1. Wiedza przedsocjologiczna a socjologia naukowa

SOCJOLOGIA POTOCZNA- oparta na zdrowym rozsądku; na uogólnieniu codziennych doświadczeń w sposób emocjonalny, niesystematyczny i niezweryfikowany

- zbiór spostrzeżeń przypadkowych i osobistych

- fragmentaryczna i niespójna

- pochopna

- apodyktyczna

- przesiąknięta stereotypami

SZTUKA- najbardziej oczywista w odniesieniu do literatury (proza realistyczna, poezja, dramat) szt. plastycznych, muzyka

- związana jest z losem człowieka, a on ze społeczeństwem

- nie jest mierzona wartościami poznawczymi

FILOZOFIA SPOŁECZNO- POLITYCZNA

- cel- odkrycie prawdy o świecie

- opiera się na szerokich obserwacjach dotyczących różnych społeczeństw; korzysta z materiałów historycznych

- precyzyjne formułowanie i uzasadnienie sądów

- poszczególne tezy wiązane są w systemy logicznie spójne

- normatywny, wartościujący punkt widzenia

SOCJOLOGIA NAUKOWA- oparta na systematycznych badaniach, posługuje się ustalonym aparatem pojęciowym, ma sprawdzać hipotezy i twierdzenia

1. wyraźne przedstawienia problemu

2. staranne zbierania danych; umożliwienie innym badaczom kontroli rzetelności

3. odróżnienie twierdzeń opartych na faktach od domysłów

- neutralność, brak wartościowania

2. Funkcje socjologii

FUNKCJE SOCJOLOGII

- teoretyczne

* opis i wyjaśnienie przedmiotu zainteresowań

* rozpatrzenie procesów procesów zjawisk w aspekcie genetycznym, strukturalnym i funkcjonalnym

* wskazanie na stosowne techniki badawcze

- praktyczne

* diagnostyczna

* prognostyczna

* socjotechniczna

3. Koncepcje wczesnej myśli socjologicznej

4. Współczesne teorie socjologiczne

TEORIA KONFLIKTU (MRKS, WEBER); Simmel, Dahrendorf

- zmiana społeczna nie jest czymś wyjątkowym/patologicznym

- konflikt dominuje także w stosunkach między ludźmi

- nierówności są źródłem napięć i konfliktów

* Marks- współzawodnictwo klas

* współcześnie (Mills, Dahrendorf, Collins)- koncentracja na konfliktach między różnymi grupami rasowymi, etnicznymi, religijnymi, klasowymi, płci

* Simmel- w społeczeństwie występują naciski asocjacyjne i dysocjacyjne

* Coser- konflikt jest nie tylko immanentną cechą społeczeństwa, ale też (w pewnych warunkach) spełnia pozytywną funkcję

- prowadzi do zmian społeczeństwa -> całego systemu

- społeczeństwo zorganizowane wg reguł podporządkowania

- między grupami pełni rolę stabilizującą/równoważącą

TEO UTYLITARNE( WYMIANY SPOŁECZNEJ)

- człowiek jest istotą racjonalną- wyznacza sobie cel, zadania, kalkuluje koszty społeczne osiągania ich => wybiera te, które maxymalizują zysi, minimalizują straty

- wszystkie stosunki społeczne są wymianą między ich uczestnikami (koszty); społeczeństwo istnieje dlatego, że przynosi korzyści ludziom (racjonalnym)

* współczene wersje- Homans

- zachowanie pojedynczego człowieka = wyuczona reakcja na zachowanie innych ( dążenia do max korzyści , min kar)

- teo wymiany społecznej -> zasady instrumentalnego uczenia się

* współczesne wersje- wg Goodmana

- szerszy kontekst norm

- nie zawsze wolno nam robić z innymi to, co chcemy; istnieją zwyczaje i praktyki ograniczające nasze działania

- kwestie motywacji i władzy

- teo wykorzystywana do badań relacji przejściowych przejściowych trwalszych

SYMBOLICZNY INTERAKCJONIZM

- rzeczywistość odbierana głównie przez pryzmat symboli/ gestów

- wyjaśnienie rzeczywistości społecznej- badanie mikroświata konkretnych ludzi

- makrostruktury- państwo, gospodarka, stratyfikacja- są tworzone i podtrzymywane przez mikrointerakcje

- interakcjonizm koryguje tendencję do traktowania „struktury” i „kultury” jako czegoś istniejącego „poza nami”, nakładającego się na zachowania ludzi- „biernych istot”

SOCJOLOGIA HUMANISTYCZNA (ZNANIECKI)

- zachowania mają aspekt subiektywny

- odbijają się w sytuacji społecznej

- badanie postaw ludzi na podstawie udzielonych odpowiedzi jest zawodne

- rozpoznanie postaw realistycznych ludzi może nastąpić przez „wczucie się” badacz w ich sytuację => metoda „dokumentów osobistych”; „obserwacja uczestnicząca”

TEO DZIAŁANIA SPOŁECZNEGO (PARSONS, MCIVER, BALES, SHILS)

- działanie społ- znaczenie przypisywane przez ludzi działających działających i podlegających działaniu

- działanie ludzkie skupia

* wartości subiektywne (motywy, intencje)

* wartości obiektywne (sens, kultura)

- działania społeczne są skierowana ku innym ludziom i kształtowane przez nich

- inne rodzaje działań- zachowania + dążenie do celu bez względu na koszty, działania emocjonalne, tradycyjne

(???- tak mi sie wydaje, ze to to...albo odp na to pytanie wyzej...;p)

