WYBRANE ZAGADNIENIA FUNKCJONOWANIA PRAWA UE
W KRAJOWYM PORZĄDKU PRAWNYM
STRUKTURA I KOMPETENCJE UE
1. CHARAKTER PRAWNY UNII EUROPEJSKIEJ I WSPÓLNOT EUROPEJSKICH
Unię Europejską określa się na najczęściej jako sui generis (swego rodzaju) strukturę międzynarodową, działającą na podstawie umowy międzynarodowej, znajdującą się w rozwoju - in statu nascendi (w trakcie powstawania), która stanowi „nowy etap w procesie tworzenia coraz ściślejszego związku pomiędzy narodami Europy” (art. 1 akapit 2 Traktatu o Unii Europejskiej - dalej: TUE). W przeciwieństwie do Wspólnot Europejskich, Unii Europejskiej nie nadano osobowości prawnej. Unia korzysta z instytucji wspólnotowych na tzw. zasadzie zapożyczenia. W doktrynie występuje pogląd, że jedyną instytucją UE jest Rada Europejska, która nadaje Unii „impulsy niezbędne do jej rozwoju i określa w tej mierze ogólne kierunki polityczne” (art. 4 akapit 4 TUE).
Wspólnoty Europejskie określane są najczęściej jako organizacja ponadnarodowa. O ponadnarodowości Wspólnot decyduje relacja pomiędzy państwami członkowskimi i instytucjami Wspólnoty, zakres kompetencji prawotwórczych powierzonych Wspólnocie oraz przyjęta w ramach I filaru metoda tworzenia prawa, określana jako „metoda wspólnotowa”, w przeciwieństwie do funkcjonującej w II i III filarze metody międzyrządowej. Najważniejszymi cechami metody wspólnotowej są: tworzenie prawa przez instytucje wspólnotowe, głosowanie w wielu przypadkach kwalifikowaną większością głosów w Radzie (decyzje przyjęte w tym trybie są wiążące dla wszystkich państw członkowskich), wyłączna inicjatywa prawotwórcza Komisji, autonomiczna kontrola przestrzegania prawa i obowiązkowa jurysdykcja sądów wspólnotowych, znaczący udział ciała przedstawicielskiego, Parlamentu Europejskiego, w procesie ustanawiania aktów prawnych. Wspólnoty posiadają osobowość prawną oraz zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych w prawie krajowym.
Rolę Wspólnot jako podstawy UE podkreśla art. 1 akapit 3 TUE, według którego „Unię stanowią Wspólnoty Europejskie, uzupełnione politykami i formami współpracy przewidzianymi niniejszym Traktatem.” W Traktacie Konstytucyjnym przewidziano gruntowną reformę ustrojową Unii i przekształcenie jej w jednolitą organizację międzynarodową.
2. TRÓJFILAROWA STRUKTURA UE
Unię Europejską tworzą trzy filary: I filar - Wspólnoty Europejskie, II filar - Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa, III filar - Współpraca Policyjna i Sądowa w Sprawach Karnych.
I filar UE cechuje najobszerniejszy zakres przedmiotowy i najdalej idący poziom integracji. Tworzą go Wspólnota Europejska (dawniej EWG) oraz Europejska Wspólnota Energii Atomowej (którą ze względu na wąski zakres przedmiotowy możemy pominąć w naszych rozważaniach). W ramach I filaru UE realizowane są m.in. następujące cele: rynek wewnętrzny, charakteryzujący się zniesieniem przeszkód w swobodnym przepływie towarów, osób, usług i kapitału, wspólna polityka handlowa, wspólna politykę rolna, wspólna polityka transportowa, koordynacja polityk zatrudnienia, niezakłócona konkurencja, polityka w dziedzinie środowiska naturalnego, ochrona konsumenta, polityka w dziedzinie edukacji, wspieranie badań naukowych i rozwoju technologicznego. I (wspólnotowy) filar UE stanowi rozbudowany system prawny (acquis communautaire) o wysokim stopniu regulacji, obejmujący wiele dziedzin szeroko rozumianej integracji gospodarczej, wnikający coraz głębiej w systemy prawne państw członkowskich a tym samym w coraz większym stopniu kształtujący sytuację prawną wszystkich podmiotów funkcjonujących we wspólnotowej przestrzeni prawnej, w tym osób fizycznych i prawnych.
Wspomniane w art. 1 akapit 3 TUE „polityki i formy współpracy” (patrz powyżej) realizowane są w ramach II i III filaru UE. Zwłaszcza II filar UE, tj. Wspólną Politykę Zagraniczną i Bezpieczeństwa, cechuje stosowanie tzw. metody międzyrządowej w tworzeniu prawa, tj. ciężar decyzji leży po stronie państw członkowskich i instytucji, w których reprezentowane są ich interesy, czyli Rady UE. Wpływ prawa tworzonego w II i III filarze UE na krajowe porządki prawne państw członkowskich określają konstytucyjne normy tych państw dotyczące pozycji prawa międzynarodowego w ich systemach prawnych. W III filarze, który co do zasady ma również charakter międzyrządowy, występują jednak pewne elementy metody wspólnotowej, np. po wyrażeniu zgody państw członkowskich możliwa jest w niektórych przypadkach jurysdykcja ETS (siedziba w Luksemburgu). Zarówno ze zmian dokonywanych w kolejnych traktatach rewizyjnych, jak i z orzecznictwa ETS wynika, iż filar III może ulegać dalszemu „uwspólnotowieniu”.
3. POJĘCIE PRAWA WSPÓLNOTOWEGO I PRAWA UE
Pojęciem prawa wspólnotowego określa się Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską oraz prawo tworzone przez instytucje wspólnotowe w I filarze UE, czyli w ramach Wspólnot Europejskich, według metody wspólnotowej, tj. na szczeblu ponadnarodowym, często z zastosowaniem kwalifikowanej większości w Radzie, z autonomiczną kontrolą przestrzegania prawa prowadzoną przez sądy wspólnotowe (ETS i SPI) mające jurysdykcje obowiązkową, z rosnącym udziałem Parlamentu Europejskiego w procesie prawotwórczym. Prawo wspólnotowe tworzy nowy, autonomiczny porządek prawny, na rzecz którego państwa członkowskie przekazały wykonywanie części swoich suwerennych uprawnień. Wspólnotowy porządek prawny, którego podstawą są traktaty założycielskie, obejmuje nie tylko prawo pochodne tworzone na podstawie traktatów przez instytucje wspólnotowe, ale także ogólne zasady prawa, umowy międzynarodowe zawierane przez Wspólnotę i orzecznictwo TS. Kontroli przestrzegania prawa we Wspólnocie dokonują niezależne organy sądowe - Trybunał Sprawiedliwości wraz z Sądem I Instancji. Prawo wspólnotowe cechują walory pierwszeństwa nad prawem krajowym, bezpośredniej stosowalności i, pod pewnymi warunkami, bezpośredniej skuteczności. Podmiotami tego prawa są nie tylko państwa członkowskie i instytucje Wspólnoty, ale również jednostki, czyli osoby fizyczne i prawne. Te ostatnie mogą domagać się realizacji bezpośrednio skutecznych uprawnień wynikających z prawa wspólnotowego przez sądami i organami krajowymi.
Pewne cechy i najważniejsze zasady (patrz poniżej) dotyczą tylko prawa wspólnotowego, a nie prawa UE, stąd istotne jest rozróżnienie tych dwóch pojęć. Prawo Unii Europejskiej jest pojęciem szerszym, ponieważ obejmuje zarówno Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską (dalej: TWE), Traktat o Unii Europejskiej (dalej: TUE), jak i prawo tworzone we wszystkich filarach UE.
4. ZASADA KOMPETENCJI POWIERZONYCH
Zasada kompetencji powierzonych została sformułowana w art. 5 TWE. Zgodnie z tym postanowieniem, Wspólnota ma takie kompetencje, jakie zostały jej nadane (powierzone) przez państw członkowskie. Oznacza to, że Wspólnota co do zasady może podjąć działania tylko w tych obszarach. Wspólna polityka handlowa oraz wspólna polityka rybołówstwa zaliczane są do wyłącznych kompetencji Wspólnoty, gdzie tylko Wspólnota ma prawo podjąć działanie a stanowienie prawa krajowego jest możliwe jedynie po uzyskaniu uprzedniej zgody Wspólnoty, bądź tez w celu wykonania aktów przyjętych przez instytucje Wspólnoty. Z kolei wspólna polityka rolna, transportowa i konkurencji zaliczane są do tzw. kompetencji wyłącznych przez wykonanie polegających na przyjęciu aktów prawa pochodnego eliminujących swobodę działania państw członkowskich.
5. ZASADA POMOCNICZOŚCI (inaczej: subsydiarności) I PROPORCJONALNOŚCI
Zasadę pomocniczości (subsydiarności) również odnajdziemy w art. 5 TWE. Zgodnie z tą zasadą Wspólnota podejmuje działania „tylko wówczas, i tylko w takim zakresie, w jakim cele proponowanych działań nie mogą być osiągnięte w sposób wystarczający przez państwa członkowskie, natomiast z uwagi na rozmiary lub skutki proponowanych działań możliwe jest lepsze ich osiągnięcie na poziomie Wspólnoty” (art. 5 akapit 2 TWE), przy założeniu, że decyzje w UE podejmowane są „jak najbliżej obywateli” (art. 1 akapit 2 TUE). Zasada pomocniczości nie dotyczy obszarów objętych kompetencjami wyłącznymi Wspólnoty. Zasada pomocniczości została wprowadzona na mocy Traktatu z Maastricht jako swoista przeciwwaga czy „wentyl bezpieczeństwa” dla państw członkowskich w kontekście postępującego procesu integracji. W praktyce prawotwórczej instytucji wspólnotowych zastosowanie zasady pomocniczości oznacza, iż wspólnotowe akty prawne powinny być sformułowane w sposób możliwie nieskomplikowany i precyzyjny. Komisja przygotowując projekt danego aktu wspólnotowego powinna zbadać, czy działanie Wspólnoty jest w istocie konieczne i uzasadnione, a konkluzje swych rozważań zawrzeć w preambule do aktu lub w tzw. memorandum wyjaśniającym. Pierwszeństwo przed tworzeniem prawa w formie rozporządzeń należy przyznać dyrektywom, a przed dyrektywami szczegółowo regulującymi daną kwestię tzw. dyrektywom ramowym. Powinno się stosować, jeśli to tylko możliwe, raczej harmonizację minimalną niż wyczerpującą.
Zasadzie pomocniczości towarzyszy w TWE zasada proporcjonalności, według której ocenia się relację podjętych środków do zamierzonych celów. Art. 5 akapit 3 TWE przewiduje, że: „Działanie Wspólnoty nie wykracza poza to, co jest konieczne do osiągnięcia celów niniejszego Traktatu”. Zasadę proporcjonalności stosuje się nie tylko w odniesieniu do działań instytucji wspólnotowych ale także państw członkowskich, oceniając zgodność tych ostatnich z prawem wspólnotowym. Według zasady proporcjonalności oceniamy relację podjętych środków do zamierzonych celów. Środki te powinny być właściwe, konieczne i współmierne do celu, jaki za ich pomocą chce osiągnąć Wspólnota czy państwa członkowskie.
PRAWO WSPÓLNOTOWE W KRAJOWYM PORZĄDKU PRAWNYM - ZASADY SYSTEMOWE PRAWA UE
1. ŹRÓDŁA PRAWA WSPÓLNOTOWEGO
▪ traktaty założycielskie
▪ traktaty rewizyjne
▪ traktaty akcesyjne
▪ prawo pochodne: rozporządzenia, dyrektywy, decyzje, zalecenia, opinie, akty nienazwane
Art. 249 TWE:
W celu wykonania swych zadań oraz na warunkach przewidzianych w niniejszym Traktacie, Parlament Europejski wspólnie z Radą, Rada i Komisja uchwalają rozporządzenia i dyrektywy, podejmują decyzje, wydają zalecenia i opinie. Rozporządzenia ma zasięg ogólny. Wiąże w całości i jest bezpośrednio stosowane we wszystkich państwach członkowskich. Dyrektywa wiąże każde państwo członkowskie, do którego jest kierowana, w odniesieniu do rezultatu, który ma być osiągnięty, pozostawia jednak organom krajowym swobodę wyboru formy i środków. Decyzja wiąże w całości adresatów, do których jest kierowana. Zalecenia i opinie nie mają mocy wiążącej.
|
▪ ogólne zasady prawa
▪ umowy międzynarodowe Wspólnoty i państw członkowskich
ZASADA PIERWSZEŃSTWA PRAWA WSPÓLNOTOWEGO
Zasada pierwszeństwa prawa wspólnotowego jest bez wątpienia podstawową zasadą tego systemu, nie zapisano jej jednak w Traktacie, została natomiast sformułowana w orzecznictwie ETS. W początkowym okresie nie było jasne, jak ma ona funkcjonować w praktyce, tj. co się dzieje w przypadku konfliktu normy wspólnotowej i normy krajowej. Kontrowersje w wielu państwa członkowskich wzbudził zakres zasady pierwszeństwa, a zwłaszcza jej zastosowanie wobec wszystkich norm krajowych, także konstytucji.
Sprawa 6/64 Costa v. E.N.E.L.i, Zb. Orz. 1964, s. 585
„(...) Moc prawa wspólnotowego nie może różnić się w poszczególnych państwach członkowskich, w zależności od ich systemów krajowych, bez narażania na szwank osiągnięcia celów Traktatu, wymienionych w [10] TWE oraz bez dyskryminacji zakazanej przez [12] TWE (...) Prawa wynikające z Traktatu będącego niezależnym źródłem prawa, nie mogą być, ze względu na ich szczególny i oryginalny charakter, uchylane przez postanowienia prawa krajowego, w jakiejkolwiek formie, bez pozbawienia Traktatu jego charakteru jako prawa wspólnotowego oraz bez zakwestionowania podstaw prawnych samej Wspólnoty”.
|
Sprawa 11/70 Internationale Handelsgesellschaft mbH v. Einfuhr-und Vorratsstelle für Getreide und Futtermittel, Zb. Orz. 1970, s. 1125
„Odwołanie się do zasad prawnych lub pojęć występujących w prawie krajowym w celu dokonania oceny ważności środków przyjętych przez instytucje wspólnotowe mogłoby wywrzeć niekorzystny wpływ na jednolitość i skuteczność prawa wspólnotowego. Ważność tego rodzaju środków można oceniać wyłącznie w świetle prawa wspólnotowego. W rzeczywistości, prawo mające swe źródło w Traktatach, będące samodzielnym źródłem prawa, nie może być ze względu na swój charakter uchylane przez normy prawa krajowego niezależnie od ich rangi, bez podważania charakteru tego prawa jako prawa wspólnotowego i bez poddawania w wątpliwość podstaw, na których opiera się Wspólnota. Zatem ważność przepisów wspólnotowych lub skutki, jakie wywołują wewnątrz państwa członkowskiego, nie mogą być podważane przez zarzut niezgodności z prawami podstawowymi lub zasadami zawartymi w Konstytucji danego państwa. |
Sprawa 106/77 Amministrazione delle Finanze dello Stato v. Simmenthal, Zb. Orz. 1978, s. 644
„(...) każdy sąd krajowy musi, w ramach swojej jurysdykcji, stosować prawo wspólnotowe w całej rozciągłości oraz chronić prawa, które prawo to przyznaje podmiotom indywidualnym. W konsekwencji nie może stosować przepisów prawa krajowego, które są sprzeczne z prawem wspólnotowym, bez względu na to, czy zostały one wydane przed, czy po wydaniu przepisów wspólnotowych. (§ 21) (...) sąd krajowy, wezwany do zastosowania w ramach swojej jurysdykcji przepisów prawa wspólnotowego, ma obowiązek zapewnić pełną skuteczność tych przepisów, nie stosując, jeżeli jest to konieczne, jakichkolwiek sprzecznych z nimi przepisów prawa krajowego, bez względu na datę ich wydania. Nie jest konieczne, by sąd najpierw domagał się lub oczekiwał uchylenia takich przepisów na drodze ustawodawczej lub inny przewidziany w Konstytucji sposób”. (§ 24)
|
BEZPOŚREDNIEGO STOSOWANIE PRAWA WSPÓLNOTOWEGO
Bezpośrednia stosowalność prawa wspólnotowego oznacza, iż jego postanowienia stają się automatycznie częścią krajowego porządku prawnego. Odnosi się ona w szczególny sposób do rozporządzeń (art. 249 ust. 2 TWE: „Rozporządzenie ma zasięg ogólny. Wiąże w całości i jest bezpośrednio stosowane we wszystkich państwach członkowskich”). Początkowo, również w orzecznictwie ETS, utożsamiano pojęcia bezpośredniej stosowalności i skutku bezpośredniego prawa wspólnotowego. Należy jednak zauważyć, iż odnoszą się one do różnych kwestii, mianowicie zasada skutku bezpośredniego do możliwości powoływania się na dane przepisy przed sądami i organami krajowymi, natomiast bezpośrednia stosowalność do braku konieczności implementacji danych przepisów wspólnotowych do prawa krajowego.
