Księstwo Warszawskie

Pierwsze memoriały w sprawie polskiej pojawiły się jeszcze w okresie dyrektoriatu.

• 1798 ostatni konsul francuski proponował odbudowanie państwa polskiego z ziem III zaboru, połączonych z Saksonią pod wspólnym berłem elektora saskiego.

• 1806 pojawiają się projekty doradców Napoleona (m.in. Montgallarda i Jawiniego).

• Nie wyobrażano sobie istnienia niepodległej Polski, jedynie Montgaillard uważał, że odbudowanie silnej, niepodległej Polski w dawnych granicach umocniłoby wpływy franc w środk Europie i ograniczyłoby wpływy Rosji.

• Napoleon chciał skaptować Kościuszkę do swoich planów rozniecenia wojny w Polsce.

• Na propozycje współpracy Kościuszko odpowiedział postawieniem warunków - chciał obietnicy odbudowy Polski w granicach przedrozbiorowych i nadania jej liberalnej konstytucji na wzór angielskiej.

3.X.1806 “Wezwanie do powstania narodowego”

• inspirowana przez Napoleona odezwa Wybickiego i Dąbrowskiego.

• Granice Polski miał jako pierwszy przekroczyć korpus marsz. Davonta.

• Jego wejście do Poznania wyprzedziło przybycie tam 6 XI Dąbrowskiego i Wybickiego, których Napoleon wysłał z pełnomocnictwem organizowania władz i wojska.

• 19 XI odbyło się spotkanie deputacji polskiej z Napoleonem w Berlinie.

• Napoleon oprócz gołosłownych obietnic domagał się wojska.

• Na polecenie Dąbrowskiego wojewoda gnieźnieński Józef Radzymiński wydał uniwersał proklamujący pospolite ruszenie.

• Wcześniej jednak nowo utworzone władze polskie (Komisja poznańska - 7 XI) ogłosiły oficjalny pobór systemem kantonowym, po jednym rekrucie z 10 dymów co miał dać 8600 z woj. Ponańskiego.

• W kaliskiem i sieradzkiem zaczęły się formować oddziały powstańcze, które rozbrajały Prusaków i zajmowały miasta i twierdze.

• Powstanie w Kaliszu zaczęło się 9 XI.

• W trosce o zagospodarowanie ziem postanowiono oprzec się na sieci administracyjnej zorganizowanej przez Prusaków, obsadzić ją tylko Polakami. Zachowano więc regencje, które sprawowały sądownictwo i kantony skupiające całą działalność administracyjną. Zwane po polsku komisjami lub izbami.

• Na czele Izby Administracyjnej - Paweł Skórzewski.

• W 1 poł listopada ukonstytuował się polski zarząd w poznańskiem i kaliskiem.

• Napoleon przybył do Poznania 27.XI.1806.

• 22.XI - Prusacy oddali Warszawę w ręce władz polskich. Józef Poniatowski przejął władzę od gubernatora Köhlera.

• 28.XI do W-wy wkroczył marsz. Murat na czele kilku tys. jazdy.

• Napoleon pojawił się w W-wie w nocy 18/19.XII. Miesiąc pobytu Napoleona w W-wie obfitował w działalność organizacyjną i ustawodawczą.

• 14.I.1807 powołano do życia centralną władzę ziem polskich - Komisję Rządzącą. Liczba członków komisji - 7 os: Jarosław Dąbrowski, Stanisław Małachowski, Aleksander Linowski, Stefan Kostka Potockki, F. Breliński, Gulakowski, Ksawery Działyński Sobalewski, Józef Wybicki.

• Zakres władzy Komisji Rządzącej określał dekret urządzający.

• Pozbawiał on Komisję uprawnień ustawodawczych w dziedzinie ustroju przyszłego państwa i możliwości prowadzenia samodzielnej polityki zagr.

• Komisja powołała dyrektoriat złoż. z 5 dyrektorów. Mieli oni sprawować właściwy zarząd krajem, kierując skarbem, wojskiem sprawiedliwością, admin wewn i policją krajową.

• Dyraktorzy: Lubieński, Józef Poniatowski, Aleksander Potocki, Jan N. Małachowski, Stanisław Breza.

• Zorganizowano jednolity zarząd prowincjonalny przez powołanie 6 izb departamentalnych i 60 powiatów,

• uporządkowano skomplikowany system aprowizacji i zbudowano zręby sądownictwa.

• Komisja przywróciła sądy stanowe karne w I instancji i sprawy cywilne w II.

• Uporządkowano kwestię wojska.

• Od 2 stycznia 1807 istniało regularne wojsko polskie złożone z 3 legii, pod dowództwem J. Poniatowskiego, gen. Dąbrowskiego i Zajączka.

• Komisja Rządząca ustaliła kryteria rekrutacji do armii.

• Systemem kantonowym ustalono pobór rekruta po jednym pieszym z 10 dymów i jednym konnym z 0 dymów.

• Zalegalizowano i uporządkowano przepisami z III i IV 1807 sprawę Gwardii Narodowej.

• Dekretem z 29.I.1807 Napoleon przekazał Komisji wszystkie dochody z odebranych Prusom ziem polskich.

• Dochody miały być obrócone na utrzymanie armii polsk, zaopatrzenie magazynów żywność dla wojska, wydatki administr i pensje urzędników.

Tylża

7.VII.1807 - traktat pokojowy Francji z Rosją. Prusami - w dwa dni później.

• Napoleon zaproponował Aleksandrowi, by ten wziął państwo polskie pod swoje berło.

• Alex odmówił, proponując z kolei powołanie na tron polski cesarskiego brata, Hieronima.

• Z kolei Napoleon odmówił kategorycznie.

• Zdecydowano się na kompromis.

• Władcą przyszłego państwa miał zostać Fryderyk August, były elektor, a od niedawna król sprzymierzonej z Francja Saksonii.

• Alex wymógł na Napoleonie, żeby nie nazywać nowego państwa Polską. Stąd Ks. Warszawskie, utworzone z ziem zaboru pruskiego nie obejmowało ich w całości.

• Do Ks. Weszły tylko ziemie z II i III zaboru, z małymi zmianami: Gdańsk i całe Pom Gd pozostały poza granicami - Gdańsk wolnym miastem.

• Z ziem I zaboru okręg nadnotecki z Bydgoszczą oraz Toruń.

• Powierzchnia Ks. wynosiła ok 104 tys. km2.

• Śląsk zwrócono Prusom.

• W granicach księstwa znajdowało się ok. 2,6 mln. Mieszkańców.

• (80% Polaków, 7 % Żydów, 6 % Niemców, 7% Białorusinów i Ukraińców).

• Gęstość zaludnienia wynosiła 30 osób na km².

• Traktat tylżycki uzupełniony z czasem tzw. konwencją elbląską z 10.X.1807, która regulowała bardzo szczegółowo sprawy politycznej i gospodarczej egzystencji Ks.

• Konwencja ustaliła eksterytorialną, biegnącą przez Śląsk, drogę wojskową i handlowa z Saksonii do Ks.

• Drugi punkt konwencji zawarowywał wolną od cła żeglugę na Warcie i Wiśle co stanowić miało rekompensatę dla Ks. za pozbawienie go bezpośredniego dostępu do morza.

Konstytucja

22.VII.1807 została nadana Ks. Warsz konstytucja.

• Stanisław Małachowski wiózł do Drezna projekt oparty na Konstyt 3 Maja.

• Ks. otrzymało konst najbardziej odbiegającą od wzoru franc.

• Konstytucja kreśliła tylko ogólne, schematyczne ramy ustroju.

• Całość obejmuje 12 tytułów podzielonych na 89 art.

• Ks. było monarchią dziedziczną saskiej dynastii Wettinów,

• władca miał nosić tytuł króla saskiego i ks. warsz. co nie było ściśle przestrzegane.

• Władca miał bardzo dużą, znacznie większą niż przyznawała królowi konst 3maja, władzę.

• Art. 6 tak określał zakres uprawnień władzy monarszej:

• “Rząd jest w osobie króla, on sprawuje w całej swej zupełności urzędowanie władzy wykonawczej. Przy nim jest prawo początkowe.”

• Król posiadał pełnię władzy wykonawczej, obejmującej zasadniczo funkcje państwowe.

• Władze administracyjne były tylko organem władzy monarszej.

• Król powoływał rząd i mianował funkcjonariuszy administracji państwowej, mógł ich też odwołać (oprócz dożywotnich).

• Mianował też senatorów i tylko członkowie izby poselskiej pochodzili z wyboru.

• Konstyt przewiduje stanowisko wicekróla w przypadku zaś gdyby wice nie został mianowany funkcję jego mógł sprawować prezes Rady Ministrów. - Stanisław Kostka - Potocki

• Konstytucja przyznawała królowi prawo inicjatywy ustawodawczej, a także sprawowanie samego ustawodawstwa.

• Rząd był odpowiedzialny tylko przed królem.

• Ciałem współrzędnym do Rady Ministrów spełniającym rolę łącznika pomiędzy nią, królem i sejmem była Rada stanu, pomocniczy organ władzy.

• Król jako przewodniczący

• Ministrowie

• Sekretarz rady

• 4 referendarzy

• Skład personalny obu rad teoretycznie się pokrywał, ministrowie byli bowiem jednocześnie członkami Rady Stanu, obradowali w tym samym gronie, mieli tego samego prezesa i sekretarza.

