WYKŁAD 1 15.10.1999

1. Geneza Badań:

1. badania zaczęły się w Rzymie i Izraelu - w starożytności miały miejsca pierwsze spisy ludności,

2. średniowiecze: spis ludności w roku 1030 dla Wilhelma „Zdobywcy”,

3. XVI w. - opisy ludów egzotycznych - podróżowanie na nieznane lądy,

4. XVIII w. - właściwa historia badań - pojawiają się monografie dotyczące społecznych problemów,

5. John Howard (1726-1790)- prekursor badań; „O więźniach i warunkach życia więźniów w Anglii i Nowej Walii”,

6. przemiany gospodarcze, społeczne, polityczne i kulturowe związane ściśle z epoką industrialną przyniosły nowe problemy społeczne - kwestie społeczne, takie jak ubóstwo, wyzysk w pracy, bezrobocie,

7. zwiększa się rola opinii publicznej,

8. rozwój demokracji - skutkiem demokracji są nowopowstające instytucje,

9. badania rozpoczynają się w Anglii, Francji - badania prowadzą lekarze, ludzie bogaci, duchowni,

10. na tym etapie socjologów nie ma,

11. badania surveyowe - przeglądowe, metoda ankiety społecznej - inaczej lustracja społeczna,

2. Rozwój Badań Socjologicznych:

1. 1928 r. - 2775 prac opartych na badaniach surveyowych: La Play, Both Charles - inicjatorzy wielkich badań,

2. powstają publikacje jak zadawać pytania,

3. Weber, Pareto, Dilthey - powstają pierwsze pracy historyczno-socjologiczne - nie były to jeszcze badania terenowe,

4. nurt społecznikowski + nurt akademicki (naukowy) = powstanie w 1918 r. szkoła chicagowska,

5. 1945r. - nowy etap badań socjologicznych to koniec II wojny światowej - połączenie praktyki gospodarczej z teorią naukową,

3. Trzy Nurty Badań:

1. nurt dotyczący:

• badań stosunków przemysłu - zwiększenie wydajności pracy, zapobieganie konfliktom,

• badań marketingowych - cele komercyjne,

2. nurt działalności socjalnej - konkretne kwestie społeczne,

3. nurt naukowy - poznanie rzeczywistości rozwój teorii.

4. Nurty Badań:

1. badania pozasocjologiczne nad kwestiami społecznymi,

2. badania naukowe w powiązaniu z socjologią akademicką,

3. badania komercyjne - dla celów praktycznych,

5. Funkcje Badań:

I Podział:

1. funkcja naukowa: rozwijanie nauki i teorii socjologicznych - socjologia akademicka

2. funkcja praktyczno-użyteczna: dostarczanie konkretnych informacji które służą w podejmowaniu decyzji (badania ro0bione na zamówienie, socjolog - działacz),

3. funkcja obywatelska: rozwój świadomości społecznej, wyobraźni społecznej, edukacji społecznej.

II Podział: Dotyczący Pytań Badanych Które Stawiamy:

1. funkcja opisowa: „jak jest?,

2. funkcja wyjaśniająca: „dlaczego tak jest, jak jest?”,

3. funkcja terapeutyczna: „co zrobić, co zmienić?”,

4. funkcja prognostyczna: „co będzie?”

6. Definicja Badania:

Badania socjologiczne są zespołem takich zasad stosowanych podczas systematycznego gromadzenia, rejestrowania, analizowania i interpretowania danych, które mają pomagać w poznawaniu procesów i zjawisk społecznych oraz w podejmowaniu decyzji mających praktyczne skutki społeczne.

7. Metody Socjologiczne:

1. wywiady kwestionariuszowe:

• wywiady swobodne: dla zebrania nowych informacji - rozmowa,

• wywiady pogłębione: ustalony schemat wątków tematycznych, respondent ma dużą swobodę wypowiedzi, ankieter ma możliwość przeformułowania pytania,

• wywiady standaryzowane o niskim stopniu kategoryzacji: stosunek między pytaniami otwartymi a zamkniętymi - dużo pytań otwartych,

• wywiady standaryzowane o wysokim stopniu kategoryzacji: pole manewru ankietera jest bardzo ograniczone, do pytań dołączona jest konkretna odpowiedź, bardzo dużo pytań zamkniętych,

• wywiady zogniskowane: focus group: rozmowy z grupą (max 12 osób).

2. ankieta: bez uczestnictwa ankietera!

• środowiskowa: roznoszona w danym środowisku,

• audytoryjna: przeprowadzana najczęściej w sali, wysoki % oddanych ankiet,

• pocztowa: daje poczucie anonimowości, wysyłana drogą pocztową,

• handlowa: dołączona do produktów lub usług,

• telefoniczna:

• prasowa: publikowana w prasie, funkcja pośrednio-edukacyjna, mały % zebranych ankiet,

3. socjometria:

• bada struktury małych grup społecznych (klasę, żołnierzy, oddział pracowników, itp.),

• zakres 20-30 osób,

• bada stopień integracji lub dezintegracji grupy,

• bada problem przywództwa w grupie,

• bada problem jednostek izolowanych,

• bada problem konfliktów w grupie,

• bada problem spójności grupy,

• bada strukturę grupy która zmienia się wraz ze zmieniającą się sytsuacją,

4. obserwacja:

• przy zastosowaniu aparatów technicznych (np. dyktafon, aparat),

• obserwacja jawna,

• obserwacja ukryta,

• obserwacja uczestnicząca,

• obserwacja nieuczestnicząca,

5. \analiza treści: stosowana w badaniach nad mediami, w badaniach prasowych,

6. metody biograficzne: pamiętniki, życiorysy, analiza zapisanej przeszłości,

7. metody badań wtórnych: w oparciu o dane urzędowe, statystyczne

8. Badania Dzisiaj.

1. pluralizm i różnorodność stosowanych metod,

2. rozwój badań opinii publicznej,

3. pluralizm instytucji prowadzących i organizujących badania,

4. konkurencja,

5. badania opinii publicznej są prowadzone przez dziennikarzy i publicystów,

6. badania kreują społeczeństwo i jego opinie,

7. rozwój międzynarodowych badań porównawczych.

WYKŁAD 2 29.10.1999

Metody Doboru Próby

1. Dobór Próby Losowy - prosty:

1. loteria,

2. stosujemy kiedy populacja jest mała,

3. numerujemy każdego z członków badanej populacji, a następnie losujemy,

4. metoda rzadko stosowana

2. Dobór próby losowy w oparciu o operat:

1. operat:

• odwzorowanie populacji na określonej liście,

• jest to wykaz wszystkich jednostek z populacji (listy adresowe, imienne),

2. wymogi stawiane operatowi:

• zasada odpowiedniości: wykaz powinien wiernie odzwierciedlać badaną populację z uwzględnieniem aktualizacji,

• zasada kompletności: lista powinna zawierać wszystkie jednostki badanej populacji,

• zasada wyłączności: każdy element populacji powinien występować w wykazie tylko jeden raz, tak, aby zachowane było takie same prawdopodobieństwo wylosowania do próby dla każdego elementu,

• zasada dokładności: wykaz nie może zawierać jednostek nie istniejących lub nie należących do badanej populacji i sytuacji,

3. Losowanie w oparciu o operat:

1. można dokonać numeracji listy (jeżeli jest ona krótka),

2. nie konieczna jest informacja, jak wielka jest badana populacja,

3. obliczamy interwał:
   ,

4. losujemy jedną osobę z pierwszego interwału (w sposób losowy, np. gdy interwał jest mniejszy lub równy 6 możemy posłużyć się kostką) od której zaczynamy odliczać kolejne interwały zaznaczając następujące po sobie osoby jako te, które wezmą udział w badaniu,

5. jest to losowanie systematyczne,

6. czasami jest realizowane na populacjach bez operatu (kiedy populacja jest nieokreślona) przy założeniu, że będzie mały przepływ badanych osób,

4. Losowanie na podstawie liczb przypadkowych:

1. posługujemy się tablicą statystyczną,

2. dotyczy mniejszych populacji,

5. Losowanie metodą kwotową:

1. wymagana jest znajomość liczebności populacji,

2. brak operatu,

3. próba kwotowa jest mniej kosztowna niż próba losowa,

4. procedura:

• ustalenie kwot,

• skonstruowanie tabeli,

• rozpisanie na poszczególnych ankieterów,

5. ankieter ma swobodę w wyborze respondentów więc istnieje groźba, że ankieter będzie szukał respondentów w swoim środowisku,

6. aby uniemożliwić swobodę ankietera łączy się metodę kwotową z losową,

7. jest to metoda losowo-kwotowa, inaczej udziałowa,

8. np. losujemy ulicę - mieszkanie - interwał 10 - dowolność doboru respondenta na ostatnim etapie,

9. odmowa lub nieobecność ewentualnego respondenta pozwala na przesunięcie interwału o kolejne mieszkanie.

6. Losowanie metodą warstwową:

1. populację dzielimy na pewne warstwy, podgrupy,

2. możliwe jest to tam, gdzie możemy wyodrębnić te podgrupy,

3. np.:

2% przedsiębiorstwa duże - losowanie

8% przedsiębiorstwa średnie - losowanie = N

90% przedsiębiorstwa małe - losowanie

4. metodą warstwowa proporcjonalna: ten sam interwał,

• w tej metodzie wolno przenosić wyniki z próby na całą populację

5. metodą warstwowa nieproporcjonalna:

• następuje nadprezentacja lub niedoprezentacja,

• losowanie na poziomi warstwowym, potem bierzemy całość,

• w tej metodzie nie wolno przenosić wyników z próby na całą populację,

przedsiębiorstwa duże - 200

przedsiębiorstwa średnie - 300 = 1000 próba

przedsiębiorstwa małe - 500

7. Metoda gronowa - wielowarstwowa:

1. stosujemy różne poziomy losowania, schodząc na coraz niższe warstwy,

2. ma sens przy wielkich populacjach, np. przy badaniach ogólnopolskich,

3. np. dzielimy Polskę na województwa - uściślamy % dla każdego z województw - określamy w nich liczbę ludności (miejskie, małomiasteczkowej, wiejskiej) - duże miasta wchodzą automatycznie do badania - losujemy małe miasta - losujemy wsie - z nich dopiero losujemy respondentów

4. losujemy od ogółu do szczegółu a na końcu losujemy ludzi,

5. przy próbach reprezentatywnych możemy przenosić wyniki z próby na całość populacji,

6. przy próbach nie reprezentatywnych nie możemy przenosić wyników z próby na całość populacji,

7. wniosek z próby zawsze będzie opatrzony błędem:
   

8. dla każdego wyniku trzeba obliczyć błąd,

9. dla małych populacji liczymy:
   ,

10. jaką przyjąć wielkość próby?
    

8. Dobór próby metodą „kuli śniegowej”.

1. gdy nie mamy żadnych danych o populacji,

2. wybieramy typowe osoby, które reprezentują dane środowisko i spełniają kryterium (od 10 do 20 osób),

3. przeprowadzenia z nimi badania,

4. prośba o wskazanie innych znanych im osób, które spełniają wymogi badania,

5. nowe osoby informują kolejne - tworzy się „kula śniegowa”.

9. Próba Celowa:

1. celowy dobór,

2. dobór musi być uzasadniony,

3. stosowany przy eksperymencie, obserwacji,

WYKŁAD 3 19.11.1999

1. Techniki Serweyowe:

Techniki oparte na wzajemnym komunikowaniu się

Techniki	pośrednie	bezpośrednie
Techniki niestandaryzowane Stosowane do badań jakościowych	1	2
Techniki standaryzowane Stosowane do badań ilościowych	3	4

Ad 1:

Techniki otrzymywania wypowiedzi pisemnych, opisowych, niestandaryzowanych. Są to badania prowadzone za pomocą rozsyłanych ankiet. Respondent jest proszony o dokładny opis - brak postawionych pytań.

Ad 2:

1. Wywiad swobodny:

2. Wywiad pogłębiony:

Zapis bezpośredni na piśmie, lub na taśmie magnetofonowej czy video.

Ad 3: Ankiety - brak pośrednictwa ankietera.

Ad 4:

Wywiady kwestionariuszowe o większym stopniu standaryzacji.

3. Wywiady:

1. twarde: badacz zachowuje się jak komputer,

2. miękkie: badacz stara się wytworzyć atmosferę przyjemną, swobodną i miłą, daje wypowiedzieć się respondentowi

4. Kwestionariusz:

1. uporządkowanie metryczne i graficzne listy pytań na jeden lub wiele tematów

2. badaniami ankietowymi nazywamy badania socjologiczne z użyciem kwestionariusza,

3. ankieta ma dwa znaczenia:

• kwestionariusz w którym dominują pytania zamknięte,

• technika badawcza oparta na komunikowaniu się badawcza z badanym przy zastosowaniu kwestionariusza czyli ankiety w pierwszym znaczeniu

4. kwestionariusz używany w wywiadzie to kwestionariusz wywiadu,

5. kwestionariusz używany w ankietach to kwestionariusz ankietowy,

6. konstrukcja ankiety różni się od konstrukcji wywiadu: kwestionariusz jest dla ankietera, a ankieta jest dla respondenta,

5. Jak Długi Powinien Być Kwestionariusz?:

1. długość kwestionariusza nie mierzymy liczbą pytań czy kartek, lecz długością czasu, który musi respondent poświęcić na przeprowadzenie badania,

2. zwykle kwestionariusz trwa 30-45 minut,

3. jeśli kwestionariusz jest za długi wpływa to na jakość badania istnieje niebezpieczeństwo zmęczenia i zdawkowych odpowiedzi.

6. Pytania w Kwestionariuszu - Zasady i Reguły:

1. złota zasada: nie ma odpowiedzi dobrych czy złych - każda odpowiedź jest dobra jeśli jest szczera,

2. język pytań powinien być prosty, zrozumiały, jednoznaczny, dostosowany do percepcji respondenta,

3. unikać sformułowań mogących wywołać silne (pozytywne lub negatywne) emocje lub skojarzenia,

4. unikać należy pytań sugerujących,

5. unikać języka wartościującego,

6. unikać terminów opisowych,

7. unikać pytań o sprawy, co do których istnieje domniemanie, że respondent uchyli się od odpowiedzi lub zniekształci pytanie - (pytanie drażliwe + poczucie zagrożonej anonimowości)

8. unikać pytań o sprawy, co do których istnieje domniemanie, że respondent ich nie zna,

7. Budowa Kwestionariusza:

1. Wstęp:

1. Informacja o podmiocie prowadzącym badania: nazwa firmy, logo firmy, adres (!).

2. Słowo Wstępne:

1. wprowadzenie w badanie - czego one dotyczy,

2. kto i w jakim celu przeprowadza badania,

3. temat badania,

4. zapewnienie o anonimowości badań - odpowiedzi nie mogą być personalnie identyfikowane,

5. podziękowania dla respondenta,

6. w ankiecie należy poinstruować respondenta jak ma wypełnić ankietę.

2. Rozwinięcie:

1. Lista Pytań i Odpowiedzi

1. wyodrębnionych tematycznie, jedno pytanie przechodzi w drugie.

2. należy zacząć od pytania dość ogólnego, które nie byłoby pytaniem trudnym i zniechęcającym; musi być to pytanie przyjemne dla wprowadzenia i zainteresowania tematem,

2. Reguły Przejścia:

1. ścieżka dokonania selekcji naszych respondentów ze względu na ich odpowiedzi,

2. często zaznacza się
   np. 4 (numer pytania do którego należy przejść),

3. w ankiecie to przejście musi być dokładnie wyjaśnione.

3. Jeśli kwestionariusz jest zbyt długi należy postawić pytanie rozluźniające.

4. Pytania Sprawdzające:

1. pytamy się o to samo tyle że w inny sposób formułujemy pytanie,

2. w ten sposób badamy rzetelność i prawdziwość odpowiedzi respondenta

5. Jeżeli następuje drastyczne przejście z tematu na inny temat należy poczynić krótką narrację czyli wprowadzenie.

3. Zakończenie:

1. Metryczka:

1. pytania prokuratorskie: płeć, wiek, wykształcenie, zawód, dochody,

2. metryczkę stawiamy na końcu aby nie wzbudzić podejrzliwości respondenta i nie zaburzyć jego poczucia anonimowości

WYKŁAD 4 03.12.1999

Kontrola Procesu Badawczego

1. Schemat Postępowania Samego już Procesu Badawczego:

1. opracowanie kosztorysu badań; określenie jaka populacja będzie badana, jak będzie dobrana próba i jakim sposobem; jakim narzędziem posługiwać się będzie badacz (ankieter) - po tych czynnościach należy przystąpić do sporządzenia kosztorysu badania.

2. pilotaż: służy do badań przeprowadzanych po raz pierwszy.

3. określenie czasu i miejsca badania.

4. organizacja badań: sprawy techniczne (druk ankiet oraz odpowiednich materiałów).

5. przeprowadzenie badań terenowych.

6. kontrola pracy terenowej.

7. redukcja danych: zamiana informacji na liczby, kategoryzacja pytań otwartych, wpis do komputera.

8. analiza uzyskanego materiały.

9. pisemne lub ustne sprawozdanie z wyniku badania.

2. Działania Poprzedzające Właściwe Badania Terenowe:

1. pilotaż narzędzi,

2. szkolenie ankieterów.

3. Cele Pilotażu:

1. pilotaż problemu badawczego:

• pytanie czy dany problem w ogóle występuje,

• weryfikacja dokonanej operacjonalizacji (sprawdzenie czy wskaźniki są dobrane właściwie),

2. weryfikacja narzędzia badawczego:

• ocena przydatności poszczególnych pytań,

• czy pytania są dostosowane do emocjonalnych i intelektualnych predyspozycji respondenta,

• sprawdzenie stopnia trafności uzyskanych odpowiedzi,

• ocena wyczerpywalności kafeterii,

• sprawdzenie, ile pytań w kwestionariuszu pozostało bez odpowiedzi,

• określenie czasu trwania wywiadu czy wypełnienia ankiety

3. pilotaż związany z aspektem organizacyjno-technicznym:

• czas przeprowadzania badań,

• ocena trudności w odnalezieniu respondentów,

• sposób dotarcia do potencjalnych respondentów,

• sprawdzenie przydatności ankieterów,

d) pilotaż metod analizy:

• które z metod statystycznych można zastosować.

Pilotaż nie może być zastąpiony intuicją badacza!!!

4. Kontrola Procesu Badawczego po Przeprowadzonym Badaniu Lub w Jego Trakcie:

1. metody nieterenowe:

• weryfikacja samych kwestionariuszy lub ankiet,

• analiza ankiety do ankietera w celu oceny warunków przeprowadzenia wywiadu,

• analiza wpływu (różnice pomiędzy wynikami poszczególnych ankieterów porównane z ogólnym wynikiem wszystkich ankieterów ) i efektu ankieterskiego (wpływ jaki ankieter wywiera na respondenta),

2. metody terenowe:

• metoda podstawionego respondenta: kontrolerem jest sam respondent,

• metoda wywiadu obserwowanego - służy do szkolenia ankieterów początkujących, jest to wywiad prowadzony przez dwóch ankieterów,

• metoda powtórzonego wywiadu: kontroler udaje się do respondenta i jeszcze raz przeprowadza wywiad,

• metoda wywiadu telefonicznego,

• pocztowa ankieta kontrolna,

• karty zapowiednie: dotyczy prób adresowych,

• metoda podstawionego lecz nieistniejącego adresu

5. Najczęstsze Błędy Popełniane Przez Ankieterów:

1. brak sondażu,

2. złą klasyfikacja odpowiedzi respondenta,

3. zmiana sensu pytania przez użycie niewłaściwych sformułowań lub zadawanie pytań sugerujących,

4. niekompletne rejestracje odpowiedzi na pytania otwarte.

6. Kontrola Ankietera:

1. w celu sprawdzenia jego rzetelności,

2. czy ankieter zgłosił się pod podany adres?,

3. czy ankieter przeprowadził wywiad?,

4. czy był to właściwy ankieter?,

5. czy zapisy odpowiedzi są czytelne i zrozumiałe,

7. Kontrola Przeprowadzenia Wywiadu:

1. czy ankieter zadał wszystkie pytania?,

2. czy uzyskał informacje które są wewnętrznie sprzeczne?,

3. czy pytania były zadawane zgodnie z instrukcją?

WYKŁAD 5 22.02.2000

Wywiad Zogniskowany

Focus Group

1. Informacje Wstępne:

1. stosowany najczęściej w badaniach rynku,

2. jest to niestandaryzowana forma wywiadu w której badani są poddani oddziaływaniu grupowemu,

3. paradoksalnie w stosunku do metod standaryzowanych gdzie trzy osoby stanowią przeszkodę (patrz wpływ osób trzecich),

4. celem jest znalezienie trendów w postrzeganiu produktów (usług, instytucji),

5. wywiad ma formę zaplanowanej dyskusji, która odbywa się w środowisku bezpiecznym, nie zagrażającym od strony emocjonalnej,

6. dyskusję prowadzi moderator,

7. chodzi o to, aby uczestnicy reagowali na siebie wzajemnie, aby zachodziła interakcja,

8. jest to odpowiedź na wpływ ankietera w metodach ilościowych („badania ukierunkowane pod ankietera”),

9. celem tego wywiadu nie jest zanotowanie jednostkowych opinii, ale opinii, które tworzą się w procesie interakcji,

2. Grupa:

1. grupę stanowią 7-10 osób nie znających się, którzy dobrani są celowo ze względu na posiadanie pewnej cechy,

2. grupa ma nie tylko wpływać na opinie, ale też skłaniać do dzielenia się tymi opiniami,

3. konsumenci dokonują wyborów w dyskusji - stąd funkcjonalne istnienie grupy w wywiadzie grupowym,

4. dlaczego 7-10 osób?:

• grupa musi być wystarczająco mała aby każdy miał możliwość podzielenia się opinią z innym,

• żeby nie tworzyły się podgrupy („szeptane”),

• grupa nie może być zbyt mała, gdyż potrzebna jest różnorodność opinii

5. środowisko badania: miejsca naturalnych spotkań, rozmów towarzyskich,

3. Rola Badacza:

1. rolą badacza nie jest uzgadnianie opinii czy osiąganie konsensusu, lecz dążenie do zrozumienia wzajemnych opinii,

2. należy pamiętać, że focus group jest traktowany jako jedna z technik, metod,

3. sytuacja badawcza ma przypominać jak najbardziej sytuację naturalną

4. Ograniczenia:

1. mała kontrola badacza nad przebiegiem badania,

2. uczestnikom łatwiej zbaczać z tematu w grupie,

3. trudność w analizie danych: konieczność umieszczania opinii w kontekście,

4. uczestnicy modyfikują swoje opinie (istota focusa) pod wpływem grupy,

5. konieczność zatrudnienia wyszkolonego moderatora,

6. zróżnicowany charakter grup w jednym projekcie badawczym - trudność w porównaniu,

7. dobór osób badanych,

8. sprawienie by grupa tworzyła klimat bezpieczny, sprzyjający wypowiadaniu własnych opinii.

5. Zadawanie Pytań:

1. pytania muszą być otwarte (w I fazie szczególnie), a w II fazie dopuszczalne są pytania zamknięte by ograniczyć spektrum,

2. należy unikać pytań dychotomicznych,

3. należy unikać pytań dlaczego? gdyż tworzy się klimat szybkiego wyjaśnienia racjonalnego,

4. pytania muszą być ostre i celowe (jak na przesłuchaniu),

6. Moderator:

1. osoba prowadząca dyskusję,

2. stymuluje badanych do rozmowy,

3. radzi sobie z sytuacjami trudnymi, np. cisza, bierność, zbytnia wybujałość, niekompetencja, odpowiedzi nie na temat,

4. powinien być ubrany jak inni uczestnicy,

5. poza osobą moderatora może być asystent, który kieruje sprawami technicznymi. W takim wypadku rolą moderatora jest kierowanie dyskusją i robienie szczegółowych notatek,

6. moderator powinien znać pytania na pamięć (pytań badawczych do zadania powinno być od 6 do 10),

7. w I fazie należy unikać konfliktów różnicy zdań merytorycznych,

8. należy stosować 5 sekund przerwy po wypowiedzi aby wyczekać reakcje (zbyt szybkie zmiany pytania nie są dobre),

9. eksperci (uczestnicy którzy hamują innych uczestników) dają odczuć, że są mądrzejsi, bardziej kompetentni. W tym wypadku należy szukać odpowiedzi u innych, należy szukać alternatywnych odpowiedzi,

10. mówiący nie na temat: należy zwracać uwagę na ukonkretnianie problemów, w tym celu należy przenieść wzrok na kogoś innego

11. usadowienie uczestników:

• nieśmiali powinni siedzieć naprzeciwko moderatora,

• wszyscy powinni siebie widzieć,

7. Opracowanie Danych:

1. surowe dane: cytaty, cechy prowadzących, wygoda, wartości

2. podsumowanie opisowe:

3. raport objaśniający:

4. prezentacja ustna:

WYKŁAD 6 07.03.2000

Socjometria

1. Informacje Wstępne:

1. w każdej grupie istnieje zróżnicowanie na pozycje,

2. socjometria przyczynia się do diagnozy w małej grupie społecznej,

3. pozycje w grupie są ze sobą powiązane różnego rodzaju stosunkami,

4. każdej pozycji w grupie przypisana jest określona rola społeczna,

5. struktura grupowa to układ pozycji związanych ze sobą stosunkami, a stosunki grupowe mają charakter hierarchiczny,

6. twórcą metody socjometrycznej jest Moreno,

2. Struktury Występujące w Grupie:

a) struktura komunikowania się:

• stosunki wiążące określane są ilością przekazywanych informacji oraz liczbą występujących kanałów informacyjnych,

2. struktura awansu:

• możliwość obejmowania wyższej pozycji w strukturze grupy,

3. struktura władzy:

• kto jest podwładnym, a kto władcą,

• jest to struktura formalna,

4. struktura socjometryczna:

• tworzy się w wyniku interakcji międzyludzkich w grupie

• Stanisław Mikka:

• struktura socjometryczna to ta, w której poszczególne pozycje wiążą się ze sobą w stosunki sympatii (lubienia się), antypatii ( nie lubienia się),

• atrakcyjność pozytywnych i negatywnych postaw interpersonalnych,

• buduje się ją za pomocą techniki socjometrycznej,

• technika socjometryczna polega na oddawaniu przez osoby badane pozytywnych i negatywnych wyborów spośród członków określonej grupy ze względu na podane przez badacza kryteria,

• badacz stawia pytanie które staje się jasnym kryterium wyboru osób

3. Warunki Jakim Musi Podlegać Test Socjometryczny:

1. grupa musi być jasno zdefiniowana: wybory pozytywne lub negatywne powinny odnosić się tylko do członków badanej grupy,

2. badacz nie powinien ograniczać liczby wyborów,

3. kryterium dokonywania wyborów pozytywnych lub negatywnych powinno być jasno określone,

4. badanym powinno zapewnić się tajność podczas rozwiązywania testów i dyskrecję dla odnośnie rezultatów badania,

5. wyniki badań testu socjometrycznego powinny być wykorzystywane tylko i wyłącznie dla pozytywnych zmian w grupie,

6. czasem odstępuje się od pierwszych dwóch kryteriów: kiedy i po co:

• jeżeli grupy nie zdefiniujemy możemy uzyskać informację czy grupa jest zamknięta czy otwarta,

• jeżeli ograniczymy liczbę wyborów to nie możemy liczyć wskaźnika ekspansywności i spoistości grupy.

