Polityka budżetowa

Deficyt budżetu państwa w Polsce

1989	1990	1991	1992	1993	1994	1995	1996	1997	1998	1999	2000	2001	2002	2003	2004
-3,4	0,2	-3,8	-6,0	-2,8	-2,7	-2,4	-2,4	-1,2	-2,4	-2,0	-2,5	-4,3	-5,1	-4,8	-5,3

Dług publiczny

• Państwo polskie jest zadłużone na 133 mld USD

• Zadłużenie skarbu państwa na koniec października wynosiło dokładnie 438944100000 zł

• Na zadłużenie krajowe przypadało 311981500000 zł

• Na zadłużenie zagraniczne - 126962600000

Dług publiczny w % PKB

1999	2000	2001	2002	2003	2004
41,9	38,7	39,7	45,3	51,5	50,2

Reforma finansów publicznych

Celem każdej reformy jest zapewnienie realizacji podstawowych funkcji państwa sprzyjających zrównoważonemu rozwojowi w sposób efektywny.

Priorytety

1. Sprzyjanie tworzeniu zdecydowanie większej liczby produktywnych miejsc pracy, co w sytuacji bardzo niskiej stopy zatrudnienia powinno być podstawowym priorytetem społecznym, gospodarczym i politycznym,

2. Inwestycje w umiejętności i kwalifikacje (human capital), które są warunkiem realizacji strategii „gospodarka oparta na wiedzy” oraz sprzyjają realizacji pierwszego priorytetu,

3. Inwestowanie w zdrowie i sprawność ludzi, które są także czynnikiem wzrostu i rozwoju ( ważna jest nie tyle liczebność co jakość populacji),

4. Uzyskanie równowagi finansów publicznych pozwalającej na wejście do strefy euro

Podatki

Obciążenia podatkowe i składkowe pracowników najemnych w Polsce

Obciążenia fiskalne samozatrudnionych

Wydatki publiczne (udział w PKB w krajach OECD)

Struktura wydatków budżetu państwa

	1998	1999	2000	2001	2002	2003	2004
Wydatki zdeterminowane (sztywne)	53,7	58,2	61,1	66,8	73,5	74,9	71,3
Wydatki elastyczne	46,3	41,8	38,9	33,2	26,5	25,1	28,7

Udział wydatków socjalnych w PKB w Polsce na tle wybranych krajów rozszerzonej UE w 2001 (%)

Odsetek osób pobierających renty inwalidzkie

Kraj	1990	1995	1999
Polska	98,6	124,0	130,9
Norwegia	81,5	79,7	91,5
Szwecja	73,2	82,1	82,1
W.Brytania	42,4	65,2	66,3
Włochy	89,9	71,9	54,9
USA	32,9	43,9	46,8
Niemcy	32,5	41,8	42,1
Australia	31,2	42,2	51,5
średnia OECD	58,0	60,2	61,3

Rekomendacje w sprawie podatków

1. Zgodnie ze światowymi trendami należy poszerzać bazę podatkową, likwidować ulgi, zwolnienia i stawki preferencyjne, a także zmniejszać liczbę i wysokość stawek podatkowych - zapewni to stabilne dochody podatkowe,

2. Stopniowe ograniczanie klina podatkowego ( to oznacza zmniejszenie składek na ubezpieczenie społeczne)

3. . warto rozważyć zwiększenie obciążeń podatkami pośrednimi, aby można było dzięki dodatkowym wpływom dokonać głębszej redukcji klina podatkowego,

4. Opodatkowanie kapitału (CIT) jest dostatecznie niskie i konkurencyjne; należy więc raczej doskonalić istniejące prawo podatkowe, a nie proponować nowe zmiany

5. Większa efektywność, a jednocześnie znacznie większa „przyjazność” administracji skarbowej

Rekomendacje w sprawie wydatków

1. Racjonalizacja (uzyskanie oszczędności dzięki efektywnemu zarządzaniu w sektorze finansów publicznych),

2. Racjonowanie (zdefiniowanie odpowiedzialności państwa za tworzenie i finansowanie świadczeń społecznych w każdej ich dziedzinie),

3. Inwestycje w umiejętności, kwalifikacje i zdrowie,

4. Ograniczenie redystrybucji przez świadczenia pieniężne, na rzecz wspierania zdolności do pracy oraz zabezpieczenia spraw społecznych przez pracę

Czy kotwica powstrzyma wzrost wydatków?

• Nie nastrajają pozytywnie doświadczenia z próbą zastosowania „kotwicy Belki”, czyli zasady mówiącej, że wzrost wydatków nie może być wyższy niż 1% ponad inflację. Skonstruowany zgodnie z tą zasadą projekt ustawy budżetowej na rok 2002 nie został zrealizowany ponieważ reguła ta nie miała regulacji prawnej.

• Ten sam problem dotyczy kotwicy budżetowej K. Marcinkiewicza w jej obecnym kształcie. Ponieważ nie ma ona żadnego umocowania prawnego, rządowi bardzo łatwo będzie złamać limit 30 mld złotych deficytu bez negatywnych konsekwencji.

• Premier będzie mógł zawsze powiedzieć, że nastąpiły nadzwyczajne okoliczności i deficyt trzeba jednak zwiększyć. Aby tak się nie stało, reguła powinna być trudna do złamania, a więc musiałaby mieć formę ustawy lub zapisu konstytucyjnego.