• Od 1808 zwiększono liczbę członków Rady Stanu przez powołanie radców.

• Kompetencje obu instytucji się różniły:

• funkcje Rady Stanu były bardzo różnorodne, związane z kompetencjami króla,

• uczestniczyła ona w pracach ustawodawczych, formułując projekty uchwał wychodzące od tronu i przedkładane do zatwierdzenia sejmowi.

• Władzę wykonawczą sprawowali ministrowie, następcy dyrektorów z czasów Komisji Rządzącej.

• Rada Ministrów stanowiła kolegium złożone z 6 ministrów

• W posiedzeniach brało udział tylko 5 ministrów: wojny, przychodów i skarbu, sparwiedl, spraw wewn. i czci relig., oraz policji.

• Szósty minister jako sekretarz stanu był w zasadzie obowiązany stale przebywać u boku króla w Dreźnie.

• Władzy wykon nadano teraz hierarchiczną strukturę władz jednoosobowych, miała być silnie scentralizowana, podlegać jednej osobie - królowi.

• Parlament składał się z 2 izb.

• Senat powoływał król,

• 18 senatorów - byli tu biskupi -6, wojewodowie -6 i kasztelanowie -6 (bez ministrów).

• Skład społ izby poselskiej Sejmu został rozszerzony - obok szlachty (60, a od 1810 100) zasiedli przedstawiciele nie szlachty tzw. deputowani gminni (40, od 1810 66).

• O ich wyborze decydowała burżuazja.

• Zasada cenzusowa (majątkowa). Wchodzili radcy stanu (max 13)

• kompetencje sejmu znikome.

• Ustawodawczo tylko sprawy podatkowe, system menniczy oraz zmiany w prawie cywilnym i karnym.

• Sejm nie miał inicjatywy ustawodawczej w żadnej dziedzinie.

• Decydowała większość głosów, potwierdzał senat a gdy nie chciał to mógł król.

• Zbierał się co dwa lata nie dłużej niż na 15 dni w terminie wyznaczonym przez księcia

• Kadencja w zasadzie nieustająca

• Wybór posłów na 9 lat, przy zmianie co 3 lata składu 1/3 posłów

• Art. 69 konst postanawiał, że Kodeks Napoleona będzie prawem cywilnym Ks. Warsz.

• Był to francuski kodeks cywilny opierający się na prawie rzymskim, dawnym prawie francuskim i przepisach z czasów rewolucji.

• Kodeks stwarzał podstawy nowego porządku społecznego opartego na prawach jednostki bez różnic stanowych oraz uzależniał prawa polityczne od posiadanego majątku.

• Z drobnymi zmianami obowiązywał on na terenach polskich do roku 1946

• Zniesione poddaństwo chłopów.

• Odtąd do tych samych sądów co szlachta.

• W każdym powiecie sąd pokoju, departamencie - jeden trybunał cywilny.

• Rada Stanu sądem kasacyjnym.

• Postanowienie o zniesieniu niewoli znosiło tylko poddaństwo osobiste, nie poruszono stosunków majątkowych.

• Rozbudowano administrację skarbową.

• W 1806 utworzono Główną Izbę Obrachunkową, której zadanie polegało na szeroko pojętej kontroli finansowej.

• Ks. podzielono na 6 departamentów - bydgoski, kaliski, łomżyński, płocki, poznański i warszawski i 60 powiatów.

Konst podpisał Napoleon 22 VII 1807.

 

• Wprowadzenie prawa francuskiego wywołało niezadowolenie części działaczy politycznych oraz przedstawicieli Kościoła katolickiego.

• do wzrostu napięcia między Francuzami a Polakami doprowadzały liczne nadużycia ze strony urzędników francuskich oraz wojsk stacjonujących w granicach Księstwa.

• Podtrzymując w Polakach nadzieję na całkowite wyzwolenie ziem polskich Napoleon wymagał coraz większego poświęcenia i zwiększonych świadczeń od Księstwa.

• Wyrazem jego polityki było m.in. nadanie części dóbr ziemskich w Księstwie swoim marszałkom i generałom, które umniejszyły wpływy do skarbu państwa o 20 %;

• oraz sprawa tzw. sum bajońskich, które miał spłacić rząd księstwa (21 milionów franków).

• BAJOŃSKA KONWENCJA, układ zawarty 1808 w Bajonnie (Francja) między rządem Księstwa Warsz. a Napoleonem I; na jej mocy przejęte przez niego wierzytelności prus. (na hipotekach wielkopol. — 43 mln franków) Napoleon odstąpił Księstwu Warsz. za 21 mln franków, płatnych w ciągu 4 lat; sumy te okazały się nieściągalne — stąd określenie: bajońskie sumy — sumy wielkie a nieosiągalne.

• Księstwo zobowiązane było też do wystawienia 30 tys. kontyngentu wojskowego (walczył w Hiszpanii).

• sytuacja polityczna Księstwa Warszawskiego w przeważającym stopniu zależała od położenia i sytuacji Francji.

• Jako jej wierny sojusznik Księstwo narażone było na niebezpieczeństwo wojny z wrogami Francji.

• W 1809 roku Austria wykorzystując niepowodzenia Napoleona w walce z Hiszpanami rozpoczęła wojnę z cesarstwem występując przeciwko Bawarii, Wenecji i Księstwu Warszawskiemu.

• Pierwsze starcie z armią austriacką nastąpiło 19 kwietnia 1809 roku pod Raszynem.

• Mimo zwycięstwa w bitwie głównodowodzący wojskami księstwa ks. Józef Poniatowski postanowił poddać nieprzyjacielowi Warszawę.

• Sam, na czele niewielkiej liczby wojsk (ok. 15 tys.) ruszył w kierunku południowo-wschodnim zajmując Lublin, Zamość, Sandomierz, Lwów, Kraków.

• Wobec tych sukcesów arcyksiążę Ferdynand, głównodowodzący wojskami austriackimi musiał opuścić swoje pozycje by odebrać utracone tereny.

• Rozbicie głównych sił austriackich przez Napoleona pod Wagram (czerwiec) zmusiło Austrię do podpisania pokoju w październiku 1809 roku w Sch*nbrunn.

• Na jego mocy Księstwo Warszawskie zostało powiększone o ziemie trzeciego zaboru austriackiego oraz obwodu zamojskiego o powierzchni 45 tys. km². Podzielono je na cztery departamenty: krakowski, lubelski, radomski i siedlecki.

• Niezadowolenie z traktatu z Austrią ze strony Rosji oraz rosnące sprzeczności między Napoleonem a Aleksandrem (np. w kwestii blokady kontynentalnej) doprowadziły do zaostrzenia stosunków i zerwania rozmów.

• Obie strony rozpoczęły przygotowania do ostatecznej rozprawy z wrogiem.

• Pragnęły też zmobilizować jak największą liczbę sojuszników.

• Wpływy rosyjskie i francuskie krzyżowały się na terenie Księstwa Warszawskiego, ale żadna ze stron nie wyraziła zdecydowanych deklaracji dotyczących przyszłości ziem polskich.

• Sytuacja Napoleona była korzystniejsza, gdyż w wojnie z kolejnym zaborcą większość Polaków widziała zapowiedź odbudowy Polski wraz z zaborami rosyjskimi.

• Wyrazem poparcia dla Napoleona było zwiększenie liczby wojska do 100 tysięcy, budowa umocnień i twierdz.

• Dla pokonania Rosji nad jej granicą Napoleon zgromadził półmilionową armię.

• Wojska polskie w większości rozdzielono do różnych korpusów francuskich pozostawiając pod komendą Poniatowskiego tylko 32 tysiące polskich żołnierzy.

• Wojna, która wybuchła 1812 zakończyła się klęską Napoleona, ale oddziały polskie wsławiły się w niej męstwem i oddaniem. Żołnierze polscy jako jedyni w całej armii walczyli o wyzwolenie swoich ziem i pozostali wierni cesarzowi do końca bowiem widzieli w nim kreatora niepodległej Polski.

• Wojska rosyjskie w pogoni za Napoleonem zajęły w 1813 roku Księstwo Warszawskie i Gdańsk.

• Na kongresie wiedeńskim w latach 1814 - 1815 potwierdzono likwidację Księstwa.

• Mimo klęski Napoleona i załamania się koncepcji odbudowy państwa polskiego z jego pomocą, wysiłek włożony w budowę i organizację Księstwa nie poszedł na marne, gdyż zmusił mocarstwa europejskie do zajęcia się kwestią polską i ustanowienia nowego tworu politycznego - Królestwa Polskiego - czyli tzw. Kongresówki

Geneza konstytucji Królestwa Polskiego

• Z klęski Napoleona Polacy, dzięki staraniom cara rosyjskiego Aleksandra I zdołali zachować część dawnego Księstwa Warszawskiego w postaci Królestwa Polskiego oraz Wolnego Miasta Krakowa.

• Obszar nowego tworu państwowego jakim było Królestwo Polskie sięgał 127 tys km² i był 20% mniejszy od obszaru Księstwa Warszawskiego.

• Zgodnie z ustaleniami wiedeńskimi car nadał 27 listopada 1815 roku Królestwu konstytucję.

