Prawo materialne Unii Europejskiej

Dr Anna Zawidzka

WPROWADZENIE

1. ZASADY OGÓLNE INTEGRACJI GOSPODARCZEJ W RAMACH WSPÓLNOTY

1. zakaz dyskryminacji

2. zasada lojalności

3. zasada subsydiarności

4. zasada proporcjonalności

2. PROBLEM TZW. ODWROTNEJ DYSKRYMINACJI

• Sprawa 175/78 R v. Saunders [1979] ECR 1129

• Sprawa 35 i 36/82 Morson & Jhanian [1982] ECR 3723

• Sprawa C-370/90 Surinder Singh

3. POJĘCIE I ETAPY INTEGRACJI GOSPODARCZEJ

1. strefa wolnego handlu

2. unia celna

3. wspólny rynek

4. unia gospodarcza i walutowa

4. WSPÓLNY RYNEK, RYNEK WEWNĘTRZNY, JEDNOLITY RYNEK - zakres pojęć, podstawy traktatowe

1. art. 2 TWE: „Zadaniem Wspólnoty jest, przez ustanowienie wspólnego rynku, unii gospodarczej i walutowej oraz urzeczywistnianie wspólnych polityk (...) popieranie w całej Wspólnocie harmonijnego, zrównoważonego i stałego rozwoju działalności gospodarczej, wysokiego poziomu zatrudnienia i ochrony socjalnej (...), wysokiego stopnia konkurencyjności i zbieżności przedsięwzięć gospodarczych, (...) spójności gospodarczej i społecznej (...)”

2. art. 3 TWE: „W celu realizacji zadań określonych w art. 2 działania Wspólnoty (...) obejmują:

• zakaz opłat celnych oraz ograniczeń ilościowych pomiędzy Państwami Członkowskimi w przywozie i wywozie towarów, jak również wszelkich innych środków o skutku równoważnym;

• wspólną politykę handlową

• rynek wewnętrzny charakteryzujący się zniesieniem między Państwami Członkowskimi przeszkód w swobodnym przepływie towarów, osób, usług i kapitału; (...)

• zbliżenie ustawodawstw krajowych w stopniu koniecznym dla funkcjonowania wspólnego rynku (...)”

3. art. 14 TWE (dawny art. 7a) ust. 2: „Rynek wewnętrzny obejmuje obszar bez wewnętrznych granic, w którym jest zapewniony swobodny przepływ towarów, osób, usług i kapitału, zgodnie z postanowieniami niniejszego Traktatu.”

4. Sprawa 207/83 Komisja v Zjednoczone Królestwo (`Origin Marking') [1985] ECR 1201, § 17: „zjednoczenie rynków krajowych w jednolity rynek posiadający cechy rynku narodowego”

5. ETAPY TWORZENIA RYNKU WEWNĘTRZNEGO

1. „Nowe podejście” do harmonizacji, orzeczenie ETS w sprawie Cassis de Dijon, zasada wzajemnego uznania (mutual recognition)

2. Biała Księga Komisji Completing the Internal Market, COM (85) 310

3. Jednolity Akt Europejski

• art. 14 TWE (dawny art. 7a) ust.1: „Wspólnota podejmuje środki zmierzające do stopniowego ustanowienia rynku wewnętrznego w okresie do 31 grudnia 1992 r. (...)”

• skutki prawne określenia daty ustanowienia rynku wewnętrznego

• szczegółowe założenia JAE w kwestii ustanowienia rynku wewnętrznego

• efekty stosowania „nowego podejścia” do harmonizacji, standaryzacja na poziomie wspólnotowym

4. rynek wewnętrzny po 1992 roku

6. ROLA ETS W KSZTAŁTOWANIU RYNKU WEWNĘTRZNEGO

SWOBODA PRZEPŁYWU TOWARÓW I

Podstawy traktatowe:

Art. 23 TWE (ex art. 9):

1. Podstawą Wspólnoty jest unia celna, która rozciąga się na całą wymianę towarową i obejmuje zakaz stosowania ceł przywozowych i wywozowych między Państwami Członkowskimi oraz wszelkich opłat o skutku równoważnym, jak również przyjęcie wspólnej taryfy celnej w stosunkach z państwami trzecimi.

2. Postanowienia art. 25 i Rozdziału 2 niniejszego Tytułu stosują się do produktów pochodzących z Państw Członkowskich oraz do produktów pochodzących z państw trzecich, jeżeli znajdują się one w swobodnym obrocie w Państwach Członkowskich

Art. 24 TWE (ex art. 10): Produkty pochodzące z państw trzecich są uważane za będące w swobodnym obrocie w jednym z Państw Członkowskich, jeżeli dopełniono wobec nich formalności przywozowych oraz pobrano wszystkie wymagane cła i opłaty o skutku równoważnym w tym państwie członkowskim i jeżeli nie korzystały z całkowitego lub częściowego zwrotu tych ceł lub opłat.

Art. 25 TWE (ex art. 12): Cła przywozowe i wywozowe lub opłaty wywierające ten sam skutek są zakazane między Państwami Członkowskimi. Zakaz ten stosuje się tez do ceł o charakterze fiskalnym.

Uwaga: Traktat nie przewiduje wyjątków od tego zakazu, porównaj postanowienia dotyczące zniesienia ograniczeń ilościowych i środków o skutku równoważnym.

1. Pojęcie towaru

• Sprawa 7/68 Komisja v. Włochy [1968] ECR 423: „(...) produkty, które mają wartość wyrażoną w pieniądzu i które mogą być przedmiotem transakcji handlowych”

• Sprawa C-393/92 Almelo [1994] ECR I-1477

• Sprawa 7/78 R v. Thompson [1978] ECR 2247

• Sprawa 57/79 Debauve [1980] ECR 833

• Sprawa C- 343/89 Witzmann [1990] ECR 4477

2. Zakaz wprowadzania ceł i opłat o podobnym skutku

1. pojęcie cła

• Sprawa 26/62 Van Gend en Loos [1963] ECR 1

2. pojęcie opłat o skutku równoważnym do ceł

• Sprawa 2 i 3/62 Komisja v. Luksemburg i Belgia [1962] ECR 867

• Sprawa 24/68 Komisja v. Włochy (Statistical Levy) [1969] ECR 193: „(...) opłata pieniężna, nawet w minimalnej wysokości, nałożona jednostronnie, bez względu na sposób wprowadzenia i nazwę, dotycząca w równej mierze towarów krajowych lub zagranicznych i związana z faktem przekroczenia przez nie granicy, (...) także wtedy, gdy nie wywiera ona skutków protekcjonistycznych lub dyskryminacyjnych, zaś produkt, na który została nałożona, nie konkuruje z towarami krajowymi