ZASADA SKUTKU BEZPOŚREDNIEGO PRAWA WSPÓLNOTOWEGO
Zasada skutku bezpośredniego prawa wspólnotowego jest bez wątpienia podstawową zasadą o charakterze systemowym. Podobnie jak zasada pierwszeństwa, nie pochodzi ona z Traktatu, ale została sformułowana w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości, będąc jednym z bardziej spektakularnych przykładów wykładni celowościowej stosowanej przez TS, której wyrazem jest zwłaszcza odwołanie explicite do „ducha Traktatu”. Zgodnie z tą zasadą, jednostki, czyli osoby fizyczne i prawne, mogą się powoływać na uprawnienia wynikające z bezpośrednio skutecznych przepisów prawa wspólnotowego przed sądami i organami krajowymi. Zasada skutku bezpośredniego została sformułowana w odniesieniu do przepisów traktatowych, a następnie rozszerzona na rozporządzenia, dyrektywy, decyzje, umowy międzynarodowe zawierane przez Wspólnoty oraz akty prawne wydawane na ich podstawie. Najwięcej kontrowersji budzi problem bezpośredniej skuteczności dyrektyw. Stwierdzenie zakresu zastosowania zasady skutku bezpośredniego do danego postanowienia prawa wspólnotowego należy do kompetencji ETS.
Sprawa 26/62 Van Gend en Loos v. Nederlandse Administratie der Belastingen
„Europejska Wspólnota Gospodarcza stanowi nowy porządek prawa międzynarodowego, na rzecz którego państwa członkowskie przekazały część swoich suwerennych praw, zaś jego postanowienia wiążą nie tylko państwa członkowskie, ale także ich obywateli. (...) prawo wspólnotowe może nie tylko nakładać obowiązki na podmioty indywidualne, ale także może przyznawać im prawa, które stają się częścią ich dziedzictwa prawnego. Prawa te powstają nie tylko wtedy, gdy Traktat tak stanowi wprost, ale również na podstawie jasno sformułowanych obowiązków, jakie Traktat nakłada na podmioty indywidualne, państwa członkowskie oraz instytucje Wspólnoty. (...) Zgodnie z duchem, systematyką oraz treścią Traktatu, [obecnie art. 25 TWE] należy interpretować w taki sposób, ze jest on bezpośrednio skuteczny i tworzy prawa indywidualne, które sądy krajowe mają obowiązek chronić” (§ 3-5). |
▪ Warunki bezpośredniej skuteczności przepisów wspólnotowych:
przepis powinien być jasny
precyzyjny
bezwarunkowy
▪ Wyróżniamy skutek bezpośredni wertykalny, tj. możliwość powoływania się na dane przepisy wobec państwa oraz skutek bezpośredni horyzontalny, tj. możliwość powoływania się na dane przepisy wobec innych jednostek.
▪ Skutek bezpośredni norm traktatowych:
wertykalny - sprawa 26/62 Van Gend en Loos
horyzontalny - sprawa 43/75 Defrenne v. Sabena
Sprawa 43/75 Defrenne v. Sabena „W rzeczywistości, ponieważ [obecnie art. 141] TWE, ma charakter wiążący, zakaz dyskryminacji kobiet i mężczyzn odnosi się nie tylko do działań władz publicznych, ale również rozciąga się na wszystkie porozumienia, które zbiorowo regulują stosunki pracy wykonywanej odpłatnie, jak również porozumienia zawarte między podmiotami indywidualnymi(...)zasada równego wynagradzania zawarta w [obecnie art. 141] TWE, może być powoływana przed sądami krajowymi, które maja obowiązek zapewnić ochronę praw przyznanych podmiotom indywidualnym w powyższym przepisie (...)(§ 39-40).
|
▪ Skutek bezpośredni rozporządzeń
Ze względu na okoliczność, że TWE explicite (wyraźnie) przyznaje rozporządzeniom przymiot bezpośredniej stosowalności, kwestia bezpośredniej skuteczności rozporządzeń nie budzi kontrowersji. Fakt, iż rozporządzenia są bezpośrednio stosowane, czyli stają się automatycznie częścią prawa krajowego, nie oznacza jednak, iż wszystkie ich postanowienia są zarazem bezpośrednio skuteczne. Przepisy rozporządzeń są bezpośrednio skuteczne jeśli spełniają ogólne warunki bezpośredniej skuteczności (patrz powyżej). Rozporządzenia mogą być bezpośrednio skuteczne zarówno w układzie wertykalnym jak i horyzontalnym.
Sprawa 34/73 Fratelli Variola v. Amministrazione Italiana delle Finanze Dzięki swej specjalnej naturze i miejscu w systemie źródeł prawa wspólnotowego, rozporządzenie skutkuje natychmiastowo i w konsekwencji działa w ten sposób, że nadaje prawa osobom prywatnym, które sądy krajowe mają obowiązek chronić. Bezpośrednia skuteczność rozporządzenia oznacza, ze jego wejście w życie i stosowanie na korzyść lub przeciwko tym, którzy mu podlegają, jest niezależne od wszelkich środków recepcyjnych prawa krajowego. (§ 3) |
▪ Skutek bezpośredni dyrektyw
Kwestia bezpośredniego skutku dyrektyw jest od dawna przedmiotem kontrowersji. Początkowo negowano możliwość powoływania się jednostek na dyrektywy, ponieważ są one zawsze skierowane do państw członkowskich i wymagają implementacji do prawa krajowego. Jeśli więc państwo w wyznaczonym czasie dokona implementacji, w krajowym porządku prawnym stosowane są przepisy krajowe wydane w celu transpozycji dyrektyw. Problem powstaje wówczas, gdy dyrektywa nie jest implementowana lub jest implementowana nieprawidłowo. W swoich rozważaniach ETS podniósł przede wszystkim argument, iż państwo członkowskie nie może wyciągać korzyści z własnego bezprawnego zachowania (ex injuria non oritur ius).
Sprawa 41/74 Van Duyn v. Home Office „Jeżeli jednak, na mocy [obecnie 249] TWE, rozporządzenia są bezpośrednio stosowane i w konsekwencji tego są bezpośrednio skuteczne, brak jest podstaw do wyciągania wniosku, że pozostałe kategorie aktów prawnych wymienionych w powyższym przepisie nie będą mogły nigdy wywierać podobnych skutków. Wykluczenie możliwości powołania się zainteresowanych osób na obowiązek wynikający z dyrektywy byłoby sprzeczne z wiążącym skutkiem przyznanym dyrektywie na podstawie [249] TWE. W szczególności, tam gdzie organy Wspólnoty poprzez dyrektywy nakładają na państwa członkowskie obowiązek określonego zachowania, ich skuteczność zostałaby osłabiona, gdyby podmioty indywidualne nie mogły powoływać się na nie przed sądami i gdyby sądy nie mogły brać tych obowiązków pod uwagę, jako części prawa wspólnotowego. Art. [234] TWE, który upoważnia sądy krajowe do kierowania do Trybunału pytań dotyczących kwestii ważności i interpretacji wszystkich aktów wydanych przez instytucje wspólnotowe, wskazuje ponadto, że powyższe akty mogą być powoływane przez podmioty indywidualne przed sądami krajowymi. (...)” (§ 12).
|
W dalszym toku praktyki orzeczniczej ETS powstało pytanie, czy dyrektywy mogą być powoływane w postępowaniu przeciwko jednostkom (innymi słowy czy mogą mieć skutek bezpośredni horyzontalny), skoro skierowane są tylko do państw członkowskich, a zatem nie mogą kreować obowiązków dla jednostek.
Sprawa 152/84 Marshall v. Southampton and South West Hampshire Area Health Authority „(...) jeżeli postanowienia dyrektywy są, jeśli chodzi o ich treść, bezwarunkowe i dostatecznie precyzyjne, jednostka może się na te postanowienia powoływać przeciwko państwu w sytuacji, gdy państwo nie wprowadziło dyrektywy do prawa krajowego przed upływem przewidzianego w niej terminu lub gdy nie stosuje dyrektywy w prawidłowy sposób (...). W związku z argumentem, że nie można się powoływać na dyrektywę przeciwko jednostce, należy podkreślić, że zgodnie z art. [249] TWE wiążący charakter dyrektywy, który stanowi podstawę dla możliwości powoływania się na dyrektywę przed sądami krajowymi, występuje jedynie w stosunku do „każdego państwa członkowskiego, do którego jest adresowana”. Oznacza to, że dyrektywa nie może sama z siebie nakładać obowiązków na jednostkę oraz że nie można powoływać się na postanowienia dyrektywy przeciwko podmiotom indywidualnym”. (§46-48).
|
Z powyższego wynika, iż dyrektywy nie mogą być bezpośrednio skuteczne w układzie horyzontalnym (patrz także sprawa C-91/92 Faccini Dori v. Recreb Srl.), tj. można się na nie powoływać wyłącznie przeciwko państwu. ETS w swym orzecznictwie dotyczącym skutku bezpośredniego prawa wspólnotowego, w szczególności dyrektyw, przyjmuje natomiast bardzo szeroką interpretację pojęcia „państwo”, posługując się określeniem „emanacja państwa”.
Sprawa C-188/89 Foster v. British Gas „W § 49 wyroku w sprawie 152/84 Marshall Trybunał orzekł, ze jeżeli jednostka może powołać się na dyrektywę przeciwko państwu, może to czynić niezależnie od formy, w jakiej państwo występuje, czy to jako pracodawca czy jako organ władzy państwowej. Jest to konsekwencją poglądu, że należy uniemożliwiać państwu odnoszenie korzyści z faktu niezastosowania się do prawa wspólnotowego. W kolejnych orzeczeniach Trybunał stwierdzał na podstawie tej argumentacji, ze bezwarunkowe i dostatecznie precyzyjne postanowienia dyrektyw mogą być powoływane przeciwko organom lub podmiotom, które podlegają władzy lub kontroli ze strony państwa lub które mają szczególne uprawnienia, wykraczające poza te, które wynikają z normalnych zasad regulujących stosunki między jednostkami. Postanowienia dyrektyw mogą być powoływane przeciwko organom podatkowym (sprawa 8/81 Becker, sprawa 221/88 Busseni), władzom lokalnym i regionalnym (sprawa 103/88 Fratelli Constanzo), konstytucyjnie niezależnym władzom odpowiedzialnym za utrzymanie porządku i bezpieczeństwa publicznego (sprawa 22/84 Johnson v. Chief Constabulary of the RUC) oraz władzom odpowiedzialnym za opiekę zdrowotną (sprawa 152/84 Marshall). Z powyższego wynika, że podmiot, który, bez względu na formę prawną, jest odpowiedzialny, na mocy przepisów wydanych przez państwo, za świadczenie usług publicznych pod kontrola państwa, i w tym celu wyposażony został w szczególne kompetencje wykraczające poza uprawnienia wynikające z zasad znajdujących zastosowanie do stosunków między jednostkami, należy do kategorii podmiotów, przeciwko którym można powołać się na postanowienia dyrektyw, które są bezpośrednio skuteczne. (§ 17-20)” |
▪ Skutek bezpośredni decyzji
Na mocy art. 249 TWE decyzje są wiążące dla adresatów, którymi mogą być zarówno państwa członkowskie, jak i jednostki. Z tego też powodu nie ma wątpliwości, iż są one bezpośrednio skuteczne.
Sprawa 9/70 Franz Grad v. Finanzamt Traunstein Jednakże, pomimo iż należy zgodzić się z twierdzeniem, ze na mocy art. [249] TWE rozporządzenia stosuje się bezpośrednio i dlatego, ze względu na ich charakter, zawarte w nich przepisy mogą być bezpośrednio skuteczne, nie wynika stąd, ze inne akty prawne wymienione w art. [249] TWE nie mogą nigdy wywołać podobnych skutków. W szczególności przepis ten stanowi, że decyzje wiążą adresatów w całości. (...) Generalne wyłączenie możliwości powołania się przez zainteresowaną osobę na obowiązek wynikający z decyzji byłoby sprzeczne z wiążącym skutkiem przyznanym decyzji przez art. [249] TWE. W przypadkach, w których organy wspólnotowe nałożyły decyzje na państwo lub wszystkie państwa obowiązek działania w określony sposób, skuteczność takiego środka zostałaby osłabiona, gdyby obywatele państw-adresatów nie mogli powołać się na treść decyzji przed sądami, zaś sądy krajowe nie mogłyby brać jej pod uwagę jako części prawa wspólnotowego (§ 5).
|
▪ Skutek bezpośredni umów międzynarodowych i aktów prawnych wydanych na ich podstawie
Sprawa 104/81 Hauptzollamt Mainz v. Kupferberg „Zapewniając poszanowanie zobowiązań wynikających z umowy zawartej przez instytucje wspólnotowe, państwa członkowskie wypełniają swój obowiązek nie tylko w stosunku do zainteresowanego państwa trzeciego, ale także i przede wszystkim w stosunku do Wspólnoty, która przejęła odpowiedzialność za należytą realizację umowy. Dlatego postanowienia takiej umowy stanowią integralny składnik wspólnotowego systemu prawnego (...). W konsekwencji wspólnotowego charakteru tych postanowień, ich skuteczność we Wspólnocie nie może zmieniać się w zależności od tego, czy w praktyce za ich stosowanie odpowiedzialne są instytucje wspólnotowe czy państwa członkowskie, a w tym ostatnim przypadku, w zależności od skuteczności w wewnętrznym systemie prawa każdego z państw członkowskich, którą prawo tego państwa przyznaje zawieranym przez nie umowom międzynarodowym.(...) (§13-14). Z całości powyższych rozważań wynika, ze ani charakter, ani struktura umowy zawartej z Portugalią [przed akcesją] nie przemawiają przeciw temu, by przedsiębiorca mógł powołać się na jej postanowienie przed sądem we Wspólnocie.” (§ 22).
|
ZASADA SKUTKU POŚREDNIEGO PRAWA WSPÓLNOTOWEGO (OBOWIĄZEK PROWSPÓLNOTOWEJ WYKŁADNI PRAWA KRAJOWEGO)
▪ Skutek pośredni przepisów wspólnotowych
Sformułowanie zasady skutku pośredniego było początkowo sposobem na wzmocnienie ochrony prawnej jednostek, osłabionej z powodu braku bezpośredniej skuteczności dyrektyw lub ich nieprawidłowej implementacji. Następnie zasadą tą objęto całe prawo wspólnotowe. Z zasady skutku bezpośredniego, zwanej również obowiązkiem pro-wspólnotowej wykładni prawa krajowego wynika, że sądy oraz organy administracyjne państw członkowskich mają obowiązek interpretować prawo krajowe zgodnie z prawem wspólnotowym. Pro-wspólnotowa wykładnia obejmuje nie tylko przepisy krajowe wydane w celu zastosowania prawa wspólnotowego, ale także inne przepisy, wydane zarówno po, jak i przed aktem prawa wspólnotowego będącego podstawą dla interpretacji prawa krajowego. Uzasadniając obowiązek pro-wspólnotowej wykładni prawa krajowego, Trybunał odwołał się do zasady solidarności z art. 10 TWE, zgodnie z która państwa członkowskie zobowiązane są solidarnie wykonywać zobowiązania wynikające z prawa wspólnotowego oraz do konieczności zapewnienia skuteczności prawa wspólnotowego w krajowym porządku prawnym.