• Projekt konstytucji został opracowany przez kilkuosobowe grono polityków z Adamem Jerzym Czartoryskim na czele.

Pierwszym oficjalnym aktem konstytucyjnym były “Zasady Konstytucji Kr. Pol” podpisane przez Alexa I w Wiedniu 25 V 1815.

• Były zwięzłe i skład się z 37 art. Miały stanowić podstawę szczegółową prac konstyt, jak i instrukcję nowego tymczasowego rządu w kraju.

• Autorem ich był prawdopodobnie Adam Czartoryski.

• W Wiedniu Alex I powołał Komitet Konstytucyjny z przewodniczącym Tomaszem Ostrowskim.

• Podstawą dalszych prac nad konstytucją stał się projekt, który 26 VII 1815 przedstawił Ludwik Plater.

• Nazywało się to Ustawa Konstytucyjna Kr. Polsk (438 art.).

• podkreślała jak największą samodzielność KP - osobna koronacja w W-wie, obywatelstwo polskie.

• konstytucja weszła w życie ostatecznie 24 XII 1815.

 

Konstytucja Królestwa Polskiego

• 165 art. w 7 tytułach:

• stosunki polit Kr,

• Zaręczenia ogólne,

• O Rządzie,

• O reprezentacji narodowej,

• O sądownictwie,

• O sile zbrojnej

• i Urządzenia Ogólne.

• bez zapisów o zasadzie suwerenności ludu i trójpodziale władzy

Podział zbliżony do projektu Ludwika Platera.

• 13 II 1825 konstytucja została uzupełniona przez Alexa o tzw. Art. Dodatkowy.

• Art. ten wprowadzał niejawność obrad sejmowych. - wynik działalności Kaliszan

• Konst 1815 była bardziej liberalna i narodowa od konst Ks. Warsz, ale mniej demokratyczna - uprzywilejowanie szlachty.

• Ważne było proklamowanie konstytucyjnej odpowiedzialności ministrów przed sejmem co zdawało się nadawać Królestwu charakter monarchii konst.

• Ustrój społeczny - równość w prawach obywatelskich, ale bez równości w obliczu prawa. Uprzywilejowanie szlachty. Nic o chłopach.

• Ustrój polit. i admin. - związek królestwa z Cesarstwem Ros.

• Na zawsze połączone z ces, polit zewn w ręku Rosji.

• KP nie brało udziału w wojnach Ros, nie było stroną traktatów.

• Wojsko opłacane przez KP.

• Wojsko pol nie mogło być za granicami Europy.

• Wojska ros mogą być w KP.

• Władza wykonaw w rękach króla

• rząd w osobie króla.

• Monarcha nie ponosił odpowiedzialności,

• władał wojskiem,

• dochodami państwa zgodnie z budżetem,

• obsadzał urzędy państw, kościelne,

• akty króla wymagały kontrasygnaty odpow ministra.

• Właściwą władzę wykonawczą miał sprawować król, a w praktyce „kongresówki” namiestnik wraz z Radą Administracyjną, na której czele stał.

• Rada składała się z ministrów

• Podzielono ją na 5 komisji rządowych: Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, Sprawiedliwości, Spraw Wewnętrznych, Wojny, Przychodów i Skarbu.

• W skład każdej komisji wchodził minister i kilku radców stanu.

• Decyzje podejmowano kolegialnie

• Władzę ustawodawczą oddano w ręce dwuizbowego sejmu.

• Sejm składał się z senatu i izby poselskiej.

• W izbie poselskiej mieli zasiadać posłowie (77 osób wybranych na sejmikach szlacheckich) oraz deputowani (51 osób wybranych na zgromadzeniach gminnych. - 128 członków

• Sejm Królestwa miał jednak trochę większe uprawnienia niż sejm Księstwa, zbierał się co dwa lata na 30 dniowe sesje (zamiast 15) i podejmować uchwały we wszystkich przedstawionych przez króla sprawach.

• Król miał prawo odmowy potwierdzenia uchwalonego prawa.

• Obrady sejmu miały być jawne.

• Prawo wyborcze otrzymali właściciele ziemi, warsztatów, manufaktur, kupcy, o ile posiadali majątek co najmniej 10 tys. złotych; inteligencja (artyści, nauczyciele, urzędnicy, duchowieństwo świeckie). Na podstawie konstytucji pełne prawa wyborcze posiadało 100 tys. osób, czyli 2,5 % ludności (we Francji - 0,3 %).

• Senat

• Książęta

• Biskupi

• Wojewodowie

• Kasztelanowie

• Wszyscy dożywotnio mianowani przez króla

• Nie więcej niż 64 członków

• Sądownictwo - niepodległe, 2 pierwsze instancje wybierane następne dożywotnio

• Wojsko narodowe - wojsko czynne i w razie potrzeby milicja, ilość w zależności od budżetu, zależało od króla.

• Namiestnikiem od 1826 (+) gen. Józef Zajączek - całkowicie podporządkowany Aleksowi. 

Opozycja Królestwa Polskiego

• Przeciwko łamaniu praw i swobód występowała opozycja.

• Ugrupowania opozycyjne miały różne formy działalności, do najważniejszych z nich należały: umiarkowane ugrupowanie ks. Adama Czartoryskiego, które starało się przeciwstawić urzędnikom cesarskim przez osobiste kontakty z carem. Przestało ono odgrywać większa rolę po 1823 roku, kiedy to Czartoryski popadł w niełaskę.

• Liberalna opozycja posłów ziemiańskich pod kierownictwem braci Niemojowskich tzw. Kaliszanie, starała się walczyć z nadużyciami na forum sejmowym.

• Inną formę opozycji przyjęły tajne związki, stowarzyszenia, które zawiązywały spiski antyrosyjskie

Tajne związki w Królestwie Polskim

Kilkadziesiąt zw. młodzieżowych kilku osobowe. 1817 XII w W-wie PANTA KOINA (wszystko wspólne) - związek przyjaciół. Pomoc wzajemna, przyjaźń i zabawa. Rozstrzygano potem także kwestie polityczno - poł. sprawa chłopska najważniejsza, hasło równości klasowej. (ok. 20 czł).

1820 Zw. Wolnych Polaków (tajna org.) - Heltman, Krępowiecki, Kozłowski. Wzorowany na masonerii, cel - wskrzeszenie ojczyzny i walka z tyranią. W Wilnie na uniwerku m.in. Towarzystwo Szubrawców -postulowało rozwój oświaty, gospodarczy rozwój itp. pod ich wpływem Zan i Mickiewicz Towarzystwo Filomatów. Tzw. związki literackie wykryte są w 1823.

Wolnomularstwo narodowe - zał. W. Łukasiński, do tajnej działalności wykorzystał popierany przez ces ruch masoński. Tajan organizacja od chwili rozłamu w Loży. Członków łączyła wspólna służba wojskowa i udział w walce o niepodległość za Napoleona. Celem - utrzymanie narodowości i pomoc wzajemna. J. Szreder, Fr. Kozakowski i Łukasiński zał. MN 3 V 1819. Mieli krzewić ducha narodowego. Na bazie WN powstało

Towarzystwo Patriotyczne - gen Prądzyński, Umiński zał. 3 V 1821. Kniaziewicz i Chłopicki nie dają wiążącej odpowiedzi na naczelnika więc Łukasiński naczelnikiem. Oparto się na byłych czł WM.. Na skutek różnych donosów czł. zostali aresztowani Łukasiński sypie, podobno powiązania z Dekabrystami. 1827 Mikołaj powołuje Sąd sejmowy aby sądzić konspiratorów. W maju 1828 sąd wydał bardzo łagodne wyroki, część nawet uniewinnił, Konstanty i Nowosilcow zaskoczeni. Mikołaj zatwierdził wyrok 8 III 1829 ale udzielił sądowi surowej nagany.

Sytuacja przed powstaniem

Królestwo Polskie utworzone w 1815 roku było połączone unią personalną z panującą w Cesarstwie Rosyjskim dynastią Romanowów.

• Car był równocześnie koronowany w Warszawie na króla polskiego, a nadana przez niego konstytucja, oddzielne wojsko, administracja, szkolnictwo gwarantowały pewną niezależność.

• Pod koniec trzeciej dekady XIX stulecia w Królestwie coraz powszechniejsze stały się naruszenia konstytucji i prawa przez cara Mikołaja I i jego urzędników,

• władca nie zwoływał sejmu,

• działała cenzura

• i tajna policja.

• Skutkiem tego był znaczny wzrost niezadowolenia Polaków.

Zorganizowana już wcześniej opozycja sejmowa

• Kaliszanie, opozycja kaliska,

• liberalni działacze szlacheccy z zachodnich terenów Królestwa Polskiego (głównie z Kaliskiego),

• działający w latach 1820-1831.

• Występowali w obronie konstytucji i swobód obywatelskich, dążyli do przeprowadzenia reform gospodarczych i społecznych.

• Na sejmie w 1820 wystąpili z krytyką rządu Aleksandra I, nie dopuszczając do uchwalenia rządowych projektów Kodeksu Postępowania Karnego oraz Statutu Organicznego Senatu.

