Objawy dysleksji:

    M. Crichley podaje następujące objawy na, podstawie których można rozpoznać dysleksję:

1. Utrzymywanie się trudności w czytaniu aż do okresu dojrzałości;

2. Specyficzne rodzaje błędów w czytaniu i pisaniu;

3. Dziedziczne występowanie tych kłopotów, częstsze u chłopców;

4. Brak oznak poważnych uszkodzeń mózgu i narządu zmysłu;

5. Częste zaburzenia rozpoznawania symboli;

6. Niepowodzenia w nauce czytania przy użyciu konwencjonalnych metod nauczania, mimo prawidłowej motywacji i normalnej lub wyższej inteligencji.

    W różnym wieku pojawiają się lub nasilają nieco inne objawy zaburzeń rozwoju psychoruchowego i związane z nim przejawy trudności w czytaniu i pisaniu.

    Kolejną listę objawów uwzględniająca zmiany symptomów zależnie od wieku dziecka przytacza J.Augur w innych materiałach brytyjskiego Towarzystwa Dysleksji.

Przed wstąpieniem dziecka do szkoły i na początku nauki szkolnej można zaobserwować kilka następujących symptomów:

-trudności w zapinaniu ubrania, sznurowaniu butów itp.;

-trudności ze stosowaniem zaimków: w środku-na zewnątrz, przed-za itp.;

-trudności z zapamiętywaniem i wypełnianie więcej niż jednego polecenia w tym samym czasie;

-opóźnienie rozwoju mowy: trudności wypowiadaniem się, wadliwa wymowa, częste przestawianie głosek i sylab;

-trudności z przypominaniem sobie nazw przedmiotów;

-mylenie nazw kierunków: prawa-lewa;

-oburęczność;

-trudności w nauce pisania: zwierciadlane odwracanie liter, deformowanie kształtu liter;

-trudności z zapamiętaniem materiału występującego w formie serii, sekwencji: np. dni tygodnia, nazwy miesięcy, litery alfabetu;

-trudności w pamiętaniu aktualnej daty, daty swoich urodzin, imienin i określania czasu;

-słabe postępy w uczeniu się czytania zarówno metodą fonetyczną, jak i globalną (rozpoznawanie napisów);

-szybka męczliwość, uwarunkowana koniecznością włożenia większego wysiłku i koncentracji uwagi w zachowanie typu szkolnego.

    Wiele z tych symptomów, zdaniem M.Critchleya (1964,1970), może przetrwać do okresu szkolnego i występować w połączeniu z trudnościami w czytaniu i pisaniu w młodszych klasach szkolnych..

               Specyficzne trudności w czytaniu:

1)      czytanie „niepewne”, „wymęczone”;

2)      częste błędy w czytaniu: pomijanie wyrazów lub ich dodawanie, zniekształcanie wyrazów i odczytywanie innych, podobnych wyrazów;

3)      pomijanie linii lub odczytywanie jej ponownie;

4)      częste gubienie miejsca, w którym dziecko czyta;

5)      niepewność w czytaniu szczególnie krótkich wyrazów wyglądających podobnie np. od-do;

6)      trudności w dzieleniu dłuższych wyrazów na sylaby i syntetyzowaniu sylab w wyrazy we właściwym porządku;

7)      pomijanie interpunkcji;

8)      przestawianie liter w wyrazie, co zmienia jego sens( tworzenie anagramów);

9)      trudności w wyszukiwaniu najistotniejszych myśli w danym fragmencie tekstu;

10)  niewłaściwe łączenie liter;

11)  trudności w przyswojeniu tabliczki mnożenia.

                Specyficzne błędy w pisaniu:

1)      słaby poziom pracy pisemnej w porównaniu z odpowiedziami ustnymi;

2)      prace pisemne na niskim poziomie graficznym i estetycznym: liczne przekreślenia, kilkakrotne próby zapisania wyrazu, prace „bałaganiarskie”;

3)      utrzymywanie się trudności z różnicowaniem liter: p-b, p-g, n-u, m-w;

4)      niewłaściwy dobór liter do głosek, podobnych fonetycznie, w wyniku niewłaściwego ich rozróżniania, np.: t-d, p-b, m-n, a-o;

5)      mylenie nazwy litery i głoski (np. l-el, m-em, k-ka);

6)      niewłaściwe stosowanie małych i dużych liter( dziecko częściej używa dużych liter zamiast małych, ponieważ czuje się pewniejsze w ich różnicowaniu);

7)      trudności w różnicowaniu wyrazów podobnie brzmiących (np. bułka-półka);

8)      dodawanie, pomijanie lub niewłaściwe umiejscowianie liter lub wyrazów;

9)      zapisywanie wyrazów na różne sposoby, np. szyja, szja, szyia;

10)  złe rozmieszczenie pracy pisemnej w przestrzeni, niemożność zachowania marginesu;

11)  tracenie wątku podczas zapisywania opowiadania;

12)  brak lub niewłaściwe stosowanie interpunkcji. 

                 Uczniowie klas starszych mają trudności z:

1)      przypominaniem słów, nazw;

2)      wolno i niepoprawnie czytają i piszą z wieloma błędami;

3)      mają trudności z organizacją swoich czynności, co odbija się szczególnie na pracach pisemnych;

4)      mają trudności w rozumieniu bardziej skomplikowanych instrukcji, mogą je błędnie rozumieć;

5)      często mylą kierunki przestrzeni, czas, miejsce;

6)      trudności sprawia im zapisywanie informacji z tablicy i podczas ich dyktowania;

7)      nie potrafią ukończyć zadań w wyznaczonym czasie, szybko się męczą. 

                  M. Welchman twierdzi, że o dysleksję podejrzewa się osoby, które mimo przeciętnej inteligencji, wykazują niektóre z następujących objawów:

• opóźnienie w nauce czytania i pisania;

• widoczne kłopoty z opanowanie poprawnej pisowni;

• rażące trudności z przyporządkowaniem dźwięków mowy symbolom graficznym, np. głosek-literom, dźwięków muzycznych-nutom;

• kłopoty w ustawieniu symboli w logicznej kolejności, np. liter w alfabecie, nazw miesięcy w roku;

• trudności w uczeniu się działań matematycznych, takich jak tabliczka mnożenia;

• kłopoty w nazywaniu (przypominaniu sobie nazw, terminów);

• niepewność w określaniu czasu i kierunków (przed, po, lewo-prawo, przedwczoraj-pojutrze);

• trudności z zapamiętywaniem i organizacją materiału np. zapamiętywaniem dłuższego szeregu informacji, serii poleceń.

 

                Przyczyny i częstość występowania dysleksji:

    Przyczyn jest wiele, a przy tym wszystkim, mogą one występować w jednym przypadku, u tego samego dziecka. Dlatego mówimy o wieloprzyczynowości specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu. 

Wyróżnia się zwykle pięć podstawowych koncepcji mówiących pierwotnych przyczynach dysleksji:

I.                    Genetyczną;

II.                 Opóźnionego dojrzewania ośrodkowego układu nerwowego;

III.               Organiczną;

IV.              Hormonalną;

V.                 Psychogenną.

    Według koncepcji genetycznej przyczyną zaburzeń i podłożem trudności w czytaniu i pisaniu są geny przekazywane z pokolenia na pokolenie. Jest to dziedziczenie dysleksji.

    W koncepcji opóźnionego dojrzewania uważa się, że zaburzenia dyslektyczne są związane ze spowolnieniem dojrzewania ośrodkowego układu nerwowego, spowodowanym przez takie czynniki jak geny, hormony.

