Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II

Wydział Nauk Społecznych

Aleksander Panfil

Nr albumu 122994

RAPORT Z PRZEPROWADZENIA

ZMODYFIKOWANEGO EKSPERYMENTU

PSYCHOLOGICZNEGO „ILUZJA WIELKOŚĆ-MASA”

Praca zaliczeniowa

z psychologii percepcji

Lublin 2012

Celem niniejszej pracy jest przedstawienie wyników eksperymentu przeprowadzonego od listopada do grudnia 2012 roku, opartego na klasycznym eksperymencie przeprowadzonym przez Augustina Charpentiera, znanego szerzej pod angielską nazwą size-weight illusion; autor niniejszego raportu używać będzie spolszczonej wersji „iluzja wielkość-masa”.

Iluzja wielkość-masa jest zjawiskiem polegającym na przekonaniu obserwatora, iż mniejszy spośród dwóch podnoszonych przez niego obiektów, mających taką samą masę, jest cięższy aniżeli obiekt większy. Paradoksalność wyników, budzących konfuzję tak wśród badaczy jak i badanych, wraz ze stosunkową prostotą odtworzenia eksperymentu sprawiły, iż był on często i chętnie powtarzany. Próby wyjaśnienia tego zjawiska doprowadziły do sformułowania wciąż popularnej hipotezy upatrującej źródła złudzenia w dysonansie poznawczym: niedoszacowanie masy większego obiektu przez badanego sprawia, że ten, podniesiony, zdaje się być lżejszy aniżeli oczekiwano; kontrast z lżejszym obiektem o większych rozmiarach sprawia, że percypowana masa obiektu mniejszego jest większa niż w rzeczywistości. Wciąż brak jest jednak definitywnego rozstrzygnięcia co do faktycznych przyczyn istnienia tej iluzji.

Jeśli jednak przyjmiemy koncepcję, że to różnica w oczekiwanej i faktycznej masie obiektów jest przyczyną dysonansu poznawczego i w efekcie złudzenia, to logicznym następstwem zdaje się być zadanie sobie kolejnych pytań: jakie jeszcze czynniki mogą wpływać na percepcję masy obiektu? Czy iluzja wielkość-masa może być wystarczająco silna, aby pojawić się również w przypadku różnej masy porównywanych obiektów? Pytania te postawił sobie autor, co było przyczyną modyfikacji klasycznej wersji eksperymentu, wielokrotnie już przeprowadzanego w tradycyjnej, „charpentierowskiej” formie. Poprzez wprowadzenie nowych zmiennych i rozszerzenie zakresu hipotezy pragnął on znaleźć odpowiedź na te problemy.

Poniżej przedstawiono sposób, w jaki przeprowadzone było badanie, wraz z opisem statystycznym populacji badanych, zarówno jako całości, jak i w poszczególnych grupach.

1. Osoby badane

Badana populacja składała się w sumie z 60 osób, studentów Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego oraz Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej - 30 mężczyzn i 30 kobiet. Średnia wieku wyniosła 20,4, rozpiętość wieku wahała się od 19 do 23 lat. Badani zostali wybrani spośród osób znajomych eksperymentatorowi oraz ich znajomych.

Badani zostali podzieleni na sześć dziesięcioosobowych grup, po pięć kobiet i pięciu mężczyzn każda. Badani nie znali tożsamości innych osób biorących udział w eksperymencie, często nie znając również w ogóle pozostałych osób, co miało na celu uniemożliwienie im konsultacji i wymiany spostrzeżeń z innymi badanymi zarówno przed, jak i po przeprowadzeniu badania. Kolejne osoby badane były co kilka-kilkanaście dni. Do badania każdej z grup eksperymentator wykorzystał inną konfigurację zmiennych (patrz:
punkt 4. Operacjonalizacja).

2. Materiały badawcze
Dla celów przeprowadzenia eksperymentu przygotowano dwa obiekty, których stosunek masy badani mieli określić. Obiekty te to dwa szklane słoiki, jeden o pojemności 0.4 litra, drugi o pojemności 0.8 litra, oklejone nieprzezroczystą taśmą. Każdy z nich został wypełniony piaskiem i zakręcony; badanie na wadze wykazało, że oba mają taką samą masę 1 kg. Ponieważ słoiki były oklejone nieprzezroczystą taśmą, badani nie byli w stanie zajrzeć do środka żadnego z nich, ani w inny sposób określić, co znajduje się we wnętrzu. Wprowadzenie zmiennej MASA wymagało modyfikacji masy słoików w trakcie badania poszczególnych grup; w grupach, gdzie słoik mniejszy ważył więcej, ważył on 1,15 kg, podczas gdy nie zmieniała się masa słoika większego. Gdy cięższy był słoik większy, jego masa również wynosiła 1,15 kg, zaś masa słoika mniejszego pozostawała na 1 kg.