4. Odcienie Metody Socjometrycznej:

1. test samooceny socjometrycznej,

2. technika „zgadnij kto”,

3. rangowanie wszystkich członków ze względu na pewne kryterium,

5. Przedmiot Badań Socjometrycznych:

1. informacje o grupach i podgrupach,

2. hierarchia podgrup i jednostek w grupie,

3. osoby najbardziej atrakcyjne w grupie i osoby odrzucone,

4. zmierzenie poziomu integracji lub dezintegracji grupy,

5. badanie otwartości grupy na zewnątrz lub jej izolację,

6. Przebieg Testu Socjometrycznego:

1. ustalenie kryterium wyboru socjometrycznego w postaci dobrze postawionego pytania (należy unikać kryteriów negatywnych),

2. określenie liczby kryteriów (od 1 do 5): im więcej kryteriów tym lepsza dokładność i rzetelność,

3. czy stosujemy wybory pozytywne czy negatywne,

4. czy stosujemy nieograniczoną czy ograniczoną liczbę wyborów,

5. rozdanie kartek członkom w grupie (do każdego kryterium inne karteczki),

6. badacz albo osoba z zewnątrz potrzebna do zakodowania imion uczestników badania,

7. analiza wyników w trzech postaciach:

• macierz socjometryczna,

• socjogram:

• nieuporządkowany dla małych kilkuosobowych grup,

• kołowy - hierarchiczny; kręgi koncentryczne (tyle kręgów, ile osoba która dostała maksymalną liczbę wyborów +1)

• uporządkowany,

• analiza wskaźników socjometrycznych

7. Typy rekacji Socjometrycznych:

1. wybór wzajemny: wzajemna sympatia,

2. wybór jednostronny pozytywny,

3. wybór wzajemny pozytywno-negatywny,

4. brak powiązań socjometrycznych,

5. jednostronny wybór negatywny,

6. wzajemny wybór negatywny oparty o antypatię.

8. Struktura Socjometryczna:

1. pary: wybór pozytywny wzajemny: A wybiera B, B wybiera A

2. trójkąt: A wybiera B, Ba wybiera C, C wybiera A

3. łańcuch: A wybiera B, B wybiera C, C wybiera D,

4. kliki,

5. gwiazdy: osoby uzyskujące największą liczbę wyborów pozytywnych,

6. sieć: wszyscy członkowie grupy wybierają wszystkich.

9. Wskaźniki Socjometryczne:

1. wskaźniki indywidualne:

• pozytywna pozycja socjometryczna:
  ;

• negatywna pozycja socjometryczna:
  ;

• ogólna pozycja socjometryczna:
  

• przy wyborach nieograniczonych:

• pozytywna ekspansywność jednostki

• negatywna ekspansywność jednostki

2. wskaźniki grupowe:

• wskaźnik ekspansywności grupy
  ;

• wskaźnik spoistości grupy:

gdzie

• wskaźnik integracji grupy:
  

10. Osoby Socjometryczne:

1. idol: osoba tworząca centrum gwiazdy posiadająca najwięcej wyborów,

2. szara eminencja: ktoś kto nikogo nie wybiera w grupie i przez nikogo nie jest wybierany, ale lider go wybiera a on lidera,

3. zapoznany: osoba która nie jest przez nikogo wybrana, ale sama wybiera,

4. izolowany: osoba która uzyskała same negatywne wybory

WYKŁAD 7 21.03.2000

Obserwacja

1. Co to Jest Obserwacja - Wiadomości Wstępne:

1. obserwacja a postrzeganie:

• obserwowanie to postrzeganie planowe,

• postrzeganie jest zazwyczaj czynnością przypadkową, bez wcześniejszego planu,

• obserwacja zakłada działanie rozumowe, które przyczynia się do analizy obserwowanego obiektu,

2. obserwacja:

• to ukierunkowane, i zamierzone oraz systematyczne postrzeganie badanego przedmiotu, procesu lub zjawiska,

• opiera się na pracy narządów zmysłowych,

• czynnik rozumowy włącza się już na samym początku obserwacji, podczas gdy obserwator wykorzystuje wcześniej zgromadzoną wiedzę na temat obserwowanego zjawiska,

• dostarcza nam pierwotnych informacji o świecie, a rezultaty obserwacji stanowią pierwsze przesłanki czynności poznawczych człowieka,

• zawsze dotyczy konkretnych zachowań, działań i interakcji symbolicznych,

• ma sens przy małej liczebnie grupie,

• przedmiotem obserwacji zawsze jest zachowanie, które ma określony sens subiektywny, a zarazem obiektywne znaczenie społeczne,

• wymaga zrozumienia subiektywnego sensu oraz społecznego znaczenia określonego działania czy zachowania,

• największym problemem obserwacji jest trudność zobiektywizowania subiektywnego sensu,

3. wady:

• należy pamiętać, że nie każda sytuacja daje się obserwować,

• konkretne zachowanie można obserwować tylko w momencie gdy się ono dzieje (zachowań przeszłych lub przyszłych nie można obserwować),

• obserwowane zjawisko jest zawsze jakimś wycinkiem który miał swój początek przed naszą obserwacją i zapewne będzie miał swoja kontynuację - obserwacja ograniczona jest więc czasem,

• obecność obserwatora może powodować pewne konsekwencje stawiające pod znakiem zapytania trafność wyników, natomiast wpływ tej obecności nie zawsze możliwy jest do ustalenia,

4. zalety:

• obserwator całą swoją uwagę może poświęcić obserwacji robiąc notatki na bieżąco,

• możliwe jest również gromadzenie danych do empirycznej weryfikacji hipotez,

5. obserwacja musi zostać uzupełniona innymi metodami zdobywania danych.

2. Obserwacja Powinna Charakteryzować Się:

1. premedytacją: obserwacja prowadzona być powinna w celu rozwiązania ściśle i w pełni określonego zadania sformułowanego dokładnie i szczegółowo,

2. planowością: obserwacja musi być stosowana według planu odpowiadającemu celowi obserwacji,

3. celowością: obserwator skupia swoją uwagę jedynie na interesujących go z punktu widzenia rezultatu poznania zjawiska,

4. aktywnością: obserwator nie rejestruje wszystkich spostrzeżeń, lecz dokonuje ich selekcji,

5. systematycznością: obserwacja nie może być postrzeganiem przypadkowym, dokonującym się jednorazowo, lecz powinna ona trwać ciągle tak, aby obserwować dany przedmiot wielokrotnie,

3. Subiektywny Sens Obserwacji - Problemy:

1. jest on dostępny obserwatorowi tylko pośrednio,

2. sens zachowania osoby działającej można również odnieść do powszechnie uznanych zachowań w danych sytuacjach przyjętych w danym środowisku,

3. obiektywnego społecznego zachowania nie można wyprowadzić bezpośrednio z tego, co się widzi,

4. bardzo ważna rola języka obowiązującego w danym systemie społeczno-kulturowym,

5. istniej pokusa, że obserwator będzie obserwował zachodzące i oglądane zjawisko z wykorzystaniem własnego języka,

6. problemy z trafnością i rzetelnością obserwacji polegają na tym, iż obserwowanemu zachowaniu niejednokrotnie przypisuje się sens zgodny z własnymi doświadczeniami obserwatora,

7. bardzo ważna jest zdolność obserwatora do działania w taki sam sposób, jak działają i zachowują się członkowie obserwowanego systemu społeczno-kulturowego, przy jednoczesnej znajomości zinstytucjonalizowanych oczekiwań społecznych,

8. im obserwowany system społeczno-kulturowy jest bardziej podobny do systemu społeczno-kulturowego obserwatora, tym lepiej dla wyników badania,

9. obserwator powinien umieć zdystansować się od własnego sposobu myślenia,

10. dające się obserwować formy zachowań są tylko wskaźnikami nie poddających się bezpośredniej obserwacji aspektów systemu społeczno-kulturowego,

4. Obserwacja w Socjologii:

1. musi opierać się na ogólnym i jednoznacznym modelu zachowania społecznego - kategoria porządkująca obserwację,

2. zamierzenia badawcze obserwacji:

• opis zachowań występujących w danym systemie społeczno-kulturowym: etap wstępny służący budowaniu pojęć i hipotez,

• analiza zależności empirycznych między określonymi sekwencjami zachowań a warunkami sytuacyjnymi: służą konstruowaniu teorii,

• teoretyczne wyjaśnienie zachowań przez ukazanie przesłanek oraz obiektywnych następstw owych zachowań: wymagają empirycznie udowodnionej teorii,

5. Rodzaje Obserwacji:

1. obserwacja bezpośrednia i pośrednia:

• przy obserwacji bezpośredniej badający ma nie tylko za zadanie zbierać dane, ale również ma możliwość sprawdzenia wiarygodności tych danych, odwołując się do innych metod badawczych, np. wywiadu, eksperymentu,

• przy obserwacji pośredniej badający nie uczestniczy w zbieraniu danych i nie ma wpływu na ich powstawanie,

• szczególnym przykładem obserwacji bezpośredniej i pośredniej jest odpowiednio obserwacja uczestnicząca i nieuczestnicząca,

2. obserwacja systematyczna i niesystematyczna:

• stosowane wówczas gdy kategorie obserwacji są strukturalnie uporządkowane, i dotyczą tylko określonych sekwencji zachowań w dokładnie zdefiniowanych sytuacjach społecznych,

• stopień usystematyzowania obserwacji zależy od:

• rodzaju pytań badawczych,

• zróżnicowania modelu teoretycznego,

• zweryfikowanej wiedzy empirycznej o systemie społeczno-kulturowym,

3. obserwacja w warunkach naturalnych i eksperymentalnych:

• czy obserwacja będzie dokonywana w warunkach naturalnych czy eksperymentalnych zależy do techniczno-praktycznych możliwości tworzenia takich kontrolowanych sytuacji, w których zachowania te mogłyby być obserwowane,

• eksperymentalne stworzenie odpowiedniej sytuacji wymaga ponadto większego zasobu wiedzy teoretycznej niż obserwacja terenowa,

4. obserwacja uczestnicząca i nieuczestnicząca:

• kiedy obserwator sam uczestniczy w obserwacji mamy do czynienia z obserwacją uczestniczącą,

• kiedy obserwator uczestniczy w obserwacji z zewnątrz mamy do czynienia z obserwacją nieuczestniczącą,

• czy obserwator będzie brał udział w obserwacji czy nie zależy przede wszystkim od praktycznej możliwości znalezienia się w sytuacji o którą chodzi,

5. obserwacja kontrolowana i niekontrolowana:

• obserwacja kontrolowana jest prowadzona w oparciu o określone narzędzia systematyzujące, takie jak wywiady, kwestionariusze, schematy, normy,

• obserwacja niekontrolowana czy nieskategoryzowana to obserwacja prowadzona bez narzędzi systematyzujących,

6. obserwacja jawna i ukryta:

• obserwacja jawna:

• możemy mówić o niej wówczas, gdy badani wiedzą o tym, że są przedmiotem zainteresowań obserwatora, chociaż nie są dokładnie poinformowani o celach badania lub ich przedmiocie,

• ludzie świadomi że prowadzi się z ich udziałem badania bardzo często zachowują się nieautentycznie, co może w zasadniczy sposób wpłynąć na rezultat badania. Obserwator może wówczas otrzymać sfałszowane dane o obserwowanym zjawisku,

• obserwacja ukryta:

• badani nie wiedzą, że są przedmiotem badania,

• pozwala to na naturalne i prawdziwe zachowanie badanych, co przyczynia się do zmniejszenia prawdopodobieństwa, że wyniki będą w zasadniczym stopniu sfałszowane.

6. Systematyzacja Obserwacji:

1. mało usystematyzowane metody obserwacji:

• im bardziej złożony jest problem badawczy, i im bardziej ogólne ramy teoretyczne, tym trudniej jest usystematyzować proces obserwacji, tzn. jednoznacznie określić sytuacje i cechy zachowań ważne dla uzyskania odpowiedzi na postawione pytania,

• gdy mało wiemy o przedmiocie obserwacji uciekamy się do stosowania niesystematycznych metod obserwacji

• obserwacja ta ma charakter otwarty, mało wybiórczy uwzględnia wszystkie dziejące się zachowania,

• obserwator uczy się i zapoznaje się z kontekstem społeczno-kulturowym, zapoznaje się z używanym językiem,

• niebezpieczeństwo uzyskania informacji zbędnych i przypadkowych - raczej anegdotycznych,

• jednak bez nastawienia teoretycznego nie jest możliwa żadna obserwacja (!),

• zaletą tego rodzaju obserwacji jest bardzo bogaty materiał oraz wniknięcie w sens i znaczenie procesów społecznych zachodzących w badanym systemie społeczno-kulturowym,

2. usystematyzowane metody obserwacji:

• na podstawie rozwiniętej teorii wyodrębnia się pojęciowo zmienne zachowań oraz zmienne warunkujące zachowania,

• przebieg obserwacji podporządkowany jest precyzyjnie zdefiniowanym kategoriom określającym wszystko, co ma być przedmiotem obserwacji,

• warunki początkowe określające sytuację w jakiej pojawia się zachowanie, są kontrolowane, aby umożliwić przeprowadzenie porównywalnych obserwacji,

3. kategorie i schemat obserwacji:

• każde zachowanie występuje w pewnym kontekście sytuacyjnym przypisanym systemowi społeczno-kulturowemu,

• każda obserwowana sekwencja ma swoją przyczynę w określonych czynnikach sytuacyjnych,

• obserwowane zachowanie wiąże się najczęściej z pozycją społeczną człowieka,

• zachowanie w sytuacji społecznej jest zawsze poprzedzone subiektywną oceną tejże sytuacji przez osobę działającą,

• każda względnie zamknięta sekwencja zachowań ma obiektywne następstwa dla jednostek w niej uczestniczących, a w pewnych okolicznościach dla całego systemu społeczno-kulturowego,

4. analiza interakcji Balesa::

• badacz wybiera uczestników eksperymentu według określonych, teoretycznie istotnych kryteriów,

• dobranym w ten sposób grupom przedkłada się określone zadanie do wykonania,

• warunki, w których działają grupy, są ujednolicone,

5. to, co dzieje się w grupie można przedstawić jako następstwo akcji i reakcji powstających w każdym systemie społecznym,

6. cztery problemy funkcjonalne systemu:

• konieczność dostosowania się do sytuacji zewnętrznej,

• potrzeba kontroli instrumentalnej bądź dostosowanie się do wymogów związanych z wykonywaniem zadań,

• uwzględnienie potrzeb członków systemu,

• integracja członków systemu

7. trudność obserwacji wiąże się z szybkim tempem przebiegu interakcji,

8. obserwator powinien umieć zinterpretować zachowanie tak, jak zostało ono pomyślane przez osobę działającą, i tak, jak zostało odebrane przez adresata,

7. Pozycja Obserwatora Względem Obserwowanych Zachowań:

1. przez pozycję obserwatora rozumiemy stopień i charakter jego udziału w obserwowanych procesach (patrz obserwacja uczestnicząca i obserwacja nieuczestnicząca),

2. obserwacja nieuczestnicząca:

• stosowana w sytuacjach ogólnie dostępnych,

• badacz pozostaje na zewnętrz badanego zjawiska,

• charakterystyczna dla sytuacji czysto laboratoryjnych,

• w sytuacjach naturalnych obserwacja nieuczestnicząca rzadko da się przeprowadzić bez wiedzy obserwowanych,

• możliwa jest tylko wtedy gdy obecność obserwatora nie zmieni w sposób istotny toku wydarzeń lub gdy zmiany takie można kontrolować,

3. obserwacja uczestnicząca:

• stosuje się przede wszystkim wówczas, gdy chodzi o poznanie społeczności, o których nasza wiedza empiryczna jest niewielka,

• charakteryzuje się bezpośrednim udziałem obserwatora w badaniu,

• obserwator bierze na siebie jedną lub kulka ról społecznych właściwych temu systemowi i zachowując się zgodnie z nakazami tych ról,

• celem takiego postępowania jest nawiązanie bezpośredniego kontaktu i dzięki niemu uzyskanie wglądu w konkretne (i naturalne) zachowanie ludzi w specyficznych sytuacjach,

• niekiedy chodzi o poznanie systemu społeczno-kulturowego od wewnątrz,

• obserwator poznaje sferę systemu ról, w której czynnie uczestniczy,

• przed wyborem roli badacz powinien:

• określić swoje zainteresowania badawcze: trzeba mieć pewność, że przyjęta rola rozwiąże podstawowe problemy badania, obserwacji,

• sprawdzić, czy badacz może podjąć rolę bez zbytniego nakładu czasu i pracy,

• im staranniej badacz przyjmie na siebie rolę, tym bardziej będzie się z nią identyfikować,

• niebezpieczeństwo: badacz może zatracić dystans i jego relacja (raport) będzie taka sama surowa, jak relacja prawowitego (naturalnego) członka badanej grupy,

8. Zalety i Trudności Obserwacji:

1. zalety:

• bezpośredni kontakt z badaną rzeczywistością,

• możliwość wnikliwego poznania badanych zjawisk,

2. trudności i problemy:

• brak możliwości bezpośredniego rejestrowania tego, co się obserwuje (w obserwacji uczestniczącej czy ukrytej),

• przy sporządzaniu późniejszych notatek i raportów istnieje niebezpieczeństwo ominięcia wielu szczegółów, które obserwowało się wcześniej (na skutek zapomnienia),

• czasami samo sporządzenie sprawozdań jest niemożliwe ze względu na specyficzne warunki (np. przebywanie w jednym pokoju z osobą badaną),

• możliwość utraty dystansu do badanych zjawisk,

• zżycie się z badaną jednostką,

• zawężenie pola obserwacji na skutek uczestnictwa tylko w jednym kręgu czy grupie badanej zbiorowości,

• obserwacja zewnętrzna nigdy nie pozwala na całkowite zbliżenie się do przedmiotu badania,

• ponadto badający nigdy nie może być pewny czy badani podczas obserwacji zachowują się normalnie, czy też „grają”.

9. Role Przyjmowana Przez Badacza Podczas Obserwacji:

1. kompletny uczestnik:

• dla obserwacji uczestniczącej ukrytej,

• gdy obserwator jest pełnoprawnym członkiem badanej grupy,

• dążenie do pozytywnych relacji z innymi,

• badacz powinien zachowywać się naturalnie,

• zjednywanie sobie przyjaciół,

• niebezpieczeństwo utraty dystansu i wejścia w kliki,

2. uczestnik jako obserwator:

• dla obserwacji uczestniczącej jawnej,

• obserwator zbiera naukowe materiały,

• długi okres prowadzenia obserwacji,

• więcej czasu na uczestnictwo,

• niebezpieczeństwo nadmiernego utożsamiania się badanych z potrzebami badawczymi badacza („pomoc” badanych okazana badaczowi),

• niebezpieczeństwo zaburzenia obiektywności (nadmierna identyfikacja z grupą),

3. obserwator jako uczestnik:

• dla obserwacji jawnej nieuczestniczącej,

• działalność badawcza badacza w grupie jest tolerowana i akceptowana,

• badacz występuje jako ktoś obcy i takim ma pozostać do końca,

• badacz nie powinien nawiązywać stosunków nieformalnych, powinny być to relacje przelotne i formalne,

• wątpliwość autentyczności zdarzeń,

4. kompletny obserwator:

• dla obserwacji jawnej nieuczestniczącej,

• badacz nie uczestniczy w grupie, jest na zewnętrz badania,

• działa dyskretnie i niejawnie,

• przy badaniach pilotażowych, wstępnych

10. Etapy Procesu Obserwacji:

1. czynności przygotowawcze:

• sformułowanie problemu badawczego, ustalenie przedmiotu badań,

• problematyka badawcza - wskaźniki,

• ustalenie warunków prowadzenia obserwacji (przygotowanie projektu postępowania badawczego),

• przygotowanie wyposażenia technicznego obserwatora,

• uzyskanie swobodnego dostępu do badanego środowiska,

• nieformalna akceptacja badanego środowiska,

2. zbieranie materiałów faktograficznych:

11. Rodzaje Zapisów Obserwatora:

1. luźne notatki:

• zapisy prowadzone „na gorąco” w trakcie trwania obserwacji (jeśli warunki techniczne na to pozwalają),

2. dziennik obserwacji:

• spisywane każdego dnia obserwacji po zakończeniu czynności badawczych,

• powinien w swojej treści zawierać informacje dotyczące zaobserwowanych zachowań ludzkich, informacje o przeprowadzonych rozmowach,

• bardzo ważne jest oddzielenie własnych przekonań badacza od interpretowania potencjalnych zjawisk - obiektywizm

3. sprawozdanie po zakończeniu procesu badawczego:

• raport końcowy zawierający wnioski wyciągnięte z badań obserwacyjnych.

12. Najczęstsze Przedmioty Obserwacji:

1. znaki zewnętrzne ludzi,

2. ruchy ekspresywne: mimika, gesty, sposób poruszania się,

3. usytuowanie przestrzenne (np. dystans jaki dzieli dwóch rozmówców),

4. język: słownictwo, intonacja głosu, treść rozmowy,

5. czynnik czasu: jak długo trwa np. rozmowa

13. Problem Etyczny Obserwacji:

1. badacz nie ma prawa prowadzić procesu badawczego bez zgody badanych - zjawisko skrajne negatywnie odnoszące się do obserwacji ukrytej,

2. jeśli mamy możność bez uszczerbku dla wiedzy przeprowadzić obserwację jawną, powinniśmy z tej możliwości skorzystać,

3. wyniki uzyskane w procesie obserwacji powinny być wykorzystane jedynie (!) do celów naukowych

WYKŁAD 8 21.03.2000

Eksperyment

1. Eksperyment- Wiadomości Wstępne:

1. eksperyment:

• A. Sułek: eksperyment jest to powtarzalny zabieg polegający na planowej zmianie przez badacza jednych czynników w badanej sytuacji przy jednoczesnej kontroli innych czynników (zmiennych zakłócających) podjęty w celu uzyskania na drodze obserwacji odpowiedzi na pytania o skutki tej zmiany,

• tyle co doświadczenie naukowe (n doświadczenie w potocznym rozumieniu),

• pozwala na:

• prawie pełne kontrolowanie i kształtowanie uwarunkowań sytuacyjnych danego zjawiska lub procesu,

• sprawdzenie hipotez w sytuacjach, które są dla nich najbardziej istotne, czyli w sytuacjach eksperymentalnych.

2. zagrożenia eksperymentu:

• pytanie o moralność: w jakim stopniu wolno uczonemu poddawać ludzi eksperymentowi?,

• rzeczywistość społeczna jest bardzo dynamiczna, nie sposób więc w eksperymencie uchwycić jej wszystkich zmian,

• zbiorowość, na której dokonuje się eksperymentu nie może być wielka,

• problemy techniczno-organizacyjne: uwzględnienie w eksperymencie dwóch grup: kontrolnej i eksperymentalnej,

• badanie świadomie mogą nastawiać się psychofizycznie do warunków eksperymentu, co może rzutować na autentyczność ich zachowań,

• selektywność eksperymentu: każdy eksperyment uwzględnia rzeczywistość społeczną w sposób niepełny, ograniczając się jedynie do poniektórych jej aspektów czy wycinków,

2. Wymogi Metodologiczne Eksperymentu:

1. wymóg trafności teoretycznej:

• gdy potrafimy precyzyjnie określić działanie i skutek,

• odpowiedź na pytanie co jest poprzednikiem i następnikiem hipotezy,

2. wymóg trafności wewnętrznej:

• eksperyment należy tak zaplanować, aby naszemu działaniu przypisać tylko te zachowania, które te działanie spowodowało,

• wiąże się z zakłóceniami bodźca,

3. wymóg trafności zewnętrznej:

• zakres ogólności wniosków które wyciągamy z badania musi być jak najszerszy

3. Czynniki Zakłócające Badania:

1. niestabilność:

• niekontrolowane zdarzenia losowe które mogły wystąpić,

2. historia:

• zmiany zewnętrzne które zdarzyły się w środowisku w czasie trwania eksperymentu,

3. dojrzewanie:

• samorzutne zmiany wewnątrz badanego środowiska niezależnie od niego samego,

4. pretest:

• wpływ pierwszego pomiaru,

5. regresja:

• zjawisko związane ze zmianą wartości cechy wśród różnych obiektów,

6. zmiana zasad i narzędzi badawczych:

7. selektywny dobór grup:

• grupy muszą być ujednolicone,

8. śmiertelność grupy:

• odmówienie współpracy w teście (to już nie jest ta sama grupa),

4. Schematy eksperymentów:

1. schemat klasyczny:

- grupa eksperymentalna,

- grupa kontrolna,

- pomiar w grupie eksperymentalnej,

- pomiar w grupie kontrolnej,

- bodziec

E i K muszą być identyczne

i
muszą być przeprowadzone w jednym czasie

2. schemat z pomiarem w jednej grupie:

• schemat stosujemy wówczas gdy:

• w środowisku nie działają żadne inne czynniki wpływające na zmienną zależną,

• mamy pewność, że pretest nie wpływa na badania właściwe,

• narzędzia badawcze są niewrażliwe na czas

3. schemat Solomona

- eliminacja wpływu pretestu

• dodatkowym wymogiem jest izolacja grup kontrolnych

4. schemat szeregów czasowych

• są to badania przeprowadzane w jednej grupie, ale wielokrotnie,

• już w
  możemy zmierzyć zmienną

5. Rodzaje Eksperymentów:

1. eksperyment terenowy, naturalny:

• posługujemy się grupą eksperymentalną i kontrolną, które muszą być ze sobą porównywalne na zasadzie podobieństwa cech społeczno-demograficznych i innych ważnych dla badającego,

• uzyskane wyniki z eksperymentu porównuje się w obu grupach,

2. eksperyment laboratoryjny:

• badający tworzy wyizolowaną sytuację dla dobranego przez siebie zbioru ludzi, w oparciu o hipotetycznie zestawione zmienne,

• badający ma możliwość kontrolowania każdego kroku w podjętych przez siebie badaniach oraz modyfikowania warunków przeprowadzonego doświadczenia

3. eksperyment symulowany:

• połączenie eksperymentu naturalnego i laboratoryjnego,

• przeprowadza się go w warunkach laboratoryjnych ale osoby badane nie zdają sobie sprawy, że uczestniczą w eksperymencie,

4. eksperyment ex post facto:

• polega na badaniu określonego zaszłego zdarzenia społecznego, którego uwarunkowania i rozwój analizuje się retrospektywnie starając się ustalić, czy przyjęty przez nas kompleks uwarunkowań potwierdza się rzeczywiście,

• badacz przeprowadza badanie tylko raz, po wprowadzeniu bodźca

5. eksperyment projekcyjny:

• polega na badaniu danego zjawiska społecznego w każdej sytuacji, kiedy wprowadzamy nowe bodźce i obserwujemy, jakie wywołują one skutki u badanych

• testy starające się ustalić zaangażowanie uczuciowe, przesądy, zdolności kojarzeń, dla ustalenia wpływu stereotypów na opinie i postawy ludzi,

6. eksperyment jednoczesne i sukcesywne:

• eksperymenty jednoczesne

• polegają na równoczesnym badaniu jednego, dwóch lub nawet więcej zbiorów ludzi które poddajemy różnym bodźcom,

• badania muszą być prowadzone równolegle,

• eksperymenty sukcesywne

• polegają na tym, że dany zbiór lub zbiory ludzi poddaje się dwom badaniom, które są przeprowadzane w różnym czasie,

• z reguły badania takie przeprowadza się przed i po zastosowaniu określonego bodźca w stosownym czasie

Ćwiczenia - Semestr I

Etapy Procesu Badawczego

1. Wstępne Sformułowanie Problemu:

1. Chodzi Tutaj Przede Wszystkim o postawienie pytania. Owo Pytanie Musi:

1. dotyczyć obiektywnego stanu niewiedzy,

2. być wyrażone w języku naukowym,

3. być sformułowane w taki sposób, aby było wiadomo, jakie czynności należy podjąć, aby móc sensownie poszukać odpowiedzi na to pytanie.

2. Czynniki Wyznaczające Charakter i Zakres Problematyki Badawczej:

1. obiektywna rzeczywistość,

2. dotychczasowa wiedza o tej rzeczywistości,

3. metody badań rzeczywistości.

3. Źródła Problemu:

1. rozwój nauki i pojawiające się w niej luki i niejasności,

2. obserwacja rzeczywistości i praktyka.