    Koncepcja organiczna głosi, że przyczyną są mikrouszkodzenia tych okolic mózgu, które szczególnie uczestniczą w procesie czytania i pisania. Związane jest to ze szkodliwymi czynnikami chemicznymi, fizycznymi i biologicznymi oddziałującymi na ośrodkowy układ nerwowy w okresie okołoporodowym.

    Według koncepcji hormonalnej, przyczyną dysleksji jest niedokształcenie struktury niektórych okolic kory mózgowej i nieprawidłowy model rozwoju mózgu, tzn. zablokowanie lewej półkuli mózgowej, czyli tej, która jest szczególnie związana z mową. Szkodliwym czynnikiem może tu być nadprodukcja hormonów, np. testosteronu.

    Koncepcja psychogenna upatruje przyczynę w zaburzeniach emocjonalnych spowodowanych przez urazy psychiczne, stres. Jest ona przez większość badaczy traktowana jako wytłumaczenie nasilania się objawów dysleksji, a nie ich powstawania.   

W większości przypadków można mówić o wzajemnym sprzężeniu różnych czynników, które oddziałują na rozwój procesów poznawczych, motoryki i integracji tych funkcji. Ze słabiej zaznaczoną dysleksją mamy do czynienia, gdy jest ona efektem dziedziczenia lub zaburzeń o wąskim zakresie. Szacuje się, że 20%-30% dzieci dyslektycznych ma dziedziczne uwarunkowanie dysleksji. Chłopców dyslektyków jest czterokrotnie więcej niż dziewczynek.    Rozpoznanie dysleksji rozwojowej jest rezultatem diagnozy, która powinna mieć charakter wielospecjalistyczny. To znaczy, że dziecko badane jest przez zespół specjalistów. W zespole tym znajduje się przede wszystkim psycholog i pedagog. Niezbędny w nim bywa udział psychiatry dziecięcego, który posiada również przygotowanie w zakresie neurologii dziecięcej. Często dziecko konsultowane jest przez logopedę, a w razie potrzeby przez innych specjalistów (okulistę, laryngologa, foniatrę, neurologa dziecięcego). 

Dziecko z ryzykiem dysleksji.     Jeżeli dziecko w wieku poniemowlęcym i przedszkolnym ma trudności w czynnościach i zabawach, które wiążą się z mową, spostrzeganiem słuchowym i wzrokowym, motoryką , lateralizacją, może mieć trudności w nauce czytania i pisania w okresie szkolnym. Dzieckiem ryzyka dysleksji jest też każde dziecko pochodzące z nieprawidłowej ciąży i porodu oraz z rodziny, w której występowały przypadki opóźnienia rozwoju mowy, leworęczność i dysleksja rozwojowa. Do objawów, które zapowiadają trudności w czytaniu i pisaniu należą objawy opóźnienia psychoruchowego. Zaburzenia mowy we wczesnym dzieciństwie przejawiają się wolniejszym tempem mowy czynnej (pierwsze wyrazy pojawiają się w drugim roku życia, proste zdania w trzecim, długo utrzymuje się niepoprawna mowa), dziecko ma wady lub pomimo poprawnej wymowy ma trudności z wypowiadaniem dłuższych złożonych wyrazów.

 Z opóźnieniem rozwoju mowy wiążą się też trudności językowe, które objawiają się:

-zniekształceniem nazw;

-trudnościami w zapamiętywaniu nazw i dłuższych sekwencji słownych lub serii nazw (np. nazwy dni tygodnia, miesięcy);

-myleniem nazw zbliżonych fonetycznie;

-używaniem nieprawidłowych przedrostków, przyimków;

-zbyt długim utrzymywaniem się w mowie dziecka agramatyzmów i neologizmów.

Opóźnienie percepcji słuchowej przejawia się np. trudnościami w:

-zapamiętywaniu piosenek i wierszyków;

-odtwarzaniu rytmu;

-zapamiętywaniu dłuższych sekwencji;

-zrozumieniu dłuższych i złożonych poleceń słownych;

-składaniu i rozkładaniu słów na sylaby (analizie i syntezie wyrazów).

Opóźnienie w rozwoju percepcji i pamięci wzrokowej daje o sobie znać np.:

-nieporadnością w rysowaniu (rysunki treściowo bogate, lecz bardzo ubogie i prymitywne graficznie);

-trudnościami w budowaniu z klocków;

-układaniu obrazków;

-dostrzeganiu szczegółów różniących obrazki.

    Zburzenia motoryki objawiają się trudnościami w opanowaniu czynności samoobsługowych i czynności grafomotorycznych (dziecko nie lubi rysować, rysuje nieporadnie). Dziecko mało sprawne ruchowo słabo biega, długo uczy się jeździć na rowerze, itp. Opóźnienie kształtowania się lateralizacji przejawia się oburęcznością (dziecko do końca okresu przedszkolnego używa na zmianę ręki prawej i lewej).

    Opóźnienie rozwoju w schemacie ciała i przestrzeni przejawia się trudnościami w odróżnianiu prawej i lewej ręki, oka, nogi.

    Występowanie tych i podobnych objawów powinno być sygnałem konieczności pracy z dzieckiem w kierunku wspomagania rozwoju dziecka, stymulowania funkcji, których rozwój jest opóźniony.

    Jeżeli dziecko „ryzyka dysleksji' obejmiemy opieką możliwie jak najwcześniej, zapewniając mu pomoc logopedyczną i pedagogiczną ukierunkowaną na stymulację rozwoju nieprawidłowo rozwijających się funkcji, w niektórych wypadkach możemy spowodować całkowite zlikwidowanie tych opóźnień i uniknięcie trudności szkolnych. W innych możemy zmniejszyć nasilenie trudności szkolnych. Tak więc, wiek przedszkolny jest szczególnie ważnym okresem rozwoju tych dzieci, a celem oddziaływań powinno być udzielenie wszechstronnej pomocy dziecku, aby osiągnęło gotowość do nauki czytania i pisania przed rozpoczęciem etapu szkolnego.

    Potrzebny jest konsekwentny system działań na rzecz przygotowania dziecka w wieku przedszkolnym do nauki czytania i pisania (poprzedzonego oddziaływaniami profilaktycznymi w wieku niemowlęcym i poniemowlęcym). Konieczny jest także program nauczania czytania i pisania przez obcowanie w zabawie z materiałem literowym, rozwijanie mowy, świadomości językowej słuchu związanego z mową, zdolności dokonywania analizy i syntezy wyrazowej, sylabowej, fonemowej i logotomowej.

    W nauczaniu dzieci dyslektycznych najskuteczniejsze jest uczenie polisensoryczne, czyli uczenie z zaangażowaniem wielu zmysłów równocześnie: słuchu, wzroku, dotyku i kinestezji. Ma ono bardzo ważne znaczenie zarówno w dydaktyce, jak i w zajęciach terapeutycznymi z dziećmi dyslektycznymi. Funkcje percepcyjno- motoryczne odgrywają zasadniczą rolę w uczeniu się mowy, czytania i pisania.

    Rozwój psychomotoryczny dzieci dyslektycznych nie jest jednak harmonijny. Oznacza to, że niektóre z tych funkcji percepcyjnych i ruchowych oraz ich koordynacja, są zaburzone, wskutek czego dziecko nie może prawidłowo reagować na bodźce z otaczającego świata, odbiera je w sposób niepełny i zniekształcony.

