Powstanie i ewolucja bankowości

Początki bankowości to okres kilka wieków przed naszą erą, kiedy to kapłani wypożyczali złoto i srebro zgromadzone w świątyniach. Prawdziwymi protoplastami nowoczesnej bankowości byli jednak średniowieczni złotnicy i handlarze pieniędzmi (wekslarze), wymieniający monety miejscowe na zagraniczne bądź na odwrót. Wówczas też pojawiło się pierwsze pojęcie banku. Do zadań pierwszych banków, które pojawiły się u schyłku feudalizmu należało: pośrednictwo w płatnościach, wyrównywanie należności i zobowiązań między kupcami poprzez przenoszenie depozytów z konta na konto. Od XVII w. banki handlowe na coraz większą skalę podejmują działalność kredytową. Banki gromadziły oszczędności i nadwyżki pieniężne, udzielały pożyczek, prowadziły działalność rozliczeniową. Banki udzielały kredytów z własnych środków jednocześnie prowadząc działalność rozliczeniową na zasadzie tzw. koła żyrowego, a mianowicie rozliczały tylko tych partnerów, którzy mieli konto w danym banku (mieli złożony tam depozyt szlachetnego kruszcu). Postęp w działalności banków zaczął się objawiać tym, że banki zaczęły wystawiać weksle na depozyty szlachetnego kruszcu, opiewające na wielkość danego kruszcu i gwarantując, że ten kto kruszec złożył może go odebrać. Ponieważ banki cieszyły się pewną renomą i zaufaniem, to te weksle bankiera zaczęły krążyć jako prawdziwy pieniądz. Weksel gwarantował w każdej chwili wypłatę złota zdeponowanego w danym banku. Banki szybko zauważały, że wymagalna jest zaledwie część kruszcu zdeponowanego w skarbcu, tak więc zaczęły wystawiać weksle na większą wartość, co było sprawą ryzykowną, gdyż jeżeli banki udzieliły zbyt dużych kredytów, których później nie mogli ściągnąć mogło i doprowadzało to do upadłości banku. Wówczas nie obchodziło się bez interwencji władcy, który de facto ustanawiał jeden bank, który mógł emitować banknoty, to były początki dzisiejszego dwupoziomowego systemu bankowego.

Pośrednictwo finansowe

Pośrednictwo finansowe polega na przepływie nadwyżek pieniężnych od ostatecznych pożyczkodawców do ostatecznych pożyczkobiorców, za pośrednictwem tzw. instytucji pośredniczących. W roli zarówno ostatecznych pożyczkodawców, jak i ostatecznych pożyczkobiorców mogą być: gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa i inne instytucje (w tym państwo). Środki pieniężne przepływają za pośrednictwem tzw. instytucji pośredniczących, do których zaliczamy: banki komercyjne, kasy oszczędnościowo - kredytowe, fundusze powiernicze, fundusze kapitałowe, towarzystwa ubezpieczeniowe, towarzystwa emerytalne, itd. Pośrednictwo finansowe pełni następujące funkcje: umożliwia transformację w czasie środków pieniężnych, przekształca małe kwoty w duże sumy, służy do rozpraszania ryzyka, umożliwia wykorzystać kompetencje pośredników do lokowania środków w różne przedsięwzięcia, oraz służy podtrzymaniu bezpiecznego obrotu finansowego.

Dwupoziomowy system bankowy.

Dwupoziomowość systemu bankowego jest jego cechą, wynikającą z fundamentalnych zasad współczesnej gospodarki pieniężno - rynkowej. W systemie tym poziom pierwszy stanowi bank centralny, natomiast poziom drugi - ogół banków komercyjnych, niezależnie od rodzaju działalności, przedmiotu działalności, charakteru rynku, formy własności, formy prawnej, formy organizacyjnej i obszaru działalności.

Bank centralny i banki komercyjne w dwupoziomowym systemie bankowym:

	Cele	Przedmiot i obszar działania	Narzędzia i metody	Stosunek do regulacji bankowych
BANK CENTRALNY	działanie na rzecz stabilności cen i pieniądza stabilność cen jest pojęciem węższym, a stabilność pieniądza pojęciem szerszym, gdyż oznacza jeszcze płynność rozliczeń oraz bezpieczeństwo systemu pieniężnego	przedmiot działania - cała gospodarka narodowa obszar działania - terytorium kraju. Na to całe terytorium rozciąga się ruizdykcja banku centralnego.	administracyjne - jest uprawniony do wydawania aktów prawnych działa w sposób ekonomiczno - adresowy np. odnosi stosowne działania do pewnej grupy klientów rynkowe	emitent regulacji bankowych
	Cele	Przedmiot i obszar działania	Narzędzia i metody	Stosunek do regulacji bankowych
BANKI KOMRECYJNE	maksymalizowanie zysku oraz wartości akcji tego banku - czyli maksymalizacja wartości rynkowej banku	przedmiot - banki specjalistyczne, branżowe obszar - banki globalne, międzynarodowe, krajowe, lokalne	rynkowe	przedmiot regulacji bankowych

Bank jako instytucja publicznego zaufania.

Bank musi być instytucją publicznego zaufania. Z tego też powodu powstało wiele przepisów regulujących działalność banków. Istotną cechą współczesnych stosunków między baniem centralnym a bankami komercyjnymi jest zwiększający się zakres i rola regulacji ostrożnościowych oraz intensywności nadzoru bankowego

Generalnie biorąc banki komercyjne są zobowiązane do przestrzegania określonych reguł i norm, które mają zapewnić:

• utrzymanie przez bank niezbędnego minimum wypłacalności i płynności finansowej,

• zrównoważenie w postaci rezerwy celowej ryzyka związanego ze złymi kredytami,

• utrzymanie w określonych granicach koncentracji kredytów,

• utrzymanie w określonych granicach ryzyka walutowego,

• utrzymanie w określonych granicach ryzyka związanego z kształtowaniem się kursów papierów wartościowych,

• utrzymanie niezbędnych rezerw oraz kapitału zapasowego dla pokrycia nieprzewidywalnych strat.

Również szczególnymi przepisami obwarowane jest licencjonowanie działalności banku. Polskie prawo bankowe szczegółowo reguluje warunki, które muszą być spełnione aby bank mógł rozpocząć działalność. Do najważniejszych regulacji należą:

• potrzebne są minimum 3 osoby prawne lub 3 osoby fizyczne jako założyciele banku

• kapitał założycielski musi wynosić min. 5 000 000 EURO (ok. 20 000 000zł) przy założeniu, że te pieniądze nie mogą pochodzić z pożyczki

• tylko część udziału założycielskiego może być wniesiona w postaci aportu rzeczowego, którego wartość nie może przekraczać 30% - 40% całego kapitału

• posiadanie odpowiednich pomieszczeń i urządzeń służących do przechowywania i ochrony wartości,

• założenie banku wymaga również zaangażowanie odpowiedniej kadry, oraz przygotowanie trzyletniego planu działalności banku

Cele i rodzaje działalności banku

Bank komercyjny funkcjonuje jak przedsiębiorstwo, jago funkcją celu jest maksymalizowanie zysku (czyli wartości akcji banku). Bank komercyjny ma przynosić akcjonariuszom banku dochody podobne, lub wyższe jak w innych dziedzinach gospodarki.

Podstawowe funkcje banku to:

• maksymalizacja zysku

• zapewnienie wysokiego poziomu bezpieczeństwa finansowego

• zapewnienie perspektywy rozwojowej banku

• wysoki poziom zarządzania

• wizerunek banku w oczach społeczeństwa

Podstawowe rodzaje działalności banku to:

• operacje i usługi tradycyjne:

• usługi rachunku bankowego,

• prowadzenie rozliczeń pieniężnych (transfer płatności),

• operacje wymiany walut,

• usługi sejfowe,

• udzielanie gwarancji i poręczeń,

• nowoczesne operacje i usługi bankowe:

• usługi brokerskie,

• usługi maklerskie,

• usługi emisyjne( emisja akcji na zlecenie),

• usług w dziedzinie fuzji i przejęć,

• emitowanie derywatów, czyli pochodnych instrumentów finansowych np.: opcji, instrumentów typu futures,

• zarządzanie na zlecenie portfelem inwestycyjnym klientów,

doradztwo finansowe

Geneza i fazy rozwoju bankowości centralnej w świecie.

Geneza banku centralnego wiąże się ściśle z pojawieniem się banknotu. Na przełomie VII i VIII w. w celu ułatwienia handlu zaczyna się kształtować praktyka stosowania kwitów depozytowych - wystawianych przez banki handlowe w zamian za zdeponowany kruszec bądź monety - do regulowania płatności między kupcami. Kiedy zaczęły mnożyć się przypadki niewypłacalności banków i bankructwa, spadało zaufanie do banków, następowały zakłócenia wymiany handlowej w całej gospodarce. Coraz powszechniej domagano się zapewnienia ładu w systemie pieniężnym, bezpieczeństwa i stabilności. Reformę systemu bankowego zaczęto od ograniczenia swobody emisji w stosunku do ogółu banknotów, bądź w postaci ustalenia górnego pułapu emisji, bądź przez nałożenie na banki obowiązku przestrzegania określonej realizacji między wielkością emisji a wartością zdeponowanych kruszców i monet. W toku dalszej ewolucji zmniejszono liczbę banków prywatnych uprawnionych do emitowania banknotów. W końcu prawo emisji stało się domeną tylko jednego banku. Pierwszym historycznie bankiem emisyjnym był Bank Szwecji (Sveriges Riksbank) utworzony w 1668 r. Następnie powstają dwa kolejne banki w 1694 r. Bank Anglii, i w 1800 r. Bank Francji, który otrzymuje wyłączny przywilej emisji w 1803 r. W pierwszym trzydziestoleciu miała miejsce prawdziwa inwazja bankowości w Europie, która zaczęła się od powstania Banku Amsterdamskiego w 1814 r. Później powstają banki emisyjne w następujących państwach: Austria i Norwegia (1817), Dania (1818), Polska (1828), Belgia (1850), Hiszpania (1856), Rosja (1860), Niemcy (1875) i Japonia (1882).

Tak więc na przełomie XIX i XX wieku we wszystkich czołowych państwach europejskich działały banki emisyjne. Charakteryzowały się one wspólnymi cechami, a mianowicie: posiadaniem wyłącznego prawa emisji banknotów na obszarze właściwych państw, podporządkowaniem emisji pieniądza regułom systemu waluty złotej, jako podstawy pełnej wymienialności banknotów na pieniądz pełnowartościowy, czyli złoto lub srebro; wypełnianiem roli bankiera rządu, wypełnianiem funkcji kredytodawcy ostatniej instancji wobec banków komercyjnych. W procesie formowania się bankowości centralnej na kanwie banku emisyjnego ważnym wydarzeniem było utworzenie w 1913 r. banku centralnego Stanów Zjednoczonych, czyli Systemu Rezerwy Federalnej. Decyzję o utworzeniu banków centralnych we wszystkich państwach, które do tej pory nie miały takiej instytucji podjęto podczas Konferencji Finansowej w Genui w 1922 r.

Funkcje współczesnego banku centralnego

1. kształtowanie i realizacja polityki pieniężnej

2. współdziałanie z rządem w kształtowaniu polityki kursowej, oraz zarządzanie rezerwami polityki dewizowymi kraju

3. emisja banknotów i monet, oraz regulowanie obiegu pieniądza gotówkowego

4. kształtowanie form i zasad rozliczeń pieniężnych w gospodarce

5. tworzenie warunków bezpieczeństwa i płynności systemu bankowego i rozrachunków międzybankowych

6. wykonywanie przez bank centralny roli kredytodawcy ostatniej instancji

7. kształtowanie przez bank centralny warunków rozważnego gospodarowania środkami powierzonymi, depozytami i oddziaływanie w ten sposób na bezpieczeństwo finansowe i stabilność systemu bankowego

8. udzielanie licencji oraz sprawowanie nadzoru nad działalnością banków komercyjnych

9. wykonywanie usług bankowych na rzecz rządu i jego agend

Płaszczyzny oddziaływania banku centralnego na banki komercyjne

1. w ramach realizacji polityki pieniężnej

2. występowanie banku centralnego jako banku ostatniego kredytodawcy w stosunku do banków komercyjnych

3. kształtowanie warunków bezpieczeństwa finansowego obrotu pieniężnego, a także operacji bankowych i depozytów - temu służą tzw. regulacje bankowe banku centralnego

Globalizacja gospodarki i umiędzynarodowienie bankowości centralnej.

Po drugiej wojnie światowej silnie zaznaczyła się tendencja do profilowania funkcji, metod i narzędzi działania banków centralnych w różnych państwach w sposób zbliżony do ogólnego wzorca. Wiązało się to z procesem umiędzynarodowienia bankowości w ogóle, a bankowości centralnej w szczególności, będącego rezultatem wprowadzenia nowego systemu pieniężnego w świecie zachodnim, którego zasady zostały ustalone w 1944 r. w Bretton Woods, a których głównym powiernikiem był Międzynarodowy Fundusz Walutowy. Wiązało się to jednak głównie z procesem globalizacji i instrumentalizacji finansów, w tym zwłaszcza bankowości.

Podział świata na dwa systemy, kapitalistyczny i socjalistyczny, jaki dokonał się na międzynarodową skale po drugiej wojnie światowej miał również swoje konsekwencje w dziedzinie bankowości w tym - bankowości centralnej. System gospodarki socjalistycznej, według modelu radzieckiego, odrzucał koncepcję banku centralnego ukształtowaną w trakcie kilkusetletniego rozwoju, jako nie przystającego do reguł gospodarki centralnie zarządzanej. Wprowadzone zmiany wiązały się z unicestwieniem podmiotowej roli banku centralnego i sprowadzeniem tej instytucji do roli swego rodzaju megabanku, realizującego w układzie monopolistycznym wszystkie funkcje, a mianowicie emisyjną, rozliczeniową, kredytową, depozytwą, dewizową, kontrolną itp., wg planu centralnego, określanego przez rząd. Odrzucone zostały także klasyczne narzędzia, którymi posługuje się bank centralny, a na ich miejsce wprowadzono takie instrumenty, jak odgórny plan kredytowy, dyrektywa finansowa, itp.

Transformacja ustrojowa zapoczątkowana na przełomie lat osiemdziesiątych w państwach socjalistycznych, której istota polegała na przywróceniu dominującej roli prywatnej własności środków produkcji oraz zasad gospodarki rynkowej i wiodącej roli pieniądza, wiązała się z przywróceniem bankowości centralnej charakterystycznej dla państw kapitalistycznych. W ten sposób transformacja spowodowała “renesans” bankowości centralnej w tej części świata.

Na wielką uwagę zasługują zwłaszcza zjawiska i tendencje, jakie w ostatnim trzydziestoleciu nastąpiły w sferze bankowości centralnej w państwach Europy Zachodniej. W procesie europejskiej integracji ekonomicznej coraz większą rolę odgrywają zagadnienia finansowe i monetarne. Znajduje to instytucjonalny wyraz w zacieśnianiu się współpracy między bankami centralnymi państw Unii Monetarnej, w pełnym upodobnianiu się ich celów i funkcji oraz stosowanych narzędzi i metod działania. Kulminacją tego procesu było utworzenie z dniem 1 stycznia 1999 r. Europejskiej Unii Ekonomicznej i Monetarnej oraz Europejskiego Systemu Banków Centralnych.

Kształtowanie polityki pieniężnej

Dla kształtowania polityki pieniężnej, której istotą jest stabilność cen punktem wyjścia jest równanie Fischera:
.

M - ilość pieniądza w obiegu

V - szybkość obiegu jednostki pieniężnej

P - poziom cen dóbr i usług

T - wolumen towarów i usług

Bank centralny realizując politykę pieniężną stosuje następujące narzędzia:

• stosowanie stopy rezerw obowiązkowych

• wyznaczanie tzw. pułapów kredytowych

• nakładanie na banki obowiązku blokowania środków w określonej relacji do przyrostu kredytów

• refinansowanie działalności banków (kredyt refinansowy w rachunku otwartym, kredyt redyskontowy)

• udzielanie bankom komercyjnym krótkoterminowego kredytu lobmardowego

• stosowanie operacji otwartego rynku (tzw. operacje repo i revers repo)

Cele polityki pieniężnej

Alternatywne cele	Cele finalne	Cele pośrednie	Cele operacyjne
koncepcja monetarystyczna główna koncepcja obowiązująca obecnie	stabilność cen	kształtowanie podaży pieniądza (M^S) na rynku agregatów monetarnych	kształtowanie bazy monetarnej - wielkości pieniądza gotówkowego + stany środków banków komercyjnych na rachunkach w banku centralnym
koncepcja keynsowska obowiązuje np. w USA	wzrost gospodarczy i pełne zatrudnienie	kształtowanie długofalowej stopy procentowej zapewniającej jak najpełniejsze wykorzystanie zasobów (kapitału, pracy)	oddziaływanie banku centralnego na krótkoterminową stopę procentową
Koncepcja stabilności zewnętrznej stosowana jest najczęściej przez małe państwa, których główną rolę odgrywa handel zagraniczny np.: kraje Beneluxu	stabilność kursu walutowego wobec wybranej waluty (z reguły jest to waluta kraju z którym najsilniej rozwinięte są stosunki gospodarcze)	stosowanie bilansu płatniczego obejmującego całość zobowiązań i należności płatniczych za granicą	interwencje banku centralnego na rynku walutowym dla równoważenia bilansu płatniczego
A2 Koncepcja bezpośredniego celu inflacyjnego (powiązana ze strategią A)	osiągnięcie określonej wielkości wskaźnika inflacji, czy wskaźnika cen na ogół minimalnego - ceny powinny mieścić się w przedziale <1,5;2> rocznego wzrostu	---	---

Działalność kredytowa banku

Działalność kredytowa banku centralnego:

kredyt refinansowy w rachunku otwartym (obecnie już prawie niestosowany)

kredyt redyskontowy, który polega na redyskoncie weksli przedstawionych przez banki komercyjne bankowi centralnemu

kredyt krótkoterminowy (lombardowy)

polega na udzielaniu bankom komercyjny przez bank centralny kredytu pod zastaw pewnych papierów wartościowych (tzw. pierwszorzędnych papierów wartościowych

Działalność kredytowa banków komercyjnych:

Kredyty złotowe i dewizowe. Kredytami dewizowymi nazywamy kredyty nominowane w dewizach, najczęściej są one wypłacane przez bank i spłacane przez klienta w złotych po kursie z dnia wypłaty i spłaty. Część kredytów dewizowych jest wypłacana w dewizach, są to głównie kredyty na import towarów i usług z zagranicy.