Za materiał badawczy posłużyło też pytanie, na jakie odpowiadali badani. Dokładne brzmienie pytań znajduje się w punkcie 4. Operacjonalizacja.

3. Procedura

Wszyscy badani byli testowani indywidualnie, po wcześniejszym wyrażeniu zgody na udział w badaniu i ustaleniu jego terminu. Procedura eksperymentu była identyczna w przypadku każdego z badanych.

W pokoju, w którym przeprowadzano badanie, w czasie badania nie było oprócz eksperymentatora i badanego żadnych osób postronnych. Badanego sadzano na krześle stojącym przy biurku, na blacie którego stały dwa słoiki różnych rozmiarów; w zależności od zestawu badanych zmiennych, 1) słoiki miały równą masę, 2) słoik większy był nieco cięższy od mniejszego, 3) słoik mniejszy był nieco cięższy od większego. Badany otrzymywał następnie kartkę z instrukcją oraz pytaniem (w załączniku), przy czym instrukcja zawsze była identyczna, jednak pytanie było albo sformułowane w sposób neutralny, albo też zawierało ładunek sugestii. Stosując się do instrukcji, badany podnosił po kolei oba słoiki, a następnie odpowiadał ustnie na pytanie; odpowiedzi były notowane przez prowadzącego eksperyment.

4. Operacjonalizacja

Autor raportu przed przystąpieniem do przeprowadzenia eksperymentu przyjął dwie hipotezy:

1. Iluzja „wielkość -masa” jest obecna nawet gdy obiekt percypowany jako cięższy jest w istocie lżejszy aniżeli ten odbierany jako ważący więcej.

2. Presupozycja zawarta w pytaniu dotyczącym wrażeń percepcyjnych może wpływać na sposób, w jaki wrażenia te zostaną zrekonstruowane.

Autor raportu przyjął istnienie następujących zmiennych niezależnych:

1. Masa - masa słoików, różna w różnych grupach badanych,

2. Pytanie - nasycenie jednego z dwóch wersji pytania badawczego sugestią, iż jeden ze słoików faktycznie jest cięższy; dosłownie interpretowane pytanie wykluczało możliwość równej masy słoików;

A także następujące zmienne zależne:

1. Podnoszenie - podatność badanych na klasyczny efekt „iluzji wielkości-masy”,

2. Sugestia - podatność badanych na sugestię zawartą w pytaniu.

Wszyscy badani, niezależnie od grupy, udzielali na zadane pytanie jednej z trzech odpowiedzi:

- mniejszy słoik jest cięższy,

- większy słoik jest cięższy,

- mają równą masę.

Rozkład odpowiedzi w poszczególnych grupach był oczywiście zmienny.

Pytania - neutralne oraz sugestywne - jakie zadawano badanym to:

1. Jaki jest stosunek ciężarów obu słoików względem siebie? - pytanie neutralne;

2. Który ze słoików jest cięższy? - pytanie sugestywne.

Eksperymentator badał wartości dwóch zmiennych w każdej grupie, przyjął zatem oznaczenia grup według poniższego schematu:

ZMIENNE	Pytanie neutralne	Pytanie sugestywne
Masa słoików równa	Grupa RN (kontrolna)	Grupa RS
Większy słoik cięższy	Grupa WN	Grupa WS
Mniejszy słoik cięższy	Grupa MN	Grupa MS

W grupach, w których oba słoiki podane badanym do ważenia ważyły dokładnie 1 kilogram, pierwsza litera to R, jeżeli cięższy był słoik większy - W, jeżeli zaś mniejszy - M. Wartość zmiennej PYTANIE modyfikowała drugą literę oznaczenia grupy - N oznacza pytanie neutralne, S zaś - pytanie sugestywne. Jak widać w tabeli powyżej, grupa kontrolna nie była poddana działaniu ani zmiennej MASA, ani zmiennej PYTANIE, otrzymując słoiki jednakowej masy i pytanie niezawierające sugestii.

5. Wyniki

Wyniki badania potwierdziły hipotezy sformułowane przez eksperymentatora. Zamieszczone poniżej wykresy ilustrują w sposób graficzny wyniki eksperymentu.

1. Grupa kontrolna RN (słoiki takiej samej masy, pytanie neutralne)

Osoby z grupy kontrolnej zachowały się zgodnie z przewidywaniem wynikającym z poprzednich doświadczeń dotyczących iluzji „wielkość-masa”, to jest - w większości wskazywały słoik mniejszy jako cięższy.

