PO ŁACINIE

A

a fructibus eorum cognoscetis eos - po ich owocach ich poznacie. Jezus Chrystus.

ab alio exspectes, alteri quod feceris - co zrobisz drugiemu, oczekuj od niego; jak Kuba Bogu, tak Bóg Kubie. Seneka.

ab Iove principium <początek od Jowisza> - zaczynać od osoby lub sprawy najważniejszej.

ab ovo <od jaja> - od początku.

ab ovo usque ad mala - od jajka do jabłek; od początku do końca. Horacy.

ab urbe condita - od założenia Rzymu; przen. od początku. Tytus Liwiusz.

absens carens - nieobecny traci.

absit! - uchowaj, Boże!

absterget Deus omnem lacrimam ab oculis - i otrze Bóg z ich oczu wszelką łzę. Apokalipsa wg św. Jana.

ad calendas Graecas <do greckich kalend> - na czas nieokreślony. Oktawian August.

ad futuram rei memoriam - na przyszłą rzeczy pamiątkę.

ad maiorem Dei gloriam - dla większej chwały Bożej. św. Ignacy Loyola.

ad patres - (udać się) do ojców; umrzeć.

ad perpetuam rei memoriam - na wieczną rzeczy pamiątkę.

aequam memento rebus in arduis servare mentem - i w nieszczęściu zachowuj spokój umysłu. Horacy.

alea iacta est - kości zostały rzucone. Menander, a za nim Cezar.

alter ego - drugie ja. Cyceron.

alteri vivas oportet, si vis tibi vivere - musisz żyć dla innych, jeśli chcesz żyć z pożytkiem dla siebie. Seneka.

amantium irae amoris integratio - kłótnie kochanków umacniają ich miłość. Terencjusz.

ambitiosa non est fames - głód nie ma ambicji. Seneka.

amicorum omnia communia - u przyjaciół wszystko jest wspólne. Pitagoras.

amicus certus in re incerta cernitur - pewnego przyjaciela poznaje się w niepewnej sytuacji. Cyceron.

amicus Plato, sed magis amica veritas - przyjacielem Plato, lecz większą przyjacółką prawda. Arystoteles.

amor omnibus idem - miłość dla wszystkich jednaka. Wergiliusz.

amor vincit omnia - miłość wszystko zwycięża.

anguis in herba <wąż w trawie> - ukryte niebezpieczeństwo.

animam debet - <winien duszę> zadłużony po uszy.

anima vilis - podła dusza.

arbiter elegantiarum - mistrz dobrego smaku. Tacyt o Petroniuszu.

arma virumque cano - opiewam oręż i męża. Wergiliusz, początek Eneidy.

ars est celare artem - sztuką jest ukrycie (wysiłków) sztuki. Owidiusz.

ars longa, vita brevis - sztuka długotrwała, życie krótkie. Seneka.

asinus ad lyram - osioł przy lirze; pasuje jak wół do karety.

asinus asinorum - osioł nad osłami.

asinus in tegulis - osioł na dachu; zła wróżba.

attendite a falsis prophetis - strzeżcie się fałszywych proroków. Jezus Chrystus.

audaces fortuna iuvat - śmiałym szczęście sprzyja. Wergilusz, Eneida.

audiatur et altera pars - trzeba wysłuchać i drugiej strony. Seneka.

aurea dicta - złote słowa. Lukrecjusz.

aurea mediocritas - złoty środek. Horacy.

aut bibat, aut abeat - niech pije albo niech sobie idzie. Cyceron.

aut Caesar aut nihil - albo Cezarem, albo niczym.

ave, Caesar, morituri te salutant - witaj, Cezarze, mający umrzeć cię pozdrawiają.

B

beati pauperes spiritu - błogosławieni ubodzy w duchu. Jezus Chrystus.

bellum omnia contra omnes - wojna wszystkich przeciwko wszystkim.

bene meritus - dobrze zasłużony.

benedictus qui venit in nomine Domini - błogosławiony, który idzie w imię Pańskie.

bis dat qui cito dat - podwójnie daje, kto szybko daje. Publiliusz Syrus.

bona fide - w dobrej wierze.

bonum ex malo non fit - dobro nie rodzi się ze zła. Seneka.

boss lassus fortius figit pedem - zmęczony wół szybciej pracuje.