    Nauczanie poilsensoryczne, czyli wielozmysłowe, angażuje wiele narządów zmysłu: oczy, uszy, narządy mowy, palce, mięśnie. Dzięki temu dziecko jest w stanie wykorzystać te zmysły, które są jego mocną stroną, jednocześnie ćwicząc i rozwijając te, które są słabsze.

    Liczne badania różnych specjalistów wykazują, że wśród uczniów klas niższych tylko nieznaczna część niepowodzeń szkolnych ma swe źródło w obniżonym poziomie rozwoju intelektualnego. Zwykle mamy do czynienia z problemami dyslektycznymi. Bardzo często zdarza się, że inteligentne osoby z  dysleksją nawet przez fachowców bywają oceniane jako osoby opóźnione w rozwoju umysłowym.. Są to zwykle ludzie wyróżniający się silną dysleksją, z wyraźnie zaniżoną samooceną, czy wyraźnie zaznaczonymi zaburzeniami percepcji słuchowej, którym nie udzielono w odpowiednim momencie skutecznej pomocy.

    Przedstawione rozważania na temat specyficznych trudności w nauce dzieci i młodzieży mają na celu przybliżenie i uporządkowanie wiedzy o pierwotnych i wtórnych przyczynach dysleksji rozwojowej. Istotnym wydaje się fakt uświadomienia rodzicom i nauczycielom, że uczniowie dyslektyczni mają często niskie osiągnięcia szkolne pomimo dobrych możliwości intelektualnych oraz, że zarówno uczeń, jego rodzice, jak i nauczyciele powinni mieć zagwarantowaną możliwość wielospecjalistycznej konsultacji medycznej i psychologiczno- pedagogicznej. 

2. Objawy ryzyka dysleksji
Do grupy dzieci tzw. „ryzyka dysleksji” kwalifikuje się każde dziecko pochodzące z nieprawidłowej ciąży i skomplikowanego porodu (z mniejszą liczbą punktów w skali Aparg, z niską wagą urodzeniową, wcześniaki). Innymi czynnikami ryzyka są: występowanie zaburzeń dyslektycznych w rodzinie, opóźniony rozwój mowy, oburęczność, leworęczność, minimalne dysfunkcje neurologiczne w okresie niemowlęcym.
Trudności w czytaniu i pisaniu ujawniają się dopiero w szkole, ale już w okresie przedszkolnym można zauważyć objawy, które cechują dzieci „ryzyka dysleksji”. Im więcej symptomów zauważamy, tym jest ono bardziej prawdopodobne.

a. Wiek przedszkolny:
- motoryka duża - opóźniony rozwój ruchowy, trudności z koordynacją ruchów, niechęć do zabaw ruchowych, dziecko wolno, niezgrabnie biega, ma trudności z utrzymywaniem równowagi, np. podczas chodzenia po krawężniku, ma kłopoty z nauczeniem się jazdy na rowerze, hulajnodze,
- motoryka mała - mała sprawność ruchowa rąk podczas czynności samoobsługowych (trudności w zapinaniu ubrania, sznurowaniu butów itp. ), niechęć do zabaw manipulacyjnych takich jak nawlekanie korali,
- funkcje wzrokowe, koordynacja wzrokowo-ruchowa - opóźnienia rozwoju grafomotorycznego, nieporadność w rysowaniu, rysunki prymitywne, nieprawidłowy chwyt ołówka, brak umiejętności narysowania koła (w wieku 3 lat), kwadratu i krzyża ( w wieku 4 lat), trójkąta i kwadratu (w wieku 5 lat), trudności w składaniu wg wzoru układanek, puzzli,
- funkcje językowe - opóźniony rozwój mowy (pierwsze słowa powinny pojawić się w pierwszym roku życia, zdania proste - w wieku 2 lat, zdania złożone - w wieku 3 lat), nieprawidłowa artykulacja wielu głosek, trudności z wypowiadaniem złożonych słów, trudności z przypominaniem sobie nazw przedmiotów, z zapamiętaniem nazw lub szeregów nazw, np. pór roku, posiłków, częste przekręcanie wyrazów, trudności z zapamiętaniem piosenek, wierszyków,
- lateralizacja - opóźniony rozwój, oburęczność,
- orientacja w schemacie własnego ciała i przestrzeni - dziecko pięcioletnie nie umie wskazać prawej ręki.

b. Klasa „O”:
- motoryka duża - trudność w zabawach ruchowych, dziecko słabo skacze, niezgrabnie, wolno biega, ma trudności z chodzeniem po linii prostej, staniem na jednej nodze, trudności z nauczeniem się jazdy na rowerze, nartach,
- motoryka mała - mała sprawność manualna, trudności z wiązaniem sznurowadeł na kokardkę, używaniem widelca, nożyczek, trudności z prawidłowym trzymaniem ołówka pomimo wielu ćwiczeń, kreślenie linii w niewłaściwym kierunku (od dołu do góry, z prawej do lewej strony),
- koordynacja wzrokowo-ruchowa - trudności z rzucaniem i chwytaniem piłki, trudności z rysowaniem szlaczków, odtwarzaniem złożonych figur geometrycznych (romb w wieku 6-7 lat),
- funkcje językowe - wadliwa wymowa, częste przestawianie głosek i przekręcanie trudnych wyrazów, trudności z różnicowaniem głosek zbliżonych fonetycznie np.: noże-nosze, bółka-półka, trudności z analizą i synteza sylabową i głoskową, trudności w nauce wierszyków i piosenek, w zapamiętywaniu i wypełnianiu więcej niż jednego polecenia w tym samym czasie, trudności w zapamiętywaniu sekwencji takich jak dni tygodnia, pory roku, sekwencji czasowych (dziś, jutro), sekwencji cyfr (szeregi 4-cyfrowe),
- funkcje wzrokowe - trudności z wyróżnianiem elementów całości, z wyróżnianiem szczegółów różniących dwa obrazki, trudności z wykonaniem zabaw dydaktycznych angażujących funkcje wzrokowe (mozaiki, układanki, puzzle, układanie wzorów z klocków), dzieci te często tworzą własne ładne kompozycje, lecz nie potrafią układać wg wzorów, trudności z odróżnieniem kształtów podobnych (litery m-n, l-t,ł) oraz identycznych, lecz ułożonych inaczej w przestrzeni (litery p, b, g, d),
- lateralizacja - brak ustalenia ręki dominującej, oburęczność,
- orientacja w schemacie ciała i przestrzeni - nieznajomość schematu ciała, mylenie kierunków: prawa-lewa (prawa noga, lewa ręka), dziecko nie umie określić kierunku na prawo i na lewo od siebie,
- orientacja w czasie - zaburzenia dotyczące trudności z określeniem pory roku, dnia,
- czytanie - nasilone trudności w nauce czytania, czyta bardzo wolno, głównie głoskuje, nie zawsze potrafi dokonać wtórnej syntezy, przekręca wyrazy, nie rozumie czytanego tekstu,
- pierwsze próby pisania - często pisze litery i cyfry zwierciadlanie, odwzorowuje wyrazy pisząc je od strony prawej do lewej.