5. Uwarunkowania życia społecznego

PODSTAWY ŻYCIA SPOŁECZNEGO

Życie społeczne- wg. Szczepańskiego to „ogół zjawisk wynikających ze wzajemnego oddziaływania zbiorowości i jednostek znajdujących się na pewnej ograniczonej przestrzeni- wszędzie tam, gdzie wskutek znajdowania się na ograniczonej przestrzeni osobniki żywe, korzystające z zasobów tej przestrzeni dla zaspokojenia swoich potrzeb, wzajemnie modyfikują swoje procesy życiowe i swoje zachowania „

-społeczności roślin- nie ma więzi wynikających ze świadomego oddziaływania lub popędów

- społeczności zwierzęce- połączone więzią popędową

- społeczności ludzkie- możliwość przekazywania i kumulowania dziedzictwa wytworów., wartości, zdolności do myślenia i działania symbolicznego

Biologiczne wyznaczniki życia społecznego- cechy budowy organizmu ludzkiego, cechy zachodzących w nim procesów fizjologicznych, mechanizm dziedziczenia cech, popędy, odruchy, skłonności i potrzeby

Geograficzne uwarunkowania życia społecznego:

- środowisko geograficzne jest zespołem czynników oddziałujących na życie społeczeństwa, na jego rozwój gospodarczy, możliwości rozwoju politycznego i ekspansji

- wpływ na życie społeczne ma ukształtowanie terenu, klimat, rodzaj gleby i roślinności

- determinizm geograficzny

Demograficzne podstawy życia społecznego:

- główny składnik w planowaniu społecznego i programowaniu rozwoju społeczno-ekonomicznego, stanowią cechy biologiczne ludności takie jak: płeć, wiek, zdrowotność, płodność, przyrost naturalny, gęstość zaludnienia

Ekonomiczne podstawy życia społecznego:

- sposoby użytkowania zasobów środowiska

- środki zaspokajania potrzeb

- umiejętności i sprawności, jakie rozwijają się wśród pracujących

- organizacja pracy

- proces produkcji (praca, przemoc, narzędzia)

- forma własności środków produkcji

6. Kultura i cywilizacja

KULTURA I CYWILZACJA

• term.”cultura” oznaczał początkowo uprawę ziemi; później został rozszerzony na zjawiska intelektualne nzywając filozofię „kulturą ducha”

• - term. „cywilizacja”- obejmuje całokształt społecznego dorobku w zakresie techniki, nauki, sztuki i politycznych urządzeń

7. Typy definicji kultury

TYPY DEFINICJI- KROEBERE I KLUCKHONAN 1952

• „ na kulturę składają się wzory spos myślenia, odczuwania, reagowania”; „ zasadniczy trzon kult. Stanowią idee, a szczególnie związane z nimi wartości”

• opisowo- wyliczające- (Taylor) „kultura , czyli cywilizaczj, jest to złożona całość, która obejmuje wiedzę, wierzenia, sztukę, moralność, prawa, obyczaje oraz inne zdolności i nawyki nabyte przez ludzi jako członków społeczeństwa”

• historyczne- nacisk na czynnik tradycji

• normatywne- podporządkowanie normom jako właściwość zachowań kulturowych

• psychologiczne- uwzględniają mechanizmy osychiczne kształtowania się kltury

• strukturalistyczne- koncentracja na całościowym charakterze poszczególnych kultur i ich wewnętrznym powiązaniu

• genetyczne- nacisk na wyjaśnianie pochodzenia kultury, jej przeciwstawienie naturze, jej charakter jako produkt społecznego współżycia ludzi

8. Kultura jako atrybut człowieka

CHARAKTERYSTYKA KULTURY JAKO ATRYBUT CZŁOWIEKA (SZACKA 2003)

• k obejmuje całość życia człwoieka

• pojęcie k nie ma charakteru wartościującego (kulturowy, nie kulturalny)

• k jest tworem zbiorowym 1) jako zobiektywizowany system; 20 jako proces tworzenia k

• k narasta, przekształca się w czasie (skumulowane doświadczenie przekazywane jest w drodze pozagenetycznego dziedziczenia)

enkulturacja (kulturalizacja)- proces międzygrupowej transmicji wiedzy- socjalizacja

1. proces nabywania kompetencji kulturowej, uczenia się kultury

proces wrastania w kulturę danego społeczeństwa

9. Wzory zachowania

WZÓR ZACHOWNIA

„schemat postępowania dotyczący ważnej społecznie sytuacji, uznawany i przyjęty w danej zbiorowości czy społeczeństwie (Szczepański 1972)

Wzory zachowania- wszelkie reguły i sposoby działania jednostek czy grup w określonych sytuacjach

• rzeczywiste (realne)

• uświadomione (jawne)

• nieuświadomione (ukryte)

• postulowane (idealne)- modele

• doktrynalne

• środowiskowe

• dominujące, panujące

• nowe, nowatorskie

• wzory, przeżytki, wzory normatywne

10. Kultura symboliczna i bezpośrednia

KULTURA SYMBOLICZNA I BEZPOŚREDNIA

• k zachowań i k wytworów- oparta na antropologicznej def k jako kompleksie zachowań podporządkowanych normom i wzorom oaz ich rezultatów (Kłoskowaska)

• k zachowań symbolicznych (k symboliczna) i k zachowań bez pośrednich (k bezpośrednia)

• symbol (White)= przedmiot posiadający wartość lub znaczenie nadane przez ych, kt się nimi posługują

• zachowania symboliczne= specyficzne dla społecznego współżycia ludzi

• czynności bezpośrednie= zachowania polegające na manipulacji własnym ciałem i wszelkimi przedmiotami zewnętrznymi dla osiągnięcia bezpośrednich, obiektywnych rezultatów tych manipulacji