C

caeca invidia est - zazdrość jest ślepa.

captatio benevolentiae - zjednywanie sobie względów.

carpe diem <chwytaj dzień> - korzystaj z każdego dnia. Horacy.

cedant arma togae - niech oręż ustąpi przed togą.

certum est, quia impossibile est - jest pewne, ponieważ jest niemożliwe.

charta non erubescit - papier się nie rumieni.

cicer cum caule - groch z kapustą (tłumaczenie polskiego idiomu).

cogito, ergo sum - myślę, więc jestem. Kartezjusz.

cognosce te ipsum - poznaj samego siebie.

conflabunt gladios suos in vomeres - przekują swoje miecze na lemiesze. Izajasz.

consensus facit legem - zgoda tworzy prawo.

consuetudo est altera natura - przyzwyczajenie jest drugą naturą. Cyceron.

consummatum est - stało się. Jezus Chrystus.

contra vim non valet ius - prawo jest bezsilne wobec przemocy.

convenienter naturae vivere - żyć w zgodzie z naturą. Zenon z Kitionu.

cornix cornici oculum non effodit - kruk krukowi oka nie wykole.

corrumpunt mores bonos colloquia mala - złe rozmowy psują dobre obyczaje.

corvus albus - biały kruk. Juwenalis.

crede, quod habes, et habes - wierz, że masz, a będziesz miał.

crescit sub pondere virtus - prześladowana cnota wzrasta.

crux interpretum <krzyż komentatorów> - miejsce (w tekście) trudne do zrozumienia.

cucullus non facit monachum - kaptur nie czyni mnicha.

cui bono? - na czyją korzyść? Lucjusz Kasjusz.

cuius regio, eius religio - czyja władza, tego religia.

cum debita reverentia - z należytym szacunkiem.

cum tacent, clamant <milcząc wołają> - milczenie jest wymowniejsze od mowy. Cyceron przeciw Katylinie.

cum ventis litigare - walczyć z wiatrem.

D

damnat quod non intelligunt - potępiają to, czego nie rozumieją.

de fumo in flammam - z dymu w ogień; z deszczu pod rynnę.

de gustibus non est disputandum - w sprawach gustów nie ma dyskusji.

de mortuis aut bene aut nihil - o zmarłych należy mówić dobrze albo nic. Chilon ze Sparty.

Deum sequere - idź za wezwaniem Boga. Cyceron, Seneka.

Deus ex machina - bóg z machiny. Często u Eurypidesa.

dictum sapienti sat - mądrej głowie dość dwie słowie.

diem perdidi - straciłem dzień (bo nie zrobiłem nic dobrego). Tytus.

dies irae - dzień gniewu. Sofoniasz o dniu Sądu Ostatecznego.

difficile est satiram non scribere - trudno nie pisać satyry. Juwenalis.

difficilis in otio quies - bezczynność nie daje odpoczynku.

dimidium facti, qui coepit, habet - kto zaczął, już zrobił połowę. Horacy.

Dis aliter visum est - inna jest wola bogów. Publiliusz Syrus.

discenda est virtus - cnoty należy uczyć. Seneka za Sokratesem.

divide et impera - dziel i rządź. Filip, król Macedonii.

divitiae non sunt bonum - bogactwo nie jest dobrem. Seneka za stoikami.

docendo discimus - ucząc innych, sami się uczymy. Seneka.

ducunt volentem fata, nolentem trahunt - powolnego prowadzą losy, opornego siłą ciągną. Seneka za Kleantesem.

dulce et decorum est pro patria mori - słodko i zaszczytnie jest umrzeć za ojczyznę. Horacy.

dulcis est somnus operanti - słodki jest sen dla pracującego. Kohelet.

dum spiro, spero - dopóki oddycham, nie tracę nadziei.

duobus litigantibus tertius gaudet - gdzie dwóch się bije, tam trzeci korzysta. Z Ezopa.

duo cum faciunt idem, non est idem - gdy dwóch robi to samo, to nie jest to samo.

dura lex, sed lex - surowe prawo, ale prawo.

E

ecce homo - oto człowiek. Piłat o ukrzyżowanym Jezusie.

edimus, ut vivamus, non vivimus, ut edamus - jemy po to, by żyć, a nie żyjemy po to, by jeść. Plutarch.

ego sum qui sum - jestem, który jestem. Bóg do Mojżesza.

ego sum via et veritas, et vita - ja jestem drogą, prawdą i życiem. Jezus Chrystus.

equi donati dentes non inspiciuntur - darowanemu koniowi nie zagląda się w zęby.

errare humanum est - błądzić jest rzeczą ludzką. Seneka Starszy.

est modus in rebus <mają rzeczy swą miarę> - wszystko ma swoje granice. Horacy.

et tu, Brute, contra me - i ty, Brutusie, przeciwko mnie. Cezar.

etiam latrones suis legibus parent - i zbóje mają swoje prawa. Cyceron.

ex malis eligere minima - wybierać mniejsze zło. Cyceron za Arystotelesem.

ex oriente lux - światło ze wschodu (przychodzi).

exegi monumentum aere perennius - zbudowałem pomnik trwalszy od spiżu. Horacy.

exoriare aliquis nostris ex ossibus ultor - niech z naszych kości narodzi się mściciel. Wergiliusz, Eneida.

experto credite - wierzcie doświadczonemu. Wergiliusz.

extremis malis extrema remedia - na krańcowe zło krańcowe środki.