Sprawa 14/83 Von Colson v. Land Nordhein Westfalen
„Wynikające z dyrektywy zobowiązanie państw członkowskich do osiągnięcia skutku przez nią zamierzonego oraz obowiązek wynikający z art. [10] TWE powoduje, iż stosując prawo wewnętrzne, w szczególności postanowienia specjalnie wprowadzone w celu wykonywania dyrektywy, sąd krajowy powinien, tak dalece jak to jest możliwe, interpretować prawo wewnętrzne, w świetle treści i celu dyrektywy, aby osiągnąć skutek zamierzony w art. [249 ust.3] TWE”.
|
Rozszerzenie obowiązku interpretacyjnego w świetle „treści i celu” innych norm prawa wspólnotowego znajdujemy m.in. w orzeczeniach 157/86 Murphy i inni v. An Bord Telecom Eireann oraz 322/88 Grimaldi v. Fonds des maladies professionnelles. Pro-wspólnotowa wykładnia prawa krajowego ma być dokonywana „tak dalece, jak to jest możliwe”, (sprawa C-106/89 Marleasing), przy czym oczywiście niedopuszczalna jest wykładnia contra legem.
▪ Skutek pośredni decyzji ramowych
Art. 34 TUE (III filar UE) explicite („wyraźnie”) wyklucza skutek bezpośredni decyzji ramowych. ETS uznał jednak możliwość zastosowania do nich zasady skutku pośredniego. Taki rozwój orzecznictwa można traktować jako wyraz postępującego „uwspólnotowienia” III filaru UE.
Sprawa C-105/03 Pupino
„Wiążący charakter decyzji ramowych, opisany takimi samymi słowami jak te użyte w art. 249 akapit trzeci TWE, nakłada na organy krajowe, w tym w szczególności na sądy krajowe, obowiązek dokonywania wykładni prawa krajowego zgodnej z prawem wspólnotowym. Nie stoi na przeszkodzie temu wnioskowi ani okoliczność, iż na mocy art. 35 TUE kompetencje Trybunału w ramach tytułu VI Traktatu o Unii Europejskiej są węższe niż te, którymi dysponuje on w ramach TWE, ani tez to, że w ramach rzeczonego tytułu VI nie istnieje pełny system trybów odwoławczych i procedur przeznaczonych do zapewnienia zgodności aktów instytucji z prawem. (§ 34-35). (...)należy dojść do wniosku, że zasada zgodnej wykładni obowiązuje również w przypadku decyzji ramowych przyjętych na podstawie tytułu VI TUE. Aby osiągnąć rezultat zamierzony przez decyzje ramową i przez to zastosować się do art. 34 ust. 2 lit. B) TUE, dokonujący wykładni sąd odsyłający, stosując prawo krajowe, ma obowiązek dokonać wykładni tego prawa, na ile to tylko możliwe, w świetle brzmienia i celów tej decyzji ramowej. Należy jednak stwierdzić, że spoczywający na sądzie krajowym obowiązek odniesienia się do decyzji ramowej przy dokonywaniu wykładni krajowego prawa karnego podlega ograniczeniom wynikającym z ogólnych zasad prawa, w tym w szczególności z zasady pewności prawa i niedziałania prawa wstecz. Zasady te stoją na przeszkodzie m.in. temu, aby na podstawie decyzji ramowej i niezależnie od ustawy wprowadzającej ją w życie, rzeczony obowiązek mógł doprowadzić do ustalenia bądź zaostrzenia odpowiedzialności karnej osób naruszających przepisy prawa karnego (...).(§ 43-45)
|
ZASADA ODPOWIEDZIALNOŚCI ODSZKODOWAWCZEJ PAŃSTWA CZŁONKOWSKIEGO WOBEC JEDNOSTEK Z TYTUŁU NARUSZENIA PRAWA WSPÓLNOTOWEGO
ETS wyposażył jednostkę w niezwykle ważny instrument prawny, mianowicie dał jej możliwość dochodzenia odszkodowania od państwa, które w wyniku naruszenia prawa wspólnotowego wyrządziło tej jednostce szkodę. Roszczeń tych dochodzi się w sądach krajowych zgodnie z procedurą krajową.
▪ Przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej państwa wobec jednostki:
naruszenie przepisu prawa wspólnotowego nadającego uprawnienia jednostkom
naruszenie jest wystarczająco poważne
związek przyczynowy pomiędzy naruszeniem a szkodą poniesioną przez jednostkę
Sprawy połącz. C-6/90 i C-9/90 Francovich & Bonifaci v. Włochy „Pełna skuteczność przepisów wspólnotowych oraz ochrona praw przez nie gwarantowanych zostałaby osłabiona, gdyby podmioty indywidualne nie miały możliwości uzyskania odszkodowania w przypadku naruszenia powyższych praw wskutek naruszenia prawa wspólnotowego, za które państwo członkowskie ponosi odpowiedzialność. Możliwość uzyskania odszkodowania od państwa członkowskiego jest niezbędna, gdy, jak to ma miejsce w niniejszej sprawie, pełna skuteczność przepisów wspólnotowych jest uzależniona od uprzedniego działania ze strony państwa i gdy w rezultacie jego braku podmioty indywidualne nie mogą dochodzić przed sądami krajowymi praw przyznanych im na podstawie prawa wspólnotowego. Wynika stąd, że zasada, na mocy której państwo ponosi odpowiedzialność za szkody wyrządzone podmiotom indywidualnym wskutek naruszenia prawa wspólnotowego, za które może być obarczone odpowiedzialnością, jest właściwa dla systemu prawnego stworzonego na podstawie Traktatu. Dalsze podstawy obowiązku pokrycia strat i szkód przez państwa członkowskie zawarte są w art. [10] TWE, na podstawie którego państwa członkowskie są zobowiązane podejmować wszelkie odpowiednie środki, czy to ogólne czy szczególne, aby zapewnić wywiązywanie się z obowiązków na gruncie prawa wspólnotowego. Wśród nich można wyróżnić obowiązek zniesienia bezprawnych konsekwencji naruszenia prawa wspólnotowego. Z powyższego wynika, ze zasadą prawa wspólnotowego jest ciążący na państwach członkowskich obowiązek naprawy szkód wyrządzonych podmiotom indywidualnym przez naruszenie prawa wspólnotowego, za które to naruszenie państwa ponoszą odpowiedzialność”. (§ 33-37)
|
Sprawy poł. C-46/93 i C-48/93 Brasserie du Pecheur S.A. i inni v. Niemcy.
„(...)prawo wspólnotowe nadaje uprawnienie do odszkodowania w wypadku spełnienia trzech warunków: naruszona zasada prawna musi mieć w zamiarze nadanie uprawnień jednostkom, naruszenie musi być wystarczająco poważne oraz musi istnieć bezpośredni związek przyczynowy pomiędzy złamaniem zobowiązania obciążającego państwo i szkodą poniesioną przez poszkodowane strony. Jeżeli chodzi o drugi warunek (…), testem rozstrzygającym, czy naruszenie prawa wspólnotowego jest wystarczająco poważne, jest stwierdzenie, czy państwo członkowskie albo instytucja wspólnotowa w sposób oczywisty i rażący przekroczyło granice swojego uznania. Czynnikami, które właściwy sąd może brać pod uwagę, są: jasność i precyzyjność naruszonej normy, zakres uznania pozostawiony przez tą regułę organom krajowym albo wspólnotowym, czy naruszenie i szkoda były zamierzone czy niezamierzone, czy popełniony błąd co do prawa był usprawiedliwiony czy nieusprawiedliwiony, fakt ewentualnego przyczynienia się do naruszenia wskutek uszanowania stanowiska instytucji wspólnotowej, przyjęcie lub utrzymanie środków lub działań krajowych sprzecznych z prawe wspólnotowym. W każdym wypadku, naruszenie prawa wspólnotowego będzie wystarczająco poważne, jeżeli było utrzymane pomimo stwierdzającego je wyroku albo orzeczenia prejudycjalnego lub ustalonej linii orzecznictwa Trybunału dotyczącego danej kwestii, z której jasno wynika, że dane zachowanie stanowi naruszenie prawa wspólnotowego” (§ 54-57). „Zobowiązanie do naprawienia krzywdy lub szkody wyrządzonej jednostkom nie może zależeć od warunku opartego na jakiejkolwiek koncepcji winy wykraczającej poza pojęcie wystarczająco poważnego naruszenia prawa wspólnotowego. Nałożenie takiego warunku dodatkowego równałoby się podważeniu uprawnienia do naprawienia szkody opartego na wspólnotowym porządku prawnym”.( § 79)
|
C-224/01 Köbler v. Austria
„W świetle podstawowej roli odgrywanej przez sądownictwo dla celów ochrony praw uzyskanych przez podmioty prywatne na podstawie przepisów wspólnotowych, pełna skuteczność tych przepisów byłaby podważona, a ochrona tych praw byłaby osłabiona, gdyby podmioty prywatne nie mogły, pod pewnymi warunkami, uzyskać odszkodowania, gdy ich prawa są uszczuplone przez naruszenie prawa wspólnotowego, które może być przypisane decyzji sądu państwa członkowskiego orzekającego w ostatniej instancji. (§ 33) |
7. ZASADA AUTONOMII PROCEDURALNEJ PAŃSTW CZŁONKOWSKICH ORAZ ZASADA RÓWNOWAŻNOŚCI I EFEKTYWNOŚCI
Obowiązkiem sądów krajowych jest zapewnienie efektywności prawu wspólnotowemu w krajowych porządkach prawnych. Istotnym elementem realizacji tego obowiązku jest umożliwienie dochodzenia roszczeń wynikających z prawa wspólnotowego. Sądy krajowe zobowiązane są bowiem do ochrony interesów podmiotów, których prawa mogą zostać podważone poprzez naruszenie prawa wspólnotowego. Według słów samego Trybunału, sąd krajowy zobowiązany jest „(...) w zakresie jego jurysdykcji, stosować prawo wspólnotowe w całości i chronić uprawnienia, które to prawo nadaje jednostkom” (sprawa 106/77 Simmenthal II, § 21). ETS podkreśla, iż „każdy przepis prawa krajowego oraz każda praktyka legislacyjna, administracyjna lub sądowa, która mogłaby naruszyć skuteczność prawa wspólnotowego poprzez pozbawienie sądu krajowego, w którego jurysdykcji jest zastosowanie tego prawa, kompetencji do podjęcia wszelkich środków koniecznych w momencie aplikacji rzeczonego prawa do niezastosowania przepisów krajowych, które mogłyby pozbawić prawo wspólnotowe pełnej mocy i skuteczności, jest niezgodna z tymi wymogami, wynikającymi z samej istoty prawa wspólnotowego” (ibidem, § 22). Prawo wspólnotowe nie zawiera jednak ogólnych zasad proceduralnych zapewniających egzekwowanie roszczeń zeń wynikających. Konieczne zatem staje się odwołanie w tej kwestii do krajowych przepisów proceduralnych, zgodnie z zasadą autonomii proceduralnej państw członkowskich. Innymi słowy sposób dochodzenia roszczeń określony jest w prawie krajowym.
Zasada autonomii proceduralnej podlega jednak ograniczeniom wynikającym z zasady równoważności (inaczej: niedyskryminacji), zgodnie z którą reguły proceduralne dochodzenia roszczeń wynikających z prawa wspólnotowego nie mogą być mniej korzystne, niż te, które dotyczą podobnych roszczeń wynikających z prawa krajowego oraz zasady efektywności, według której krajowe reguły proceduralne nie mogą prowadzić do uniemożliwienia lub nadmiernego utrudnienia wykonywania w praktyce uprawnień przysługujących jednostkom na mocy prawa wspólnotowego.
W pewnych dziedzinach na poziomie wspólnotowym coraz częściej podejmowane są inicjatywy w zakresie ustanawiania przepisów proceduralnych, zwłaszcza w prawie konsumenckim i prawie zamówień publicznych. W omawianym kontekście należy również zauważyć, iż na mocy zmian wprowadzonych Traktatem Amsterdamskim (art. 65 TWE), instytucje wspólnotowe przyjmują akty z zakresu procedury cywilnej, w tym np. rozporządzenie 44/2001/WE w sprawie uznawania i wykonywania orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych, czy też rozporządzenie 2201/2003/WE dotyczące jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach odpowiedzialności rodzicielskiej.