• Sprawa 2 i 3/69 Diamantarbeiders (1) [1969] ECR 211

• Sprawa 90/79 Komisja v. Francja (fotokopiarki) [1981] ECR 283

• Sprawa 77/72 Capolongo [ 1973] ECR 611

3. dopuszczalne opłaty/świadczenie w zamian za wykonane usługi

• Sprawa 63/74 Cadsky [1975] ECR 281

• Sprawa 87/75 Bresciani [1976] ECR 219

• Sprawa 39/80 Donner [1983] ECR 19

• Sprawa 132/82 Komisja v. Belgia [1983] ECR 1649

• Sprawa 340/87 Komisja v. Włochy [1989] ECR 1483

3. Zakaz wprowadzania dyskryminacyjnych lub protekcjonistycznych opłat krajowych

• Podstawy traktatowe: art. 90 (dawny art. 95) TWE

Art. 90:

„Żadne Państwo Członkowskie nie nakłada bezpośrednio lub pośrednio na produkty innych państw członkowskich podatków wewnętrznych jakiegokolwiek rodzaju wyższych od tych, które nakłada bezpośrednio lub pośrednio na podobne produkty krajowe.

Ponadto żadne Państwo Członkowskie nie nakłada na produkty innych państw członkowskich podatków wewnętrznych, które pośrednio chronią inne produkty”

• Pojęcie produktów podobnych:

*Sprawa 168/78 Komisja v. Francja (whisky/koniak) [1980] ECR 347: „z punktu widzenia konsumentów produkty są podobne, jeżeli mają analogiczne właściwości lub zaspokajają podobne potrzeby. Zakres zastosowania art. 95 ust.1 [obecnie Art. 90 ust. 1] powinien być zatem oceniany nie z punktu widzenia kryterium absolutnej identyczności, lecz analogii i porównywalnych możliwości stosowania”

*Sprawa 243/84 John Walker [1986] ECR 875

*Sprawa 170/78 Komisja v. UK (wino/piwo) [1980] ECR 417

• Sprawa 112/84 Humblot [1985] ECR 1367

• Sprawa 46/80 Vinal Orbat [1981] ECR 77

• Sprawa 171/78 Komisja v. Dania [1980] ECR 447

• Sprawa 77/72 Capolongo [1973] ECR 611

• Sprawa 72/92 Scharbatke [1993]

SWOBODA PRZEPŁYWU TOWARÓW II

Podstawy traktatowe:

Art. 28 TWE (ex art. 30): „Ograniczenia ilościowe w przywozie oraz wszelkie środki o skutku równoważnym są zakazane między Państwami Członkowskimi”.

Art. 29 TWE (ex art. 34): „Ograniczenia ilościowe w wywozie oraz wszelkie środki o skutku równoważnym są zakazane między Państwami Członkowskimi”.

Uwaga: Należy podkreślić, iż w przeciwieństwie do zakazu wprowadzania ceł i opłat o skutku równoważnym, art. 28 i 29 TWE nie mają charakteru bezwzględnego; uzupełnia je

Art. 30 TWE (ex art. 36), na mocy którego: „[p]ostanowienia artykułów 28 i 29 nie stanowią przeszkody w stosowaniu zakazów lub ograniczeń przywozowych, wywozowych lub tranzytowych, uzasadnionych względami moralności publicznej, porządku publicznego, bezpieczeństwa publicznego, ochrony zdrowia i życia ludzi i zwierząt lub ochrony roślin, ochrony narodowych dóbr kultury o wartości artystycznej, historycznej lub archeologicznej, bądź ochrony własności przemysłowej i handlowej. Zakazy te i ograniczenia nie powinny jednak stanowić środka arbitralnej dyskryminacji ani ukrytych ograniczeń w handlu między Państwami Członkowskimi”

1. Pojęcie środków o skutku równoważnym do ograniczeń ilościowych

• Dyrektywa 70/50, OJ 1970 L 13/29

• Sprawa 8/74 Dassonville [1974] ECR 837: „wszelkie regulacje handlowe (trading rules) ustanowione przez państwa członkowskie, które mogą stanowić przeszkody bezpośrednie lub pośrednie, rzeczywiste bądź potencjalne, w wymianie handlowej wewnątrz Wspólnoty, mają być uznane za środki o skutku równoważnym do ograniczeń ilościowych”

• Sprawa 120/78 Cassis de Dijon [1979] ECR 649: „W przypadku braku przepisów wspólnotowych dotyczących produkcji i sprzedaży alkoholu (...) do kompetencji państw członkowskich należy regulowanie wszelkich kwestii związanych z produkcją i sprzedażą alkoholu i napojów alkoholowych na terytoriach tych państw. Przeszkody w handlu wewnątrz Wspólnoty, wynikające z obowiązywania w państwach członkowskich różnych standardów dotyczących wprowadzania do obrotu danych produktów, muszą być zaakceptowane w takim stopniu, w jakim przepisy te mogą być uznane za niezbędne dla spełnienia wymogów imperatywnych dotyczących w szczególności skuteczności kontroli podatkowej, ochrony zdrowia publicznego, rzetelności obrotu handlowego oraz ochrony konsumentów.”

• Komunikat Komisji w sprawie konsekwencji orzeczenia w sprawie Cassis de Dijon, OJ 1980 C 216/2

• Sprawa 15/79 Groenveld: „dotyczy środków krajowych, których specyficznym celem lub skutkiem jest ograniczenie eksportu poprzez zróżnicowane traktowanie towaru krajowego państwa członkowskiego i jego towaru eksportowanego w ten sposób, że powoduje to szczególną korzyść dla produkcji krajowej lub rynku krajowego tego państwa ze stratą dla produkcji lub rynków innych państw członkowskich. Nie jest tak w przypadku omawianej regulacji, która stosowana jest obiektywnie do produktów określonego rodzaju bez wprowadzania zróżnicowania w zależności od tego, czy produkty te przeznaczone są na rynek krajowy, czy też eksport.”