• W odwecie Aleksander I zarządził tajność obrad sejmu 1825, nie dopuścił do udziału w obradach przywódców kaliszan

• Kaliszanie odegrali znaczącą rolę w powstaniu listopadowym wchodząc w skład Rządu Narodowego.

i tajne związki

• Towarzystwo Patriotyczne,

• organizacja powstała z inicjatywy uczestników sprzysiężenia P. Wysockiego (m.in. M. Mochnackiego, L. Nabielaka, K. Bronikowskiego).

• Domagało się aktywizacji działań wojskowych i przekształcenia Rady Administracyjnej w Rząd Narodowy.

• Utworzone 1 grudnia 1830 pod nazwą Klub Patriotyczny,

• 4 grudnia rozwiązane przez konserwatywne, związane z kołami arystokracji władze powstańcze.

• 19 stycznia 1831 wznowiło działalność pod przewodnictwem J. Lelewela.

• 25 stycznia pod naciskiem manifestacji zorganizowanych przez Towarzystwo Patriotyczne sejm uchwalił detronizację Mikołaja I.

• Towarzystwo domagało się wzmożenia działań zbrojnych, za podstawowy cel uważało wywalczenie niepodległości Polski w granicach z 1772.

• Nie miało sprecyzowanego programu polityczno-społecznego,

• W okresie kryzysu militarnego Powstania Listopadowego opowiadało się za kontynuacją walki z Rosją, organizując masowe demonstracje w Warszawie.

• W czasie jednej z nich, 15 sierpnia 1831, doszło do samosądu na szpiegach i dawnych generałach wielkiego księcia Konstantego.

• Niepokoje te dały podstawę do likwidacji Towarzystwa Patriotycznego 17 sierpnia przez dyktatora powstania, generała Jana Krukowieckiego.

działały coraz intensywniej.

W tej atmosferze w 1828 roku podporucznik Piotr Wysocki - podchorąży warszawskiej Szkoły Podchorążych Piechoty zorganizował wśród uczniów tajne sprzysiężenie.

• Miało ono na celu zbrojną walkę o odzyskanie niepodległości.

• W tym czasie na arenie międzynarodowej dochodziło do wielu zmian mających wpływ także na sytuacje w kraju.

• Odzyskanie przez Grecję niepodległości (1829),

• wybuch rewolucji we Francji (lipiec 1830),

• powstanie narodowe Belgów (sierpień 1830)

• wzmogły nastroje niepodległościowe w Królestwie Polskim.

• Do tego dołączyły się skutki kryzysu gospodarczego,

• wzrost niezadowolenia w armii (między innymi ze względu na osobę dowódcy - wielkiego księcia Konstantego Pawłowicza - brata cara Mikołaja I)

• oraz wszechobecny duch romantyzmu.

Fakt, iż carska tajna policja wpadła na trop sprzysiężenia podchorążych jak i pogłoski o zamiarze wysłania armii Królestwa Polskiego do tłumienia ruchów rewolucyjnych we Francji i w Belgii przyspieszyły wybuch powstania.

• Należy nadmienić, że spiskowcy przez cały czas swojej działalności nie posiadali koniecznego dalekosiężnego planu działań.

Noc Listopadowa

Wieczorem 29 listopada 1830 o 18.00 grupa cywilnych spiskowców współpracujących z podchorążymi rozpoczęła akcję powstańczą atakiem na Belweder - siedzibę rosyjskiego dowódcy armii polskiej.

• Pd. - Piotr Wysocki

• Pn. - Piotr Urbański

• Centrum - Józef Zaliwski

• Inne oddziały miały za zadanie zajęcie koszar rosyjskich i rozbrojenie znajdujących się tam żołnierzy.

• Sygnałem dla całej Warszawy o rozpoczęciu działań miało być podpalenie browaru na Solcu - budynku znajdującego się w bezpośredniej bliskości koszar jazdy rosyjskiej.

• Nieszczęśliwym zrządzeniem losu siedziba Rosjan nie zajęła się ogniem.

• Mimo to działania kontynuowano.

• Grupa belwederczyków pod dowództwem Ludwika Nabielaka i Seweryna Goszczyńskiego miała na celu złapanie lub zgładzenie znienawidzonego wielkiego księcia Konstantego.

• Plan ten się nie powiódł.

• Konstantego bronili adiutanci, którzy wcześniej składali mu przysięgę wierności.

• Zdołał się on ukryć i nocą przedostać do oddziałów rosyjskich.

• Wówczas podchorążowie prowadzeni przez Piotra Wysockiego połączyli się z grupą cywili, przebili pierścień kawalerii rosyjskiej na Placu Trzech Krzyży i razem rozpoczęli przemarsz ulicami miasta.

• Wcześniej młodzi oficerowie nie uzyskali też poparcia ze strony wszystkich dowódców oddziałów polskich, których dowództwo przyjęło postawę obojętną, a nawet wrogą wobec działań powstańczych.

• Niektórzy z generałów zapłacili za to życiem (gen. Potocki) - w sumie 6

• Tej nocy pełnej dramatycznych wydarzeń obowiązywała zasada, że kto nie z nami, ten przeciwko nam.

• Grupa młodych patriotów szła Nowym Światem, Krakowskim Przedmieściem do centrum Warszawy z okrzykiem na ustach: Do broni!

• Jednak ich wołanie pozostawało bez odzewu ze strony mieszkańców stolicy.

• Losy powstania odmienił lud Starego Miasta i Powiśla.

• Rzemieślnicy, robotnicy, urzędnicy, ludzie wolnych zawodów, księża, sprzedawcy sklepowi i służba domowa tłumnie wylegali na ulice i ruszyli wraz z żołnierzami 4 pułku piechoty liniowej (czwartacy) pod Arsenał.

• Ludzie ci sforsowali wrota starej warszawskiej zbrojowni, aby zdobyć broń. W wyniku starć ulicznych 30 listopada stolica była wolna.

• Wielki Książę postanowił nie interweniować.

• Wojska rosyjskie oraz jednostki polskie wierne Konstantemu wycofały się z miasta w kierunku Wierzbna.

Rozwój powstania

Młodzi organizatorzy nie wyłonili ze swojego grona władzy powstańczej.

• Liczyli na to, że starsi, bardziej doświadczeni politycy (arystokracja) i wojskowi przejmą kontrolę i dalej poprowadzą rewolucję.

• Były to rachuby w dużym stopniu błędne, co pokazała dalsza nieudolność dowódców powstania.

Dotychczasowa Rada Administracyjna - prezes Rady Walenty Sobolewski, poza nim Ksawer Drucki - Lubecki, ks. Adam Czrtoryski i Julian Ursyn Niemcewicz(centralny organ rządowy Królestwa Polskiego), która do swojego składu dołączyła kilku nowych członków, w tym Joachima Lelewela, przekształciła się w Rząd Tymczasowy.

• Nowa władza 5 grudnia 1830 roku powierzyła dyktaturę generałowi Józefowi Chłopickiemu.

• Miał on sprawować naczelne dowództwo nad wojskiem orz wspólnie z sejmem nadzorować prowadzenie działań wojennych.

• Generał Chłopicki rozpoczął urzędowanie od wysłania do Petersburga ministra Franciszka Ksawerego Druckiego-Lubeckiego i posła Jana Jezierskiego w celu rozpoczęcia pertraktacji z carem Mikołajem I.

• Wkrótce zostało odtworzone Towarzystwo Patriotyczne - prezes Joachim Lelewel

• Nasilające się nastroje niepodległościowe zmusiły sejm do ogłoszenia 18 grudnia 1830 roku powstania narodowego. - Chłopicki złożył urząd ale Sejm mu go oddał - tzw. II dyktatura Chłopickiego

• Jednak postawa ugodowa władz doprowadziła do braku jakichkolwiek działań militarnych, a próby rozbudowy sił i rozpoczęcia operacji wojskowych były skutecznie sabotowane przez dyktatora.

• W połowie stycznia nadeszła odpowiedź od cara, żeby Polacy zdali się na jego łaskę lub niełaskę.

• Na skutek tego Józef Chłopicki podał się do dymisji.

• Jego następcą został Michał Radziwiłł.

• Pod naciskiem Towarzystwa Patriotycznego oraz manifestacji 25 stycznia 1831 roku sejm zdetronizował cara co było równoznaczne z wypowiedzeniem wojny.

• 29 stycznia został powołany Rząd Narodowy z prezesem Adamem Czartoryskim na czele.

Wojna polsko-rosyjska

W celu stłumienia powstania car skierował 115-tysięczną armię pod dowództwem Iwana Dybicza, która 5 lutego przekroczyła granicę Królestwa Polskiego.

• Do pierwszego starcia doszło pod Stoczkiem - korpus kawalerii generała Józefa Dwernickiego odniósł zwycięstwo nad częścią wojsk rosyjskich.

• Następnie stoczono potyczki pod Dobrem, Wawrem i Białołęką.

• Mimo umiejętnego opóźniania marszu potężna armia rosyjska parła na Warszawę.

• 25 lutego 1831 roku doszło do bitwy pod Grochowem. Wojsko polskie w sile 40 tysięcy żołnierzy podjęło decydującą bitwę z siłami rosyjskimi liczącymi 60 tysięcy ludzi.

• Walki trwały cały dzień, a żołnierze polscy niejednokrotnie odznaczali się męstwem i odwagą.

• W czasie krwawej bitwy poważnie ranny został faktyczny głównodowodzący sił powstańczych - generał Józef Chłopicki, który po tym wydarzeniu ostatecznie wycofał się z udziału w wojnie.