Sprawa C-33-76 Rewe-Zentralfinanz eG & Rewe-Zentral AG v. Landwirtschaftskammer für das Saarland, Zb. Orz. 1976, s. 1989
„Zgodnie z zasadą współpracy sformułowaną w art. 5 Traktatu, to sądom krajowym powierza się zapewnienie ochrony prawnej, którą obywatele wywodzą ze skutku bezpośredniego norm prawa wspólnotowego. Odpowiednio, w braku zasad wspólnotowych w tym przedmiocie, krajowy system prawny każdego państwa członkowskiego ma wyznaczyć sądy mające jurysdykcję i określić warunki proceduralne regulujące działania prawne zmierzające do zapewnienia ochrony uprawnień, które podmioty prawa wywodzą ze skutku bezpośredniego prawa wspólnotowego, zakładając, że takie warunki nie mogą być mniej korzystne niż te, które odnoszą się do podobnych roszczeń natury krajowej” (§ 5) |
Sprawa C-158/80 Rewe-Handelsgesellschaft Nord GmbH & Rewe-Markt Steffen v. Hauptzollamt Kiel (“Butter-buying cruises”) , Zb. Orz. 1981, s. 1805
„Jeżeli chodzi o prawo kupca do wystąpienia do sądu o zobowiązanie organów państwa członkowskiego do wymuszenia na osobie trzeciej przestrzegania zobowiązań wypływających z zasad wspólnotowych w danej sytuacji prawnej, w której ten kupiec nie jest stroną, jednakże jego interesy ekonomiczne cierpią z powodu naruszenia prawa wspólnotowego, trzeba zauważyć przede wszystkim, że chociaż Traktat umożliwia w pewnych wypadkach jednostkom wniesienie bezpośredniej skargi przed Trybunałem Sprawiedliwości, to nie miał w zamyśle tworzenia nowych środków prawnych dla zapewnienia przestrzegania prawa wspólnotowego poza tymi, które już istnieją w prawie krajowym. Z drugiej strony, system ochrony prawnej ustanowiony w Traktacie, w szczególności przewidziany w art. [obecny art. 234 TWE], skutkuje tym, że konieczne jest udostępnienie każdego typu skargi przewidzianego w prawie krajowym dla celów zapewnienia posłuszeństwa bezpośrednio skutecznym normom wspólnotowym, w tych samych warunkach dopuszczalności skargi i sposobu postępowania, które byłyby stosowane, gdyby sprawa dotyczyła zapewnienia posłuszeństwa normie prawa krajowego.” (§ 44)
|
Sprawa C-312/93 Peterbroeck, Van Campenhout & Cie v. Belgia, Zb. Orz. 1995, s. I-4599
„Trybunał konsekwentnie uważał, że zgodnie z zasadą współpracy ustanowioną w art. [10] Traktatu, to do państw członkowskich należy zapewnienie ochrony prawnej, którą jednostki wywodzą ze skutku bezpośredniego prawa wspólnotowego. W braku zasad wspólnotowych dotyczących pewnej materii, to do krajowego systemu prawnego każdego państwa członkowskiego należy wskazanie sądów i trybunałów mających jurysdykcję i ustanowienie szczegółowych zasad proceduralnych regulujących działaniami dla zabezpieczenia uprawnień, które jednostki wywodzą ze skutku bezpośredniego prawa wspólnotowego. Jednakże takie zasady nie mogą być mniej korzystne niż te, które regulują podobne skargi krajowe ani czynić wykonywanie uprawnień nadanych przez prawo wspólnotowe w rzeczywistości niemożliwym albo nadmiernie utrudnionym” (§ 12) |
Sprawa C-213/89 The Queen v. Secretary of State for Transport, ex parte: Factortame Ltd and others II, Zb. Orz. 1990, s. I-2433
„ (…) pytanie wstępne podniesione przez Izbę Lordów ma w istocie na celu ustalenie, czy sąd krajowy, który rozpatrując sprawę dotyczącą prawa wspólnotowego, uważa, iż jedyną przeszkodą uniemożliwiającą mu przyznanie środka tymczasowej jest norma prawa krajowego, nie może tej normy zastosować. „(…) trzeba wskazać, że w wyroku w sprawie Amministrazione delle finanze dello Stato v. Simmenthal SpA (Zb. Orz. 1978, s. 629) Trybunał uznał, iż bezpośrednio skuteczne normy prawa wspólnotowego „muszą być stosowane w pełni i jednolicie we wszystkich państwach członkowskich (…)” (teza 14), jak również, iż „zgodnie z zasadą pierwszeństwa prawa wspólnotowego, stosunek pomiędzy postanowieniami Traktatu i bezpośrednio skutecznymi środkami instytucji z jednej strony a prawem krajowym państw członkowskich z drugiej strony jest taki, że te postanowienia i środki prawa wspólnotowego (…) przez samo wejście w życie wykluczają stosowanie każdego sprzecznego przepisu prawa krajowego”. „Trybunał uznał również, że każdy przepis krajowego systemu prawnego i każda praktyka ustawodawcza, administracyjna lub sądownicza, która może zagrozić efektywności prawa wspólnotowego odmawiając sądowi krajowemu mającemu jurysdykcję do stosowania takiego prawa możliwości uczynienia wszystkiego, co w chwili stosowania prawa jest konieczne do odsunięcia na bok krajowych przepisów prawnych mogących przeszkodzić, nawet czasowo, prawu wspólnotowemu w uzyskaniu pełnej mocy i skuteczności są niezgodne z powyższymi zasadami, które są samą istotą prawa wspólnotowego”. „Trzeba dodać, że pełna efektywność prawa wspólnotowego byłaby zagrożona w tym samym stopniu, gdyby zasada prawa krajowego mogłaby uniemożliwić sądowi rozstrzygającemu spór oparty na prawie wspólnotowym przyznanie środka tymczasowego w celu zapewnienia pełnej efektywności wyroku rozstrzygającego o istnieniu uprawnień wywodzonych z prawa wspólnotowego. Wynika z tego, iż sąd, który w takich okolicznościach przyznałby środek tymczasowy, gdyby nie zasada prawa krajowego, jest zobowiązany do niestosowania tej zasady.” (§ 17-21
|
EUROPEJSKI TRYBUNAŁ SPRAWIEDLIWOŚCI I SĄD I
INSTANCJI
Trybunał Sprawiedliwości i Sąd Pierwszej Instancji, każdy w zakresie swojej właściwości, czuwają nad poszanowaniem prawa w wykładni i stosowaniu niniejszego Traktatu. Przy Sądzie Pierwszej Instancji mogą zostać ustanowione dodatkowo izby sądowe, na warunkach określonych w art. 225a, w celu wykonywania w pewnych szczególnych dziedzinach, właściwości sądowej określonej w niniejszym Traktacie (art. 222 TWE).
|
Skład i organizacja ETS i SPI
W skład Trybunału Sprawiedliwości wchodzi jeden sędzia z każdego państwa członkowskiego. Trybunał Sprawiedliwości obraduje w izbach lub w składzie wielkiej izby, na warunkach ustanowionych w tym celu w Statucie Trybunału Sprawiedliwości. W przypadkach przewidzianych w Statucie, Trybunał Sprawiedliwości może obradować również w pełnym składzie .
Trybunał Sprawiedliwości jest wspomagany przez ośmiu rzeczników generalnych. Zadaniem rzecznika generalnego jest publiczne przedstawianie opinii w sprawach, które zgodnie ze Statutem Trybunału Sprawiedliwości wymagają jego zaangażowania. Opinia rzecznika generalnego nie jest wiążąca dla Trybunału. Trzeba jednak zauważyć, iż opinie rzeczników generalnych niejednokrotnie wyznaczały nowe kierunki rozwoju orzecznictwa ETS.
Sędziowie i rzecznicy generalni Trybunału Sprawiedliwości są wybierani spośród osób o niekwestionowanej niezależności i mających kwalifikacje wymagane w ich państwach do zajmowania najwyższych stanowisk sądowych lub są prawnikami o uznanej kompetencji. Są oni mianowani za wspólnym porozumieniem przez rządy państw członkowskich na okres sześciu lat.
Na mocy decyzji Rady z 2.11.2004 (decyzja 2004/752/We, Euratom) powołana została pierwsza izba sądowa - Sąd do spraw Służby Publicznej, właściwy do rozpoznawania w pierwszej instancji sporów między Wspólnotami a jej pracownikami na mocy art. 236 TWE i art. 152 TEWEA, w tym sporów między organami i jednostkami organizacyjnymi a ich personelem, w odniesieniu do których przyznano właściwość Trybunałowi Sprawiedliwości. W skład Sądu do spraw Służby Publicznej wchodzi siedmiu sędziów.
2. Zakres kompetencji sądów wspólnotowych
Zakres kompetencji ETS i SPI obejmuje przede wszystkim I filar UE, czyli Wspólnoty Europejskie. Autonomiczna kontrola sądowa jest jednym z elementów metody wspólnotowej, czyli regulacji prawnej I filaru. Na mocy Traktatu Amsterdamskiego powierzono Trybunałowi Sprawiedliwości ograniczoną jurysdykcję w III filarze UE. Sądy wspólnotowe nie mają natomiast jurysdykcji w ramach II filaru UE.
Część kompetencji ETS została przekazana SPI, który jest obecnie właściwy do rozpatrywania i orzekania w pierwszej instancji w powództwach wnoszonych w trybie art. 230, 232, 235, 236 i 238 TWE, z wyjątkiem spraw przekazanych izbom sądowym oraz tych, które zarezerwowane są, zgodnie ze Statutem Trybunału, do orzekania dla ETS. Do tych ostatnich należą, na mocy art. 151 Statutu, skargi wnoszone przez państwa członkowskie, instytucje Wspólnoty i Europejski Bank Centralny.
Od orzeczeń SPI wydanych w pierwszej instancji przysługuje odwołanie do ETS, dotyczące wyłącznie kwestii prawnych. Podstawę odwołania stanowić może brak właściwości SPI, naruszenie procedury wpływające niekorzystnie na interesy wnoszącego odwołanie oraz naruszenie prawa wspólnotowego przez SPI. W przypadku, gdy odwołanie jest zasadne, ETS uchyla orzeczenie SPI. Trybunał może wydać orzeczenie ostateczne w sprawie, jeśli stan postępowania to umożliwia lub skierować sprawę do ponownego rozpoznania przez SPI. W tym ostatnim przypadku SPI jest związany orzeczeniem ETS co do kwestii prawnych. Właściwość SPI obejmuje także rozpoznawanie skarg wniesionych przeciwko orzeczeniom izb sądowych. Orzeczenia SPI w takim przypadku mogą zostać wyjątkowo poddane kontroli Trybunału, jeśli zachodzi poważne ryzyko naruszenia jedności lub spójności prawa wspólnotowego.
W Traktacie Nicejskim (TN) przewidziano, iż SPI będzie właściwy do rozpatrywania pytań prejudycjalnych, nie określono jednak, w jakim dokładnie zakresie. TN przewiduje, że zakres ten zostanie określony w Statucie. Nowy Statut, załączony do TN, nie zawiera jednakże jeszcze odpowiednich postanowień. Z deklaracji nr 14 do TN wynika, że powinny one zostać wprowadzone najpóźniej w ciągu trzech lat od wejścia w życie TN. Ponowne rozpatrzenie orzeczenia wstępnego wydanego przez SPI będzie możliwe jedynie w wyjątkowych przypadkach, a mianowicie w razie wystąpienia poważnego ryzyka naruszenia jedności i spójności prawa wspólnotowego, z zachowaniem warunków i w granicach przewidzianych w Statucie. Sam SPI może przekazać sprawę do rozpoznania Trybunałowi Sprawiedliwości, jeżeli uzna, iż sprawa wymaga wydania orzeczenia o zasadniczym znaczeniu, które może mieć wpływ na jedność i spójność prawa wspólnotowego (art. 225 ust. 3 TWE). Wniosek o ponowne zbadanie orzeczenia może również złożyć, zgodnie z obecnym brzmieniem Statutu, Pierwszy Rzecznik Generalny, jeżeli uzna, że istnieje „poważne ryzyko naruszenia jedności i spójności prawa wspólnotowego” (art. 62 Statutu). Należy zwrócić uwagę, iż odwołania takiego nie może złożyć sąd krajowy, którego wniosek był podstawą orzeczenia wstępnego wydanego przez SPI.
Wykładnia celowościowa w orzecznictwie ETS
Europejski Trybunał Sprawiedliwości, „czuwając nad poszanowaniem prawa przy wykładni i stosowaniu Traktatu” odwołuje się do wykładni językowej, systematycznej i celowościowej, czasami łącząc te metody. Analiza dorobku orzeczniczego Trybunału prowadzi do wniosku, iż ETS stosuje przede wszystkim wykładnię celowościową, której istotą jest wyznaczanie celów, osiągnięciu których służyć ma przyjęcie danych przepisów prawa wspólnotowego. Efektem takiej metody jest np. rozszerzająca interpretacja zakazów ustanowionych w Traktacie i zawężająca interpretacja wyjątków od nich. Poprzez odwołanie do wykładni celowościowej Trybunał nadaje terminom użytym w traktacie i aktach prawa wtórnego znaczenie „wspólnotowe”, tym samym zapewniając jednolitą interpretację prawa wspólnotowego we wszystkich państwach członkowskich. Wybór metody celowościowej pozwala na elastyczną interpretację prawa wspólnotowego w zależności od zmieniających się warunków społeczno-ekonomicznych we Wspólnocie. Trzeba zauważyć, iż stosowanie takiej metody wykładni wymuszone jest w pewnym sensie ramową strukturą i sposobem formułowania postanowień Traktatu, a także aktów wspólnotowego prawa wtórnego. Koncentrowanie się bardziej na celach niż literalnym brzmieniu danego przepisu jest więc, według słów samego Trybunału, pochodną „charakterystycznych cech prawa wspólnotowego i szczególnych trudności, jakich nastręcza jego interpretacja”. Do cech tych zaliczamy: wielojęzyczność, posługiwanie się terminami, które mogą być różnie rozumiane w poszczególnych państwach członkowskich (np. „pracownik”), używanie terminów ekonomicznych, posługiwanie się pojęciami, które zostały po raz pierwszy sformułowane właśnie w prawie wspólnotowym (np. pojęcie „środków o skutku równoważnym do ograniczeń ilościowych w imporcie”).