• „Sunday trading saga”

• sprawa C-145/88 Torfaen Borough Council v. B & Q plc [1989] ECR 3851

• sprawa C-169/91 Stoke-On-Trent v. B & Q plc [1992] ECR I6635

• sprawa C-306/88 Rochdale BC v. Andres [1992] ECR I-6457

• sprawa C-304/90 Reading BC v. Payless DIY [1992] ECR I-6493

• sprawa C-312/89 Conforama [1991] ECR I-997

• sprawa C-312/89 Marchandise [1991] ECR I-1027

• post-Keck: sprawy poł. C-401, 402/92 Tankstation i Punto Casa [1994] ECR I-2199

• Sprawy poł. C-267 i C-268/92 Keck [1993] ECR I-6097: „Jednakże, w przeciwieństwie do wcześniejszego orzecznictwa, stosowanie do produktów z innych państw członkowskich przepisów krajowych, które ograniczają lub zabraniają określonych warunków sprzedaży, nie zakłóca handlu między państwami członkowskimi w rozumieniu formuły Dassonville ani bezpośrednio, ani pośrednio, ani faktycznie, ani potencjalnie, o ile przepisy te dotyczą wszystkich podmiotów gospodarczych działających w danym kraju i o ile dotykają w tym samym stopniu, prawnie i faktycznie (they affect in the same manner, in law and in fact), zbytu produktów krajowych oraz produktów pochodzących z innych państw członkowskich.”

• Sprawa C-401/92 Boermans

• Sprawy poł. C-69 i 258/93 Punto Casa

• Sprawa C-391/92 Komisja v. Grecja (mleko dla niemowląt)

• Sprawa C-387/93 Banchero

• Sprawa C-412/93 Leclerc-Siplec

• Sprawy poł. C-34 i 36/95 De Agostini

• Sprawa C-254/98 Heimdienst [2000] ECR I-151

• Sprawa C-405/98 Gourmet

• Sprawa C-322/01 DocMorris NV [2003]

4. Wyjątki z art. 30 TWE

• Sprawa 304/84 Muller [1986] ECR 1511 (ciężar dowodu)

• Sprawa 34/79 Henn i Darby [1979] ECR 3795 (moralność publiczna)

• Sprawa 121/85 Conegate [1986] ECR 1007 (moralność publiczna)

• Sprawa 154/85 Komisja v. Włochy [1987] ECR (porządek publiczny)

• Sprawa 72/83 Campus Oil [1984] ECR 2727 (bezpieczeństwo publiczne)

• Sprawa 53/80 Eyssen [1981] ECR 409 (zdrowie publiczne)

• Sprawy C-1/90 i C-176/90 Aragonesa [1991] ECR I-4151 (zdrowie publiczne)

• Sprawa C-322/01 DocMorris NV [2003] (zdrowie publiczne)

• Sprawy: C-262/02 Komisja v. Francja, C-429/02 Bacardi [2003] (zdrowie publiczne)

• Sprawa 7/61 Komisja v. Włochy [1961] ECR 633 (art. 30 dotyczy czynników innych niż gospodarcze)

• Sprawa 152/78 Komisja v. Francja [1980] ECR 2299 (nie mogą stanowić środków arbitralnej dyskryminacji)

• Sprawa 40/82 Komisja v. UK [1982] ECR 2793 (ani ukrytych ograniczeń w handlu)

SWOBODA PRZEPŁYWU TOWARÓW III

1. Doktryna wymogów imperatywnych

• Sprawa 120/78 Cassis de Dijon [1979] ECR 649

• Sprawa 788/79 Gilli i Andres [1980] ECR 2071

• Sprawa 261/81 Rau de Smedt [1982] ECR 3961

• Sprawa 178/84 Komisja v. Niemcy (Biersteuergesetz) [1987] ECR 1227 (ochrona konsumenta)

• Sprawa C-315/92 Clinique [1994] ECR I-3317 (ochrona konsumenta)

• Sprawa C-470/93 Mars [1995] ECR I-1923 (ochrona konsumenta)

• Sprawa C-12/00 Komisja v. Hiszpania [2002]

• Sprawa 16/83 Prantl [1984] ECR 1299 (zapobieganie nieuczciwej konkurencji)

• Sprawa 302/85 Komisja v. Dania (Danish Bottles) [1988] ECR 4507 (ochrona środowiska)

• Sprawa C-2/90 Komisja v. Belgia (Walloon Waste) [1992] ECR I-4431 (ochrona środowiska)

• Sprawy poł. 60 i 61/84 Cinetheque [1985] ECR 2605 (promocja kinematografii)

• Sprawa C-368/95 Familiapress [1997] ECR I-3689 (popieranie różnorodności prasy)

• Sprawa C-60/00 Mary Carpenter [2002] (środki podjęte w celu ochrony interesu publicznego musi być zgodny z prawami podstawowymi)

• Sprawa C-112/02 Schmidberger

6. Zasada wzajemnego uznania

*Komunikat Komisji dotyczący konsekwencji orzeczenia wydanego przez ETS 20 lutego 1979 roku w sprawie 120/78 (Cassis de Dijon), OJ 1980, C256/2:

„[k]ażdy produkt importowany z innego państwa członkowskiego musi być w zasadzie dopuszczony na terytorium importującego państwa członkowskiego, jeżeli został wytworzony i wprowadzony do obrotu zgodnie z prawem, tj. zgodnie z odpowiednimi regulacjami i technikami produkcji, jakie zwyczajowo i tradycyjnie akceptowane są w państwie eksportującym. Powyższa zasada sugeruje, że państwo członkowskie, ustanawiając handlowe lub techniczne regulacje mogące wywierać wpływ na swobodny przepływ towarów, nie powinno przyjmować wyłącznie narodowego punktu widzenia i brać pod uwagę jedynie standardy dotyczące produktów krajowych. Właściwe funkcjonowanie wspólnego rynku wymaga, aby każde państwo członkowskie uznawało uzasadnione interesy innych państw członkowskich.”

7. Prawo własności intelektualnej a swoboda przepływu towarów

*Ochrona własności intelektualnej a rynek wewnętrzny

Sprawy poł. 56 i 58 Consten v. Grundig [1966] ECR 299

*Teoria wyczerpania praw

Sprawa 187/80 Merck v. Stephar [1981] ECR 2063

Sprawa 15/74 Centrafarm v. Sterling Drug Inc. [1974] ECR 1147

Sprawa 19/84 Pharmon Hoechst [1985] ECR 2281

Sprawa 16/74 Centrafarm v. Winthorp [1974] ECR 1183

Sprawa 55/80 GEMA [1981] ECR 147

Sprawa 158/86 Warner Bros v. Christiansen [1988] ECR 2605

*Doktryna wspólnego pochodzenia (common origin)

Sprawa 192/73 Van Zuvlen v. Hag (Hag I) [1974] ECR 731

Sprawa C-/89 CNL - Sucal v. Hag [1990] ECR I-3711

SWOBODA PRZEPŁYWU OSÓB I

Swoboda przepływu pracowników

Podstawy traktatowe:

Art. 39 TWE (ex art. 48):

1. Zapewnia się swobodę przepływu pracowników wewnątrz Wspólnoty.

• Swoboda ta obejmuje zniesienie wszelkiej dyskryminacji ze względu na przynależność państwową między pracownikami Państw Członkowskich, w zakresie zatrudnienia, wynagrodzenia i innych warunków pracy.