F

faber est quisque suae fortunae - każdy jest kowalem własnego losu. Appiusz Klaudiusz.

fama crescit eundo - plotka rośnie rozchodząc się. Wergiliusz.

fames est optimus coquus - głód jest najlepszym kucharzem. Cyceron.

fas est et ab hoste doceri - wolno się uczyć nawet od wroga. Owidiusz.

favete linguis - milczcie w skupieniu. Horacy.

feci, quod potui, faciant meliora potentes - zrobiłem, co mogłem, kto potrafi, niech zrobi lepiej.

felix culpa - szczęśliwa wina. Św. Augustyn o grzechu pierworodnym.

felix, qui potuit rerum cognoscere causas - szczęśliwy, kto zdołał poznać przyczyny wszechrzeczy. Wergiliusz.

ferro ignique <żelazem i ogniem> - ogniem i mieczem.

festina lente - spiesz się powoli.

fiat lux - niech się stanie światłość. Księga Rodzaju.

fides sine operibus mortua est - wiara bez uczynków jest martwa. Św. Jakub.

finis coronat opus - koniec wieńczy dzieło. U Owidiusza.

finita est comoedia - komedia skończona.

fortuna favet fortibus - los sprzyja dzielnym.

fumum vendere <sprzedawać dym> - mamić obietnicami.

G

gallus in suo sterquilinio plurimum potest - kogut tylko na własnym gnojowisku dużo może. Seneka.

genius loci - duch opiekuńczy miejsca.

gladiator in arena consilium capit - gladiator decyduje dopiero na arenie.

gloria in excelsis Deo et in terra pax hominibus bonae voluntatis - chwała na wysokościach Bogu, a na ziemi pokój ludziom dobrej woli. Św. Łukasz.

gloria victis - chwała zwyciężonym.

gloria virtuti resonat - sława jest echem cnoty.

gratis accepistis, gratis date - darmo otrzymaliście, darmo dawajcie. Jezus Chrystus do apostołów.

graviora manent - najgorsze dopiero nadejdzie.

gutta cavat lapidem non vi, sed saepe cadendo - kropla drąży skałę nie siłą, lecz ciągłym padaniem. Owidiusz.

H

Hannibal ante portas - Hannibal u bram; bliskie niebezpieczeństwo.

hic sunt leones - tu przebywają lwy; nieznane kraje.

historia magistra vitae - historia nauczycielką życia. Cyceron.

hodie mihi, cras tibi - dziś mnie, jutro tobie.

hominis est errare, insipientis in errore perseverare - ludzką rzeczą jest błądzić, głupców trwać w błędzie.

homo homini lupus est - człowiek człowiekowi jest wilkiem. Plaut.

homo sacra res homini - człowiek jest rzeczą świętą dla człowieka. Seneka.

homo sum, humani nihil a me alienum puto - jestem człowiekiem i nic, co ludzkie, nie jest mi obce. Terencjusz.

honesta res est laeta paupertas - szacowna to rzecz pogodne ubóstwo. Seneka za Epikurem.

horribile dictu - strach powiedzieć.

hospes, hostis - każdy obcy to wróg.

humana non sunt turpia co ludzkie, nie hańbi.

I

ibi patria, ibi bene - tam ojczyzna, gdzie dobrze.

ignavis sepmer feriae - lenie zawsze mają święto.

ignis non exstinguitur igne - ognia nie gasi się ogniem.

ignorantia iuris nocet - nieznajomość prawa szkodzi.

ignoti nulla cupido - nieznane nie nęci; nie pragnie się czegoś, o czym się nie wie, że istnieje.

impares nascimur, pares morimur - rodzimy się nierówni, umieramy równi. Seneka.

imperare sibi maximum est imperium - panować nad sobą to najwyższa władza. Seneka, Cyceron.

impos animi - słaby na umyśle.

impossibilium nulla obligatio est - nikt nie jest zobowiązany do rzeczy niemożliwych.

in aqua scribis <piszesz na wodzie> - niepewność realizacji.

in arena aedificas <budujesz na piasku> - nierealne podstawy czegoś.

in articulo mortis - w obliczu śmierci.

in lacte matris praebibere - wyssać z mlekiem matki. Św. Augustyn.

in magnis et voluisse sat est - w rzeczach wielkich wystarczy chcieć. Propercjusz.