c. Wiek szkolny, klasa I - III:
- motoryka duża - mała sprawność ruchowa całego ciała, niechętnie uczestniczy w zabawach ruchowych i lekcjach wychowania fizycznego, trudności wykonywaniem niektórych ćwiczeń np.. układów gimnastycznych,
- motoryka mała - obniżona sprawność ruchowa rąk, problemy z opanowaniem czynności samoobsługowych (np. jedzenie nożem i widelcem),
- koordynacja wzrokowo-ruchowa - trudności z rzucaniem do celu i chwytaniem, niechęć do rysowania i pisania, zbyt mocny chwyt ołówka, przez co ręka szybciej się męczy, trudności z rysowaniem szlaczków w liniaturze zeszytu, odtwarzaniem złożonych figur geometrycznych, niski poziom graficzny rysunków i pisma,
- funkcje wzrokowe - trudności z wyróżnianiem elementów z całości i z ich syntezowaniem w całość, np. budowanie według wzoru konstrukcji z klocków, układanie mozaiki, puzzli, trudności z wyróżnianiem szczegółów różniących dwa obrazki, trudności z odróżnianiem kształtów podobnych (litery m-n, l-t,ł) oraz identyczny, lecz ułożonych inaczej w przestrzeni (litery p-b-g-d),
- funkcje językowe - wadliwa wymowa, przekręcanie złożonych wyrazów (przestawianie głosek i sylab, asymilacje głosek, np. sosa, szosa), używanie sformułowań niepoprawnych pod względem gramatycznym: trudności z poprawnym używaniem wyrażeń przyimkowych, sformułowań wyrażających stosunki przestrzenne: nad-pod, za-przed, wewnątrz, na zewnątrz, trudności z pamięcią fonologiczną, sekwencyjną, czyli trudności dotyczące zapamiętywania: sekwencji nazw, np. nazw dni tygodnia, pór roku, nazw kolejnych posiłków, sekwencji czasowej: wczoraj - dziś - jutro i sekwencji cyfr: szeregów 4-cyfrowych, wierszy, piosenek, więcej niż jednego polecenia w tym samym czasie, trudności z szybkim wymienianiem nazw, np. wszystkich znanych owoców, szeregu słów, wolne tempo nazywania szeregu prostych obrazków, trudności z nazywaniem i zapamiętywaniem liter alfabetu, cyfr, powtarzaniem z pamięci szeregu słów oraz szeregów cyfrowych (złożonych z pięciu cyfr), trudności z zapamiętaniem tabliczki mnożenia,
- lateralizacja - utrzymywanie się oburęczności,
- orientacja w schemacie ciała i przestrzeni - trudność z jednoczesnym wskazywaniem na sobie części ciała i określanie ich terminami: prawe-lewe, np. odróżnieniem prawej i lewej ręki, strony ciała, trudności z określaniem położenia przedmiotów względem siebie, np. prawo od drzwi, pisanie liter i cyfr zwierciadlanie lub zapisywanie wyrazów od prawej do lewej strony (zaburzone funkcje przestrzenne),
- czytanie - słabe postępy w nauce czytania zarówno metodą fonetyczną, jak i globalną, dziecko bardzo wolno czyta - prymitywna technika (głoskowanie lub sylabizowanie z wtórną syntezą słowa), czytanie „niepewne”, szczególnie, gdy dziecko czyta głośno (dukanie), ale mało błędów lub dziecko bardzo szybko czyta, lec popełnia przy tym wiele błędów, wynikają one z tego, że dziecko domyśla się treści na podstawie kontekstu, słabo rozumie tekst po przeczytaniu na głos, częste błędy w czytaniu: pomijanie wyrazów lub ich dodawanie, zniekształcenie wyrazów i odczytywanie innych, podobnych, pomijanie linii tekstu lub odczytywanie jej ponownie, pomijanie interpunkcji, niepewność w czytaniu, szczególnie krótkich wyrazów wyglądających podobnie np. on-no, od-do, trudności w dzieleniu dłuższych wyrazów na sylaby i syntezie sylab w wyrazy we właściwym porządku (sylaby często są gubione),
- pisanie - trudności z opanowaniem poprawnej pisowni związane z opóźnieniem rozwoju spostrzegania wzrokowego i pamięci wzrokowej: trudności z zapamiętywaniem kształtu rzadziej występujących liter (np. wielki litery pisane: F, H, Ł, G), mylenie liter podobnych pod względem kształtu i wielkości np. l-t-ł, m-n, L-T, G-C, o-a, mylenie liter podobnych kształtem lecz inaczej położonych w przestrzeni: p-b-d-g, b-d, n-u, 6-9, E-3, popełnianie błędów podczas przepisywanie tekstów; niewłaściwe stosowanie małych i wielkich liter, zapisywanie wyrazu na różne sposoby, np. szyja: szja-szyia, złe rozmieszczenie pracy pisemnej w przestrzeni, niewłaściwe zachowanie marginesu, pomijanie znaków diakrytycznych (kropek, haczyków nad i pod literą),
- pisanie - trudności z opanowaniem poprawnej pisowni wynikającej z opóźnienia rozwoju fonologicznego aspektu funkcji językowych (spostrzegania słuchowego dźwięków mowy) i pamięci fonologicznej -objawiają się myleniem liter odpowiadającym głoskom podobnym fonetycznie (n. Głoski z-s, w-f, d-t, k-g), trudnościami z zapisywaniem zmiękczeń, myleniem głosek i-j, głosek nosowych ą - om, ę - en, opuszczanie, dodawanie, przestawianie, podwajanie liter i sylab w wyrazie, co zmienia jego sens, pisaniem wyrazów bezsensownych, na skutek pojawiania się kilku błędów w jednym wyrazie, nasilonymi trudnościami podczas pisania ze słuchu (dyktanda), trudności z przenoszeniem wyrazów, uporczywie występujące błędy ortograficzne ó-u, ż-rz, ch-h, łączenie wyrazów,
- orientacja w czasie - trudności z określaniem pory roku, dnia, czasu na zegarze, trudności w pamiętaniu aktualnej daty, daty swoich imienin, urodzin.

3. Profilaktyka
W związku ze stale rosnącą liczbą dzieci ze specyficznymi trudnościami w nauce czytania i pisania istotnego znaczenia nabiera wczesne rozpoznawanie i likwidowanie objawów dysleksji. Ogromne znaczenie profilaktyczne ma wczesna wykrywalność pierwszych trudności w nauce, kompleksowe ustalenie przyczyn oraz szybkie podjęcie terapii opartej na uczeniu polisensorycznym (wielozmysłowym). Im wcześniej dzieci z „ryzyka dysleksji” zostaną objęte opieką, tym większe szanse, że trudności te nie będą ujemnie wpływać na cały przebieg późniejszej edukacji. Zaburzenia dyslektyczne nie ustępują samoistnie, a z upływem lat pogłębiają się wpływając ujemnie na cały przebieg nauki. Jeżeli symptomy - pomimo pomocy udzielanej przez nauczyciela i właściwej pracy rodziców - utrzymują się jeszcze w klasie III, należy skierować dziecko na badanie diagnostyczne do poradni psychologiczno-pedagogicznej w celu stwierdzenia, co jest przyczyną owych zaburzeń.
Objawy specyficznych trudności w nauce zależą od rodzaju zaburzonych funkcji, dla tego też dokładna obserwacja dziecka, jego wytworów oraz wywiad z rodzicami pozwolą określić cele programu profilaktycznego w odniesieniu do dzieci z ryzyka dysleksji. Nauczyciel dysponujący wiedzą na temat rodzaju zaburzeń psychoruchowego rozwoju dziecka potrafi postawić wstępną diagnozę.
Kryteria włączenia dziecka do grupy wymagającej wnikliwej obserwacji są następujące:
- obniżona sprawność motoryki dużej i małej,
- trudność z ustaleniem letaralizacji, lateralizacji skrzyżowana, lewostronna,
- kłopoty z orientacją w schemacie ciała i przestrzeni,
- trudność w rozróżnianiu głosek podobnych,
- deficyt pamięci świeżej (problem z zapamiętaniem wielu nazw, zapamiętywaniem treści kilku poleceń w tym samym czasie, materiału uszeregowanego w serie i sekwencje),
- występowanie zaburzeń rozwoju językowego i mowy (nieprawidłowa realizacja niektórych głosek, przekręcanie złożonych wyrazów, używanie sformułowań niepoprawnych pod względem gramatycznym itp.),
- słaba koordynacja wzrokowo - ruchowa, która często przejawia się niechęcią do rysowania.