Kredyty krótkoterminowe - udzielane na okres krótszy od jednego roku,

Kredyty długoterminowe - udzielane na okres dłuższy niż jeden rok

Kredyty gotówkowe - wypłacane w gotówce

Kredyty bezgotówkowe - dominują zazwyczaj przy kredycie gospodarczym. Zazwyczaj bank nie wypłaca gotówki klientowi, a reguluje należność za przesłane faktury. Najczęściej kredytobiorca przesyła do banku kopie faktur, a bank bada, czy wydatki zostały dokonane zgodnie z założonym przedmiotem kredytowania i bezzwłocznie wypłaca pieniądze dostawcy. Przy kredytach samochodowych i innych kredytach ratalnych także klient nie otrzymuje gotówki do ręki, należność za otrzymany towar jest przez bank przelewana na konto sprzedawcy. Formę gotówkową mogą przyjmować drobne kredyty dla ludności (np.: Kredyt pod choinkę BKO BP)

Kredyty komercyjne - to takie kredyty, których koszt dla klienta wynika z rachunku ekonomicznego przeprowadzonego przez bank

Kredyty preferencyjne - są to kredyty udzielana klientowi na warunkach korzystniejszych niż wynikające z rachunku ekonomicznego

Kredyty gospodarcze - należą do nich: kredyt w rachunku bieżącym, kredyty obrotowe i kredyty inwestycyjne:

• Kredyty w rachunku bieżącym: polegają w istocie na przyznaniu klientowi prawa do utrzymywania ujemnego salda rachunku bieżącego do określonej wysokości i w określonym czasie,

• Kredyty obrotowe - służą do zaspokojenia potrzeb przedsiębiorstwa w zakresie środków obrotowych, a przede wszystkim umożliwiają zakupy surowców i towarów,

• Kredyty inwestycyjne - większość z nich jest udzielana w Polsce na okres względnie krótki (np.: jednego roku), ale coraz częstsze są kredyty wieloletnie, a spotyka się nawet kredyty udzielane na ponad siedem lat. Są to kredyty służące finansowaniu wydatków związanych z rzeczowymi środkami trwałymi

Kredyty dla ludności

Kredyty budowalano-mieszkaniowe: kredyty budowlane przeznaczone na pokrycie kosztów budowy budynku, oraz mieszkaniowe - na zakup mieszkania. Przy kredytach budowlanych podstawowym zabezpieczeniem jest hipoteka na nieruchomości, czyli gruncie, na którym budowany jest dom, wraz z budowanym budynkiem. Zwykle kredyt jest udzielany po zbudowaniu fundamentów, wartość zabezpieczenia rośnie z czasem, w miarę postępu budowy. Istnieje ciągły problem z zabezpieczaniem kredytów mieszkaniowych. Większość osób, które chciałby kupić mieszkanie, nie ma odpowiednich zabezpieczeń (używany samochód, sprzęt AGD razem wzięte są zbyt mało wartościowe).

Działalność Banku Komercyjnego na rynku pieniężnym

Rynek pieniężny w naszym kraju składa się z trzech powiązanych segmentów. Są to następujące rynki:

• depozytów międzybankowych,

Systematycznie rozwija się rynek depozytów międzybankowych. Na rynku międzybankowym obowiązują stopy procentowe: WIBOR i WIBID. Banki cieszące się wiarygodnością mogą bez problemu pozyskać lub ulokować środki pieniężne.

• krótkoterminowych lokat i kredytów bankowych,

Aktualnie funkcjonują liczne nowe instrumenty i formy działania /lokaty o zróżnicowanej konstrukcji, home-banking, tzw. butiki bankowe, leasing, factoring itd./

• Krótkoterminowych papierów wartościowych, które z kolei można podzielić na: bony skarbowe, bony pieniężne NBP, bankowe papiery wartościowe, papiery wartościowe emitowane przez przedsiębiorstwa nie będące bankami lub przez władze samorządowe.

Banki komercyjne mogą działać we wszystkich wyżej wymienionych obszarach.

Bankowe metody badania zdolności kredytowej.

Zdolnością kredytową nazywamy zdolność kredytobiorcy do spłat rat kapitałowych i odsetkowych w każdym z przypadających na nie terminów.

Bank udzielając kredytu musi mieć pewność, że przedsiębiorstwo występujące o kredyt posiada zdolność kredytową oraz, że w okresie korzystania z kredytu zdolności tej nie utraci.

Złożona przez klienta dokumentacja kredytowa jest szczegółowo badana przez inspektora kredytowego. Dokumenty są weryfikowane, inspektor sprawdza czy stan dokumentów nie wskazuje na dokonanie w nich zmian, czy zgadzają się sumy, czy forma dokumentów jest właściwa. Po sprawdzeniu dokumentacji inspektor kredytowy przeprowadza wizytację przedsiębiorstwa biorącego kredyt i ocenę zabezpieczeń zwaną inspekcją kredytową. Podczas inspekcji dokonywane są oględziny siedziby podmiotu gospodarczego, inspektor zapoznaje się z procesem produkcyjnym, lustruje stan środków trwałych, przegląda prowadzona dokumentację i ewidencję księgową. Dobrze przeprowadzona inspekcja zmniejsza ryzyko kredytowe. Następnym etapem jest analiza wskażnikowa i credit - scoring. Instrukcja kredytowa zawiera wykaz podstawowych wskaźników, które należy wyliczyć przy przyznawanie kredytu. Są to przede wszystkim: wskaźniki płynności, zadłużenia, sprawności i rentowności. wnioski z inspekcji kredytowej, z analizy wskaźnikowej i credit - scoringu są uzupełniane przez inspektora kredytowego notatką, w której wyraża on własny pogląd na temat kredytu. Cała zebrana dokumentacja przekazywana jest na Komitet Kredytowy /w skład wchodzą merytoryczni pracownicy pionu kredytowego/, który w głosowaniu przyjmuje uchwałę w sprawie oceny zasadności przyznania kredytu.

Działalność Banku na rynku kapitałowym.

Rynek kapitałowy obejmuje obrót instrumentami finansowymi o co najmniej rocznym okresie trwania, w tym również udziałowymi papierami wartościowymi o nie określonym z góry czasie ważności. Podstawowe instrumenty rynku kapitałowego to papiery wartościowe: akcje, obligacje średnio- i długoterminowe, a także średnio i długoterminowe kredyty oraz pożyczki.

Rynek średnioterminowych kredytów i lokat bankowych /do 5 lat/ rozwija się systematycznie . Małą rolę na polskim rynku kapitałowym odgrywają kredyty i lokaty długoterminowe. Długoterminowe kredyty inwestycyjne przyznawane są tylko najlepszym klientom banków. Obecnie postępuje proces sekurytyzacji , czyli wypierania typowych lokat lub kredytów przez papiery wartościowe, a zwłaszcza walory o charakterze dłużnym. W rezultacie sekurytyzacji banki zaczynają zmieniać swoją rolę. Oprócz przyjmowania lokat i depozytów oraz udzielania kredytów pełnią coraz częściej funkcje organizatorów i agentów emisji papierów wartościowych, doradców finansowych oraz zarządzających środkami inwestorów.

Banki rozszerzają zakresu działalności i oferty usług o działania wykraczające poza zakres usług bankowych. Do obszarów takich należy zaliczyć w szczególności:

• usługi leasingowe i finansowanie sprzedaży ratalnej,

• obsługę projektów developerskich,

• organizowanie i zarządzanie funduszami inwestycyjnymi i emerytalnymi,

• usługi ubezpieczeniowe.

Wskazane obszary działalności wymagają wydzielenia ze struktury banku odrębnych spółek, co podyktowane jest szczególnymi reżimami prawnymi działania.

Rodzaje i pomiar pieniądza - wpływ na kształtowanie polityki pieniężnej.

Warunkiem skuteczności polityki pieniężnej jest adekwatna do warunków potrzeb definicja pieniądza, którą posługuje się Bank Centralny. Równie ważne jest powiązanie definicji pieniądza z podstawowymi kategoriami polityki makroekonomicznej tj. inflacja, wzrost gospodarczy, bezrobocie.

“Pieniądz” - oznacza powszechnie akceptowany instrument finansowy za pomocą, którego dokonuje się płatności z towary lub usługi oraz realizuje zobowiązania płatnicze.

Można wyróżnić trzy rodzaje pieniądza z punktu widzenia jego cech wartościowych:

1. pieniądz pełnowartościowy - pieniądz o którego sile nabywczej decyduje jego wewnętrzna wartość, czyli wartość materiału z którego został zrobiony, np. złoto, szlachetne kruszce. Była to pierwsza faza rozwiniętego pieniądza, która nie chroniła przed zjawiskiem inflacji.

2. reprezentatywny pieniądz pełnowartościowy - w skutek pewnych niezgodności posługiwania się pieniądzem pełnowartościowym zaczęły funkcjonować weksle, papiery wartościowe, czyli banknoty, które w każdym momencie można było wymienić na pełnowartościowy pieniądz, był to tak zwany reprezentatywny pieniądz pełnowartościowy. Materiał, z którego wykonany był ten pieniądz (papier) nie miał tak dużej wewnętrznej wartości.

3. pieniądz powierniczy tzw. Fiduacjarny - jest to pieniądz papierowy, którego cyrkulacja wielkości siły nabywczej i zdolności do regulowania długu nie zależy od jego wewnętrznej wartości. Jego zdolność do wypełniania funkcji pieniądza jak i jego siła nabywcza opiera się na zaufaniu publicznym. Z tego powodu ważne jest utrzymanie tych warunków, które powodują, że zaufanie do wartości tego pieniądza na charakter trwały.

Rodzaje i czynniki ryzyka kredytowego.

Ryzyko kredytowe (niebezpieczeństwo powstania strat) jest rodzajem ryzyka bankowego ekonomiczno - finansowego.

Ryzykiem kredytowym - są to takie zagrożenia wynikające dla banku z niedotrzymania przez kredytobiorców warunków podpisanych umów. Powinno być ono rozpatrywane w dwóch aspektach:

1. pojedynczej umowy kredytowej - ryzyko pojedynczego kredytu

2. całego portfela kredytowego - ryzyko portfela kredytowego

Ad.1

Ryzyko pojedynczego kredytu może być podzielone na:

1. gospodarstwa domowe - aby zmniejszyć ryzyko Bank wykonuje punktowanie majątku, polegające na tym, że Bank określonym czynnikom kredytobiorcy przypisuje pewną liczbę punktów. Następnie punkty te sumuje i kwalifikuje kredytobiorcę do jednej określonej przez Bank grupy. Czynniki, które są brane pod uwagę przy badaniu wiarygodności kredytowej:

1. wiek potencjalnego kredytobiorcy

2. jego sytuacja rodzinna

3. stan posiadanego majątku

4. ewentualnie poziom dotychczasowego zadłużenia

5. sposób korzystania z usług finansowych

6. sposób wywiązywania się w przeszłości z innych zobowiązań finansowych

7. pozycja zawodowa

Zakres tych informacji jest uzależniony od przeznaczenia i wysokości kredytu.

2. wykonuje się ocenę formalno - prawną oraz merytoryczną. Czynniki brane pod uwagę to:

1. badanie bieżącej i dawnej sytuacji finansowej kredytobiorcy, jego płynności, rentowności, zadłużenia, sprawności działania

2. badanie planów finansowych

3. badanie udziału rynkowego przedsiębiorstwa i jego pozycji konkurencyjnej

4. badanie perspektyw i dynamiki rozwoju branży kredytobiorcy

5. badanie dotychczasowych relacji klienta z Bankiem, dostawcami i odbiorcami

6. badanie stosunków społecznych, kulturowo - organizacyjnych i zarządzania jakością

Pełny zakres analizy (obejmujący wszystkie ww. badania) praktycznie będzie występował w przypadku największych umów kredytowych. Bowiem podobnie jak w gospodarstwach domowych, informacje te zależą od przeznaczenia i kwoty kredytu.

Ad. 2

Ryzyko portfela kredytowego

Banki, aby się uchronić przed niekorzystnymi zachowaniami kredytobiorców starają się dywersyfikować, czyli rozpraszać swoje portfele kredytowe, biorąc pod uwagę wiele kryteriów, z których najważniejsze to:

7. kwota udzielonego kredytu

8. sektor działania (branża) kredytobiorcy

9. kategoria kredytobiorcy (osoba fizyczna, jednostka sektora publicznego, przedsiębiorstwo produkcyjne lub usługowe)

10. region lokalizacji podstawowej działalności kredytobiorcy

Przy badaniu koncentracji kredytów posługujemy się następującymi wskaźnikami:

1. przy kryterium ich wielkości

łączna suma kredytów należących do ocenianej wielkości

łączna akcja kredytowa

2. względem kryterium branżowego

kredyty dla każdej branży

łączna akcja kredytowa

3. według kryterium kategorii

kredyty dla danej kategorii kredytobiorcy

łączna akcja kredytowa

Badanie koncentracji portfela kredytowego można zbadać za pomocą wskaźnika Herfinachla - Hirschmana, który oblicza nam sumy kwadratów wskaźników struktury dla rozpatrywanego kryterium (stopień udzielanych kredytów):

H =

H - wskaźnik

n - liczba kategorii wyróżnionych dla danego kryterium

u_i - udział i-tej kategorii aktywów w akcji kredytów ogółem.

Proces kreacji pieniądza - rola Banku Centralnego i Banku Komercyjnego.

W toku akcji kredytowej banków komercyjnych - bank kredytując tworzy pieniądz. W związku z tym mówimy o takim zjawisku jak kreacja pieniądza przez system bankowy. Bank centralny prowadząc politykę pieniężną, a dokładniej mówiąc sterując stopą rezerw obowiązkowych uczestniczy w kreacji pieniądza przez system bankowy.

Załóżmy, że mamy taką hipotetyczną sytuację, że Bank A posiada depozyt w wysokości 1000zł. Bank centralny ustala stopę rezerw obowiązkowych na poziomie 20%. Oznacza to, że Bank A musi pozostawić 200zł jako rezerwę nadwyżkową, a do kwoty 800zł może udzielić kredytów. Załóżmy, że bank pożycza całą rezerwę nadwyżkową (800zł) firmie X, która zaciąga kredyt w celu spłacenia zobowiązania wobec Firmy Y, która to firma posiada konto w Banku B. Firma X zaciąga kredyt i daje polecenie przelewu kwoty 800zł na konto Firmy Y w banku B, jako spłatę zobowiązania. Bank B otrzymuje depozyt w wysokości 800zł. Zgodnie z obowiązującymi przepisami jest zobowiązany pozostawić 20% (160zł) jako rezerwę nadwyżkową, a do kwoty 640zł może udzielić kredytów. Znowu zakładamy, że Bank B udziela kredytu firmie K w wysokości całej rezerwy nadwyżkowej (640zł). Firma K zaciąga kredyt celem spłaty zobowiązania wobec Firmy L, która posiada konto w Banku C. Bank C otrzymuje kwotę 640zł, co oznacza, że z tej kwoty musi pozostawić 128zł jako rezerwę obowiązkową, a do kwoty 512zł może udzielić kredytów i proces rozpoczyna się od początku.

Pierwszy kredyt wywołał sytuację łańcuchową: 800+640+512+...

Korzystając ze wzoru na mnożnik kreacji pieniądza przez system bankowy jesteśmy w stanie stwierdzić, jaką wielkość pieniądza ten system wykreuje.

Bank centralny może wpływać na proces kreacji pieniądza przez system bankowy np.: przez sterowanie stopą rezerw obowiązkowych, np.: jeżeli bank centralny ustali SRO na poziomie 25% będzie to oznaczało, że Bank A będzie mógł udzielić kredytu tylko do wysokości 750zł, a 250zł będzie musiał zatrzymać jako rezerwę nadwyżkową, co zmieni cały ciąg i w rezultacie system bankowy wykreuje mniejszą ilość pieniądza:

Czyli wzrost stopy rezerw obowiązkowych o 5% spowodowało spadek wykreowanego pieniądza przez system bankowy o 1000zł, czyli o 25%.

BANK UNIWERSALNY A BANK INWESTYCYJNY -PRZEDMIOT I ZAKRES DZIAŁALNOŚCI

System bankowy obejmuje następujące podstawowe grupy banków:

• banki centralne powstałe na bazie banków emisyjnych;

• banki operacyjne ( depozytowo-kredytowe i uniwersalne );

• banki specjalne (inwestycyjne ,hipoteczne i towarzystwa kredytowe ,rolne i melioracyjne ,komunalne )

• kasy oszczędnościowe ;

• spółdzielczość kredytową ;

Najbardziej rozpowszechnioną formą instytucji bankowej są banki uniwersalne, które rozwijają równocześnie trzy dziedziny bankowości:

• bankowość detaliczną skierowaną na obsługę osób fizycznych,

• bankowość inwestycyjną /obligacje komunalne, fundusze powiernicze/,

• obsługę podmiotów gospodarczych.

Bank uniwersalny nie jest uzależniony od jednego segmentu rynku. Posiada sieć oddziałów, ekspozytur , agencji, filii i punktów obsługi klienta na terenie całego kraju. Bank uniwersalny stwarza klientom możliwość korzystania z różnych usług w jednym banku oraz dzięki zróżnicowaniu swojej działalności - zmniejsza ryzyko działalności bankowej. Do najbardziej znanych banków uniwersalnych należą; PKO BO S.A - dawna PKO-bp, Bank Śląski i Bank Handlowy.

Banki inwestycyjne zajmują się wszelkimi usługami finansowymi, które wykraczają poza tradycyjną działalność depozytowo - kredytową ,głównie jednak są to usługi związane z operacjami papierami wartościowymi .Działalność ta jest określana mianem investment banking .

Do podstawowych usług investment banking należą :

• obsługa emisji papierów wartościowych na rynku kapitałowym i pieniężnym;

• obrót papierami wartościowymi na rynku wtórnym na rachunek klientów -działalność brokerska ;

• obrót papierami wartościowymi na rynku wtórnym na rachunek własny -działalność dealerska ;

• usługi w zakresie restrukturyzacji i prywatyzacji podmiotów gospodarczych;

• doradztwo i zarządzanie finansami;

• tworzenie funduszy inwestycyjnych i zarządzanie nimi;

• transakcje w zakresie instrumentów pochodnych na terminowych rynkach finansowych ;

• leasing i factoring;

• obrót produktami ubezpieczeniowymi;

• działalność badawcza i analityczna;

• dystrybucja informacji;

BANK HIPOTECZNY- CECHY I DZIAŁALNOŚĆ

Banki hipoteczne to banki specjalizujące się w udzielaniu kredytów z zabezpieczeniem hipotecznym na nieruchomości lub równorzędnych prawach, np. prawie do lokalu lub prawie wieczystego użytkowania. Źródłem finansowania banków hipotecznych są długoterminowe pasywa pozyskiwane głównie poprzez emisję listów zastawnych. Funkcjonowanie banków hipotecznych podlega specjalnym regulacjom prawnym określającym standardy bezpieczeństwa dla banku m.in. proporcje pomiędzy liczbą i wartością wyemitowanych listów zastawnych, a przyjętym zabezpieczeniem hipotecznym. Banki hipoteczne mogą emitować listy zastawne z terminem ważności na kilkanaście lat, dlatego są w stanie udzielać kredytów mieszkaniowych na okresy wieloletnie. Jednym z podstawowych warunków rozwoju banków hipotecznych w Polsce jest stworzenie rynku i całej infrastruktury niezbędnej do obrotu listami zastawnymi.

Hipoteczny list zastawny - papier wartościowy imienny lub na okaziciela, którego podstawę emisji stanowi wierzytelność banku hipotecznego zabezpieczona hipotekami.

NARZĘDZIA REALIZACJI POLITYKI PIENIĘŻNEJ

Można wyróżnić następujące narzędzia realizacji polityki pieniężnej :

1. Narzędzia o charakterze administracyjnym (rezerwa obowiązkowa ,pułapy blokad środków.)

Bank centralny wykorzystuje swoją pozycję władztwa w stosunku do banków i w trybie nałożenia obowiązków na banki skłania je do określonych zachowań . Pierwszą znaczącą formą jest nakładanie przez bank centralny obowiązku tworzenia rezerw obowiązkowych w wysokości odpowiadającej 5% depozytów zgromadzonych przez bank.