4. Badacz Poruszający Nową Problematykę Powinien Odpowiedzieć Sobie na Następujące Pytania:

1. jaką formę pytania zastosuje - czy?, jak?, dlaczego?,

2. w jakim celu podejmuje badania,

3. czy w rozwiązywaniu nowego problemu trzeba odwoływać się do nowych faktów o rzeczywistości, czy też wystarczy odwołanie się do istniejącej już literatury,

4. czy w rozwiązywaniu nowego problemu wystarczy posługiwanie się już istniejącym aparatem pojęciowym, czy istnieje konieczność wprowadzania nowych pojęć i terminów,

2. Eksplikacja Problematyki Badawczej:

1. Eksplikacja (Wyjaśnianie) - uszczegółowienie lub ustawienie tematu. Eksplikacja to:

1. wyrażenie problematyki badawczej w formie zdań zawierających wyłącznie terminy proste, zrozumiałe, jednoznaczne,

2. ukazanie powiązań tematu będącego przedmiotem wyjaśnień z tematami pokrewnymi i nadrzędnymi.

2. Paradoks Eksplikacji - Paradoks Moore`a:

1. wyjaśniając pojęcia ogólne przez inne pojęcia możemy:

• użyć nowych zakresowo pojęć, ale tak samo ogólnych,

• użyć pojęć bardzo szczegółowych

2. w pierwszym przypadku tak naprawdę nie zachodzi eksplikacja, a w drugim przypadku eksplikacja staje się zniekształceniem pojęcia wyjaśnianego, a wic także nie jest pełną eksplikacją,

3. możemy powiedzieć, że eksplikacja jest pewną formą zmiany tematu lub jego zawężeniem.

3. Selekcja Pytań Dokonuje się Przez:

1. kryterium teoretyczne: wybiera się pytania najistotniejsze, centralne oraz takie, w odniesieniu do których możemy sformułować najpewniejsze i najbardziej precyzyjne hipotezy,

2. kryterium metodologiczne: selekcja pytań według możliwości udzielenia na nie odpowiedzi w oparciu o wyniki badań przeprowadzonych przy pomocy możliwych aktualnie do zastosowania metod i technik badawczych,

3. kryterium techniczno-organizacyjne.

4. Wybór i Uzasadnienie Stawianych Hipotez:

1. pojęcie hipotezy:

• zdanie nie poddane wystarczającemu sprawdzeniu, przyjęte prowizorycznie,

• zdanie empiryczne, zawierające przynajmniej jeden termin teoretyczny, nieobserwacyjny,

• każde zdanie empiryczne nie będące spostrzeżeniowym,

• propozycja twierdzenia naukowego.

2. źródła hipotezy:

• wyniki teoretycznych rozważań,

• dotychczasowe badania z tego zakresu,

• inwencja twórcza i pomysłowość badacza.

3. hipotezy powinny spełniać następujące wymogi:

• odnosi się jednoznacznie do problematyki , tzn. dostarczać propozycji odpowiedzi na pytania wynikające z postawionego problemu,

• powinny posiadać uzasadnienie: uzasadnienie jest najczęściej odwołaniem się do wiedzy teoretycznej lub empirycznej z zakresu danej problematyki,

• podawać warunki sprawdzalności: określać przy zajściu jakich zjawisk hipotezę można uznać bardzo często za sprawdzoną

4. moc hipotezy:

• słaba: formułowanie hipotez egzystencjalnych,

• średnia: orzeka się o warunkach zajścia zjawiska lub o kierunku zależności,

• mocna: hipotezy mają postać propozycji twierdzeń jednoznacznych, precyzyjnych, z podaniem warunków ich spełnienia.

3. Operacjonalizacja Problematyki Badawczej:

1. Operacjonalizacja to dobór wskaźników, to wyrażenie pojęć i terminów teoretycznych w kategoriach operacyjnych poprzez:

1. terminy mające jednoznaczny sens empiryczny,

2. czynności, jakie należy wykonać, aby poznać opisywane zjawisko.

2. Operacjonalizacją problematyki badawczej obejmuje jeszcze następujące czynności:

1. wybór zbiorowości, w której realizowane będą badania,

2. wybór metod i technik badawczych: powinna być to naturalna i logiczna konsekwencja płaszczyzny teoretycznej przyjętej w eksplikacji problemu. Przy ostatecznym wyborze należy uwzględniać następujące problemy:

• czy problematyka badawcza może być poznana przy pomocy materiałów źródłowych uzyskanych przez zastosowanie danej techniki badawczej,

• czy nie istnieją jakieś przeszkody uniemożliwiające zastosowanie określonej techniki,

• czy możliwe jest stosowanie bardziej złożonych technik i metod badawczych dający bogatszy materiał,

• czy wystarczą badania przeprowadzone jednokrotnie, czy należy badania powtarzać,

• czy wystarcza obserwacja w naturalnych warunkach, czy należy posługiwać się dodatkowymi bodźcami stwarzając warunki nieco laboratoryjne,

3. wybór bazy źródłowej,

4. wybór zasad , kryteriów i technik analizy wyniku badań,

4. Przygotowanie Narzędzi Badawczych:

1. Dopóki cel nie jest dokładnie i w pełni znany, nie można szczegółowo zaprojektować narzędzia.

2. Do Narzędzi Badawczych w Socjologii Zaliczane Są:

1. kwestionariusze (wywiad, ankiety, obserwacja),

2. schematy i klucze kategoryzacyjne,

3. instrukcje i schematy umożliwiające gromadzenie informacji,

4. testy oraz urządzenia techniczne.

3. Budowa Narzędzi badawczych może być rozpoczęta dopiero po ostatecznym sformułowaniu, eksplikacji i operacjonalizacji problematyki badawczej, a także po wyborze populacji, w której realizowane będą badania, i po zdecydowaniu, w jaki sposób będą opracowywane (analizowane) wyniki badań.

4. Rola Narzędzi:

1. umożliwiają zebranie potrzebnych informacji,

2. są szczegółowym przełożeniem problematyki badawczej na język pytań i problemów jednostkowych.

5. Pomocne Pytania Przy Opracowywaniu Pytań Kwestionariuszowych:

1. dlaczego zadaję takie pytanie,

2. dlaczego jest ono tak sformułowane,

3. czego pytanie dotyczy,

4. jaką (jakie) odpowiedzi można przypuszczalnie uzyskać zadając to pytanie,

5. dlaczego pytanie zostało umieszczone w tym miejscu kwestionariusza,

6. w jaki sposób będą analizowane (wykorzystywane) odpowiedzi na to pytanie.

5. Pilotaż Badań:

1. Badania Pilotażowe Spełniają Trzy Zasadnicze Funkcje:

1. stwierdzenie problemu badawczego, a zwłaszcza poprawności eksplikacji i operacjonalizacji tego problemu. Badania pilotażowe umożliwiają udzielenie odpowiedzi na następujące pytania:

• czy problem może być rozwiązany przy użyciu przyjętych metod i technik badawczych,

• czy został on całkowicie i prawidłowo zoperacjonalizowany,

• jaka jest wartość przyjętych wskaźników,

• czy wszystkie pojęcia mają jednoznaczny sens empiryczny

2. sprawdzenie technik, metod i narzędzi badawczych używanych w badaniu - najważniejsza funkcja badań pilotażowych.

• oszacowanie ilości braku odpowiedzi na poszczególne pytania,

• sprawdzenie poprawności kategorii pytań zamkniętych i półotwartych,

• ocena wiarygodności odpowiedzi,

• ocena zrozumiałości pytań,

• zamknięcie niektórych pytań otwartych,

• określenie czasu i trwania realizacji badania.

3. sprawdzenie techniczno-organizacyjne badania.

6. Dobór Próby:

1. O Wielkości, Liczebności Próby Decydują Następujące Kryteria:

1. wielkość badanej społeczności,

2. stopień jednorodności zbiorowości

3. oczekiwana dokładność wyników,

4. dopuszczalny stopień błędu przy uogólnianiu wyników,

5. rodzaj doboru próby,

6. ilość i charakter zmiennych występujących w badaniach,

7. stosowana metoda i technika badań, sposób analizy i wykorzystania wyników.

2. W doborze próby do badań socjologicznych kryteria merytoryczne odgrywają bardzo dużą rolę.

3. Dobór próby może być dokonany dopiero po ostatecznym przygotowaniu programu badań.

4. Przy Doborze Próby Należy Zwrócić Uwagę Na:

1. konwencję przyjętego typu badań,

2. wymogi, jakie stawia konieczność weryfikacji przyjętych hipotez: dobór próby powinien być dokonywany ze względu na występujące w hipotezach zmienne niezależne, których rozkład bywa na ogół znany lub może być łatwo określony,

3. charakter (punkt odniesienia) zamierzonego wnioskowania

7. Realizacja Badań Empirycznych:

1. W Sposób Uproszczony Badania Możemy Podzielić na Trzy Etapy:

1. przygotowanie badań,

2. realizację badań,

3. opracowanie wyników badań.

2. O Tym, Jak Realizacja ma Przebiegać Decydują:

1. typ badań,

2. zastosowane metody i techniki badawcze,

3. miejsce badań,

4. ilość osób biorących udział w badaniach,

5. charakter bazy źródłowej.

3. Przyczyny Problemów z Realizacją:

1. realizacja badań w nieodpowiednich okresach,

2. nieodpowiednie przygotowanie organizacyjne badań, zwłaszcza zespołowych,

3. zadziałanie jakiegoś niespodziewanego bodźca, którego nie można było wcześniej przewidzieć.

8. Weryfikacja Zebranego Materiału Empirycznego:

1. Weryfikacja Wstępna Polega na:

1. poznaniu stopnia realizacji próby (w %),

2. poznaniu kierunków zniekształceń próby, tzn. określenie w których podgrupach nastąpiły największe luki w realizacji próby,

3. eliminacji materiałów niepełnych, wypełnionych nieprawidłowo,

4. ustaleniu problemów szczegółowych, pytań, zagadnień, przy których wystąpiły największe nieprawidłowości i luki w materiale empirycznym,

5. ocenie stopnia istotności (pełności, zawartości, informacyjnej przydatności) materiału empirycznego.

2. Weryfikacja Pogłębiona:

1. polega przede wszystkim na ocenie stopnia wiarygodności materiału empirycznego,

2. weryfikacja pogłębiona powinna umożliwić ocenę zarówno charakteru (przyczyn) zniekształceń, jak i ich wielkości i kierunku.

9. Wstępne Grupowanie Materiału Surowego:

1. Jest to kodowanie danych, które polega na łączeniu jednostkowych informacji w ogólniejsze klasy oraz na przypisywaniu tym klasom nazw bądź symboli cyfrowych.\

10. Analiza Materiału Empirycznego:

1. Etap, w którym pogrupowane wstępnie dane empiryczne zostają skonfrontowane z pytaniami i hipotezami sformułowanymi przy eksplikacji problematyki badawczej.

2. Analiza Materiału Może Mieć Charakter:

1. ilościowy: wyrażenie zależności między zmiennymi za pomocą liczb. Może ona przybierać charakter:

• analizy jednodzielczej,

• analizy dwudzielczej (tablice dwudzielcze),

• analizy wielodzielczej (przy zastosowaniu zmiennych kontrolnych),

2. jakościowy: badacz posługuje się przede wszystkim typologiami oraz wyodrębnianiem i opisem przypadków szczególnych

11. Testowanie Hipotez i Uogólnianie Wyników Badań:

1. Jest następstwem analizy materiału. Jest to wnioskowanie z siły i kierunków zależności między analizowanymi cechami o słuszności założeń badawczych i prawdziwości sformułowanych na ich podstawie hipotez.

12. Pisanie Końcowego Raportu z Badań:

1. Surowy Raport:

1. przedstawia się w nim przede wszystkim wyniki badań aż do teoretycznego tekstu, w którym dane empiryczne stanowią jedynie podstawę wnioskowania i interpretacji,

2. raport powinien nawiązywać do założeń wyjściowych, pytań i hipotez sformułowanych w programie badań,

3. pytania w raporcie:

• na który pytania uzyskano zadowalające odpowiedzi?

• które z zadanych pytań nadają się do przeformułowania?

• które hipotezy zostały sprawdzone?

• jaki jest poziom (moc) argumentów potwierdzających i obalających hipotezy?

• jakie nowe ważne fakty i prawidłowości poznano w wyniku badań?

• jakie pojawiły się nowe, nieznane dotąd wcześniej pytania, prawidłowości, hipotezy?

Jan Sztumski: Wstęp do Metod i Technik Badań Społecznych

1. Zagadnienia Ogólne:

1. Czy Istnieje Możliwość Wykorzystywania Metod Nauk Przyrodniczych do Badań Zjawisk Społecznych? Rozpatrzmy Przypadki:

1. wpływ rezultatów badań na rzeczywistość, do której wnioski z badań mają się odnosić:

• rezultaty badań kształtują również badanych, jeżeli przenikną do ich świadomości,

• osiągnięcia nauk przyrodniczych i wiedza o nich rzutują na sytuację społeczną,

• nauki przyrodnicze mają jedynie sens, kiedy zostaną uwidocznione i zastosowane w naukach społecznych,

2. bezpośredni wpływ samych czynności badawczych na badaną rzeczywistość:

• proces badawczy niszczy normalne warunki istnienia przedmiotu badań,

• socjolog nie jest w stanie dokładnie powtórzyć swoich badań gdyż ludzie już są inni, zmieniła się sytuacja polityczna, społeczna, poprzez przebyte badania sami zostali uświadomieni gdyż pod wpływem badań nasunęły im się pewne problemy, których wcześniej nie byli w ogóle świadomi,

3. konflikt pomiędzy postulatem systematyczności badań i postulatem ubiegania się o wnioski ogólne:

• różnica pomiędzy przyrodnikiem a socjologiem przejawia się w ich stosunku do materiałów z przeszłości,

• uwarunkowanie kulturowe odbiera neutralność współczynnikom czasowo-przestrzennym, uhistorycznia materiały,

4. konflikt pomiędzy ograniczeniem się do metod standaryzowanych a miarodajnością wskaźników i subtelnością problematyki:

• wprowadzenie metod standaryzacji eliminuje materiały z przeszłości,

• standaryzacja upraszcza badaną rzeczywistość, ponieważ pozwala uchwycić tylko to, co da się sprowadzić do przyjętych standardów, norm,

• trudność w sformułowaniu pytań socjologicznych: jednakowe odpowiedzi na to samo pytanie wcale nie wskazuje na identyczną postawę (jednogłośność nie oznacza wcale jednomyślności),

5. udział doświadczenia wewnętrznego w praktyce badawczej:

• wpływ doświadczenia wewnętrznego: empatia, wczuwanie się ,

• empatia pozwala dogłębniej zrozumieć badany problem,

• zaznaczenie ogromnie ważnej roli czynnika subiektywnego w badaniach socjologicznych - socjolog-badacz nie może być w pełni obiektywny,

• zwolennicy: Dithley, Husserl,

• przeciwnicy: Weber, Manheim,

2. Nauki Społeczne Są:

1. obiektywne - traktują przedmiot swoich badań jako istniejący niezależnie od poznającego podmiotu, badają go w sposób wolny od uprzedzeń,

2. deterministyczne - wszelkie zdarzenia i zjawiska są w sposób konieczny wyznaczone przez ogół kształtujących je warunków, a tym samym podlegają nieuchronnym prawidłowościom,

3. intersubiektywne - dostępne każdemu poznającemu człowiekowi,

4. generalizujące - zmierzają do ustalenia ogólniejszych zasad i praw rządzących badanymi zjawiskami,

5. logiczne - ze względu na swoją strukturę i dążą do racjonalnego przedstawienia badanych faktów,

6. otwarte i dopuszczające zmiany - nie są zbiorami dogmatów, nie stanowią twierdzeń zamkniętych i niezmiennych,

7. sprawdzalne - ich metody i wyniki są sprawdzalne zarówno na drodze teoretycznej jak i empirycznej.

2. Przedmiot i Cel Badań Społecznych.

1. Przedmiot badań socjologicznych jest niezwykle złożony: obejmuje on twory materialne i idealne.

2. Zbiorowości Społeczne: zbiory ludzi, w których pomiędzy tworzącymi je osobnikami występują jakieś wzajemne oddziaływania wynikające z faktu ich przynależności do danego zbioru: grupy, klasy, warstwy społeczne.

3. Zbiór Społeczny: twory, które powstały w praktyce życia społecznego, czyli zostały ukształtowane w procesie współżycia ludzi ze sobą w obrębie danej zbiorowości.

1. zbiorowiska społeczne - zbiór ludzi przebywających w pewnych określonych ramach przestrzennych w takim skupieniu, że możliwa jest między nimi styczność bezpośrednia.

2. kategoria społeczna - zbiór ludzi wydzielony w praktyce życia społecznego w obrębie zbiorowości lub zbiorów społecznych ze względu na określone cechy fizyczne lub inne. Z ludźmi tymi łączy się jakieś funkcje i pozycje społeczne.

4. Instytucja Społeczna:

1. zorganizowane twory społeczne powołane do pełnienia określonych funkcji powszechnie użytecznych,

2. względnie ustabilizowane i prawnie określone formy społecznego współżycia,

3. zasady i normy społeczne regulujące zachowanie i współżycie ludzi,

4. poszczególne osoby fizyczne, które stają się ucieleśnieniem urzędów, godności lub funkcji społecznych,

5. role społeczne mogą być też instytucjami.

5. Proces Sspołeczny: to rozmaite, przebiegające regularnie po sobie, wzajemnie się warunkujące przeobrażenia w różnych tworach społecznych w życiu danego społeczeństwa.

6. Zjawiska Społeczne: wszelkie uzewnętrznione i masowe wytwory współżycia oraz wzajemnego oddziaływania ludzi na siebie.

7. Celem Podejmowanych Badań Społecznych Jest:

1. naukowe poznanie rzeczywistości społecznej,

2. kształtowanie rzeczywistości społecznej,

3. prognozowanie i planowanie przeobrażeń,

4. rozwijanie teorii socjologicznych.

8. Poprzez Badania Empiryczne Uzyskujemy Możliwość:

1. sprawdzenie istniejących już teorii socjologicznych,

2. uściślenie zakresu stosowalności poszczególnych teorii do potrzeb praktyki,

3. rozszerzenie dotychczasowej wiedzy o poszczególnych przejawach życia społecznego,

4. uzyskanie wiadomości o niezbadanych dotąd faktach i zjawiskach społecznych.

9. Typy Badań:

1. teoretyczne :

• rezultatem tych badań są nowe teorie i twierdzenia,

• punktem wyjścia jest problem zastany lub sformułowany na podstawie dotychczasowego stanu wiedzy, a końcowym jego efektem jest jego rozwiązanie w formie określonego twierdzenia lub teorii,

• twórczy wysiłek badającego - krytyka logiczna - weryfikacja empiryczna,

• konieczność wielokrotnego badania w celu potwierdzenia poprzednich wyników,

• aby dana hipoteza stała się teorią naukową potrzeba nie tylko badań kontrolnych, lecz również fachowego zdania innych uczonych wypowiadających się na ten sam temat,

• trudności: badania potwierdzające są szczególnie trudne do powtórzenia gdyż procesy zaobserwowane w pewnych społeczeństwach nie muszą wcale przebiegać identycznie - dlatego owe potwierdzenia są często niepełne,

• powstają teorie średniego zasięgu które są swoistymi pomostami pomiędzy rzeczywistością a teoriami ogólnymi,

2. praktyczne:

• rezultatem tych badań są ustalenia czy i o ile istniejące twierdzenia są przydatne do rozwiązania konkretnych problemów,

• punktem wyjścia jest problem, który wynika z potrzeb praktycznych. Rozwiązanie tego problemu przynosi jednak nie tylko efekty praktyczne, lecz i służy rozwojowi teorii,

• czasami, kiedy nie mamy żadnych danych badanego zjawiska, należy odwołać się do badań socjograficznych, czyli takich które polegają na sporządzeniu możliwie wiernych opisów interesujących nas faktów społecznych,

• hipotezy, do jakich dochodzimy w badaniach mogą dotyczyć:

• diagnozy: diagnostycznymi twierdzeniami nazywamy takie, które orzekają o istniejącym stanie faktycznym badanego zjawiska lub procesu społecznego,

• terapii: terapeutycznymi twierdzeniami nazywamy takie, które dają odpowiedź na pytanie jak doprowadzić do określonych przekształceń lub zmian badaną rzeczywistość społeczną,

• prognozy: prognostycznymi twierdzeniami nazywamy takie, które orzekają o przyszłych stanach badanych procesów lub zjawisk społecznych.

3. Proces Badawczy.

1. Strategia Badań w Naukach Społecznych.

1. plan badań:

• badania społeczne muszą trwać ciągle, a nie tylko podczas wykonywania badań,

• w rozwoju nauki przydatne są takie badania, które są podejmowane z motywów czysto poznawczych,

2. człowiek badający - badacz - ulega określonym emocjom i nastrojom, jest zdeterminowany swoją funkcją i pozycją społeczną oraz człowiekiem przynależącym do różnych grup i kręgów społecznych,

3. przed opracowaniem strategii badania należy uświadomić sobie jakie czynniki pozanaukowe mogą wpłynąć na proces badawczy,

4. należy wziąć również pod uwagę techniczne możliwości wykonania badania.

2. Projektowanie Procesu Badawczego:

1. ustalenie problemu oraz ukazanie jego specyfiki,

2. sformułowanie hipotez (najczęściej w formie pytań), które trzeba w badaniach sformułować,

3. określenie danych potrzebnych do zweryfikowania hipotez,

4. ustalenie populacji, jaką należy zbadać, aby uzyskać potrzebne dane,

5. określenie metod, technik i narzędzi badawczych oraz zasad weryfikacji zebranego materiału,

6. ustalenie czasu badań i poszczególnych etapów procesu badawczego,

7. sporządzenie kosztorysu badań.

4. Problem Badawczy.

1. Problemem Badawczym nazywamy to, co jest przedmiotem wysiłków badawczych, czyli to, co skupia naszą uwagę podczas badań.

2. Aby zająć się rozwiązywaniem problemu należy najpierw poddać go kategoryzacji, czyli uściślić.

3. Problem Społeczny:

1. w szerokim znaczeniu: określenie różnych zjawisk będących aktualnie lub potencjalnie przedmiotem zainteresowania socjologii lub innej nauki,

2. w wąskim znaczeniu:

• te zjawiska, które wywołują rezonans w świadomości ludzi danego społeczeństwa lub społeczności,

• Clarence M. Case: problem społeczny to sytuacje poruszające większą część kompetentnych obserwatorów, jakim można zapobiec tylko przez zbiorowe działanie,

3. Gerald R. Lesile: problem społeczny powstaje w związku z zaistnieniem takiego zjawiska, które uważane jest na ogół za niepożądane, porusza znaczną ilość ludzi, wydaje się możliwe do przezwyciężenia, ale przez zbiorowe działanie,

4. natężenie, częstotliwość, zasięg czyli cechy ilościowe danego zjawiska (w naszym przypadku problemu społecznego) określają jego kwalifikację jakościową,

5. to, co jest problemem społecznym w jednej zbiorowości ludzkiej nie musi być takim samym problemem w innej,

6. aby dane zjawisko mogło spowodować intelektualne i emocjonalne zaangażowanie szerszego zbioru ludzi, a więc aby mogło stać się problemem społecznym w interesującym nas znaczeniu, musi istnieć przekonanie, iż jest ono możliwe do przezwyciężenia,

7. każdy problem społeczny (w szerokim znaczeniu) jest lub może stać się problemem socjologii, ale nie każdy problem socjologiczny jest lub nawet może być problemem społecznym w węższym znaczeniu,

8. zjawiska, które nazywamy problemem społecznym są zarówno obiektywne jak i dziedziczne,

9. ujęcia problemu społecznego:

• socjologowie kładący nacisk na czynniki psychologiczno-kulturowe tłumaczą występowanie problemów społecznych dysproporcjami rozwoju kulturalnego różnych środowisk,

• stanowisko szkoły ekologicznej: problemy społeczne są następstwem takich procesów jak ruchliwość społeczna i wynikająca z niej dezorganizacja życia zbiorowego w obrębie poszczególnych jednostek ekologicznych,

• problem społeczny jako następstwo procesów dysfunkcyjnych, czyli takich, które utrudniają normalne funkcjonowanie życia społecznego,

• problemy społeczne są przejawami odchyleń czy zboczeń w stosunku do istniejącego porządku społecznego. Źródłami owych odchyleń jest brak spójności oraz napięcia, jakie występują w różnych strukturach społecznych oraz w skłonnościach do anomii ludzi liczących się z normami prawnymi lub zwyczajowymi,

10. definicja końcowa: problemy społeczne są faktami społecznymi, istniejącymi obiektywnie, niezależnie od metod ich badań i stanu teorii. Są to jednak takie fakty społeczne, które nie tylko znajdują swoje odbicie w świadomości ludzi danego społeczeństwa, ale ponadto wywołują u nich szczególne zaangażowanie intelektualne i emocjonalne, wyrażające się w opiniach i postawach

4. Postawy Wobec Problemów Społecznych:

1. indyferentna: obojętność wobec wszelkich poważniejszych problemów. Może być to wynik egocentryzmu jak również przyczyn sytuacyjnych,

2. fatalistyczna: pogląd o nieuchronności danych zjawisk. Wiąże się ona z reguły z wiarą w istnienie sił i ustalonego przez owe siły porządku, z którego wszystkie zdarzenia wynikają w sposób konieczny i nieuchronny,

3. cyniczna:

• przekonanie, że wszyscy ludzie kierują się tylko własnym interesem oraz mniej czy bardziej niskimi motywami, a ci, którzy głoszą coś innego albo są „układnymi łotrami” albo „pobożnymi oszustami”,

• postawa ta może być następstwem frustracji,

4. religijna: opiera się na wierze w istnienie sił nadprzyrodzonych sprawujących władzę nad całą rzeczywistością; jest to postawa ukierunkowana teistycznie,

5. sentymentalna: żarliwe i pełne współczucia zaangażowanie charakterystyczne dla utopistów, moralizatorów,

6. konformistyczna: zgodność z opinią większości bądź też mniejszości jeżeli stanowią ją ludzie sprawujący władzę,

7. oportunistyczna: bierność wobec wszystkich problemów połączona ze skłonnością do uzyskiwania jak największych korzyści dla siebie samego,

8. heroiczna: gotowość podejmowania problemów społecznych gdy jest to niebezpieczne; postawa ta jest ściśle połączona z zaangażowaniem emocjonalnym oraz intelektualnym,

9. naukowa:

• obiektywizm: socjolog badający dane zjawisko nie jest oderwany od rzeczywistości społecznej, pozostaje pod wpływem panującego systemu wartości, norm moralnych, zwyczajów i obyczajów

• badając problemy społeczne należy:

• badać je w sposób obiektywny jako obiektywne zjawiska,

• badać w sposób wolny od lęku przed wynikami badań oraz wolny od uproszczeń, dotyczących ich przyczyn i uwarunkowań,

• rozpatrywać je jako zjawiska uwarunkowane całym zespołem przyczyn oraz modyfikowane przez inne, współwystępujące z nimi zjawiska i procesy występujące w danym społeczeństwie,

• pamiętać, że każdy problem społeczny ulega przeobrażeniom i powoduje przeróżne konsekwencje które kształtują życie społeczne.

Pomiar - Mayntz, Holm, Hübner

1. Dane:

1. Dane o cechach rzeczywistości społecznej uzyskane i analizowane za pomocą określonych metod są fundamentem, na którym opiera się wiedza socjologiczna.

2. Są wynikiem uporządkowanych pojęciowo i ukierunkowanych przez założenia teoretyczne, systematycznych i kontrolowanych obserwacji zachowań lub własności zjawisk społecznych.

3. Dane empiryczne dotyczą jednostek badawczych.

4. Odnoszą się z reguły nie do jednostek badawczych ujmowanych całościowo, lecz tylko do niektórych spośród wielu wymiarów, w jakich jednostki te dają się charakteryzować.