in principio creavit Deus coelum et terram - na początku Bóg stworzył niebo i ziemię. Księga Rodzaju.

in principio erat Verbum - na początku było Słowo. Św. Jan.

in silvam ligna ferre - znosić drewno do lasu. Horacy.

in vino veritas <prawda w winie> - wino rozwiązuje język. Platon.

inter arma silent Musae - w czasie wojny milczą Muzy. Cyceron.

inter malleum et incudem - między młotem i kowadłem. Orygenes.

invidia gloriae assiduus est - zawiść jest stałym towarzyszem sławy.

invitum qui servat, idem facit occidenti - kto ocala kogoś wbrew jego woli, to tak jakby go zabijał. Horacy.

ipsa sua melior fama - lepszy od swojej reputacji.

ira furor brevis est - gniew jest chwilowym szaleństwem. Horacy.

ira sine viribus vana est - gniew nie poparty siłą jest próżny. Liwiusz, Seneka.

is fecit, cui prodest - ten zrobił, komu to przynosi korzyść.

ite, missa est - idźcie, ofiara spełniona.

iucundi acti labores - miłe są trudy zakończone. Cyceron.

iurare in verba magistri <przysięgać na słowa nauczyciela> - ślepo wierzyć; uznawać autorytet nauczyciela za argument ostateczny. Horacy.

iustitias vestras iudicabo - sprawiedliwość waszą sądzić będą.

L

labor omnia vincit - praca wszystko przezwycięża.

lapides clamabunt - kamienie wołać będą. Jezus Chrystus na wezwanie faryzeuszy do uciszenia swoich uczniów.

lapis super lapidem non reliquentur hic - kamień na kamieniu tu nie pozostanie. Jezus o Jerozolimie.

laudant, quod non intelligunt - chwalą to, czego nie rozumieją.

laudator temporis acti - chwalca przeszłości; konserwatysta.

laus alit artes - pochwała karmi sztukę. Seneka za Enniuszem.

lavare manus - umywać ręce.

littera docet, littera nocet - litera uczy, litera szkodzi.

littera scripta manet - słowo zapisane pozostaje.

litterae non erubescunt - pismo się nie rumieni. Cyceron.

lucidus ordo - jasny układ; przejrzysta konstrukcja.

lupus in fabula - o wilku mowa, a wilk tuż. Terencjusz.

lux in tenebris - światło w ciemnościach. Św. Jan.

M

magnis nominis umbra - cień wielkiego imienia; cień dawnej świetności.

magnum in parvo <dużo w małym> - wiele treści w krótkiej wypowiedzi.

magnus ille, qui in divitiis pauper est - wielki jest ten, kto w bogactwie żyje jak ubogi. Seneka.

maior reverentia e longinquo - większy szacunek z daleka. Cesarz Tyberiusz.

malum est in necessitate vivere, sed in necessitate vivere necessitas nulla est - źle jest żyć w okowach konieczności, żadna jednak konieczność nie zmusza nas do życia. Seneka za Epikurem.

manus manum lavat - ręka rękę myje.

me nemo ministro fur erit - nie będę pomocnikiem złodzieja. Juwenalis.

mea culpa, mea maxima culpa - moja wina, moja bardzo wielka wina.

medice, cura te ipsum - lekarzu, wylecz samego siebie. Św. Łukasz.

medicus curat, natura sanat - lekarz leczy, natura uzdrawia.

medio tutissimus ibis - najbezpieczniej chodzić środkiem.

melior est canis vivus leone mortuo - lepszy jest żywy pies od martwego lwa. Kohelet.

memento mori - pamiętaj o śmierci.

mens sana in corpore sano - w zdrowym ciele zdrowy duch. Juwenalis.

messis quidem multa, operarii autem pauci - żniwo wprawdzie obfite, ale robotników mało. Jezus Chrystus.

mirabile dictu - aż dziw powiedzieć.

miscere utile dulci - łączyć przyjemne z pożytecznym. Horacy.

more antiquo - starym obyczajem.

more maiorum - obyczajem przodków.

mors malum non est, sola ius aequum generis humani - śmierć nie jest złem, a jedynie prawem obowiązującym cały rodzaj ludzki. Seneka.

mulier ideo bene olet, quia nihil olet - kobieta wtedy ładnie pachnie, gdy wcale nie pachnie. Cyceron.

mulieres in Ecclesiis taceant - kobiety mają milczeć w kościele. Św. Paweł.

multum, non multa <dużo, a niewiele> - dużo pod względem jakości, mało pod względem ilości. Pliniusz Młodszy.

mundi est propria virtus - cnota jest właściwością świata. Cyceron za Chryzypem.

mundus vult decipi, ergo decipiatur - świat chce być oszukiwany, niech więc go oszukują.

mutato nomine de te fabula narratur - o tobie ta bajka mówi, choć pod zmienionym imieniem. Horacy.