Postępowanie przed ETS i SPI
▪ Wybrane postanowienia Statutu Trybunału:
Nr artykułu |
|
19 |
Państwa Członkowskie i instytucje Wspólnot reprezentuje przed Trybunałem pełnomocnik, ustanawiany dla każdej sprawy; pełnomocnika może wspomagać doradca albo adwokat lub radca prawny. Państwa będące stronami Porozumienia o Europejskim Obszarze Gospodarczym, nie będące Państwami Członkowskimi oraz Urząd Nadzoru EFTA, określony w tym Porozumieniu, są reprezentowane w taki sam sposób. Inne strony muszą być reprezentowane przez adwokatów lub radców prawnych. Jedynie adwokat lub radca prawny uprawniony do występowania przed sądem Państwa Członkowskiego lub innego państwa, które jest stroną Porozumienia o Europejskim Obszarze Gospodarczym, może reprezentować lub wspomagać stronę przed Trybunałem. Gdy pełnomocnicy, doradcy i adwokaci lub radcy prawni występują przed Trybunałem, korzystają, zgodnie z warunkami określonymi w regulaminie proceduralnym, z praw i immunitetów niezbędnych do wykonywania obowiązków w sposób niezależny. W stosunku do doradców i adwokatów lub radców prawnych występujących przed Trybunałem, Trybunał ma uprawnienia właściwe dla sądów powszechnych, zgodnie z warunkami określonymi w regulaminie proceduralnym. Nauczyciele akademiccy będący obywatelami Państwa Członkowskiego, którego prawo przyznaje im prawo reprezentowania stron przed sądem, mają takie same prawa przed Trybunałem jak te, które niniejszy artykuł przyznaje adwokatom lub radcom prawnym. |
20 |
Stosowana przed Trybunałem procedura składa się z dwóch części: pisemnej i ustnej. Na procedurę pisemną składa się przekazywanie stronom oraz instytucjom Wspólnot, których decyzje są przedmiotem sporu, wniosków, memoriałów, argumentów obrony i uwag oraz odpowiedzi na nie, jeśli takowe są, jak też wszelkich akt i dokumentów stanowiących dowody w sprawie lub ich uwierzytelnionych odpisów. Materiały przekazuje sekretarz w trybie i w terminie określonych w regulaminie proceduralnym. Na procedurę ustną składa się odczytywanie sprawozdania przedłożonego przez sędziego pełniącego rolę sprawozdawcy, wysłuchiwanie przez Trybunał pełnomocników, doradców i adwokatów lub radców prawnych oraz wniosków rzecznika generalnego jak również, w miarę możliwości, przesłuchiwanie świadków i wysłuchiwanie opinii biegłych. Jeśli Trybunał uzna, że w sprawie nie występuje nowe zagadnienie prawne, po wysłuchaniu rzecznika generalnego może zadecydować o rozstrzygnięciu sprawy bez wniosku rzecznika generalnego. |
21 |
Wniesienie skargi do Trybunału następuje poprzez skierowanie jej w formie pisemnej do sekretarza Trybunału. Skarga musi zawierać nazwisko i adres zamieszkania skarżącego oraz charakter osoby podpisującej, wskazanie strony lub stron, przeciw którym wnosi się skargę, przedmiot sporu, wnioski oraz zwięzłe przedstawienie zarzutów prawnych stanowiących podstawę skargi. Skardze towarzyszy, w stosownych przypadkach, akt, którego unieważnienia się żąda lub, w okolicznościach przewidzianych w artykule 232 Traktatu WE i artykule 148 Traktatu EWEA, dokumenty dowodowe wskazujące datę wezwania instytucji do działania zgodnie z tymi artykułami. Gdy dokumenty nie zostają przedłożone razem ze skargą, sekretarz zwraca się do zainteresowanej strony o przedstawienie ich w rozsądnym terminie, lecz w takim przypadku prawa strony nie wygasają nawet wtedy, gdy takie dokumenty są przedstawione po terminie wyznaczonym do wszczęcia postępowania. |
24 |
Trybunał może nakazać stronom, aby przedstawiły wszelkie dokumenty i dostarczyły wszelkich informacji, które Trybunał uzna za pożądane. Odmowa zostanie formalnie zaprotokołowana. Trybunał może również nakazać Państwom Członkowskim i instytucjom nie będącym stronami w sprawie, aby dostarczyły wszelkich informacji, które Trybunał uzna za niezbędne w postępowaniu. |
40 |
Państwa Członkowskie i instytucje Wspólnot mogą interweniować w sprawach rozpatrywanych przez Trybunał. Takie samo prawo przysługuje każdej innej osobie, która uzasadni interes w rozstrzygnięciu sprawy przedłożonej Trybunałowi, z wyjątkiem sporów między Państwami Członkowskimi, między instytucjami Wspólnot lub między Państwami Członkowskimi a instytucjami Wspólnot. Bez uszczerbku dla drugiego akapitu, państwa będące stronami Porozumienia o Europejskim Obszarze Gospodarczym, nie będące Państwami Członkowskimi oraz Urząd Nadzoru EFTA, określony w tym Porozumieniu, mogą interweniować w sprawach rozpatrywanych przez Trybunał, dotyczących jednej z dziedzin stosowania tego Porozumienia. Wniosek interwencyjny ogranicza się do poparcia wniosków jednej ze stron. |
41 |
Jeśli należycie zawiadomiona strona pozwana nie złoży pisemnych wniosków, wydaje się przeciwko tej stronie wyrok zaoczny. Od wyroku zaocznego można wnieść sprzeciw w terminie jednego miesiąca od zawiadomienia o nim. Sprzeciw nie ma skutku zawieszającego wykonanie wyroku zaocznego, o ile Trybunał nie postanowi inaczej. |
42 |
W sprawach oraz na warunkach określonych w regulaminie proceduralnym Państwa Członkowskie, instytucje Wspólnot i inne osoby fizyczne lub prawne mogą wnieść przeciw wyrokowi powództwo przeciw egzekucyjne, jeżeli wyrok ten narusza ich prawa i został wydany w sprawie, do udziału w której nie zostali wezwani. |
56 |
Odwołanie może zostać wniesione do Trybunału Sprawiedliwości w terminie dwóch miesięcy od zawiadomienia o orzeczeniu, od którego wnoszone jest odwołanie, od ostatecznych orzeczeń Sądu Pierwszej Instancji i orzeczeń tego Sądu rozstrzygających kwestie merytoryczne jedynie w części, lub rozstrzygających kwestię proceduralną dotyczącą zarzutu braku kompetencji lub niedopuszczalności. Odwołanie takie może zostać wniesione przez każdą stronę, której wnioski nie zostały uwzględnione, w całości lub w części. Jednakże interwenienci, nie będący ani Państwami Członkowskimi ani instytucjami Wspólnot, mogą wnieść takie odwołanie jedynie wtedy, gdy orzeczenie Sądu Pierwszej Instancji dotyczy ich bezpośrednio. Z wyjątkiem spraw dotyczących sporów między Wspólnotami a jej pracownikami, odwołanie może być również wniesione przez Państwa Członkowskie i instytucje Wspólnot, które nie interweniowały w postępowaniach przed Sądem Pierwszej Instancji. Sytuacja takich Państw Członkowskich i instytucji jest taka sama jak Państw Członkowskich i instytucji, które interweniowały w pierwszej instancji. |
58 |
Odwołanie do Trybunału Sprawiedliwości jest ograniczone do kwestii prawnych. Podstawę odwołania stanowi brak właściwości Sądu Pierwszej Instancji, naruszenie procedury w postępowaniu przed Sądem wpływające niekorzystnie na interesy wnoszącego odwołanie oraz naruszenie prawa wspólnotowego przez Sąd Pierwszej Instancji. Odwołanie nie może dotyczyć wyłącznie ustalenia wysokości kosztów postępowania lub wskazania strony je ponoszącej. |
60 |
Z zastrzeżeniem artykułów 242 i 243 Traktatu WE i artykułów 157 i 158 Traktatu EWEA, odwołanie nie ma skutku zawieszającego. Na zasadzie odstępstwa od artykułu 244 Traktatu WE i artykułu 159 Traktatu EWEA, orzeczenia Sądu Pierwszej Instancji o nieważności rozporządzenia stają się skuteczne dopiero po upływie terminu określonego w pierwszym akapicie artykułu 56 niniejszego Statutu, bądź jeśli w terminie tym wniesiono odwołanie - od daty jego oddalenia, jednak bez uszczerbku dla prawa strony do wystąpienia do Trybunału, zgodnie z artykułami 242 i 243 Traktatu WE lub artykułami 157 i 158 Traktatu EWEA, o zawieszenie skutków rozporządzenia, o nieważności którego orzeczono, lub o podjęcie innych środków tymczasowych. |
61 |
Jeśli odwołanie jest zasadne, Trybunał Sprawiedliwości uchyla orzeczenie Sądu Pierwszej Instancji. Może on wydać orzeczenie ostateczne w sprawie, jeśli stan postępowania na to pozwala lub skierować sprawę do ponownego rozpoznania przez Sąd Pierwszej Instancji. Gdy sprawa zostanie skierowana do ponownego rozpoznania przez Sąd Pierwszej Instancji, jest on związany orzeczeniem Trybunału Sprawiedliwości co do kwestii prawnych. Jeśli odwołanie wniesione przez Państwo Członkowskie lub instytucję Wspólnot, które nie interweniowały w postępowaniu przed Sądem Pierwszej Instancji, jest zasadne, Trybunał Sprawiedliwości może określić, jeśli uzna to za konieczne, które ze skutków uchylonego orzeczenia Sądu Pierwszej Instancji uważa się za ostateczne wobec stron sporu. |
62 |
Jeżeli w sprawach przewidzianych w artykule 225 ustęp 2 i 3 Traktatu WE oraz artykule 140a ustęp 2 i 3 Traktatu EWEA, pierwszy rzecznik generalny uzna, że zachodzi poważne ryzyko naruszenia jedności i spójności prawa wspólnotowego, może wystąpić do Trybunału Sprawiedliwości z wnioskiem o poddanie orzeczenia Sądu Pierwszej Instancji kontroli. Wniosek musi zostać złożony w terminie jednego miesiąca od wydania orzeczenia przez Sąd Pierwszej Instancji. W terminie miesiąca od otrzymania wniosku pierwszego rzecznika generalnego, Trybunał Sprawiedliwości decyduje, czy poddać orzeczenie kontroli. |
▪ Schemat postępowania:
Postępowanie pisemne |
|
Skarga bezpośrednia i odwołanie |
Wniosek o wydanie orzeczenia wstępnego |
Pozew pisemny (Odwołanie) |
Postanowienie lub Wyrok sądu krajowego |
Doręczenie pozwu pozwanemu |
Przetłumaczenie wniosku o wydanie orzeczenia wstępnego na wszystkie języki Wspólnoty i doręczenie stronom, państwom członkowskim i instytucjom Wspólnoty |
Publikacja pozwu w Dzienniku Urzędowym |
Publikacja wniosku o wydanie orzeczenia wstępnego w Dzienniku Urzędowym |
Odpowiedź na pozew |
Pisemne stanowiska stron, państw członkowskich i instytucji Wspólnoty |
Replika |
|
Duplika |
|
Postępowanie ustne |
|
Wystąpienia stron |
|
Opinia rzecznika generalnego |
|
Narada |
|
Wyrok |
|
Zaczerpnięto ze strony http://curia.eu.int/en/pres/proc.htm
Podstawowe postępowania
▪ Skarga przeciwko państwu członkowskiemu (art. 226, 227, 228 TWE)
Art. 226 TWE: Jeśli Komisja uzna, że Państwo Członkowskie uchybiło jednemu z zobowiązań, które na nim ciążą na mocy niniejszego Traktatu, wydaje ona uzasadnioną opinię w tym przedmiocie, po uprzednim umożliwieniu temu Państwu przedstawienia swych uwag. Jeśli Państwo to nie zastosuje się do opinii w terminie określonym przez Komisję, może ona wnieść sprawę do Trybunału Sprawiedliwości. |
Art. 227 TWE: Każde Państwo Członkowskie może wnieść sprawę do Trybunału Sprawiedliwości, jeśli uznaje, że inne Państwo Członkowskie uchybiło jednemu z zobowiązań, które na nim ciążą na mocy niniejszego Traktatu. Zanim Państwo Członkowskie wniesie przeciwko innemu Państwu Członkowskiemu skargę opartą na zarzucanym naruszeniu zobowiązania, które na nim ciąży na podstawie niniejszego Traktatu, powinno wnieść sprawę do Komisji. Komisja wydaje uzasadnioną opinię, po umożliwieniu zainteresowanym Państwom przedstawienia na zasadzie spornej uwag pisemnych i ustnych. Jeśli Komisja nie wyda opinii w terminie trzech miesięcy od wniesienia sprawy, brak opinii nie stanowi przeszkody we wniesieniu sprawy do Trybunału Sprawiedliwości |
Art. 288 TWE: Jeśli Trybunał Sprawiedliwości stwierdza, że Państwo Członkowskie uchybiło jednemu z zobowiązań, które na nim ciążą na mocy niniejszego Traktatu, Państwo to jest zobowiązane podjąć środki, które zapewnią wykonanie wyroku Trybunału Sprawiedliwości. Jeśli Komisja uznaje, że to Państwo Członkowskie nie podjęło takich środków, wydaje, po umożliwieniu temu Państwu przedstawienia uwag, uzasadnioną opinię precyzującą punkty, w których Państwo Członkowskie nie zastosowało się do wyroku Trybunału Sprawiedliwości. Jeśli dane Państwo Członkowskie nie podjęło środków, które zapewnią wykonanie wyroku Trybunału w terminie określonym przez Komisję, może ona wnieść sprawę do Trybunału Sprawiedliwości. Czyniąc to, wskazuje ona wysokość ryczałtu lub okresowej kary pieniężnej do zapłacenia przez dane Państwo Członkowskie, jaką uzna za odpowiednią do okoliczności. Jeżeli Trybunał Sprawiedliwości stwierdza, że dane Państwo Członkowskie nie zastosowało się do jego wyroku, może na nie nałożyć ryczałt lub okresową karę pieniężną. Procedura ta nie narusza artykułu 227. |
Przesłanki postępowania:
▪ naruszenie zobowiązań wynikających z Traktatu, tj. prawa pierwotnego, prawa pochodnego, umów międzynarodowych zawartych przez Wspólnotę, ogólnych zasad prawa
▪ naruszenie polegające na działaniu lub zaniechaniu
▪ możliwość przypisania naruszenia państwu członkowskiemu
▪ brak winy jako przesłanki odpowiedzialności
▪ Skarga o stwierdzenie nieważności aktu wspólnotowego (art. 230 TWE)
Art. 230 TWE: Trybunał Sprawiedliwości kontroluje legalność aktów uchwalonych wspólnie przez Parlament Europejski i Radę, aktów Rady, Komisji i EBC, innych niż zalecenia i opinie, oraz aktów Parlamentu Europejskiego zmierzających do wywarcia skutków prawnych wobec podmiotów trzecich. W tym celu Trybunał jest właściwy do orzekania w zakresie skarg wniesionych przez Państwo Członkowskie, Parlament Europejski, Radę lub Komisję, podnoszących zarzut braku kompetencji, naruszenia istotnych wymogów proceduralnych, naruszenia niniejszego Traktatu lub jakiejkolwiek reguły prawnej związanej z jego stosowaniem lub nadużycia władzy. Trybunał Sprawiedliwości jest właściwy, na tych samych warunkach, w zakresie skarg wniesionych przez Trybunał Obrachunkowy i przez EBC, zmierzających do zapewnienia ochrony ich prerogatyw. Każda osoba fizyczna lub prawna może wnieść, na tych samych warunkach, skargę na decyzje, których jest adresatem oraz na decyzje, które mimo przyjęcia w formie rozporządzenia lub decyzji skierowanej do innej osoby dotyczą jej bezpośrednio i indywidualnie. Skargi przewidziane w niniejszym artykule powinny być wniesione w terminie dwóch miesięcy, stosownie do przypadku, od daty publikacji aktu lub jego notyfikowania skarżącemu lub, w razie ich braku, od daty powzięcia przez niego wiadomości o tym akcie. |
Art. 231 TWE: Jeżeli skarga jest zasadna, Trybunał Sprawiedliwości orzeka o nieważności danego aktu. Jednakże w odniesieniu do rozporządzeń, Trybunał Sprawiedliwości, jeśli uzna to za niezbędne, wskazuje, jakie skutki rozporządzenia, o którego nieważności orzekł, powinny być uważane za ostateczne. |
Podmioty uprawnione do wniesienia skargi:
▪ państwa członkowskie, Rada, Komisja, Parlament Europejski - uprawnienie generalne
▪ Trybunał Obrachunkowy, Europejski Bank Centralny - prawo do wniesienia skargi zmierzającej do ochrony ich prerogatyw
▪ osoby fizyczne i prawne - prawo do wniesienia skargi o unieważnienie:
- decyzji, których są adresatami
- decyzjom przyjętym w formie rozporządzenia, które dotykają ich bezpośrednio i indywidualnie;
- decyzjom skierowanym do innych podmiotów, które jednak dotykają ich bezpośrednio i indywidualnie;
Przesłanki nieważności aktu wspólnotowego:
▪ brak kompetencji
▪ naruszenie istotnego wymogu proceduralnego
▪ naruszenie Traktatu lub jakiejkolwiek normy prawnej związanej z jego stosowaniem
▪ nadużycie władzy
Wyrok może przewidywać:
▪ oddalenie skargi
▪ stwierdzenie nieważności aktu - skutek erga omnes - wobec wszystkich i ex tunc - z mocą wsteczną (wyjątek: sąd może wskazać, jakie skutki nieważnego rozporządzenia pozostaną w mocy)
Sprawa 25/62 Plaumann & Co v. Komisja „Zarówno litera, jak i zwykłe znaczenie [obecnie art 230 akapit czwarty] TWE, który pozwala jednostce wszcząć postępowanie przeciwko decyzjom skierowanym do innych osób dotyczącym jej bezpośrednio i indywidualnie, usprawiedliwiają jego jak najszerszą interpretację. (...) Osoby inne niż te, do których decyzja jest skierowana, mogą twierdzić, że dotyczy ich ona indywidualnie tylko wtedy, gdy dotyka ich z powodu pewnych cech, które są dla nich charakterystyczne, lub z powodu okoliczności, w których osoby te są odróżniane od innych osób, i z powodu tych czynników wyróżnia ich indywidualnie, tak jak osoby, do których decyzja została skierowana”
|
▪ Skarga na bezczynność instytucji (art. 232 TWE)
Art. 232 TWE: Jeśli Parlament Europejski, Rada lub Komisja, z naruszeniem niniejszego Traktatu, zaniechają działania, Państwa Członkowskie i inne instytucje Wspólnoty mogą wnieść skargę do Trybunału Sprawiedliwości w celu stwierdzenia tego naruszenia. Skarga ta jest dopuszczalna tylko wtedy, gdy dana instytucja została uprzednio wezwana do działania. Jeśli w terminie dwóch miesięcy od tego wezwania instytucja nie zajęła stanowiska, skarga może być wniesiona w ciągu następnych dwóch miesięcy. Każda osoba fizyczna lub prawna może wnieść sprawę do Trybunału Sprawiedliwości, na warunkach określonych w poprzednich akapitach, stawiając zarzut jednej z instytucji Wspólnoty, iż zaniechała wydania aktu skierowanego do niej, innego niż zalecenie lub opinia. Trybunał Sprawiedliwości jest właściwy do orzekania, na tych samych warunkach, w zakresie skarg wniesionych przez EBC w dziedzinach podlegających jego kompetencji lub wniesionych przeciwko niemu. |
Art. 233 TWE: W przypadku orzeczenia o nieważności aktu przyjętego przez instytucje lub stwierdzenia, iż zaniechanie przez nie działania jest sprzeczne z niniejszym Traktatem, są one zobowiązane do podjęcia środków, które zapewnią wykonanie wyroku Trybunału Sprawiedliwości. Zobowiązanie to nie narusza zobowiązania, jakie może wyniknąć z zastosowania artykułu 288 akapit drugi. Niniejszy artykuł stosuje się również do EBC. |
Podmioty uprawnione do wniesienia skargi:
▪ państwa członkowskie i instytucje Wspólnoty - uprawnienie generalne
▪ Europejski Bank Centralny - w zakresie swych kompetencji
▪ osoby fizyczne i prawne - co do aktu, który miał być do niej skierowany
Procedura:
▪ wezwanie instytucji Wspólnoty do wydania aktu prawnego
▪ zajęcie stanowiska przez instytucję (uniemożliwia skargę na zaniechanie)
- wydanie aktu
- wyraźna odmowa wydania aktu
- powtórzenie wcześniejszej decyzji
- wydanie aktu innego niż oczekiwany
▪ skarga możliwa po bezskutecznym upływie terminu dwóch miesięcy na zajęcie stanowiska
▪ termin do wniesienia skargi - dwa miesiące od upływu terminu na zajęcie stanowiska
Wyrok:
▪ oddalenie skargi
▪ stwierdzenie, że doszło do zaniechania działania
Sprawa 15/70 Amedeo Chevalley v. Komisja „Koncepcja środka prawnego podlegającego zaskarżeniu jest identyczna w art. [230] TWE i [232] TWE, gdyż obydwa postanowienia odnoszą się do jednej i tej samej metody postępowania” |
▪ Skarga odszkodowawcza przeciwko Wspólnocie (art. 235 i 288 (2) TWE)
Art. 235 TWE: Trybunał Sprawiedliwości jest właściwy do orzekania w sporach dotyczących odszkodowań określonych w artykule 288 akapit drugi.