5. W toku postępowania badawczego ustala się wartość określonych cech jednostek badawczych.

6. Dane są to ustalone w wyniku postępowania badawczego wartości cech jednostek badawczych

2. Sposoby Gromadzenia Danych:

1. Zasada Porównywalności:

1. cechy umieszczone w macierzy danych muszą być rzeczywiście cechami jednostek badanych, w przeciwnym bowiem razie zdania sformułowane będą bez sens,

2. jednostki badawcze mogą być sensownie porównywane tylko pod względem jednej i tej samej cechy,

2. Zasada Klasyfikowalności:

1. możliwe wartości każdej z cech powinny stanowić zbiory wyczerpujące, tak iż każdej jednostce badawczej powinno przypadać w każdym zbiorze tylko jedno określone miejsce,

3. Zasada Kompletności:

1. obowiązek empirycznego ustalenia wartości wszystkich istotnych z punktu widzenia pytań badawczych cech wszystkich jednostek.

4. Pięć Podstawowych Błędów:

1. błąd niekompletności: brak jakiegoś wariantu z kafeterii,

2. błąd krzyżowania się,

3. błąd ogólności: odpowiedzi są zbyt ogólne,

4. błąd zachowania proporcji: odpowiedzi pozytywne są w nierównowadze do odpowiedzi negatywnych lub odwrotnie,

5. błąd niewspółmierności: kryteria są ze sobą nieporównywalne,

5. Kryteria:

1. dysjunktywne: takie, w których z logicznego punktu widzenia uzasadniony jest wybór tylko jednej odpowiedzi,

2. koniunktywne: takie, w których z logicznego punktu widzenia uzasadniona jest wielość odpowiedzi,

3. Zasady Dokonywania Pomiaru:

1. Jakich Informacji Mogą Dostarczać Nam Dane?

1. jaka jest wartość jakiejś cechy jakiegoś obiektu badanego w danym momencie,

2. jakiej zmianie ulega wartość danej cechy w nie zmienionych warunkach,

3. jakiej zmianie ulega wartość danej cechy w warunkach, które zmieniły się w sposób znany,

2. Warunki, Jakie Muszą Być Spełnione Podczas Pomiaru:

1. zbiór obiektów badawczych musi być określony tak jednoznacznie, aby w każdym przypadku można było rozstrzygnąć, czy określony obiekt należy do niego czy też nie,

2. warunki sytuacyjne towarzyszące pomiarom, jeżeli badacz nie może nimi odpowiednio manipulować, muszą być znane na tyle, aby można było kontrolować ich ewentualny wpływ na przebieg pomiarów. Niekontrolowana zmiana warunków, w których dokonywany jest pomiar, stawi pod znakiem zapytania porównywalność i rzetelność danych,

3. należy dokładnie ustalić metody pomiaru i zbierania danych,

4. należy sprecyzować formalne zasady posługiwania się narzędziami, za pomocą których dokonywany ma być pomiar, oraz ich standardy metryczne,

5. cechę, której dotyczyć mają dane, należy zdefiniować tak, aby można było dokładnie podać, jakiego rodzaju obserwacje mają być przeprowadzone za pomocą danego narzędzia,

6. ustalenie odstępu czasowego, w jakim ma być zrobiony kolejny pomiar,

4. Różne Poziomy Pomiaru:

1. Pomiar w Węższym Znaczeniu oznacza proces przyporządkowania symboli zaobserwowanym wartościom badanych cech.

2. Możemy Wyróżnić Cztery Poziomy Pomiaru i Odpowiadające im Cztery Skale:

1. skala nominalna:

• najprostsza forma pomiaru, polega na klasyfikowaniu obiektów ze względu na posiadanie lub brak określonej cechy jakościowej,

• warunki skali nominalnej:

• zbadanie czy dwa badane przedmioty ze względu na badaną cechę są takie same czy różne (A=B, A
  ),

• identyczność dwóch obiektów musi być relacją symetryczną (
  ),

• (
  ),

• cechy mierzone za pomocą skali nominalnej mają charakter nieuporządkowany,

2. skala porządkowa:

• pozwala na porządkowanie obiektów, ponieważ badana cecha ma charakter ilościowy,

• jaka cecha jest mierzalna?

• jeżeli
  ,

• jeżeli
  ,

• liczby określające rangę są wartościami rangowymi lub liczbami porządkowymi, i określają one miejsce, jakie przedmiot zajmuje w hierarchii,

• liczby te nie informują nas jednak o tym, jaka różnica dzieli A i B,

• nie znane są również odstępy dzielące poszczególne miejsca w hierarchii,

3. skala interwałowa & skala ilorazowa:

• skala interwałowa informuje o tym, jak wielkie są odstępy pomiędzy poszczególnymi punktami,

• konieczne jest istnienie ustalonej miary, którą będziemy odmierzać,

• na tym etapie możemy dokonywać odejmowania i dodawania,

• ma punkt zerowy,

• na tym etapie możemy nie tylko dokonywać odejmowania i dodawania, lecz również mnożenia i dzielenia,

5. Wskaźniki:

1. Wskaźniki różnią się między sobą stosunkiem do teoretycznie zdefiniowanej cechy.

2. Podział Wskaźników:

1. definicyjne: za ich pomocą definiowana jest cecha mająca być przedmiotem badania,

2. korelacyjne:

• wewnętrzne wchodzące w skład definiens teoretycznie zdefiniowanej cechy,

• zewnętrzne (nie wchodzą w skład definiens, lecz są z nią skorelowane),

• używa się ich wtedy gdy cecha wskazywana jest wprawdzie empirycznie uchwytna, trudniej jednak niż wskaźnik: postawy, określone cechy psychiczne, skłonności,

• są konsekwencją (skutkiem) cechy wskazywanej,

• są warunkiem (przyczyną) cechy wskazywanej,

• pozostają z nią jedynie w statystycznym, teoretycznie nie wyjaśnionym związku,

3. inferencyjne: pozwalają wnioskować o wartościach cech niedostępnych bezpośredniej obserwacji,

6. Indeksy:

1. Indeks to zmienna jednowymiarowa która może przybierać r wartości odpowiadających v klasom możliwych kombinacji atrybutów wielowymiarowej przestrzeni własności.

2. Jest narzędziem pomiaru tzn. wskazuje usytuowanie badanych obiektów ze względu na daną cechę.

3. Przy Tworzeniu Indeksów Należy:

1. rozstrzygnąć których cech cząstkowych dotyczące dane mają wejść w skład indeksu,

2. wskazać jak dane te należy ze sobą powiązać,

7. Metody Skalowania:

1. Skala Jako Narzędzie Pomiaru:

1. mierzenie polega na przyporządkowaniu określonej cesze danego obiektu liczb według pewnych z góry określonych zasad,

2. skale są w tym sensie narzędziem pomiaru , a zasady skalowania - wskazówką (wzór statystyczno-matematyczny) jak należy je konstruować,

3. skala pozwala stwierdzić za pomocą określonych obliczeń, czy wchodzące w jej skład elementy rzeczywiście reprezentują ten sam wymiar.

2. Rangowanie i porównywanie parami.

3. Dyferencjał Semantyczny,

1. służy do mierzenia obiektów otaczającego świata,

2. jest specyficzną metodą ilościowej oceny wrażenia, jakie te obiekty sprawiają na badanej osobie, ich obrazu,

3. polega na doborze par przeciwstawnych,

4. do każdej pary dołączona jest siedmiostopniowa skala np.:

	7	6	5	4	3	2	1
	bardzo	średnio	trochę	brak zdania	trochę	średnio	bardzo
	dobry	dobry	dobry		zły	zły	zły

5. jest ona bardzo precyzyjna,

6. badanie takie jest wieloaspektowe,

7. metodą dyferencjału semantycznego możemy odnaleźć słabe i mocne strony badanej osoby, rzeczy czy firmy,

8. dyferencjał semantyczny naniesiony na wykres ukazuje różnice w zjawisku,

9. metoda opracowania:

• najprostszą metodą jest wykreślenie profilu graficznego,

4. Thurstone`a Metoda Równych Interwałów:

1. jest używana przede wszystkim do mierzenia postaw,

2. pewną liczbę stwierdzeń poddaje się ocenie sędziów kompetentnych w jakiejś dziedzinie,

3. sędziowie mają za zadanie stwierdzić, w jakim stopniu wyrażona jest postawa - negatywna czy pozytywna - względem badanego przedmiotu,

4. wyrazem tego jest umieszczenie każdego stwierdzenia na 11-stopniowej skali (od postawy negatywnej, poprzez neutralną do pozytywnej),

5. do każdego stwierdzenia oblicza się wartość średnią, która określa jego miejsce na skali, oraz odchylenie standardowe, które traktuje się jako indeks jednoznaczności tych stwierdzeń,

6. spośród twierdzeń znajdujących się na skali wybiera się te, które mają najmniejsze rozproszenie.

5. Skala Likerta:

1. etapy budowy skali:

• zebranie znacznej ilości twierdzeń wiążących się tematycznie z cechą do mierzenia której ma służyć budowana skala,

• twierdzenia muszą być wstępnie ocenione przez samego badacza lub przez sędziów,

• pierwotny zestaw twierdzeń przedkładany jest do oceny grupie respondentów traktowanych jako próba ze zbiorowości, która ma być następnie przedmiotem badań,

• zakodowanie wypełnionych kwestionariuszy:

• odpowiedzi wskazujące najwyższe wg założeń natężenie badanej zmiennej uzyskują najwyższe numery kodowe,

• przy twierdzeniach negatywnych należy pamiętać o odwróceniu skali podczas rozkodowywania,

• obliczanie indywidualnych wskaźników odpowiedzi dla każdego respondenta (średnia arytmetyczna tych uzyskanych cyfr),

• wyliczenie poziomu korelacji pomiędzy odpowiedziami na każde z pytań z osobna a sumą (bądź średnią) odpowiedzi na wszystkie pozostałe pytania,

• po obliczeniu korelacji eliminuje się z dalszej analizy te twierdzenia, które stopień korelacji mają najniższy,

• obliczenie mocy rozdzielczej wszystkich pozostałych twierdzeń (dla każdego twierdzenia z osobna), która to moc jest zdolnością twierdzenia do odróżniania respondentów o wysokiej i niskiej wartości mierzonej zmiennej.

Jest to inaczej obliczenie różnicy między średnimi GD i GG w poszczególnych twierdzeniach

Grupa Dolna (GD) 25% 50% 25% Grupa Górna (GG)

• ostatnim etapem budowy skali jest wybór ostatecznych twierdzeń, którego dokonuje się na podstawie wartości mocy rozdzielczej eliminując twierdzenia o najniższej mocy,

2. skala Likerta:

• kompletowanie stwierdzeń: kompletuje się zestawy różnych stwierdzeń, co do których jesteśmy intuicyjnie przekonani, że dotyczą cechy, którą chcemy mierzyć,

• nadawanie wartości liczbowych: należy pamiętać, aby nadane wartości rosły w jednym i tym samym kierunku,

• sprawdzanie założonej jednowymiarowości: sprawdzenie, czy wszystkie stwierdzenia należą do tego samego wymiaru.

6. Skala Gutmana:

1. pytania monotoniczne: są to pytania, które dzielą badaną zbiorowość osób, posiadających pewną cechę ilościową, na dwie grupy: na tych, którzy odpowiadają „tak”, i na tych, którzy odpowiadają „nie”,

2. za pomocą skali Gutmana możemy stwierdzić czy pytania są monotoniczne, oraz określić, w którym miejscu mierzonego kontinuum znajduje się „moment krytyczny” pytania.

7. Trafność i Rzetelność Skal:

1. rzetelność:

• względna zdolność do określenia prawdziwej wartości danego wymiaru badanej cechy,

• rzetelność narzędzia jest to miara rozproszenia wyników uzyskiwanych przy powtarzaniu pomiaru,

• rzetelność sprawdza się przez powtórzenie pomiaru

2. trafność:

• czy jest mierzone dokładnie to, co badacz chce badać,

• trafność możemy sprawdzać przy pomocy ekspertów, w grupach o znanych właściwościach,

• trafność prognostyczna: na podstawie wyników pomiaru przewiduje się zachowania respondentów,

• trafność teoretyczna: badacz przyjmuje hipotezę, konstruuje skalę,

Wywiad Socjologiczny

1. Zagadnienia Wstępne.

1. Wywiad jest rozmową kierowaną, w której biorą udział co najmniej dwie osoby: prowadzący wywiad i respondent. Nie jest to pop prostu konwersacja, lecz taka rozmowa, w toku której badający chce uzyskać od respondenta dane określone celem badań.

2. W wywiadzie zakłada się ścisłe współdziałanie ze sobą badającego i respondenta.

3. Wywiad jest więc pewnym procesem w którym badający stara się oddziaływać na badanego stawianymi pytaniami i skłonić go do udzielenia wypowiedzi na temat będący przedmiotem badań.

4. Metodą wywiadu zbiera się dane jednostkowe aby uzyskać z nich dane zagregowane. Pytania zadaje się pojedynczym osobom, lecz badacza interesują cechy zbiorowe.

5. Wywiad socjologiczny jest metodą dzięki której uzyskuje się subiektywne wypowiedzi o faktach, często stosowany się go tylko do gromadzenia danych.

2. Podział Wywiadów:

1. Wywiad Skategoryzowany Częściowo Skategoryzowany i Nieskategoryzowany:

1. wywiad skategoryzowany:

• wywiad kwestionariuszowy jest przeprowadzany ściśle według wcześniej przygotowanego kwestionariusza,

• badającemu nie wolno zmienić nie tylko słów użytych w poszczególnych pytaniach, ale nawet kolejności pytań zawartych w kwestionariuszu,

• celem tego wywiadu jest uchwycenie możliwie wszystkich szczegółów dotyczących wypowiedzi i zachowań respondenta oraz zebranie takich danych, jakie będzie można porównać z tymi, które uzyskano od innych respondentów na ten sam temat,

2. wywiad częściowo skategoryzowany:

• w nich badający korzysta z wykazu problemów które powinien poruszyć w trakcie wywiadu:

• badacz korzysta z listy pytań, które należy postawić w formie uznanej przez prowadzącego za stosowną i w dowolnej kolejności,

• tego rodzaju wywiad daje badającemu większą możliwość manewru w trakcie jego przeprowadzania,

• wywiad ten równocześnie pozwala na pewne ujednolicenie danych, jakie uzyskuje się w wywiadach na ten sam temat,

3. wywiad nieskategoryzowany:

• wywiady prowadzone w sposób swobodny, w których badający ma pełną inicjatywę co do tego jak prowadzić rozmowę, jakie stawiać pytania,

• wywiady te nie pozwalają na uzyskanie danych porównywalnych, czyli danych o charakterze ilościowym, lecz umożliwiają zebranie danych ukazujących uwarunkowania i okoliczności kształtowania się określonych opinii czy postaw poszczególnych respondentów,

• poprzez wywiady nieskategoryzowane możemy uzyskać dane o charakterze jakościowym,

2. Wywiady Według Stopnia Standaryzacji:

1. wywiad swobodny,

2. wywiad pogłębiony,

3. Wywiad Jawny Lub Ukryty:

1. wywiad jawny:

• respondent jest poinformowany o tym, że prowadzi się z nim wywiad,

• respondent jest powiadomiony o rzeczywistej roli badającego i celu badań,

• stosujemy go wówczas gdy chcemy zebrać dane ilościowe,

2. wywiad ukryty:

• respondent nie jest poinformowany o tym, że prowadzi się z nim wywiad,

• respondent nie jest powiadomiony o rzeczywistej roli badającego i celu badań,

• stosujemy go wówczas gdy chcemy zebrać dane jakościowe,

• gdy pytamy o sprawy intymne, drażliwe,

3. wywiad jawny nieformalny:

• ma miejsce wówczas gdy badana osoba została wprawdzie poinformowana o ty, że przeprowadza się z nią wywiad i godzi się na to, aby w nim uczestniczyć, lecz pomimo tego nie zostaje ona poinformowana o rzeczywistej roli badającego lub o celu danych badań,

• w wywiadzie tym świadomie ukrywa się przed badanym rzeczywistą rolę społeczną badającego lub cel badań,

4. Wywiad Ustny lub Pisemny,

5. Wywiad Zbiorowy lub Indywidualny:

1. wywiad zbiorowy:

• wywiad prowadzony jest z więcej niż jedna osobą,

• umożliwia w krótszym czasie zbadanie większej ilości osób i stwarza okazje do tego, aby uzyskać bardziej wiarygodne dane, ponieważ uczestnicy korygują i uzupełniają nawzajem swoje wypowiedzi,

• w wywiadzie zbiorowym nie należy podejmować problemów, które stanowią tabu w danym środowisku, ponieważ trudno się wówczas spodziewać publicznej dyskusji wokół takich problemów,

• wywiady zbiorowe wymagają dużego doświadczenia badawczego oraz odpowiedniego wyposażenia technicznego, ze względu na trudności związane z notowaniem wypowiedzi poszczególnych uczestników przy równoczesnym kierowaniu taką zbiorową rozmową,

2. wywiad indywidualny:

• wywiad prowadzony jest z tylko jedna osobą,

6. Wywiad Jednorazowy lub Panelowy.

1. wywiad panelowy:

• polega na zadawani pytań przez kilku badających jednemu respondentowi na co najmniej dwóch kolejnych spotkaniach odbywających się po pewnej przerwie, bądź

• na zadawaniu pytań przez jednego badającego kilku respondentom również na co najmniej dwóch kolejnych spotkaniach, rozdzielonych pewnym odstępem czasu,

• celem takiego wywiadu jest stwierdzenie, jaki wpływ na prezentowane opinie i postawy respondentów ma upływ czasu oraz inne oddziaływania środowiskowe oraz jakie czynniki mogą kształtować niezmienność prezentowanych opinii i postaw.

3. Proces Wywiadu Socjologicznego:

1. Formułowanie pytań: pytania jasne i jednoznaczne.

2. Rozłożenie zjawiska.

3. Określenie zmiennych niezależnych.

4. Zbieranie informacji dodatkowych przy użyciu technik eksploracyjnych.

5. Sporządzenie kwestionariusza.

6. Przygotowanie próby badawczej.

7. Przeprowadzenie wywiadu.

8. Sortowanie i opracowanie wyników wywiadu.

4. Budowa Kwestionariusza:

1. Długość Kwestionariusza:

1. długość tę mierzy się czasem trwania wywiadu a nie liczbą pytań,

2. Promieniowanie:

1. każde pytanie rzutuje na następne zarówno treściowo, jak i emocjonalnie,

2. treść i temat usłyszanego pytania wpływa cały czas na pytania kolejne, co może mieć wpływ na odpowiedzi,

3. irytacja lub satysfakcja wywołana pytaniem, na które się przed chwilą odpowiedziało, mogą wpłynąć również na odpowiedź na pytanie następne,

4. efekt promieniowania można zniwelować w ten sposób, że bezpośrednio po sobie stawia się kilka pytań poruszających ten sam temat,

5. między dwa tematy wstawia się „pytanie buforowe” aby w ten sposób wygasić efekt promieniowania poprzednio poruszonego tematu.

3. Mieszanie Pytań:

1. pytań nie powinno się mieszać gdyż powoduje to ciągłe przeskakiwanie z tematu na temat, i jest to dla respondenta bardzo denerwujące i męczące,

2. pytania powinny być zestawione w bloki schematyczne,

3. istnieje jednak groźba, że respondent zwróci swoją uwagę na owe schematyczne bloki pytań, to może zacząć starać się udzielać spójnych odpowiedzi, tzn. tak odpowiadać, aby odpowiedzi na pytania następne nie zakłócały odpowiedzi pierwszych).

4. Stopniowanie Pytań:

1. stopniowanie polega na tym, że na ten sam temat stawia się najpierw pytania ogólne (często otwarte) i kolejno coraz bardziej szczegółowe (najczęściej zamknięte),

2. stopniowanie może służyć do przezwyciężenia zahamowań respondenta,

3. przy stopniowaniu odwrotnym od pytań szczegółowych przechodzi się do pytań coraz bardziej ogólnych,

4. sposób ten stosuje się wówczas gdy badaczowi zależy na ogólnych wypowiedziach respondenta, do których doprowadza go przez konkretne pytania szczegółowe.

5. Kodowanie, Filtrowanie:

1. pytanie filtrujące: jest to takie pytanie, za pomocą którego na wstępie całej serii pytań z góry wydziela się tych respondentów, którym można z sensem zadać pewne dalsze pytania. Są to pytania selekcyjne lub inaczej odsiewające. Stosuje się je by odsiać osoby nie poinformowane,

2. pytania, które zadaje się po pytaniu filtrującym, związane z nim tematycznie lub logicznie, to pytania konkretyzujące,

3. najpierw zadaje się pytanie ogólne, by uzyskać zgodę na zadanie następnego, szczegółowego,

4. pytanie jest jakby filtrem który odsiewa tę grupę respondentów, która go nie interesuje,

5. obszerniejsze bloki pytań tematycznych w kwestionariuszu są wyodrębnione za pomocą tytułów.

6. Pytania Wprowadzające, Pytania Relaksujące, Pytania Kontrolne:

1. kwestionariusz powinien rozpoczynać się od pytań wprowadzających, w żadnym razie nie powinny one wzbudzić niechęci i nieufności respondenta,

2. pytanie relaksujące możemy zadać wówczas, gdy widzimy, że respondent czuje się zmęczony dotychczasowymi odpowiedziami (np. po bloku trudnych dla niego pytań),

3. pytanie kontrolne jest pytaniem sformułowanym inaczej, ale pytającym o tę samą sprawę.

7. Dane Społeczno-Demograficzne:

1. informacja o cechach respondenta: wiek, płeć, stan cywilny, zawód, zarobki, wykształcenia, wyznanie religijne,

5. Wywiad Społeczny Jako Sytuacja Społeczna:

1. Wywiad jest określoną interakcją społeczną, w której ankieter i respondent występują w określonych dla siebie rolach.

2. Analizując i interpretując uzyskane odpowiedzi trzeba uwzględnić czynniki społeczne wpływające na przebieg wywiadu.

3. Nie wystarcza sama standaryzacja pytań i kolejność ich umieszczenia w kwestionariuszu. Jeżeli odpowiedzi respondentów mają być porównywalne, to ujednolicone muszą być także okoliczności, w jakich przebiega wywiad.

4. Ankieter zobowiązany jest do jednolitego zachowania się podczas prowadzenia wywiadu oraz do określonego jednego sposobu zadawania pytań.

5. Ważne jest aby ankieter był w stanie wyczuwać atmosferę jaka panuje w środowisku przeprowadzania badania i do tej atmosfery umiał dopasować swoje zachowanie i sposób zadawania pytań.

6. Zachowanie Się Respondenta:

1. Wartości i normy obowiązujące w środowisku społeczno-kulturowym respondenta narzucają mu określona interpretację wywiadu jako „ciekawskiej rozmowy”, „przesłuchania policyjnego”.

2. Przed rozpoczęciem wywiadu pojawiają się u respondenta pewne oczekiwania co do postawy i sposobu zachowania się ankietera: zależy to od subiektywnej definicji sytuacja respondenta, jak również od zewnętrznych społecznych cech ankietera takich jak wygląd zewnętrzny, ubranie, sposób bycia, wyrażania się, płeć i wiek.

3. Respondent identyfikuje ankietera jako członka grupy społecznej i w związku z tym uprzytamnia sobie wartości i wzory zachowań obowiązujące w tej grupie oraz normy społeczne rządzące jego własnym zachowaniem względem członków tej grupy.7

7. Zachowanie Się Ankietera:

1. Wszystko, co dotyczy respondenta dotyczy również ankietera.

2. Ankieter - obok oczekiwań co do treści odpowiedzi - może oczekiwać od respondenta także pewnej ogólnej „struktury postaw”.

3. Chodzi o skłonność do przypisywania respondentowi pewnej jednolitości i spójności postaw i przekonań.

4. Badania dowiodły, że pomiędzy opinią ankietera a uzyskanym przez niego rozkładem odpowiedzi istnieje znacząca zależność.

5. Postawy ankietera i jego oczekiwania pod adresem respondenta mogą wpływać nie tylko na rejestracje odpowiedzi, ale także na zachowania wobec respondenta.

8. Rzetelność Wywiadu:

1. Zależy przede wszystkim od stopnia standaryzacji: im bardziej standaryzowane są pytania, tym mniej narzędzie to zależne jest od badacza bądź ankietera, który się nimi posługuje.

2. Zależy od sposobu formułowania pytań: niejasno sformułowane pytania nie gwarantują rzetelności.

3. Trafność danych zależy od tego, czy same pytania są trafne jako wskaźniki teoretycznie zdefiniowanych cech.

4. Na trafność danych uzyskanych w wyniku wywiadu mają wpływ okoliczności sytuacyjne oddziałujące zarówno na odpowiedzi respondenta, jak na sposób, w jaki zarejestruje je ankieter.

9. Warunki Określające Poprawne Przeprowadzenie Wywiadu:

1. Poprawne Przeprowadzenie Wywiadu Zależy Od:

1. przygotowania wywiadu,

2. umiejętności nawiązywania rozmowy,

3. umiejętności stawiania pytań,

4. atmosfery wywiadu,

5. miejsca, w którym się wywiad jest przeprowadzany,

2. Do Podstawowych Uchybień Popełnianych Przy Przeprowadzaniu Wywiadu Można Zaliczyć Następujące:

1. uchybienie w organizacji wywiadu:

• zła prezentacja charakteru i celu badań,

• zachowania, które mogą doprowadzić do błędnych wyobrażeń respondenta o badającym i mogące wywołać u niego podejrzliwość, brak zaufania,

• przejawianie własnych opinii i postaw dotyczących badanych faktów,

• krytyka poglądów i postaw reprezentowanych przez osobę, którą chcemy badać,

• należy dbać o właściwy dobór miejsca przeprowadzenia wywiadu: miejsce wywiadu nie powinno być krępujące dla respondenta, nie może wywoływać jego podejrzeń ukrytej obserwacji przez kogoś z zewnątrz,

2. uchybienie w stawianiu pytań:

• należy unikać pytań zaczynających się od słowa „czy”, lepiej zaczynać od pytania „co”,

• przy stawianiu pytań należy powstrzymywać się od pewnych sugestywnych zachowań (gestów, intonacji) aby w ten sposób nie wpływać na wypowiedź respondenta,

• nie jest wskazana polemika z respondentami, chyba że jest to umiejętna próba skłonienia go do bardziej pełnego uzasadnienia swojego stanowiska,

• należy unikać tonu mentorskiego, pouczeń oraz krytyki sposobu wypowiadania się respondenta, jak też poziomu jego wypowiedzi,

3. uchybienie w rejestrowaniu wypowiedzi:

• stosowane techniki zapisu nie mogą zniekształcać wypowiedzi,

• postulat używania magnetofonów, aby dopiero po zakończonym wywiadzie móc wynotować wypowiedzi respondenta,

• do sprawozdania z wywiadu należy dodać notkę o warunkach, w jakich wywiad był przeprowadzany,

• wszelkie własne komentarze badającego muszą być wyraźnie oddzielone od wypowiedzi respondenta,

4. uchybienie w interpretacji wypowiedzi:

• badacz m bierze pod uwagę bezpośredniej i dosłownej odpowiedzi respondenta lecz powinien uwzględnić sytuacje, w jakich te wypowiedzi padły, wiedzę o respondencie, znane teorie dzięki którym może tłumaczyć słyszane słowa lub okoliczności,

• trzeba brać pod uwagę fakt, że ludzie mogą nie posiadać umiejętności wyjawienia swoich stanów emocjonalnych lub racjonalnych, co może wynikać z ich niedorozwoju uczuciowego lub nieuświadomienia sobie dostatecznie jasno tego rodzaju przeżyć,

• trzeba pamiętać, że nie każda odpowiedź musi być prawdziwa

10. Środki Pomocnicze Stosowane Przy Wywiadach:

1. W celu odpowiedzi na pytanie pokazujemy respondentowi różne fotografie, rysunki, laleczki i prosimy o odpowiedź na zadane pytanie.