3. Z zastrzeżeniem ograniczeń uzasadnionych względami porządku publicznego, bezpieczeństwa publicznego i zdrowia publicznego swoboda ta obejmuje prawo:

a) ubiegania się o rzeczywiście ofiarowane miejsca pracy;

b) swobodnego przemieszczania się w tym celu po terytorium Państw Członkowskich;

c) przebywania w jednym z Państw Członkowskich w celu podjęcia tam pracy zgodnie z przepisami ustawowymi, wykonawczymi i administracyjnymi dotyczącymi zatrudnienia pracowników tego państwa;

d) pozostawania na terytorium Państwa Członkowskiego po ustaniu zatrudnienia, na warunkach ustalonych przez Komisję w rozporządzeniach wykonawczych.

4. Postanowienia niniejszego artykułu nie mają zastosowania do zatrudnienia w administracji publicznej.

Prawo pochodne:

• Rozporządzenie 1612/68 (OJ Sp. Ed. 1968, L 257/2, s. 475), prawa pracowników i ich rodzin

• Dyrektywa 64/221 (OJ Sp. Ed. 1964, No. 850/64, s. 117), dopuszczalne ograniczenia swobody przepływu pracowników ze względów porządku publicznego, bezpieczeństwa publicznego i zdrowia publicznego (uchylona)

• Dyrektywa 68/360 (OJ Sp. Ed. 1968, L 257/13, s. 485), formalności dot. wjazdu i pobytu pracownika i jego rodziny (uchylona)

• Rozporządzenie 1251/70 (OJ Sp. Ed. 1970, L 142/24, s. 402), prawo pozostania po okresie zatrudnienia

• Dyrektywa 2004/38/WE w sprawie prawa obywateli UE i członków ich rodzin do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich (Dz. Urz. UE 2004 L 158/77)

1. Pojęcie pracownika, zakres podmiotowy swobody przepływu pracowników

* Sprawa 75/63 Hoekstra [1964] ECR 177: pojęcie pracownika ma charakter wspólnotowy, definiować je będzie więc ETS

* Sprawa 53/81 Levin [1982] ECR 1035: praca w niepełnym wymiarze

* Sprawa 66/85 Lawrie-Blum [1986] ECR 2121:staż nauczycielski, niskie wynagrodzenie

* Sprawa 196/87 Steymann [1988] ECR 6159: praca dla wspólnoty religijnej

* Sprawa 344/87 Bettray [1989] ECR 1621: praca w ramach terapii anty-narkotykowej

* Sprawa C-357/89 Raulin [1992] ECR I-1027: niewielka ilość przepracowanych godzin

* Sprawa C-292/89 Antonissen [1991] ECR I-745

* Sprawa C-188/00 Kurz [2002] ECR I-10691

* Sprawa C-138/02 Collins [2003]; status osób poszukujących pracy

Sprawa 66/85 Lawrie-Blum: „pracownikiem jest osoba, która wykonuje przez pewien czas świadczenia na rzecz innej osoby i pod jej kierunkiem, w zamian za co otrzymuje wynagrodzenie”

Sprawa C-188/00 Kurz: „na to, czy ktoś jest pracownikiem, nie wpływa ani natura (rodzaj) stosunku pracy na podstawie prawa krajowego, ani stopień produktywności (wydajności pracy) danej osoby, ani pochodzenie środków, z jakich wypłacane jest wynagrodzenie, ani wysokość wynagrodzenia”

2. Obywatelstwo UE a zakres uprawnień pracownika

* Sprawa C-413/99 Baumbast [2002] ECR I-7091

* Sprawa C-138/02 Collins [2003]

* Sprawa C-456/02 Trojani [2004], 7.09.04

3. Prawo wjazdu i pobytu

* Dyrektywa 2004/38/WE

* Sprawa 48/75 Royer [1976] ECR 497

* Sprawa 118/75 Watson i Belmann [1976] ECR 1185

* Sprawa C-68/89 Komisja v. Holandia

* Sprawa C-378/97 Wijsenbeck

4. Prawa członków rodziny pracownika, pojęcie „korzyści socjalnych”

* Rozporządzenie 1612/68

* Sprawa 207/78 Even:

korzyści socjalne: „wszelkie korzyści, które, związane lub nie z umową o pracę, są przyznawane krajowym pracownikom przede wszystkim z powodu ich obiektywnego statusu pracowników lub z powodu samego faktu posiadania miejsca zamieszkania na terytorium krajowym i których rozciągnięcie na pracowników będących obywatelami innych państw członkowskich wydaje się właściwe dla zapewnienia tym pracownikom mobilności wewnątrz Wspólnoty”

* Sprawa 59/85 Reed [1986] ECR 1283

* Sprawa 267/83 Diatta [1985] ECR 567

* Sprawa 316/85 Lebon [1987] ECR 2811

* Sprawa 137/84 Mutsch

* Sprawa C-237/94 O`Flynn

* Sprawa 32/75 Cristini

Kto należy do rodziny pracownika ? Co zmieniła w tej kwestii dyrektywa 2004/38/WE ?