• W wyniku ciężkich walk obie strony wycofały się. Polacy skierowali się do Warszawy, a armia Dybicza przesunęła swoje główne siły na południe.

• Należy nadmienić, że starcie to mogło zostać rozstrzygnięta na naszą korzyść gdyby nie niesubordynacja niektórych polskich oficerów.

• Po bitwie grochowskiej sejm mianował dyktatorem generała Jana Skrzyneckiego.

• Ten pod naciskiem rządu niechętnie rozpoczął realizację planu młodego i zdolnego generała Ignacego Prądzyńskiego.

• Realizując ten znakomity plan działań zaczepnych wojska powstańcze pobiły siły rosyjskie pod Dębem Wielkim (31 marca) i pod Iganiami (10 kwietnia).

• Nowy schemat działań podobnie jak poprzednio został narzucony naczelnemu wodzowi w maju, gdyż ten nie wykazywał żadnej własnej inicjatywy.

• Generał Skrzynecki wykonywał nowy plan z ociąganiem i nieudolnie w skutek czego główny trzon wojsk polskich znalazł się 26 maja pod Ostrołęką.

• Tam też zaatakowały wojska rosyjskie. Doszło do niemalże całkowitego pogromu armii powstańczej.

• Wsławił się w tej bitwie jedynie generał Józef Bem.

Działania na Litwie i Ukrainie rozpoczęły się dosyć późno, bo dopiero w wiosną 1831 roku.

• Miały one głównie charakter partyzancki utrudniający działania wojsk rosyjskich.

• W ramach wzmocnienia sił polskich na Litwę zostały wysłane regularne oddziały pod dowództwem generałów Dezyderego Chłapowskiego i Antoniego Giełguda.

• Jednostki te prowadziły działania do połowy lipca 1831, kiedy to ostatecznie zostały pokonane, zmuszone do przekroczenia granicy pruskiej i złożenia broni.

• Korpusem polskim na Ukrainie dowodził generał Dwernicki.

• Siły te przekroczyły granicę Austrii i złożyły broń 27 kwietnia.

W czerwcu 1831 zmarłego na cholerę Iwana Dybicza zastąpił Iwan Paskiewicz.

• Przy zupełnej bezczynności generała Skrzyneckiego przeprawił on swoje siły przez Wisłę i natarł od strony Sochaczewa.

• Po fali manifestacji 11 sierpnia sejm pozbawił dowództwa generała Skrzyneckiego i powierzył je generałowi Janowi Krukowieckiemu - człowiekowi, który zdawał się umieć rządzić silną ręką i potrafić wyprowadzić powstanie z ciężkiej sytuacji.

• Nowo mianowany dyktator zamiast przygotować stolicę do obrony rozpoczął urzędowanie od rozliczenia się z uczestnikami manifestacji w Warszawie.

• 6 września armia rosyjska rozpoczęła uderzenie na nieumocnione miasto od zachodu.

• Przez cały czas z rozkazu dyktatora prowadzono rozmowy ze stroną rosyjską na temat kapitulacji i zakończenia wojny.

• 7 września sejm odebrał generałowi Krukowieckiemu władzę, ale na ratunek stolicy było już za późno.

• W nocy z 7 na 8 września zapadła decyzja o kapitulacji miasta.

• Wojsko polskie przeszło na prawy brzeg Wisły i udało się w kierunku Modlina.

Zakończenie walk

W momencie upadku stolicy siły polskie na całym obszarze państwa były dość znaczne - wynosiły 60 tysięcy ludzi.

• Zabrakło już jednak woli walki.

• Generalicja nie chciała kontynuować wojny.

• W Modlinie wybrany został ostatni dyktator Powstania Listopadowego generał Maciej Rybiński.

• Jego jedynym celem było przeprowadzenie rozmów o definitywnej kapitulacji.

• 5 października korpus Rybińskiego wraz z większością członków rządu i sejmu oraz wieloma politykami przekroczyli granicę Pruską.

• Wojsko złożyło broń.

• Dwie ostatnie twierdze poddały się - Modlin (7 października) i Zamość (21 października).

Następstwa powstania

Następstwem klęski Powstania Listopadowego było przede wszystkim zaostrzenie polityki zaborców rosyjskich wobec Polaków.

• Car odebrał konstytucję z 1815 roku, zlikwidowano sejm Królestwa, wojsko polskie i odrębną koronację w Warszawie, a przez to unię personalną.

• Pozostawiono barierę celną, która została zniesiona dopiero w 1850 roku.

• W 1833 roku władca zarządził stan wojenny na okres 25 lat.

• Namiestnikiem Królestwa Polskiego został feldmarszałek Iwan Paskiewicz, a administracja została przekazane w ręce rosyjskich urzędników i dowódców wojskowych.

• Zlikwidowano uniwersytet warszawski oraz rozpoczęto rusyfikację szkolnictwa.

• Car wydał w 1832 roku Statut Organiczny jako dokument zastępujący konstytucję i ograniczający autonomię Królestwa Polskiego.

• Większość politycznych i wojskowych przywódców powstania (około 10 tysięcy ludzi) po jego klęsce udało się na emigrację (Wielka Emigracja).

• Ich majątki były natychmiastowo konfiskowane.

• Pozostających w kraju wcielano do armii rosyjskiej, zsyłano na Kaukaz lub na Syberię.

• W latach 1832-1834 na wzgórzach w pobliżu Warszawy wybudowano cytadelę mającą w przyszłości utrzymywać spokój wśród mieszkańców stolicy.

Znaczenie powstania

Powstanie Listopadowe trwające ponad 10 miesięcy było jednym z większych zrywów narodowościowych w historii Polski.

• Wymierzone ono było przeciw największej potędze militarnej Europy - Rosji.

• Polacy mimo braku potrzebnych środków, zdecydowanie mniejszej armii i słabszej gospodarce wielokrotnie toczyli zwycięskie walki z żołnierzami carskimi.

• Polaków z wszystkich zaborów jednoczyła myśl o wspólnej walce i ponownej niepodległości.

• Przez ten czas Polska była niezależnym państwem, które zmusiło Rosję do zaangażowania wszelkich sił w stłumienie rebelii.

• Powstanie wywołali w obronie łamanej konstytucji młodzi szlacheccy patrioci, nie mieli co prawda planu działań, ale mieli to, czego zabrakło najwyższym oficerom - wiarę w zwycięstwo.

• Do klęski przyczyniła się nie tylko słabość Królestwa Polskiego wobec potęgi państwa carów, ale przede wszystkim nieudolność najwyższych dowódców i polityków.

• Istotnym czynnikiem był też brak rozwiązania kwestii chłopskiej. Walka ta pokazała całej Europie, że Polacy jako naród ciągle istnieją i nadal należy się z nimi liczyć.

• Powstanie Listopadowe miało również decydujące znaczenie pod względem ratowania rewolucji we Francji i w Belgii.

• Uniemożliwiło ono zbrojną interwencję Rosji w obronie starego ładu w Europie Zachodniej.

• Powstanie Listopadowe było wielką szansą dla narodu polskiego, niestety szansą zaprzepaszczoną przez nas samych.

WIELKA EMIGRACJA

Szacuje się, ze po upadku powstania na emigracje udało się około 8-9 000 ludzi. Do roku 1862 liczba ich wzrosła do około 20 000.

• Główne kierunki to Francja, Anglia, Szwajcaria, Belgia, Turcja - Adampol. i Stany Zjednoczone

• 2/3 do Francji

• ¾ to szlachta

• od samego początku emigracja była bardzo zróżnicowana politycznie

Komitet Tymczasowy Emigracji

• został zorganizowany z inicjatywy „Kaliszan” (Bonawentura Niemojewski) 6 listopada 1831

• rozwiązany po powołaniu przez członków Towarzystwa Patriotycznego (15 grudzień 1831) Komitetu Narodowego Polskiego na czele z Lelewelem.

• Teoria „pierwotnego gminowładztwa” z prac historycznych Lelewela nie znalazła jednak odzwierciedlenia w jego działalności politycznej, w której dystansował się od radykalnych rozwiązań - stając na pozycjach umiarkowanego centrum politycznego.

Hotel Lambert - przywódca książę Adam Czartoryski - prawicowcy

- nazwa od Hotelu, który Czartoryski zakupił w 1843 roku

• przyszła Polska to monarchia konstytucyjna

• szlachta miała utrzymać dominującą pozycję

• miano dokonać oczynszowania chłopów

• uzyskanie niepodległości wiązano z wykorzystaniem konfliktu zbrojnego między zaborcami

• wydawali gazety - Kraj i Emigracja, Kronika Emigracji Polskiej

• Obok działalności politycznej obóz ten prowadził działalność dobroczynną, kierował i wspierał finansowo organizacje naukowe i literackie:

• Biblioteka Polska w Paryżu (1839),

• Towarzystwo Literackie Polskie (1832) przekształcone w Towarzystwo Historyczno-Literackie.