N

natura horret vacuum - natura nie znosi próżni.

naturalia non sunt turpia - to, co naturalne, nie przynosi wstydu.

navigare necesse est, vivere non est necesse - żeglowanie jest koniecznością, życie koniecznością nie jest. Plutarch za Pompejuszem Wielkim.

ne puero gladium - nie dawaj dziecku miecza.

ne quid nimis - nic ponad miarę. Solon.

ne sutor supra crepidam iudicet - niech szewc nie ocenia tego, co jest powyżej trzewika. Pliniusz Starszy.

nec Hercules contra plures - siła złego na jednego.

necesse est multos timeat quem multi timent - wielu musi się bać ten, kogo wielu się boi. Seneka za Decimusem Laberiuszem.

nemo ante mortem beatus - nikogo nie można nazwać szczęśliwym przed śmiercią. Solon.

nemo est casu bonus - nikt nie jest dobry przez przypadek. Seneka.

nemo iudex idoneus in propria causa - nikt nie jest odpowiednim sędzią we własnej sprawie.

nemo potest duobus dominis servire - nikt nie może służyć dwom panom. Jezus Chrystus.

nemo propheta in patria sua - nikt nie jest prorokiem we własnej ojczyźnie.

nemo regere potest nisi qui et regi - tylko ten umie rządzić, kto umie być posłusznym władzy. Seneka, Solon.

nemo sapiens nisi patiens - nie jest mądry, kto nie jest cierpliwy.

nemo sine vitiis est - nikt nie jest bez wad.

nervus belli pecunia - pieniądz jest nerwem wojny. Cyceron.

nesciat sinistra tua quid faciat dextera tua - niech nie wie lewica twoja, co prawica twoja czyni. Jezus Chrystus o jałmużnie.

nihil est ab omni parte beatum - nie ma rzeczy ze wszystkich stron szczęśliwej.

nihil est in intellectu quin prius fuerit in sensu - nie ma nic w umyśle, czego by przedtem w zmysłach nie było (z Arystotelesa).

nil admirari - niczemu się nie dziwić. Horacy.

nil desperandum - nie należy rozpaczać. Horacy.

nil homini certum est - dla człowieka nie ma nic pewnego. Owidiusz.

nil nisi bene - mów dobrze lub wcale.

nil novi sub sole - nic nowego pod słońcem. Kohelet.

nolens volens - chcąc nie chcąc.

noli me tangere - nie dotykaj mnie. Jezus Chrystus do Marii Magdaleny po swoim zmartwychwstaniu.

noli turbare circulos meos - nie zamazuj moich kół. Archimedes.

nolite iudicare, et non iudicabimini - nie sądźcie, a nie będziecie sądzeni. Jezus Chrystus.

nolunt, ubi velis, ubi nolis, cupiunt - kiedy chcesz, odmawiają, kiedy nie chcesz, pragną. Terencjusz.

nomina sunt odiosa - nie należy wymieniać nazwisk. Cyceron.

non compos mentis - niespełna rozumu.

non est beatus, esse se qui non putat - nie jest szczęśliwy, kto się za szczęśliwego nie uważa. Seneka za Publiliuszem Syrusem.

non est bonum esse hominem solum - nie jest dobrze człowiekowi być samemu.

non est potestas nisi a Deo - wszelka władza pochodzi od Boga. Św. Paweł.

non est viri timere sudorem - nie przystoi mężczyźnie bać się ciężkiej pracy. Seneka.

non in solo pane vivit homo - nie samym chlebem człowiek żyje. Księga Powtórzonego Prawa.

non licet - nie wolno; nie godzi się.

non liquet - nic stąd nie wynika.

non mortem timemus, sed cogitationem mortis - nie śmierci się boimy, lecz myśli o śmierci. Seneka.

non nova, sed novae - nie nowa rzecz, ale w nowy sposób przedstawiona.

non omnia possumus omnes - nie wszyscy możemy wszystko.

non omnis moriar - nie wszystek umrę. Horacy.

non qui parum habet, sed qui plus cupit, pauper est - nie ten jest ubogi, kto mało ma, ale ten, kto chce mieć więcej. Seneka.

non scholae, sed vitae discimus - uczymy się nie dla szkoły, ale dla życia.

nosce te ipsum - poznaj samego siebie.

nuda veritas - naga prawda. Horacy.

nulla dies sine linea - ani jednego dnia bez pracy. Apelles.

nulla poena sine lege - nie ma kary bez przepisu prawa.

nulla sine Deo mens bona est - bez Boga żadna myśl nie jest dobra. Seneka.

nullum crimen sine lege - nie ma przestępstwa bez przepisu prawa.

nullum magnum ingenium sine mixtura dementiae fuit - nie było wielkiego geniuszu bez domieszki szaleństwa.

num custos fratris mei sum ego? - czyż jestem stróżem brata mego? Księga Rodzaju.

nunc est bibendum - teraz pijmy. Horacy.