2. Ważna jest obserwacja reakcji na zdjęcia, z których można wyczytać stan emocjonalny respondenta.

Kwestionariusz

1. Pojęcie:

1. kwestionariusz to uporządkowana merytorycznie i graficznie, zwykle wydrukowana lista pytań na jeden lub wiele tematów,

2. bywa niekiedy nazywany formularzem ankietowym lub ankietą,

3. ankieta ma trzy różne znaczenia:

• kwestionariusz,

• technika badawcza oparta na komunikowaniu się między badaczem a badanym,

• badanie empiryczne przy użyciu technik kwestionariuszowych, czyli ankiety w znaczeniu drugim,

4. badanie które prowadzone jest tylko raz i jest nie powtarzane nazywa się badaniem survyeowym, w odróżnieniu od badania panelowego - wielokrotnego tej samej próby w celu stwierdzenia zmian lub stałości cech,

5. kwestionariusz używany w wywiadzie to kwestionariusz wywiadu: jest on ustrukturalizowany,

2. Pytania w Kwestionariuszu:

1. nie zawsze mają formę pytającą, czasami są oznajmujące lub rozkazujące.

2. pytanie otwarte:

• umożliwia respondentowi sformułowanie odpowiedzi w jego własny sposób, ponieważ nie narzuca z góry żadnego możliwego jego wariantu,

3. pytanie zamknięte:

• to pytanie z wyznaczonymi z góry możliwymi odpowiedziami, spośród których respondent ma dokonać wyboru,

• nazywane często pytaniem skategoryzowanym lub wyboru,

• w ich skład zaliczamy pytania dychotomiczne (tak, nie), pytania przedstawiające tylko dwie przeciwne postawy (za, przeciw),

• większość takich pytań oparta jest na skali stopniowanej np. dwubiegunowej, od bieguna za do bieguna przeciw,

• na skali dwubiegunowej oparte są zazwyczaj pytania o natężenie cechy lub zjawiska (np. głęboko wierzący, wierzący, niezdecydowany, niewierzący),

• mogą to być skale starszeństwa lub skali trudności wychowawczych,

• pytania kafeteryjne to takie pytania, na które istnieje możliwość wyboru przez respondenta tyle odpowiedzi, ile on sam uzna za właściwe,

• respondent ma możliwość nieograniczonego wyboru odpowiedzi jeżeli w odpowiedzi wymienia się wszystkie możliwości odpowiadające prawdzie,

• pytanie zamknięte składa się z dwóch części:

• część podstawowa: wskazanie na przedmiot pytania,

• część rozwijająca: przedstawienie możliwych odpowiedzi, np. w postaci kafeterii lub skali,

• niektóre pytania zamknięte są zapisane w kwestionariuszu w sposób, który polega na wyraźnym oddzieleniu tych dwóch części; druga z nich jest wtedy „rozwijana” jako specjalna lista, na której każda możliwa odpowiedź zajmuje określoną pozycję,

4. niektóre pytania zapisywane są w kwestionariuszu w sposób ciągły, nie rozczłonkowany; jeżeli są zdaniami pytającymi, to mają normalnie umieszczony znak zapytania na końcu zdania,

5. pytanie zamknięte z ukrytym na liście podpytaniem otwartym nazywa się pytaniem półotwartym (lub półzamkniętym),

6. istnieją tzw. pytania prekategoryzowane, czyli takie które są otwarte dla ankietera, a półzamknięte czy półotwarte dla respondenta; jest to pytanie ze z góry ustalonymi kategoriami odpowiedzi,,

7. pytania zamknięte z wyborem preferencyjnym: są to pytania żądające od respondenta nadania rang ważności różnym odpowiedziom lub opisywanym przez nie stanom rzeczy

8. pytania zamknięte z etapowym sortowaniem: są to pytania przy których możliwe odpowiedzi lub opisywane przez nie stany rzeczy dzieli się na pewne kategorie, kolejno segreguje się wedle pewnej zasady,

9. pytania tabele: na ich podstawie ankieter zadaje respondentowi wiele pytań prostych, które np. odwołują się do tej samej skali, lecz odnoszą ją kolejno do różnych obiektów społecznych, wartości, poglądów, itp.,

3. Kafeteria:

1. lista odpowiedzi wydrukowana pod częścią podstawową,

2. punkty kafeterii nie tworzą żadnego uporządkowania, w odróżnieniu od punktów skali, która są zawsze uporządkowane i reprezentują jeden określony wymiar,

3. punkty z kafeterii mogą być wybierane niezależnie od siebie i w dowolnych kombinacjach - nie istnieje jeden określony wymiar, na którym dokonuje się analizy,

4. kafeteria w rozumieniu szerszym:

• każda lista rozwijająca podstawową część pytania zamkniętego, szczególnie zaś lista z wieloma kategoriami odpowiedzi,

• wszystkie pytania zamknięte z wieloma alternatywami: zbiór możliwości wyliczonych w pytaniu, niekoniecznie w pytaniu rozdzielonym na dwie części,

5. ilość i rodzaj propozycji odpowiedzi zależy od:

• możliwych odpowiedzi,

• od odpowiedzi, jakie pojawiały się najczęściej w innych (pilotażowych) badaniach tej problematyki,

• tego, jakie odpowiedzi najbardziej badacza interesują,

6. ilość odpowiedzi które można zaproponować w kafeterii nie jest dokładnie ustalona. Może być ich tyle, aby respondent mógł je w całości ogarnąć, tzn. aby czytając lub słysząc odpowiedź ostatnią miał jeszcze w pamięci wszystkie wcześniejsze. Jeżeli warunek ten nie jest spełniony, to respondent skłonny jest po prostu wybierać jedną z ostatnich odpowiedzi,

7. kafeteria powinna spełniać wymogi:

• jednorodności logicznej jako całości,

• rozłączności,

• wyczerpywalności,

• możliwie największej jednorodności wewnętrznej poszczególnych elementów,

• nie może ona być zbyt długa (7-10 elementów) - lepiej postawić pytanie otwarte niż zbudować zbyt długą kafeterię,

8. można zastosować kafeterię wielostopniową, tj. taką w której możemy wyróżnić najpierw ogólniejsze klasy odpowiedzi, a później dokonać podziałów odpowiedzi w ramach tych klas,

9. problem jak skonstruować kafeterię w sytuacji, gdy badana zmienna ma charakter ciągły (np. zarobki),

10. poprawność kafeterii może być realizowana na trzech płaszczyznach:

• logicznej: chodzi głównie o rozłączność proponowanych odpowiedzi,

• merytorycznej: dostosowanie kategorii odpowiedź do zbioru odpowiedzi, jaki może rzeczywiście wystąpić w badanej zbiorowości,

• teoretycznej: umieszcza się nawet te odpowiedzi, na które prawdopodobnie odpowie najmniej respondentów,

4. Odpowiedzi:

1. sytuacja pierwsza: lista nie jest odczytywana gdy jest zestawem tych możliwych odpowiedzi, które już podano w pytaniu, tzn. gdy układ możliwych odpowiedzi jest na niej dokładnie powtórzony,

2. sytuacja druga: lista jest odczytywana pomimo że powtarza dokładnie układ możliwych odpowiedzi, które już podano w pytaniu. „Drugi bodziec” jest wtedy tylko prostym wzmocnieniem „bodźca pierwszego”

3. sytuacja trzecia: lista jest odczytywana, gdy rozwija układ możliwych odpowiedzi przedstawionych w pytaniu. Dotyczy to najczęściej wypadków, gdy na liście rozbudowuje się skalę,

4. wyodrębniona w pytaniu zamkniętym lista możliwych odpowiedzi bywa przedstawiana w kwestionariuszu nie tylko w postaci słownej, lecz również w postaci numerycznej (poszczególne liczby są przypisane odpowiednim określonym słowom),

5. oznaczenia numeryczne mogą być liczbami całkowitymi, lub mogą wyrażać procent czy stopnie,

6. na liście dopełnionej skalą graficzną określeniom słownym są przyporządkowane odpowiednie punkty lub odcinki na rysunku, tzn. każda kategoria odpowiedzi ma tu opis słowny i rysunkowy jednocześnie,

7. gdy lista możliwych odpowiedzi jest długa lub skomplikowana, szczególnie zaś gdy przedstawiana jest jako skala numeryczna bądź graficzna, samo odczytanie pytania nie wystarcza. Stosuje się wówczas tzw. kartę respondenta, czyli osobną kartkę z przedstawioną na niej listą możliwych odpowiedzi (często ustala się, że respondent sam będzie zaznaczał na kartce odpowiedzi),

8. różnica między listą odpowiedzi umieszczoną w kwestionariuszu a lista odpowiedzi na karcie respondenta polega na tym, że lista w kwestionariuszu oprócz odpowiedzi możliwych uważanych za właściwe, zawiera również odpowiedzi dopuszczalne, lecz niewłaściwe,

9. do odpowiedzi dopuszczalnych lecz niewłaściwych zalicza się przede wszystkim odpowiedzi typu „nie wiem” i „nie pamiętam”, „nie mam zdania”, „trudno powiedzieć”,

10. w niektórych kwestionariuszach odpowiedzi nie przeznaczone do odczytywania umieszcza się w nawiasach,

11. czasami można spotkać się z odmową respondenta na udzielenie odpowiedzi (trudność psychologiczna, szczególna drażliwość pytania),

Pytania Kwestionariuszowe: Podstawowe Podziały i Typologie

1. Podział Pytań:

1. Pytania o Fakty, o Ocenę Faktów i o Opinie:

1. podział ze względu na charakter oczekiwanych odpowiedzi,

2. pytania o fakty:

• dotyczą wydarzeń spoza świadomości badanych, choć ich poznanie dokonuje się poprzez świadomość;

• problem prawdy materialnej czyli zgodności wypowiedzi z rzeczywistym stanem rzeczy,

• odnoszą się do faktów sprawdzalnych dotyczących albo samego respondenta albo znanych mu osób czy grup,

3. pytania o oceny faktów i wydarzeń: przede wszystkim ważna jest w nich tzw. prawda psychologiczna, czyli zgodność udzielonej odpowiedzi z rzeczywistą oceną przez badaną osobę problemów, których dotyczy to pytanie,

4. pytania o opinie, postulaty, wnioski:

• są bardzo podobne do pytań o oceny,

• mają na celu poznanie subiektywnych nastawień respondenta.

2. Pytania Rozstrzygnięcia i Dopełnienia:

1. pytania rozstrzygnięcia:

• na ogół zaczynają się od słowa „czy” i mają na celu rozstrzygnięcie czy dane zdarzenie miło miejsce,

• nie jest tożsame z pytaniem o fakty,

• pytanie rozstrzygnięcia ma postać zamkniętą logicznie, tzn. można na nie udzielić w sposób sensowny logicznie tylko jednej odpowiedzi,

2. pytania dopełnienia:

• zaczynają się od słowa „który”,

• żądają wyboru jednej lub kilku odpowiedzi spośród wielu odpowiedzi logicznie możliwych,

• dwie formy pytań dopełnienia:

• sytuacja, gdy na określone pytanie istnieje tylko jeden logicznie możliwy ciąg odpowiedzi, nawet jeżeli ilość sensownych odpowiedzi jest bardzo duża - jest to pytanie zamknięte logicznie,

• są to pytania o kilku (co najmniej dwóch) logicznie różnych zbiorach alternatywnych odpowiedzi. Na każe z tych pytań rozmówcy mogą udzielić zupełnie różnych tematycznie odpowiedzi i będą to odpowiedzi sensowne - są to pytania otwarte logicznie.

3. Pytania Zamknięte i Otwarte:

1. pytania zamknięte:

• są to pytania które zawierają bezpośrednio wskazany czy też pośrednio określony zbiór alternatyw,

• są to pytania, w których zbiór alternatyw jest jasno określony (np. ile ma Pan lat?),

• pytanie zamknięte to takie pytanie, na które respondent odpowiada wybierając jedną lub więcej z umieszczonych pod pytaniem kategorii odpowiedzi,

• ich poprawność zależy od prawidłowo skonstruowanej kafeterii,

2. pytania otwarte:

• nie posiadają kafeterii,

• w nich nie występują żadne propozycje odpowiedzi: podpytaniem zostawia się wolne miejsce aby wpisać odpowiedź,

• może mieć postać zarówno rozstrzygnięcia, jak i dopełnienia,

• pytania otwarte stosujemy w sytuacjach:

• gdy nie jest znany całkowicie układ zdarzeń, których pytanie dotyczy, lub gdy nie jest znana lista alternatyw odpowiedzi na to pytanie - są to pytania otwarte logicznie,

• gdy ze względu na cel badań ważna jest nie tylko treść, ale i dosłowne brzmienie odpowiedzi na pytanie. Występuje to wtedy, gdy pytanie traktowane jest jako bodziec a odpowiedź jako reakcja na ten bodziec,

• gdy chodzi o sprawdzenie, czy rozmówcy posiadają jakąkolwiek wiedzę z danego zakresu i powstaje obawa, że umieszczenie kafeterii będzie sugerujące,

• zaletą pytań gramatycznie otwartych jest to, że za ich pomocą uzyskuje się pełniejsze, swobodniejsze i autentyczne odpowiedzi; zmniejsza się niebezpieczeństwo sugestii i uzyskiwania odpowiedzi nawet wtedy, gdy rozmówca nie posiada żadnej opinii na ten temat,

• wady pytań otwartych:

• odpowiedzi są bardzo rozproszone tematycznie,

• są to odpowiedzi często nieistotne dla badania,

• pozostają one często bez odpowiedzi (dotyczy to szczególnie badań ankietowych),

• analiza i opracowanie odpowiedzi na te pytania są bardziej pracochłonne,

4. Sposób Formułowania Pytań:

1. forma językowa pytań:

• pytania nie mogą być formułowane nazbyt literacko,

• powinny mieć charakter zbliżony do rozmowy,

• nie powinny być górnolotne i abstrakcyjne,

• powinny być sformułowane w języku zbliżonym do tego, jakim posługuje się respondent,

• respondent musi zrozumieć sens pytań zgodnie z tym, jak go rozumie badacz,

• w tym celu pytania muszą być formułowane krótko i prosto aby respondent mógł je za pierwszym razem zrozumieć i mieć je w pamięci przez czas, gdy będzie zastanawiał się nad odpowiedzią,

• trzeba mieć na uwadze alternatywność znaczeń słów dla różnych respondentów: to samo słowo może mieć różne znaczenie dla różnych ludzi,

2. sformułowania sugerujące i stereotypowe:

• trzeba mieć na uwadze, że sposób sformułowania pytania wpływa w określony sposób na odpowiedź,

• nie należy stawiać pytań sugerujących odpowiedź,

• tym większa jest to trudność, ponieważ nastawienie badacza do przedmiotu pytania mimo jego woli przebija się często w sposobie formułowania pytań,

• sformułowania stereotypowe są rodzajem pytań sugerujących: są to słowa lub zwroty (frazesy) które dla określonego respondenta są tak silnie nacechowane wartościująco - pozytywnie lub negatywnie - że ich treść myślowa umyka jego uwadze i zamiast na tę treść reaguje on na samo słowo prawie mechanicznie i w sposób łatwy do przewidzenia (np. kapitalizm, solidarność, komuniści),

3. pytania o sprawy o których respondent nie chce mówić:

• odpowiedź ogólna: pytając o sprawy o których się nie mówi pozwala się respondentowi udzielić odpowiedzi ogólnej, przybliżonej (np. czy mógłby Pan powiedzieć, jakie mniej - więcej ma Pan dochody),

• złagodzenie, pomniejszenie: konkretne słowo zostaje złagodzone tak, by nie wywoływało negatywnych uczuć (np., kraść = zabrać),

• zaskoczenie: sposób zadania pytania jest bardzo szczery i bezpośredni: istniej groźba zdenerwowania respondenta i gwałtownego zakończenia wywiadu,

• pozór jednomyślności: apel do jednomyślności ma sens wtedy, gdy respondent rzeczywiści jest przekonany, że wielu innych myśli i postępuje tak jak on, nie mówiąc o tym głośno (np. Wiadomo, że większość Polaków........., czy zatem Pan również),

• oczywistość: chodzi tutaj o szczególny rodzaj jednomyślności, o akceptację czegoś, co jest naturalne

5. Inny Podział Pytań:

1. pytanie w formie alternatywy:

• alternatywa to wybór spośród co najmniej dwóch możliwości („tak”, „nie”),

• możliwość istnienia trzeciej alternatywy („nie wiem”, „nie pamiętam”)

2. pytanie w formie dyzjunkcji:

• dyzjunkcja to szczególna postać alternatywy, gdyż możliwy jest wybór tylko jednej spośród wielu odpowiedzi,

• dyzjunkcja naturalna, logiczna: sytuacja, gdy z wielu możliwych odpowiedzi tylko jedna jest logicznie możliwa,

• dyzjunkcja sztuczna: zwana często wyborem wymuszonym nie powinna być w badaniach nadużywana. Stosuje się ją głównie po to, aby wymusić na respondencie jednoznaczną odpowiedź,

3. pytanie w formie koniunkcji:

• są to pytania z kafeteriami tak skonstruowanymi, że respondent może wybrać więcej niż jedną z możliwych odpowiedzi,

• ważne jest tutaj roszczenie zupełności, które może przybierać różne formy:

• maksymalne roszczenie zupełności: żądanie, aby respondent wymienił wszystkie kategorie odpowiedzi, które go dotyczą,

• minimalne roszczenie zupełności: prośba o wymienienie przynajmniej jednej z podanych możliwości odpowiedzi,

• ograniczone roszczenie zupełności: żąda się aby respondent wybrał kilka (najczęściej 2 lub 3) odpowiedzi z przedstawionej kafeterii,

• nieograniczone roszczenie zupełności: w pytaniu brak informacji o ilości odpowiedzi, jakie respondent może lub powinien wybrać,

4. rangowanie:

• przy maksymalnym lub ograniczonym roszczeniu zupełności respondent zaznacza zazwyczaj kilka odpowiedzi, co uniemożliwia poznanie ich hierarchii ważności,

• rangowanie to ponumerowanie wybranych przez respondenta odpowiedzi według podanego kryterium,

• rangowanie może być przechodnie (gdy nie można użyć dwukrotnie tej samej liczby - rangi) lub nieprzechodnie (gdy istnieje możliwość przypisania tej samej rangi kilku cechom lub kategoriom),

• rangowanie jest formą uzyskiwania informacji zwłaszcza w upodobaniach, gustach i preferencjach respondentów,

• reguły rangowania:

• ilość rangowanych cech nie może być zbyt wielka (5 - 6 cech),

• trzeba jednoznacznie podać kryteria oceny tych cech,

• przedstawiona kafeteria musi tworzyć wyraźne continuum, tzn. powinna się nadawać do rangowania,

5. pytania w postaci skali:

• są to pytania przy których kafeteria ma postać kilkupunktowej skali szacunkowej,

• ilość pozycji na takiej skali wynosi zwykle od 4 do 7, np.,

• jest to więc nie jedno pytanie, ale szereg niezależnych od siebie, choć powiązanych tematycznie pytań,

Dziedzina działalności przedsiębiorstwa	Zdecydowanie pozytywne	Raczej pozytywne	Trudno ocenić	Raczej negatywne	Zdecydowanie negatywne
1.Działalność produkcyjna
2.Działalność socjalna
3. Warunki BHP
4. Warunki płacowe
5..................................

6. pytania półotwarte:

• pytania te zawierają kilka kategorii odpowiedzi, a oprócz tego respondent ma możność udzielenia odpowiedzi innej,

• odpowiedzi na pytania półotwarte zmniejszają ilość braków odpowiedzi na całe pytania,

• odpowiedzi na pytania półotwarte pozwalają uniknąć zniekształceń wynikających z konieczności ”naginania się” do kafeterii.

6. Pytania Bezpośrednie i Pośrednie:

1. pytania bezpośrednie:

• gdy zadajemy pytanie po to, by na podstawie odpowiedzi na to pytanie móc wnioskować o innych sprawach czy cechach rozmówcy,

2. pytania pośrednie:

• pytanie jest pośrednie wtedy, gdy odpowiedź na to pytanie traktowana jest jako wskaźnik cech lub zjawisk nie związanych bezpośrednio z pytaniem,

• zadawane są w czterech sytuacjach:

• gdy pytamy o sprawy drażliwe, bardzo osobiste i obawiamy się, że zapytanie o nie wprost, może wywołać negatywne reakcje rozmówcy,

• jeśli zjawisko o które pytamy jest ściśle wyznaczone przez wzorce i oceny otoczenia, to należy przypuszczać, ze rozmówca będzie starał się być w zgodzie z tymi wzorcami,

• gdy istnieje przypuszczenie, że rozmówca i badacz używają takich samych słów w różnym znaczeniu,

• gdy zjawiska i problemy które nas interesują, nie mogą być rozmówcy w pełni znane.

7. Inne Rodzaje Pytań:

1. pytania - historyjki lub pytania - bodźce:

• nie mają formy pytającej ani też nie posiadają żadnej szczególnej formy gramatycznej czy logicznej,

• dołączone są na ogół do kwestionariusza na osobnych kartkach i wręczane przez ankietera w odpowiednim momencie,

• zawierają opis najczęściej bardzo krótki, kilkuzdaniowy jakiejś sytuacji społecznej, zdarzenia lub zachowania, po czym rozmówca proszony jest o odpowiedź na kilka postawionych niżej pytań,

• technikę tę stosuje się najczęściej po to, by maksymalnie ukonkretnić sytuację, o której ocenę prosi się rozmówcę,

2. pytania filtrujące:

• umieszczane są po to, by rozstrzygnąć, czy sensowne jest zadawanie pytania lub zespołu pytań następnych,

3. pytania wykluczające się:

• pytania które mogą być zadawane jedynie alternatywnie,

4. pytania sprawdzające:

• stosowane dla niwelowania błędnych odpowiedzi,

• zadane w inny sposób, ale dotyczące tego samego,

5. pytania metryczkowe:

• umieszczane na końcu kwestionariusza,

• dostarczają informacji o cechach demograficzno-społecznych rozmówcy,

• pełnią funkcję pytań sprawdzających w stosunku do odpowiedzi respondenta,

• umożliwiają kontrolę pracy ankieterów poprzez sprawdzenie, czy przeprowadzili oni rozmowy z właściwymi osobami,

6. pytania do ankietera:

• nie mogą być zadawane rozmówcy,

• na te pytania ankieter sam musi udzielić odpowiedzi, najlepiej bezpośrednio po zakończeniu wywiadu,

• są to pytania o miejsce i warunki w jakich odbywała się rozmowa, czas trwania wywiadu, zachowanie się rozmówcy, sposób reakcji rozmówcy na niektóre pytania, oszacowanie prawdopodobieństwa udzielania szczerych i wiarygodnych odpowiedzi,

8. Błędy w Formułowaniu Pytań:

1. błędy logiczne:

• pytanie dotyczy więcej niż jednego problemu,

• pytanie ma formę zamkniętą zmuszając do wyboru jednej z zaprezentowanych alternatyw, podczas gdy zawarte w pytaniu zagadnienia trudno poddaje się kategorycznym ocenom,

• pytanie nie podające układu odniesienia, jakiego dotyczyć ma odpowiedź,

• pytanie z nieokreślonym roszczeniem zupełności: błąd ten pojawia się w sytuacji, gdy pytanie ma kafeterię w formie koniunkcji, a w jego sformułowaniu nie podano jednoznacznie ile kategorii odpowiedzi można wybrać,

• pytania z nierozłączną listą alternatyw: kafeteria ma postać koniunkcji, a sformułowane pytane sugeruje, że chodzi o wybór jednej możliwości przy braku jednoznacznego kryterium tego wyboru,

2. błędy merytoryczne:

• powstałe najczęściej na skutek braku ze strony badacza pełniejszego rozeznania w sytuacji badań,

• błędne założenie znawstwa, tj. przyjęcie, iż badani posiadają wiedzę na dany temat,

• ich źródłem jest brak dokładniejszej analizy roli i funkcji pytań w całości badań,

• błędem merytorycznym jest brak precyzyjnego związku między odpowiedziami respondentów a badanymi problemami,

3. błędy sytuacyjne:

• przede wszystkim są to zapytania wprost o sprawy i problemy społecznie nieakceptowane,

• do błędów tych należą również pytania wymagające od respondenta nadzwyczajnego wysiłku posiadania nieprzeciętnych zdolności,

• błędem jest również postępowanie, w którym badacz stara się uzyskać przez badania kwestionariuszowe informacje, które można uzyskać w sposób prostszy i pewniejszy, np. z wiarygodnych dokumentów,

4. błędy techniczne:

• są to błędy w sformułowaniu samych pytań,

• błędem takim są pytania zawierajęce skróty literowe, skróty wyrazów oraz terminy fachowe,

• błędy techniczne to także przenoszenie pytań (kafeterii) na następną stronę kwestionariusza oraz tworzenie zbyt długich kafeterii.

9. Kryteria Oceny Poprawności Pytań Kwestionariuszowych:

1. dlaczego to pytanie znajduje się w kwestionariuszu?,

2. dlaczego pytanie jest sformułowane w taki właśnie sposób?,

3. dlaczego pytanie zostało umieszczone w tym właśnie miejscu kwestionariusza?,

4. czego pytanie dotyczy?,

5. jakie mogą być odpowiedzi na to pytanie?,

6. jak będą analizowane odpowiedzi na to pytanie?

Badania Ankietowe - Sztumski

1. Ankieta - Wiadomości Ogólne:

1. Charakterystyka Badań Ankietowych:

1. stosuje się najczęściej w celu możliwie szybkiego przebadania bardzo licznych zbiorowości,

2. jest to wywiad pisemny w którym istotną rolę odgrywa ankieta, która zostaje wypełniona przez respondenta, a nie badającego,

3. jest to wywiad bardziej oszczędny ze względu na czas i środki niż wywiad ustny,

2. Rola Badającego:

1. opracowanie odpowiedniej ankiety,

2. wybór osób, które zamierza się poddać badaniom,

3. rozprowadzanie ankiet ze wskazaniem sposobu ich zwrotu,

4. zebranie zwróconych ankiet

3. Rozmowa w Cztery Oczy a Ankieta:

1. w bezpośrednich rozmowach można uwzględnić indywidualne różnice respondentów, w badaniach ankietowych nie,

2. w każdej zbiorowości istnieje poważny odsetek ludzi, którzy z różnych przyczyn nie są w stanie należycie wypełnić ankiety. Odsetek będzie tym wyższy, im bardziej złożona jest dana ankieta,

3. w ankiecie oprócz pytań jednoznacznych występują też takie, które mogą wywołać różne skojarzenia u poszczególnych osób, a tym samym powodować rozbieżności w ich interpretacji oraz w odpowiedziach,

4. w wywiadzie ustnym istnieje zawsze możliwość doraźnego wyjaśnienia wszystkich nieporozumień dotyczących pytań, nie mówiąc już o tym, że badający ma też możliwość kształtowania odpowiedniej atmosfery jego przebiegu,

5. w wywiadzie ustnym dodatkowo można zwracać uwagę na mimikę i gesty respondenta - badania ankietowe gromadzą jedynie dane o charakterze ilościowym,

6. słabością badań ankietowych jest fakt, że duży odsetek ankiet nie zostaje zwróconych,

4. W Badaniach Ankietowych Należy Zwrócić Uwagę na:

1. właściwy dobór instytucji firmującej badania,

2. staranne zaaranżowanie badań a więc dbałość o właściwy dobór respondentów, sposób i miejsce rozprowadzenia i zbierania ankiet,

3. poprawne pod względem metodologicznym opracowanie ankiety.

2. Typy Ankiet:

1. Środowiskowe:

1. bezpośrednio rozprowadzane przez ankietera w danym środowisku,

2. gwarancja szybkiego dotarcia do respondenta,

3. zwroty wypełnionych ankiet są dość duże.

2. Prasowe:

1. zamieszczane na łamach gazety lub czasopisma albo też dołączone do nich,

2. stosuje się ją wówczas, gdy badani są bardzo rozproszeni terytorialnie,

3. ankieta nie powoduje większych kosztów związanych z jej drukiem i rozprowadzaniem, więc może ona być stosowana w dużych ilościach,

4. nadaje się do wszelkich sondaży.

3. Pocztowe:

1. badające rozsyła je przez pocztę na adres poszczególnych osób wybranych do badania,

2. wiąże się z większym nakładem sił a wskaźnik zwrotów jest bardzo niski.