11. Kultura materialna i niematerialna

K MATERIALNA I NIEMATERIALNA (Goodman)

• k materialna= wszystkie dotykalne, konkretne wytwory społeczeństwa; fizyczne przejay życia ludzi

• k niematerialna= duchowe wytwory społęczeństwa, przekazywane z pokolenia na pokolenie, stanowiące ośrodek życia społecznego (np. wiedze, przekonania, wartości, normy, znaki, symbole)

12. Relatywizm i etnocentryzm kulturowy

RELATYWIZM KULTUROWY

• żadna praktyka kulturowa nie jest wewnętrznie zła lub dobra

• zakłada powstrzymywanie się od ocen oraz wydawania sądów na temat nieznanych praktyk

• wzmaga tolerancję, a nawet szacunek dla inych stylów kulturowych

• chroni przed skłonnościa do oceniania zwyzajów, praktyk i zachowań odmiennych od wyznawanych przez siebie wartości

• odimany

• jako zasada metodologiczna- stos perspektywy uczestnika danej k

• jako element światopoglądu- wszystkie k sa równe

• jako teoria i filozofia człowieka- czł jest bez reszty wytworem k (kulturalizm)

• jako relatywizm wartości- nie ma wartości uniwersalnych

ETNOCENTRYZM

• tendencja do:

• traktowania własnej k jako moralnie wyższej od innych

• oceniania innych k wg własnych standardów

• przyjmowania, żewłasne społeczeństwo postępuje właściwie

• postrzegania praktyk innych k czy subkultur jako dewiacji; nie brania pod uwagę istnienia różnic

13. Relatywizm językowy

HIPOTEZA REAKTYWIZMU JĘZYKOWEGO

• naura języka kreśla sposób, w jaki postrzegamy świat

• relatywizm językowy= język danego społezceństwa kieruje uwagę jego członków ku niekórym aspektom życia

• słownictwo i struktura gramatyczna języka determinują sposób, w jaki członkowie społeczeństwa postrzegają świat (Sapiro, Whorf)

• zmodyfikowana wersja relatywizmu językowego-> język jest mechanizmem „ułatwiającym”

(hmmm... ???)

14. Układy kultury wg Kłoskowskiej

KULTURA MASOWA

UKLADY KULT (A. KLOSKOWSKA)

• 1. ukl kultury- ukl osoistych i bezposrednich stosunkow spolecznych, wyst w spoleczenstwach pierwotnych, rodzinach, gr kolezenskich, spol lokalnych; nie ma podzialu na tworcow i odbiorcow

• 2. ukl kultury- przekaz bezposredni, ale sprofesjonalizowany, podz na profesjonalnych torcow i odbiorcow, mogą oni zamieniac się rolami; kontakty miedzy nimi sa poddane okr regulom,, odbywaja się w obrebie np. teatru, filharmonii, galerii sztuki; tworcy legitymuja się formalnym wyksztalceniem; kult „elitarna”

• 3. ukl kultury- posredni kontakt tworca-odbiorca; przekaz tresci przy poocy druku, radio, telewizji

15. Kultura masowa

- kult masowa odnosi się do zjawisk wspolczesnego przekazywania wielkim masom odbiorcow indentycznych/ analogicznych tresci plynacych z nielicznych zrodeloraz jednolitych form rozrywkowej dzialalnosci wielkich mas ludzkich

- koncentruje się na zjawiskach intelektualnej, estetyczne i ludyczno- rekreacyjnej dzialalnosci ludzkiej zwiazanej w szczegolnosci z oddzialywaniem srodkow masowego komunikowania

- dzieki masowym srodkom komunikacji realizuja się 2 podst kryteria kult masowej: kryterium ilosci i standaryzacji

CECHY

• publicznosc posrednia- rozproszene przestrzenne

• symboliczne trzesci musza być odpowiednio zwielokrotnione

• zasada homogenizacji tresci- rozna wartosc artystyczna i intelektualna tresci; jednakowa wartosc

• szybka komunikacja o szerokim zasiegu

• sformalizowanie drog przekazywania

• charakter wiezi spolecznej miedzy twocami i odbiorcami kult

• spoleczenstwa masowe- kult masowa zrozona na gruncie spol zurbanizowanch

DZIEDZINY BADAN

• dysponenci srodkow masowego przekazu i wplyw na upowszechnianie trsci

• odbiorcy (zarobki, wyksztalcenie, zawod)

• tresci przekazu (wartosci, normy spol i wzory)

• wplyw upowszechnianych tresci na osobowosc ludzi, ich sposób zachowania i myslenia

16. Pojęcie osobowości

Osobowość - osoba (łac.) persona, pierwonie maska używana w teatże stariożytnym przez autorów.

Cztery znaczenia osobowości:

1. jako wygląd zewnętrzny (maska człowieka), jego niejako zewnętrzny wyraz, to co go różni od innych na pierwszy rzut oka, jego sposób ubierania się itp.

2. osoba grana przez aktora lub człowieka w życiu codziennym - jego funkcje spełniane w spoleczenstwie - rola czyniaca z czlowieka osobe publiczna

3. aktor albo osoba grajaca role - jej istota w sensie teologicznym - jej dusza lub w sensie filozoficznym - jej „substancja” myslaca, jej cechy moralne

4. to, co stanowi o wartosci czlowieka i jego zdolności do działania np. osobowość prawna, osobowość w sensie potocznym

• wg Szczepańskiego - osobowosc spoleczna to zespół trwałych cech biologicznych i psychicznych, a pochodzących z wpływu kultry i struktury znbiorowosci, w których jednostka zostala wychowana i w których uczestniczy (..) to element spoleczny w czlowieku, to zmterializowana ikultura, to dynacmiczna organizacja idei postaw nawykow badbudowanych nad natura biologiczna.