Drugim narzędziem adm. Jest wyznaczanie tzw. Pułapów Kredytowych polegających na ograniczeniu zwiększania kredytów przez B.K do określonych poziomów, co ułatwia utrzymanie w ryzach podaż pieniądza na rynku. Trzecim narzędziem adm .jest nakładanie na banki komercyjne obowiązku blokowania środków w określonej relacji do przyrostu kredytów

2. Narzędzia o charakterze rynkowym

1. refinansowanie działalności banków

• kredyt refinansowy w rachunku otwartym (obecnie już prawie niestosowany)

• kredyt redyskontowy, który polega na redyskoncie weksli przedstawionych przez banki komercyjne bankowi centralnemu

2. kredyt krótkoterminowy (lombardowy)

polega na udzielaniu bankom komercyjny przez bank centralny kredytu pod zastaw pewnych papierów wartościowych (tzw. pierwszorzędnych papierów wartościowych - czyli np.: bonów skarbowych, weksli skarbu państwa). Kredyt ten jest zazwyczaj udzielany na bardzo krótki okres od jednego dnia do tygodnia.

3. operacje otwartego rynku

polegają na kupnie lub sprzedaży przez bank centralny od banków komercyjnych na otwartym rynku papierów wartościowych

4. oddziaływanie na wysokość stopy procentowej - ustalając poziom redyskontowej stopy i poziom stopy lombardowej bank centralny ustala dolna i górną granicę pasma , w którym może zmieniać się stopa procentowa ;

1. Narzędzia o charakterze informacyjno perswazyjnym

Mające na celu wywołanie określonych decyzji banków komercyjnych pożądanych z punktu widzenia celów i polityki pieniężnej banku centralnego , sprzyja temu wprowadzona polityka anonsowania przez banki centralne zamierzeń dotyczących celów monetarnych bądź celów inflacyjnych

MECHANIZM ODDZIAŁYWANIA BANKU CENTRALNEGO NA PŁYNNOŚĆ FINANSOWĄ BANKÓW KOMERCYJNYCH

Bank Centralny oddziaływuje na banki komercyjne za pomocą narzędzi prawno-administracyjnych .W większości państw sprawy te są uregulowane w akcie prawnym rządu najczęściej w formie ustawy określającej funkcje i uprawnienia banku centralnego do administracyjnego oddziaływania na banki komercyjne .Jednocześnie w ustalonym zakresie banki centralne zapewniły sobie prawo do działania na zasadach rynkowych (kupno-sprzedaż państwowych papierów wartościowych i walut) .Występuje jeszcze jedna forma polegająca na wykorzystaniu mechanizmów informacyjno-perswazyjnych /vide Narzędzia realizacji polityki pieniężnej/

FORMY I METODY ROZLICZEŃ PIENIĘŻNYCH W POLSCE

W historycznym procesie pieniądz funkcjonował w formie szczególnego towaru mającego wartość użytkową i wymienną .Z biegiem czasu funkcje towaru zaczęły pełnić kruszce (monety srebrne i złote) pierwotnie w sztabach ,później w formie monet .Obok monet kruszcowych w XVII w. zaczęły funkcjonować banknoty .Początkowo były to pokwitowania za posiadany kruszec .Współcześnie pieniądz oznacza powszechny akceptowany instrument finansowy ,za pomocą ,którego dokonuje się płatności za towary lub usługi oraz realizuje zobowiązanie płatności .

Formy rozliczeń:

1. rozliczenia zagraniczne:

• polecenia wypłaty

• akredytywa

• inkaso dokumentowe

2. rozliczenia krajowe:

• gotówkowe: wpłaty i wypłaty gotówkowe, skarbiec nocny, inkaso samochodowe

• bezgotówkowe tradycyjne: polecenie przelewu, czek, polecenie wypłaty, akredytywa dokumentowa i bezgotówkowe nowoczesne: home-banking, karty płatnicze

CELE I RODZAJE REGULACJI BANKOWYCH

Cele regulacji bankowych:

• tworzenie reguł funkcjonowania systemu bankowego tak, aby jego uczestnicy mogli funkcjonować w wolnorynkowym, konkurencyjnym środowisku, gdzie ingerencja państwa ogranicza się do minimum, przy zachowaniu ochrony integralności i bezpieczeństwa systemu bankowego i interesów klientów banku.

Podstawowe znaczenie dla funkcjonowania banku mają przepisy bezpośrednio regulujące ich działalność - prawo bankowe. Jest to ogół norm prawnych regulujących strukturę systemu bankowego, ustrój prawny banków, ich działalność oraz stosunki prawne powstające w związku z tą działalnością. W prawie bankowym wyróżnić można grupę przepisów specjalistycznych /skierowanych bezpośrednio do banków oraz grupę przepisów powszechnie obowiązujących /dotyczących wszystkich uczestników obrotu/.

Wyróżniamy dwa obszary regulacji prawa bankowego:

• dotyczący działalności bankowej,

• ustawa o NBP - określa zadania i strukturę organizacyjną NBP,

• ustawa Prawo Bankowe - określa : zasady działalności, tworzenia i organizacji banków , sprawowania nadzoru nad ich działalnością oraz procedury naprawczo-likwidacyjne stosowane wobec banków zagrożonych.

• Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej - określa NBP jako centralny bank państwa, któremu przysługuje wyłączne prawo emisji pieniądza oraz ustalania i realizowania polityki pieniężnej.

• przepisy wewnętrzne wydawane przez banki - uchwały, pisma okólne, instrukcje, zalecenia i wyjaśnienia, regulaminy, umowy.

• dotyczący funkcjonowania nadzoru bankowego.

• Komisja Nadzoru bankowego, której organem wykonawczym jest Główny Inspektorat Nadzoru Bankowego - zapewnia bezpieczeństwo środków pieniężnych gromadzonych na rachunkach bankowych oraz zgodność działalności banków z przepisami prawa.

Modele instytucjonalizacji nadzoru bankowego

W 1989 r. zadania związane z regulowaniem działalności banków oraz sprawowaniem funkcji nadzoru bankowego powierzone zostały NBP, a ściśle - Prezesowi NBP. W Centrali NBP utworzony został departament nadzoru bankowego. Szybko okazało się, że kompleksowo ujmowane funkcje regulacyjno-nadzorcze nie mogą być prawidłowo realizowane w przyjętej formule organizacyjnej . Niezbędne było podwyższenie jego rangi instytucjonalnej. Utworzona została Komisja Nadzoru Bankowego sprawująca funkcję nadzoru bankowego. W skład KNB wchodzą:

• Prezes NBP /jako Przewodniczący Komisji/,

• Minister Finansów lub delegowany Sekretarz Stanu w Ministerstwie Finansów /jako Zastępca Przewodniczącego/,

• przedstawiciel Prezydenta RP,

• Prezes Zarządu bankowego Funduszu Gwarancyjnego,

• Przewodniczący Komisji Papierów Wartościowych i Giełd,

• Przedstawiciel Ministra Finansów,

• Generalny Inspektor nadzoru bankowego.

KNB nie jest organem NBP, nie jest też organem konstytucyjnym.

Wykonawczym organem Komisji jest wydzielony organizacyjnie w strukturze NBP Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego /GINB/, który wykonuje i koordynuje decyzje i określone przez Komisję zadania.

Generalnego Inspektora Nadzoru Bankowego powołuje i odwołuje Prezes NBP w uzgodnieniu z Ministrem Finansów.

Ustawa o NBP określa zadania KNB, do których należą między innymi:

• określenie zasad działania banków zapewniających bezpieczeństwo środków pieniężnych,

• nadzorowanie banków w zakresie przestrzegania ustaw, statutu i innych przepisów prawa,

• dokonywanie okresowych ocen stanu ekonomicznego banków,

• opiniowanie zasad nadzoru bankowego i ustalanie trybu jego wykonywania.

Uzupełnieniem rozwiązań dotyczących nadzoru zawartych w ustawie o NBP są obszerne unormowania zawarte w Prawie bankowym.

Funkcje nadzoru bankowego można podzielić na trzy grupy:

• funkcja licencyjna - reglamentowanie dostępu osób i kapitału do działalności bankowej,

• funkcja regulacyjna - wpływ na kształt nadzorczych norm ostrożnościowych,

• funkcja kontrolno-administracyjna - uprawnienia kontrolne i stosowane w ich wyniku instrumenty o charakterze administracyjnym.

Warunki uzyskania licencji bankowej w Polsce

Polskie prawo bankowe z 1997 r. w sposób bardzo rozwinięty określa warunki, które muszą być spełnione aby bank mógł rozpocząć działalność:

• potrzebne są minimum 3 osoby prawne lub 3 osoby fizyczne jako założyciele banku,

• kapitał założycielski musi wynosić min. 5 000 000 EURO (ok. 20 000 000zł) przy założeniu, że te pieniądze nie mogą pochodzić z pożyczki lub kredytu,

• tylko część udziału założycielskiego może być wniesiona w postaci aportu rzeczowego, którego wartość nie może przekraczać 30% - 40% całego kapitału,

• posiadanie odpowiednich pomieszczeń i urządzeń służących do przechowywania i ochrony wartości,

• odpowiednie warunki handlowe - osoby zakładające bank muszą dawać rękojmię odnośnie zabezpieczenia interesów klientów /2 osoby muszą posiadać doświadczenie zawodowe i kwalifikacje/,

• przygotowanie 3-letniego programu działalności banku /źródła kapitału banku, źródła aktywów, struktura organizacyjna, procedury/,

• wniosek przedstawiony Komisji Nadzoru Bankowego w sprawie utworzenia banku powinien zawierać:

nazwę i siedzibę, listę czynności, dane dotyczące założycieli i pełniących funkcje kierownicze, projekt statutu banku, program działalności i plan na 3 lata, dokument dotyczący założycieli i ich sytuacji finansowej

• zgoda na utworzenie banku i prace organizacyjne

Przesłanki i formuły niezależności banku

Podstawowa przesłanka niezależności banku centralnego wynika z fiducjarnego charakteru współczesnego pieniądza, co oznacza, że o jego sile nabywczej i funkcjach jakie spełnia w gospodarce, nie decyduje "wewnętrzna" wartość materiału, z którego wytwarzany jest pieniądz, lecz powszechna akceptowalność oparta na zaufaniu społeczeństwa. Oznacza to, że duże znaczenie ma postawa instytucji, której powierzono sprawy pieniądza, czyli od banku centralnego.

Analizując zagadnienia niezależności banku centralnego zwraca się uwagę na trzy aspekty

• niezależność instytucjonalna - usytuowanie banku centralnego w systemie organów państwa oraz sposób powoływania i odwoływania władz banku /kadencyjność, nieusuwalność w czasie kadencji/,

• niezależność funkcjonalna - uprawnienia banku centralnego do samodzielnego kształtowania polityki pieniężnej i jej realizacji,

• niezależność finansowa - trwałe określenie zasad tworzenia i podziału funduszy banku centralnego.

Działalność depozytowa banku komercyjnego

Rola depozytów bankowych w obrocie pieniądza jest bardzo duża. Znaczna ilość pieniędzy należąca zarówno do osób fizycznych, jak i przedsiębiorstw przechodzi przez banki i przez pewien czas pozostaje na rachunkach depozytowych. Obecnie na depozyty bankowe przypada ok. 80% ogółu pieniądza w obiegu. Działalność banku opiera się na umowie rachunku bankowego z klientem. Umowa ma charakter cywilno-prawny, oznacza podjęcie zobowiązań przez obie strony. Warunki umowy określa regulamin, który musi być zgodny z przepisami obowiązującego prawa. Bank ma obowiązek zapoznania klienta z regulaminem przed podpisaniem umowy.

Podstawowe elementy, które musi zawierać umowa rachunku bankowego:

• rodzaj otwieranego rachunku (czy jest to rachunek bieżący, czy rachunek terminowy; czy jest to rachunek w walucie krajowej czy w walucie obcej),

• czas na jaki otwieramy rachunek, oraz zasady na jakich go otwieramy (tzn. czy rachunek jest odnawialny, czy wygasa po upływie określonego okresu czasu),

• sposób dysponowania środkami zgromadzonymi na rachunku bankowym (czy jest to rachunek a'vista, czy rachunek terminowy),

• terminy kapitalizacji odsetek i system naliczania odsetek,

• określenie zakresu odpowiedzialności banku za terminowość realizacji zleceń pieniężnych, a także innych zleceń,

• zasady i sposób określania prowizji banku. oraz zakres usług bezpłatnych,

• sposób i warunki zmiany, wypowiedzenia i rozwiązania umowy

Każdy rachunek bankowy ma swój numer, w którym w sposób zaszyfrowany podany jest: numer oddziału banku, numer porządkowy rachunku / ostatnio klienta/, numer konta analitycznego i syntetycznego. Potocznie taki rachunek jest nazywany kontem.

Istnieją trzy rodzaje rachunków bankowych:

• rachunki bieżące - rachunki bieżące osób fizycznych /ROR/ i rachunki bieżące osób prawnych

• rachunki lokat terminowych- takie depozyty, przy których podany jest okres w jakim deponent zobowiązuje się przetrzymywać pieniądze na swoim rachunku,

• rachunki oszczędnościowe - umiejscowione rachunki terminowe /UOT/, rachunki obiegowe płatne na każde żądanie / a'vista/

Banki stosują trzy typy oprocentowania depozytów:

• oprocentowanie zmienne - bank ma prawo do zmiany oprocentowania w trakcie trwania umowy,

• oprocentowanie stałe - bank gwarantuje klientowi niezmienność wysokości oprocentowania,

• oprocentowanie dynamiczne - stopa procentowa rośnie wraz z wydłużaniem się okresu, przez który klient przetrzymuje lokatę.

Struktura bilansu banku komercyjnego - podstawowe elementy i współzależności

Rezultaty operacji angażujących pieniądze banku są przedstawiane w bilansie banku. Bilans banku dzieli się na dwie części: aktywa i pasywa.

• Pasywa - wskazują na źródła pochodzenia pieniędzy

• aktywa - na przeznaczenie tych pieniędzy. Na aktywa składają się inwestycje bankowe. Bank może zainwestować tylko tyle pieniędzy ile pozyskał, co oznacza, że aktywa równają się pasywom.

Podsumowując wszystkie pozycje pasywów - otrzymamy sumę pasywów, a podsumowując aktywa - sumę aktywów. Suma pasywów równa się sumie aktywów, obie nazywane są sumą bilansową.

Analiza sytuacji ekonomicznej banku zaczyna się od analizy pasywów, które pokazują ile pieniędzy pozyskał bank na finansowanie swoich potrzeb. Pasywa dzielą się na: kapitały własne i kapitały obce. Do kapitałów własnych zaliczamy środki, które są własnością banku, a do kapitałów obcych - środki, które bank zobowiązany jest zwrócić właścicielom /zobowiązania/. Bank inwestuje głównie pieniądze obce /swoich ma za mało w stosunku do potrzeb/, które musi pozyskać dużo taniej, niż wynoszą wpływy z inwestycji bankowych. Jeżeli koszt pozyskania pieniędzy jest zbyt wysoki, bank nie osiągnie zysku.

Wnioski, które można wyciągnąć w oparciu o bilans banku:

• działalność banku komercyjnego oparta jest na pozyskiwaniu depozytów i udzielaniu kredytów,

• potencjalne ryzyko banku wynika z kształtowania się aktywów i pasywów zagranicznych / ryzyko kursu walutowego/

• o stanie płynności świadczą aktywa ; gotówka, rezerwy obowiązkowe i rachunek bieżący w NBP,

• związek z sektorem budżetu Skarbu Państwa określają: zobowiązania wobec budżetu /pasywa/ oraz należności od budżetu i zaangażowanie banku w obligacje i bony skarbowe /aktywa/.

Europejski System Banków Centralnych - charakterystyka instytucjonalno-funkcjonalna

Europejski System Banków Centralnych nie posiada osobowości prawnej. Na jego czele stoi rada Zarządzająca składająca się z :Europejskiego Banku Centralnego oraz banków centralnych państw członkowskich / narodowych banków centralnych - NBC/ . W skład Rady Zarządzającej wchodzą:

• Zarząd Europejskiego Banku Centralnego powoływanego przez Radę Europejską na 5 lat - 6 osób,

• Prezes Europejskiego Banku Centralnego ,

• prezesi banków centralnych.

Podstawową cechą jest jego niezależność w dziedzinie: polityki pieniężnej, instytucjonalno - personalnej, funkcjonalnej oraz finansowej. Pod tym kątem określone zostały zasady powoływania władz ESBC, kadencyjność oraz warunki przedterminowego odwołania władz.

Podstawowym celem ESBC jest osiągnięcie i utrzymanie stabilności cen oraz wspieranie ogólnej polityki ekonomicznej Wspólnoty, a zwłaszcza wzrost gospodarczy i zmniejszenie bezrobocia.

Za główne funkcje ESBC uznaje się:

• określanie i realizacja polityki pieniężnej w ramach wspólnoty,

• prowadzenie polityki emisyjnej w odniesieniu do wspólnego pieniądza - Euro, jako jedynego prawnego środka płatniczego w ramach EMU,

• dokonywanie operacji walutowych zgodnie z zasadami wspólnej polityki pieniężnej,

• zarządzanie oficjalnymi rezerwami dewizowymi państw członkowskich Unii,

• zapewnienie sprawnej organizacji i funkcjonowania systemu rozliczeń pieniężnych oraz płatności.

Reforma bankowa w Polsce w latach 1988 - 1989

W latach 1988 i 1989 w Polsce rozpoczęła się budowa nowoczesnego sektora finansowego odpowiadającego zasadom gospodarki rynkowej wraz z podjęciem reformy bankowej, polegającej na wprowadzeniu dwuszczeblowego systemu bankowego. W 1988 r. RM zatwierdziła dokument opracowany przez NBP zawierający założenia reformy bankowości polskiej:

• oddzielenie Banku Centralnego od banków komercyjnych,

• utworzenie na bazie 430 oddziałów będących w strukturze NBP 9 banków depozytowo-kredytowych konkurencyjnych względem siebie: Bank Śląski, Bank zachodni, BPH w Krakowie, PBG w Łodzi, PBK w Warszawie, BDK w Lublinie, WBK w Poznaniu, Bank Gdański, Pomorski Bank Kredytowy.

• zliberalizowanie warunków wejścia do sektora bankowego przez kapitał zagraniczny i osoby prywatne,

• zniesienie przedmiotowego, podmiotowego i terytorialnego ograniczenia działalności banków,

• wprowadzenie zasady swobodnego wyboru banku przez klientów oraz oparcie stosunku banków z klientami na umowie cywilno-prawnej,

• uzyskanie przez banki pełnej samodzielności finansowej oraz w dziedzinie kształtowania stóp procentowych i warunków prowadzenia działalności kredytowej,

• przebudowano stosunki Bank Centralny - banki komercyjne /od tej pory oddziaływanie BC na banki komercyjne - jak na Zachodzie/,

• wprowadzono regulacje bankowe oraz utworzono instytucję nadzoru bankowego w celu zabezpieczenia depozytów bankowych .