• Wspierał rozwój kultury polskiej poprzez pomoc dla przebywających na emigracji wybitnych twórców - Mickiewicza, Szopena, Słowackiego

Komitet Narodowy Polski - przywódca Joachim Lelewel

• od 15 XII 1835 roku

• Przetrwał tylko rok - na polecenie Francuzów Komitet opuścił Paryż i uległ samorozwiązaniu pretekstem stała się odezwa KNP - Do braci Rosjan

• odrodzone państwo miało być republiką o ustroju demokratyczno - parlamentarnym

• uwłaszczenie chłopów bez możliwości wykupu ziemi

• uzyskanie niepodległości wiązano z powstaniem we wszystkich zaborach w powiązaniu z powstaniem w Europie

• walczyć miały wszystkie klasy pod kierownictwem szlachty

Towarzystwo Demokratyczne Polskie - przywódcy Ludwik Mierosławski i Władysław Heltman

• Towarzystwo Demokratyczne Polskie powstało 16 marca 1832 w wyniku odejścia z KNP kilkunastu radykałów (Tadeusz Krępowiecki, Jan Nepomucen Janowski, ks. Kazimierz Aleksander Pułaski).

• Następnego dnia - 17 marca - wydano tzw Mały Manifest TDP, w którym:

• potępiono szlacheckich przywódców powstania listopadowego za stanowy egoizm,

• stwierdzono potrzebę pozyskania dla walki o wolność Polski postępowych sil Europy,

• roztoczono utopijną wizję „wspólnej dla wszystkich ziemi i jej owoców”.

• W nieco późniejszej odezwie „Do obywateli żołnierzy” ogłoszono hasło nadania chłopom na własność użytkowanej przez nich ziemi

• odrodzone państwo miało być republiką o ustroju demokratyczno - parlamentarnym

• równość ludzi wobec prawa

• chłopi mieli otrzymać na własność użytkowaną przez siebie ziemię

• uzyskanie niepodległości wiązano z ogólnonarodowym powstaniem, kierowanym przez szlachtę

• Gazeta - Demokrata Polski

• Rozwiązane w roku 1862

Usuwanie z TDP członków o poglądach zbyt radykalnych (Pułaski w 1832, Krępowiecki w 1833, Worcell w 1835) doprowadziło do zmiany układu sił w kierownictwie organizacji.

• Konsekwencją było przejęcie władzy przez grupę skupioną wokół Wiktora Heltmana.

• 4 grudnia 1836 wydają oni Wielki Manifest.

• Zawarte w nim postanowienia przeformułowują program TDP w duchu demokratyczno-burżuazyjnym:

• złagodzono zarzuty przeciw szlachcie - dostrzegając w niej obok ludu uczestnika w przyszłym wyzwoleniu kraju,

• zapowiedziano nieodpłatne uwłaszczenie chłopów - użytkowników.

• Polska miała stać się republiką w przedrozbiorowych granicach.

Gromady Ludu Polskiego - oderwane od TDP - przywódca Stanisław Worcell

• powstały w X 1835 roku w Wielkiej Brytanii

• Gromada Grudziąż, Humań i Praga

• odrodzone państwo miało być republiką ludową opartą o zasady socjalizmu utopijnego

• społeczeństwo bezklasowe - rządy ludu

• ziemia i wszystkie środki produkcji miały być własnością całego społeczeństwa

• uzyskanie niepodległości wiązano z rewolucją ludową połączoną z likwidacją feudalizmu

• po wybuchu powstania krakowskiego 1846 nastąpiło rozwiązanie Gromad. Część członków ponownie przystąpiła do TDP, część zaś udała się an dalszą emigrację do USA

Namiot Polski - powstał w 1832 roku i przetrwał tylko rok

• masoni

Młoda Polska

• w Szwajcarii leleweliści nawiązują kontakty z emigracją włoską („Młode Włochy” Józefa Mazziniego).

• Konsekwencją tych kontaktów było założenie przez przywódców emigracji polskiej, włoskiej i niemieckiej „Młodej Europy”, w skład której weszła powstała 12 maja 1834 pod przywództwem Lelewela „Młoda Polska”.

• Program tej organizacji - o charakterze kadrowym

• - oparto na zasadach republikańsko-demokratycznych,

• pomijając całkowicie kwestię reform społecznych.

• Kontakty z krajem utrzymywano poprzez emisariuszy (Szymon Konarski).

• „Młoda Polska” zaprzestała działalności w 1838.

• Część jej członków przystąpiła do Towarzystwa Demokratycznego Polskiego (sam Lelewel dopiero w 1846)

Próba zjednoczenia emigracji

• 1837 rok - tworzy się Zjednoczenie Emigracji Polskiej

• na czele Joachim Lelewel

• grupa środka pomiędzy TDP i Hotelem Lambert

• w 1846 roku przestało istnieć po ostrych sporach wewnętrznych

Socjalizm Utopijny

• 1842 rok Świętosławski ogłosił broszurę Ustawy Kościoła Powszechnego

• zjednoczenie całej ludzkości pod władzą namiestnika Chrystusa i 12 apostołów

• powszechna równość i sprawiedliwość

• język polski - językiem międzynarodowym

Działalność Wielkiej Emigracji nie zamykała się w dziedzinie politycznej. Ich działalność zmierzała również do tworzenia organizacji spiskowych:

• Zemsta ludu - związana z działalnością Lelewela

• Stowarzyszenie Ludu Polskiego - związane z działalnością Szymona Konarskiego

• Związek Chłopski - związany z działalnością Piotra Ściegiennego

• Związek Narodu Polskiego - związany z działalnością Edwarda Dembowskiego

• Związek Plebejuszy - związany z działalnością Walentego Stefańskiego

REWOLUCJA KRAKOWSKA 1846

Miała być jednym z elementów trójzaborowego powstania według planów Ludwika Mierosławskiego, który od 1845 roku działał w Poznaniu

• planowano opanować twierdze w zaborach pruskim i austriackim, skąd miało ruszyć uderzenie na królestwo Polskie

• naczelnym dowódcą miał być Ludwik Mierosławski

• termin ustalono na 21 - 22 lutego 1846 roku

Plany powstańców zostały zdradzone władzom pruskim przez hrabiego Ponińskiego

• w wyniku aresztowań zatrzymano około 70 osób, w tym Mierosławskiego

• pomimo tego 18 II powstańcy zaatakowali Tarnów (bez powodzenia);

• 19 II rozpoczęło się powstanie chłopskie, któremu przewodził Jakub Szela spod JAsła

• jednocześnie wojska austr. wkroczyły do Krakowa;

• 21 II powstańcy zaatakowali w Krakowie wojsko austr generała Collina; który następnego dnia opuścił miasto.

• Ukonstytuował się Rząd Narodowy

• Jan Tyssowski

• Ludwik Gorzkowski

• Aleksander Grzegorzewski

• który w manifeście z 22 II wzywał naród pol. do ogólnego powstania,

• znosił różnice stanowe i wszelkie powinności chłopskie

• zapowiadał nadanie ziemi tym bezrolnym chłopom, którzy wezmą udział w powstaniu narodowym

• Jan Tyssowski odsunął od władzy pozostałych członków Rządu i ogłosił się dyktatorem

• czołową rolę jako sekretarz dyktatora odegrał Edward Dembowski;

• zabiegi Dembowskiego zmierzające do pozyskania chłopów nie powiodły się;

• zginął on 27 II od kul austriackich , gdy szedł na czele procesji mającej nawiązać kontakt z chłopami podburzonymi przez władze austriackie przeciwko szlachcie;

• 26 II pod Gdowem poniósł klęskę oddział powstańczy A. Suchorzewskiego.

• Wydarzenia te przyczyniły się do upadku rewolucji krakowskiej i prób powstańczych w zaborze austr.;

• 2 III Tyssowski złożył władzę, a 4 III, wraz z oddziałem, broń na granicy prus.;

• 16 XI Rzeczpospolita Krak. została wcielona do Austrii.

• Rewolucja krakowska łączyła walkę o niepodległość z postulatami rewolucji agrarnej- dzięki czemu udało się znaleźć sposób na pozyskanie chłpów do walki z zaborcami

Epizodem powstania krakowskiego było powstanie chochołowskie

• 300 górali pod dowództwem Jana Andrusikiewicza chciało dołączy do postwania krakowskiego

• po tym jak ich dowódca został ranny złożyli broń

WIOSNA LUDÓW NA ZIEMIACH POLSKICH 1848

Najżywszym echem odbiła się w zaborze pruskim: w Wielkopolsce powstanie, na Śląsku ruch chłopski przeciw regulacjom i ożywienie się ruchu narodowego (m.in. walka o język polski), na Pomorzu Gdańskim i Mazurach walka o szkołę polską; w zaborze austriackim wystąpienia zbrojne w Krakowie (Komitet Narodowy) i Lwowie (Centralna Rada Narodowa), stłumione przez wojska austriackie; w zaborze rosyjskim władze nie dopuściły do żadnych wystąpień.

1847 - Antoni Babiński - emisariusz Towarzystwa Demokratycznego Polskiego został aresztowany i stracony w lutym tegoż roku w Poznaniu

• nasiliło to ruch niepodległościowy

POWSTANIE WIELKOPOLSKIE 1848

zwane też poznańskim, wybuchło w III 1848, związane z Wiosną Ludów; utworzenie Komitetu Narodowego Poznańskiego 20 III z inicjatywy Walentego Stefańskiego oraz oddziałów wojskowych na prowincji z inicjatywy Wydziału Wojennego Komitetu Narodowego, na czele którego stał Ludwik Mierosławski;

• liczny udział chłopów;

• Mierosławski chciał rokowań i odrzucenia haseł niepodległości , nie chciał też przerzucić powstania do Królestwa ponieważ tam nastroje niepodległościowe były marne i nic nie zapowiadało, że ludność Królestwa poprze powstanie.