Poprzez obserwację objawów typowych dla dzieci z ryzyka dysleksji można wyłonić te, u których zauważa się pewne predyspozycje do wystąpienia specyficznych zaburzeń w czytaniu i pisaniu. Każde dziecko ma charakterystyczne dla siebie trudności w uczeniu się, może więc mieć trudności w uczeniu się ze słuchu, w zakresie pamięci wzrokowej, zapamiętywaniu sekwencji. Szczególną uwagę zwrócić należy na dzieci pochodzące z grup ryzyka okołoporodowego, z rodzin, w których występowała dysleksja oraz dzieci mające cechy dysharmonijnego rozwoju. Konfrontacja wyników obserwacji dziecka z opisem objawów ryzyka dysleksji w poszczególnych obszarach funkcjonowania pozwalają już bardzo wcześnie wytypować dzieci z grupy tzw. Ryzyka dysleksji.
Możemy je zdiagnozować na podstawie wcześniej wymienionych objawów, leżących u podstaw opanowania umiejętności czytania i pisania a także przeprowadzając dokładne badania:
- lateralizacji,
- sprawności motorycznej (motoryka mała i duża),
- analizy i syntezy wzrokowej,
- analizy i syntezy słuchowej,
- umiejętności językowych (systemy fonetyczno-fonologicznego, semantycznego, syntaktycznego),
- pamięci,
- operacji myślowych (przy problemach z uczeniem się matematyki).
Po dokonaniu analizy uzyskanych wyników można ustalić jaki rodzaj czynności sprawia badanemu uczniowi największą trudność. Działania terapeutyczne należy rozpocząć możliwie jak najwcześniej po ich rozpoznaniu, gdy trudności w czytaniu i pisaniu nie znikają pod wpływem zwykłych zabiegów pedagogicznych i dodatkowej pomocy. Nauczyciel obserwując u ucznia występowanie specyficznych trudności w nauce o dużym nasileniu powinien skierować go na specjalistyczne badanie do poradni pedagogiczno - psychologicznej. Jednocześnie w oczekiwaniu na pełną diagnozę powinien rozpocząć zabiegi korekcyjno - kompensacyjne zaburzonych funkcji.

4. Założenia programu profilaktyki dysleksji
Programem profilaktyki dysleksji objęte są dzieci kl. I-III.
W ramach programu przeprowadza się:
- badania diagnostyczne wytypowanych dzieci z grupy ryzyka (logopeda, pedagog szkolny, psycholog),
- ćwiczenia stymulujące rozwój poszczególnych funkcji dla całych zespołów klasowych (wychowawca klasy),
- zajęcia dla wytypowanych dzieci (wychowawca klasy, pedagog, logopeda),
- szkolenia dla rady pedagogicznej rodziców.

Klasa I
Pierwszy semestr nauki to czas, kiedy powinno się bardzo wnikliwie obserwować uczniów. Powodzenie dziecka zależy od tego jak było ono przygotowane do podjęcia nauki, czy uczęszczało na zajęcia w klasie zerowej. Ogromne znaczenie ma też fakt, że dzieci podejmujące naukę w tej samej klasie mogą różnić się wiekiem nawet o rok. Jest to niezwykle istotne, gdyż mogą występować istotne różnice rozwoju funkcji koniecznych do opanowania umiejętności czytania i pisania u poszczególnych dzieci. Uczniowie opanowują te nowe umiejętności w bardzo różnym tempie, dlatego też należy bardzo zindywidualizować proces nauczania.
W klasie pierwszej powinny być przeprowadzane ćwiczenia stymulacyjne, w ramach których wszystkie dzieci będą ćwiczyły funkcje konieczne przy nauce czytania i pisania:
- koncentrację uwagi,
- sprawność manualną,
- percepcję słuchową,
- percepcję słuchową,
- orientację w schemacie ciała i przestrzeni.

Ćwiczenia te są przeprowadzane przy okazji realizacji programu. Nauczyciel powinien codziennie przeprowadzać ćwiczenia sprawności motorycznej, spostrzegania słuchowego i wzrokowego, myślenia oraz pamięci jako przerwę między zadaniami poświęconymi nauce czytania i pisania dla całej klasy. W razie potrzeby można zorganizować całogodzinne zajęcia stymulacyjne dla całego zespołu klasowego prowadzone przez wychowawców, logopedę, nauczyciela gimnastyki korekcyjnej lub specjalistę z zakresu terapii pedagogicznej.
Należy także ćwiczyć:
- prawidłowy chwyt ołówka (dzieci, zwłaszcza o słabej sprawności rąk, leworęczne, powinny jak najdłużej pisać tylko ołówkiem - nawet cały rok, dla dzieci mających problem z prawidłowym chwytem można wprowadzić nasadkę Tymichowej),
- kierunek pisma od lewej do prawej strony (pomocne jest narysowanie w lewym górnym rogu każdej kartki w zeszycie znaku graficznego, np. serduszka),
- pamięć krótkotrwałą, długotrwałą,
- czynności porównywania, kategoryzowania, klasyfikowania.

W ramach zajęć wychowania fizycznego należy przeprowadzić testy lateralizacji i sprawności ruchowej w celu wytypowania dzieci z zaburzeniami motorycznymi. Po przeprowadzeniu orientacji można zorganizować - niezależnie od ćwiczeń stymulacyjnych w klasie - zajęcia profilaktyczno - terapeutyczne dla uczniów, którzy należą do grupy ryzyka dysleksji ze względu na zaburzenie mowy, słuchu fonematycznego i opóźniony rozwój motoryczny. Konieczne jest także przeprowadzenie badań analizy i syntezy wzrokowej.

Wszystkie dzieci z ryzyka dysleksji powinny być przebadane Skalą Ryzyka Dysleksji M. Bogdanowicz. Nauczyciel wypełnia arkusz SRD sam, po obserwacji dziecka, bądź przeprowadzając wywiad z rodzicami. Dzięki tej skali można wykryć wczesne symptomy wskazujące na możliwości wystąpienia dysleksji i wytyczyć wstępnie kierunek pracy z dzieckiem. Opis i instrukcja stosowania SRD znajduje się w książce M. Bogdanowicz „Ryzyko dysleksji”. (zał.1)
U wielu uczniów stwierdzamy opóźnienia lub zaburzenia w zakresie jednej funkcji zaangażowanej w procesie nabywania umiejętności czytania i pisania (np. percepcji wzrokowej, co utrudnia rozpoznawanie i rozróżnianie kształtów liter), dlatego zabiegi terapeutyczne ukierunkowane na stymulację rozwoju nieprawidłowo rozwijających się funkcji mogą spowodować całkowite zlikwidowanie opóźnień i uniknięcie trudności szkolnych. Wybór metod i form pracy musi być oparty na uczeniu polisensorycznym i zindywidualizowanym podejściu do ucznia. Zadania wymagające zaangażowania wielu analizatorów wpływających na lepsze odbieranie, zapamiętywanie i wykorzystanie doświadczeń w nowym działaniu. Konieczne jest także stosowanie zasady kompensacji zaburzeń - ćwiczenia funkcji zaburzonych muszą być łączone z ćwiczeniami funkcji niezaburzonych. Należy jednak bardzo uważać, aby nie przyspieszać na siłę nauki czytania i pisania u tych dzieci, których rozwój umysłowy wymaga dłuższego czasu na wyrównywanie deficytów rozwojowych.
Są jednak uczniowie, u których zaburzenia obejmują kilka funkcji jednocześnie i którzy mają problemy z koordynacją percepcyjno - motoryczną. Jeżeli mimo udzielanej pomocy utrzymują się u nich poważne problemy z nauką czytania i pisania, w drugim półroczu należy skierować ich do poradni psychologiczno - pedagogicznej, w celu przeprowadzenia dokładnych badań.