5. Prawo pozostania po okresie zatrudnienia

* Rozporządzenie 1251/70

6. Dopuszczalne ograniczenia ze względu na porządek publiczny, bezpieczeństwo publiczne, zdrowie publiczne

* Sprawa 41/74 Van Duyn [1974] ECR 1337: praca dla kościoła scientologicznego

* Sprawa 30/77 Bouchereau [1977] ECR 1999: uprzednio skazani

* Sprawa 36/75 Rutili [1975] ECR 1219: polityczny aktywista, organizator strajków

* Sprawa 115 i 116/81 Adoui & Cornuaille [1982] ECR 1665: francuskie „kelnerki”

* Sprawa 131/79 Santillo [1980] ECR 1585: przestępca seksualny

* Sprawa C-100/01 Olazabal [2002]

7. Praca w administracji publicznej jako wyjątek od art. 39 (4) TWE

* Sprawa 149/79 Komisja v. Belgia [1982] ECR 1845

* Sprawa 33/88 Allue [19889] ECR 1591

* Sprawa C-4/91 Bleis [1991] ECR I-5627

władza publiczna, praca w administracji publicznej: „te stanowiska, które wiążą się z bezpośrednim udziałem w wykonywaniu władzy zwierzchniej i pełnieniu zadań, których celem jest ochrona ogólnych interesów państwa lub innych instytucji publicznych, co zakłada szczególną więź z państwem osoby mianowanej na takie stanowisko”

8. Zastosowanie doktryny wymogów imperatywnych do swobody przepływu pracowników

● Sprawa C-415/93 Bosman [1995] ECR I-492:

„[p] rzepisy, które uniemożliwiają lub utrudniają obywatelowi państwa członkowskiego opuszczenie kraju pochodzenia w celu skorzystania z przysługującego mu prawa do swobody poruszania się we Wspólnocie, stanowią przeszkodę w wykonywaniu tej swobody nawet wówczas, jeżeli stosowane są bez względu na obywatelstwo pracowników”.

● Sprawa C-138/02 Collins [2003]

9. Problem tzw. odwrotnej dyskryminacji

• Sprawa 175/78 R v. Saunders [1979] ECR 1129

• Sprawa 35 i 36/82 Morson & Jhanian [1982] ECR 3723

• Sprawa C-370/90 Surinder Singh

Swoboda przedsiębiorczości

Podstawy traktatowe:

Art. 43 TWE (ex art. 52):

Ograniczenia swobody przedsiębiorczości obywateli jednego Państwa Członkowskiego na terytorium innego Państwa Członkowskiego są zakazane w ramach poniższych postanowień. Zakaz ten obejmuje również ograniczenia w tworzeniu agencji, oddziałów lub filii przez obywateli danego Państwa Członkowskiego, ustanowionych na terytorium innego Państwa Członkowskiego.

Z zastrzeżeniem postanowień rozdziału dotyczącego kapitału, swoboda przedsiębiorczości obejmuje podejmowanie i wykonywanie działalności prowadzonej na własny rachunek, jak również zakładanie i zarządzanie przedsiębiorstwami, a zwłaszcza spółkami w rozumieniu artykułu 48 akapit drugi, na warunkach określonych przez ustawodawstwo Państwa przyjmującego dla własnych obywateli.

Art. 45 TWE (ex art. 55):

Postanowienia niniejszego rozdziału nie mają zastosowania do działalności, która w jednym z Państw Członkowskich jest związana, choćby przejściowo, z wykonywaniem władzy publicznej.

Rada, stanowiąc większością kwalifikowaną na wniosek Komisji, może wyłączyć pewne rodzaje działalności ze stosowania postanowień niniejszego rozdziału.

Art. 46 TWE (ex art. 56):

1. Postanowienia niniejszego rozdziału oraz środki podjęte na ich podstawie nie przesądzają o zastosowaniu przepisów ustawowych i administracyjnych przewidujących szczególne traktowanie cudzoziemców, uzasadnione względami porządku publicznego, bezpieczeństwa publicznego lub zdrowia publicznego”.

2. Rada, stanowiąc zgodnie z procedurą określoną w art. 251, uchwala dyrektywy w celu koordynacji powyższych postanowień.

Art. 48 TWE (ex art. 58):

Na potrzeby stosowania postanowień niniejszego rozdziału spółki założone zgodnie z ustawodawstwem Państwa Członkowskiego i mające swą statutową siedzibę, zarząd lub główne przedsiębiorstwo wewnątrz Wspólnoty, są traktowane jak osoby fizyczne mające przynależność Państwa Członkowskiego.

Przez spółki rozumie się spółki prawa cywilnego lub handlowego, a także spółdzielnie oraz inne osoby prawne prawa publicznego lub prywatnego, z wyjątkiem spółek, których działalność nie jest nastawiona na osiąganie zysku.

1. Zakres swobody przedsiębiorczości

a) Pojęcie przedsiębiorczości:

C-221/89 Factortame II :

„samodzielne i rzeczywiste wykonywanie działalności gospodarczej przy pomocy trwałego urządzenia (a fixed establishment) w innym państwie członkowskim, na czas nieokreślony”

• samodzielność działalności

• charakter transgraniczny (Sprawa 115/78 Knoors [1979] ECR 399)

• wymóg stałości (Sprawa C-55/94 Gebhard [1995]: „w sposób stały i ciągły”)

b) Pierwotne prawo przedsiębiorczości:

• podjęcie samodzielnie nowej działalności w innym państwie członkowskim

Wtórne prawo przedsiębiorczości

• podjęcie działalności przez przedsiębiorstwo działające w jednym p. członkowskim również w innym p. członkowskim

c) Przedsiębiorstwo, spółka - art. 48 TWE

przynależność przedsiębiorstwa do Wspólnoty, charakter wspólnotowy:

*założenie zgodnie z prawem państwa członkowskiego (teoria powstania, inkorporacji)

*posiadanie statutowej siedziby, zarządu lub głównego przedsiębiorstwa wewnątrz Wspólnoty (teoria siedziby)

*nie obowiązuje teoria kontroli (decyduje prawo państwa, którego obywatelstwo mają właściciele kapitału umożliwiającego kontrolę nad przedsiębiorstwem)

d) Działalność na własny rachunek, na zasadzie samozatrudnienia:

• Sprawa C-268/98 Jany:

„polega na samodzielnym prowadzeniu działalności w innym państwie członkowskim przez określoną osobę na własny rachunek, na własną odpowiedzialność, bez jakiegokolwiek podporządkowania wobec osób trzecich, za wynagrodzeniem płatnym w pełnej wysokości bezpośrednio do niej”

2. Swoboda przedsiębiorczości a swoboda świadczenia usług

• Sprawa C-55/94 Gebhard [1995] ECR I-4165

„przejściowy charakter świadczenia usług należy ocenić uwzględniając okres, częstotliwość, regularne powtarzanie i ciągłość działalności” (regularity, periodicity, continuity), ale można mieć „konieczną infranstrukturę”

3. Wzajemne uznanie dyplomów

Nowy reżim uznawania kwalifikacji: Dyr. 2005/36/EC (Dz. Urz. UE L 255/22 z 30.09.2005), implementacja do 20.10.2007