O

o, imitatores, servum pecus! - o, naśladowcy, trzodo niewolników!

o sancta simplicitas! - o święta naiwności!

o tempora! o mores! - o czasy! o obyczaje! Cyceron.

oculum pro oculo, dentem pro dente - oko za oko, ząb za ząb.

oderint, dum metuant - niech nienawidzą, byleby się bali.

odi et amo - nienawidzę i kocham. Katullus.

odi profanum vulgus et arceo - nienawidzę ciemnego tłumu i trzymam się odeń z daleka. Horacy.

omne ignotum pro magnifico - wszystko, co nieznane, wydaje się wspaniałe. Tacyt.

omnes qui acceperint gladium, gladio peribunt - wszyscy, którzy za miecz chwytają, od miecza zginą. Jezus Chrystus.

omnia mea mecum porto - wszystko, co posiadam, noszę ze sobą. Bias z Prieny.

omnia orta occidunt et aucta sensecunt - wszystko, co powstało, ginie, a co wzrosło, starzeje się. Salustiusz.

omnia possibilia sunt apud Deum - u Boga wszystko jest możliwe. Jezus Chrystus.

omnia subiecta sunt naturae - wszystko podlega naturze. Demokryt i Epikur.

omnis ars naturae imitatio est - wszelka sztuka jest naśladowaniem natury. Seneka.

omnis homo mendax - każdy człowiek jest kłamcą. Księga Psalmów.

omnis qui se exaltat, humiliabitur - każdy, kto się wywyższa, będzie poniżony. Św. Łukasz.

otium sine litteris mors est et hominis vivi sepultura - życie bez zajęć naukowych i literackich jest śmiercią i grobem żywego człowieka. Seneka.

P

pacta sunt servanda - należy dotrzymywać układów.

panem et circenses - chleba i igrzysk.

parcere subiectis et debellare superbos - oszczędzać zwyciężonych, a dumnych poskramiać. Wergiliusz.

pecunia non olet - pieniądze nie śmierdzą. Cesarz Wespazjan.

pedibus in sententiam ire - głosować nogami (w senacie rzymskim).

per aspera ad astra - przez ciernie do gwiazd. Seneka.

per fas et nefas - nie przebierając w środkach.

per pedes apostolorum - na wzór apostołów; pieszo.

pereant qui ante nos nostra dixerunt - niech przepadną ci, którzy nasze słowa wypowiedzieli przed nami.

pereat mundus, fiat iustitia - niech zginie świat, byle było sprawiedliwie.

periculum in mora - niebezpieczeństwo w zwłoce.

piscem natare doces - rybę uczysz pływać.

plenus venter non student libenter - pełny brzuch niechętnie studiuje.

plus dat, qui in tempore dat - dwa razy daje, kto prędko daje.

poetae nascuntur, oratores fiunt - poetami się rodzą, mówcami zostają.

potius sero quam numquam - lepiej późno niż wcale. Liwiusz.

primum non nocere - przede wszystkim nie szkodzić. Hipokrates.

primum vivere, deinde philosophari - najpierw móc żyć, potem filozofować.

primus in orbe deos fecit timor - bogów na świecie najpierw stworzył strach.

primus inter pares - pierwszy wśród równych.

principiis obsta - zło niszcz w zarodku. Owidiusz.

prior tempore, potior iure - pierwszeństwo w czasie daje lepsze prawa.

pro captu lectoris habent sua fata libelli - los książek zależy od pojętności czytelników. Terencjusz Maurus.

pro publico bono - dla dobra ogółu.

probitas laudatur et alget - uczciwość zbiera pochwały i umiera z zimna. Juwenalis.

proprium ingenii humani est odisse, quem laeseris - właściwe jest naturze ludzkiej nienawidzić tego, kogo się obraziło. Tacyt.

pulvis es et in pulverem reverteris - prochem jesteś i w proch się obrócisz. Księga Rodzaju.

pulvis et umbra sumus - prochem i cieniem jesteśmy. Horacy.