2. Grupa WN (większy słoik cięższy, pytanie neutralne)

Zgodnie z przewidywaniem, złudzenie było w tej grupie znacznie słabsze; badani najczęściej wskazywali poprawnie słoik większy jako mający większą masę. Godzien odnotowania jest fakt, że wciąż 3 osoby uważały słoiki za ważące tyle samo, a kolejne 2 twierdziły, że słoik mniejszy ma większą masę.

3. Grupa MN (mniejszy słoik cięższy, pytanie neutralne)

W grupie MN znakomita większość badanych trafnie oceniła masę obu słoików, uznając mniejszy za ważący więcej.

4. Grupa RS (słoiki takiej samej masy, pytanie sugestywne)

Grupa ta jest szczególnie godna zauważenia, bowiem widać w niej doskonale w jaki sposób iluzja „wielkości-masy” wzmocniona zostaje sugestią zawartą w pytaniu. Siedem na dziesięć osób uznało słoik mniejszy za cięższy, zaś tylko jedna uznała oba za ważące tyle samo; można wysnuć niebezpodstawne twierdzenie, iż badani, postawieni przed założeniem iż jeden ze słoików musi być cięższy, uznali formę pytania za potwierdzenie swoich wrażeń wynikających ze złudzenia „wielkości-masy”.

5. Grupa WS (większy słoik cięższy, pytanie sugestywne)

Grupa ta jest szczególnie godna zauważenia, bowiem widać w niej doskonale w jaki sposób iluzja „wielkości-masy” wzmocniona zostaje sugestią zawartą w pytaniu.

6. Grupa MS (mniejszy słoik cięższy, pytanie sugestywne)

Grupa ta ma najwyższą ilość osób uznających słoik mniejszy za cięższy od większego, tak jak w rzeczywistości. Żadna z osób w tej grupie nie uznała słoika większego za mający większą masę.

Analiza powyższych wykresów prowadzi do następujących wniosków:

1. Iluzja „wielkość-masa” powoduje odbiór obiektu lżejszego jako cięższego niż jest on w rzeczywistości;

2. Zjawisko opisane przez Charpentiera zachodzi również w przypadku, gdy obiekt mniejszy, w grupie kontrolnej ważący 1 kg, jest w istocie cięższy niż obiekt większy.

3. Zjawisko zachodzi z mniejszą siłą w przypadku, gdy mniejszy słoik, w grupie kontrolnej percypowany jako cięższy, jest w istocie lżejszy niż słoik większy, ważący 1,15 kg.

4. Ładunek sugestii zawarty w pytaniu wpływa na percepcję masy słoików - w grupach, które otrzymały pytanie sugestywne, znacznie większa liczba badanych wskazywała jeden ze słoików jako cięższy, nawet gdy ich masa była identyczna.

5. Możliwe i stosunkowo łatwo wykonalne jest wpłynięcie na percepcję wrażeń zmysłowych osoby przy wykorzystaniu presupozycji co do jakości obiektów będących źródłem tych wrażeń.

6. Wykorzystanie pytania sugestywnego znacząco zwiększa ilość badanych skłonnych udzielać odpowiedzi wpisujących się w dostarczoną w pytaniu presupozycję.

BIBLIOGRAFIA

Poniżej znajduje się wykaz źródeł wykorzystanych przez autora raportu do przygotowania się do przeprowadzenia badania i zrozumienia istoty zjawiska iluzji „wielkości-masy”.

1. Flanagan, Beltzner; Independence of perceptual and sensorimotor predictions in the size-weight illusion. Nat Neurosci 3: 737-741, 200,

2. Goodale, Milner, Jakobson, Carey. A neurological dissociation between perceiving objects and grasping them. Nature 349: 154-156, 1991,

3. K. Rabe, B. Brandauer, Y. Li, E. R. Gizewski, D. Timmann, J. Hermsdörfer; Size-Weight Illusion, Anticipation, and Adaptation of Fingertip Forces in Patients With Cerebellar Degeneration; znaleziony na stronie http://jn.physiology.org/content/101/2/569.full

4. http://link.springer.com/article/10.3758%2FBF03205186?LI=true

Między innymi w pracach takich, jak: Flanagan, Beltzner; Independence of perceptual and sensorimotor predictions in the size-weight illusion. Nat Neurosci 3: 737-741, 200; Goodale, Milner, Jakobson, Carey. A neurological dissociation between perceiving objects and grasping them. Nature 349: 154-156, 1991; i inne.

---