• Kotwica K. Marcinkiewicza ma też wiele innych mankamentów. Obejmuje ona tylko budżet państwa, a pomija pozostałe elementy sektora finansów publicznych, takie jak ZUS czy sektor ochrony zdrowia, które w przeszłości były poważnym źródłem zadłużania się państw. Można więc oczekiwać, że w celu utrzymania 30 mld deficytu, wydatki będą przerzucane na inne elementy sektora finansów publicznych, zaś rząd może ograniczyć deficyt budżetowy np. poprzez ograniczenie subwencji dla samorządów, zmuszając je do zadłużania się.

• Inny zarzut dotyczy zdefiniowania limitu deficytu. Niemal we wszystkich krajach limit deficytu określa się jako % PKB. Przykładem są kryteria z Maastricht. Kotwica Marcinkiewicza jest natomiast określona w mld złotych, co może stanowić problem w perspektywie kilku lat, gdyby np. okazała się inflacja wyższa niż zakładana.

• Po trzecie, planowana kotwica budżetowa nie nakłada limitu na najważniejszą zmienną - łączny poziom wydatków publicznych, który był zawsze głównym powodem problemów z polskim budżetem. Wprowadzenie tego rozwiązania nie zabezpieczy więc przed pokusami rządzących, by zwiększyć wydatki budżetowe i finansować je wyższymi podatkami. Ponadto ustanowienie limitu w kategoriach deficytu oznacza, że podczas ewentualnej recesji, gdy maleją wpływy podatkowe, trzeba będzie ciąć także wydatki, co w obliczu konieczności zwiększania wydatków m. In. na zasiłki dla bezrobotnych jest mało realne.

• O wiele bardziej właściwe byłoby ustanowienie reguły ograniczającej wzrost wydatków publicznych, takiej jak „kotwica Belki”, jednak obejmującej cały sektor rządowy, a nie ograniczonej tylko do budżetu. Nałożenie limitu tempa wzrostu wydatków na poziomie 1-2 % zapewnia, że wraz ze wzrostem gospodarczym dochody publiczne zaczną doganiać wydatki i deficyt będzie się stopniowo zmniejszał. Aby jednak reguła taka była skuteczna, musi nią być objęty cały sektor finansów publicznych, tak by niemożliwe było „wypychanie” wydatków i deficytu do samorządów oraz instytucji pozabudżetowych. Po drugie, bardzo ważne jest by miała ona wysoki status prawny - powinna być zapisana w ustawie. Kotwica, która opiera się tylko na deklaracji, może łatwo puścić pod naporem apetytu politycznego, którzy nie lubią ograniczania wydatków publicznych, nawet jeżeli powstrzymanie ich wzrostu stanowi jeden z warunków przyspieszenia rozwoju gospodarczego.

Dług publiczny w krajach UE według standardu z Maastricht

Kraj	1990	1991	1992	1993	1994	1995	1996	1997
Austria	58,3	58,7	58,3	62,8	65,0	69,4	72,3	73,9
Belgia	130,9	130,3	131,5	137,9	136,0	133,5	132,4	131,1
Dania	59,6	64,6	68,7	80,1	76,0	72,0	72,1	70,9
Finlandia	14,5	23,0	41,5	57,3	59,5	59,5	60,8	61,0
Francja	35,4	35,8	39,8	45,4	48,3	52,4	55,0	56,9
Niemcy	43,8	41,5	44,1	48,2	50,4	58,1	61,0	62,4
Grecja	81,6	81,1	99,1	111,7	110,4	111,5	109,4	107,3
Irlandia	96,5	96,7	94,4	97,5	91,5	86,3	82,7	80,3
Włochy	97,9	101,3	108,4	119,4	125,4	124,7	124,8	124,8
Portugalia	68,6	70,2	62,4	67,2	69,5	70,7	71,7	72,7

Czy Polska powinna przystąpić do strefy EURO

• Jest to sprzeczne z dążeniem do przyspieszonego wzrostu gospodarczego

• Spowoduje zwiększenie inflacji

• Wspólna waluta nie sprzyja wzrostowi dobrobytu społecznego

Co wpływa na wzrost gospodarczy?

Kraj	Tempo wzrostu PKB	Indeks regulacji rynku produktów	Indeks regulacji rynku pracy	Udział wydatków publicznych w PKB
Francja	2,2	1,7	2,9	54,0
Niemcy	1,3	1,4	2,5	48,6
Włochy	1,6	1,9	2,4	49,9
W.Brytania	2,8	0,9	1,1	41,7
USA	3,3	1,0	0,7	35,6
Australia	3,7	0,9	1,5	36,8
Kanada	3,3	1,2	1,1	43,0
Irlandia	7,9	1,1	1,3	35,6
Nowa Zelandia	3,4	1,1	1,3	38,0

Korzyści z przyjęcia EURO

• Niższe stopy procentowe

• Korzystne dla eksporterów i importerów wyeliminowanie ryzyka walutowego i ryzyka kryzysu walutowego

• Łatwiejsze i tańsze finansowanie wysokiego deficytu na rynku obrotów bieżących związanego z wysoką stopą wzrostu gospodarczego (0,2-0,4 pkt. proc.)

• Wzrost napływu zagranicznych inwestycji

• Wzrost wymiany handlowej

• Trwała (przynajmniej w teorii ) dyscyplina fiskalna

• Podniesienie średniorocznego tempa wzrostu PKB o 0,2 - 0,4 pkt. Procentowego

Wady EURO

• Brak autonomicznej polityki pieniężnej

• Mniejsza swoboda reagowania na negatywne cykle w gospodarce

• Niepewność co do ustalonego kursu wymiany

• Możliwe wysokie koszty szybkiego spełnienia kryterium fiskalnego niezbędnego do wprowadzenia euro

• Jednolita polityka monetarna nie zawsze korzystna dla wszystkich państw członkowskich

6

---