• Dyrektywa 89/48 (OJ 1989 L 19, s. 16): dyplomy szkól wyższych

• Dyrektywa 92/51 (OJ 1992 L 209, s. 25): dyplomy instytucji lub szkół pomaturalnych

• Dyrektywa 93/16 (OJ 1993 L 165/11): kwalifikacje medyczne

• Sprawa 2/74 Reyners [1974] ECR 631

• Sprawa 71/76 Thieffry [1977] ECR 765

• Sprawa C-61/89 Bouchoucha [1990] ECR I-3553

• Sprawa C-340/89 Vlassopuolou [1991] ECR I-2357

• Sprawa C-319/92 Haim [1994] ECR I-425

• Sprawa C-19/92 Kraus [1993] ECR I-1663

4. Działalność gospodarcza osób prawnych

• Sprawa 79/85 Segers

• Sprawa 270/83 Komisja v. Francja

• Sprawa 81/87 Daily Mail

• Sprawa C-1/93 Halliburton Services

• Sprawa C-212/97 Centros

• Sprawa C-330/91 Commerzbank

• Sprawa C-208/00 Űberseering BV

5. Zastosowanie doktryny wymogów imperatywnych do swobody przedsiębiorczości

• Sprawa C-55/94 Gebhard [1995] ECR I-4165:

„(...) przepisy krajowe mogące utrudnić, lub uczynić mniej atrakcyjnym wykonywanie podstawowych swobód zagwarantowanych w Traktacie muszą spełniać następujące cztery warunki: muszą być stosowane w sposób niedyskryminacyjny; muszą być usprawiedliwione na podstawie wymogów imperatywnych interesu publicznego; muszą być właściwe dla osiągnięcia celu, jakiemu służą; nie mogą przekraczać tego, co jest konieczne dla osiągnięcia wspomnianego celu”.

● Sprawa C-19/92 Kraus [1993] ECR I-1663:

„[z]godnie z powyższym, art. 48 i 52 wykluczają stosowanie regulacji krajowych określających warunki używania tytułów akademickich uzyskanych w innych państwach członkowskich, w przypadku, gdy regulacje te, nawet jeśli stosowane są bez dyskryminacji ze względu na obywatelstwo, mogą utrudnić lub uczynić mniej atrakcyjnym wykonywanie podstawowych swobód zagwarantowanych w Traktacie przez obywateli państw członkowskich Wspólnoty, włączając w to obywateli państwa członkowskiego, które przyjęło dane regulacje. Sytuacja byłaby inna wyłącznie wówczas, gdyby dana regulacja służyła osiągnięciu słusznego celu zgodnego z Traktatem i była uzasadniona na podstawie wymogów imperatywnych interesu publicznego”.

6. Podatki bezpośrednie a rynek wewnętrzny

Podatki od osób fizycznych

• Sprawa C-175/88 Biehl [1990] ECR I-1779

• Sprawa C-204/90 Bachmann [1992] ECR I-249

• Sprawa C-279/93 Schumacker [1995] ECR I-225:

„dyskryminacja powstaje tylko wskutek zastosowania różnych reguł do porównywalnych sytuacji bądź tych samych reguł do różnych sytuacji”;

• Sprawa C-80/94 Wielockx [1995] ECRI-2493

Podatki od osób prawnych

• Sprawa 270/83 Komisja v. Francja [1986] ECR 273

• Sprawa C-330/91 Commerzbank AG [1993] ECR I-4017

• Sprawa C-1/93 Halliburton Services [1994] ECR I-1137

• Sprawa C-250/95 Singer [1997] ECR I-2471

SWOBODA ŚWIADCZENIA USŁUG

Podstawy traktatowe:

Art. 49 TWE (ex art. 59): „W ramach poniższych postanowień ograniczenia w swobodnym świadczeniu usług wewnątrz Wspólnoty są zakazane w odniesieniu do obywateli Państw Członkowskich mających swe przedsiębiorstwo w państwie Wspólnoty innym niż Państwo odbiorcy świadczenia”.

Art. 50 TWE (ex art. 60): „Usługami w rozumieniu niniejszego Traktatu są świadczenia wykonywane zwykle za wynagrodzeniem w zakresie, w jakim nie są objęte postanowieniami o swobodnym przepływie towarów, kapitału i osób.

Usługi obejmują zwłaszcza:

1. działalność o charakterze przemysłowym;

2. działalność o charakterze handlowym;

3. działalność rzemieślnicza;

4. wykonywanie wolnych zawodów.

Z zastrzeżeniem postanowień rozdziału dotyczącego oprawa przedsiębiorczości, świadczący usługę może, w celu spełnienia świadczenia, wykonywać przejściowo działalność w państwie świadczenia na tych samych warunkach, jakie państwo to nakłada na własnych obywateli.”

Traktat dopuszcza wyjątki od swobody świadczenia usług:

Na mocy art. 55 TWE (ex art. 66), do swobody świadczenia usług stosuje się odpowiednio art. 46 ust. 1 TWE, zgodnie z którym: „[p]ostanowienia niniejszego rozdziału oraz środki podjęte na ich podstawie nie przesądzają o zastosowaniu przepisów ustawowych, wykonawczych lub administracyjnych, przewidujących szczególne traktowanie cudzoziemców, uzasadnione względami porządku publicznego, bezpieczeństwa publicznego lub zdrowia publicznego”.

1. Pojęcie usług

• Sprawa 15/78 Koestler [1978] ECR 1979: usługi bankowe

• Sprawa 153/73 Saachi [1974] ECR 409: reklamy tel.

• Sprawa 279/80 Webb [1981] ECR 3305: pośrednictwo pracy

• Sprawa 110 i 111/78 Van Wesemael [1979] ECR 35: agencje artyst.