• Jako konstruk teoretyczny - model wlasciwosci funkcji - procesow psychicznych, sluzacy jako narzedzie rozumienia bądź wyjasniania i przewidywania regularnosci spolecznych zachowan ludzi.

17. Socjogenne elementy osobowości

Elementy składowe osobowości biogenne elementy osobowosci
Psychogenne elementy osobowosci

socjogenne elementy osobowosci:

-> kulturowy ideal osobowosci
-> role spoleczne

-> jazn subiektywna

-> jazn odzwierciedlona

18. Typologie osobowości społecznych

OSOBOWOSC AUTOURYTARNA T. Adorna

Charakterystyczne cechy:

• Aprobata kowencjonalnych wartosci i przyjetych zwyczajow

• Tendencja do surowego karania osob uznajacych normy odmienne od przyjetych przez dana osobe

• Bezkrytyczne podporzadkowanie się autorytetom

• Niechec do wnikania w psychike wlasna czy innych ludzi

• Poczucie zagrozenia

• Silna sklonnosc do wrogosci wobec innych grup

• Duzy stopien etnocentryzmu

• Sztywnosc, oschlosc

• Odrzucanie indywidualizmu i tworczej inwencji

• Preferowanie dzialania z pozycji sily lub identryfikowanie się ze sprawujacymm wladze

• Projekcje wlasnych nieusiadomionych stanow emocjonalnych na otoczenie

• Przesadne zainteresowanie sprawami seksualnymi

OSOBOWOSC PODSTAWOWA I MODALNA:

Podstawowa:

• Czesc powiazanych ze soba elementow osobowosci wystepujacych u przedstawicieli danej kultury i zharmonizowanych z niej instytucjami

• Podloze procesow uczuciowych i systemow wartosci wspolnych dla czlonkow danej zbiorowosci

• Stanowi pewien rodzaj kanwy, na ktorej tworza się zindywidualizownae formy osobowosci

Modalna:

• Typ osobowosci wystepujacy najczesciej w danej populacji

• Może być kategoria empiryczna, a droga jej poznania sa analizy statystyczne

• Badajac osobowosc modalna skupia się uwage na czestosci wystepowania w danej zbiorowosci pewnych cech psychicznych i ich powiazan

• Pojecie może odnosci się do kazdej zbiorowosci, nie tylko do takiej, która ma wspolna kulture

• Nie wyklucza tez istnienia wielu roznych typow osobwosci w obrebie jednej zbiorowosci

• Pojecie osobowosci modalnej nie musi się wiazac z zadna okreslona teoria psychologiczna

OSOBOWOSC CZLOWIEKA NOWOCZESNEGO

Cechy:

• Otwartosc na nowe doswiadczenia i latwosc akceptacji zmian

• Innowacyjnosc i gotowosc podejmowaia ryzyka

• Rozbudowana otrzeba osiagniec

• Negowanie fatalizu i przekonania o mozliwosci zapanowania nad silami przyrody

• Orientacja na terazniejszosc i przyszlosc

• Aspiracje oswiatowe i zawodowe

• Dazenie do zdobydowania szerokich informacji

• Umiejetnosc kalkulownaia i przedwidywania

• Nastawienie liberalne i demokratyczne (bo lepszego nie ma :P)

TYPY OSOBOWOSCI - SAMOSTEROWNY I KONFORMISTYCDZNY

Typ samosterowny cechuje:

• Dzialania na podstawie wlasnego, indywidualnie wypracowanego osadu sytuacji

• Zwracanie uwagi zarówno na wewnetrzna dynamike zachowan, jak na ich obserwowane konskwencje

• Szerokie horyzonty myslowe

• Ufnosc wobec innych

• Wyznawanie standardow moralnych wedlug których nic nie zwalnia czlowieka od odpowiedzialnosci za wlasne zachowanie przed samym soba

Typ konformistyczny cechuje:

• Przestrzeganie nakazow zewnetrznego autorytetu

• Koncentracja na zewnetrznych efektach zachownaia z pominieciem jego wewnetrznej motywacyjno-emocjonalnej dynamiki

• Nietolerancyjnosc wobec nnonkonformizmu i odmennych zapatrywan

• Brak ufnosci wobec innych

• Wyznawanie strandardow moralnych akcentujacych mechaniczne pierwszenstwo wobec litery prawa

19. Socjalizacja

1.SOCJALIZACJA

fazy:

• pierwotna (dziecinstwo pod wplywem „znaczacych innych”); dziecko startuje jako organizm z wrodzonymi możliwościami rozwoju psychicznego i społecznego; osobowość kształtowana jest głównie przez uczetnictwo w grupie rodzinnej, r ówieśniczej, społecznościach lokalnych- w grupach pierwotnych, opartych na stosunkach „twarzą w twarz”

• wtorna- dokonuje sie w wieku dorosłym przez samą jednostkę i jej własne akty, ale pod wpływem tzw. „uogólnionego innego” na drodze interakcji; oddziaływanie ze strony innych podmiotów życia społecznego, postawa uogólnionego innego jest postawą całej wspólnoty

20. Metody i wzory działań społecznych

METODY DZIALANIA ORAZ KATEGORIE WZOROW DZIALAN SPOLECZNYCH wg Znanieckiego

Metoda pozytywnego naklaniania - polega na pobudzeniu dzialania czlowieka przez dopomzoenie mu w zorganizowaniu jego systemu srodkow dla osiagniecia pozadanego rezultatu.