Q

quae nocent, docent - to, co szkodzi, uczy.

qualis artifex pereo! - jakiż artysta ginie we mnie. Neron.

qualis pater, talis filius - jaki ojciec, taki syn.

qualis rex, talis grex <jaki król, taka trzoda> - jaki pan, taki kram.

quem di diligunt, adolescens moritur - wybrańcy bogów umierają młodo. Plaut za Menandrem.

qui asinum non potest, stratum caedit - kto nie może bić osła, bije worek. Petroniusz.

qui non est mecum, contra me est - kto nie jest ze mną, jest przeciwko mnie. Jezus Chrystus.

qui non est adversum vos, pro vobis est - kto nie jest przeciwko wam, ten jest z wami. Jezus Chrystus.

qui non laborat, non manducet - kto nie chce pracować, niech nie je. Św. Paweł.

qui tacet, consentire videtur - kto milczy, zdaje się zezwalać.

quia nominor leo - bo się nazywam lew. Z Ezopa.

quidquid agis, prudenter agas et respice finem - cokolwiek czynisz, czyń roztropnie i patrz końca.

quis fallere possit amantem? - któż zdoła oszukać tego, kto kocha?

quod licet Jovi, non licet bovi - co wolno Jowiszowi, tego nie wolno wołowi.

quod verum est, meum est - co jest prawdziwe, jest też moje. Seneka.

quos Deus vult perdere, prius dementat - kogo Bóg chce zgubić, temu rozum odbiera. Z Eurypidesa.

quot capita, tot sensus - ile głów, tyle opinii.

quot homines, tot sententiae - ilu ludzi, tyle zdań.

R

rara avis - rzadki ptak. Juwenalis.

rationale animal est homo - człowiek jest istotą rozumną. Seneka.

relata refero - powtarzam, co ułyszałem.

rem tene, verba sequentur - trzymaj się tematu, a słowa się znajdą. Katon Starszy.

repetitio est mater studiurum - powtarzanie jest matką wiedzy.

respice finem - patrz końca.

res sacra miser - nieszczęśliwy jest rzeczą świętą. Seneka.

res severa est verum gaudium - prawdziwa radość jest rzeczą poważną. Seneka.

rex regnat, sed non gubernat - król panuje, ale nie rządzi.

ridentem dicere verum - z uśmiechem mówić prawdę. Horacy.

rixari de asini umbra - spierać się o cień osła; o rzecz błachą.

Roma locuta, causa finita - Rzym przemówił, sprawa skończona.

S

sacra populi lingua est - język ludu jest rzeczą świętą. Seneka Starszy.

salus populi suprema lex - dobro ludu najwyższym prawem. Cyceron.

salus rei publicae suprema lex - dobro republiki najwyższym prawem.

sapere aude - odważ się być mądrym. Horacy.

sapienti sat - mądremu wystarczy. Plaut.

satis verborum - wystarczy słów.

scio me nihil scire - wiem, że nic nie wiem. Sokrates.

se contentus est sapiens - mędrzec zadowala się sobą. Seneka.

semper avarus eget - skąpiec zawsze cierpi niedostatek. Horacy.

semel emissum volat irrevocabile verbum - słowo raz wypowiedziane nie powraca. Horacy.

seniores priores - starsi mają pierwszeństwo.

si ad naturam vives, numquam eris pauper - jeśli będziesz żyć w zgodzie z naturą, nigdy nie będziesz ubogi. Seneka.

si Deus pro nobis, quis contra nos? - jeśli Bóg jest z nami, któż przeciwko nam? Św. Paweł.

si duo faciunt idem, non est idem - gdy dwaj robią to samo, to nie jest to samo. Terencjusz.

si parva licet componere magnis - jeśli się godzi porównywać rzeczy małe z wielkimi.

si tacuisses, philosophus mansisses - gdybyś milczał, byłbyś nadal filozofem.

si vis amari, ama - jeśli chcesz być kochanym, kochaj. Seneka.

si vis pacem, para bellum - jeśli chcesz pokoju, gotuj się do wojny. Wegecjusz.

sic itur ad astra - tak się idzie do gwiazd. Wergiliusz.

sicut mater, ita et filia eius - jaka matka, taka córka. Ezechiel.

signum temporis - znak czasu.

silva rerum - las rzeczy.

similia similibus curantur - podobne leczy się podobnym (homeopetia).

sine ira et studio - bez gniewu i zawziętości. Tacyt.

sit nox cum somno, sit sine lite dies - niech noc nie będzie bezsenna, a dzień upłynie bez kłótni. Marcjalis.

sit tibi terra levis - niech ci ziemia lekką będzie. Marcjalis za Eurypidesem.

sola ratio perfecta beatum facit - tylko doskonały rozum czyni człowieka szczęśliwym. Seneka.

spiritus flat ubi vult - duch tchnie, kędy chce. Św. Jan.

stultum facit fortuna, quem perdere vult - kogo los chce zgubić, tego głupcem czyni. Publiliusz Syrus.

sub specie aeternitatis - z punktu widzenia wieczności.

summum ius, summa iniura - najwyższe prawo to najwyższa niesprawiedliwość; zbyt surowa kara jest krzywdą.

superflua non nocent - nadmiar nie szkodzi.

sursum corda - w górę serca; nie traćcie ducha. Jeremiasz.

sus Minervam docet - świnia poucza Minerwę.

sustine et abstine - cierp i panuj nad sobą. Epiktet.