5. Zasady usprawniania funkcji percepcyjno - motorycznych u dzieci z
ryzyka dysleksji.
Konstrukcja oraz realizacja programu postępowania profilaktycznego powinna być oparta na analizie uwzględniającej przyczyny trudności i rodzaj zaburzenia. Należy wybierać z metod terapeutycznych w pierwszej kolejności te, które mobilizują do działania kilka funkcji (głównie percepcję słuchową, wzrokową itp.), bazują na umiejętnościach posiadanych już przez dziecko, zapewniają prawdopodobieństwo osiągnięcia w szybkim czasie sukcesu, mobilizują do systematyczności, korygują wady od najprostszych do najbardziej skomplikowanych.
W nauczaniu dzieci ze specyficznymi problemami najskuteczniejsze jest uczenie polisensoryczne, czyli uczenie z zaangażowaniem wielu zmysłów naraz: słuchu, wzroku, dotyku i kinestezji (czucia ruchu). Angażuje ono wiele narządów zmysłu naraz: oczy, uszy, narządy mowy, palce, mięśnie, dzięki czemu informacje zostają przekazane do mózgu wieloma kanałami. Dzięki temu dziecko wykorzystuje te zmysły, które są jego mocną stroną, jednocześnie ćwicząc i rozwijając te, które są niedoskonałe. Możliwe jest wykorzystanie zjawiska korekcji i kompensacji.
Dzieci wytypowane przez nauczyciela i logopedę jako dzieci z ryzyka dysleksji powinny być objęte zajęciami dodatkowymi realizowanymi w ramach zajęć dydaktyczno - wyrównawczych, zajęć korekcyjno - kompensacyjnych lub dodatkowych zajęć z logopedą.
Program powinien być zróżnicowany w zależności od tego, których procesów poznawczych dotyczą zaburzenia będące źródłem obserwowanych trudności. Musi on obejmować usprawnianie funkcji percepcyjno - motorycznych i ich integracji oraz usprawnianie funkcji językowych. Równocześnie powinien nieć oddziaływanie psychoterapeutyczne ogólnie uspokajające i aktywizujące dziecko do nauki.

6. Przykłady ćwiczeń usprawniające funkcje percepcyjno -
motoryczne.
Zajęcia manualne
1. Malowanie - rozluźnianie napięcia mięśniowego rąk.
- wypełnianie kolorem całej powierzchni papieru,
- malowanie form kolistych,
- malowanie form falistych,
- malowanie dużych konturowych rysunków,

2. Usprawnianie końców palców
- stukanie czubkami palców,
- malowanie suchym palcem,
- malowanie pęczkiem waty,
- modelowanie w glinie i plastelinie,
- wyrywanki, naklejanki,
- nawlekanie koralików,

3. Ćwiczenia graficzne
- kreślenie form falistych,
- kreślenie prostych linii,
- malowanie kredkami konturowych rysunków,
- kreślenie linii w ograniczonym polu,
- kopiowanie rysunków,
- rysowanie szlaczków i wzorów z elementów liter

Przykłady ćwiczeń usprawniających spostrzeganie wzrokowe i orientację przestrzenną
- dobieranie par jednakowych obrazków,
- układanie obrazków po lewej i po prawej stronie,
- układanie obrazków w szeregu wg kolejności w jakiej były pokazywane,
- dobieranie części do całego obrazka,
- układanie obrazków z części,
- dobieranie jednakowych form geometrycznych,
- układanie kompozycji z oddzielnych figur geometrycznych,
- układanie kompozycji z części,
- rysowanie kompozycji geometrycznych za pomocą szablonów,
- kończenie zaczętych rysunków,

Przykłady ćwiczeń usprawniających analizę i syntezę słuchową, koordynację słuchowo - wzrokową
- odtwarzanie „rytmu” ilustrowanego układem przestrzennym,
- rozpoznawanie układu przestrzennego odpowiadającemu wystukanemu „rytmowi”,
- rozpoznawanie „rytmu” zgodnego z układem przestrzennym,
- odtwarzanie w układzie przestrzennym wystukanego „rytmu”,
- graficzne odtwarzanie wystukanego „rytmu”,
- analiza zdań na wyrazy i wyrazów na sylaby,
- układanie zdań i rozdzielanie ich na wyrazy,
- rozwijanie zdań i porównywanie liczby wyrazów w zdaniach,
- dzielenie wyrazów na sylaby,
- liczenie sylab,
- tworzenie wyrazów rozpoczynających się od podanej sylaby,
- rozpoznawanie w wyrazie określonej sylaby i ustalenie miejsca jej położenia,
- rozpoznawanie i wyodrębnianie głosek z wyrazów,
- wybieranie obrazków, których nazwy rozpoczynają się od danej głoski,
- rozpoznawanie nazwy obrazka na podstawie pierwszej głoski,
- wydzielenie pierwszej głoski z nazwy obrazka,
- dobieranie par obrazków, których nazwy rozpoczynają się taką samą głoską,
- wybieranie obrazków, których nazwy kończą się określoną głoską,
- wydzielanie ostatniej głoski z nazwy obrazka,
- rozpoznawanie głosek wewnątrz wyrazów o różnej liczbie sylab,
- rozpoznawanie samogłosek w wyrazach,
- różnicowanie głosek (c - cz),
- określanie miejsca położenia w wyrazie rozpoznanej głoski,
- rozpoznawanie głoski powtarzającej się w wyrazie.

Czytanie i pisanie sylab i wyrazów
- utrwalenie znajomości liter i różnicowanie samogłosek i spółgłosek,
- dobieranie par jednakowych liter,
- wyszukiwanie podanej litery w tekście,
- układanie pociętych liter - układanka obrazkowo - literowa,
- rozpoznawanie i nazywanie liter,
- wykonywanie plansz i albumów ilustrujących litery,
- dobieranie liter wielkich do małych,
- dobieranie par z liter drukowanych i pisanych,
- pisanie liter odpowiadających pierwszej głosce nazwy obrazka,
- dobieranie samogłosek do wyrazów jednosylabowych „Co tu się schowało?”,
- rozpoznawanie i czytanie całych sylab dwuliterowych,
- wysłuchiwanie samogłosek w sylabach dwuliterowych otwartych,
- samodzielne tworzenie i pisanie sylab otwartych z wszystkimi samogłoskami,
- czytanie w krótkich ekspozycjach i zapisywanie sylab,
- utrwalanie czytania sylab dwuliterowych,
- czytanie sylab dwuliterowych i łączenie ich z podanymi słowami w nowe wyrazy za pomocą rebusów,
- tworzenie wyrazów dwusylabowych z sylab otwartych dwuliterowych przez podstawianie sylab końcowych do stałej sylaby początkowej,
- samodzielne układanie wyrazów z sylab,
- tworzenie trzyliterowych sylab zamkniętych,
- tworzenie sylab trzyliterowych z różnych sylab dwuliterowych i spółgłosek,
- czytanie i pisanie od razu całych sylab trzyliterowych zamkniętych,
- analiza dźwiękowa sylab trzyliterowych zamkniętych i czytanie ich całościowo,
- przekształcanie wyrazów,
- tworzenie z sylab nowych wyrazów,
- rozpoznawanie położenia samogłosek w sylabach trzyliterowych zamkniętych i otwartych,
- tworzenie wyrazów dwusylabowych z sylabą trzyliterową otwartą,
- analiza dźwiękowa wyrazów jednosylabowych,
- rozpoznawanie i czytanie jednosylabowych wyrazów,
- rozpoznawanie i czytanie całych wyrazów dwusylabowych,
- czytanie wyrazów trzy (i więcej) sylabowych,
- pisanie wyrazów o różnej liczbie sylab poprzedzone dzieleniem na sylaby i wyodrębnieniem samogłosek,
- usprawnianie czytania i pisania wyrazów o różnej liczbie sylab przy pomocy dobieranek obrazkowo - wyrazowych,
- czytanie wyrazów z podkreśleniem sylab i samogłosek,
- czytanie i pisanie wyrazów o różnej liczbie sylab i łączenie ich w określone zestawy tematyczne.