Art. 288 TWE: Odpowiedzialność umowna Wspólnoty podlega prawu właściwemu dla danej umowy. W przypadku odpowiedzialności pozaumownej Wspólnota powinna naprawić, zgodnie z zasadami ogólnymi wspólnymi dla praw Państw Członkowskich, szkody wyrządzone przez jej instytucje lub jej pracowników przy wykonywaniu ich funkcji. Poprzedni akapit stosuje się na tych samych zasadach do szkód spowodowanych przez EBC lub jego pracowników przy wykonywaniu ich funkcji. Odpowiedzialność osobistą pracowników wobec Wspólnoty określają przepisy ich regulaminu pracowniczego lub mających zastosowanie warunków zatrudnienia. |
Art. 46 Statutu ETS: Roszczenia wynikające z odpowiedzialności pozaumownej Wspólnot ulegają przedawnieniu z upływem pięciu lat od zdarzenia stanowiącego podstawę tej odpowiedzialności. Okres przedawnienia przerywa wniesienie skargi do Trybunału lub uprzednie wniesienie przez poszkodowanego wniosku do właściwej instytucji Wspólnoty. W ostatnim przypadku wniosek musi być wniesiony w ciągu dwóch miesięcy, zgodnie z artykułem 230 Traktatu WE i artykułem 146 Traktatu EWEA postanowienia drugiego akapitu artykułu 232 Traktatu WE oraz drugiego akapitu artykułu 148 Traktatu EWEA stosuje się odpowiednio. |
Podmioty uprawnione do wniesienia skargi:
▪ tylko osoby fizyczne i prawne
Legitymacja procesowa bierna:
▪ pozwane mogą być tylko instytucje Wspólnoty i EBC
Przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej:
▪ naruszenie prawa wspólnotowego polegające na działaniu lub zaniechaniu instytucji lub funkcjonariuszy
▪ rzeczywista szkoda po stronie skarżącego
▪ związek przyczynowy
Sprawa 5/71 Aktien-Zuckerfabrik Schöppenstadt v. Rada
„Skarga odszkodowawcza określona w art. [obecnie 235] i [obecnie 288] Traktatu została wprowadzona jako skarga samodzielna, mająca do spełnienia w ramach systemu skarg specjalny cel, a jej stosowanie podlega warunkom wynikającym ze specyficznej natury tej skargi. Różni się ona od skargi o unieważnienie tym, że celem jej nie jest zniesienie konkretnego środka, lecz wynagrodzenie szkody spowodowanej przez instytucję. (...) Gdy chodzi o działania legislacyjne związane z dokonywaniem wyborów dotyczących polityki gospodarczej, Wspólnota nie ponosi odpowiedzialności deliktowej za szkodę wyrządzoną jednostce w konsekwencji takiego działania na mocy postanowień drugiego akapitu art.[obecnie 288] Traktatu, o ile nie miało miejsca wystarczająco poważne naruszenie nadrzędnej normy prawa dotyczącej ochrony jednostki.”
|
▪ Zarzut bezprawności (art. 241 TWE)
Art. 241 TWE: Bez względu na upływ terminu przewidzianego w artykule 230 piąty akapit, każda strona może, w postępowaniu dotyczącym rozporządzenia uchwalonego wspólnie przez Parlament Europejski i Radę lub rozporządzenia Rady, Komisji, lub EBC, podnieść zarzuty określone w artykule 230 drugi akapit, w celu powołania się przed Trybunałem Sprawiedliwości na niemożność stosowania tego rozporządzenia. |
▪Opinie
Art. 300 ust. 6 TWE Parlament Europejski, Rada, Komisja lub Państwo Członkowskie mogą uzyskać opinię Trybunału Sprawiedliwości w sprawie zgodności przewidywanej umowy z postanowieniami niniejszego Traktatu. Jeśli opinia Trybunału Sprawiedliwości jest negatywna, umowa może wejść w życie wyłącznie na warunkach określonych w art. 48 Traktatu o Unii Europejskiej. |
PROCEDURA ORZECZEŃ WSTĘPNYCH
Instytucja orzeczeń wstępnych ma zapewnić jednolite i efektywne stosowanie prawa wspólnotowego we wszystkich państwach członkowskich. Jest wyrazem współpracy między sądami krajowymi i Trybunałem, służyć ma „wspomaganiu wymiaru sprawiedliwości w państwach członkowskich”. Sądy krajowe są również sądami wspólnotowymi w tym sensie, że ich zadaniem jest stosowanie prawa wspólnotowego w wewnętrznych porządkach prawnych państw członkowskich. Sędziowie w nich orzekający, w ramach wykonywanej funkcji, mają obowiązek stosowania i interpretowania dwóch odrębnych porządków prawnych - wspólnotowego oraz krajowego. Dla uniknięcia rozbieżności interpretacyjnych, niezbędna jest procedura gwarantująca jednolite stosowanie prawa wspólnotowego, nad którym na mocy Traktatu czuwać ma ETS. Trzeba przy tym pamiętać, iż relacja pomiędzy sądami krajowymi a Trybunałem co do zasady nie ma charakteru hierarchicznego. Ostateczny wyrok w sprawie zawisłej przed sądem krajowym wyda ten właśnie sąd, posługując się interpretacją prawa wspólnotowego przedstawioną przez ETS w orzeczeniu wstępnym.
Procedura orzeczeń wstępnych w art. 234 TWE jest skonstruowana jako procedura, która toczy się wyłącznie pomiędzy sądami. Brak jest w tym postępowaniu pozwanego i powoda, którym przysługiwałoby prawo do zwrócenia się do ETS z wnioskiem o wydanie orzeczenia wstępnego. Strony postępowania uczestniczą jedynie pośrednio w procedurze zmierzającej do wydania orzeczenia wstępnego, poprzez fakt uczestniczenia w sporze przed sądem krajowym, wnioskującym o wydanie tego orzeczenia. Nie przysługuje im także uprawnienie, by w jakikolwiek sposób wiążąco wpłynąć na sąd, przed którym toczy się spór, by ten wniosek złożył. Strony mogą jedynie sugerować składowi orzekającemu konieczność zasięgnięcia opinii ETS w określonej sprawie i przytaczać na tę okoliczność argumenty, które mogłyby skład orzekający przekonać do zadania pytania prejudycjalnego.
TRZY REŻIMY ORZECZEŃ WSTĘPNYCH
▪ reżim ogólny - art. 234 TWE
Art. 234 TWE: Trybunał Sprawiedliwości jest właściwy do orzekania w trybie prejudycjalnym:
W przypadku gdy pytanie z tym związane jest podniesione przed sądem jednego z Państw Członkowskich, sąd ten może, jeśli uzna, że decyzja w tej kwestii jest niezbędna do wydania wyroku, zwrócić się do Trybunału Sprawiedliwości z wnioskiem o rozpatrzenie tego pytania.
W przypadku gdy takie pytanie jest podniesione w sprawie zawisłej przed sądem krajowym, którego orzeczenia nie podlegają zaskarżeniu według prawa wewnętrznego, sąd ten jest zobowiązany wnieść sprawę do Trybunału Sprawiedliwości. |
▪ art. 68 TWE (Tytuł IV TWE-azyl, imigracja, wizy)
Art. 68 TWE: 1. Artykuł 234 stosuje się do niniejszego tytułu w następujących okolicznościach i na następujących warunkach: gdy kwesta dotycząca wykładni niniejszego tytułu lub ważności i wykładni aktów przyjętych przez instytucje Wspólnoty na podstawie niniejszego tytułu jest podniesiona w sprawie zawisłej przed sądem krajowym, którego orzeczenia nie podlegają zaskarżeniu według prawa wewnętrznego, sąd ten, jeśli uzna, że decyzja w tej kwestii jest niezbędna do wydania wyroku, zwraca się do Trybunału Sprawiedliwości o rozpatrzenie tego pytania. 2. W żadnym razie Trybunał Sprawiedliwości nie jest właściwy do orzekania w sprawie środków lub decyzji podjętych na podstawie artykułu 62 punkt 1 dotyczących utrzymania porządku publicznego i ochrony bezpieczeństwa wewnętrznego. 3. Rada, Komisja lub Państwo Członkowskie mogą zwrócić się do Trybunału Sprawiedliwości z wnioskiem o rozpatrzenie pytania w sprawie wykładni niniejszego tytułu lub aktów przyjętych przez instytucje Wspólnoty na jego podstawie. Wyrok wydany przez Trybunał Sprawiedliwości w odpowiedzi na taki wniosek nie ma zastosowania do orzeczeń sądów Państw Członkowskich, które korzystają z powagi rzeczy osądzonej. |
▪ art. 35 TUE (III filar UE)
Art. 35 ust. 1-4 TUE:
1. Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich, z zastrzeżeniem warunków przewidzianych w niniejszym artykule, jest właściwy do orzekania w trybie prejudycjalnym o ważności i wykładni decyzji ramowych i decyzji, wykładni konwencji sporządzonych na mocy niniejszego tytułu oraz ważności i wykładni środków wykonawczych do tych konwencji. 2. Każde z Państw Członkowskich może, w oświadczeniu złożonym w chwili podpisywania Traktatu z Amsterdamu lub w jakimkolwiek późniejszym terminie, uznać właściwość Trybunału Sprawiedliwości do orzekania w trybie prejudycjalnym na warunkach określonych w ustępie 1. 3. Państwo Członkowskie, składając oświadczenie na podstawie ustępu 2 wskazuje, że:
4. Każde Państwo Członkowskie - niezależnie od tego, czy złożyło oświadczenie na mocy ustępu 2 - ma prawo przekładać Trybunałowi Sprawiedliwości memoriały lub uwagi na piśmie w sprawach, o których rozstrzyga on na podstawie ustępu 1. |
ZAKRES PYTAŃ PREJUDYCJALNYCH
Na mocy art. 234 TWE ETS orzeka w trybie prejudycjalnym o:
▪ wykładni Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską - pojęcie to należy rozumieć jako obejmujące całe pierwotne prawo wspólnotowe, tj. również traktaty rewizyjne i akcesyjne;
▪ ważności i wykładni aktów instytucji Wspólnoty i Europejskiego Banku Centralnego, tj. wszystkich aktów prawa pochodnego, w tym aktów niewiążących oraz umów międzynarodowych zawartych przez Wspólnotę (nie ma przy tym znaczenia, czy chodzi o akty mające skutek bezpośredni);
▪ wykładni statutów organów utworzonych aktem Rady, gdy te statuty to przewidują (ten przypadek nie ma większego znaczenia w praktyce)
Sprawa16/65 Firma C. Schwarze v. Einfuhr- und Vorratstelle für Getreide und Futtermittel „Jeżeli okazuje się, że właściwym celem pytań przedstawionych przez sąd krajowy jest bardziej zagadnienie ważności środka prawnego zastosowanego przez Wspólnotę niż jego interpretacja, Trybunał powinien poinformować o tym sąd krajowy bez zmuszania go do przestrzegania czysto formalnych procedur, które niepotrzebnie przedłużyłyby postępowanie na podstawie art. [obecnie 234] i byłyby sprzeczne z jego istotą” |
Sprawa 83/78 Pigs Marketing Board v. Raymond Redmond „W przypadku pytań niewłaściwie sformułowanych lub wykraczających poza zakres uprawnień przekazanych Trybunałowi Sprawiedliwości w art. [obecnie art. 234], Trybunał jest władny wybrać z całości materiałów przedstawionych przez sąd krajowy, a w szczególności z przedstawionych w pytaniu podstaw orzekania, te elementy prawa Wspólnot, które odnosząc się do przedmiotu sporu wymagają interpretacji, lub w zależności od przypadku, oceny ich ważności” |
PODZIAŁ KOMPETENCJI I WSPÓLPRACA POMIĘDZY ETS I SĄDAMI KRAJOWYMI
▪ w trybie prejudycjalnym ETS nie orzeka o ważności prawa krajowego - należy to do kompetencji sądu krajowego
▪ sposób formułowania pytania prejudycjalnego powinien być następujący: „Czy dany przepis X prawa wspólnotowego pozwala na zachowanie zgodne z przepisem Y prawa krajowego...”