Wzory dzialan pozytywnego naklaniania - np. zapraszanie lub zachecanie do wykonywania jakiegos czynu, wspolpracujace kierownictwo, kierownictwo lub przedownictwo wychowawcze, uczestniczace podporzadkowanie, cdelowe podporzadkowania, nasladowanie

Metoda negatywnego przymusu - polega na represi zachowan przez deozragnizacje systemu srodkow, którymi czlowiek dzialajacy dysponuje.

Wzory dzialna opozycji - np. obrona lub samoobrona, represja, bunt, rewolta, otwarty sprzeciw, opozycja miedzygrupowa, agresja, dzialania wrogie, egoistyczny kompromis

21. Instytucje społeczne i ich funkcje

INSTYTUCJE SPOŁECZNE - są zespołami urządzeń, w których wybrani członkowie grup otrzymują uprawnienia do wykonywania czynności określonych publicznie i interpersonalnie dla zaspokajania potrzeb jednostkowych i grupowych i dla regulowania zachowań innych członków grupy.

1. Znaczenia:

• grupa osób powołana do załatwienia doniosłych spraw szerszej zbiorowości

• zespół form organizacyjnych i czynności wykonywanych przez niektórych członków grupy w imieniu całości

• zespół urządzeń materialnych i środków działania

• role społeczne niektórych członków grupy szczególnie podniosłe dla niej

Funkcje:

• stwarzają mieszkańcom możliwości zaspokajania potrzeb

• regulują działania mieszkańców w ramach stosunków społecznych

• zapewniają ciągłość życia społecznego i kontynuację czynności publicznych

• dokonują integracji dążeń działania i stosunków jednostek i umacniają wewnętrzną spójność zbiorowości przez kierowanie działaniami ludzi, represje działań międzyspołecznych

22. Kontrola społeczne i jej elementy

KONTROLA SPOŁECZNA

1. rodzaje

- kontrola zewnętrzna

- kontrola wewnętrzna

2. elementy

- zwyczaje - zinstytucjonalizowanymi (chociaż niekoniecznie sformalizowanymi) wzorami zachowań w sytuacjach nieobojętnych dla grupy jako całości

- obyczaje - opierają się nie tylko na internalizacji wartości lecz także uruchamiają zewnętrzne mechanizmy represji wobec zachowań niepożądanych

- sankcje - są reakcją otoczenia społecznego na zachowanie się jednostki w sytuacji społecznie doniosłej w znaczeniu prawniczym i potocznym oznaczają reakcje typu negatywnego będące systemem kar

• rodzaje:

- negatywne (kary)

- pozytywne (nagrody)

- formalne (stosowane przez instytucje sformalizowane)

- nieformalne (reakcje opinii publicznych albo grup nieformalnych)

(ze względu na treść nacisku)

- etyczne - kwalifikujące zachowania na moralne i niemoralne

- satyryczne - będące systemem drwin, ośmieszeń i lekceważenia

- religijne - pojmowane jako nagrody i kary stosowane w wierzeniach religijnych za przestrzeganie lub naruszanie odpowiednich zakazów i nakazów

- prawne - system nagród i kar ujętych przepisami i regulaminami

• układy sankcji we współczesnych społeczeństwach:

- sankcje nieformalne negatywne

- formalne negatywne

- formalne pozytywne

- nieformalne pozytywne

23. Grupa społeczna i jej klasyfikacje

Grupa społeczna

Pary i dwójki - to najmniej liczna zbiorowość o najwyraźniej ograniczonej ilości członków, skupiającej dwie osoby różnej lub tej samej płci

Typy par:

1. pary połączone więzią stosunków seksualnych

2. pary połączone więzią pokrewieństwa

3. pary i dwójki przyjaciół

4. pary połączone stosunkiem przemocy

5. pary połączone stosunkiem wychowa

6. pary połączone stosunkiem zwierzchnictwa

7. pary połączone zależnościami przelotnymi

** Grupa społeczna (wg Sczepańskiego) - to pewna ilość osób (najmniej 3), powiązanych systemem stosunków uregulowanych przez instytucje, posiadających pewne wspólne wartości i oddzielonych od innych zbiorowości wyraźną zasadą odrębności.

Grupa społeczna (wg Sztompki) to zbiór jednostek, w którym wspólnota pewnych istotnych cech wyraża się w tożsamości zbiorowej i towarzyszą temu kontakty, interakcje i stosunki społeczne w jej obrębie częstsze i bardziej intensywne niż z osobami z zewnątrz

24. Władza grupowa i formy przywództwa

Władza grupowa - wyraża się w kontroli jednego człowieka nad innymi, polega na wymuszaniu zachowań uznanych za obowiązkowe lub pożądane z punktu widzenia grupy

S.Ossowski przez władzę rozumie „możność podejmowania i realizacji niezależnie od woli ludzi, w których decyzja w taki czy inny sposób dotyczy. Jest to przywilej panowania nad wolą innego człowieka, przewagą decyzji”

Władza wyznaczona osobowo - decyzje jednostki posiadającej władzę są skierowane do osób ze względu na pełnione role społeczne

Zakres streficzny władzy - oznacza, że decyzje dotyczą wszystkich tych, którzy swoją aktywnością wchodzą w zakres spraw objętych władzą

Techniki sprawowania władzy:

• magiczne lub religijne, odwołujące się do sił ponadludzkich

• przeświadczenie obywateli o kompetencji władzy i pełnionej kontroli nad nimi

• perswazja i przekonywanie za pomocą określonych argumentów

• wychowanie i wpajanie podporządkowanym zasad ideologii, w imię której sprawowana jest dana władza

• nadzieja nagrody za posłuszeństwo oraz zastraszenie i terror w przypadku nieposłuszeństwa

Badania stylów przywództwa grupowego

Autorytarny

- pojawienie się agresji do przywódcy i członków grupy

- uzależnienie od przywódcy

- brak jakiejkolwiek inicjatywy

- grupa działa tak długo, jak jej przywódca

- całkowity zanik różnic indywidualnych między członkami

Demokratyczny

- chęć współpracy, pomocy

- pogodna atmosfera

- nie wyzwala agresji

- nieobecność przywódcy nie sprawia zaniku działalności grupy

- indywidualne różnice między członkami

Anarchiczny

- dezorganizacja oraz aktywność nie prowadzą do żadnych rezultatów

- wzrost poziomu agresji

- pewne różnice indywidualne

25. Rodzina jako grupa i instytucja społeczna

Rodzina jako grupa społeczna

• bezpośrednie międzyludzkie kontakty społeczne „twarzą w twarz”

• stosunki międzyosobnicze bliskie, intymne, nasycone emocjami

• inerakcje i związek osobowości przeważają nad organizacją i związkiem ról społecznych (szczególnie w ostatnich czasach)

• należy do kategorii tzw. grup pierwotnych powstających przeważnie spontanicznie, z osobistych nieformalnych pobudek

Rodzina jako instytucja społeczna

• służy zaspokojeniu potrzeb społeczeństwa, określonych grup i kategorii społeczeństwa oraz jednostek

• obejmuje również zespół ustabilizowanych regulatorów aksjonormatywnych oddziałujących na zachowanie i świadomość członków zinstytucjonalizowanej grupy

• rodzina zaspokaja istotne potrzeby społeczne: potrzeby społeczeństwa globalnego, potrzeby innych grup społecznych (np. grup narodowych, klasowych), potrzeby jednostek ludzkich (gł. członków rodziny), potrzeby ekonomiczne, emocjonalne, seksualne, itp.

26. Funkcje rodziny

Funkcje rodziny (Tyszalska, Wachowiak, 1997)

• materialno-ekonomiczne - zaspokajanie potrzeb członków rodziny oraz społeczeństwa; 4 podfunkcje:

• produkcyjna

• zarobkowa

• gospodarcza

• usługowo-kompensacyjna

• opiekuńczo-zabezpieczająca - materialne i finansowe zabezpieczenie członków rodziny pozbawionych środków do życia albo fizycznie niesprawnych, wymagających opieki

• prokreacyjna - zaspokajanie rodzicielskich, emocjonalnych potrzeb współmałżonków oraz reprodukcyjnych potrzeb społeczeństwa

• seksualna - małżeństwo jest społecznie akceptowaną formą współżycia płciowego, od XX w. oddzielnie aktywności płciowej od spraw rozrodczości

• legalizacyjno-kontrolna - legalizacja zachowań oraz sprawowanie wzajemnej kontroli w celu zapobieżenia odstępstwom od norm i wzorów; występuje tu legalizacja prawna, obyczajowa, moralna i religijna

• stratyfikacyjna - wyznaczanie pozycji społecznych przez pochodzenie, udział w klasowej subkulturze i ideologii socjalizacji potomstwa, poprzez rodzinę wpływ kultury narodowej

• socjalizacyjna - wprowadzenie dziecka w świat kultury danego społeczeństwa, przygotowanie do samodzielnego pełnienia ról oraz interakcja osobowości małżonków, internalizacja systemu wartości, osobiste losy dziecka (aspekt prywatny socjalizacji)

• kulturalna - zapoznanie z kulturą danego społeczeństwa, upajanie odpowiednich norm i systemu wartości, przekazywanie dziedzictwa kulturowego, organizowanie i dostarczanie przeżyć estetycznych, inicjowanie i stymulowanie kontaktów z instytucjami kulturalnymi

• religijna - wychowanie potomstwa w duchu religijnym i egzekwowanie przez wszystkich członków rodziny norm, zasad i wartości, których nosicielem jest wyznawana religia

• rekreacyjno-towarzyska - wypoczynek i nawiązywanie kontaktów towarzyskich, rozładowywanie napięć psychicznych

• emocjonalno-ekspresyjna - zaspokajanie potrzeb emocjonalnych i potrzeb wyrażania swej osobowości, uzyskanie intymnego oddźwięku psychicznego, poczucie wspólnoty intelektualnej, zapewnienie poczucia oparcia i bezpieczeństwa

27. Typologia małżeństwa i rodziny

Typologia małżeństwa

Czynniki wyboru partnera:

• bliskość przestrzenna - kojarzenie małżeństwa tylko wśród znajomych i powinowatych

• wyobrażania o idealnym partnerze - rozwijanie przez młodych ludzi w okresie zbliżającego się wieku upoważniającego do zawarcia małżeństwa

• obraz własnych rodziców - chęć znalezienia partnera, który odpowiadałby temu obrazowi, cechy osobowości i dążności osobotwórcze - które wyznaczają dążenie do ukształtowania własnego samodzielnego życia

• dążenie do homogamii (szukanie partnera o podobnych cechach psychicznych lub społecznych) lub do heterogamii (szukanie partnera o zupełnie odmiennych cechach psychicznych czy społecznych)

Typologia małżeństwa z uwagi na liczbę partnerów:

• monogamiczne - składają się z dwojga partnerów (trały związek jednego mężczyzny z jedną kobietą)