Kierunki rozwoju bankowości polskiej w latach dziewięćdziesiątych - zagadnienia aktualne

W latach 1988 i 1989 w Polsce rozpoczęła się budowa nowoczesnego sektora finansowego odpowiadającego zasadom gospodarki rynkowej wraz z podjęciem reformy bankowej, polegającej na wprowadzeniu dwuszczeblowego systemu bankowego. W latach dziewięćdziesiątych nastąpił dalszy rozwój bankowości polskiej. W 1991r. miała miejsce komercjalizacja banków państwowych stwarzając jednocześnie warunki do prywatyzacji banków. W tym roku wszystkie banki państwowe uzyskały status jednoosobowej spółki Skarbu Państwa. W 1992 r. zmieniona została ustawa Prawo bankowe wprowadzając następujące zmiany:

• obowiązek banków do działania zgodnie z regulacjami bankowymi,

• podwyższenie wysokości kapitału niezbędnego do utworzenia banku,

• wzmocnienie samodzielności NBP poprzez wprowadzenie kadencyjności prezesa i jego nieodwoływalności w okresie 6 lat,

• proces przemian własnościowych.

1993 r. nastąpił proces prywatyzacji banków :Wielkopolskiego Banku Kredytowego oraz Banku Śląskiego.

Charakteryzując zmiany organizacyjno - własnościowe w polskim systemie bankowym w latach dziewięćdziesiątych należy zwrócić uwagę na następujące tendencje:

• wzrastający udział banków prywatnych w polskim sektorze bankowym,

• umacnianie się banków o większej sile finansowej. Proces ten odbywa się zarówno poprzez likwidowanie banków przynoszących straty, przejmowanie banków słabych przez silniejsze, jak też przez przejmowanie kontroli kapitałowej nad małymi bankami.

• wzrost udziału sektora bankowego w kapitalizacji rynku giełdowego. Oznacza to, że coraz więcej banków polskich ma możliwość emisji papierów wartościowych na rynku kapitałowym i powiększania w ten sposób funduszy własnych.

• wzrastający udział banków zagranicznych w polskim sektorze bankowym. W czerwcu 2000 r. odnotowano 70% udział kapitału zagranicznego w kapitałach własnych banków polskich

Narodowy Bank Polski , a Europejski Bank Centralny - podobieństwa i różnice

Europejski Bank Centralny

• posiada osobowość prawną - zdolność prawna i procesowa,

• wyłanianie władz - prezesa, wiceprezesa i pozostałych członków Zarządu powołują rządy państw członkowskich na poziomie głów państw w porozumieniu z Parlamentem Europejskim.

• niezależność w dziedzinie: polityki pieniężnej, instytucjonalno - personalnej, funkcjonalnej oraz finansowej..

• zadania:

• organizowanie funcjonowania Systemu, aby ustawowe zadania zostały zrealizowane,

• kształtowanie i realizacja polityki rezerw obowiązkowych,

• podejmowanie decyzji dotyczących operacji kredytowych oraz operacji otwartego rynku /razem z NBC/,

• realizacja funkcji emisyjnej,

• przeprowadzanie razem z NBC operacji zagranicznych oraz administrowanie oficjalną rezerwą dewizową wspólnoty,

• zapewnienie sprawnego funkcjonowania systemu płatności i rozliczeń pieniężnych zarówno w obrębie Unii, jak i w relacjach z państwami trzecimi,

• gromadzenie informacji statystycznej oraz opracowywanie rocznych raportów ESBC.

Narodowy Bank Polski

• posiada osobowość prawną i prawo używania pieczęci z godłem państwowym,

• Prezes NBP powoływany jest przez Sejm na wniosek Prezydenta na okres 6 lat

• prowadzi działalność na terenie całego kraju,

• posiada niezależność: instytucjonalną, funkcjonalną, finansową:

• niezależność instytucjonalna - usytuowanie banku centralnego w systemie organów państwa oraz sposób powoływania i odwoływania władz banku /kadencyjność, nieusuwalność w czasie kadencji/,

• niezależność funkcjonalna - uprawnienia banku centralnego do samodzielnego kształtowania polityki pieniężnej i jej realizacji,

• niezależność finansowa - trwałe określenie zasad tworzenia i podziału funduszy banku centralnego.

• cele i zadania:

• utrzymanie stabilnego poziomu cen,

• wyłączne prawo emisji pieniądza,

• realizowanie polityki pieniężnej,

• organizowanie rozliczeń pieniężnych,

• prowadzenie gospodarki rezerwami dewizowymi,

• prowadzenie działalności dewizowej w granicach określonych ustawami,

• prowadzenie bankowej obsługi budżetu państwa,

• regulowanie płynności banków oraz ich refinansowanie,

• kształtowanie warunków niezbędnych dla rozwoju systemu bankowego,

• opracowywanie sprawozdawczego bilansu płatniczego oraz bilansów należności i zobowiązań zagranicznych państwa,

Rachunek wyników banku komercyjnego - podstawowe elementy i kryteria oceny

Rachunek wyników banku komercyjnego określa:

• rezultaty działalności banku w danym okresie sprawozdawczym,

• wynik finansowy jako efekt uzyskanych przychodów i poniesionych kosztów.

Podstawowe pozycje rachunku wyników banku komercyjnego

I	Przychody odsetkowe
II	Koszty odsetkowe
III	Dochody odsetkowe (I - II)
IV	Przychody z tytułu prowizji i opłat
V	Koszty z tytułu prowizji i opłat
VI	Saldo prowizji i opłat (IV - V)
VII	Przychody z tytułu operacji finansowych i kapitałowych
VIII	Koszty z tytułu operacji finansowych i kapitałowych
IX	Dochody z tytułu operacji finansowych i kapitałowych (VII - VIII)
X	Wynik na operacjach bankowych (III+VI+IX)
XI	Koszty ogólne działalności banku (wynagrodzenia personelu, amortyzacja, wydatki rzeczowe związane z funkcjonowaniem banku)
XII	Saldo rezerw celowych (rezerwy rozwiązywane - rezerwy utworzone)
XIII	Wynik finansowy brutto: (X-XI+/-XII)
XIV	minus podatek dochodowy i inne obligatoryjne płatności
XV	Wynik finansowy netto (XIII-XIV)

Wynik finansowy netto jest przedmiotem podziału w banku:

• dywidenda

• rezerwy

• powiększenie kapitału

Podstawowe znaczenie dla oceny sytuacji banku mają współczynniki operacyjne.

1. Współczynnik ROA (Return on assets)

czyli zwrot na aktywach

2. Współczynnik ROE (Return on equity)

czyli zwrot na kapitale

z punktu widzenia właścicieli banku najważniejszym wskaźnikiem jest ROE, gdyż od tego zależą ich dochody.

3. Mnożnik kapitałowy EM (Equity mulitplier)

zwany też współczynnikiem dźwigni finansowej

Współczynniki ten informuje jak aktywny jest bank, mianowicie ile aktywów może zrealizować przy określonej jednostce kapitału, tzn. ile kredytów bank jest w stanie udzielić w stosunku do posiadanego kapitału.

Ocena efektywności banku komercyjnego - podstawowe mierniki i relacje

Podstawowymi miarami efektywności funkcjonowania banku komercyjnego są współczynniki operacyjne:

1. Współczynnik ROA (Return on assets)

czyli zwrot na aktywach

2. Współczynnik ROE (Return on equity)

czyli zwrot na kapitale

z punktu widzenia właścicieli banku najważniejszym wskaźnikiem jest ROE, gdyż od tego zależą ich dochody.

3. Mnożnik kapitałowy EM (Equity mulitplier)

zwany też współczynnikiem dźwigni finansowej

Współczynniki ten informuje jak aktywny jest bank, mianowicie ile aktywów może zrealizować przy określonej jednostce kapitału, tzn. ile środków obcych - depozytów - bank pozyskuje w stosunku do posiadanego kapitału.

Między tymi współczynnikami zachodzi interesująca zależność:

Analiza dotycząca ustalania ekonomiki banku nie zaprzestaje jednak na tych trzech współczynnikach operacyjnych. Bank na bieżąco monitoruje również inne współczynniki, a w szczególności współczynniki dotyczące poziomu kosztów.

Podstawowym wskaźnikiem kosztów jest Miernik poziomu kosztów:

Oprócz tego wskaźnika bank analizuje inne wskaźniki dotyczące poziomu i struktury kosztów:

1. bada stosunek kosztów ogólnych banku do ogółu aktywów:

2. ustala udział aktywów dochodowych do aktywów ogółem, tzn. bank sprawdza jaki jest udział aktywów niedochodowych np.: rezerwy gotówkowe

Nowoczesne instrumenty depozytowe w działalności banku komercyjnego

1. Home-banking - korzystanie z usług bankowych przy wykorzystaniu ogólnodostępnych sieci komputerowych oraz telefonicznych i komputera osobistego - także przenośnego. W ramach home-banking bank oferuje między innymi:

• realizację zleceń - dyspozycji płatniczych w złotych i walutach obcych obciążających rachunki własne użytkownika,

• dostęp do informacji bankowych : saldo i obroty na rachunku, stan i historia operacji przeprowadzanych na rachunku, wyciągi z archiwum, kursy walut, stopy procentowe i prowizje obowiązujące w banku, regulaminy zakładania rachunków i zawierania umów, biuletyny bankowe, dane o bankach działających w Polsce,

• pocztę elektroniczną - przesyłanie korespondencji

2. Nowoczesne sale bankomatowe, a w nich:

• bankomaty wieloczynnościowe działające w systemie on-line pozwalające na:

• dokonanie wypłaty z kart PKO oraz VISA,

• druk potwierdzeń dokonania transakcji,

• sprawdzanie stanu konta,

• dokonanie przelewu z rachunku,

• dokonanie opłat o charakterze powszechnym /światło, gaz, itp./,

• wpłatę na ROR.

• urządzenia do wydruku historii rachunku - urządzenie pozwalające na uzyskanie wydruku aktualnego salda rachunku oraz historii wpłat i wypłat za konkretny okres poprzez wprowadzenie karty bankomatowej oraz numeru PIN.

• terminale informacyjne - urządzenie prezentujące pełną ofertę banku, umożliwiające uzyskanie informacji i wyjaśnień na jej temat, jak również pozwalające klientowi na samodzielne przeprowadzenie symulacji spłat kredytu.

ROA, ROE, EM -charakterystyka i współzależność

Podstawowe znaczenie dla oceny sytuacji banku mają następujące współczynniki operacyjne:

1. Współczynnik ROA (Return on assets)

czyli zwrot na aktywach - zysk banku przypadający na 1 złotówką aktywów

2. Współczynnik ROE (Return on equity)

czyli zwrot na kapitale - zysk osiągany przez bank z 1 zł kapitału

z punktu widzenia właścicieli banku najważniejszym wskaźnikiem jest ROE, gdyż od tego zależą ich dochody.

3. Mnożnik kapitałowy EM (Equity mulitplier)

zwany też współczynnikiem dźwigni finansowej

Współczynnik ten informuje jak aktywny jest bank ( ile aktywów może zrealizować przy określonej jednostce kapitału, tzn. ile kredytów może udzielić przy danym poziomie kapitału

Między tymi współczynnikami zachodzi zależność:

ROE = ROA * EM

Analiza dotycząca ustalania ekonomiki banku nie zaprzestaje jednak na tych trzech współczynnikach operacyjnych. Bank na bieżąco monitoruje również inne współczynniki, a w szczególności współczynniki dotyczące:

1/ poziomu kosztów tzw. miernik poziomu kosztów :

Oprócz tego wskaźnika bank analizuje inne wskaźniki dotyczące poziomu i struktury kosztów np. bada stosunek kosztów ogólnych banku do ogółu aktywów: tj. koszty działania banku (ogólne) /dzielone przez aktywa

2/ badanie marży odsetkowej

Bank sprawdza strukturę aktywów jaki jest udział aktywów niedochodowych w ogólnej wielkości aktywów/

Kierunki i metody poprawy wyników finansowych banku

O wynikach finansowych banku decyduje przede wszystkim właściwe gospodarowanie aktywami i pasywami. Celem banku jest zgromadzenie dostatecznie dużych, a relatywnie tanich środków oraz zaangażowanie ich we właściwych proporcjach w operacjach lokacyjnych i kredytowych.

Kierunki działania w tym zakresie dotyczą:

• podejmowania działań mających na celu zmniejszenie ryzyka występującego w działalności banku,

• osiągnięcie możliwie największej sumy zysku.

Dobre rezultaty banków zależą przede wszystkim od dobrej pracy samego banku, a w szczególności:

• odpowiedniej struktury organizacyjnej,

• organizacji pracy, a zwłaszcza procesu dokonywania operacji bankowych,

• doboru i szkolenia kadr,

• wyposażenia technicznego,

Umowa rachunku bankowego i jego funkcjonowanie

Umowa rachunku bankowego ma charakter cywilno-prawny, bank i klient są równorzędnymi partnerami. Szczegółowe regulacje dotyczące stosunku klienta z bankiem określają wewnętrzne regulaminy opracowane zgodnie z przepisami ogólnie obowiązującego prawa. Przed zawarciem umowy rachunku bankowego bank ma obowiązek zaznajomić klienta z regulaminem.

Konieczne elementy umowy to:

1. rodzaj otwieranego rachunku (bieżący, terminowy; rachunek w walucie krajowej czy w walucie obcej),

2. czas na jaki otwieramy rachunek oraz zasady na jakich go otwieramy (tzn. czy rachunek jest odnawialny, czy wygasa po upływie określonego okresu czasu),

3. sposób dysponowania środkami zgromadzonymi na rachunku bankowym (a'vista, terminowy),

4. terminy kapitalizacji odsetek i system naliczania odsetek,

5. zakres odpowiedzialności banku za terminowość realizacji zleceń pieniężnych, a także innych zleceń,

6. zasady i sposób określania prowizji i opłat banku oraz zakres usług bezpłatnych,

7. sposób i warunki zmiany, wypowiedzenia i rozwiązania umowy

Aktualnie obserwuje się rozwój wielofunkcyjności i uniwersalizacji rachunku. Rachunki są numerowane w sposób jednolity, a każdy r-k ma numer składający się z następujących elementów (np. xxxxxxxx - xxxxxx - xxx - xx):

• numer oddziału banku,

• numer porządkowy rachunku klienta,

• numer konta syntetycznego-

• numer subkonta z rozwinięciem analitycznym w niektórych rodzajach r-ków

R-k bankowy jest podstawą do przeprowadzania rozliczeń bankowych oraz pozwala na dokonywanie wielorakich operacji, takich jak np.:

• udostępnianie środków na żądanie klienta,

• automatyczne przekształcanie wkładów bieżących na wkłady terminowe,

• prowadzenie operacji w walucie krajowej i walutach obcych,

• kredytowanie klienta (stawianie do jego dyspozycji określone środki pieniężne)

• wydawania kart płatniczych.

Funkcjonowanie rachunku:

• r-k bankowy jest otwierany na podstawie wniosku o otwarcie rachunku. W treści wniosku podpisujący oświadczają, że znają i przyjmują do wiadomości warunki umowy zawarte w regulaminie,

• rachunek dla osoby fizycznej otwierany jest na podstawie dowodu osobistego, natomiast osoby prowadzące działalność gospodarczą muszą przedłożyć dokumenty określające ich osobowość prawną, zaświadczenia o wpisie do odpowiedniej ewidencji działalności gospodarczej, koncesje lub inne równoznaczne dokumenty, dokumenty dotyczące osób reprezentujących dana firmę oraz zaświadczenie o nadaniu numeru statystycznego REGON,

Treść wniosku lub odrębny formularz zawiera nazwiska osób upoważnionych do dysponowania rachunkiem oraz ich wzory podpisów,

• rachunkiem dysponują tylko uprawnione osoby, których wzory popisów złożono w banku,

• operacje przeprowadzane za pośrednictwem rachunku bankowego są zapisywane na tych rachunkach i powodują zwiększenie lub zmniejszenie salda,

• banki dokonują księgowań na podstawie bankowych dokumentów rozliczeniowych (czeki gotówkowe, czeki rozliczeniowe, polecenie przelewu, noty memoriałowe,, zbiorcze dowody uznaniowe lub obciążeniowe),

• każda zmiana stanu środków na rachunku klienta dokumentowana jest w formie wyciągu z rachunku bankowego przedstawiającego dokonane księgowania oraz wysokość salda,

• banki mają obowiązek przestrzegania tajemnicy obrotów i stanów na rachunkach bankowych.

Usługi rachunku bankowego i pozabilansowe operacje bankowe

Usługi rachunku bankowego obejmują:

1/ przeprowadzanie rozliczeń pieniężnych:

1. gotówkowych - czeki gotówkowe i wpłata gotówki na rachunek wierzyciela,

2. bezgotówkowych:

• polecenie przelewu,

• polecenie zapłaty,

• czek rozrachunkowy,

• akredytywa,

• weksel ????

2. wydawanie kart płatniczych i przeprowadzanie księgowań operacji realizowanych przy ich użyciu,

2. udostępnianie środków na żądanie klienta,

3. automatyczne przekształcanie wkładów bieżących na wkłady terminowe,

4. prowadzenie operacji w walucie krajowej i walutach obcych,

5. kredytowanie klienta (stawianie do jego dyspozycji określonych środków pieniężnych)

6. realizację zleceń klientów.

Pozabilansowe operacje i usługi bankowe to:

• operacje i usługi tradycyjne:

• usługi rachunku bankowego,

• prowadzenie rozliczeń pieniężnych (transfer płatności),

• operacje wymiany walut,

• usługi sejfowe,

• udzielanie gwarancji i poręczeń,

• nowoczesne operacje i usługi bankowe:

• usługi brokerskie,

• usługi maklerskie,

• usługi emisyjne( emisja akcji na zlecenie),

• usług w dziedzinie fuzji i przejęć,

• emitowanie derywatów, czyli pochodnych instrumentów finansowych np.: opcji, instrumentów typu futures,

• zarządzanie na zlecenie portfelem inwestycyjnym klientów,

• doradztwo finansowe.

Zarządzanie płynnością finansową banku - ewolucja narzędzi i metod

Ryzyko płynności płatniczej:

zagrożenie wywiązywania się przez bank z zobowiązań wobec klientów na skutek braku płynnych środków finansowych (zwłaszcza gotówki).

Wg art. 8 Prawa Bankowego "Bank jest zobowiązany do utrzymywania płynności płatniczej dostosowanej do rozmiarów i zakresu prowadzonej działalności."

Czynniki zagrażające płynności banku:

• niespłacenie przez klientów wierzytelności we wskazanym terminie,

• nieoczekiwanie wysokie wypłaty z banku i spowodowanie w ten sposób dużego, nieplanowanego zapotrzebowania na gotówkę, któremu bank może nie sprostać,

• czynniki ogólne np.: sytuacja polityczna,

• upowszechnienie mechanizmów paniki rynkowej wywołane informacją o kiepskiej kondycji finansowej banku, przenoszące się na cały system bankowy,

• nieprzewidywalne straty poniesione przez bank, które zmniejszają możliwości finansowe i płatnicze banku.