• Sprawy 286/82 i 26/83 Luisi i Carbone [1984] ECR 377: turystyka

• Sprawa C-159/90 SPUC v. Grogan [1991] ECR I-4685: zabiegi aborcyjne

*Sprawa C-545/03 Mobistar

*Sprawa C-60/00 Carpenter

*Sprawa C-215/01 Schnitzer

* Uwaga: z orzecznictwa ETS wynika, że postanowieniom Traktatu o swobodzie świadczenia usług podlegają następujące kategorie transakcji:

• kiedy usługodawca przemieszcza się do innego państwa członkowskiego w celu świadczenia tam usług (np. sprawa 76/81 Transporoute v. Minister of Public Works [1982] ECR 417);

• kiedy usługobiorca przemieszcza się do innego państwa członkowskiego, aby skorzystać z oferowanych tam usług (np. sprawy 286/82 i 26/83 Luisi i Carbone [1984] ECR 377);

• kiedy zarówno usługodawca jak i usługobiorca mają siedzibę w tym samym państwie członkowskim, ale usługodawca przemieszcza się do innego państwa członkowskiego w celu oferowania tam swych usług (np. sprawy: C-154/89 Komisja v. Francja [1991] ECR I 659, C-180/89 Komisja v. Włochy [1991] ECR I 709, C-198 /89 Komisja v. Grecja [1991] ECR I 727 - przewodnicy turystyczni)

• kiedy ani usługodawca, ani usługobiorca nie przemieszczają się fizycznie, a usługi świadczone są w formie przepływu informacji (poprzez telefon, fax, e-mail) (np. sprawy C-76/90 Säger [1991] ECR I 4221, C-288/89 Gouda [1991] ECR I 4007)

Nowa dyrektywa usługowa: COM (2004) 2 final

1. Swoboda świadczenia usług a swoboda przedsiębiorczości

• Sprawa C-55/94 Gebhard [1995] ECR I-4165

2. Wyjątki traktatowe

• Sprawa C-159/90 SPUC v. Grogan [1991] ECR I-4685

• Sprawa C-243/01 Gambelli [2003]

• Sprawa C-36/02 Omega ( Laserdome) [2003]

3. Zastosowanie doktryny wymogów imperatywnych do swobody świadczenia usług

• Sprawa 33/74 Van Binsbergen [1974] ECR 1299

• Sprawa 205/84 Komisja v. Niemcy [1986] ECR 3755

• Sprawa C-113/89 Rush Portuguesa [1990] ECR I-1417

• Sprawa C-288/89 Gouda [1991] ECR I 4007

• Sprawa C-76/90 Säger [1991] ECR I 4221

• Sprawa C-384/93 Alpine Investments [1995] ECR I-1141

• Sprawa C-34-36/95 De Agostini [1997] ECR I-3843

• Sprawa C-158/96 Kohll [1998] ECR I-1931

• Sprawa C-157/99 Geraets-Smits i Peerbooms

4.Usługi prawnicze

• Sprawa 2/74 Reyners [1974] ECR 631

• Sprawa 71/76 Thieffry [1977] ECR 765

• Sprawa 107/83 Klopp [1984] ECR 2971

• Sprawa 292/86 Gullung [1988] ECR 111

• Sprawa C-340/89 Vlassopoulou [1991] ECR I-2357

• Sprawa C-19/92 Kraus [1993] ECR I-1663

• Sprawa C-55/94 Gebhard [1995] ECR I-4165

• Dyrektywa 77/249, OJ 1977 L 18/17 w sprawie ułatwienia skutecznego korzystania przez prawników ze swobody świadczenia usług

• Dyrektywa 89/48, OJ 1989 L 19/16 wzajemne uznanie dyplomów szkół wyższych

• Dyrektywa 98/5/WE w sprawie ułatwienia prowadzenia stałej praktyki prawniczej w innym państwie członkowskim niż to, w którym uzyskano kwalifikacje

SWOBODA PRZEPŁYWU KAPITAŁU

Podstawy traktatowe:

Art. 56 (ex art. 73 b):

W ramach postanowień niniejszego rozdziału zakazane są wszelkie ograniczenia w przepływie kapitału między Państwami Członkowskimi oraz między Państwami Członkowskimi a państwami trzecimi.

W ramach postanowień niniejszego rozdziału zakazane są wszelkie ograniczenia w płatnościach pomiędzy Państwami Członkowskimi a państwami trzecimi.

Uwaga: Art. 56 w obecnym brzmieniu obowiązuje od 1 stycznia 1994 (art. 73 a TUE). W poprzedniej wersji (art. 67 TEWG) ograniczenia w przepływie kapitału miały być znoszone stopniowo, „w zakresie niezbędnym dla prawidłowego funkcjonowania wspólnego rynku”.

Art. 58 (ex art. 73 d):

1. Artykuł 56 nie narusza prawa Państw Członkowskich do:

1. stosowania odpowiednich przepisów ich prawa podatkowego traktujących odmiennie podatników ze względu na różne miejsce zamieszkania lub inwestowania kapitału;

2. podejmowania wszelkich środków niezbędnych do zapobiegania naruszeniom ich ustaw i aktów wykonawczych, zwłaszcza w sferze podatkowej i w dziedzinie nadzoru ostrożnościowego nad instytucjami finansowymi lub ustanowienia procedur deklarowania przepływu kapitału do celów informacji administracyjnej bądź statystycznej, lub podejmowania środków uzasadnionych powodami związanymi z porządkiem publicznym lub bezpieczeństwem publicznym.

2. Niniejszy rozdział nie przesądza o możliwości stosowania ograniczeń w dziedzinie prawa przedsiębiorczości zgodnych z niniejszym Traktatem.

3. Środki i procedury określone w ustępach 1 i 2 nie powinny stanowić arbitralnej dyskryminacji ani ukrytego ograniczenia w swobodnym przepływie kapitału i płatności w rozumieniu art. 56.

Prawo wtórne:

• Pierwsza Dyrektywa Kapitałowa z 11 maja 1960, OJ 1960, Sp. Edition 1959-62,

s. 49-59

• Druga Dyrektywa Kapitałowa z 18 grudnia 1962, OJ 1963, Sp. Edition 1963-64,

s.5-17

• Dyrektywa 85/583, OJ 1985, L 372/39 oraz Dyrektywa 85/611, OJ 1985, L 375/3

• Komisja: Program dotyczący liberalizacji przepływu kapitału, COM(86) 292

• Dyrektywa 88/361, OJ 1988, L 372 przewidująca pełną liberalizację

przepływu kapitału

• problem statusu prawnego Dyr. 88/361 wobec zmian wprowadzonych w TUE, orzeczenie w sprawie Bordessa, (C-358/93 i C-416/93, [1995] ECR I, 361)

1. Swoboda przepływu kapitału a inne swobody rynku wewnętrznego

* Sprawa C-203/80 Casati [1981] ECR I-2595: „Swobodny przepływ kapitału stanowi, wraz z takim przepływem osób i usług, jedną z podstawowych swobód Wspólnoty. (...) swoboda przepływu pewnych rodzajów kapitału jest w praktyce warunkiem wstępnym dla skutecznego wykonywania innych swobód, zagwarantowanych w Traktacie, w szczególności swobody zakładania przedsiębiorstw i prowadzenia działalności gospodarczej”