4. Anonimowe:

1. ankiety te nie są podpisywane,

2. nie zawierają żadnych pytań które mogłyby ujawnić osobę respondenta.

5. Jawne:

1. są to ankiety imienne bądź taż jednoznacznie wskazują na osobę respondenta,

3. Wymogi Metodologiczne Badań Ankietowych:

1. Zasady Opracowania Ankiety:

1. z jakich elementów powinna składać się ankieta którą chcemy się posłużyć w zamierzonych badaniach? (struktura ankiety):

• informacja o instytucji firmującej badania,

• zwięzła informacja o celu jakiemu ma służyć ankieta,

• dodatkowe wyjaśnienia których charakter zależy od rodzaju ankiety,

• pytania odnoszące się do celów, dla których daną ankietę sporządzono,

• instrukcje dotyczące tego jak odpowiadać na poszczególne pytania (np. niepotrzebne skreślić)

2. jaka formę i treść powinny mieć poszczególne jej elementy?:

• forma i treść powinna uwzględniać zarówno charakter danej ankiety, jak i właściwości potencjalnych respondentów,

• jeżeli pytania mają być rzeczowe to powinny być tworzone na podstawie znajomości problemów, których dotyczą,

• pytania powinny być tak formułowane, aby można było udzielić na nie wiarygodnej odpowiedzi,

• pytania należy tak stawiać, aby umożliwiały one uzyskiwanie danych obiektywnych, porównywalnych i sprawdzalnych,

• pytania nie powinny być sugestywne, dwuznaczne ani też nie powinny podejmować spraw drażliwych w taki sposób, który mógłby u danych respondentów wywołać oburzenie,

• pytający powinien zdawać sobie sprawę ze znaczenia kolejności stawianych pytań w ankiecie oraz z wpływu tej kolejności na jakość,

• pytania stawiane w ankietach mogą mieć charakter otwarty albo zamknięty,

3. jaki wygląd zewnętrzny powinna mieć dana ankieta?:

• rozmiar ankiety nie może być taki, aby nie zniechęcał potencjalnego respondenta,

• ankieta musi być przejrzysta, a nie „zadrukowana”,

• każdą grupę problemową, podobnie jak każde pytanie, należy wyraźnie oznaczyć liczbami albo literami,

• należy zachować odpowiednie odstępy między wierszami, aby dać szansę na szerszą wypowiedź, zwłaszcza przy pytaniach otwartych.

Sondaże Telefoniczne - Zbigniew Sawiński

1. Historia Sondaży Telefonicznych:

1. Lata Czterdzieste i Pięćdziesiąte:

1. sondaże telefoniczne pełniły funkcje pomocnicze wobec innych metod gromadzenia danych,

2. zastosowanie jako uzupełnienie danych uzyskanych w wywiadach osobistych,

3. niski stopień telefonizacji (35% w Stanach Zjednoczonych),

4. pierwsze sondaże telefoniczne wśród warstwy bogatszej, która posiadała aparat telefoniczny.

2. Lata Sześćdziesiąte:

1. wzrost współczynnika telefonizacji,

2. znaczący postęp w metodach doboru próby,

3. pojawienie się komputerów stacjonarnych,

4. sondaże telefoniczne w tym okresie były nieliczne i traktowane były raczej jako eksperyment.

3. Lata Siedemdziesiąte:

1. pierwsza połowa lat 70-tych - przełom w stosowaniu sondażów telefonicznych,

2. następuje wypieranie innych metod badawczych przez sondaże telefoniczne,

3. stopień telefonizacji przekroczył 90% (w Stanach Zjednoczonych),

4. powszechnie używany jest komputer,

5. technika okazuje się tańsza od dotychczasowych,

6. ograniczenie: wysokie koszty wyjściowe.

4. Lata Osiemdziesiąte:

1. upowszechnienie się sieci komputerów - koszty wyjściowe stają się niskie,

2. Organizacja Sondażu Telefonicznego:

1. Liczba stanowisk może być różna: od 10 do 300 i więcej.

2. Realizacja Badań Odbywa się w Sesjach:

1. sesja jest to odcinek czasu, w którym instalacja zostanie uruchomiona i z poszczególnych stanowisk prowadzone są rozmowy z respondentami,

2. zazwyczaj trwa ona 4-5 godzin,

3. liczba sesji w ciągu dnia zazwyczaj wynosi od 1 do 3.

3. Pomiędzy Sesjami Występują Przerwy:

1. wykorzystywane są one do wykonania czynności związanych z archiwizacją danych zebranych w zakończonej sesji,

2. przygotowaniem do sesji następnej,

3. wymiana składu ankieterów - inaczej zwanych operatorów

4. Ośrodek równolegle prowadzi kilka lub kilkanaście projektów badawczych co wynika z niejednakowej dostępności poszczególnych kategorii respondentów w różnych porach dnia.

5. Bardzo ważna jest również przepustowość instalacji, czyli liczba wywiadów możliwych do zrealizowania w ciągu jednego dnia, przy pełnym wykorzystaniu zasobów instalacji.

3. Oprogramowanie Wspomagające Realizację Wywiadów Telefonicznych:

1. Moduł Edycji Kwestionariusza:

1. służy do przygotowania nowych narzędzi,

2. kwestionariusz ma postać pliku tekstowego zawierając w sobie sformułowania pytań, komentarzy dla ankietera i objaśnień dla respondenta,

3. kwestionariusz posiada również symboliczne polecenia, interpretowane w ustalony sposób przez oprogramowanie,

4. każdy z programów używa własnego języka symbolicznych poleceń,

5. moduł wspomagania przygotowania kwestionariusza pozwala na zaimplementowanie w kwestionariuszu te wszystkie rozwiązania, które występują w kwestionariuszach papierowych i wspomaganych komputerowo.

2. Moduł Wyboru Numeru Rozmówcy:

1. automatyczne wybieranie:

• najprostsza metoda wyboru numeru,

• stacja wybiera numer według pewnych zasad i poprzez modem przesyła go do sieci telefonicznej,

• rola ankietera sprowadza się do uruchomienia procesu po zakończeniu przy z numerem poprzednim,

• zalety:

• całkowite wyeliminowanie błędów,

• skrócenie czasu uzyskiwania połączeń,

2. wybieranie aktywne:

• oprogramowanie zarządza nie tylko wyborem kolejnego numeru, lecz również jest w stanie odczytać i zakodować rezultat połączenia,

• zalety:

• wyeliminowanie błędu niewłaściwego zakodowania przyczyn niezrealizowanego połączenia,

• gwarancja ujednolicenia liczby sygnałów emitowanych przez aparat abonenta, zanim nastąpi rezygnacja z połączenia,

3. automatyczna alokacja:

• wybieranie numeru zarządzane jest nie z poziomu stacji ankieterskich, lecz przez jednostkę centralną sieci,

• zalety:

• pełna optymalizacja wykorzystania czasu pracy ankieterów,

• całkowite wyeliminowanie błędów z wiązanych z wybieraniem numeru i kodowaniem połączeń niezrealizowanych,

• wady:

• możliwość utraty zrealizowanego połączenia w sytuacji, kiedy żadne stanowisko ankieterskie nie jest wolne i rozmówca musi zbyt długo oczekiwać przy aparacie,

• brak kontroli ankietera nad rytmem i historią wyboru numerów przydzielanych połączeń,

• konieczność zapewnienia większej linii zewnętrznych.

3. Moduł Realizacji Wywiadu:

1. podczas trwania wywiadu na kolejnych ekranach wyświetlane są trzy typy informacji:

• elementy interrogacyjne: treść pytania, kafeteria odpowiedzi,

• dane o aktualnie prowadzonym wywiadzie: numer telefonu rozmówcy, miasto, z którym uzyskało się połączenie, aktualny czas trwania wywiadu,

• obsługa oprogramowania: objaśnienie klawiszy funkcyjnych.

4. Moduł Zarządzania Przebiegiem Sesji:

1. pozwala monitorować pracę modułów realizacji wywiadów na poszczególnych stanowiskach,

2. pozwala na dwukierunkowy transfer danych:

• z jednostki centralnej do poszczególnych stacji sterujących,

• transfer danych obejmujących zapisy wyników prowadzonych rozmów,

3. obsługuje bazę informacji o realizowanych projektach oraz bazę danych o ankieterach

5. Moduł Końcowej Obróbki Danych:

1. na początku procesu wywiadu zapis danych ma postać wielu plików w których zmienne techniczne przeplatają się ze zmiennymi odzwierciedlającymi odpowiedzi respondenta,

2. niezbędna jest ich konwersja do jednego ze standardowo stosowanych formatów,

3. podczas konwersji następuje automatyczne kodowanie odpowiedzi na pytania otwarte

4. Metody Doboru Próby:

1. Wybór Numeru Telefonu Rozmówcy:

1. losowe generowanie numerów:

• program losowo dobiera poszczególne cyfry numeru przestrzegając jedynie wymogu jego zgodności z istniejącym formatem numerów,

• prowadzi do sytuacji, że trafiają się numery puste, do których nie jest przyłączony żaden abonament, co z kolei prowadzi do wzrostów kosztów badania (koszt połączenia + koszt zmarnowanego czasu na połączenia),

• odnoszą skutek w badaniach na populacjach generalnych,

• dobór numerów według schematu Waksberga:

• polega ona na losowaniu numerów w dwóch fazach,

• pierwsza faza to losowanie pewnej liczby grup początkowych cyfr numerów telefonów według schematu ze zwracaniem (losujemy numer bez ostatnich dwóch cyfr),

• do każdej z grup dostosowywana jest końcówka numeru,

• efektywność schematu Waksberga zależy od tego, na ile centrala przydziela sąsiadujące ze sobą numery tym samym kategoriom abonentów,

2. losowy wybór numeru:

• następuje z wcześniej przygotowanego operatu (np. z książki telefonicznej),

• problem kompletności operatu,

• w praktyce ta metoda uzyskuje dominację nad losowym generowaniem numerów w badaniach realizowanych na zawężonych zbiorowościach,

• w przypadku 1/3 dobranych wcześniej numerów dochodzi do przeprowadzenia rozmowy z właściwą osobą,

• operat powinien być zatem 3 razy liczniejszy od liczebności próby bądź jeszcze większy,

• przed rozpoczęciem badania operat dzielony jest na porcje aby zachować reprezentatywność próby losowej numerów.

2. Wybór Rozmówcy:

1. wybór z sekwencji:

• osoba dobierana jest przez gospodarstwo,

• sekwencja to lista wszystkich mieszkańców gospodarstwa uszeregowana ze względu na płeć, jak również na wiek,

• wybór następuje zgodni z dyrektywą jaką otrzymuje ankieter,

• ankieterskie dyrektywy zazwyczaj są w postaci tablic Kisha, co ogranicza liczbę wariantów do 8,

• ankieter musi ustalić pełny skład gospodarstwa domowego pytając o płeć, wiek,

• te pytania metryczkowe są główną wadą, gdyż wprowadzają do badania niemiła atmosferę,

2. wybór hierarchiczny:

• w metodzie tej liczba pytań zostaje ograniczona do niezbędnego minimum (na ogół dwóch), zaś kolejno uzyskane odpowiedzi selekcjonują grupy dyrektyw,

• zaletą tej metody jest maksymalne wykorzystanie informacji drogą kolejnych pytań, przez co liczba pytań zadawanych może być znacznie zredukowana,

• wadą metody jest niski stopień precyzji wyboru w gospodarstwach, w których zamieszkuje większa liczba osób,

5. Kontrola i Ocena Pracy Ankieterów Realizujących Wywiady Telefoniczne:

1. Monitorowanie każdej rozmowy z respondentem w dowolnym czasie.

2. Stanowiska kontrolerów umieszczane są w osobnych pomieszczeniach.

3. Kontrolerzy mają przed sobą ekran z obrazem, który ukazuje się ankieterowi.

4. Kontrolerzy są w posiadaniu magnetofonów, które można włączyć w sieć tak, by móc nagrać rozmowę.

5. Kontroler dysponuje możliwością otrzymania zbiorczych charakterystyk pracy poszczególnych ankieterów.

6. W razie stwierdzenia uchybienia kontroler interweniuje bezpośrednio, zwracając uwagę ankieterowi na niedociągnięcia i wyjaśniając ich istotę.

7. Współczynnik Natężenia Realizacji Wywiadów:

1. określa, ile przeciętnie wywiadów ankieter realizuje w ciągu godziny,

2. wartość tego współczynnika odzwierciedla pewne charakterystyki badania, jak długość trwania wywiadu oraz stopień dostępności respondentów.

8. Współczynnik Odsetka Odmów:

1. liczony jest zawsze od liczby połączeń zrealizowanych,

2. pozwala on ocenić umiejętność aranżowania rozmów, sprawnego osoby celowej i jej przekonania do wzięcia udziału w wywiadzie,

3. wartość powyżej 20% świadczy o niedostatecznych umiejętnościach w tym zakresie,

6. Rekrutacja Ankieterów Do Wywiadów Telefonicznych:

1. U osoby prowadzącej rozmowy telefoniczne ważny jest głos, zaś i ankietera realizującego wywiady kwestionariuszowe - wygląd,

2. Ankieter powinien znać się na obsłudze komputera,

3. Ankieter w wywiadzie telefonicznym powinien posiadać szczególne predyspozycje do pracy w warunkach ciągłego stresu,

4. Liczba dobranych i przeszkolonych ankieterów musi być znacznie większa, niż liczba stanowisk,

5. Ankieterzy szkoleni są w różnych miastach, aby zniwelować koszty podróży,

6. Rotacja ankieterów przeprowadzających wywiady telefoniczne jest znacznie większa niż ankieterów, którzy przeprowadzają wywiad kwestionariuszowy.

7. Ankietera Uczy Się:

1. psychologii prowadzenia rozmowy, techniki argumentowania i przekonywania,

2. budowy narzędzi badawczych,

3. posługiwanie się sprzętem komputerowym,

8. W końcowej fazie szkolenia kandydaci rozpoczynają testy praktyczne polegające na prowadzeniu rozmów z podstawowym respondentem,

7. Jakość Gromadzenia Danych:

1. Różnice w Realizacji Próby:

1. najbardziej istotnym czynnikiem decydującym o reprezentatywności próby telefonicznej jest stopień telefonizacji,

2. problem kompletności operatu.

2. Konstrukcja Narzędzia:

1. wywiad wspomagany komputerowo wykazuje istotną przewagę nad wywiadem kwestionariuszowym.

3. Odmienność Sytuacji Badawczej:

1. w wywiadzie telefonicznym wyraźny jest brak ograniczenia co do porządku i treści zadawanych pytań - dość duży margines elastyczności,

2. respondent nie śledzi czynności wypełniania kwestionariusza przez ankietera,

3. ograniczenia dotyczące długości kwestionariusza - ścisłe przestrzeganie czasu trwania rozmowy,

4. większa elastyczność co do terminu umówienia się ankietera z respondentem na realizację wywiadu,

5. możliwość kontynuacji wywiadu w innym czasie, kiedy zajdą nieprzewidziane okoliczności (np. wizyta gości),

6. w wywiadzie kwestionariuszowym ankieter może obserwować gesty niewerbalne respondenta, i na ich podstawie wyciągać dodatkowe wnioski,

7. fizyczna obecność ankietera pozwala ocenić wpływ osób trzecich na treść odpowiedzi udzielanych przez badanego.

4. Przestrzeganie Przez Ankieterów Wymogów Procedury Badawczej:

1. ankieter przeprowadzający wywiad telefoniczny ma możliwość na bieżąco konfrontować swoje działania z wymogami metody, dzięki stałemu monitorowaniu jego pracy.

5. Perspektywy Sondaży Telefonicznych w Polsce:

1. stan telefonizacji we Polsce (1966r) to 44%,

2. w Polsce należy zwrócić uwagę na wywiady telefoniczne o zawężonym zakresie, aby w ten sposób objąć badaniem te grupy społeczne, w których procent telefonizacji jest wysoki,

3. w Polsce istnieje niska dostępność aktualnych zestawień numerów telefonów indywidualnych gospodarstw,

4. brak doświadczenia w zakresie rekrutacji i szkolenia ankieterów do badań telefonicznych,

5. bariera wstępnych kosztów oraz kosztów organizacyjnych,

6. w Polsce są dość wysokie koszty połączeń telefonicznych,

7. w chwili obecnej koszt prowadzenia wywiadu kwestionariuszowego byłby zbliżony do kosztów, jakie trzeba byłoby ponieść podczas prowadzenia sondażu telefonicznego,

8. instalacja zdecentralizowana:

• rozwiązanie to polega na wykonywaniu przez ankieterów wywiadów telefonicznych w miejscu zamieszkania, przy wykorzystaniu własnego prywatnego sprzętu i oprogramowania dostarczonego przez ośrodek,

• brak możliwości nadzorowania pracy ankietera,

• brak możliwości aktualizowania próby,

• brak możliwości wynagradzania ankieterów według czasu pracy,

Wartość Odpowiedzi w Wywiadach Telefonicznych ze Wspomaganiem Komputerowym - F & P Sztabiński

1. Znaczenie Sposobu Uzyskiwania Danych Dla Odpowiedzi Respondentów:

1. obecność ankietera lub jego brak wpływa na odpowiedzi respondenta (zasadnicza różnica pomiędzy kwestionariuszem a ankietą),

2. jest to wynik stopnia anonimowości respondenta, odmienności kontekstu społecznego oraz odmienności wynikające ze sposobu komunikowania się,

2. Zalety Wywiadu Telefonicznego:

1. wywiad telefoniczny daje większe poczucie anonimowości niż ankieta pocztowa i kwestionariusz, co wpływa na szczerość uzyskiwanych odpowiedzi

2. wywiad telefoniczny daje możliwość uniknięcia odpowiedzi zbiorowych,

3. możliwość zadawania przez ankietera dodatkowych pytań sondujących - kompletność pytań,

4. ograniczenie wpływu efektu ankieterskiego,

5. znacznie większy stopień standaryzacji zachowań ankieterów - brak niewypełnionych przez ankietera miejsc w wywiadzie,

3. Poczucie Anonimowości a Wartość Uzyskiwanych Odpowiedzi:

1. każdy wywiad oprócz wymiaru zadaniowego posiada również wymiar społeczny,

2. istnieje skłonność do udzielania odpowiedzi społecznie akceptowanych (pierwszy owo zjawisko zaobserwował Edwards),

3. na podstawie przeprowadzonych badań trudno jest mówić o generalnym wpływie poczucia anonimowości na wartość uzyskiwanych odpowiedzi,

4. silniejsze lub słabsze występowanie tego efektu zależne jest od poruszanej w pytaniach problematyki (!!!),

• gdy pytanie dotyczy zagadnień, które są wartościowane w sposób w społeczeństwie w sposób jednoznaczny, wywiad telefoniczny zdaje się dostarczać bardziej wiarygodnych odpowiedzi niż wywiad kwestionariuszowy,

• gdy pytanie dotyczy zagadnień, co do których normy społeczne nie określają w sposób wyraźny i jednoznaczny, jakie zachowania lub poglądy są pożądane, wpływ poczucia anonimowości ma mniejsze znaczenie dla udzielanych odpowiedzi.

4. Efekt Ankieterski w Wywiadzie Telefonicznym:

1. efekt ankieterski jest związany jest najczęściej z:

• etapem aranżacji,

• etapem prowadzenia wywiadu,

2. w wywiadzie telefonicznym efekt ankieterski ograniczony jest do minimum: ankieter unika bezpośredniej aranżacji,

3. nagrania magnetofonowe mogą być materiałem szkoleniowym do pracy nad jakością ankietera,

4. źródła występowania w wywiadzie telefonicznym efektu ankieterskiego:

• błędy popełniane przez ankietera,

• skłonność respondentów do udzielania odpowiedzi zgodnych z ich wyobrażeniami o poglądach ankietera,

5. niektóre wykryte podczas badań zależności:

• (!!!) screening - spis osób mieszkających w mieszkaniu, do którego telefonowano,

• spośród cech społeczno-demograficznych tylko wiek w istotny sposób różnicuje powodzenie w przeprowadzaniu screeningu oraz, choć nieco słabiej, szanse uzyskania zgody respondenta na wywiad,

• (!!!) młody wiek ankietera nie jest zaletą ankietera w wywiadzie telefonicznym,

• ankieterzy realizujący więcej wywiadów są mniej skuteczni, dlaczego?:

• przypadki, które pozostają do realizacji w końcowym okresie badań są „najtrudniejsze” jeżeli chodzi o możliwość przeprowadzenia badania,

• jest mniej czasu, aby wielokrotnie kontaktować się z tymi samymi osobami w celu przeprowadzenia wywiadu,

• ankieterzy mogą być znużeni lub zniechęceni dużą liczbą realizowanych wywiadów,

6. postulat częstej zmiany kadry ankieterskiej,

7. efekt ankieterski nie zależy od poruszanej problematyki, lecz od umiejętności zadawania pytań sondujących i stosowania wobec respondentów reakcji zwrotnych (!!!),

8. zależności związane z brakiem uzyskania odpowiedzi przez ankietera:

• ankieterzy z wyższym wykształceniem uzyskiwali w wywiadach mniej braków,

• ankieterzy poniżej 21 roku życia wypadli najgorzej,

9. istnieje możliwość wystąpienia efektu ankieterskiego na podstawie brzmienia głosu ankietera, jego akcentu.

5. Warunki Realizacji Wywiadu a Wartość Uzyskiwanych Odpowiedzi:

1. bardzo ważne jest stworzenie odpowiednich warunków do przeprowadzenia wywiadu,

2. zagrożenie osób trzecich,

3. ankieta pocztowa w Polsce jest w 25% wypełniana z udziałem osób trzecich,

4. wywiad kwestionariuszowy w 50% przeprowadzany jest z udziałem osób trzecich,

5. w wywiadzie telefonicznym dla ankieterów całkowicie nieznane są warunki w jakich odpowiedzi udziela respondent, a więc nie ma na nie żadnego wpływu,

6. Specyfika Kontaktu Telefonicznego a Wartość Odpowiedzi:

1. na uzyskiwane wyniki duże znaczenie ma użyty środek przekazu (słowo pisane czy mówione),

2. fizyczna obecność ankietera bądź jej brak ma zasadniczy wpływ dla uzyskania zgody na przeprowadzenie wywiadu,

3. w wywiadzie telefonicznym następuje ograniczenie tylko do kontakt werbalnego - brak bardzo ważnego kontaktu społecznego (brak kontaktu niewerbalnego),

4. kontakt ma raczej postać formalnego przekazu treści,

5. często dochodzi do przerywania respondentowi odpowiedzi (wynika to z braku wiedzy czy respondent zastanawia się czy też nie),

6. wywiad telefoniczny daje sposobność do zwiększenia szybkości rozmowy:

• odpowiedzi na pytania otwarte są mniej szczegółowe,

• silniejsza skłonność respondentów do przytakiwania w wywiadzie telefonicznym,

• brak refleksyjności, powierzchowność, brak emocji,

• częstsze są odpowiedzi nie wiem i brak odpowiedzi

7. wywiad telefoniczny jest mniej skuteczny kiedy pytamy o sprawy trudne, wymagające zastanowienia i głębszego zaangażowania respondenta,

Charakterystyka Ankiety Pocztowej i Wywiadu Kwestionariuszowego - F.Sztabiński

1. Charakterystyka Ankiety Pocztowej i Wywiadu Kwestionariuszowego:

1. Ankieta Pocztowa:

1. zespół celowych i zorganizowanych działań podejmowanych przez badacza, zmierzających do uzyskania określonych informacji na drodze interrogacji (kierowanego komunikowania się językowego między badaczem a określonym respondentem za pomocą pytań i odpowiedzi) w której formalnie zestandaryzowane przekazy pisemne wymieniane są wyłącznie drogą pocztową, tzn. pośrednio.

2. Wywiad Kwestionariuszowy:

1. zespół celowych i zorganizowanych działań podejmowanych przez badacza, zmierzających do uzyskania określonych informacji na drodze interrogacji w której formalnie zestandaryzowane przekazy pisemne badacza przekazywane są respondentom ustnie za pośrednictwem ankietera i w analogiczny sposób przekazy respondenta - badaczowi,

2. w odróżnieniu do ankiety:

• istnieje naoczny kontakt ankietera z respondentem,

• odpowiedzi zapisywane są przez ankietera, natomiast w ankiecie przez samego respondenta,

2. Proces Komunikowania Się w Ankiecie Pocztowej i w Wywiadzie Kwestionariuszowym:

1. Jednostkę dialogu stanowią pytania zadawane przez badacza, jak i odpowiedzi, których udziela respondent - zachodzi jedność tematyczna i treściowa,

2. Proces komunikowania się jest procesem wielowarstwowym:

1. warstwa pierwsza to pytanie postawione oraz odpowiedź na nie,

2. warstwa druga to łańcuch pytań i odpowiedzi,

3. Schemat Procesu Komunikowania Się w Ankiecie Pocztowej:

1. Proces komunikacji zaczyna się w momencie lektury ankiety przez respondenta.

2. Inicjatorem procesu komunikowania jest badacz, który przekazuje pewien przekaz pisemny kierowany do adresata.

3. Adresatem jest respondent intencjonalny czyli taka osoba, dla której komunikat jest przeznaczony i ze względu na którą został sformułowany.

4. Skład Komunikatu:

1. list wprowadzający,

2. kwestionariusz,

3. instrukcja

5. Odbiór Komunikatu Dokonuje Się na Dwóch Etapach:

1. fizycznym,

2. językowym,

6. Nadawanie i Odbiór:

1. są dwoma aktami niezależnymi od siebie, mającymi miejsce w dwóch różnych sytuacjach, oddzielonych dystansem czasowym i przestrzennym - tzw. interakcja opóźniona,

2. następuje bezpośrednie obcowanie z komunikatem, a nie z badaczem,

3. dla badacza respondent to ten, który w przyszłości będzie czytał komunikat, zaś dla respondenta badacz to ten, który w przeszłości napisał czytane przez niego komunikat,

4. to wszystko sprawia, że jest to dialog na dystans i przez pośrednika,

5. respondent staje się odbiorcą i nadawcą - komasacja ról,

6. badacz jest najpierw nadawcą, potem odbiorcą - konwersja ról,

7. na każą ankietę w całości składa się wiele jednostkowych procesów komunikowania, dotyczących różnych spraw i prowadzących do uzyskania różnych informacji,

8. w komunikacji pisemnej zachodzi bardzo silne sprzężenie zwrotne między przekazem a jego twórcą, tzn. pisemną wypowiedzią respondenta a nim samym,

9. nie ma odwrócenia ról pytający - odpowiadający

7. Co Wpływa na Proces Komunikacji i Determinuje Go?:

1. czynniki makrospołeczne:

• sytuacja społeczna, polityczna, gospodarcza, historyczna, ekonomiczna danego społeczeństwa,

• zawsze trzeba pamiętać, że badacz jak i respondent jest zawieszony w konkretnej często zmiennej rzeczywistości,

2. czynniki mikrospołeczne:

• psychospołeczne czynniki sytuacyjne,

• osoby trzecie,

• miejsce, sposób przeprowadzania i czas wywiadu,

• cechy osobowościowe i psychiczne respondenta,

• podatność na wpływy zewnętrzne, pobudliwość emocjonalna,

• postawy i system wartości,

• cechy społeczno-demograficzne.

8. Relacja Między Pytaniem a Odpowiedzią:

1. w każdej ankiecie zawarty jest jakiś komunikat - jest nim pytanie przeznaczone dla respondenta, najczęściej w formie zdania pytającego,

2. pytanie w samej swojej istocie zakłada odpowiedź,

3. pytaniu towarzyszy dyrektywa zapisu odpowiedzi we wskazanym miejscu - jest to tzw. pytanie do respondenta,

4. rodzaj i charakter pytania w dużym stopniu wyznacza typ odpowiedzi i zapisu, jednakże o nim nie przesądza,

5. odpowiedź to utrwalona, pisemna wypowiedź, która stanowi materiał wykorzystywany przez badacza,

6. odpowiedź jest materiałem badawczym,

7. dwa rodzaje odpowiedzi w ankiecie pocztowej:

• rejestracja sformułowanej w myśli odpowiedzi,

• odpowiedź zaliczona do określonej czy określonych kategorii przewidzianych przez badacza i zamieszczonych w kwestionariuszu.