• Dochodzi do podpisania umowy w Jarosławcu - 14 IV - gen. Willisen zgadza się na reorganizację prowincji w zamian za rozbrojenie kosynierów

• Umowę złamano 29 IV Prusacy uderzyli na Książ i rozbili tamtejsze oddziały

• 30 IV Polacy uderzyli i zwyciężyli pod Miłosławiem, potem dodatkowo również 2 V pod Sokołowem

W 1848 roku parlament frankfurcki uchwalił wcielenie większej części Wielkiego Księstwa Poznańskiego do Rzeszy, nie doszło jednak do tego i jedność prowincji poznańskiej została utrzymana

1863 - powstanie styczniowe

Wiosna posewastopolska

Po przegranej przez Rosję wojnie krymskiej (1853-1856) na jej terenach nastąpiła tak zwana wiosna "posewastopolska".

• Car zezwolił na przeprowadzenie reform sądownictwa i ekonomicznych.

• Do Królestwa Polskiego wracali zesłańcy z Syberii, uwięzieni tam ze względów politycznych.

• Młodzi ludzie zaczęli tworzyć nowe, tajne koła patriotyczne.

• Ich członkowie uczestniczyli w pokojowych manifestacjach krwawo tłumionych przez wojsko carskie.

• W społeczeństwie wzmagały się nastroje niepodległościowe.

• Ukaz carski z 1861 roku o uwłaszczeniu chłopów rosyjskich nie dotyczył ziem Królestwa Polskiego.

• Powodowało to wzrost niezadowolenia i oporu wśród chłopów na tych terenach.

• Car Aleksander II w celu złagodzenia nastrojów powoływał na wysokie stanowisko Aleksandra Wielopolskiego - zdecydowanego zwolennika współpracy z Rosją.

• Został on naczelnikiem Rządu Cywilnego.

• Będąc na tym stanowisku doprowadził do otwarcia w Warszawie Szkoły Głównej - uczelni o statusie uniwersyteckim.

• Swoją koncepcją współpracy z caratem zrażał sobie rodaków.
  

W okresie przedpowstaniowym, pod wpływem wydarzeń w Europie i w kraju, uformowały się dwa obozy polityczne: Czerwonych i Białych.

• Czerwoni

• byli zwolennikami pełnej niepodległości Polski, mieli szeroką rzeszę zwolenników wśród różnych grup społecznych, ale przede wszystkim należeli do nich ludzie młodzi, pośród których agitacja była najsilniejsza.

• Grupując kolejno poszczególne kółka konspiracyjne stworzyli bardzo dobrze rozwinięty system podziemnej administracji, policji, poczty i sieć drukarni.

• Nawiązywali także kontakty z różnymi organizacjami zagranicznymi, w tym z rewolucjonistami w Rosji.

• Przygotowywali ogólnonarodowe powstanie we współpracy z Ludwikiem Mierosławskim.

• Na czele Czerwonych stał Komitet Centralny Narodowy, którego członkami między innymi byli: Jarosław Dąbrowski, Stefan Bobrowski, Agaton Giller, Zygmunt Padlewski.

• Biali

• uważali, że należy nadal prowadzić walkę za pomocą pokojowych manifestacji w celu uzyskania jak największej autonomii królestwa.

• Uznawali potrzebę uwłaszczenia chłopów i liczyli na pomoc Anglii i Francji.

• Działali wśród ziemiaństwa, burżuazji i zamożnej inteligencji.

• Jednym z czołowych przywódców ugrupowania Białych był warszawski bankier Leopold Kronenberg.

Wybuch powstania

Hrabia Aleksander Wielopolski widział zagrożenie dla prowadzonej przez siebie polityki współpracy z caratem ze strony radykalnej młodzieży.

• Z jego inicjatywy władze rosyjskie zarządziły pobór do wojska (tzw. branka), aby uniemożliwić wybuch powstania.

• Na tajnych listach rekrutów (przygotowanych przez Wielopolskiego) znalazły się przede wszystkim nazwiska przedstawicieli szlachty współpracującej z podziemiem.

• Datę branki wyznaczono na noc z 14 na 15 stycznia - celowo w środku zimy, aby młodzież znajdująca się na listach nie mogła uciekać.

• Mimo to duża część objętych poborem, szczególnie z Warszawy, postanowiła opuścić miasta i ukryć się w lasach.

• W tej sytuacji Komitet Centralny Narodowy postanowił natychmiast rozpocząć działania zbrojne, mimo że powstanie nie było jeszcze w pełni przygotowane.

• W nocy z 22 na 23 stycznia Komitet Centralny Narodowy wydał Manifest, w którym ogłosił wybuch powstania i mianował się Tymczasowym Rządem Narodowym.

• Zabrakło we władzach Jarosława Dąbrowskiego, który jeszcze przed wybuchem musiał opuścić kraj.

• Nowy rząd wezwał narody Polski, Litwy i Rosji do wspólnej walki z caratem oraz ogłosił uwłaszczenie chłopów.

• Głównym zadaniem władzy powstańczej było przeprowadzenie walki o niepodległość Polski.

• Było to niezwykle trudne do wykonania.

• Przeciw 100-tysięcznej armii rosyjskiej stacjonującej w Królestwie Polskim w momencie wybuchu powstania wystąpiło nie więcej niż 6 tysięcy ludzi uzbrojonych w około 600 strzelb oraz broń białą.

• Ataki naprędce zorganizowanych oddziałów na garnizony rosyjskie nie przyniosły mimo zaskoczenia oczekiwanych rezultatów.

• Dowództwo rosyjskie zarządziło koncentrację swoich wojsk w dużych miastach. Umożliwiło to powstańcom uzyskanie dostępu do granic oraz dało większe pole działania.

Przebieg działań zbrojnych

• 25 stycznia 1863 roku na stanowisko dyktatora powstania mianowano Ludwika Mierosławskiego, jednak z powodu jego nieobecności w kraju funkcję tą pełnił naczelnik Warszawy Stefan Bobrowski.

• Rząd Narodowy nie widział możliwości opanowania Warszawy w pierwszych dniach walki, dlatego też postanowiono, że siły powstańcze uderzą na Płock, gdzie ujawni się skład rządu i rozpocznie działanie otwarta administracja.

• Plan ten nie powiódł się głównie ze względu na strukturę jednostek powstańczych i ogromną przewagę Rosjan.

• Armia polska nie istniała już od ponad 30 lat, dlatego też nowo tworzone siły były luźno związanymi jednostkami nie mającymi charakteru regularnych wojsk.

• Na skutek takiej sytuacji wszelka walka szybko przybrała charakter wojny partyzanckiej.

• Mimo bohaterskich wysiłków powstańców nie udawało się, ani odnieść znaczących sukcesów militarnych, ani zgrupować większych sił w jednym rejonie.

• Oddziały składające się ze słabo wyćwiczonych i źle uzbrojonych kilkuset ludzi prowadziły działania starając się przede wszystkim unikać większych bitew z Rosjanami oraz wykorzystywać element zaskoczenia w starciach z nieprzyjacielem.

• W okresie nasilenia walk (lato 1863) stoczono około 500 potyczek.

• Wojska rosyjskie dość szybko rozbijały małe oddziały polskie tak, że w kwietniu 1863 roku niewiele już pozostało z początkowych sił powstańczych.

• Maksymalnie na całym obszarze Królestwa Polskiego, Litwy i Białorusi walczyło około 30 tysięcy powstańców jednocześnie.

• W tym samym czasie sprawa Polski nigdy wcześniej nie cieszyła się taką sympatią wśród społeczeństw zachodnich.

• Napływała pomoc w postaci uzbrojenia, funduszy i ludzi, którzy kontynuowali walkę.

• Władze Anglii, Francji i Austrii ograniczyły się tylko do wystosowania not dyplomatycznych do cara w intencji Polaków (zostały one przez Aleksandra II odrzucone), nie miały zamiaru udzielić walczącym pomocy zbrojnej, choć Napoleon III przez pewien czas pod naciskami polskiej emigracji taką pomoc obiecywał.

• Z kolei Prusy i Rosja 2 lutego 1863 roku podpisały umowę o wzajemnej współpracy w likwidowaniu powstania w Polsce, pomysłodawcą był kanclerz Otto von Bismarck (tzw. konwencja Alvenslebena - gen pruski zawierający konwencję za Bismarcka)

• Porozumienie to umożliwiało m.in. wejście wojsk rosyjskich na tereny pruskie w celu ścigania oddziałów polskich.

• Wobec nieudolności Ludwika Mierosławskiego (jego oddział po wkroczeniu do kraju 17 lutego szybko został rozbity w rejonie Kujaw), a także z powodu konieczności pozyskania szerszego poparcia Białych dla powstania Rząd Narodowy powołał 10 marca na stanowisko dyktatora - Mariana Langiewicza.

• Dowódca ten działał w Małopolsce, stał na czele większego oddziału i odnosił pojedyncze sukcesy.

• Wkrótce jego oddział został rozbity, Langiewicz musiał go podzielić na kilka mniejszych i rozproszyć, a sam przeszedł granicę Austrii, gdzie został internowany.