Czytanie zdań i dłuższych tekstów
- czytanie zdań z pojedynczych wyrazów,
- uzupełnianie niedokończonych zdań ilustracją i napisem,
- dobieranie całych zdań do obrazków,
- czytanie pojedynczych zdań i porządkowanie ich,
- czytanie tekstów z przesłoną,
- czytanie zdań złożonych

Ryzyko dysleksji - termin ten stosuje się wobec dzieci przedszkolnych, wykazujących wybiórcze zaburzenia rozwoju psychoruchowego, które mogą warunkować wystąpienie specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu. To określenie jest również przeznaczone do stosowania w przypadku uczniów klas młodszych, którzy napotykają na pierwsze, lecz nasilone trudności w nauce czytania i pisania.

Rozpoznanie ryzyka dysleksji jest uprawnione tylko w przypadku dzieci o co najmniej przeciętnej inteligencji, u których  dobrze funkcjonują narządy zmysłów (wzrok , słuch) i podlegają właściwej opiece wychowawczej i dydaktycznej w domu, przedszkolu i szkole. 

Ryzyko dysleksji jest prawdopodobne u dzieci:

         pochodzących z nieprawidłowej  ciąży i porodu. Należy dokładnie obserwować dzieci urodzone przedwcześnie, w zamartwicy, z niską masą urodzeniową, z  długotrwałego porodu, w złym stanie fizycznym-w skali Apgar poniżej 8 punktów (dzieci które nie płakały  lub nie oddychały samodzielnie po urodzeniu, sine, z zaburzeniami akcji serca).

        obciążonych genetycznie. Wskazana jest obserwacja dzieci z rodzin, w których pojawiały się takie trudności jak: dysleksja rozwojowa, opóźnienie rozwoju mowy, oburęczność i leworęczność.

        u których obserwuje się dysharmonie w rozwoju psychomotorycznym przyjmujące postać drobnych parcjalnych (częściowych) zaburzeń lub opóźnień niektórych funkcji poznawczych (wzrokowych ,słuchowych czy grafomotorycznych) oraz koordynacji między nimi 

Lista symptomów ryzyka dysleksji

                  Wiek niemowlęcy (pierwszy rok życia)  

Opóźniony lub nietypowy rozwój ruchowy

-u dzieci występują minimalne dysfunkcje neurologiczne np. obniżone lub wzmożone napięcie mięśniowe (zaciskanie piąstek, brak sprężynowania, asymetryczne ułożenie ciała, próby chodzenia na palcach), utrzymujące się pierwotne odruchy wrodzone, które powinny zaniknąć do końca pierwszego roku życia,

-dzieci zdecydowanie później osiągają umiejętność zmiany pozycji ciała  (przewracanie się z brzucha na plecy i odwrotnie, samodzielne  siadanie),                                                                                             

-dzieci mało raczkują lub nie raczkują wcale,

-gorzej utrzymują równowagę w postawie siedzącej i stojącej, 

                Wiek poniemowlęcy (2-3lata)

Opóźniony rozwój ruchowy

-występują trudności z utrzymaniem równowagi, automatyzacją chodu,

-dzieci później zaczynają chodzić i biegać;

Opóźniony rozwój motoryki rąk

 -dzieci mają trudności w samoobsłudze ( mycie rąk, ubieranie, jedzenie łyżką, zapinanie dużych guzików),

 -dzieci są  mało sprawne w  zabawach  manipulacyjnych ( np. budowanie z  klocków );

Opóźnienia rozwoju grafomotorycznego

 -dzieci nie próbują same rysować,

 -w wieku 2 lat nie naśladują rysowania linii, w wieku 2 lat 6 miesięcy nie    potrafią naśladować kierunku poziomego i pionowego linii, w wieku 3 lat nie umieją narysować koła;

Opóźnienie rozwoju mowy

-dzieci później wypowiadają pierwsze słowa ( dopiero po pierwszym roku życia ), zdania proste (po 2 roku życia) i zdania złożone (po 3 roku życia). 

                 Wiek przedszkolny ( 3-5 lat )

Niska sprawność ruchowa w zakresie całego ciała

 -dziecko ma kłopoty z utrzymaniem równowagi, np. podczas chodzenia po wyznaczonej  linii, krawężniku

 -słabo biega, często się przewraca,

-ma trudności ze skakaniem i staniem na jednej nodze,

-z trudem uczy się jeździć na rowerku trzykołowym,

-z trudnością porusza się po schodach (kurczowo trzyma się poręczy, dostawia jedną nogę do drugiej)

-jest niezdarne w ruchach, źle funkcjonuje w zabawach ruchowych;

Słaba sprawność ruchowa rąk

    -trudności w wykonywaniu czynności samoobsługowych, np. zapinanie małych guzików, sznurowanie butów, samodzielne jedzenie, ubieranie i rozbieranie lalek ),

-niechęć do zabaw manipulacyjnych (nawlekanie korali, układanki wtyczkowe);

Zaburzenia w zakresie koordynacji wzrokowo-ruchowej

-niechęć do rysowania, wykonywanie bardzo uproszczonych rysunków,

-zbyt silny lub za słaby nacisk ołówka lub kredki na kartkę papieru ze względu na nieprawidłowy chwyt,

-brak umiejętności rysowania koła- w wieku 3 lat, kwadratu i krzyża w wieku 4 lat, trójkąta w wieku 5 lat,

-trudności w budowaniu z klocków, układaniu puzzli;

Zaburzenia funkcji wzrokowej

-nieporadność w rysowaniu (rysunki bogate treściowo, lecz prymitywne w formie ),

-trudności w składaniu według wzoru obrazków pociętych na części, puzzli, wykonywaniu układanek, mozaiki;  

Zaburzenia w rozwoju funkcji językowych i słuchowych

-opóźniony rozwój mowy,

-nieprawidłowe wymawianie wielu głosek,

-trudności z wypowiadaniem nawet niezbyt złożonych wyrazów ( częste przekręcanie wyrazów ), wydłużony okres posługiwania się neologizmami (wyrazami wymyślonymi przez dziecko),

-trudności z rozpoznawaniem rymów i aliteracji (wyrazów o takim samym początku np. burak-buda ),

-trudności z zapamiętaniem i przypominaniem nazw ( szczególnie sekwencji nazw, takich jak pory dnia, nazwy posiłków ),

-trudności z zapamiętaniem krótkich wierszyków i piosenek,

-trudności z budowaniem wypowiedzi, używanie  głownie równoważników zdań i zdań prostych,

- mały zasób słownictwa;  

Opóźniony rozwój lateralizacji

-dziecko używa na zmianę raz jednej ręki raz drugiej ręki

Opóźnienia w rozwoju orientacji w schemacie ciała i przestrzeni

-z końcem wieku przedszkolnego dziecko nie potrafi wskazać prawej ręki lub myli się.