1. W XIX w. obowiązywała tzw. złota reguła bankowa, która opierała się na założeniu, że terminom płatności pasywów powinny odpowiadać odpowiednie kwoty i terminy aktywów (bank może wykorzystywać pozyskane pieniądze na okresy nie dłuższe niż te, na jakie je pozyskuje)

II. Wraz z rozwojem bankowości zaczęto odchodzić od tej reguły i zastąpiono ją inną, tzw. regułą osadu we wkładach.

Zauważono bowiem, że jeśli chodzi o kształtowanie się wkładów a'vista to całość tych wkładów można podzielić na dwie frakcje:

• zmienną - dla niej utrzymuje się konieczność zapewnienia płynnej gotówki,

• tzw. osad we wkładach, który może być przeznaczony na kredyty krótkoterminowe. Zjawisko osadu we wkładach występuje także w odniesieniu do wkładów krótkoterminowych. Depozyty krótkoterminowe można również podzielić na 2 części:

- część wycofywaną po upływie terminu zapadalności,

• część rolowaną, którą można przeznaczyć na kredyty średnioterminowe.

3. Reguła przesunięć - aktywna polityka inwestowania prowadzona przez bank powinna być tak zorganizowana aby w przypadku powstania napięcia w zakresie płynności likwidacja aktywów przed ich umownie przewidzianym terminem mogła nastąpić bez większych strat.

Reguła ta zapewnia możliwość wykorzystania dla zapewnienia płynności także np. tych aktywów jak zobowiązania wekslowe, które jeszcze nie są wymagalne.

4. Reguła maksymalnego obciążenia z jednej strony uwzględnia formalne terminy płatności pasywów, z drugiej jednak strony zwraca znacznie mniejszą uwagę na terminy płatności aktywów, eksponując możliwość ich odstąpienia przed tym terminem. Brzmi następująco:

Bank musi pod groźbą upadłości przestrzegać zasady, by suma strat, które bank poniósł z tytułu wyzbywania się wierzytelności przed terminem ich wymagalności w celu utrzymania płynności finansowej nie przekroczyła funduszy własnych banku.

W ostatnich latach znacznie poprawiły się możliwości banków na poprawę płynności finansowej poprzez sekurytyzację tj. możliwość zamiany długoterminowych wierzytelności banku na zbywalne papiery wartościowe a następnie na pieniądz płynny. Bank posiada w swoim portfelu długoterminowe należności (np.: 30-sto letnie kredyty hipoteczne pod budowę domu) i na podstawie tych kredytów w określonej procedurze emitowane są akcje i w ten sposób bank zamiast posiadać długoterminowe należności posiada długoterminowe akcje, które są łatwo zbywalne.

Obecnie banki również zabezpieczają swoją płynność poprzez codzienny monitoring ich płynności finansowej.

Banki obecnie mają więcej możliwości zapewnienia płynności finansowej, a mianowicie mogą to zrobić poprzez:

• wyzbywanie się łatwo zbywalnych instrumentów finansowych bez konieczności ryzyka ponoszenia nadmiernego kosztu,

• wyprzedaż wierzytelności (stary sposób, które jest w tej chwili mniej kosztowny niż w przeszłości ze względu na rynek wierzytelności, który się stworzył),

• droga sekurytyzacji długoterminowych aktywów,

• zaciąganie pożyczek na rynku międzybankowym,

• zaciągnięcie pożyczki lombardowej w banku centralnym

Do oceny płynności finansowej stosowane są różne współczynniki płynności - jednym z nich jest współczynnik płynności bieżącej:

WPB - współczynnik płynności bieżącej

jeżeli:

WPB = (0,7;0,9> - dobra płynność

WPB = 0,7 dostateczna płynność

WPB < 0,7 - słaba płynność

w zasadzie WPB powinien być większy od 0,9

Leasing

Leasing jest alternatywną wobec kredytu formą finansowania. Polega na dostarczaniu przez leasingodawcę leasingobiorcy ustalonego umownie wyposażenia, urządzeń, budynków itp.

Leasingobiorca zobowiązuje się do płacenia określonej opłaty leasingowej rozłożonej na raty. Właścicielem przedmiotu umowy jest leasingodawca ale strony mogą przewidzieć w umowie przeniesienie własności na leasingobiorcę. Wówczas raty leasingowe obejmują również część zapłaty za nabywany obiekt.

Leasingodawcą może być wyspecjalizowana firma leasingowa , producent, którego wyroby będą przedmiotem leasingu , a także bank.

W leasingu bezpośrednim producent bezpośrednio oddaje swoje wyroby w użytkowanie przedsiębiorstwom.

W leasingu pośrednim między producentem a użytkownikiem pojawia się pośrednik (przedsiębiorstwo leasingowe), który finansuje przekazanie użytkownikowi przedmiotu leasingu.

Bank może być właścicielem tego przedsiębiorstwa, może występować bezpośrednio jako leasingodawca bądź może refinansować przedsiębiorstwo leasingowe.

Np. producent dóbr inwestycyjnych-bank-leasingodawca:

bank komercyjny lub inwestycyjny zakupuje u producenta maszynę wskazaną przez leasingobiorcę, następnie bank zawiera z leasingobiorcą umowę, w której ten ostatni zobowiązuje się do spłaty kredytu leasingowego w ratach obejmujących cenę tej maszyny i odsetki od kredytu.

Opisana transakcja jest korzystna dla leasingobiorcy m.in. dlatego, że kredyt spłaca się z przyszłych zysków a opłaty leasingowe obciążają koszty. Przedmioty wydzierżawione nie stanowią bowiem własności leasingobiorcy i nie są obciążone podatkiem. Bank otrzymuje zaś odsetki i zwrot zaangażowanego kapitału w umownych ratach, płatnych zazwyczaj w okresach miesięcznych.

W zależności od zawartej umowy leasingowej rozróżnia się:

• leasing finansowy - (umowy na okres kilku lat, a po jego upływie przedmiot leasingu przechodzi na własność leasingobiorcy),

• leasing operacyjny - (umowy zawierane na krótsze okresy, przedmiot umowy nie przechodzi po upływie umownego okresu na leasingobiorcę).

Faktoring

Faktoring jest czynną operacją bankową, która w odniesieniu do przedsiębiorstw może zastępować inkaso dokumentów handlowych i dyskonto weksli.

Faktoring to przeniesienie wierzytelności handlowych z wierzyciela na faktora (bank), który równocześnie zobowiązuje się do ściągnięcia tych wierzytelności nawet w przypadku trudności płatniczych występujących u dłużników. Faktor może przy tym z wyprzedzeniem uregulowć należności wierzyciela. Faktoring jest więc równocześnie formą kredytowania należności, gwarancją zabezpieczającą przedsiębiorstwo przed ryzykiem ich ściągnięcia, a także operacją rozliczeniową polegającą na inkasowaniu należności.

Faktoring jest korzystny dla przedsiebiorstwa ponieważ:

• nie musi analizować wypłacalności poszczególnych klientów (ryzyko przejmuje bank),

• jest zwolnione z przymusowej egzekucji (obowiązek faktora).

• otrzymuje z wyprzedzeniem swoją należność od faktora

Finansowanie należności przez faktora może dotyczyć różnych wierzytelności- od podmiotów prywatnych i publicznych (państwowych, komunalnych). Umowa pomiędzy przedsiębiorstwem a faktorem zawierana jest na dłuższy, a nawet nie oznaczony okres trwania, z obustronną możliwością jej rozwiązania za wypowiedzeniem. Banki pobierają od faktorowania stosunkowo dużą prowizję, której wysokość zależy od stopnia ryzyka.

System gwarantowania depozytów bankowych w Polsce.

Banki komercyjne przywiązują coraz większą wagę do gromadzenia wkładów oszczędnościowych i lokat ludności. Wkłady te łącznie z emisją pieniądza gotówkowego stanowią podstawowe źródło akcji kredytowej w skali kraju.

1. Określone wkłady oszczędnościowe ludności oraz przedsiębiorstw są gwarantowane przez państwo i Bankowy Fundusz Gwarancyjny, a nadzór bankowy z urzędu czuwa nad ich bezpieczeństwem.

2. Banki komercyjne są zobowiązane przez bank centralny do odprowadzania rezerw obowiązkowych w wysokości 5% depozytów na pokrycie wypłat gotówkowych klientów danego banku.

3. Wkłady osoby fizycznej złożone w banku są wolne od zajęcia na podstawie tytułu wykonawczego sądowego i administracyjnego do wysokości trzykrotnej średniej miesięcznej płacy w roku kalendarzowym poprzedzającym zajęcie.

Formy i metody postępowania w odniesieniu do banków zagrożonych utratą wypłacalności

W sytuacji zagrożenia wypłacalności banku nadzór bankowy nakazuje zarządowi banku opracowanie programu naprawczego i kontroluje wcielenie go w życie. Jeśli zagrożenia występują nadal, nadzór bankowy ma prawo do ustanowienia zarządu komisarycznego (na miejsce dawnego zarządu powoływany jest nowy , który ma za zadanie doprowadzenie do poprawy sytuacji).

Jeśli straty banku przekraczają wysokość kapitałów własnych teoretycznie powinna być ogłoszona jego upadłość ( przez sąd na wniosek nadzoru bankowego). W praktyce nadzór ma jeszcze inne możliwości np. może przekazać bank w inne ręce, jeśli nowi właściciele zagwarantują pokrycie części strat.

Podstawowe cele i właściwości zarządzania aktywami i pasywami banku komercyjnego.

Zarządzanie aktywami i pasywami to proces, w którym dąży się do takiego ukształtowania struktury ilościowej (zróżnicowanie portfela aktywów i pasywów) oraz jakościowej (różnicowanie stóp procentowych) źródeł tworzenia aktywów i pasywów, aby umożliwić osiągnięcie optymalnego wyniku finansowego.

Zarządzanie aktywami i pasywami może polegać na stosowaniu:

1/ orientacji na bezpieczeństwo ekonomiczne czyli podejmowanie działań zmierzających do zmniejszenia ryzyka,

2/ orientacji na zysk, w której naczelne kierownictwo banku jest skłonne podejmować wyższe ryzyko aby osiagnąć wyższy poziom zysku.

Realizując wybrana strategię kierownictwo banku chce uzyskać wyższy poziom zysku przy bezpiecznej pozycji ryzyka, poprawę relacji pomiędzy nakładami a wynikami, poprawę wielkości i struktury zaangażowania kapitału, alokacji i rozdziału zasobów finansowych.

Najważniejszymi czynnikami, które bierze się pod uwagę określając najkorzystniejszą strukturę aktywów są:

• spodziewana stopa zysku z głównych produktów bankowych,

(przychody - koszty/przychody)

• marża zysku na produkcie bankowym,(różnica pomiędzy przychodami a kosztami związanymi z danym produktem),

• średni koszt pozyskania pieniądza,

• inwestycje w papiery wartościowe,

• lokaty międzybankowe czynne.

"Cena pieniądza" pozyskiwanego przez bank komercyjny - składniki i formuły szacowania.

Ceną pozyskania depozytów przez bank komercyjny są odsetki płacone depozytariuszom. Wysokość oprocentowania jest suwerennie ustalana przez bank. Banki ustalają 3 rodzaje oprocentowania:

• zmienne (bank ma prawo do zmiany oprocentowania w trakcie trwania umowy , jednak pod warunkiem powiadomienia klienta o zamianacjh - robi to najczęściej za pośrednictwem prasy,,

• stałe - bank gwarantuje klientowi niezmienność oprocentowania w okresie obowiązywania umowy,

• dynamiczne - stopa % rośnie wraz z wydłużaniem się okresu, na który klient przetrzymuje lokatę.

I Najważniejszym źródłem pozyskiwania taniego pieniądza przez banki są lokaty bieżące klientów - ror i a`vista.

II. Kolejnym źródłem pozyskiwania pieniędzy przez bank komercyjny są depozyty terminowe. Koszt pozyskania pieniądza z depozytów terminowych jest jednak wyższy ponieważ bank płaci klientom wyższe oprocentowanie od lokat terminowych aniżeli od wkładów na rachunkach lokat bieżących.

W obydwu przypadkach korzyści z pozyskania lokat są pomniejszane o tzw. rezerwy obowiązkowe odprowadzane do banku centralnego. Bank płaci bowiem klientom odsetki za 100 % pozyskanych pieniędzy ale do swojej dyspozycji ma nie 100% środków a jedynie pozostałość po odprowadzeniu w.w. rezerwy Zwiększa to koszt pozyskania pieniądza przez bank.
III. Pozostałe źródła pozyskiwania pieniędzy:

• emisja bonów bankowych i obligacji bankowych oraz certyfikatów depozytowych,

• lokaty międzybankowe (najdroższa z form pozyskiwania pieniądza).

Pieniądze inwestowane przez bank pochodzą z różnych źródeł o bardzo zróżnicowanym koszcie., dlatego też średni koszt pozyskania pieniądza obliczmy metodą średniej ważonej).

Innowacje produktowe we współczesnej bankowości.

Nowoczesne produkty bankowe to:

1/ karty płatnicze i usługi bankomatowe ( w tym bankomaty wielofunkcyjne)

2. home banking,

3. leasing,

4. factoring,

5. certyfikaty depozytowe (papiery wartościowe dłużne emitowane przez banki o zagwarantowanym terminie i cenie zakupu),

6. usługi maklerskie i prowadzenie r-ku papierów wartościowych,

7. skrytki sejfowe,

8. usługi brokerskie,

9. usługi emisyjne (emisja papierów wartościowych , obsługa i gwarantowanie emisji akcji),

10. zarządzanie na zlecenie portfelem inwestycyjnym klientów,

11. sprzedaż produktów innych przedsiębiorstw (funduszy powierniczych, towarzystw ubezpieczeniowych).

Pochodne instrumenty finansowe - rodzaje i zastosowania w zarządzaniu ryzykiem bankowym.

Pochodne instrumenty finansowe to papiery wartościowe, których cena jest zależna od ceny innego papieru wartościowego lub innego ryzykownego parametru rynku. Instrumenty pochodne dzieli się na:

1. kontrakty terminowe

2. opcje

(Instrumenty pochodne są niekiedy zwane derywatywami a transakcje terminowe - futures)

Kontrakt terminowy - jest to umowa między dwiema stronami, z których jedna jest zobowiązana do kupna, a druga do sprzedaży w ściśle określonym przyszłym terminie i po ściśle określonej w momencie zawarcia transakcji cenie. Kontrakty są zawierane wg ustalonego wzorca z jednym negocjowanym elementem - kursem zawarcia transakcji. Przy transakcjach terminowych zarówno zapłata jak i dostawa zamówionego towaru (może to być np. produkt finansowy) ma miejsce w przyszłości. Zwykle w momencie zawarcia kontraktu wpłacana jest tylko zaliczka. Sprawia to, że dzięki transakcjom terminowym można zawrzeć kontrakt na wielokrotnie wyższą sumę i w przypadku korzystnej dla kupującego ewolucji cen, w wielu przypadkach można nawet zwielokrotnić ilość zainwestowanych pieniędzy. Może to być ryzykowne - niekorzystna ewolucja cen może przynieść stratę nie tylko wszystkich zainwestowanych pieniędzy ale także i dodatkowych sum. Największe sumy są zwykle inwestowane przez przedsiębiorstwa produkcyjne, które chcą ochronić się przed niekorzystnymi zmianami cen rynkowych.

Transakcje opcyjne - mają zbliżony charakter do transakcji terminowych. Przy tych transakcjach przedmiotem obrotu są opcje, czyli prawa do zakupu lub sprzedaży określonego towaru w podanym terminie i po określonej cenie. Rozróżniamy opcje zakupu (prawo do zakupu) i opcje sprzedaży (stanowi dla sprzedającego zobowiązanie do zakupu). Opcje zakupu mają w sumie wielokrotnie wyższą wartość. Przy opcjach zakupu sprzedawca opcji pobiera za nią pieniądze, a zaciąga zobowiązanie do sprzedaży towaru za określoną cenę, nabywający natomiast nie zaciąga żadnych zobowiązań.

W Polsce towarem stanowiącym przedmiot transakcji terminowych i opcji sa głównie papiery wartościowe i waluty zagraniczne.

Głównym promotorem obrotu są banki i bankowe biura maklerskie, w których prowadzona jest większość transakcji.

Banki spodziewają się, że dzięki umiejętności przewidywania przyszłości potrafią w sposób korzystny określić cenę (np. cenę walut obcych, na które sprzedawane są opcje) co pozwala im osiągnąć zyski ze sprzedaży opcji i z transakcji terminowych. Duże i trudne do przewidzenia wahania cen sprawiają, że dotychczas nie wszystkie transakcje terminowe proponowane przez banki przynosiły im korzyści. Niekiedy papiery wartościowe pochodne są wprowadzane na giełdę, jednak skala obrotu jest jeszcze bardzo mała.

Wpływ regulacji prawnych na działalność banków

Ponieważ bank gospodaruje przyjmowanymi depozytami od ludności i przedsiębiorstw - musi być instytucją publicznego zaufania. Dlatego też państwo poprzez system regulacji określa odpowiedzialność jaką nakłada na właścicieli i zarządy banków. Podstawową ustawą określającą działalność i organizację banków krajowych jest ustawa “Prawo bankowe” . Równie ważnym aktem jest ustawa o NBP regulująca jego działalność oraz działalność innych banków. Łącznie tworzą podstawę systemu bankowego. Z prawem bankowym ściśle związane jest prawo dewizowe, normy prawa handlowego i spółdzielczego dotyczące banków występujących w formie spółki akcyjnej i banku spółdzielczego, prawo czekowe i wekslowe oraz normy prawa cywilnego odnoszące się do zasad zawierania i wykonywania umów bankowych.

System regulacji bankowych koncentruje się na tzw. regulacjach bezpieczeństwa funkcjonowania banku dot.:

1. warunków tworzenia banków czyli licencjonowania działalności bankowej

2. kwestii wielkości kapitału

3. określenia współczynnika wypłacalności zwanego również współczynnikiem adekwatności kapitałowej

4. niezbędnego poziomu płynności finansowej banku

5. zrównoważenia ryzyka bankowego odpowiednimi rezerwami celowymi

6. utrzymania w określonych granicach koncentracji kredytów

7. ochrony banku przed ryzykiem walutowym

8. rynku papierów wartościowych (dłużne, akcje, obligacje)

System uregulowań ostrożnościowych powstał po to aby działalność banku w sposób odpowiedzialny była utrzymana w granicach rozważnego gospodarowania powierzonymi środkami pieniężnymi.