▪ na tak sformułowane pytanie ETS udziela odpowiedzi, dokonując formalnie wykładni prawa wspólnotowego, jednakże w istocie przesądza on o zgodności rzeczonego przepisu prawa krajowego z prawem wspólnotowym
Sprawa 314/85 Foto-Frost v. Haupzollamt Lübeck-Ost „Sądy wewnętrzne, od których orzeczenia przysługuje odwołanie, mogą badać ważność aktu wspólnotowego i jeżeli uznają argumenty stron dotyczące nieważności za bezzasadne, odrzucają je, ogłaszają akt za całkowicie ważny. Poprzez zajęcie takiego stanowiska nie podnoszą one kwestii istnienia aktu wspólnotowego. Z drugiej strony, sądy te nie mają kompetencji do stwierdzania nieważności aktów Wspólnoty. (...) Skoro art. [obecnie 230] TWE daje Trybunałowi wyłączne uprawnienie do uchylenia aktu instytucji Wspólnoty, spójność systemu wymaga, by w sytuacji, gdy ważność aktu Wspólnoty jest kwestionowana przed sądem wewnętrznym, prawo do stwierdzenia nieważności takiego aktu było także powierzone Trybunałowi”. |
4.PODMIOTY UPRAWNIONE DO ZADAWANIA PYTAN PREJUDYCJALNYCH - POJĘCIE SĄDU PAŃSTWA CZŁONKOWSKIEGO Z ART. 234 TWE
Pojęcie sądu państwa członkowskiego bez wątpienia musi mieć charakter wspólnotowy. Orzecznictwo Trybunału poświęcone definicji sądu krajowego jest niezwykle kazuistyczne i pozwala jedynie na próbę sformułowania przesłanek, jakie powinien spełniać organ krajowy, aby być uznany za „sąd państwa członkowskiego”.
Sprawa 61/65 G. Vaassen-Göbbels v. Management of the Beambtenfonds voor het Mijnbedrijf, „Wyrażenie `sąd lub trybunał' w art. [obecnie 234] TWE może w pewnych wypadkach odnosić się do ciał innych niż zwykłe sądy” |
Sprawa C-24/92 Corbiau v. Administration des Contributions „Należy pamiętać, że określenie „sąd lub trybunał” jest pojęciem prawa wspólnotowego, które w swej istocie może oznaczać tylko władzę, która działa jako strona trzecia wobec organu, który wydał decyzję stanowiącą przedmiot postępowania w sprawie” |
Najbardziej pomocne w tej kwestii wydaje się być orzeczenie w sprawie C-407/98 Katarina Abrahamsson v. Elisabet Fogelquist, w którym ETS stwierdził, iż przy dokonywaniu analizy, czy pytanie prejudycjalne zostało zadane przez organ do tego uprawniony, należy rozważyć następujące okoliczności:
▪ czy dany organ został utworzony na podstawie prawa,
▪ czy jest stały,
▪ czy jego właściwość jest obowiązkowa,
▪ czy orzeka w procedurze spornej,
▪ czy orzeka na podstawie prawa,
▪ czy jest niezawisły
Sądy powszechne:
z wyjątkiem sytuacji, kiedy wykonują funkcje rejestrowe;
pytania prejudycjalne mogą być zadawane w postępowaniu nakazowym i upominawczym;
wyjątkowo także wówczas, gdy sąd orzeka na podstawie zasad słuszności.
Sprawa C-111/94 Job Centre Coop. ARL „Jeżeli, zgodnie z odpowiednimi przepisami krajowymi i zgodnie z procedurą „giurisdizione volontaria” sąd krajowy orzeka o zgodności z prawem umowy spółki w celu jej rejestracji, wypełnia on wówczas funkcję niesądową, która w innych państwach członkowskich jest przekazana władzom administracyjnym. Wykonuje on kompetencję administracyjną nie będąc wzywany do rozstrzygnięcia jakiegokolwiek sporu. Jedynie wówczas, gdy osoba upoważniona przepisami prawa krajowego do wnioskowania o stwierdzenie takiej zgodności wnosi odwołanie do sądu od decyzji oddalającej taki wniosek, a tym samym odmawiającej rejestracji, wówczas sąd orzekający będzie uznany za wykonujący funkcję sądową.” |
Sądy administracyjne:
ETS dopuszcza pytania zadane przez organy, które nie są sądami administracyjnymi w ścisłym znaczeniu, jeśli tylko wykonują funkcje rozpoznawania sporu;
kontradyktoryjność postępowania nie jest warunkiem niezbędnym - sprawa C-54/96 Dorsch Consult Ingenieurgesellschaft mbH v. Bundesbaugesellschaft Berlin mbH
niezależność organu również nie jest warunkiem niezbędnym - sprawy poł. C-110/98 Gabalfrisa SL i inni v. AEAT
Sądy arbitrażowe:
jeśli wykonują funkcję państwową;
są utworzone przepisami państwowymi
ich jurysdykcja nie wynika z zapisu na sąd polubowny
orzekają na podstawie przepisów prawa
państwo jest zaangażowane w nadzór nad wykonywaniem orzeczenia
Sprawa 102/81 Nordsee Deutsche Hochseefischerei GmbH v. Reederei Mond „Arbiter, który jest powołany do orzekania w sporze pomiędzy stronami umowy na podstawie klauzuli umieszczonej w tej umowie nie może być uważany za „sąd lub trybunał państwa członkowskiego” w rozumieniu art. [obecnie 234] Traktatu, jeżeli strony umowy nie są zobowiązane, prawnie ani faktycznie, do przekazania sporu między nimi do arbitrażu oraz jeżeli władze danego państwa członkowskiego nie są uwikłane w decyzję co do przekazania sporu do arbitrażu ani nie są wezwane do automatycznego interweniowania w postępowanie przed arbitrem”. |
Sprawa C-126/97 Eco Swiss China Time Ltd. v. Benetton International NV „Arbitrzy, odmiennie od sądów państwowych, nie mogą zwracać się z pytaniami prejudycjalnymi dotyczącymi interpretacji prawa wspólnotowego. Jednakże, w interesie wspólnotowego porządku prawnego zdecydowanie leży, aby w celu zapobieżenia różnicom interpretacyjnym każde postanowienie prawa wspólnotowego było interpretowane jednolicie, niezależnie od okoliczności, w których ma być stosowane. (...) Prawo wspólnotowe wymaga, by kwestie interpretacji zakazu ustanowionego w (obecnie art. 81 ust. 1) Traktatu mogły być poddane ocenie sądu państwowego, gdy ten rozpoznaje zagadnienie ważności orzeczenia arbitrażowego i by istniała możliwość zwrócenia się w tej sprawie do Trybunału Sprawiedliwości o wydanie orzeczenia wstępnego”. |
Sądy dyscyplinarne
- jeśli wykonują funkcję państwową, zwłaszcza orzekają o prawie do wykonywania zawodu
Sprawa 246/80 Broekmeulen v. Huisarts Registratie Commissie
„Jeżeli, zgodnie z systemem prawnym państwa członkowskiego, zadanie wdrażania przepisów wydanych przez instytucje Wspólnoty jest zlecone organizacji zawodowej działającej pod nadzorem państwowym, zaś ta organizacja, wspólnie z właściwymi władzami państwowymi, stwarza system odwoławczy, który może mieć wpływ na wykonywanie praw przyznanych przez prawo wspólnotowe, jest konieczne, w celu zapewnienia właściwego funkcjonowania prawa wspólnotowego, że Trybunał będzie miał kompetencje do orzekania w kwestiach wykładni i ważności wynikłych na tle takiego postępowania”. |
Sądy konstytucyjne
co do zasady tak, ale problem formułowaniem pytań prejudycjalnych w oderwaniu od kontekstu faktycznego sporu
orzeczenie C-143/99 Adria-Wien Pipeline
Wyjątkowo sąd międzynarodowy - Trybunał Sprawiedliwości Beneluksu
ZADAWANIE PYTAŃ PREJUDYCJALNYCH PRZEZ SĄDY I OGRANY POLSKIE
▪ sądy powszechne (z wyjątkiem sytuacji, w których wykonują funkcje rejestrowe)
▪ Sąd Najwyższy
▪ wojewódzkie sądy administracyjne
▪ Naczelny Sąd Administracyjny
▪ Trybunał Stanu (z powodu ograniczonego zakresu kompetencji wyjątkowo)
▪ Trybunał Konstytucyjny (wątpliwości związane z formułowaniem pytań prejudycjalnych w oderwaniu od kontekstu faktycznego sporu)
▪ zespól arbitrów przy Prezesie Urzędu Zamówień Publicznych
▪ Urząd Patentowy działający w trybie spornym (dyskusyjne)
▪ Izby morskie
▪ sądy dyscyplinarne, w przypadkach gdy orzekają o prawie wykonywania zawodu: sądy lekarskie, sądy lekarsko-weterynaryjne, sądy pielęgniarek i położnych, sądy aptekarskie, sądy dyscyplinarne dla adwokatury i radców prawnych, rzeczników patentowych, doradców podatkowych, biegłych rewidentów
PRAWO I OBOWIĄZEK ZADAWANIA PYTAŃ PREJUDYCJALNYCH
Zadawanie pytań prejudycjalnych jest prawem sądów krajowych, od których decyzji przysługuje odwołanie. Mogą one wystąpić do ETS z wnioskiem o wydanie orzeczenia wstępnego, jeśli uznają, ze decyzja w tej kwestii jest niezbędna do wydania wyroku. Strony postępowania nie mogą w sposób wiążący wpłynąć na decyzję sądu w tej kwestii.
Sprawa 44/65 Hessische Knappschaft v. Maison Singer et Fils „Ponieważ prawo określania pytań skierowanych do Trybunału przysługuje tylko sądom lub trybunałom państw członkowskich, strony nie mogą zmienić ich brzmienia ani oświadczyć, że nie mają związku z postępowaniem”. |
Obowiązek zadania pytania prejudycjalnego spoczywa na sądzie krajowym, którego orzeczenia nie podlegają zaskarżeniu według prawa wewnętrznego w sytuacji, kiedy zawiśnie przed nim sprawa dotycząca prawa wspólnotowego.
▪ Pojęcie sądu, którego orzeczenia nie podlegają zaskarżeniu
Pojęcie sądu krajowego, którego orzeczenia nie podlegają zaskarżeniu, może być formułowane według dwóch teorii, konkretnej i abstrakcyjnej. Zgodnie z teorią abstrakcyjną, obowiązek zadania pytania prejudycjalnego dotyczy sądu, który zgodnie z właściwością ogólną zajmuje najwyższe miejsce w strukturze sądownictwa w danym państwie. Według teorii konkretnej rzeczony obowiązek spoczywa na sądzie, od którego orzeczenia nie przysługuje odwołanie w danej sprawie. Trybunał nie zajął w tej sprawie jednoznacznego stanowiska, z najnowszego orzecznictwa wynika jednak, iż skłania się on ku teorii konkretnej.
Szczególny problem powstaje w sytuacji, gdy prawo krajowe przewiduje, że sąd, do którego kierowany jest środek odwoławczy, decyduje o jego dopuszczeniu do rozpatrzenia merytorycznego. W takim przypadku strona, która złożyła taki środek odwoławczy, nie ma gwarancji, że zostanie on rozpoznany. Trybunał rozważał przedmiotową kwestię m.in. w orzeczeniu w sprawie C-99/00 Lyckeskog. Sąd szwedzki powziął w tej sprawie wątpliwość, czy może samodzielnie dokonać wykładni prawa wspólnotowego, ponieważ odwołanie od jego decyzji do szwedzkiego Sądu Najwyższego zależało od przyjęcia przez ten sąd. ETS uznał, że w tym przypadku sądem zobowiązanym do zadania pytania prejudycjalnego będzie Sąd Najwyższy. ETS uznał, że jeśli od orzeczeń sądu krajowego możliwe jest odwołanie do sądu najwyższego, ten pierwszy nie podlega obowiązkowi zadania pytania prejudycjalnego, nawet wówczas, gdy merytoryczne badanie sprawy przez sąd najwyższy jest uzależnione od wcześniejszego wydania deklaracji o dopuszczalności.
▪ Doktryna acte clair
Sprawa 283/81 Srl CILFIT i Lanificio di Gavardo SpA v. Ministerstwo Zdrowia „Przedstawienie sprawy do orzeczenia wstępnego Trybunałowi Sprawiedliwości nie jest konieczne, jeżeli zastosowanie prawa wspólnotowego jest tak oczywiste, że nie ma miejsca na żadne wątpliwości; sytuację taką ocenia się zgodnie z właściwościami wspólnotowego, szczególnymi trudnościami interpretacyjnymi oraz ryzykiem rozbieżności wśród orzeczeń sądowych w obrębie Wspólnoty”. |
▪ Doktryna acte éclairé
Sprawy poł. 28-30/62 Da Costa en Schaake NV, Jacob Meijer NV, Hoechst-Holland NV v. Netherlands Inland Revenue Administration
„Obowiązek nałożony przez trzeci ustęp art. [obecnie 234] TWE na sądy państw członkowskich ostatniej instancji może być pozbawiony celu poprzez moc interpretacji dokonanej przez Trybunał na mocy art.[obecnie 234] w tych przypadkach, w których pytanie zadane jest co do zasady identyczne z kwestią , która była już przedmiotem orzeczenia wstępnego w podobnej sprawie”. |
▪ Konsekwencje niewypełnienia obowiązku zadania pytania prejudycjalnego
Sprawa C-224/01 Köbler v. Austria
„W świetle podstawowej roli odgrywanej przez sądownictwo dla celów ochrony praw uzyskanych przez podmioty prywatne na podstawie przepisów wspólnotowych, pełna skuteczność tych przepisów byłaby podważona, a ochrona tych praw byłaby osłabiona, gdyby podmioty prywatne nie mogły, pod pewnymi warunkami, uzyskać odszkodowania, gdy ich prawa są uszczuplone przez naruszenie prawa wspólnotowego, które może być przypisane decyzji sądu państwa członkowskiego orzekającego w ostatniej instancji. (§ 33) |
Sprawa C-173/03 Traghetti del Mediteraneo v. Włochy
„(...) prawo wspólnotowe stoi na przeszkodzie obowiązywaniu ustawodawstwa krajowego, które wyklucza w sposób generalny odpowiedzialność państwa członkowskiego za szkody wyrządzone jednostkom w związku z naruszeniem prawa wspólnotowego przez sąd najwyższego szczebla, z tego względu że naruszenie to wynika z interpretacji przepisów prawa lub oceny okoliczności faktycznych i dowodów przeprowadzonej przez ten sąd. Prawo wspólnotowe stoi również na przeszkodzie obowiązywaniu ustawodawstwa krajowego, które ogranicza tę odpowiedzialność wyłącznie do przypadków naruszenia zasady bezstronności lub poważnego uchybienia sędziego, jeśli ograniczenie to prowadzi do wykluczenia odpowiedzialności zainteresowanego państwa członkowskiego w innych przypadkach oczywistego naruszenia obowiązującego prawa, w rozumieniu wyroku w sprawie Köbler”.
|
KIEDY ETS MOŻE ODMÓWIĆ WYDANIA ORZECZENIA WSTĘPNEGO ?
ETS co do zasady nie odmawia wydania orzeczenia w odpowiedzi pytanie prejudycjalne skierowane przez sąd krajowy.