                             Klasa 0 (6-7 lat)

Oprócz przedstawionych wcześniej objawów obserwuje się następujące zaburzenia w zakresie:

dużej motoryki- dziecko:

-jest niezgrabne ruchowo, słabo skoordynowane,

-ma trudności z wykonywaniem ćwiczeń równoważnych, takich jak chodzenie po linii, stanie na jednej nodze,

-z trudem uczy się jazdy na nartach, łyżwach, rowerze dwukołowym, hulajnodze,

-ma trudności z wykonaniem prostych ćwiczeń fizycznych np.” pajacyka”;

małej motoryki-mała sprawność manualna, dla której charakterystyczne są:

-trudności z wykonywaniem precyzyjnych ruchów np. z zawiązywaniem sznurowadeł na kokardkę, używaniem widelca, nożyczek,

-niewłaściwy kierunek kreślenia linii pionowych ( od dołu do góry ) i poziomych (od prawej do lewej ),

-zbyt słaby lub zbyt silny nacisk ołówka na kartkę papieru;

funkcji wzrokowych -  które można dostrzec, gdy dziecko ma:

 -trudności w dobieraniu brakującego elementu do całości np. podczas budowania według wzoru konstrukcji z klocków lego,

-kłopoty z wyszukiwaniem różnic na obrazkach,

-trudności z odróżnianiem podobnych kształtów (np. figur geometrycznych, liter m - n, l - ł  - t) lub identycznych, lecz inaczej położonych w przestrzeni (np. liter p - g - d -b);

koordynacji wzrokowo-ruchowej -zaburzenia objawiają się:

-trudnościami z rzucaniem i chwytaniem piłki,

-trudnościami z rysowaniem po wzorze i odtwarzaniem szlaczków oraz złożonych figur geometrycznych (np. rysowaniem rombu w wieku 6-7 lat ),

-trudnościami w opanowaniu płynnych ruchów pisarskich;

funkcji językowych -które objawiają się jako:

-wadliwa wymowa (do końca klasy 0 dziecko powinno już poprawnie wymawiać wszystkie głoski),

-asymilacje głosek, np. szosa wymawiane jako sosa lub  szosza,

-błędy w budowaniu wypowiedzi, błędy gramatyczne (Mama kupiła czerwona jabłko),

-trudności z poprawnym używaniem wyrażeń przyimkowych wyrażających stosunki przestrzenne: nad-pod, za-przed, wewnątrz-na zewnątrz,

słuchu fonematycznego

- występują trudności z różnicowaniem podobnych głosek (np.z-s, b-p, k-g )w porównywanych słowach typu: kosa - koza lub tzw. sztucznych; resa - reza,

-mylenie nazw zbliżonych fonetycznie,

analizy i syntezy słuchowej- które objawiają trudnościami w dokonywaniu następujących operacji:

-wydzielania sylab i głosek ze słów oraz  wyrazów w zdaniach,

-tworzenia słów z usłyszanych głosek i sylab,

-wyszukiwania krótszego słowa w dłuższym (jaki wyraz ukrył się w wyrazie listonosz)

-rozpoznawania i tworzenia rymów (wybierz wyraz, który rymuje się z wyrazem noc do wyboru lis i koc, podaj rym do wyrazu dama),

-wyszukiwania wyrazów rozpoczynających się tak samo (wybierz wyrazy, które się tak samo zaczynają krowa-cielak-kran),

pamięci słuchowej- które objawiają się jako trudności w:

 -zapamiętaniu wiersza, piosenki, więcej niż jednego polecenia w tym samym czasie,

-zapamiętaniu nowych wyrazów, imion i nazwisk kolegów, podstawowych danych (adres, numer telefonu),

-zapamiętaniu materiału uszeregowanego w serie i sekwencje, (dni tygodnia, pory roku , kolejne miesiące, sekwencje czasowe: wczoraj - dziś - jutro i sekwencje cyfr: szeregów 4-cyfrowych,

-zapamiętaniu kolejności głosek w wyrazie (zaburzenia pamieci fonologicznej). Dziecko przestawia lub opuszcza głoski np.: kołdra-kordła,

lateralizacji - opóźnienie rozwoju lateralizacji - obserwujemy brak ustalenia ręki dominującej; dziecko nadal jest oburęczne;

orientacji w schemacie ciała i przestrzeni

- trudności ze wskazaniem na sobie części ciała z wykorzystaniem określeń prawe - lewe (np. prawa ręka, ucho, lewa noga ),

-brak umiejętności określania kierunków w przestrzeni: góra-dół, przód-tył, prawo-lewo  (np. droga na prawo, drzwi na lewo),

-nieumiejętność określania kierunków na kartce papieru;

czytania - nasilone trudności w nauce czytania, które objawiają się tym, że dziecko:

     -nie zawsze potrafi dokonać poprawnej syntezy odczytanych głosek,

-głównie głoskuje,

-przekręca wyrazy,

-czyta bardzo wolno,

-nie rozumie przeczytanego zdania;

pierwsze próby pisania - można zaobserwować, że dziecko:

-często pisze litery i cyfry zwierciadlanie,

- odwzorowuje wyrazy, zapisując je od strony prawej do lewej. 

Skala Ryzyka Dysleksji (SRD) jest narzędziem do wczesnego wykrywania symptomów wskazujących na możliwość wystąpienia dysleksji rozwojowej.  

Skala Ryzyka Dysleksji ma charakter przesiewowy co pozwala na wstępną diagnozę, która wymaga potwierdzenia pełnymi badaniami diagnostycznymi.  

SRD  jest przeznaczona przede wszystkim dla dzieci 6- i 7- letnich, czyli dla uczniów 0 w celu wykluczenia ryzyka dysleksji.

SRD można również stosować do badania dzieci młodszych. Ma ona wtedy charakter orientacyjny ponieważ należy opuścić  niektóre pytania. Stwierdzenie pewnych opóźnień u dzieci młodszych stanowi punkt wyjścia do pracy z dzieckiem.

Zaleca się aby badaniami Skalą Ryzyka Dysleksji w celu oceny wystąpienia ryzyka dysleksji objąć wszystkie dzieci z klasy 0.  

           Najkorzystniejsze jest dwukrotne dokonanie oceny ryzyka dysleksji:

-pierwsze badanie - powinno być przeprowadzone pod koniec pierwszego semestru w klasie 0. Celem badania jest dostrzeżenie dzieci ryzyka dysleksji oraz określenie  dla każdego z nich jakich sfer opóźnienie dotyczy i jak poważne  są to opóźnienia. Uzyskane wyniki stanowią podstawę do podjęcia działań korekcyjnych  lub dalszych działań diagnostycznych.

-drugie badanie -  służy do kontroli oceny diagnostycznej i skuteczności udzielonej pomocy. Powinno być przeprowadzone pod koniec nauki w klasie 0.

W ten sposób możemy u dzieci z klas 0 ocenić stopień gotowości do podjęcia nauki czytania i pisania.

SRD  może wypełnić nauczyciel lub rodzic. Najlepiej jednak jeżeli SRD wypełnia nauczyciel podczas rozmowy z rodzicem.

 

---