9. Z Czego Składa Się Proces Komunikacji w Ankiecie Pocztowej?:

1. nadawanie przez badacza komunikatu: formułowanie pytania w kwestionariuszu oraz przekazanie go adresatowi (przez pocztę)

2. odebranie komunikatu od respondenta: lektura ankiety,

3. nadawanie przez respondenta przekazu: sformułowanie przez respondenta odpowiedzi na każde pytanie,

4. odbiór przez badacza odpowiedzi respondenta zawartej w kwestionariuszu,

4. Schemat Procesu Komunikowania Się w Wywiadzie Kwestionariuszowym:

1. Pod wieloma względami jest on bardzo podobny do procesu komunikacji w ankiecie pocztowej.

2. Oprócz badacza i respondent w grę wchodzi ankieter, który jest pośrednikiem pomiędzy pozostałymi dwoma.

3. Mamy do czynienia z relację bezpośrednią ankietera i respondenta.

4. Proces Komunikacji Także Inicjuje Badacz, Lecz Informację Przekazuje nie Respondentowi, Lecz Ankieterowi:

1. komunikat przekazany przez badacza ankieterowi jest instrukcją oraz kwestionariuszem,

2. instrukcja przeznaczona jest w postaci pisemnej z towarzyszeniem instrukcji ustnej - charakter mieszany przekazu,

3. pytania w kwestionariuszu ankieter odczytuje respondentom

4. zmiana kanału komunikowania się następuje w momencie, gdy ankieter czyta respondentowi pytanie,

5. aktywność ankietera nie jest tylko werbalna, , ale wraża się również w jego zachowaniu, mimice, gestach,

6. trzeba pamiętać, że przekaz wytworzony przez badacza nie jest tożsamy z przekazanym respondentowi i ankieterowi,

7. inna jest nie tylko droga przekazu komunikatu, lecz również sposób jego percepcji i odbioru,

8. pytanie zadane przez ankietera wywołuje reakcję ustną respondenta,

9. następuje odwrócenie ról: respondent staje się nadawcą, ankieter - odbiorcą,

10. to, co determinuje odpowiedzi respondenta to obecność fizyczna ankietera,

11. istnieje możliwość odwrócenia ról pytający - odpowiadający,

12. bardzo ważna jest rola czynników niewerbalnych,

13. w wywiadzie kwestionariuszowym istnieje możliwość modyfikacji przez ankietera pytań stosownie do poziomu umysłowego czy sposobu reakcji ze strony respondenta,

14. przekaz ustny nie charakteryzuje się z reguły nigdy tym samym stopniem poprawności językowej co tekst,

5. Odbiór Przez Ankietera Komunikatu od Badacza Następuje na Dwóch Płaszczyznach:

1. odbiór fizyczny,

2. odbiór semantyczny.

6. Z Czego Składa Się Proces Komunikacji w Wywiadzie Kwestionariuszowym?:

1. nadawanie przez badacza przekazu,

2. odebranie komunikatu od badacza przez ankietera,

3. przekazanie przez ankietera komunikatu i jego odbiór przez respondenta,

4. wytworzenie przez respondenta nowego przekazu i jego odbiór przez ankietera,

5. utrwalenie przez respondenta przekazu ankietera,

6. odbiór przekazu ankietera przez badacza,

7. Należy mieć świadomość, że ankieter może być czynnikiem zakłócającym przekaz pomiędzy badaczem a respondentem.

8. Powstaje pytanie: czy możemy mówić o komunikowaniu się badacza z respondentem?

5. Ankieta Pocztowa i Wywiad Kwestionariuszowy - Możliwości i Potencjalne Ograniczenia:

1. Ankieta Pocztowa:

1. badacz nie może oddziaływać na respondenta w trakcie jego odpowiedzi,

2. brak możliwości stwierdzenia, w jakich warunkach respondent udzielał odpowiedzi oraz czy w wypełnianiu ankiety brały udział osoby trzecie,

3. wysoki stopień dobrowolności wzięcia udziału w badaniu,

4. pytania zawarte w kwestionariuszu nie mogą być zbyt trudne, a ich liczba zbyt duża,

5. trudno zbadać wiarygodność odpowiedzi udzielonych przez respondenta

2. Wywiad Kwestionariuszowy:

1. badacz (??? a może ankieter???) ma możliwość bezpośredniej - naocznej kontroli uzyskiwania kontroli oraz kontroli uczestnictwa respondenta w tym procesie,

2. niższy stopień dobrowolności wzięcia udziału w badaniu, niż ma to miejsce w ankiecie pocztowej,

3. możliwość prowadzenia badań o charakterze wielopłaszczyznowym, dotyczących różnych sfer życia społecznego, w tym także problemów złożonych,

4. kwestionariusz może być wielotematyczny, a liczba zawartych w nim pytań nie musi być zbytnio ograniczona, a i same pytania mogą być znacznie trudniejsze,

5. istnieje możliwość pogłębiania niektórych problemów, zdobywania dodatkowych informacji, w tym także z obserwacji zachowań respondenta,

6. zagrożenia i niedogodności zastosowania wywiadu kwestionariuszowego:

• merytoryczne:

• podczas prowadzenia wywiadu zarówno ankieter, jak i respondent postrzegani są w określonej roli,

• bardzo ważne jest pierwsze wrażenie a ankieterze,

• świadome zafałszowania i oszustwa ze strony ankieterów, zarówno na etapie dotarcia do respondenta, jak i prowadzenia wywiadu,

• w wywiadzie ankieter jest zawsze w pewnym stopniu współautorem i współtwórcą uzyskiwanych materiałów,

• techniczno-organizacyjne:

• konieczność organizowania sztabu ankieterów odpowiednio przeszkolonych,

• dodatkowe koszty (płace dla ankieterów),

Ankieta Pocztowa w Perspektywie Komunikacyjnej - F.Sztabiński

1. Komunikowanie się:

1. jest wymianą komunikatów, a więc szczególnym przypadkiem wymiany społecznej,

2. przedmiotem wymiany nie są rzeczy lecz symbole, przekazy językowe dotyczące pewnych stanów świadomości,

3. uczestnikami wymiany są również ludzi - czynnik humanizujący,

4. sytuacja badawcza jest sztuczna, gdyż jest celowo kreowana, i jest oderwana od codziennych zadań respondenta,

5. należy jak najbardziej zneutralizować kontakt badawczy tak, aby wywiad był jak najbardziej zbliżony do codziennych prac wykonywanych przez respondenta,

6. neutralizacja może polegać na zmniejszeniu dystansu pomiędzy badaczem a respondentem - równouprawnienie osób,

7. należy stworzyć taką sytuację, w której respondent czułby się centralną postacią badania,

1. Przygotowanie Narzędzia Badawczego do Ankiety Pocztowej:

1. Elementy Ankiety Pocztowej:

1. list zapowiedni informujący respondenta o zamiarze podjęcia badań, ich celu terminie badań,

2. przekaz zasadniczy:

• list wprowadzający mówiący o przedmiocie i celu badań,

• kwestionariusz ankiety: formularz pytań,

• instrukcja ogólna i szczegółowa wyjaśniająca, w jaki sposób respondent ma wypełniać ankietę,

• materiały pomocnicze integralnie związane z problematyką poruszaną w pytaniach,

• zwrotnie zaadresowane koperty wraz z naklejonym znaczkiem pocztowym,

3. listy ponaglające (monity), zawierające kolejne prośby o wypełnienie kwestionariusza ankiety,

4. podziękowanie za udział w badaniach

2. Budowa Listu Zapowiedniego:

1. List Zapowiedni opatrzony jest w Kartę pocztową (zwrotnie zaadresowaną, z naklejonym znaczkiem) - zwrot Karty przez respondenta jest równoznaczne z wyrażeniem przez niego zgody na udział w badaniach.

2. Rzadkie Stosowanie Listu Zapowiedniego Jest Konsekwencją Następujących Przyczyn:

1. przedłuża on okres realizacji badania o około 10 dni,

2. podnosi koszt badań,

3. nie eliminuje konieczności stosowania listu wprowadzającego, który jest jego powtórzeniem,

3. Budowa Listu Wprowadzającego:

1. Jest koniecznym i zwykle istotnym elementem narzędzia badawczego.

2. Ma na celu uzyskanie zgody na kooperację.

3. Powinien w swojej treści posiadać takie informacje jak: czego dotyczy ankieta, przez kogo została wysłana, jaki jest jej cel, dlaczego właśnie ten respondent został do niej wybrany.

4. Informacje Zawierające się w Liście Wprowadzającym:

1. pełna nazwa zleceniodawcy badań wraz z adresem, numerami telefonów, logo instytucji oraz nazwisko i stopień naukowy autora,

• w ten sposób zostaje przełamana bariera bezimienności,

• respondent ma możliwość natychmiastowego rozeznania kto i skąd przesłał do niego przesyłkę,

• bardzo ważny jest wygląd techniczny listu,

2. data przygotowania listu wprowadzającego,

3. logo badań: swoim wyglądem powinno zachęcić potencjalnego respondenta do wzięcia udziału w badaniu,

4. adresat listu,

5. przedmiot i cel badań, odnoszący się do użyteczności społecznej,

6. badana zbiorowość i uczestnictwo respondenta w badaniach,

7. poufność wypowiedzi - zapewnienie o anonimowości,

8. inne ważne informacje - po raz drugi zapewnienie o użyteczności społecznej,

9. podkreślenie dyspozycyjności badacza

4. Budowa Kwestionariusza Ankiety:

1. Informacje Wstępne:

1. kwestionariusz musi być dla respondent na tyle ciekawy, aby mógł on (respondent) wziąć udział w badaniu.

2. jego wypełnianie powinno być przyjemnością i stanowić pewnego rodzaju nagrodę, wyróżnienie.

3. minimalizacja kosztów objawia się poprawnością pytań i całego kwestionariusza.

4. maksymalizacja nagród to przede wszystkim zabiegi naturalizujące kontakt badawczy i nadające mu charakter przedmiotowy

2. Konstruowanie Kwestionariusza Ankiety:

1. układ i kolejność poszczególnych pytań,

2. przejrzystość graficzna,

3. bardzo ważna jest strona tytułowa kwestionariusza, która powinna zawierać w sobie takie elementy jak:

• informacje dotyczące sponsora badania,

• tytuł badania,

• logo badania,

• czasami ogólna instrukcja wypełniania ankiety,

4. ważnym elementem jest zróżnicowanie wersji dla kobiet i mężczyzn,

3. Przygotowanie Pytań w Kwestionariuszu Ankiety:

1. pytania muszą być proste w odbiorze dla respondenta,

2. powinno unikać się pytań otwartych, sondujących i pogłębiających, a także pytań nużących,

3. czym powinniśmy kierować się przy układaniu pytań?:

• określenie poszukiwanej informacji, przedmiotu dociekań badacza,

• problem struktury pytania, które może być:

• pytaniem otwartym,

• pytaniem częściowo zamkniętym,

• pytaniem zamkniętym z uporządkowaną kafeterią,

• pytaniem zamkniętym z nieuporządkowaną kafeterią,

4. Sformułowanie Pytania:

1. czy poszczególne słowa i terminy będą rozumiane przez wszystkich respondentów jednakowo,

2. czy pytanie zawiera niezrozumiałe dla respondentów skróty i zwroty,

3. czy pytanie jest jasno sformułowane,

4. czy pytanie nie jest tendencyjne, tzn. czy nie zawiera sugerujących lub emocjonalnie obciążonych sformułowań,

5. czy pytanie nie będzie budziło obiekcji niektórych respondentów, ponieważ dotyczy spraw bardzo osobistych i intymnych,

6. czy udzielenie odpowiedzi na pytanie nie wymaga zbyt wielkiego wysiłku intelektualnego respondenta,

7. czy pytanie nie jest podwójne, tzn. zawiera w sobie więcej niż jedno pytanie,

8. czy kategorie odpowiedzi zawarte w pytaniu są rozłączne,

9. czy pytanie jest niedostosowane do respondentów ze względu na poziom ich wiedzy, tzn. czy zakłada się, że wszyscy respondenci posiadają taki sam, określony zasób wiedzy,

10. czy w pytaniu określony jest czasowy punkt odniesienia, wskazujący w sposób jednoznaczny perspektywę czasową,

11. czy pytanie nie jest sformułowane w sposób zbyt skrótowy w postaci zdania oznajmującego,

5. Kolejność Pytań w Kwestionariuszu:

1. pierwsze pytanie powinno być:

• powinno zachęcić respondenta do wypełnienia kwestionariusza,

• ściśle związane z tematyką badań i mieć społecznie użyteczne i ważne implikacji,

• proste i łatwe, aby respondent mógł na nie szybko i bez kłopotów odpowiedzieć,

• neutralne i nie wymagające formowania ocen,

• interesujące dla każdego respondenta, a nie tylko pewnych, określonych kategorii,

2. pytania powinny być uporządkowane według zmniejszającego się stopnia społecznej ich wagi, a więc te pytania, które dla respondentów wydawać się mogą najważniejsze należy umieszczać na początku,

3. pytania podobne treścią należy grupować razem - stwarzanie bloków tematycznych,

4. należy utrzymywać logiczne związki między tematycznymi blokami pytań,

5. bloki pytań bardziej drażliwych powinny znajdować się po pytaniach mniej drażliwych,

6. pytania metryczkowe powinny zawsze znajdować się na końcu kwestionariusza ankiety,

7. musimy zawsze pamiętać o tzw. efekcie kontekstu: jest to wzajemny wpływ poszczególnych pytań lub ich sekwencji,

6. Stronicowanie czyli formułowanie poszczególnych stron kwestionariuszy czyli o tym, jak powinna wyglądać strona kwestionariusza ankiety:

1. graficzna przejrzystość, czytelność przejawiająca się w:

• zróżnicowanie typu i wielkości czcionek,

• używanie małych czcionek w pytaniach i instrukcjach, a dużych w odpowiedziach,

• drukowanie poszczególnych kategorii odpowiedzi w układzie pionowym, tzn. jedna pod drugą, nie zaś poziomym,

• poszczególne odpowiedzi powinny być oznaczone kolejnymi numerami umieszczonymi z lewej strony,

• nie wskazane jest używanie kratek gdyż:

• istnieje większa możliwość pominięcia etapu kodowania,

• techniczne trudniejsze jest wyedytowanie kratki niż cyfry numerycznej,

• w przypadku pytań - tabelek należy dążyć do ich maksymalnej przejrzystości,

• w przypadku pytań otwartych należy pozostawić wystarczająco dużo miejsca wolnego,

• każdy pytanie musi być kolejno ponumerowane,

• poszczególne pytania muszą być od siebie wyraźnie oddzielone,

• każde pytanie w całości powinno znajdować się tej samej stronie,

• należy zachować wersyjność pytań,

2. konstrukcja kwestionariusza musi zapobiegać opuszczaniu przez respondentów poszczególnych pytań lub ich bloków. W związku z tym:

• dyrektywy odpowiadania powinny być zamieszczone przy każdym pytaniu i jednoznacznie wskazywać zadanie, jakie powinien wykonać respondent,

• umieszczane zawsze w nawiasie,

• pisane inną czcionką niż treść pytania,

• reguły przejść są niezbędne w przypadku pytań, które odnoszą się tylko do niektórych respondentów,

• jeśli reguła przejścia odsyła do pytania zamieszczonego na innej kartce kwestionariusza, wskazane jest podanie numeru strony, na której ono się znajduje,

• w przypadku, gdy reguły przejścia nie wystarczają, należy wówczas umieścić w kwestionariuszu dodatkową instrukcję w formie uwagi, iż dane pytanie dotyczy jedynie wybranej kategorii respondentów,

3. konstrukcja kwestionariusza musi motywować i dopingować respondenta do odpowiadania na pytania:

• należy stosować wprowadzenia do poszczególnych bloków problematycznych,

• należy stosować zdania wiążące dające efekt ciągłości i naturalizujące dialog,

4. tylna okładka:

• zawiera prośbę o ewentualne dodatkowe uwagi oraz podziękowanie za wypełnienie kwestionariusza,

• respondent ma możliwość ekspresji opinii własnych,

5. inne:

• wymiary kwestionariusza należy pomniejszyć go do formatu A5,

• druk kwestionariusza musi być wyraźny, najlepiej na białym papierze,

• długość kwestionariusza: kwestionariusz ankiety musi być krótki

5. Pilotaż Kwestionariusza Ankiety:

1. Metody Pilotażu:

1. metoda pierwsza:

• pilotaż przeprowadza się przy zastosowaniu tej samej techniki, jaka ma być stosowana w badaniach zasadniczych, z tą tylko różnicą, iż na niewielkiej próbie,

2. metoda druga:

• pilotaż przeprowadza się przy zastosowaniu tej samej techniki, jaka ma być stosowana w badaniach zasadniczych, z tą tylko różnicą, iż na niewielkiej próbie oraz z dołączoną ankietą o ankiecie,

3. metoda trzecia:

• pośrednictwo ankietera, który uświadamia respondentowi cel pilotażu,

• prośba o wypełnienie kwestionariusza ankiety,

• na koniec respondent ocenia trudność kwestionariusza ankiety,

4. metoda czwarta:

• pośrednictwo ankietera, który uświadamia respondentowi cel pilotażu,

• prośba o wypełnienie kwestionariusza ankiety,

• respondent wypełnia ankietę przy ankieterze lecz bez jego pomocy,

• ankieter na samym końcu prowadzi wywiad o ankiecie,

5. metoda piąta:

• adaptacja koncepcji pilotażu pogłębionego do celów pilotażu ankiety,

• respondent wypełnia ankietę przy ankieterze lecz bez jego pomocy,

• przed przystąpieniem do wypełniania kwestionariusza respondent otrzymuje od ankietera instrukcję, w której nie mówi o celach badania, ale zastrzega się możliwość porozmawiania na temat pytań niejasnych i trudnych,

• prowadzona jest obserwacja respondenta,

6. metoda szósta:

• głównym celem pilotażu jest sprawdzenie nie tylko poszczególnych pytań, ale także kwestionariusza jako całości,

• kwestionariusz powinien być oceniany przez:

• współpracowników,

• potencjalni użytkownicy wyników badań,

• respondenci

7. metoda siódma:

• pilotaż przeprowadzany jest grupowo, audytoryjnie i przewiduje jedno lub serię spotkań z jego uczestnikami - respondentami,

• zapoznanie respondentów z celem badania,

• po wypełnieniu kwestionariusza zainicjowana zostaje dyskusja nad kwestionariuszem,

• powtórne spotkanie z respondentami w celu omówienia skończonego pilotażu,

8. metoda ósma (metoda one side looking - glass):

• respondent jest obserwowany w trakcie wypełniania kwestionariusza ankiety nie wiedząc o tym,

2. Powyższe Metody:

1. pozwalają na zebranie większej liczby informacji,

2. możliwość przeniesienia doświadczeń i wniosków z pilotażu na inne techniki badawcze,

6. List Ponaglający - Monit:

1. Skład Podziękowań:

1. informacje dotyczące sponsora badań, a więc nazwę, adres oraz numery telefonów instytucji realizującej badanie,

2. data wysyłki,

3. logo badania,

4. adresat przesyłki,

1. nawiązanie do listu wprowadzającego, określającego problematykę i cel badań,

2. podkreślenie znaczenia i wagi odpowiedzi respondenta oraz jego współudziału w końcowym sukcesie badań,

3. zapewnienie o gotowości przesłania kopii rezultatów badań,

4. własnoręczny podpis badacza z tytułem naukowym i pełnioną funkcją

7. Planowania Badań:

1. Personel:

1. nie trzeba werbować określonej liczby ankieterów

2. potrzebny jest jedynie personel do spraw technicznych,

2. Czas:

1. badacz ma swobodę w określaniu czasu badania,

2. ogólnie można przyjąć, że czas realizacji nie powinien przekraczać 7 tygodni,

3. Koszty:

1. kwestionariusz ankiety jest jedną z najtańszych metod badawczych,

2. koszt uzyskania jednego wypełnionego kwestionariusza jest odwrotnie proporcjonalny do wielkości próby, tzn. im próba osób objętych badaniem jest większa, tym koszt ten jest mniejszy,

4. Dobrze Zaplanowane Badanie to Takie, w Którym:

1. wskazano wszystkie konieczne do wykonania zadania badawcze oraz ustalono kolejność ich realizacji,

2. wskazano dokładny termin realizacji każdego z zadań badawczych,

3. zapewniono niezbędne fundusze na realizację każdego z zadań,

4. personalnie określono osoby odpowiedzialne za realizację każdego z zadań badawczych.

8. Przygotowanie Materiałów do Wysyłki i Ich Kolportaż:

1. Przygotowanie indywidualnie zaadresowanych kopert.

2. Przygotowanie kopert zwrotnych.

3. Naklejanie znaczków.

4. Pakowanie przesyłki.

5. Wysyłka kwestionariuszy.

Wpływ i Efekt Ankieterski. Ich Źródła - K. Lutyńska - Surveye w Polsce

1. Wpływ i Efekt Ankieterski:

1. Wpływ Ankieterski:

1. jest to pozytywne bądź negatywne oddziaływanie ankietera na wyniki badań.

2. jest to bezpośrednie lub pośrednie oddziaływanie ankietera, jego cech zewnętrznych, psychicznych i zachowań na odpowiedzi respondenta oraz na zapis tych odpowiedzi.

3. pozytywne i negatywne oddziaływanie wpływu ankieterskiego:

• pozytywne:

• zwiększenie odpowiedzi istotnych,

• negatywne:

• zwiększenie liczby odpowiedzi nieistotnych i nie trafnych.

2. Efekt Ankieterski:

1. jest to różnica między wynikami otrzymywanymi przez różnych ankieterów, a więc różnica między rezultatami tego oddziaływania.

2. przyczyną różnic w wynikach jest ankieter,

3. jest to różnica między liczebnościami braków jednostkowych informacji lub liczebność błędnych informacji otrzymywanych przez różnych ankieterów albo ich grupy.

3. Drogi Oddziaływania Ankieterskiego:

1. przy zadawaniu pytań,

2. przy zapisie odpowiedzi,

3. sama interakcja między ankieterem a respondentem.

4. Cztery Źródła Powstawania Błędów:

1. cechy ankieterów (społeczno-demograficzne, osobowościowe, kulturowe),

2. poglądy ankieterów ,

3. oczekiwania ankieterów co do rozkładów odpowiedzi respondentów wynikające z:

• zakładanych związków między postawami respondentów,

• spodziewanej roli, w której mogą wystąpić badani,

• możliwość rozkładów odpowiedzi danej zbiorowości,

4. stosunek ankieterów do narzędzia badawczego, a głównie do kwestionariusza wywiadu i do badacza prowadzącego badania.

2. Oddziaływanie Ankieterów na Odpowiedzi Respondentów:

1. Cechy Społeczno-Demograficzne:

1. płeć:

• wpływ płci ankieterów był podczas badania minimalny,

• występowanie na ogół bardzo słabego efektu ankieterskiego przy pytaniach otwartych i drażliwych,

• respondentki częściej ankieterkom niż ich kolegom mówiły o sprawach bardziej obchodzących kobiety, i odwrotnie,

2. pochodzenie społeczne:

• czy ma wpływ zawód ojca ankietera?

• problem tzw. obycia towarzyskiego, nawyków kulturalnych,

• ankieterzy z rodzin inteligenckich częściej byli częstowani kawą czy herbatą niż ich koledzy z rodzin robotniczych lub chłopskich,

• projekcja, dominacja, obawy i empatia posiadane w wysokim stopniu miały wpływ na udzielanie przez respondentów odpowiedzi nie wiem,

3. poglądy ankieterów:

• wpływ poglądów może być tylko negatywny,

• podczas długich badań ankieterzy i ankieterki mogą zacząć posługiwać się stereotypami,

3. Źli Ankieterzy i „Twórcy Ankiet” - Badacze:

1. Badacze o Ankieterach. Samooceny Ankieterów.

1. opinie o pracy osób przeprowadzających wywiady na ogół były bardzo negatywne,

2. przypadki niedokładności, niedbałości a także fałszowanie całych ankiet,

• owe zarzuty dotyczą przede wszystkim ankieterów i studentów pracujących za pieniądze, a nie ankieterów społecznych,

3. negatywne opinie o jakości pracy ankieterskiej występowały również wśród samych ankietujących,

2. Ankieterzy o Badaczach:

1. oceny negatywne:

• ankieterzy bardzo często twierdzili, że pytania kwestionariuszowe były niejasne i niezrozumiałe dla respondenta,

• formalna strona kwestionariusza,\

• zły kwestionariusz wywołuje zdenerwowanie wśród ankieterów i w rezultacie często odbija się na jakości ich pracy, która staje się mniej dokładna,

• niekiedy pytania kwestionariuszowe wprowadzały uczucie zażenowania nie tylko w samych respondentach, lecz również wśród ankieterów: uczucie lęku, zdziwienia, wstydu,

• im dokładniej skonstruowany jest kwestionariusz, tym mniej miejsca zostaje na negatywny wpływ ankietera,

2. oceny pozytywne:

• jeśli jest dobry kwestionariusz i takaż sama instrukcja, to ankieter zdecydowanie częściej chwali swoją pracę i popełnia mniej pomyłek,,

3. osoba badacza:

• duże znaczenie dla ankietera ma znajomość badacza, co dowodzi, że interakcja pomiędzy badaczem a ankieterami,

• domaganie się, aby sam badacz osobiście prowadził szkolenie ankieterów, prowadził z nimi rozmowy i sprawdzał wywiady,

4. szkolenia ankieterów:

• ankieterzy często krytykowali brak przygotowania i kompetencji zawodowej instruktorów,

• wyznaczanie przez badaczy zbyt krótkich terminów na realizację badania (najczęstsza przyczyna fałszerstwa,

• właściwie prowadzone szkolenia i dobrze przygotowani instruktorzy mogą być źródłem pozytywnego wpływu ankieterskiego,

Osoby Trzecie w Wywiadzie - K. Lutyńska - Surveye w Polsce

1. Problem, Pojęcia, Materiały.

1. Na Sprawę Obecności tzw. Osób Trzecich w Polskich Badaniach Kwestionariuszowych Można Spojrzeć z Trzech Perspektyw:

1. jako na pewien element sytuacji wywiadu związany ze społecznie ugruntowaną kulturą i zachowaniami ludzi w Polsce,

2. jako na jeden z licznych czynników zakłócających wywiad kwestionariuszowy,

3. jako na pewien problem do rozważenia dla badaczy, czym są otrzymywane przez nich informacje z wywiadów.

2. Termin Osoby Trzecie:

1. inaczej postronne, towarzyszące,

2. osoby trzecie to wszystkie osoby które poza ankieterem przebywały razem z respondentem w jednym pomieszczeniu podczas trwania całego lub części wywiadu.

3. Cztery Kierunki Wpływu Osób Trzecich:

1. oddziaływanie na respondenta w sytuacji, kiedy odpowiada on tak, jak powinien odpowiadać,

2. utrudnianie komunikowania się między ankieterem i badanym,

3. oddziaływanie na postawę respondenta w stosunku do ankietera, przejmowanie roli respondenta.

4. Trzy Sposoby Zachowania Osób Trzecich:

1. obecność całkowicie bierna,

2. obecność aktywna nie związana z treścią wywiadu,

3. obecność aktywna związana z treścią wywiadu.

5. Zachowanie się Respondenta:

1. respondent może w ogóle nie słuchać i nie zwracać uwagi na wypowiedzi osób trzecich,

2. respondent może słuchać i wykorzystywać w pełni lub częściowo wtrąceń osób trzecich.

2. Zależność Udziału Osób Trzecich od Środowiska i Cech Ankietowanych.

1. Dane Ogólne:

1. procent wywiadów, w których w latach 60-tych uczestniczyły osoby trzecie globalnie wyniósł 46,1%,

2. procent aktywnych osób trzecich w latach 60-tych wynosi 13,9%,

3. przeciętna liczba osób przypadająca na 1 wywiad wynosi 1,64 osoby.