Czynniki i kierunki przemian w ekonomice banków polskich

Funkcją celu banku jest maksymalizacja wartości rynkowej banku. Ale maksymalizacja wartości rynkowej nie jest jedynie funkcją i nie zależy wyłącznie od przychodów banku lecz składają się na to również inne istotne czynniki:

1. maksymalizacja zysku

2. zapewnienie wysokiego poziomu bezpieczeństwa finansowego co oznacza zapewnienie wypłacalności i płynności finansowej, zapewnienie, że zgromadzone w banku przez klientó środki pieniężne sa bezpieczne

3. perspektywa rozwojowa banku czyli zdolność dostosowywania się banku do zmieniających się warunków, zajmowanie właściwego miejsca na rynku, umacnianie swojej pozycji na rynku

4. wysoki poziom zarządzania - ocena rynkowa banku w dużym stopniu zależy od oceny poziomu merytorycznego zdolności kadry kierowniczej do kształtowania właściwej polityki banku

5. wizerunke banku w oczach społeczeństwa (jak bank jest widziany i oceniany przez swoich klientów)

Dla kształtowania się ekonomiki banku bardzo ważny jest podział na jakby bloki wielkich działalności bankowych:

1. pozyskiwanie środków pieniężnych czyli tworzenie pasywów

2. wykorzystywanie pozyskiwanych środków pieniężnych w celu osiągnięcia jak największych korzyści (zysku) to są aktywa

3. operacje pozabilansowe i usługi - jest to ten dział bankowości, w którym bank na rzecz klientów wykonuje określone zadania zlecowe przez klientów (ta część współcześnie najszybciej się rozwija)

Ekonomika banku i jego dochody kształtują się pod bardzo silnym wpływem struktury działalności banku. Ogólna tendencja jest taka, że w miarę upływu czasu, w miarę postępu, w miarę unowocześniania działalności banków zwiększa się udział dochodów pozaodsetkowych. Czyli tendencją rozwojową jest tendencja do rozszerzania skali operacji pozabilansowych i usług jako formy pozyskiwania dochodów przez bank.

Dostosowywanie polskiej bankowości do dyrektyw i standardów Unii Europejskiej

W opinii ekspertów nie ma jednoznacznej oceny stanu harmonizacji polskiego ustawodawstwa bankowego z uregulowaniami Unii Europejskiej. Na kształtowanie zasad regulacji funkcjonowania polskiego systemu bankowego istotny wpływ wywarło przyjęcie od początku reformy bankowej kierunku na adaptację zasadniczych rozwiązań europejskich. Dotyczyło to zarówno pozycji banku centralnego, rodzajów narzędzi realizacji polityki pieniężnej, jak i regulacji ostrożnościowych i systemu nadzoru bankowego. Zgodnie z nową Konstytucja oraz ustawą o NBP, polski bank centralny charakteryzuje się cechami wymaganymi przez Traktat z Maastricht, zarówno jeśli chodzi o niezależność instytucjonalną (kadencyjność i kolegialność naczelnych organów NBP), jak i funkcjonalną (uprawnienia do kształtowania i realizacji polityki pieniężnej).

Wprowadzone zostały instytucjonalne rygory utrzymania wysokiej dyscypliny makroekonomicznej - 3% próg deficytu budżetowego i 60% próg długu publicznego w relacji do PKB.

NBP posługuje się prawie tożsamymi narzędziami stosowanymi przez czołowe banki centralne Europy i proponowanymi do wykorzystania w ramach projektowanego Europejskiego Systemu Banków Centralnych. Obejmują one m.in. różne odmiany operacji otwartego rynku (outhrightowe, repo, revers repo, swapy), kredyt lombardowy, redyskonto weksli oraz rezerwy obowiązkowe.

Utworzenie Komisji Nadzoru Bankowego, składającej się z przedstawicieli instytucji odpowiedzialnych za funkcjonowanie różnych segmentów rynku finansowego i politykę pieniężną oraz finansową - było kolejnym krokiem zbliżąjącym zasady funkcjonowania polskiego systemu bankowego do standardów europejskich.

Porównanie podstawowych norm polskiego prawa bankowego, kształtujących zasady tworzenia i funkcjonowania banków w Polsce z regulacjami Unii Europejskiej, odnoszącymi się do Jednolitego Rynku Finansowego, wskazuje na dużą harmonię tych przepisów. Dotyczy to zasad licencjonowania instytucji finansowych oraz sposobu ich nadzoru. Normy polskiego prawa bankowego, tak jak przepisy Unii Europejskiej wymagają aby instytucją kredytową (tak Komisja Europejska najczęściej określa bank) kierowały osoby mające odpowiednie doświadczenie i cieszące się zaufaniem publicznym, aby instytucja ta była wyposażona w odpowiednie kapitały własne, które powinny być przeciwwagą dla ryzyka ponoszonego przez dany banki, jak również przejrzystości systemu oraz ochrony wolnego rynku i ochrony konsumenta.

Porównanie Ustawy “Prawo bankowe” (1997r.) z tzw. dyrektywami konkretyzującymi realizację Pierwszej i Drugiej Dyrektywy Bankowej

1. Dyrektywa o środkach własnych instytucji kredytowej - określa składniki, które mogą być zaliczane do kapitału własnego instytucji kredytowej, podział kapitału na podstawowy i uzupełniający.

Prawo bankowe - także wyszczególnia elementy mogące być zaliczane do funduszy własnych banku oraz szczegółowo podaje zasady tworzenia i powiększania funduszy własnych banku.

2. Dyrektywa o współczynniku wypłacalności - określa relacje pomiędzy kapitałem własnym a sumą ważoną aktywów i transakcji pozabilansowych na min. 8%, przy czym transakcje pozabilansowe mogą być ujmowane w rachunku z wagami: 0, 10, 20, 50 i 100%.

Prawo bankowe - potwierdza wymóg 8% adekwatności kapitału (współczynnik wypłacalności -wykład z 23.11.00r.) oraz dodatkowo wymaga dla nowych banków w pierwszych 12 miesiącach istnienia w/w na poziomie 15%, a w kolejnych 12 miesiącach - 12%.

3. Dyrektywa o nadzorze instytucji kredytowych - dot. zasad nadzoru polegających m.in. na objęciu obowiązkiem konsolidacji wszystkich instytucji, w których ma udziały instytucja finansowa, a więc także holdingów finansowych wraz z określeniem granicy, od której obowiązuje konsolidacja.

Prawo bankowe - koresponduje z powyższą dyrektwą lecz nie reguluje tak szczegółowo jak dyrektywa procesu kontroli banków.

4. Dyrektywa o dużych kredytach - dot. udzielania dużych kredytów tzn. przekraczających 10% kapitału własnego banku. Kredyt taki nie może być większy niż 25% kapitału, a łączna suma takich kredytów nie może przewyższać 800% kapitału własnego banku.

Prawo bankowe - brzmienie jest identyczne z dyrektywą.

5. Dyrektywa o zabezpieczeniu wkładów - dot. ujednolicenia systemów zabezpieczenia w krajach członkowskich. Dyrektywa nakłada obowiązek przynależności do systemu oraz wymaga gwarantowania wkładów min. do 20.000 ECU. Dodatkowo dyrektywa umożliwia przyjęcie placówek zagranicznych banków do systemów zabezpieczenia wkładów kraju, w którym działają, jeśli ten system przyjmuje wyższe granice zabezpieczenia wkładów. Natomiast placówki zagraniczne banku z kraju, w którym obowiązują wyższe stawki gwarantowania wkładów, nie mogą tych wyższtch stawek stosować, jeśli system kraju, w którym działają, przewiduje niższe.

Prawo bankowe - instytucją gwarantująca depozyty bankowe jest Bankowy Fundusz Gwarancyjny. Wysokość stawek jest jednolita dla wszystkich banków (do 04% ważonych aktywów bilansowych i 0,2% pozabilansowych, obciążonych ryzykiem).

6. Dyrektywa o przeciwdziałaniu wykorzystywania systemu finansowego do prania brudnych pieniędzy - dot. utrudnienia tego procederu poprzez identyfikację osoby dokonującej transakcji powyżej 15.000 ECU.

Polskie prawo - Uchwała Komisji Nadzoru Bankowego dot. prowadzenia rejestru wpłat i wypłat powyżej 10.000 ECU.

7. Dyrektywa o wyposażeniu kapitałowym banków i domów maklerskich (zwana dyrektywą o adekwatności kapitałowej) - wprowadza jednolite wymagania kapitałowe dla domów maklerskich oraz określa relacje pomiędzy kapitałem a różnymi rodzajami ryzyka.

W Polsce kapitał domów maklerskich reguluje zarządzenie Przewodniczącego Komisji Papierów Wartościowych.

Ponadto Dyrektywa określa wymagania kapitałowe dla ryzyk występujących w związku z transakcjami papierami wartościowymi i walutami obcymi - w polskim prawie nie korespondują artykuły ustawy o obrocie papierami wartościowymi.

8. Dyrektywa o usługach na rynku papierów wartościowych - dot. zasad prowadzenia działalności przez biura maklerskie i ich nadzoru o obrocie papierami wartościowymi. W polskim prawie - reguluje ustawa o obrocie papierami wartościowymi.

Rola banków w rozwoju usług finansowych w Polsce

Podnoszenie poziomu obsługi klientów oraz doskonalenie narzędzi pracy wymusza konkurencja między bankami. Jest to również powodem do rozszerzania wachlarza świadczonych usług. Banki w coraz szerszym zakresie zastępują jednostki gospodarcze w różnych czynnościach i operacjach finansowych, rośnie ich znaczenie jako wyspecjalizowanego pośrednika w operacjach krajowych i zagranicznych. Banki pośreniczą a także doradzają klientom w transakcjach finansowych oraz służą im informacją finansowo-gospodarczą.

Ponieważ obserwuje się dynamiczny wzrost ilościowy zapotrzebowania na usługi bankowe oraz rosnące wymagania co do ich jakości i zakresu, banki badają przyszłe zapotrzebowanie na produkty bankowe przystosowując do tego swoją ofertę, organizację i wyposażenie.

Nowe operacje i usługi bankowe (ta część działalności banku najszybciej się rozwija): usługi brokerskie (operacje na rynku kapitałowym, emisja akcji (na zlecenie klienta), emitowanie dyrywatów czyli pochodnych instrumentów finansowych (np. opcji typu futures), zarządzanie portfelami inwestycyjnymi klienta (zakup, sprzedaż akcji na zlecenie klienta), doradztwo finansowo-handlowe, usługi w dziedzinie fuzji i przejęć

Pozadepozytowe źródła funduszy banku - charakterystyka i tendencje rozwojowe

Poza depozytami, które stanowią 3/4 kapitałów obcych banku 1/4 stanowią:

• lokaty międzybankowe,

• zobowiązania wobec budżetu,

• zobowiązania wobec NBP.

Lokaty międzybankowe:

• mogą być: krótkoterminowe (od 1 do kilku dni), okresowe i długoterminowe,

• umożliwiają bankom niezakłócone prowadzenie zyskownej działalności bez konieczności tworzenia wielkich, kosztownych rezerw pieniężnych,

• służą finansowaniu działalności banków, które mają cykliczne (okresowe) deficyty finansowe m.in. bankom "cukrowniczym" (Wschodni Bank Cukrownictwa), które mają nadmiar pieniędzy w czasie i zaraz po zamknięciu kampanii cukrowych a od grudnia czy stycznia wielkość ich depozytów maleje (deficyt),

• mają zastosowanie w bankach , które posiadają stałe nadwyżki (np. PeKaO) lub stały deficyt (banki zagraniczne nie posiadające rozwiniętej sieci placówek),

Tendencje

Lokaty międzybankowe są najdroższą forma pozyskiwania pieniądza przez banki. Banki pozyskujące zbyt mało depozytów w stosunku do swoich potrzeb dążą do zmniejszania zapotrzebowania na pieniądze z lokat międzybankowych.

Większość z nich uznała, że na dłuższą metę można to osiągnąć dzięki rozbudowie sieci placówek bankowych lub - jak pokazuje praktyka - w drodze konsolidacji z bankami posiadającymi rozbudowaną sieć ( Citybank ).

Źródła finansowania działalności banku.

Źródła finansowania działalności banku (wykazane po pasywnej stronie bilansu) dzielą się na:

• kapitały własne - wszystkie środki, które są własnością banku,

• kapitały obce - wszystkie środki, które bank jest obowiązany zwrócić właścicielom czyli zobowiązania (depozyty klientów, lokaty międzybankowe, zobowiązania wobec budżetu oraz wobec NBP.

Kapitały własne:

• kapitał (fundusz) podstawowy czyli akcyjny,

• kapitał (fundusz) rezerwowy,

• niepodzielony zysk z lat ubiegłych,

• wynik finansowy netto (zysk) roku obrachunkowego,

• rezerwy celowe (zabezpieczenie na udzielone "Złe kredyty").

Źródła kapitału własnego:

• wpłaty dokonane przez założycieli banku w momencie jego powstawania, (kapitał założycielski, który w bankach akcyjnych stał się później kapitałem akcyjnym - aktualnie 5 mln EURO,.

• przychody z tytułu emisji akcji,

• zysk

Przeciętny udział kapitałów własnych w pasywach całego polskiego sektora bankowego (bez NBP) wynosi 8%.

Tak znikomy udział kapitałów własnych wystarcza bankom zaledwie na pokrycie kosztów trwałych (budynków, wyposażenia oddziałów, środków transportu etc) oraz odpowiedniej ilości pieniędzy w kasie, natomiast inwestycje dające dochód musza być finansowane z pieniędzy pozyskiwanych z zewnątrz. Ale w praktyce kapitały własne stanowią gwarancję wypłacalności dla deponentów oraz są źródłem zaufania do banku.

Kapitały obce stanowią przeciętnie ok. 92% pasywów banku.

Są to w 3/4 depozyty czyli lokaty klientów a pozostałą 1/4 stanowią lokaty międzybankowe, zobowiązania wobec budżetu oraz wobec NBP.

Pojęcie i podział operacji bankowych.

Wszelkie rodzaje usług świadczonych przez banki można nazwać czynnościami bankowymi. Operacje bankowe są utożsamiane z czynnościami bankowymi (nazwy używane są zamiennie) ale nie wszystkie czynności bankowe maja charakter operacji (porady, informacje)

Tradycyjne rozróżnienie operacji bankowych:

1. operacje bierne (pasywne)

2. operacje czynne (aktywne)

3. pośredniczące

4. oraz różne inne usługi świadczone przez banki

Operacje bierne - gromadzenie wkładów, emitowanie własnych papierów wartościowych i wykonywanie innych czynności mających na celu powiększenie sumy środków będących w dyspozycji banku.

Operacje czynne - wykorzystywanie zgromadzonych środków do udzielania różnych kredytów i lokowanie ich w korzystnych przedsięwzięciach (lokata w papierach wartościowych)

Banki przeprowadzają operacje bierne i czynne na własny rachunek i własne ryzyko.

Operacje pośredniczące - są to rozliczenia pieniężne, wynikające ze zleceń płatniczych klientów, prowadzenie rachunków bankowych, zakup i i sprzedaż papierów wartościowych na zlecenie klienta

Operacje pośredniczące banki wykonują na zlecenie, na rachunek i ryzyko klientów.

Oprócz powyższego, stosuje się także podział czynności bankowych na:

1. operacje finansujące - gdy bank zwiększa środki płatnicze klienta (np. udziela kredytu_

2. operacje depozytowe - gdy bank przyjmuje czasowo wolne środki klientów

3. usługi związane z obsługa obrotu płatniczego klientów i własnego

4. usługi różne

W ustawie Prawo bankowe wymienia się następujące czynności bankowe, które banki mogą wykonywać jeśli są przewidziane w ustalonych dla nich statutach:

1. prowadzenie rachunków bankowych

2. przyjmowanie wkładów oszczędnościowych i lokat terminowych

3. przeprowadzanie rozliczeń pieniężnych

4. udzielanie i zaciąganie kredytów oraz pożyczek pieniężnych

5. wykonywanie operacji czekowych i wekslowych

6. przyjmowanie oraz dokonywanie lokat w bankach

7. udzielanie oraz przyjmowanie poręczeń i gwarancji bankowych

8. dokonywanie obrotu wartościami dewizowymi oraz prowadzenie obsługi finansowej obrotów z zagranicą

9. prowadzenie obsługi pożyczek państwowych

10. emitowanie papierów wartościowych oraz dokonywanie obrotu tymi papierami

11. dokonywanie zleconych czynności związanych z emisją papierów wartościowych

12. kupno zagranicznych papierów wartościowych

13. przechowywanie przedmiotów i papierów wartościowych oraz udostępnianie skrytek sejfowych

14. wykonywanie na zlecenie innych banków czynności należących do zakresu działania banków zlecających

Usługi różne:

1. usługi bankowych biur maklerskich - dokonują na zlecenie klientów różnych operacji na giełdzie papierów wartościowych

2. udzielanie porad klientom jak korzystnie lokować wolne środki pieniężne na rynku kapitałowym i pieniężnym

3. służą radą w wyborze form rozliczeń zagranicznych, zabezpieczających należności polskich eksporterów

4. niektóre banki zamierzają podjąć działalność ubezpieczeniową

5. szerszy wachlarz usług a także większe bezpieczeństwo przyjmowanym depozytom oferują klientom holdingi bankowe - mają szerszy dostęp do rynków pieniężnych i kapitałowych, możliwość zaciągania kredytów, dysponują większym kapitałem. Poszczególne banki mogą mieć w ramach oldingu różny stopień samodzielności w kształtowaniu własnej oferty świadczonych usług

Holdingi bankowe - w skład mogą wchodzić oprócz banków przedsiębiorstwa niebankowe ale zazwyczaj powiązane z bankowością - firmy ubezpieczeniowe, faktoringowe, trudniące się doradztwem finansowym.

Podstawowe formy rozliczeń pieniężnych

Rozliczenia pieniężne mogą być: gotówkowe- polegające na fizycznym przemieszczaniu banknotów i bilonu oraz bezgotówkowe. W przeszłości największą rolę odgrywały rozliczenia gotówkowe w tej chwili prowadzone są w formie bezgotówkowej poprzez instrumenty rozliczeń właściwe bankowości. Rozwój form rozliczeń obejmował wiele rozlicznych formuł.

Jeżeli chodzi o operacje rozliczeniowe najbardziej tradycyjna i klasyczna postać funkcji banku oparta jest na rachunku bankowym, która podlega bardzo istotnym, dynamicznym przemianom. Wszystkie banki przechodzą od tradycyjnej postaci, kiedy trzeba było mieć różne rachunki, następuje skonsolidowanie z tymi funkcjami bieżącego zarządzania pieniądzem, terminowego oszczędzania, zamiany walut, kredytowania. Rachunek bankowy jest podstawą dla przeprowadzania wszelkich operacji rozliczeniowych klientów banku a także stanowi podstawę dla elektronizacji bankowości w tym zwłaszcza wprowadzania kart płatniczych, kart bankomatowych, kart debetowych, kart kredytowych. Dąży się w kierunku powiązania techniki z doskonaleniem funkcji rach. bankowego tak ażeby jego zalety i możliwości odpowiadały najbardziej złożonym potrzebom klienta.

Struktura obrotu bezgotówkowego została ukształtowana następująco:

1. polecenia przelewu - nadal odgrywają najistotniejsze znaczenie (wiąże się to z obowiązkiem posiadania przez obie strony rachunku bankowego

2. polecenie zapłaty - które w pewnym sensie jest odwrotnością trybu w jakim dokonuje się polecenie przelewu

3. obrót czekowy: czeki gotówkowe i czeki rozrachunkowe, czeki imienne i na okaziciela, czeki potwierdzone i in blaco,

4. weksel

5. akredytywa - forma zabezpieczeń stosowana w warunkach niepewności

6. forfaiting - używany w rozliczeniach międzynarodowych

Istota i funkcjonowanie weksla

W 1930r. w Genewie została podpisana konwencja, która ujednoliciła zasady posługiwania się wekslami. Polska ratyfikowała tę konwencję w 1936r. i na podstawie jej postanowień wprowadzono polskie prawo wekslowe. Od 1989r. w Polsce - banki ponownie dyskontują weksle, a NBP je redyskontuje.