Sprawa C-231/89 Krystyna Gmurzynska-Bscher v. Oberfinanzdirection Koeln
„Tam, gdzie pytanie zadane przez sąd krajowy dotyczy wykładni postanowienia prawa wspólnotowego, Trybunał jest w zasadzie zobowiązany do wydania orzeczenia. Ponieważ celem kompetencji Trybunału na podstawie art. [234] Traktatu jest zapewnienie jednolitej interpretacji prawa wspólnotowego we wszystkich państwach członkowskich, Trybunał ogranicza się do wywodzenia sensu danych norm prawa wspólnotowego z ich brzmienia i ducha.[...] Dlatego, przy podziale funkcji sprawowania wymiaru sprawiedliwości pomiędzy sądy krajowe i Trybunał Sprawiedliwości przewidzianym przez art. [234] TWE Trybunał Sprawiedliwości wydaje orzeczenia wstępne w zasadzie bez potrzeby badania okoliczności, które skłoniły sądy krajowe do przekazania pytań”. |
Sprawa C-186/90 Giacomo Durighello v. Instituto Nazionale Della Providenza Sociale
„Wniosek sądu krajowego może być odrzucony tylko wtedy, kiedy jest zupełnie oczywiste, że będąca przedmiotem wniosku wykładnia prawa wspólnotowego lub badanie ważności przepisu prawa wspólnotowego nie ma odniesienia do faktycznego charakteru sprawy lub do przedmiotu sporu” |
Z praktyki orzeczniczej Trybunału wynika, jednak, iż wyjątkowo odmówi on wydania orzeczenia wstępnego, jeśli:
a) pytanie zada organ niebędący sądem krajowym w rozumieniu art. 234 TWE;
b) sąd krajowy nie przedstawi kontekstu faktycznego i prawnego sporu;
Sprawy poł. C-320/90, C-321/90 i C-322/90 Telemarsicabruzzo SpA i inni v. Circistel i inni
„Należy podkreślić, dla celów wykładni prawa wspólnotowego, która ma być pomocna sądowi krajowemu, konieczne jest, że sąd krajowy określa faktyczny i legislacyjny kontekst zadawanych pytań lub, co najmniej, wyjaśnia okoliczności faktyczne, na podstawie których te pytania są formułowane”. |
c) pytanie ma charakter hipotetyczny, nie spełnia warunku niezbędności dla rozstrzygnięcia sporu
Sprawa 244/80 Pasquale Foglia v. Mariella Novello
„Obowiązkiem Trybunału wynikającym z art. [ 234] nie jest wyrażanie doradczych opinii odnoszących się do ogólnych albo hipotetycznych kwestii, ale wspomaganie wymiaru sprawiedliwości w państwach członkowskich. Wobec tego zakres jurysdykcji Trybunału nie obejmuje odpowiedzi na pytania o interpretację wnoszone w ramach proceduralnych wybiegów stosowanych przez strony w celu skłonienia Trybunału do wyrażenia swoich poglądów na temat określonych problemów prawa wspólnotowego, które nie odpowiadają obiektywnemu warunkowi niezbędności dla rozstrzygnięcia sporu”. |
d) ETS dojdzie do wniosku, ze w określonym stanie faktycznym prawo wspólnotowe nie ma zastosowania (sprawa C-299/95 Kremzow v. Austria)
PROCEDURALNE ASPEKTY ZADAWANIA PYTAN PREJUDYCJALNYCH PRZEZ SĄDY KRAJOWE
▪ Trybunał przyjmuje konsekwentne stanowisko, iż nie bada proceduralnych aspektów zadawania pytań prejudycjalnych przez sądy krajowe. Postępowanie przed sądami krajowymi związane z występowaniem z wnioskiem o wydanie orzeczenia wstępnego należy do domeny prawa krajowego i nie jest unormowane na poziomie wspólnotowym.
▪ Decyzja o złożeniu wniosku o wydanie orzeczenia wstępnego należy do sądu krajowego. Z reguły jest ona podejmowana na wniosek stron. Nie jest konieczne, aby pytanie zostało podniesione przez strony postępowania; sąd krajowy może je podnieść z urzędu. Strony sporu toczącego się przed sądem krajowym nie mają możliwości zobowiązania sądu krajowego do zadania pytania prejudycjalnego, mogą jedynie sugerować podjęcie takiego kroku. Nie mogą tez zmienić brzmienia pytania ani oświadczyć, że nie mają związku z postępowaniem. Zadanie lub nie pytania prejudycjalnego może być jednak w zależności od okoliczności przedmiotem zażalenia, apelacji bądź kasacji. O tym, czy postanowienie sądu krajowego o zadaniu pytania prejudycjalnego podlega zaskarżeniu, decyduje prawo krajowe. Warto podkreślić, iż zaskarżenie takiego postanowienia nie wstrzymuje postępowania przed Trybunałem.
▪ Pytanie prejudycjalne może być wniesione zasadniczo w każdym stadium postępowania, przed wydaniem orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie. Zaleca się, aby pytanie zostało zadane dopiero po przeprowadzeniu rozprawy. Względy słuszności nakazują, aby wniosek o wydanie orzeczenia wstępnego przekazany był dopiero po wysłuchaniu obydwu stron. Decydując o momencie zadania pytania prejudycjalnego sądy krajowe powinny się kierować zasadą efektywności i ekonomiki procesowej
▪ Pytanie prejudycjalne może być zadane w każdej instancji i co do zasady w postępowaniu każdego rodzaju, tj. zarówno w postępowaniu cywilnym, karnym lub administracyjnym i niezależnie od tego, czy jest to postępowanie procesowe, nieprocesowe, pomocnicze (np. zabezpieczające) czy też upadłościowe.
▪ Formę zwrócenia się z pytaniem prejudycjalnym do ETS reguluje prawo krajowe. Może to być postanowienie lub wyrok, a także pismo prezesa sądu.
▪ Sąd krajowy, kiedy podejmuje decyzję o złożeniu wniosku o wydanie orzeczenia wstępnego, zawiesza toczące się przed nim postępowanie. Możliwość zawieszenia postępowania w takim przypadku przewidziana jest zwykle w krajowym prawie procesowym. Jest ona explicite („wyraźnie”) przewidziana w art. 23 Statutu Trybunału. O zawieszeniu postępowania mówi również Nota informacyjna dotycząca składania przez sądy krajowe wniosków o wydanie orzeczeń w trybie prejudycjalnym (2005/C 143/01). Jak to już zostało wspomniane, prawo krajowe decyduje o tym, czy postanowienie o zawieszeniu postępowania jest zaskarżalne.
▪ ETS jest związany decyzją sądu krajowego w przedmiocie zadania pytania prejudycjalnego tak długo, jak decyzja nie została uchylona na podstawie środków odwoławczych prawa krajowego. Trybunał zajmuje się więc daną sprawą do momentu wycofania pytania przez sąd krajowy. Innymi słowy, nie przejmuje sprawy z urzędu i nie kontynuuje postępowania pomimo cofnięcia pytania.
▪ Sąd krajowy po otrzymaniu orzeczenia wstępnego powinien podjąć zawieszone postępowanie i rozstrzygnąć spór przed nim zawisły z uwzględnieniem wiążącej interpretacji prawa wspólnotowego zawartego w orzeczeniu wstępnym.
▪ pytania prejudycjalne a polskie prawo procesowe
decyzja o zadaniu pytania prejudycjalnego zostanie wydana w formie postanowienia
z obowiązujących przepisów wynika, iż samo postanowienie o zadaniu pytania nie będzie podlegało zaskarżeniu
trzeba jednak zauważyć, że wystąpienie z wnioskiem o orzeczenie wstępne wymaga wydania dwóch odrębnych decyzji procesowych, mianowicie oprócz postanowienia o zadaniu pytania prejudycjalnego konieczne jest wydanie postanowienia o zawieszeniu postępowania (na postanowienie o zawieszeniu postępowania można wnieść zażalenie)
podstawę prawną do zawieszenia postępowania mogłyby stanowić odpowiednio art. 22 § 1 kpk („przeszkoda uniemożliwiająca prowadzenie postępowania”) oraz art. 177 § 1 pkt 1 kpc („rozstrzygnięcie sprawy zależy od wyniku innego toczącego się postępowania cywilnego”).
▪ ograniczenie możliwości podnoszenia zagadnień prawa wspólnotowego w II instancji
Według ETS w prawie krajowym nie można stosować reguły, uniemożliwiającej sądowi zbadanie z własnej inicjatywy zgodności przepisów krajowych z prawem wspólnotowym, tym bardziej, że sąd, który miał zamiar tak postąpić, był pierwszym organem sądowym w sprawie i dopiero on mógł zadać pytanie prejudycjalne.
Sprawa C-312/93 Peterbroeck, Van Campenhout & Cie SCS v. Belgia
„(…) prawo wspólnotowe wyklucza zastosowanie przepisu proceduralnego prawa krajowego, którego skutkiem jest uniemożliwienie sądowi, przed którym zawisła sprawa należąca do jego jurysdykcji, rozpatrywania z urzędu, czy przepis krajowy jest zgodny z przepisem prawa wspólnotowego, jeśli kwestia ta nie została podniesiona przez powoda przed upływem pewnego terminu (…)[jeśli]:” - sąd krajowy, przed którym sprawa staje, jest pierwszym sądem, który może zwrócić się z pytaniem prejudycjalnym do Trybunału Sprawiedliwości” (§ 17); - okres, o którym mowa upłynął w czasie, gdy sąd rozpatruje sprawę i w związku z tym odmawia możliwości rozważenia kwestii zgodności prawa z urzędu” (§ 18); - wydaje się, że żaden inny sąd lub trybunał w następnych etapach procedury nie będzie mógł rozpatrywać z urzędu kwestii zgodności środka krajowego z prawem wspólnotowym” (§ 19); - jeśli brak możliwości podniesienia przez sądy lub trybunały krajowe kwestii prawa wspólnotowego z urzędu nie wydaje się być rozsądnie usprawiedliwiony zasadami takimi jak wymogi pewności prawa lub właściwego przeprowadzenia procedury. (§ 20)
|
Z kolei nie można wymagać od sądu krajowego, aby podnosił z własnej inicjatywy zagadnienie naruszenia prawa wspólnotowego, jeżeli badanie takie zmusiłoby go do porzucenia przypisywanej mu pasywnej roli poprzez wyjście poza zakres sporu zakreślony przez strony i poprzez orzekanie na podstawie faktów i okoliczności innych niż te, na których opiera się strona podnosząca roszczenie.
Sprawy poł. C-430/93 i C-431/93 Jeroen van Schijndel & Johannes Nicolaas Cornelis van Veen v. Stichting Pensioenfonds voor Fysiotherapeuten
„(…) Tam, gdzie na mocy prawa krajowego sądy muszą podnosić z urzędu kwestie prawne wynikające z wiążących norm krajowych, które nie zostały powołane przez strony, taki sam obowiązek istnieje w odniesieniu do wiążących norm wspólnotowych (...). Pozycja jest taka sama, jeżeli prawo krajowe pozwala sądom na swobodę zastosowania z urzędu wiążących norm prawnych (…). Odpowiedź na pierwsze pytanie musi więc być taka, iż w postępowaniach dotyczących cywilnych praw i obowiązków stron, do sądu krajowego należy zastosowanie artykułów (…) Traktatu, nawet jeżeli strona zainteresowana zastosowaniem tych postanowień nie powołała się na nie, tam, gdzie prawo krajowe pozwala na takie działanie sądowi krajowemu(§ 13-15). „(...)W niniejszym przypadku, zasada prawa krajowego zobowiązująca lub uprawniająca sąd w postępowaniu cywilnym do rozważania kwestii prawnych z urzędu jest ograniczona przez jego zobowiązanie do trzymania się przedmiotu sporu i do oparcia swojej decyzji na przedstawionych mu faktach. To ograniczenie jest usprawiedliwione zasadą, według której to do stron należy przejęcie inicjatywy w postępowaniu cywilnym, podczas gdy sąd może działać z urzędu tylko w wyjątkowych przypadkach, tam gdzie jego interwencji wymaga interes publiczny. Zasada ta jest odzwierciedleniem przeważającej w państwach członkowskich koncepcji stosunków pomiędzy państwem a jednostkom; chroni prawo do obrony i zabezpiecza prawidłowe prowadzenie postępowania, w szczególności chroniąc przed zwłoką związaną z badaniem nowych zarzutów. (...) prawo wspólnotowe nie wymaga od sądów krajowych podniesienia z urzędu kwestii złamania postanowień prawa wspólnotowego tam, gdzie zbadanie takiej kwestii zobowiązywałoby je do rezygnacji z wyznaczonej im pasywnej roli poprzez przekroczenie zakresu sporu wyznaczonego przez same strony i oparcie się na faktach i okolicznościach innych niż te, na których strona zainteresowana zastosowaniem rzeczonych postanowień opiera swoją skargę.” (§ 20-22) |
▪ związanie sądu krajowego wytycznymi wyższej instancji
ETS konsekwentnie stoi na stanowisku, iż nie jest możliwe ograniczanie prawa sądu krajowego do zadawania pytań prejudycjalnych poprzez dokonanie wiążącej wykładni przez sąd wyższej instancji.
Sprawa 166/73 Rheinmühlen-Düsseldorf v. Einfur- und Vorratstelle für Getreide und Futtermittel
”Wynika stąd, że sądy krajowe mają najszersze uprawnienia dyskrecjonalne („swobodne uznanie”) do przekazywania spraw Trybunałowi Sprawiedliwości, jeżeli uważają, ze sprawa zawisła przed nimi wywołuje problemy dotyczące interpretacji lub ważności postanowień prawa wspólnotowego, wymagające rozstrzygnięcia. Z tych czynników wynika, że postanowienie prawa krajowego, iż sąd jest związany w kwestiach prawnych orzeczeniem sądu wyższego, nie może pozbawiać sądów niższych prawa przekazywania do Trybunału pytań dotyczących interpretacji prawa wspólnotowego związanych z takim orzeczeniem. Sytuacja byłaby inna, gdyby pytanie zadane przez sąd niższy było co do zasady tożsame z pytaniami wcześniej skierowanymi przez sąd wyższy. Z drugiej strony niższy sąd, jeżeli sądzi, że wykładnia prawa dokonana przez sąd wyższy mogłaby prowadzić do wydania wyroku sprzecznego z prawem wspólnotowym, musi mieć możliwość zadania pytania Trybunałowi odnośnie zagadnień tego dotyczących. |
Procedura przed ETS w przedmiocie orzeczenia wstępnego
▪ wniosek przekazany przez organ sądowy państwa członkowskiego.
▪ Sekretarz tłumaczy wniosek na wszystkie oficjalne języki Wspólnoty.
▪ wniosek przekazany wszystkim państwom członkowskim, Komisji oraz, o ile to zasadne, Radzie
▪ publikacja wzmianki w Dzienniku Urzędowym o wniosku, stronach postępowania przed sądem państwa członkowskiego i istocie wniosku
▪ strony, państwa członkowskie i instytucje Wspólnoty mają prawo przedstawiać pisemne stanowiska w ciągu dwóch miesięcy od publikacji.
▪ brak możliwości odpowiedzi czy repliki.
▪ te same strony mają prawo do występowania w postępowaniu ustnym.
▪ wyrok wydany po wysłuchaniu rzecznika generalnego i naradzie.
▪ wyrok przesłany sądowi, który wniósł o jego wydanie.
▪ wszystkie wyroki są publikowane
▪ językiem postępowania jest język sądu, który zadał pytanie prejudycjalne
Skutki prawne orzeczenia wstępnego
Procedura orzeczeń wstępnych jest uznawana za najważniejszą procedurę przed ETS. Jakkolwiek formalnie orzeczenie wstępne wiąże tylko sąd, który zadał pytanie prejudycjalne, a zatem ma skutek inter partes („między stronami”) i tylko co do danej sprawy, to jednak orzeczenia ETS uznawane są za najważniejsze źródło interpretacji prawa wspólnotowego. Wydane dotychczas orzeczenia wstępne zawierały rozstrzygnięcia najbardziej doniosłe dla rozwoju i kształtu prawa wspólnotowego. To właśnie w systemie orzeczeń wstępnych ETS wydał orzeczenia formułujące podstawowe zasady systemowe prawa wspólnotowego, tj. zasadę skutku bezpośredniego, pierwszeństwa prawa wspólnotowego, skutku pośredniego prawa wspólnotowego czy odpowiedzialności odszkodowawczej państwa członkowskiego wobec jednostki.
5