• Innymi wyróżniającymi się dowódcami byli działający na Litwie Zygmunt Sierakowski, na Białorusi Konstanty Kalinowski, w Lubelskim Walery Wróblewski, w Małopolsce Józef Hauke-Bosak.

Rząd Narodowy

Tragiczny koniec obydwu dyktatur dowiódł, że władza nie może być związana z żadnym, nawet dużym, oddziałem wojskowym, ponieważ jego losy nie są nigdy pewne.

• Miejsce dla niej było jedynie w podziemnej Warszawie.

• Zaistniała sytuacja skłaniała do powrotu formy władzy kolegialnej Rządu Narodowego.

• W stolicy po okresie kłótni i zatargów został wyłoniony bardziej trwały rząd pod przewodnictwem Karola Majewskiego

• Na ziemie królestwa z całej Europy napływali ochotnicy m.in. z Węgier, Włoch, Francji, Niemiec, Czech. W Galicji i zaborze pruskim tworzone były ciągle nowe oddziały umożliwiające przetrwanie walk.

• Podstawą działań Rządu Narodowego było mniemanie, że zostanie utworzona na zachodzie koalicja Austrii, Anglii oraz przewodzącej Francji, która dokona na ziemiach polskich zbrojnej interwencji.

• W tym celu podtrzymywano walkę za wszelką cenę.

• Władza chciała, aby niedoszli sojusznicy widzieli, że w mają podstawy do działania oraz oparcie w postaci bijących się oddziałów polskich.

• Schemat działań w kraju był z reguły podobny.

• Po utworzeniu nowego oddziału partyzanckiego na danym obszarze i jej wstępnych zwycięstwach Rosjanie kierowali przeciw niej silniejsze siły i albo rozbijali, albo wypychali poza granicę. Podobny los spotykał jednostki ochotnicze formowane w pozostałych zaborach i wkraczające na ziemie Królestwa Polskiego.

• Tylko nielicznym dowódcom udawało się unikać decydujących starć i przez dłuższy czas prowadzić walkę.

• Przewaga armii rosyjskiej była ogromna - liczyła ona ponad 300 tysięcy żołnierzy.

Dyktatura Romualda Traugutta

We wrześniu 1863 roku car odwołał z zajmowanych w Królestwie stanowisk margrabiego Wielopolskiego oraz wielkiego księcia Konstantego.

• Powołał nowych gubernatorów: na Litwie - Michała Murawiewa (nazwanego Wieszatielem),

• w Królestwie Polskim - generała Teodora Berga.

• Nowo mianowani realizowali zadanie zduszenia powstania za pomocą bezwzględnego terroru.

• Sytuacja walczących stawała się coraz trudniejsza - siły były już niemal całkowicie wyczerpane, a nadzieje na wojnę europejską i pomoc z zachodu powoli rozwiewały się.

• Dodatkowo przerzedzona aresztowaniami administracja powstańcza przeżywała kryzys.

• W tej tragicznej sytuacji 18 października 1863 roku członkowie Rządu Narodowego oddali dyktatorską władzę w ręce Romualda Traugutta, wcześniejszego dowódcy oddziału na Polesiu i wysłannika białych do Paryża.

• Człowiek ten już wiele razy wykazał duże zdolności organizacyjne oraz posiadał doświadczenie wojenne, rozwagę i silną wolę.

• Natychmiast przystąpił do przebudowy sił powstańczych.

• Oddziałom nadał regularną organizację wojskową tworząc 5 korpusów, których dowódcom podlegało wszystko na ich terenie.

• Wolne oddziały utraciły swoją niezależność, stając się częściami składowymi pułków lub dywizji.

• Traugutt postanowił też odłożyć powołanie pospolitego ruszenia na wiosnę z powodu zbliżającej się zimy.

• Nakazał też bezwzględne przestrzeganie dekretu o uwłaszczeniu chłopów.

• Szukał pomocy w innych państwach europejskich między innymi na Węgrzech.

• Tymczasem osłabione jednostki ponosiły klęskę za klęską.

• Na Litwie zawisł Konstanty Kalinowski, siły powstańcze zostały ostatecznie rozbite w Lubelskiem i na Podlasiu.

• Jedynie w okolicach Sandomierza i Kielc nadal utrzymywał się oddział generała Józefa Hauke-Bosaka.

• Zorganizował on wystarczające siły, aby wykonać chociaż część planów Traugutta.

• Odniósł 24 listopada zwycięstwo pod Opatowem, ale już 16 grudnia poniósł porażkę pod Bodzechowem.

• Siły te walczyły dalej ze zmiennym szczęściem, aż do 21 lutego gdzie po krwawym szturmie Opatowa i po odniesieniu dużych strat musiały się wycofać.

• W odwrocie zostały osaczone i rozbite. Generał Hauke-Bosak przedłużał jeszcze walkę w tym rejonie do kwietnia 1864 roku.

Zakończenie walk

24 lutego w Galicji władze austriackie zarządziły tzw. stan oblężenia i rozpoczęły likwidowanie wszelkich akcji na rzecz powstania, wcześniej podobny los spotkał Wielkie Księstwo Poznańskie ze strony Prus.

• Romuald Traugutt czynił heroiczne wysiłki dla ratowania powstania, ale zazwyczaj działał bardziej w próżni niż w rzeczywistości.

• Walki tymczasem dogasały.

• Dnia 11 kwietnia Romuald Traugutt wraz ze swoimi współpracownikami został aresztowany przez władze rosyjskie.

• Zostali oni straceni w Cytadeli Warszawskiej 5 sierpnia 1864 roku.

• Drobne grupy powstańców jeszcze czasem ukrywały się po lasach i wsiach.

• Najdłużej bronił się na Podlasiu oddziałek księdza Stanisława Brzóski.

• On także jesienią 1864 doznał klęski, a ksiądz został powieszony w maju 1865 roku.

Następstwa powstania

Po zakończeniu działań zbrojnych władze rosyjskie przeszły do represji wobec społeczeństwa polskiego.

• Uczestników powstania masowo zsyłano na Syberię, wielu zginęło w wyniku egzekucji.

• Tylko niewielka grupa ratowała swoje życie ucieczką na zachód.

• Majątki ziemiaństwa polskiego konfiskowano, do tego car nałożył kontrybucje na mieszkańców ziem objętych walkami.

• Władza rosyjska przedłużyła stan wojenny na następne 50 lat.

• Ułatwiało to stawianie przed sądami wojskowymi byłych powstańców.

• W 1864 roku Aleksander II podjął decyzję o likwidacji odrębności Królestwa - wcielono je do Rosji jako Kraj Nadwiślański.

• Wszystkie urzędy i instytucje poddano zwierzchnictwu w Petersburgu.

• Przystąpiono do intensywnej rusyfikacji administracji i szkolnictwa, kraj podzielono na 10 guberni na wzór rosyjski.

• Władze carskie prowadziły otwartą walkę z katolicyzmem.

Znaczenie powstania

Powstanie Styczniowe było najdłuższym polskim zrywem narodowym.

• Ugrupowanie Czerwonych rozpoczynając walkę oczekiwało wybuchu wojny europejskiej.

• Jednocześnie wyrażało sprzeciw wobec polityki margrabiego Aleksandra Wielopolskiego, zwolennika współpracy z caratem.

• Nadzieje na interwencję koalicji państw zachodnich na ziemiach Królestwa przez długi okres czasu były podtrzymywane przez ich władze.

• Powstanie rozpoczynało się w bardzo niedogodnych warunkach, przyspieszono je z powodu zarządzenia branki do armii rosyjskiej.

• Od tego momentu przez kilkanaście miesięcy walk przez szeregi polskich oddziałów przewinęło się około 200 tysięcy ochotników.

• Siły te wystawił cały naród Polski trzech zaborów.

• Równocześnie napływały rzesze ochotników z innych krajów.

• Przez ten okres polskie siły toczyły nierówną walkę partyzancką z wojskiem rosyjskim mającym przytłaczającą przewagę w ilości żołnierzy, stopniu ich uzbrojenia i wyszkolenia.

• Mimo to powstańcom udało się odnosić częściowe i sporadyczne sukcesy.

• Walka obudziła ducha patriotyzmu w całym narodzie.

• Tymczasem sprawa polska cieszyła się ogromną popularnością wśród ludności państw zachodnioeuropejskich.

• Rząd Narodowy nakazał uwłaszczenie chłopów na dogodnych warunkach, z których później car nie mógł się wycofać.

• Wobec niezrealizowania dość złudnych nadziei na pomoc wojskową z zachodu powstanie skazane było jednak na klęskę.

• Nieporównywalna przewaga sił zarówno wojskowych jak i pozostałych była po stronie rosyjskiej.

• Do tego dołączyły się niedostatki organizacyjne wśród Polaków.

• Nawet osobistość Romualda Traugutta nie była w stanie odczynić nieuniknionej porażki.

• Powstanie pokazało też różne stanowiska Polaków wobec problemu niepodległości oraz ich wewnętrzne skłócenie.

• Do walki nie przyłączyli się masowo chłopi jak przewidywano.

Powstanie Styczniowe będące polityczną i militarną porażką było ostatnim z polskich zrywów narodowościowych w XIX wieku.

Polska - XIX wiek

26

---