Weksel jest dokumentem zobowiązującym wystawcę lub wskazaną przez niego osobę do bezwarunkowego zapłacenia określonej kwoty pieniężnej w oznaczonym terminie.

Weksel pełni w obrotach gospodarczych wiele funkcji m.in.:

1. funkcję płatniczą (regulowanie należności w obrocie płatniczym)

2. funkcję kredytową (czyli kredyt wekslowy - poprzez dyskonto i redyskonto)

3. funkcję gwarancyjną

W obrocie wekslowym uczestniczą następujące podmioty:

1. wystawca weksla - czyli tzw. trasant

2. płatnik - czyli trasat

3. beneficjent zwany remitentem - czyli ten na rzecz kogo ten weksel się wystawia

Weksel musi uzyskać akcept trasata

1. indos - przeniesienie praw weksla na inne osoby, przy solidarnej odpowiedzialności za zobowiązania wekslowe wszystkich osób podpisanych na wekslu

Z reguły dla bezpieczeństwa obrotu wekslowego stosowane są również poręczenia, które nazywają się awal przez co weksel jest traktowany jako bardziej godny zaufania, pierwszorzędny.

Weksle są wykorzystywany w obrocie wekslowym poprzez tzw. proces indosowania. Indos - przeniesienie praw weksla na inną osobę. Wystarczy, że na odwrocie weksla napisze remitent czyli beneficjent “ustępuję na rzecz...”. Dzięki indosowaniu weksel może być środkiem płatniczym za określoną usługę, produkty. Z chwilą gdy chce się zamienić weksel w płynna gotówkę weksel poddawany jest dyskontu banku. Czyli bank przejmuje weksel przed tzw. czasem wymagalności, przed czasem wykupu przez wystawcę potrącając określone dyskonto tzn. różnicę między tą, którą płaci a kwotą weksla. W ten sposób posiadacz weksla czy dysponent weksla staje się posiadaczem gotówki. W okresie wymagalności, kiedy wystawca ma obowiązek wykupić weksel albo gdy wystawca nie jest zdolny do wykonania tej operacji - akceptujący, następnie poręczyciele czyli wszyscy, którzy podpisali się na wekslu muszą zapłacić.

Redyskonto weksla przez bank centralny - weksle zdyskontowane przez banki komercyjne są przedstawiane do banku centralnego. Jest to wielki dział funkcjonowania bankowości.

W transakcji kupna-sprzedaży weksel może pełnić równocześnie funkcję płatniczą i kredytową a odstępowany kolejnym osobom pełni funkcję obiegową. Każdy kolejny posiadacz weksla może go zdyskontować w banku, który udzieli mu kredytu dyskontowego.

Bank może się refinansować, redyskontując ten weksel w banku centralnym, który udzieli mu kredytu redyskontowego. Rozliczeń z tytułu weksli dochodzić od wszystkich osób podpisanych na wekslu, które są solidarnie odpowiedzialne za zobowiązania wekslowe (funkcja gwarancyjna).

Rozróżnia się:

1. weksel własny (sola), w którym wystawca (trasant) zobowiązuje się do zapłaty

2. weksel ciągniony, nazywany trasowanym (trata), w którym wystawca (trasant) zleca wskazanej na wekslu osobie (trasatowi) zapłacenie określonej kwoty

Podstawowe zasady kredytowania

Operacja udzielenia kredytu polega na postawieniu przez bank do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych, który zobowiązuje się zwrócić je z odsetkami w umownym terminie.

Podstawowym warunkiem udzielenia kredytu, wynikającym z polskiego prawa bankowego, jest posiadanie przez kredytobiorcę zdolności kredytowej, rozumianej jako zdolność do spłaty zaciągniętego kredytu wraz z odsetkami.

(Źródło: Z.Krzyżkiewicz- Podręcznik do bankowości str. 77-78)

Udzielając kredytu bank ponosi znaczne ryzyko. Aby ograniczyć to ryzyko, banki wprowadziły ścisłe procedury kredytowe, czyli zasady przyznawania kredytu przez pracowników banku.

Banki najczęściej opracowują tzw. instrukcję kredytową, w szczegółowy sposób normującą procedury kredytowe stosowane w przypadku kredytów gospodarczych, na które przypada ponad trzy czwarte sumy wszystkich kredytów udzielanych w Polsce.

Możemy wyróżnić następujące etapy procedur kredytowych:

1. wypełnianie wniosku kredytowego przez kredytobiorcę,

2. uzupełnienie wniosku przez kredytobiorcę wymaganymi przez bank załącznikami,

3. weryfikacja dokumentacji kredytowej - dokonywana przez inspektora kredytowego, a w przypadku większych kredytów - przez większą liczbę pracowników banku;

na podstawie przedłożonej dokumentacji, bank ocenia zdolność kredytową kredytobiorcy,

1. inspekcja kredytowa - inspekcja zakładów pracy i podstawowych zabezpieczeń przez inspektora kredytowego, a przy dużych kredytach przez zespół, w skład którego wchodzi inspektor kredytowy,

2. analiza sytuacji przedsiębiorstwa i credit - scoring - wykonywana na podstawie zebranej dokumentacji i inspekcji przez inspektora kredytowego,

3. ocena dokumentacji i wniosków inspektora - przez Komitet Kredytowy; w skład Komitetu Kredytowego oddziału wchodzą zwykle wszyscy merytoryczni pracownicy pionu kredytowego i wybrani specjaliści z innych działów; kieuje nimi dyrektor oddziału.

4. opracowanie umowy kredytowej - przygotowują ją pracownicy banku zgodnie z instrukcją kredytową, a jej podpisanie oznacza udzielenie kredytu,

5. monitoring kredytu - przez inspektora kredytowego; inspektor kredytowy nadzoruje nie tylko spłaty, ale także i samego kredytobiorcę, co jakiś czas dokonując wizytacji kredytowanego przedsiębiorstwa.

Procedury kredytowe stosowane przy mniejszych kredytach dla osób fizycznych są znacznie prostsze niż procedury stosowane przy kredytach gospodarczych i najczęściej są regulowane zarządzeniami wydawanymi przez zarządy banków.

Rodzaje kredytu

Podział kredytów jest zawsze kontrowersyjny, tym bardziej, że nie ma w tym zakresie żadnych przepisów- banki mogą stosować swoje zasady i używać nazw - wymyślonych przez siebie.

Kredyty dzielimy w zależności od stosowanych kryteriów.

Jednym z podstawowych podziałów jest waluta kredytu. To kryterium dzieli kredyty na:

1. złotowe,

2. dewizowe; kredytami dewizowymi nazywamy kredyty nominowane w dewizach* najczęściej są one wypłacane przez bank i spłacane przez klienta w złotych, po kursie z dnia wypłaty i spłaty.

(* pojęcie “nominowane w dewizach” oznacza w praktyce, że wartość kredytu jest wyrażona w konkretnej walucie zagranicznej)

Kolejny podział kredytów to taki, przy którym przyjęty jest okres kredytowania. W obecnej

praktyce zwykle dzieli się kredyty na:

1. krótkoterminowe (mające poniżej roku),

2. długoterminowe (na okres ponad roku)

Oczekiwać należy, że z czasem zostanie przyjęty taki podział jak w krajach

zachodnioeuropejskich, czyli będziemy wyróżniać kredyty: krótkoterminowe (poniżej

roku), średnioterminowe (od 1 do 7 lat) i długoterminowe (powyżej tego okresu).

Trzeci podział uwzględnia sposób wypłaty kredytu, dzielimy je na:

1. gotówkowe - głównie są to drobne kredyty dla ludności wypłacane w gotówce,

2. bezgotówkowe - stosowane przy kredytach gospodarczych; w takim przypadku bank nie wypłaca gotówki klientowi, a reguluje należności za przesłane faktury; przy kredytach samochodowych i innych kredytach ratalnych klient również nie otrzymuje gotówki do ręki, należność za otrzymany towar jest przez bank przelewana na konto sprzedawcy.

Przy przyjęciu za podstawowe kryterium podziału kredytów ich przeznaczenia wyróżniane

są trzy podstawowe grupy kredytów:

1. gospodarcze (kredyty dla podmiotów gospodarczych),

2. dla ludności,

3. budowlano-mieszkaniowe.

Banki wprowadziły też kolejne rozróżnienia kredytów na:

1. komercyjne - to takie kredyty, których koszt dla klienta wynika z rachunku ekonomicznego przeprowadzonego przez bank; bierze on pod uwagę koszt pieniądza, ryzyko i konkurencję innych banków.

2. preferencyjne - to kredyty udzielane klientowi na warunkach korzystniejszych niż wynikające z rachunku ekonomicznego; do kredytów preferencyjnych udzielanych przez banki dopłaca państwo (najczęściej). W Polsce większość kredytów preferencyjnych jest przeznaczona na rozwój rolnictwa i na ochronę środowiska;

bank udzielający kredytu pobiera normalne oprocentowanie, ale część tego oprocentowania pochodzi z subwencji, stąd też oprocentowanie wpłacane przez kredytobiorcę jest dużo niższe od zwykle stosowanego na rynku.

Gwarancje bankowe - istota i funkcje

I wersja

Jednym z podstawowych warunków udzielenia kredytu przez bank jest przedstawienie przez klienta odpowiednich zabezpieczeń, nie jest to wymagane tylko przy niektórych kredytach dla ludności.

Dobre zabezpieczenia są uważane za czynnik przesądzający o przyznaniu kredytu.

Większość banków wymaga, aby wartość zabezpieczeń była co najmniej dwukrotnie wyższa od wartości udzielonego kredytu.

Zabezpieczenia kredytów można podzielić na dwie grupy:

1. zabezpieczenia osobiste,

2. zabezpieczenia rzeczowe.

Gwarancja bankowa (obok weksla własnego in blanco, poręczenia wekslowego i poręczenia wg prawa bankowego) należy do zabezpieczeń osobistych.

Gwarancja bankowa polega na tym, że inny bank gwarantuje spłatę kredytu wraz z odsetkami w przypadku, gdyby nie został on spłacony przez kredytobiorcę. Gwarancje bankowe mogą też być ograniczone (np. do wysokości kapitału kredytu), wtedy jednak ich wartość jako zabezpieczenie kredytu jest już znacznie mniejsza.

II wersja

Polskie prawo bankowe wymienia pośród podstawowych czynności bankowych udzielanie i przyjmowanie gwarancji.

Gwarancje są szczególnym rodzajem operacji, bo bank udzielając gwarancji nie angażuje (wypłaca) bezpośrednio swoich środków pieniężnych, a jedynie przyjmuje określone umową ryzyko. W dotychczasowej praktyce gwarancje bankowe znajdowały zastosowanie przeważnie w obrotach zagranicznych, ale obecnie coraz częściej są stosowane między kontrahentami krajowymi. Gwarancje bankowe są korzystną operacją dla banku i klienta korzystającego z gwarancji. Klient może na przykład zakupić towar na kredyt, udzielając swemu dostawcy bankowej gwarancji zapłaty. Korzyść banku polega na pobraniu prowizji za przyjęcie rozsądnego ryzyka, bez bezpośredniego angażowania własnych środków.

Gwarancja bankowa jest zobowiązaniem banku, podjętym na podstawie zlecenia klienta, że zaspokoi przyjmującego gwarancję (beneficjenta) zgodnie z jej treścią, gdyby zleceniodawca nie wypełnił w stosunku do niego określonych w gwarancji zobowiązań.

Gwarancja jest zobowiązaniem niezależnym od umowy o dokonanie wzajemnych świadczeń między zleceniodawcą gwarancji a jego kontrahentem.

Stronami występującymi w gwarancji są:

1. zleceniodawca, który zawiera z bankiem umowę o udzielenie gwarancji,

2. bank, który udziela gwarancji,

3. beneficjent gwarancji.

Do gwarancji bankowych stosuje się odpowiednie przepisy kodeksu cywilnego. Zobowiązanie banku jest zawsze zobowiązaniem pieniężnym, a udzielenie gwarancji, pod rygorem nieważności, powinno mieć formę pisemną.

Czek i obrót czekowy w systemie płatności w gospodarce

Czeki należą do najstarszych form rozliczeń i nadal znajdują zastosowanie na całym świecie, zarówno w obrotach krajowych jak i zagranicznych.

Czek jest pisemnym zleceniem bezwzględnego wypłacenia określonej kwoty, wydanym bankowi przez posiadacza rachunku bankowego.

Zależnie od sposobu zapłaty rozróżnia się czeki:

1. gotówkowe (kasowe) zlecające bankowi wypłatę gotówką,

2. rozrachunkowe, służące wyłącznie do rozliczeń bezgotówkowych; odmianą czeku rozrachunkowego jest czek potwierdzony.

Stosownie do prawa czekowego każdy czek powinien zawierać w swej treści:

1. wyraz czek,

2. bezwarunkowe polecenie wypłacenia przez bank wymienionej w czeku kwoty pieniężnej,

3. nazwę trasata, czyli banku zobowiązanego do płatności,

4. określenie miejsca płatności czeku (zazwyczaj w siedzibie trasata),

5. określenie miejsca i daty wystawienia czeku,

6. podpis wystawcy czeku, czyli trasanta.

Wystawcą czeku (trasantem) może być każda osoba prawna i fizyczna, posiadająca rachunek bankowy, natomiast trasatem czeku może być wyłącznie bank, gdzie trasant ma rachunek.

Remitentem, inaczej beneficjentem czeku, czyli osobą, na której rzecz czek wystawiono, może być każda osoba prawna lub fizyczna. Wystawca czeku może wskazać siebie jako remitenta, co znajduje zastosowanie przy podnoszeniu gotówki w banku.

Remitentem może być także o k a z i c i e l, przy tzw. czeku na okaziciela.

Czeki wystawia się na wydawanych przez banki blankietach, które zazwyczaj są połączone w “książeczki czekowe”.

Rozliczenie przy pomocy czeku polega na jego wręczeniu dłużnikowi lub bezpośrednim przedłożeniu trasatowi (bankowi) do realizacji. W krajach gospodarki rynkowej czek jest uważany za surogat pieniądza, gdyż może przechodzić z rąk do rąk. Z tego względu istotne znaczenie ma rozróżnienie czeku imiennego od czeku na okaziciela.

1. Czek na okaziciela może być przekazany przez zwyczajne wręczenie go innej osobie.

2. Przeniesienie praw z czeku z wymienionym w jego treści remitentem wymaga indosowania czeku. Zarówno remitent, jak i każdy następny posiadacz czeku imiennego, może przenieść (indosować) wynikające z czeku prawa na inną osobę fizyczną lub prawną, przez stwierdzenie tego faktu na odwrotnej stronie czeku. Indos może być imienny lub in blanco.

Indos imienny ma formę klauzuli”Ustępujemy na zlecenie....” uzupełnionejn nazwiskiem (nazwą) indosatariusza.

Indos in blaco ogranicza się do podpisu indosanta, złożonego na odwrotnej stronie czeku.

W polskiej praktyce nie wykorzystuje się czeków w funkcji płatniczej, chociaż prawo czekowe tego nie zabrania. W Polsce czeki bywają na ogół indosowane tylko na inne banki niż wymieniony w czeku bank-trasat. Natomiast nie wykorzystuje się indosowania czeków rozliczeniowych między przedsiębiorstwami. Różni się także zakres wykorzystania czeków gotówkowych i rozrachunkowych.

Czek gotówkowy może być zrealizowany przez jego posiadacza u trasata lub w każdym innym banku. Wypłata czeku w innym banku niż trasat może nastąpić dopiero po uzyskaniu przez niego od trasata niezbędnych środków.

Czek rozrachunkowy (zwykły lub potwierdzony) może być zrealizowany tylko u trasata oraz w banku, gdzie posiadacz czeku ma rachunek. Uznanie jego rachunku kwotą czeku następuje po uzyskaniu przez ten bank od trasata środków niezbędnych do zrealizowania czeku.

Wyjątkiem od generalnej zasady zabezpieczenia pokrycia czeku przed jego wypłatą może być realizacja czeków osób fizycznych z rachunków oszczędnościowo-rozliczeniowych. Banki mogą zawierać porozumienia, aby na zasadach wzajemności natychmiast realizować czeki, których trasatami są uczestnicy porozumienia.

Polecenie przelewu

Polecenie przelewu jest najwygodniejszą formą rozliczeń bezgotówkowych. Może być stosowane do regulowania różnych zobowiązań, bez względu na ich wysokość.

Z polecenia przelewu mogą korzystać wszystkie osoby prawne i fizyczne posiadające rachunek bankowy. Jest ono przydatne dla jednostek gospodarczych w rozliczeniach za dostawy towarów, świadczone usługi czy wykonane roboty, a strony zawierające takie umowy mogą wprowadzić tę formę rozliczeń jako podstawą. Polecenie przelewu używany jest w rozliczeniach z jednostkami budżetowymi, można nim regulować podatki, opłaty i dokonywać różnego rodzaju transferów. Mogą z nich korzystać także osoby fizyczne posiadające rachunki bankowe.

W poleceniu przelewu właściciel rachunku bankowego wydaje bankowi dyspozycję, aby obciążył jego rachunek i przelał określoną kwotę na wskazany rachunek beneficjenta przelewu w dowolnym banku.

Inicjatorem rozliczenia jest dłużnik, który otrzymał fakturę towarową od wierzyciela (dostawcy towaru); On rozpoczyna operację rozliczeniową, wydając swemu bankowi polecenie dokonania przelewu.

Bankowym dokumentem rozliczeniowym jest czteroodcinkowy formularz polecenia przelewu. W treści polecenia przelewu zleceniodawca (dłużnik) poleca, aby oddział banku przelał z jego rachunku określoną kwotę pieniędzy na rzecz wskazanego odbiorcy, wymienia więc nazwę oraz numer rachunku bankowego odbiorcy, a także podaje skróconą informację o regulowanym zobowiązaniu (np. numer faktury, honorarium). Dokument podpisują osoby upoważnione do dysponowania rachunkiem bankowym, podając przy tym datę.

Polecenia przelewu mogą być składane bezpośrednio w banku przez pracowników przedsiębiorstwa, przesyłane pocztą lub doręczane przez wierzyciela. Warunkiem wykonania polecenia przelewu jest posiadanie przez zleceniodawcę (dłużnika) odpowiedniego pokrycia na rachunku bankowym.

Polecenie zapłaty

Polecenie zapłaty- jest to odmienna forma niż polecenie przelewu. Inicjatywa wychodzi od wierzyciela, który wydaje polecenie swojemu bankowi, aby zwrócił się do banku dłużnika w celu dokonania zapłaty.

Polecenie zapłaty traktowane jest selektywnie i określane jest w umowach między bankami, a klientem.

Akredytywa - charakterystyka i funkcje

Akredytywa należy do tradycyjnych form rozliczeń i znajduje zastosowanie w obrotach krajowych i zagranicznych. Chroni ona interes zarówno dostawcy, jak i odbiorcy. Dostawcy zapewnia natychmiastowe otrzymanie należności, a odbiorcy pozwala w pełni uzależnić zapłatę od spełnienia przez dostawcę ustalonych warunków. Z tych względów akredytywa nadaje się przede wszystkim do rozliczeń z nieznanymi kontrahentami, mającymi siedzibę w innej miejscowości, lub ze słabo wypłacalnymi partnerami, gdy dostawca pragnie dodatkowo zapewnić sobie należną zapłatę.