T

te Deum laudamus - Ciebie, Boga, wychwalamy.

taedium vitae - wstręt do życia.

tarde venientibus ossa - spóźnionym dostają się kości.

tempora mutantur et nos mutamur in illis - czasy się zmieniają i my zmieniamy się wraz z nimi. Owidiusz.

tempus fugit - czas ucieka. Wergiliusz.

testis unus, testis nullus - jeden świadek, żaden świadek.

tota vita discendum est mori - przez całe życie trzeba się uczyć umierać. Seneka.

trahit sua quemque voluptas - każdy ulega swoim namiętnościom. Wergiliusz.

tres faciunt collegium - trzech tworzy kolegium.

tua res agitur, paries cum proximus ardet - o ciebie chodzi, gdy płonie dom sąsiada. Horacy.

tuta timens - bojąc się rzeczy bezpiecznych.

U

ubi bene, ibi patria - gdzie dobrze, tam ojczyzna.

ubi concordia, ibi victoria - gdzie zgoda, tam zwycięstwo.

ubi lex, ibi poena - gdzie prawo, tam i kara.

ubi tu Caius, ibi ego Caia - gdzie ty, Gajuszu, tam i ja, Gaja.

ultra posse nemo obligatur - nikt nie jest zobowiązany zrobić więcej niż może.

unus pro multis - jeden za wszystkich. Wergiliusz.

usus est tyrannus - zwyczaj jest tyranem.

ut ameris, amabilis esto - jeśli chcesz być kochany, bądź godny miłości.

ut pictura poesis - poemat jest jak obraz. Horacy.

ut sementem feceris, ita metes - jak posiejesz, tak zbierzesz.

utile dulci miscere - łączyć przyjemne z pożytecznym.

utilam falsus vates sim! - obym był fałszywym prorokiem!

V

vae victis! - biada zwyciężonym! Król Galów, Brennus.

vanitas vanitatum et omnia vanitas - marność nad marnościami i wszystko marność. Kohelet.

variatio delectat - odmiana sprawia przyjemność.

varium et mutabile semper femina - chwiejną i zmienną jest zawsze kobieta. Wergiliusz.

veni, vidi, vici - przybyłem, zobaczyłem, zwyciężyłem. Cezar.

ventum seminabunt et turbinem metent - wiatr siać będą, a zbierać burzę. Księga Ozeasza.

verba docent, exempla trahunt - słowa uczą, przykłady pociągają.

verba volant, scripta manent - słowa ulatują, pismo zostaje.

veritas odium parit, obsequium amicos - prawda rodzi nienawiść, ustępliwość przyjaciół. Terencjusz.

videant consules, ne quid res publica detrimenti capiat - niechaj baczą konsulowie, by rzeczpospolita nie poniosła jakiej szkody.

video meliora proboque, deteriora sequor - widzę i pochwalam to, co lepsze, ale idę za tym, co gorsze. Owidiusz.

vince in bono malum - zło dobrem zwyciężaj. Św. Paweł.

vigilate itaque, quia nescitis diem neque horam - czuwajcie więc, bo nie znacie dnia ani godziny. Św. Mateusz.

vino pellite curas - winem odpędźcie troski. Horacy.

vinum incendit iras - wino rozpala gniew. Seneka.

virtus ad beate vivendum sufficit - cnota wystarcza do szczęścia. Seneka.

virtus est perfecta ratio - cnota jest doskonałym rozumem. Cyceron.

vis maior - siła wyższa.

vita mancipio nulli datur, omnibus usu - życia nikt nie otrzymuje na własność, lecz wszyscy do użytku. Lukrecjusz.

vivere militare est - życie jest walką. Seneka.

vivere nolit, qui mori non vult - kto nie chce umierać, ten nie chce też żyć. Seneka.

volenti nihil difficile - dla chcącego nic trudnego.

volenti non fit iniura - chcącemu nie dzieje się krzywda.

vos estis sal terrae; vos estis lux mundi - wy jesteście solą ziemi; wy jesteście światłością świata. Jezus Chrystus do apostołów.

vox clamantis in deserto - głos wołającego na pustyni. Księga Izajasza.

vox populi vox Dei - głos ludu głosem Boga.

vulnerant omnes, ultima necat - wszystkie ranią, ostatnia zabija.

---