• poligamiczne - składające się z więcej niż dwojga partnerów, poligamia - małżeństwo jednego mężczyzny z więcej niż jedną kobietą

• poliandria - jedna kobieta + wielu mężczyzn

Typologia małżeństwa z uwagi na zakres wyboru małżonka

• małżeństwo endogamiczne - zawarte w obrębie tej samej grupy społecznej

• małżeństwo egzogamiczne - partnerzy pochodzą z różnych grup społecznych

Typologia małżeństwa z uwagi na hierarchię prestiżu i wewnątrzrodzinnej władzy

• matriarchalne - władza należy do matki i żony

• patriarchalne - władzę sprawuje ojciec i mąż

• agalitarne - podział władzy i obowiązków między mężem i żoną jest względnie równy

Typologia małżeństwa z uwagi na miejsce zamieszkania po ślubie

• patrylokalne - w domu męża

• matrylokalne - w domu żony

• neolokalne - we własnym mieszkaniu

Typologia rodziny z uwagi na formy organizacyjne

• rodzina małżeńska (nuklearna) - składa się z męża i żony oraz dzieci, typ rodziny dwupokoleniowej

• rodzina poligamiczna - składa się z kilku związków małżeńskich (najczęściej jednego mężczyzny z wieloma kobietami) połączonych w jedną zbiorowość rodzinną

• rodzina poszerzona-wielopokoleniowa (duża) - pod jednym dachem zamieszkuje kilka rodzin nuklearnyhc uznających patriarchalną wladzę ojca rodziny

• zmodyfikowana rodizna poszerzona - która stanowi jakby związzek rodzin nuklearnych będących w sferze częściowych zależności od siebie

Typologia rodziny z uwagi na źródła utrzymania

• rodzina chłopska - dla której źródło utrzymania stanowi dochód uzyskany z fizycznej pracy członków rodziny

• rodzina robotnicza - źródło utrzymania to dochód uzyskany z fizycnej pracy najemnej członków rodziny

• rodzina inteligencka - którą różni od rodziny robotniczej charakter pracy zawodowej (praca umysłowa)

28. Pojęcie narodu

Naród

1. Kłosowski - „naród jest wspólnotą kultury, a jego więź nosi charakter emocjonalny”

• emocje odróżniają stosunek do narodu od stosunku od społeczeństwa, którego więź ma cechy instrumentalne, praktyczne, rzeczowe

• bywają społęczeństwa wielonarodowe, niejednolite pod względem narodowej kultury

• bywają narody podzielone pomiędzy różne społeczeństwa i(1?) państwa

• naród ma dluga historie, jest wiec zjawiskiem zmiennym, a jego źródła sięgają daleko w przeszłość (rodzina i ród, klan, plemię, lud)

29. Koncepcje wyodrębniania się narodów

Konceprcje wyodrębniania się narodu

• konceprcja naturalistyczna - naród jako twór społeczny ukierunkownay właściwościami środowiska geograficznego w którym pewna grupa rasowa przez wieki zamieszkiwała, przekazując swe właściwości psychofizycne następującym po sobie generacjom (koncepcja odrzucona)

• koncepcja politologiczna - naród to wspólnota polityczna, gdzie państwo dąży do ukształtowania w swych ramach narodu, dążąć do integrtcji grup plemiennych czy etnicznych pod względem jednorodnego systemu wierzeń, obyczajów, wspólnych tradycji, a przede wszystkim jednoczy je gospodarczo (amerykański pogląd)

• koncepcja kulturowa - upatruje w kształtowaniu się w toku rozwoju historycznego społeczności, które tworzą własną kulturę w których członkowie narodu uczestniczą w tej kulturze narodowej, obejmujący język, obyczaje, sztukę, naukę, działalność gospodarczą, tradycje i inne dziedziny aktywności

30. Charakterystyka nowoczesnego narodu

Powstanie nowoczesnego narodu

Przez pojecie „nowoczesny naród” rozumie się taki stna i stopień rozwoju społeczności narodowej, w którym:

• wszystkie sfery, warstwy czy klasy spoleczne, nawet najniższe warstwy społeczeństwa, charakteryzują się poczuciem przynależności i tożsamości narodowej

• podstawowe zręby kultury narodowej z różnych dziedzin (obyczajów, kultury, literatury, sztuki, nauki) zostająupowszechnione w szerokich masach ludzi

• dany naród posiada własną organizację państwową lub też w drodze walki narodowowyzwoleńczej dąży do uzyskania niepodleglego państwa

Do kształtowania się nowoczesnych narodów w Europie doprowadziły takie proccesy jak przemiany polityczne, przemiany społeczne i rozwój masowych środków przekazu kultury.

31. Typy zbiorowości społecznej wg Tonniesa

2 TYPY ZBIOROWOSCI SPOLECZNEJ (TONNIES) (W-wspolnota, S- stowarzyszenie)

• wiezy laczace ludzi: W pokrewienstwo, braterstwo sasiedztwo; S umowy, wymiana dobr materialnych wyrachowaie

• we wzajemnych stosunkach ludzie uczestnicza jako: W osobowosci; S role spoleczne

• srodki kontroli W zwyzcaj, tradycje; S prawo sfromalizowane

• ludzie kieruja się : W wiara; S względem na opinie publiczna

• podstawa gospodarcza W wlasnosc zbiorowa; S pieniadz, wlasnosc prywatna

32. Naród a społeczeństwo

NARÓD A SPOŁECZEŃSTWO

• N ma wszystkie cechy S; S nie a wszystkich cech N

• Z N wiążą się uczucia: S nie budzi emocji

• N jest wartością autoteliczną: S ma wartość instrumentalną jako forma organizacji życia zbiorowego w obrębie jakiegoś terytorium