* Sprawa Bachmann (C-204/90, [1992] ECR I-249)

* Sprawa Komisja v. Włochy (C-95/81, [1982] ECR 2187)

* Sprawa Safir (C-118/96, [1998] ECR I-1897)

1. Pojęcie przepływu kapitału

* Sprawa R. v. Thompson (C-7/78, [1978] ECR 2247)

* Sprawa Casati (C-203/80 [1981] ECR I-2595)

* Sprawa Bordessa (C-358/93 i C-416/93, [1995] ECR I, 361)

* Sprawa Schindler (C-275/92, [1994] ECR I-1039)

2. Kapitał a płatności bieżące

• Sprawa 286/82 i 26/83 Luisi i Carbone [1984] ECR 377: „(...) płatności bieżące są transferami walut obcych w wykonaniu transakcji podstawowej, podczas gdy przepływ kapitału to operacje finansowe co do istoty związane raczej z inwestowaniem określonych funduszy, a nie z zapłatą za usługę.”

3. Dopuszczalne ograniczenia w przepływie kapitału

1. „niezbędne środki” (requisite measures) z art. 73d (1)(b) TWE

2. zastosowanie doktryny wymogów imperatywnych do swobody przepływu kapitału

* Sprawa Komisja v. Belgia (C-478/98, 26.09.2000)

* Sprawa C-367/98 Komisja v. Portugalia [2002]

4. Katalog dołączony do dyrektywy 88/361 obejmuje następujące kategorie przepływów kapitału:

• inwestycje bezpośrednie, dokonywane na terytorium danego państwa nierezydentów lub przez rezydentów (osoby fizyczne i prawne według definicji ustanowionych w prawie dewizowym obowiązującym w każdym państwie członkowskim) za granicą, polegające m. in. na ustanowieniu oddziałów lub nowych przedsiębiorstw należących w całości do osoby wnoszącej kapitał, nabyciu w całości już istniejących przedsiębiorstw, także na zaciągnięciu długoterminowych pożyczek lub dokonaniu reinwestycji zysków w celu ustanowienia lub utrzymania trwałych związków ekonomicznych;

• inwestycje w nieruchomości położone na terytorium państwa przez nierezydentów oraz inwestycje w nieruchomości położone za granicą przez rezydentów;

• operacje odnoszące się do papierów wartościowych będących przedmiotem obrotu na rynku kapitałowym, czyli obrót akcjami i innymi papierami wartościowymi o charakterze udziałowym oraz obligacjami, w tym: nabycie przez nierezydentów krajowych papierów wartościowych będących przedmiotem obrotu giełdowego, nabycie przez rezydentów zagranicznych papierów wartościowych będących przedmiotem obrotu giełdowego, nabycie przez nierezydentów krajowych papierów wartościowych nie będących przedmiotem obrotu giełdowego oraz nabycie przez rezydentów zagranicznych papierów wartościowych nie będących przedmiotem obrotu giełdowego, a także dopuszczenie krajowych papierów wartościowych na zagraniczny rynek kapitałowy oraz zarządzanie zagranicznymi papierami wartościowymi na krajowym rynku kapitałowym;

• operacje dotyczące jednostek uczestnictwa przedsiębiorstw zbiorowego inwestowania (np. funduszy powierniczych i funduszy inwestycyjnych);

• operacje odnoszące się do papierów wartościowych i innych instrumentów rynku pieniężnego (np. czeki bankowe, weksle skarbowe, certyfikaty depozytowe);

• operacje na rachunkach bieżących i depozytowych instytucji finansowych dokonywane przez nierezydentów z krajowymi instytucjami finansowymi lub przez rezydentów z zagranicznymi instytucjami finansowymi;

• kredyty i pożyczki pieniężne związane z transakcjami handlowymi lub świadczeniem usług, w których uczestniczy rezydent, tj. kredyty i pożyczki krótko-, średnio-, i długoterminowe udzielane przez nierezydentów rezydentom i przez rezydentów nierezydentom;

• poręczenia, gwarancje i prawa zastawu udzielane przez nierezydentów rezydentom i przez rezydentów nierezydentom;

• transfery wynikające z wypełniania umów ubezpieczeniowych, w tym dotyczących ubezpieczeń na życie i ubezpieczeń kredytu;

• przepływ kapitału o charakterze osobistym, czyli pożyczki, darowizny, posagi, spadki i zapisy, a także spłata zadłużenia przez imigrantów w państwach ich poprzedniego miejsca zamieszkania, transfer majątku zgromadzonego przez rezydentów w przypadku emigracji, w czasie ich zagospodarowywania lub w okresie przebywania za granicą oraz transfer oszczędności imigrantów w okresie przebywania za granicą do państwa ich poprzedniego miejsca zamieszkania

• fizyczny przywóz i wywóz aktywów finansowych, takich jak papiery wartościowe i wszelkiego rodzaju środki płatnicze;

• inne przepływu kapitału, w tym: podatki od spadków, odszkodowania (tam, gdzie mogą być uważane za kapitał), zwroty w przypadku unieważnienia umowy oraz zwroty nienależnych płatności (tam, gdzie mogą być uważane za kapitał), honoraria autorskie: patenty, wzory przemysłowe, znaki handlowe i wynalazki (przeniesienie praw własności i użytkowania oraz płatności z nich wynikające).

5. Najnowsze orzecznictwo z zakresu swobody przepływu kapitału:

Sprawa C-35/98 Staatssecretaris van Financiën v. B.G.M. Verkooijen, Zb. Orz. 2000, t. I, s. 4071

Sprawa C-302/97 A. Konle v. Republika Austriacka, Zb. Orz. 1999, t. I, s. 3099.

Sprawa C-423/98 A. Albore, Zb. Orz. 2000, t. I, s. 5965.

Sprawa C-251/98 Baars v. Inspecteur der Belastingdienst Particulieren/Ondernemingen Gorinchem, Zb. Orz. 2000, t. I, s. 2728

Sprawy dotyczące tzw. złotych akcji, np. C-367/98 Komisja v. Portugalia, Zb. Orz. 2002, t. I, s. 4731 oraz C-463/00 Komisja v. Hiszpania, Zb. Orz. 2003, t. I, s. 4581 i C-98/01 Komisja v. Zjednoczone Królestwo, Zb. Orz. 2003, t. I, s. 4641.

Sprawa C-222/97 M. Trummer i P. Mayer, Zb. Orz. 1999, t. I, s. 1661

---