezrobocia: Mikroekonomiczne:
Makroekonomiczne:
Stopa kompensacji - relacja między dochodem otrzymywanym w czasie bezrobocia a dochodem otrzymywanym przy zatrudnieniu. Prawo Okuna: Potencjalny PNB - całkowita wartość produkcji, która mogłaby zostać wytworzona w warunkach pełnego zatrudnienia. Luka PNB - różnica między potencjalnym PNB a rzeczywistym PNB. Prawo Okuna - mówi, że dla każdego procentu wzrostu rzeczywistej stopy bezrobocia powyżej naturalnej stopy bezrobocia, luka PNB powiększa się o 3% Krzywa Beveridge'a Krzywa Beveridge'a przedstawia zmiany strukturalne na rynku pracy. U jej podstaw leży stwierdzenie, że zależność pomiędzy zapotrzebowaniem na pracę a stopą bezrobocia powinna być odwrotna. Na osi poziomej została odznaczona liczba bezrobotnych, a na osi pionowej wartości Barometru Ofert Pracy (szacunku zapotrzebowanie na pracę). Gdy Krzywa przyjmuje nachylenie ujemne umiejętności potencjalnych pracowników są dopasowane do wymagań pracodawców. Jeżeli wartości zbliżają się do osi pionowej dopasowanie warunków stawianych przez pracodawców i pracowników poprawia się. Sposoby zwalczania bezrobocia: Polityka pasywna:
Polityka aktywna:
PROCESY INFLACYJNE Inflacja - wzrost ogólnego poziomu cen rynkowych na towary i usługi Deflacja - spadek ogólnego poziomu cen rynkowych na towary i usługi Stagflacja - zjawisko polegające na szybkim wzroście cen (inflacji) w warunkach stagnacji gospodarczej, występujące w gospodarkach zmonopolizowanych Są różne teorie: Teoria monetarystyczna - źródła inflacji mają źródła wyłącznie pieniężne przyczyny - głównym winowajcą jest Bank Centralny, który niedostatecznie kontroluje podaż pieniądza. Zakładają, że podaż pieniądza nie jest powiązana ze strefą realną (charakter egzogeniczny) i jest pod wyłączną kontrolą Banku Centralnego. Nie wszyscy się z tym zgadzają - bo przy niewykorzystanych mocach produkcyjnych musi dojść do wzrostu cen). Inflacja popytowa - inflacja ciągnięta przez popyt - główne źródła inflacji są w nadmiernych wydatkach budżetu państwa co doprowadza do wzrostu popytu w stosunku do realnego PKB. Teoria kosztowa (podażowa) - inflacja pchana przez koszty - przyczyną jest kosztów produkcji niezależny od agregatowego popytu Rodzaje inflacji:
Skutki inflacji:
- zniekształcenia relatywnych cen oraz wielkości produkcji różnych dóbr, a niekiedy produkcji i zatrudnienia w gospodarce jako całości
Przedsięwzięcia antyinflacyjne Krótkookresowa krzywa Phillipsa: Między inflacją a bezrobociem istnieją bardzo wyraźne zależności (Phillips). Przy wysokiej stopie inflacji występuje niska stopa bezrobocia i odwrotnie przy niskiej inflacji - wysoka stopa bezrobocia. Zależności te obrazuje krzywa Phillipsa: Z ogólnego kształtu krzywej Phillipsa wynika, że przesunięcie z punktu A do B może spowodować pewien spadek bezrobocia, ale tylko za cenę silniejszego wzrostu inflacji. Krzywa ta sugeruje, że w polityce makroekonomicznej można wybierać między wyższą stopą inflacji a niższym bezrobociem lub odwrotnie. Długookresowa krzywa Phillipsa: Długookresowa krzywa Phillipsa musi być określona w postaci linii pionowej wznoszącej się w górę w punkcie odpowiadającym naturalnej stopie bezrobocia. Wynika to z tego, że w długim okresie jedynym poziomem bezrobocia mogącym współistnieć ze stabilną stopą inflacji jest jego stopa naturalna
|