• Członkowie jednago N wchodzą w skład różnych S; S sa najzcęściej złożone z członków różnych N

• N jest postrzegany jako jednorodna całość, jako wspólnota, której wszyscy członkowie sa „braćmi”, bezwzględu na zamieszkanie i zajęcie; S jest wielorako zróżnicowaną i często rozdzierana konfliktami całością

33. Typologia społeczna przydatna w analizach socjologicznych wg B. Szackiej

TYPOLOGIA SPOŁECZEŃSTW PRZYDATNA W ANALIZACH SOCJOLOGICZNYCH (B.Szacka, 2003)

Charakterystyzcne cechy społeczeństw tradycyjnych:

• oparte na rolnictwie, gospodarka naturalna

• jednostkami produkcyjnymi samowystarczalne gospodarstwa domowe

• słaba wymiana towarowa i rynek

• brak dążności do zysków oaz mała rola pieniądza w stosunkach społecznych i określeniu miejsca człwoeika w społeczeństwie

• przekaz informacji słównie droga ustną

• społeczność wiejska mało ruhliwa, zamknięta, zasiedziała

• duż pozucie odrębności społeczności poszzegółnych mieszkańców wsi

• głowne części składowe społeczności wiejskiej- rodziny i sąsiedztwo

• zachowawczość i orientacja przeszłościowa

• silna, nieformalna kontrola społeczna zapewniająca przestrzeganie wzorów zachowań

charakterystyczne cechy społeczeństwa przemysłowego

• gospodarka rynkowa oraz masowe wytwarzanie dóbr materialnych

• jednostki produkcyjne wyspecjalizowane- podział pracy

• dążenie do zysku jako motywacja działań gospodarczych

• pieinądz jako wyznacznik miejsca człowieka w społeczeństwie

• rozw przemysłu towarzyszy rozwójmiast

• zwiększenie ruchliwości przestrzennej i społecznej

• nowe zbiorowości społeczne nie oparte na więzach krwi i sąsiedztwie

• umocnienie i rozrost władzy centralnej państwa, zwiekszenie kontroli formalnej: policji, sądów, więzień

• upowszechinenie umiejętności pisania i czytania , wzrost roli wykształcenia

• pojawienie się środków masowego prekazu

• jednostka zyskuje wartość autonoomiczną i dąży do osiągnięć osobistych

charakterystyczne cecy spoleczeństwa poprzemyslowego

• przesnięcie aktywności gospodarczej ze sfery produkcji do sfery usług

• proces pracy polegający bardizej na relacjach z ludźmi niż na przetwarzaniu surowców

• jako spoleczeństwo informacyjne - produkcja towarów i uslug w znacznej mierze zależy od przekazywania informacji

konsekwencje społeczeństwa informacyjnego:

• zmiana układu zawodowego, płynność rynbku pracyu zagrażająca stabilizacji zatrudnienia i wymagająca stałej elastyczności.

• Zamiana elacji między miejscem pracy i domem

• Umożliwia rozwój demokracji, a także niedemorkratycznej władzy korporacji międzynarodowych

• Intensyfikuje się proces globalizacji, wpływający na przemiany społeczne )kładzie kres izolacji poszczególnych spoleczeństw i powoduje nasilenie się zewnętrznych wpływów na wszystkie obszary ich życia

34. Klasy i warstwy społeczne w perspektywie stratyfikacyjnej i strukturalnej

STRATYFIKACJA SPOŁECZNA

Stratyfikacja społeczna to zróżnicowanie społeczeńśtwa jako całości pod względem dochodu, wykszałcenia, zawodu, pozycji społecznej, prestiżu (Dyoniziak i in. 1997)

Ujęcia współczesne klasy spolecznej

rozumienie klasy w perspektywie stratyfikacyjnej

• klasy rozumiane są jako poziomy zróżnicowania społęcznego w płaszczyźnie ekonomicznej

• tak rozumiane klasy są rodzajem warstw i jako takie są częścią układy stratyfikacyjnego spoleczeństwa

rozumienie klasy w perspektywie strukturalnej

• klasy rozumiane jako części spoleczeństwa postrzeganego w postaci strukturalnie powiązanej całościbyly podstawowymi elementami określającymi kształt struktury społecznej

• klasy wyróżniane są nie tylko na podsytawie marksowskiego stounku do środków produkcji, ale także wg dodatkowych kryteriów, takich jak kontrola sprawowana nad pracą oraz podział pracy na fizyczną i umysłową

wg badań na reprezentatywnej grupie Polaków (za Dyoniziak, 1997) w Polsce występują klasy - 70% badanych

• wymiernianie klasy: głównie ronbotników, chłopów oraz inteligencj - 38,5%

• rzemieślnicy i wolne zawody wymieniane jako osobne zbiorowości społeczne

• klasa jest tu kategorią analityczną

• nawiązanie do koncepcji klas Marksa, w której klasy

Warstwa społeczna

Warstwa w ujęciu stratyfikacyjnym

Jako kategoria empiryczna

• Jest wyróżniana na podstawie kryteriów mierzalnch (wysokośc dochodów mierzona ilością zarabianych pieniedzy, wyskztałcenie mierzone liczną lat na uki i prestiż zawodu)

Jako ogólna kategoria teoretyczna

• jest jednym z poziomów stratyfikacji rozumianej jako układ grup tworzących hier ze względu na zakres władzy, prestiżu i bogactw ich członów

• członkowie

---