2. Obecność Osób Trzecich na Wsi i w Mieście:

1. na wsi częściej niż w miastach osoby trzecie biorą udział w wywiadzie:

2. może to wynikać z faktu ciekawości przybycia kogoś z miasta,

3. w latach 60-tych zbytnia nieufność wobec ankieterów,

4. postrzeganie sytuacji wywiadu nie jako dotyczące jednostki, lecz całej rodziny,

5. obecność osób trzecich mogła być związana z innymi czynnikami: porą roku, dnia (osoby trzecie częściej uczestniczyły w wywiadzie z rolnikami w niedzielę i w święta, a także w okresie zimowym oraz na wiosnę i lato, kiedy to większość domowników pracowała w polu),

6. obecność osób trzecich uzależniona była od słabych warunków mieszkaniowych rolników - bardzo często domy stanowiły jedną izbę, w której z konieczności podczas wywiadu musieli być wszyscy domownicy.

3. 
   Co ma Wpływ na Obecność Osób Trzecich w Wywiadzie?:

1. długości trwania rozmowy, oraz miejsce przeprowadzenia wywiadu,

2. wykształcenie, zawód i typ miejscowości ma wpływ na uczestnictwo osób trzecich,

3. stopień pokrewieństwa: najczęściej w trakcie trwania wywiadu obecny jest drugi współmałżonek,

• przy wywiadach częściej towarzyszyły kobiety mężom, przyczyny:

• kobiety więcej czasu spędzają w domu,

• większa kontrola męża,

• większa ciekawość kobiet.

4. Niektóre Zależności i Spostrzeżenia:

1. dzieci bardzo często demaskowały fałszywe dane, jakie ich rodzice podawali ankieterowi czy ankieterce,

2. im badany był młodszy, tym częściej towarzyszył mu kolega,

3. respondentom młodszym podczas trwania wywiadu towarzyszyli rówieśnicy, osobom starszym zaś - osoby od nich młodsze,

3. Wpływ Osób Trzecich na Odpowiedzi Respondentów. Wyniki Badań.

1. Moment Włączania się Osób Trzecich:

1. podczas pytań trudnych,

2. podczas pytań dotyczących całej rodziny,

3. podczas pytań atrakcyjnie sformułowanych,

4. podczas pytań z jakiegoś względu drażliwych.

2. Ojczyzna i Patriotyzm:

1. nie ma prawie żadnych zależności między rodzajami odpowiedzi respondent ó a obecnością i włączaniem się osób trzecich,

2. stwierdzono zależność pomiędzy odpowiedziami respondentów a tym, kim były towarzyszące im osoby,

3. przy rodzicach i przy dzieciach wybory badanych stosunkowo najczęściej były utrzymane w duchu tradycyjno-patriotycznym,

4. w obecności ludzi z własnego pokolenia respondenci nie musieli występować w roli wychowawców czy wyznawców patriotycznych idei.

3. Rodzina i Osobiste Plany Życiowe:

1. stwierdzono bardzo wyraźne związki pomiędzy rodzajem odpowiedzi respondentów a stopniem pokrewieństwa czy znajomości, jakie łączyły te osoby z ankietowanym,

2. istnieje pewien związek pomiędzy odpowiedziami respondentów widzących swe plany w powiązaniu z rodziną a obecnością przede wszystkim współmałżonka,

4. Zadowolenie i Niezadowolenie z Różnych Spraw i Osiągnięć:

1. różnice między odpowiedziami respondentów udzielanymi wobec obecności osób trzecich i bez udziału tych ostatnich są minimalne,

2. niezadowolenie z wykształcenia, zarobków, pracy częstsze było w obecności sąsiadów - chęć pokazania się sąsiadowi od jak najlepszej strony,

5. Inne:

1. respondenci w obecności osób trzecich najrzadziej przyznawali się do nie czytania prasy,

2. przy pytaniach o wiedzę najbardziej zawyżał wiadomości badanego współmałżonek,

3. obecność osób trzecich nie miała wpływu na liczbę odpowiedzi typu nie wiem,

4. przy obcych procent odpowiedzi nie wiem był wyższy niż przy obecności rodziny,

Ćwiczenia - Semestr II

Ćwiczenia nr 1

Metody Jakościowe w Socjologii

Wywiady Niestandaryzowane

1. Różnice Między Metodami Ilościowymi a Jakościowymi:

1. Metody Ilościowe:

1. możliwość poznania świata - założenia teorio-poznawcze:

• istnieje obiektywny świat który można w obiektywny sposób poznać za pomocą pewnych narzędzi badawczych,

• badanie dotyczy obiektów o wymiarze ilościowym: ludzie, aspekty życia społecznego,

• badani przy pomocy zależności przyczynowo-skutkowych,

• badacz operuje miarą, wielkością, ilością,

• badacz posługuje się tzw. „metodami twardymi”,

• posługujemy się nimi tam, gdzie chcemy mówić o statystycznej częstotliwości występowania jakiegoś zjawiska,:

2. Metody Jakościowe:

1. możliwość poznania świata - założenia teorio-poznawcze:

• znajdują się poza granicami socjologii ankietowej,

• badacz - socjolog - stanowi jedność ze światem badanym,

• poznanie świata musi być subiektywne: badanie siebie i świata nas otaczającego,

• każdy badacz w tym samym momencie może uzyskiwać różne wyniki w tym samym badaniu,

• posługiwanie się innymi niż w metodach ilościowych narzędziami badawczymi (metoda ta musi być plastyczna, niewystandaryzowana - „metoda miękka”),

2. skoncentrowane na obiektach, które wykraczają poza to, co obiektywnie mierzalne,

3. badamy oceny, wartości, przeżycia jednostek i ich indywidualne doświadczenie,

4. stosowanie metod jakościowych:

• kiedy chcemy przyjrzeć się zjawiskom w ich kontekście,

• kiedy badane zjawisko jest drażliwe, prywatne i intymne,

• kiedy osobami badanymi są osoby o wysokim stopniu samoświadomości,

• kiedy osobami badanymi są osoby, które mają kłopoty z definiowaniem swoich opinii,

• tematami dla metod jakościowych są: relacje międzyludzkie, społeczne,

5. hipotezy i dobór badanych:

• następuje rezygnacja z hipotez, gdyż badacz zakłada bezzałożeniowość na temat natury badanego zjawiska,

• hipoteza zawęża nasze myślenie i ogranicza temat,

• przy badaniach jakościowych zakładamy, że nasze dotychczasowe doświadczenie jest niewystarczające dla opisania i zrozumienia zachodzącego zjawiska,

• przy doborze próby rezygnujemy z postulatu reprezentatywności,

• rezygnacja z postulatu rzetelności gdyż badania kształtują osobowość człowieka: człowiek przed i po przeprowadzonym badaniu nie jest tym samym człowiekiem,

• dobór jest doborem celowym:

• do badania włączamy takie osoby, które spełniają ważne dla nas postulaty merytoryczne; badamy tylko tych, którzy mają jakieś doświadczenie na temat przedmiotu badania,

• wymagana jest równa liczba obu płci,

• zróżnicowanie wiekowe,

• zróżnicowane wykształcenie

6. relacja badacz - badany:

• badacz informuje o dokładnym celu badania,

• badacz nie działa z pozycji lepiej wiedzącego, co sprawia że badany jest kompetentnym współtwórcą uzyskiwanych odpowiedzi,

• badany wpływa na treść badania, może zmieniać jego kierunek,

• badacz nie przychodzi z gotowym narzędziem, nie narzuca własnego języka,

7. przyczyny zwrotu ku metodom jakościowym:

• w 1980 roku okazało się, że wyniki badań ankietowych nie pasowały do ówczesnej, rzeczywistej sytuacji panującej w Polsce,

• socjologia ankietowa odcina odmienne i skrajne poglądy, nie potrafi uchwycić niuansów opinii społecznej,

• badania ankietowe dają statyczny charakter i wizerunek opinii, metod jakościowe natomiast pozwalają na pokazanie zmiany zjawiska,

• ankieta pozwala wypowiedzieć się jedynie w ramach pytań kwestionariuszowych,

• niechęć ludzi do uczestnictwa w badaniach ankietowych.

2. Jakościowe Techniki Badawcze

1. Anna Wyka

1. otwarty wywiad pogłębiony:

• przy użyciu dyktafony czy magnetofonu,

• badacz skupiony na notowaniu nie może brać czynnego udziału w rozmowie,

• rejestracja na taśmie pozwala zachować oryginalny język badanego (możność uchwycenia atmosfery rozmowy),

• badacz nie musi mieć opracowanych pytań i ich kolejności - mają być to tylko propozycje pytań, które mogą ulec zmianie podczas naturalnego porządku rozmowy,

2. metoda biograficzna,

3. obserwacja uczestnicząca,

4. jakościowa analiza treści.

2. Mayntz

1. wywiad standaryzowany,

2. wywiad swobodny:

• ma charakter rozpoznawczy,

• pomaga w sprecyzowaniu problemu,

• jest to swobodna rozmowa respondenta z osobą prowadzącą,

• rola osoby prowadzącej sprowadza się do bycia, narratorem jest badany (to on decyduje co jest tematem badania),

3. wywiad pogłębiony:

• wywiad podzielony na wątki tematyczne,

• wątki tematyczne tworzą ustalony schemat,

• pytania nie są standaryzowane,

3. Lutyński

1. wywiad swobody mało ukierunkowany:

• przebiega w oparciu o plan tematów ogólnie sformułowanych,

• ankieter ma owe tematy poruszyć w rozmowie bez standaryzacji,

2. wywiad swobody ukierunkowany:

• pytania badawcze - ułożona problematyka badawcza,

3. wywiad swobody ze standaryzowaną listą poszukiwanych informacji:

• najbliższy formie standaryzacji,

• badacz ma wypisane informacje, jakie chce zdobyć,

Ćwiczenia nr 2

Dane Urzędowe

1. Źródła Danych Urzędowych:

1. instytucje wyspecjalizowane w ich zbieraniu (USC, GUS),

2. instytucje, gdzie dane powstają niejako jako skutek uboczny

2. Od Czego Zależy Wiarygodność Danych Urzędowych?:

1. dane urzędowe są wykorzystywane do oceny instytucji,

2. ludzie chcą w jakiś statystykach lepiej wypaść,

3. badani mogą zniekształcać dane wtedy, gdy chcą zyskać jakieś dobra materialne.

3. Kryteria Wiarygodności Danych Urzędowych:

1. sposób zbierania danych,

2. czy informujący instytucje mają powód, aby udzielać informacji stronniczych,

3. czy dane zbierane przez instytucje są podstawą do ich oceny przez zwierzchników,

4. czy rejestrowane fakty są jednoznaczne, czy tez mogą podlegać zabiegom interpretacyjnym,

5. czy zbieranie danych było kontrolowane, czy liczono się z możliwością kontroli,

4. Reguły Przydatne w Ocenie Danych Urzędowych:

1. bardziej rzetelne są dane sprawozdawcze, niezgodne z interesami informatorów,

2. bardziej rzetelne są dane zbierane przez ogniwa niezależne od instytucji niż te, które zbierane są przez nią samą,

3. dane prowadzone przez instytucje ale na użytek własny są bardziej rzetelne niż dane robione dla zwierzchników lub opinii społecznej.

Ćwiczenia nr 3

Metoda Biograficzna

1. Historia:

1. źródeł metody biograficznej należy szukać w biografistyce literackiej i historycznej,

2. bezpośrednią inspiracją były jednak badania psychologiczne i psychiatryczne:

• Władysław Witwicki (1909r) - psychobiografia Sokratesa,

• Zygmunt Freud (1910r) - psychobiografia Leonarda da Vinci

3. zastosowanie dokumentów osobistych do badań naukowych w socjologii związane jest z osobą Williama Isaaca Thomasa:

• 1908r. - podjęcie badań w środowisku imigrantów polskich,

• 1912r. - sformułowanie postulatu, iż w badaniach socjologicznych należy wykorzystywać pamiętniki, dzienniki, księgi sądowe,

• wspólnie z Florianem Znanieckim opublikował Chłopa polskiego w Europie i Ameryce,

2. Etapy Rozwoju Metody Biograficznej:

1. okres pierwszy:

• przypada na lata międzywojenne,

• początki metody, rozwijanie jej założeń i praktycznych zastosowań,

2. okres drugi:

• etap ten trwa od końca II wojny światowej do połowy lat 60-tych,

• okres znacznego spadku zainteresowania metodą biograficzną,

• znaczny wzrost popularności metod badawczych umożliwiających uwzględnienie strukturalnych zmiennych społecznych oraz testowanie hipotez odpowiadających abstrakcyjnym teoriom,

3. okres trzeci:

• trwa do dziś,

• ponowne odkrycie związane przede wszystkim z ustaleniami teoretycznymi petera Bergera i Thomasa Luckmana,

• wielość orientacji teoretycznych i metodologicznych - różnorodność zasad wyboru obiektu badań, stosowanych procedur i technik badawczych oraz aparatu pojęciowego,

• obecnie trudno mówić o jednej metodzie biograficznej,

3. Techniki Metody Biograficznej wg Jana Szczepańskiego:

1. metoda konstrukcyjna: polega na studiowaniu wielu dokumentów osobistych z

punktu widzenia określonego problemu,

2. metoda egzemplifikacji: polega na ilustrowaniu i uzasadnianiu przyjętych hipotez

przykładami z dokumentów,

3. metoda analizy treści: zastosowanie do analizy dokumentów osobistych tych

technik, które stosuje się w analizie przekazów komunikacyjnych

4. metoda typologiczna: ustalanie na podstawie dokumentów oraz w samych

dokumentach biograficznych interesujących badacza kategorii

4. Problemy Metodologiczne - Krytyka i Obrona Metody:

1. krytyka:

• behawioraliści:

• zarzut niesprawdzalności twierdzeń i niemożności intersubiektywnej kontroli wyników,

• określenie metody biograficznej jako metody bajkowo-empirycznej czy anegdotyczno-empirycznej,

• marksiści:

• kwestionowanie założeń ontologicznych: skoro społeczeństwo ma charakter obiektywny, więc wyciąganie szerszych wniosków z tego, co subiektywne (pamiętniki) nie ma najmniejszego sensu,

• pozytywiści:

• zarzut braku reprezentatywności uzyskiwanych danych,

• istnieje możliwość oszustwa ze strony twórcy dokumentu,

• autorzy dokumentów biograficznych wykazują tendencję do upraszczania opisywanych zdarzeń, ludzi i grup,

• niejasność języka,

2. obrona:

• problematyki zjawisk socjologicznych nie wyczerpuje ich wymiar makrospołeczny,

• nie można nie doceniać podmiotowej roli jednostki w życiu społecznym,

• obiektywność i subiektywność:

• kategorie prawdy i fałszu nie są użyteczne w kategoriach biograficznych, ponieważ konstrukcja znaczenia jest zależna od czasu, sytuacji interakcyjnej i zainteresowań uczestników interakcji.

• ta sama osoba może dostarczyć wielu wersji biografii, w zależności od tego, w jakim okresie życia je konstruuje i do kogo adresuje

• trafność - ustalanie faktów:

• istnieje możliwość kontrolowania źródeł przez ich triangulację, czyli współrozpatrywanie, oraz analizę z perspektywy różnych aktorów pozostających w związku z badaną osobą.

• procedura ustalania faktów polega na szukaniu zgodności między różnymi źródłami i perspektywami

• każdy dokument osobisty jest dokonywaną przez jego autora interpretacją własnego życia, własnych doświadczeń oraz rzeczywistości społecznej, której był uczestnikiem,

• interpretacja zależy od momentu, w którym dokument powstał, jego treść oddaje to, jak autor interpretuje siebie i całą opisaną rzeczywistość w danym momencie, a nie w przeszłości, nawet jeśli opisuje, co czuł i myślał kiedyś,

• treść dokumentu oddaje zasób wiedzy podręcznej jego autora, wiedzy nagromadzonej w ciągu całego życia,

• dokument biograficzny zawiera także sposób typizacji rzeczywistości, sformułowany na podstawie dotychczasowej historii życia,

• treść dokumentu zawiera cele i orientacje poszczególnych jednostek, ich hierarchię i system istotności.

5. Biografia Jako:

1. temat:

• socjolog bada biografię jako taką,

2. środek:

• biografia jako środek służący do analiz socjologicznych,

• biografia jako środek do odpowiedzi na konkretne pytania

6. Wywiad Narracyjny:

1. Fritz Schütze: ojciec wywiadu swobodnego,

2. narratorem jest badany,

3. jest to wywiad bardzo swobodny polegający na tym, że badany relacjonuje swoją biografię,

4. fazy wywiadu narracyjnego:

• faza rozpoczęcia wywiadu: polega na stworzeniu klimatu oraz zdobycia zaufania narratora,

• faza stymulacji do opowiadania: badacz wyjaśnia narratorowi o jaki rodzaj wypowiedzi jest proszony życie narratora i osobiste doświadczenie); narrator powinien mówić w liczbie pojedynczej,

• faza narracji: centralna część wywiadu, w której badany wypowiada się spontanicznie. Badacz nie zakłóca swoimi interwencjami wypowiedzi badanego,

• faza definitywnego zakończenia narracji: „i tak to właśnie wyglądało”, „i tak to było” - najczęściej po tych słowach następuje koniec opowiadania,

• dopiero po tych wszystkich fazach następują:

• pytania ze strony badacza,

• chodzi o wyjaśnienie pewnych nieścisłości i luk we fragmencie opowiadania,

• pytania wewnętrzne: wynikają z tego, co zostało powiedziane,

• pytania zewnętrzne: wykraczają poza narracje - pytania dotyczące intencji, motywów i uczuć,

• faza zakończenia wywiadu:

• wyłączenie magnetofonu,

• prowadzenie luźnej rozmowy

Ingeborg K. Helling Metoda Badań Biograficznych

1. Metoda i Jej Historia:

1. Denzin:

• biografia przedstawia doświadczenia i definicje danej osoby, danej grupy lub danej organizacji tak, jak ta osoba, grupa lub organizacja interpretuje te doświadczenia,

• zachowanie ludzkie musi być badane i rozpatrywane z punktu widzenia osób, których ono dotyczy,

2. przedstawiciele metody biograficznej:

• lata 30-te: Charlott Bühler,

• lata 60-te: Szczepański,

• z końcem lat 60-tych odrodziło się zainteresowanie osobą jako działającym podmiotem i interpretatorem społeczeństwa oraz pojęciem rzeczywistości społecznej i struktury społecznej jako konstrukcji, dlaczego?:

• rosnące niezadowolenie różnych ośrodków teoretycznych związane z niepowodzeniem ustalonych podejść teoretycznych i badawczych,

• nowe zainteresowanie rzeczywistością wymagało innych technik badawczych niż metody ilościowe i standaryzowane wywiady,

3. jakie problemy pojawiły się w historii, które mogłyby być badane metodą biograficzną?:

• integracja systemu i działania,

• analiza statystyczna,

• opis doświadczenia całego życia jednostek,

4. zainteresowanie się historią ludzi jako przeciwstawną teorii wybitnych jednostek stworzyło metodę ustnego przekazu, której celem jest uchwycenie wydarzeń historycznych przez zapisanie doświadczeń zwykłych ludzi uczestniczących w tych wydarzeniach,

2. Typy Biografii wg Denzina:

1. biografia kompletna: badacz zbiera dane o całym życiu badanych osób czy grup.

2. biografia tematyczna: badacz zbiera dane dotyczące określonej dziedziny życia albo określonej fazy życia jednostki czy grupy,

3. biografia przygotowana:

3. Źródła Danych wg Denzina:

1. źródła bezpośrednie:

• dostarczają danych bezpośrednio o osobie,

• publiczne (bezpośrednie) dokumenty dotyczące danej osoby: raporty policyjne, kwestionariusze osobowe, karty zdrowia i choroby,

2. źródła danych:

• dostarczają informacji o osobie jako członku pewnej kategorii,

• publiczne (pośrednie) dokumenty zawierające specjalne statystyki, literaturę o badanych grupach, prywatne dokumenty archiwalne (autobiografie, listy, pamiętniki)

3. obecnie rzadziej sięga się do pamiętników i listów, a uwagę skupia się raczej na wywiadach,

4. postulat Denzina, że badacze nie stosują triangulacji źródeł danych pozostaje nadal problemem aktualnym,

4. Hipotezy i Kategorie:

1. badacze jakościowi mają zdolność do wysuwania kategorii dopiero po zbadaniu danych,

2. początek stanowią pytania abstrakcyjne oparte na symbolicznym interakcjonizmie, lecz nie wyprowadza się hipotez z teorii,

3. nacisk położony na poszukiwanie własnych kategorii osób badanych,

4. dopiero w fazie wyjaśniania zaczyna się stosować uprzednio ustalone pojęcia teorii socjologicznej,

5. Dobór Próby:

1. model próby statystycznej:

• ma swoje zastosowanie we wczesnym stadium badania kiedy wybiera się przypadki do analizy,

2. model próby teoretycznej:

• kiedy interesują nas przypadki unikalne, nieczęsto spotykane,

• proces zbierania danych do generowania teorii, za pomocą którego analityk równocześnie zbiera, koduje i analizuje swoje dane oraz decyduje, jakie dane zbierać dalej i gdzie je znaleźć,

3. selekcja przypadków:

• metoda reprezentatywnego przypadku: badacz wybiera osobę, która wydaje się spełniać wymogi badania,

4. problem dwu koncepcji reprezentatywności:

• pierwsza koncepcja oparta jest na znanych szansach bycia wybranym do badań przed zbieraniem danych,

• druga koncepcja zostaje uzasadniona przez teoretyczne nasycenie badanych przypadków, tj. w momencie, kiedy nie pojawiają się już nowe atrybuty i związki w odniesieniu do nowych badanych przypadków,

5. model oparty na wnioskowaniu klinicznym:

• następuje intensywne badanie jednego lub kilku przypadków i indywidualnie ustala się prawidłowości,

6. Prowadzenie Wywiadu:

1. prowadzący wywiadu musi stale stwarzać badanemu możliwość personalizowania pytania,

2. pytania mają być wskazówkami,

3. należy stosować pytania o charakterze otwartym,

4. niestandaryzowane wywiady są znacznie bardziej przydatne do uchwycenia subiektywnego znaczenia zdarzeń i procesów niż standaryzowane kwestionariusze,

5. wywiad niestandaryzowany umożliwia badanemu użycie jego własnych pojęć, ujęcie tych pojęć w ich kontekście, rozszerzanie lub skracanie odpowiedzi na pewne pytania lub ocenianie innych jako nieodpowiednie,

6. czynności badawcze:

• przygotowanie listy obiektywnych elementów w życiorysie badanego,

• doświadczenia osoby badanej porządkowane są według kolejności ich pojawienia się i przedstawione badanemu jako instrukcja do napisania jego „własnego opowiadania”,

• doświadczenia te stają się punktem odniesienia, według których badany wypowiada się,

• instrukcja skierowana do badacza powinna zawierać informację, aby przedstawił on kompletną i szczegółową analizę każdego doświadczenia,

7. wady wywiadów swobodnych opartych na dyspozycjach do wywiadu:

• biurokracja dyspozycji: skłonność wywiadu do dzielenia uwagi

P. Moczydłowski:

O Sposobach Wglądu w Sekrety Stosunków Międzyludzkich

1. Sytuacja Instytucji Totalnych:

1. hierarchiczne podporządkowanie jako styl kierowania,

2. trwałe poczucie izolacji społecznej u członków instytucji: kompletne milczenie w sprawach zawodowych,

3. instytucje totalne - więzienia pozostają wyłączone spod kontroli społecznej, są prawie niedostępne dla badacza akademickiego,

4. kumulatywna struktura odpowiedzialności,

5. niechęć przełożonych do bycia oficjalnie informowanym o negatywnych zdarzeniach - unikanie wiedzy negatywnej,

6. zmowa niewiedzy: tym powszechniej unika się wiedzy negatywnej, im większej grupie funkcjonariuszy i im wyżej sytuowanym w hierarchii służbowej zagrażają konsekwencje służbowe,

7. kanały nieformalnego obiegu informacji:

• aby uniknąć utraty kontroli nad zarządzanym obszarem,

• kierownictwo pozyskuje zaufanych ludzi na niższym szczeblu i więźniów, którzy informują zarówno o pracy funkcjonariuszy, jak i o zachowaniu więźniów,

8. nieformalne kary i nagrodyi:

• negatywnym zachowaniom nie pobłaża się,

• nieformalna kara wywołuje zaskoczenie,

• brak zlokalizowanego źródła „przecieku” wzbudza wśród więźniów niepewność, brak zaufania i bezpieczeństwa,

• odbiór innych, interakcje z innymi są przeżywane negatywnie,

• wzajemne zaufanie rodzi się wówczas gdy więzień X ma coś na więźnia Y, i odwrotnie,

9. interakcja sekretna:

• zachodzi wówczas kiedy jej uczestnicy z różnych powodów decydują się nie ujawniać jej przebiegu, a nawet faktu jej istnienia,

• interakcja ta oparta jest na wzajemnej wiedzy o samych sobie,

• eliminacja elementu kontroli społecznej,

• instytucja totalna dąży do wytworzenia jak największej liczby interakcji sekretnych, czyli takich interakcji, w których następuje redukcja poczucia zagrożenia,

• upowszechnienie sekretnych interakcji może przyczynić się do zniesienia formalnej hierarchii służbowej,

10. sekretne życie instytucji totalnej:

• spowodowane jest narastającą liczbą sekretnych interakcji,

• w obszarze sekretu mają miejsce nowe wydarzenia,

11. zamknięty obieg informacyjny:

• kwestionariusz czy ankieta w takich warunkach nie sprawdzą się,

• najbardziej narażonymi badaniami są te, które eksplorują doświadczenia społeczności chronione sekretem,

• utrudnianie badania polega na:

• braku doboru losowego,

• braku indywidualnych rozmów bez obecności funkcjonariuszy,

• braku rozmowy sam na sam (więzień - badacz),

• kontrolowanego przebiegu badania,

• prowadzeniu celowej dezintegracji,

• surowym odnoszeniu się do więźnia, który bierze udział w badaniu,

• wysyłaniu na badania więźniów hałaśliwych czy upośledzonych umysłowo,

• wzbudzano niechęć badacza do więźnia,

• relacja więzień - badacz:

• nie podawano ręki,

• obraźliwe wyzwiska,

• częste odpowiedzi „nie wiem”,

• sprawdzanie badaczy czy przypadkiem nie przekazują administracji informacji zdobytych podczas badania,

2. Postawa i Podejście Badacza do Badania:

1. przed przystąpieniem do badania konieczne jest rozpoznanie stosunku danej społeczności do badania i jego uwarunkowań,

2. badana rzeczywistość może być przekształcona przez sam proces badawczy,

3. metoda badawcza:

• notatki robione w samotności,

• brak hipotez badawczych,

• brak skonstruowanego narzędzia badawczego,

4. postawa badacza:

• nic nie wiem o życiu w więzieniu,

• jestem ignorantem a każdy rozmówca jest kompetentnym i równowartościowym informatorem,

• odrzucenie możliwości oceny czynów z punktu widzenia kryteriów etycznych,

5. praca badacza polega na zbieraniu mniej lub bardziej poufnych informacji,

6. praca badacza polega na nieustrukturalizowanym sposobie spędzania czasu w więzieniu,

7. więzienna paranoja:

• śledzi się kontakty wszystkich aby ustalić kto z kim się „zadaje”,

• badacz powinien usunąć możliwość podejrzeń w stosunku do własnej osoby iż zagwarantować bezpieczeństwo kontaktów innych z nim,

• dla badacza wskazany jest kontakt ze wszystkimi

8. techniki stosowane przez badacza:

• technika demonstracji błędnej wiedzy: pragnienie skorygowania fałszywej opinii,

• technika domyślnego sposobu myślenia i odczuwania badanych,

• technika wyrażania niedowierzania: rozbudzenie u rozmówcy potrzeby przekonania o prawdziwości opowiedzianej historii,

• technika usuwania antycypowanych obaw.

37

38

Maciej Dębski

---