Rozliczenie przy pomocy akredytywy polega na zarezerwowaniu przez bank określonych środków dłużnika (odbiorcy) z przeznaczeniem ich na uregulowanie wierzytelności dostawcy, po spełnieniu przez niego warunków ustalonych przez dłużnika.

Otwarcie akredytywy następuje na wniosek dłużnika (odbiorcy) , złożony w oddziale banku, a wskazujący wierzyciela (dostawcę) i oddział banku wierzyciela, w którym będą dokonywane wypłaty, kwotę akredytywy oraz okres jej ważności. Ponadto wniosek powinien określać, jakie dokumenty będzie zobowiązany składać dostawca (wierzyciel) dla uzyskania wypłaty (np. listy przewozowe, faktury, świadectwa rzeczoznawców). Wykupione ze środków akredytywy dokumenty pozwalają odbiorcy dysponować towarem, czyli odebrać towar od przewoźnika.

Na podstawie wniosku klienta bank dłużnika otwiera akredytywę i zawiadamia bank wierzyciela. Bank otwierający akredytywę jest odpowiedzialny za dokładne przeniesienie warunków ujętych we wniosku (zleceniu) otwarcia akredytywy sporządzonym przez klienta.

Równocześnie bank odbiorcy (dłużnika) obciążał kwotą akredytywy jego rachunek bieżący i uznawał rachunek akredytywy prowadzony u siebie dla tego klienta. Bank może zwolnić dłużnika od obowiązku wyodrębnienia środków, gwarantując pokrycie zobowiązań wynikających z akredytywy kredytem bankowym.

Należy podkreślić, że w krajowych rozliczeniach przy pomocy akredytywy zapłata następuje w banku wierzyciela, który następnie obciąża rachunek akredytywny w banku dłużnika. Stąd akredytywę zazwyczaj otwiera się na rzecz jednego wierzyciela.

Akredytywa wygasa po wyczerpaniu środków wydzielonych na rachunku akredytywy, a także z upływem terminu jej ważności. Zamknięcie akredytywy może nastąpić także na wniosek dłużnika, jeśli zastrzegł to w jej warunkach.

Akredytywa zapewnia dostawcom terminową zapłatę, co jest szczególnie istotne przy opieszałości niektórych płatników.

Forfaiting - charakterystyka i funkcje

Forfaiting jest operacją kredytowo-rozliczeniową.

Forfaiting jest ogólnie biorąc zakupem należności terminowych, jakie powstają w rezultacie eksportu towarów i usług z wyłączeniem prawa regresu wobec eksportera odstępującego wierzytelność.

Przedmiotem skupu są należności krótko- i średnioterminowe, występujące w postaci weksla własnego importera lub akceptowanej przez niego traty ciągnionej przez eksportera. Weksle reprezentujące należność eksportową dyskontuje instytucja forfaitingowa, którą może być bank. Przy dyskoncie potrąca się z góry odsetki za cały okres odroczonej zapłaty (należności). W wyniku tej operacji importer otrzymuje dostawę na kredyt, a eksporter otrzymuje natychmiastową zapłatę, przy czym nie odpowiada on w trybie regresu za odstąpiony bankowi forfaitingowemu weksel. Wysokość zapłaty otrzymanej przez eksportera jest niższa o potrącone odsetki, co często wlicza on w całości lub części w cenę sprzedawanego towaru.

Przebieg operacji kredytowo-rozliczeniowej jest następujący: importer nabywa towar na kredyt, a eksporter otrzymuje natychmiast zapłatę i nie ponosi odpowiedzialności za realizację wierzytelności (należności) eksportowej. Bank forfaitingowy nabył na własne ryzyko rentowną lokatę, którą może sprzedać na rynku międzynarodowym. Operacja forfaitingu jest więc korzystna dla wszystkich uczestników transakcji eksportowo-importowej.

Forfaiting może znaleźć zastosowanie w rozliczaniu kontraktów eksporterów ze wschodnimi sąsiadami, przyczyniając się do rozwoju eksportu polskich towarów.

Wymienialność pieniądza i kurs walutowy

W rozliczeniach międzynarodowych obrotów handlowych zachodzi konieczność przeliczania cen towarów i usług wyrażanych w walutach eksporterów na waluty importerów i odwrotnie. Kursy ich walut są określonymi proporcjami, w jakich następują przeliczenia. Inaczej mówiąc:

Kurs waluty jest ceną płaconą w walucie krajowej za jednostkę lub sto jednostek waluty obcej.

W gospodarce rynkowej na poziom kursu walutowego wpływa stosunek cen krajowych do cen na rynkach światowych oraz kształtowanie się bilansu płatniczego.

Bilans płatniczy jest zestawieniem wszystkich przychodów i wydatków dewizowych danego kraju, wynikających z jego stosunków z zagranicą. Jeżeli w danym okresie przeważają wydatki, powstaje deficyt bilansu płatniczego, a w przypadku przewagi wpływów zagranicznych - nadwyżka bilansu płatniczego. Następstwem deficytu bilansu płatniczego jest spadek podaży obcych walut, a rosnący na nie popyt wywołuje spadek kursu waluty krajowej; za jednostkę obcej waluty płaci się więcej jednostek waluty krajowej. W przypadku nadwyżki bilansu wzrasta podaż obcych walut, co wywołuje wzrost kursu, za obcą walutę płaci się mniej w walucie krajowej.

Poziom kursu oddziałuje bezpośrednio na krajowe ceny towarów i usług w imporcie i eksporcie. Skłania to wiele państw do ingerencji w dziedzinie kursów walutowych. Poziom kursu mogą bowiem kształtować popyt i podaż na obce waluty albo ustalenia władz monetarnych. najczęściej występuje kombinacja obu tych czynników. W zależności od tego w poszczególnych krajach powstają różnorodne systemy kursów.

Gdy przyjmiemy za kryterium możliwość wahań (elastyczność) kursów rozróżniamy:

1. kursy płynne - nazywane także zmiennymi lub elastycznymi, które kształtują się pod wpływem popytu i podaży na rynku walutowym,

2. kursy sztywne - ustalane przez władze państwowe.

Pomiędzy tak określonymi kursami w praktyce występują formy pośrednie, bliższe jednemu lub drugiemu rozwiązaniu.

Gdy w kraju stosującym kursy sztywne lub stałe zostanie naruszona równowaga płatnicza, wpływająca negatywnie na poziom obrotów zagranicznych, władze monetarne mogą dokonać dewaluacji lub rewaluacji waluty krajowej.

Dewaluacja polega na obniżeniu kursu waluty krajowej. W wyniku dewaluacji eksportowane towary stają się tańsze dla odbiorców zagranicznych. Natomiast towary importowane stają się droższe dla odbiorcy krajowego. Jeżeli kurs sztywny, będący kursem oficjalnym, odbiega od realnego poziomu, pojawiają się nielegalne transakcje kupna-sprzedaży walut po kursie czarnorynkowym, wynikającym ze stosunku podaży i popytu. Z punktu widzenia ekonomicznego kurs czarnorynkowy jest kursem płynnym.

W zależności od zakresu obowiązywania kursu rozróżnia się:

1. kursy zróżnicowane,

2. kursy jednolite.

Zróżnicowanie kursów może polegać na przykład na stosowaniu innego kursu w obrotach towarowych i odmiennego dla usług niehandlowych. W krajach rozwiniętych o wymienialnej walucie z reguły znajduje zastosowanie kurs jednolity.

W operacjach bankowych, przyjmując kryterium warunków transakcji, rozróżnia się:

1. kursy kasowe - stosowane w transakcjach z natychmiastową zapłatą, co jednak nie oznacza zapłaty gotówkowej, bo operacje bankowe przebiegają bezgotówkowo,

2. kursy terminowe - znajdują zastosowanie w transakcjach, gdzie zapłata następuje po upływie określonego czasu.

Ryzyko kursowe - pojęcie i czynniki

W warunkach dużej niestabilności kursów waluty w odniesieniu do innych walut, prowadzenie działalności dewizowej przez bank wiąże się z poważnym ryzykiem, które nazywa się ryzykiem kursowym.

Inaczej mówiąc:

Ryzyko walutowe jest to niebezpieczeństwo straty wynikłej wskutek utrzymania się w banku otwartej niebezpiecznej pozycji walutowej z powodu niekorzystnych zmian kursowych.

W banku powstanie strata (ujemna różnica kursowa), gdy w okresie, na jaki udzielił on kredytu dewizowego, spadnie kurs tej waluty.

Bank zyskuje (dodatnia różnica kursowa), gdy w okresie, na jaki udzielił on kredytu wzrośnie kurs tej waluty.

Ponieważ banki w tym samym czasie utrzymują depozyty i kredytują klientów w różnych walutach, różnice kursowe częściowo się kompensują, co zmniejsza ryzyko kursowe banku.

Każdy bank zawierający transakcje dewizowe zajmuje określoną pozycję walutową.

Pozycja walutowa jest to relacja między strumieniami należności (wierzytelności) wpływającymi do banku i zobowiązaniami walutowymi wypływającymi z banku.

Gdy należności i zobowiązania równoważą się występuje zamknięta pozycja walutowa, a przy braku takiej równowagi - otwarta pozycja walutowa.

Pozycja otwarta może mieć charakter:

1. krótkiej pozycji walutowej - gdy zobowiązania w danej walucie przeważają nad należnościami,

2. długiej pozycji walutowej - gdy należności przeważają nad zobowiązaniami.

Nadmierna różnica jednej lub drugiej pozycji rodzi ryzyko powstania strat przy niekorzystnych zmianach kursów.

W celu zapobieżenia nadmiernemu ryzyku bank centralny (NBP) - podobnie jak w praktyce banków zachodnich - ustalił normy (granice) dopuszczalnego ryzyka walutowego, relacjonowane do funduszy własnych danego banku.

Bilans banku a ryzyko kursowe

Wersja I

Ryzyko kursowe jest spowodowane przede wszystkim wahaniem kursów walut. Polega ono na tym, że jakiekolwiek składniki majątkowe /należności , aktywa/ opiewające na waluty obce, jak też zobowiązania /pasywa/ regulowane w walutach obcych mają zmienną wartość w pieniądzu krajowym, w zależności od tego jak zmienia się wartość jednostki obcej waluty w jednostkach pieniądza krajowego /czyli kursu tej waluty/. Zmiany wartości aktywów i pasywów wyrażone w walucie krajowej mogą być dwukierunkowe, w zależności od charakteru zmian kursu /wzrost/spadek/, a skutki dla banku wynikają ze skali wahań kursu i skali niedopasowania obrotów w danej walucie. Ujawnia się to w nadwyżce aktywów nad pasywami bądź odwrotnie.

• Wzrost kursu walutowego przy nadwyżce aktywów nad pasywami /otwarta pozycja długa/ tworzy szanse korzyści, natomiast przy nadwyżce pasywów nad aktywami /pozycja otwarta krótka/ - ryzyko strat.

• Spadek kursu walutowego przy pozycji otwartej długiej niesie ryzyko strat, zaś przy otwartej pozycji krótkiej - szanse korzyści

Wersja II

Każdy bank zawierający transakcje dewizowe zajmuje określoną pozycję walutową.

Pozycja walutowa jest to relacja między strumieniami należności (wierzytelności) wpływającymi do banku i zobowiązaniami walutowymi wypływającymi z banku.

Gdy należności i zobowiązania równoważą się występuje zamknięta pozycja walutowa (aktywa = pasywa), a przy braku takiej równowagi - otwarta pozycja walutowa.

Pozycja otwarta może mieć charakter:

3. krótkiej pozycji walutowej - gdy zobowiązania w danej walucie przeważają nad należnościami: wartość należności (A) < wartość zobowiązań (P)

4. długiej pozycji walutowej - gdy należności przeważają nad zobowiązaniami: wartość należności (A) > wartość zobowiązań (P)

Nadmierna różnica jednej lub drugiej pozycji rodzi ryzyko powstania strat przy niekorzystnych zmianach kursów.

W celu zapobieżenia nadmiernemu ryzyku bank centralny (NBP) - podobnie jak jest to w praktyce banków zachodnich - ustalił normy (granice) dopuszczalnego ryzyka walutowego, relacjonowane do funduszy własnych danego banku.

I tak:

5. dla pozycji walutowej krótkiej lub długiej względem pojedynczej waluty - norma wynosi 15% funduszy własnych,

6. dla pozycji walutowej globalnej (dot. wszystkich walut obcych) krótkiej lub długiej - norma wynosi 30% funduszy własnych,

7. dla pozycji walutowej maksymalnej (oznaczającej sumę wartości bezwzględnych wszystkich pozycji długich i pozycji krótkich w walutach obcych) - norma wynosi 40% funduszy własnych.

Regulacje ostrożnościowe ograniczające ryzyko kursowe

Wersja I

Przez ryzyko kursowe ( walutowe ) rozumiemy zagrożenie dla wyniku finansowego banku wynikające ze zmian kursów walutowych. Rola ryzyka kursu walutowego ze względu na postępującą globalizację rynków finansowych stale wzrasta. Skutki jego występowania są szczególnie dotkliwie odczuwane przez banki prowadzące na szeroką skalę działalności międzynarodową.

Do instrumentów sterowania ryzykiem walutowym należy zaliczyć:

• zewnętrzne normy dopuszczalnego ryzyka walutowego - ustalone przez KNB dla pozycji walutowych indywidualnych normy zróżnicowane w zależności od tego, czy dotyczą pozycji wyrażonych w walutach wymienialnych czy niewymienialnych.

• strategia ograniczania ryzyka walutowego w tym:

• całkowita eliminacja skutków ryzyka poprzez zamykanie wszystkich pozycji otwartych,

• całkowita rezygnacja z zabezpieczenia przed ryzykiem,

• częściowe zabezpieczenie przed ryzykiem.

• wewnętrzne limity - system limitów na pozycje otwarte obejmuje: wielkości pojedynczych transakcji ustalane dla poszczególnych walut, dealerów, otwartych pozycji walutowych długich i krótkich wraz z okresem ich utrzymywania, kwotowe z okresem ich utrzymywania oraz dzienne otwartych pozycji walutowych.

• transakcje terminowe - tradycyjne walutowe transakcje terminowe /kontrakty forward i swapy walutowe/ i transakcje terminowe zaliczane do innowacji finansowych /transakcje walutowe futures i opcje walutowe/

• przenoszenie ryzyka - jest konsekwencja zawierania transakcji w walucie krajowej.

Wersja II

W warunkach dużej niestabilności kursów waluty w odniesieniu do innych walut, prowadzenie działalności dewizowej przez bank wiąże się z poważnym ryzykiem kursowym.

W celu zapobieżenia nadmiernemu ryzyku z tego tytułu Prezes NBP ustalił dla polskich banków normy dopuszczalnego ryzyka. Stosowne zarządzenie w tej sprawie (Zarządzenie Nr 4 z dnia 11marca 1993r., zmodyfikowane uchwałą Komisji Nadzoru Bankowego z 30 czerwca 1998r.) oficjalnie wprowadza pojęcia stosowane w praktyce banków zachodnich i przypisuje im określone wielkości jako obowiązujące normy.

Każdy bank zawierający transakcje dewizowe zajmuje określoną pozycję walutową.

Pozycja walutowa wynika ze stosunku wierzytelności do zobowiązań w danej walucie lub we wszystkich walutach obcych:

1.Zamknięta pozycja walutowa występuje wtedy, gdy należności i zobowiązania równoważą się (aktywa = pasywa).

2.Otwarta pozycja walutowa występuje przy braku równowagi pomiędzy aktywami i pasywami.

Pozycja otwarta może mieć charakter:

8. krótkiej pozycji walutowej - gdy zobowiązania w danej walucie przeważają nad należnościami: wartość należności (A) < wartość zobowiązań (P)

9. długiej pozycji walutowej - gdy należności w danej walucie przeważają nad zobowiązaniami: wartość należności (A) > wartość zobowiązań (P)

3. Pozycja walutowa globalna - oznacza różnice pomiędzy sumami wartości wszystkich

pozycji długich i pozycji krótkich w walutach obcych.

4.Pozycja walutowa maksymalna oznacza sumę wartości bezwzględnych wszystkich

pozycji długich i pozycji krótkich w walutach obcych.

Dla zdefiniowanych wyżej pozycji walutowych zarządzenie Prezesa NBP ustaliło normy dopuszczalnego ryzyka walutowego, relacjonowane do funduszy własnych danego banku

10. dla pozycji walutowej krótkiej lub długiej względem pojedynczej waluty - norma wynosi 15% funduszy własnych,

11. dla pozycji walutowej globalnej (dot. wszystkich walut obcych) krótkiej lub długiej - norma wynosi 30% funduszy własnych,

12. dla pozycji walutowej maksymalnej (oznaczającej sumę wartości bezwzględnych wszystkich pozycji długich i pozycji krótkich w walutach obcych) - norma wynosi 40% funduszy własnych.

Powyższe normy obowiązują na koniec każdego dnia. Prezes NBP może wprowadzić indywidualne, bardziej rygorystyczne normy dla poszczególnych banków, gdy ryzyko ponoszone przez dany bank stwarza istotne zagrożenie dla interesów posiadaczy wkładów oszczędnościowych i lokat zagranicznych.

Banki dewizowe opracowują wewnętrzne regulaminy, określające sposoby zarządzania ryzykiem walutowym oraz zasady i procedury nadzorowania ryzyka walutowego. Wymaga to stałej obserwacji kształtowania się wielkości otwartych pozycji walutowych oraz pozycji globalnej i maksymalnej. Banki mogą także bieżąco ustalać wewnętrzne limity ryzyka związane ze specyfiką ich działalności.

Wpływ struktury bilansu na płynności płatniczą banku.

Analiza miesięcznych informacji banków na temat ich bieżącej płynności płatniczej daje odpowiedź czy wielkości aktywów i pasywów, ocenionych pod kątem okresu ich utrzymywania się, wzajemnie ze sobą korespondują, tzn. np.:

• Pasywa o najkrótszym terminie wymagalności (np. wkłady na rachunkach bieżących, lokaty terminowe do 3 miesięcy) znajdują pokrycie w aktywach o najwyższym stopniu płynności, np. w środkach pieniężnych czy środkach zgromadzonych na rachunku banku centralnego.

• Aktywa o najniższym stopniu płynności (kredyty długoterminowe) i aktywa niepłynne znajdują pokrycie w tzw. pasywach stabilnych, w tym zwłaszcza w funduszach własnych banku.

Kolejnym etapem analizy płynności finansowej banku jest zestawienie nadwyżek i niedoborów pokrycia poszczególnych grup aktywów i pasywów. Według zaleceń Głównego Inspektoratu Nadzoru Bankowego bank ma płynność finansową jeżeli:

• Wartość pasywów pierwszego stopnia wymagalności jest niższa od wartości aktywów pierwszego stopnia płynności

• Podobne relacje występują w odniesieniu do pasywów drugiego stopnia wymagalności i aktywów drugiego stopnia płynności

• Pasywa stabilne w pełni pokrywają łączną wartość trzeciego stopnia płynności i aktywów niepłynnych.

Udzielane przez bank kredyty długoterminowe powinny znajdować pokrycie w funduszach własnych banku, jego rezerwach i lokatach długoterminowych. W przyjętej metodzie oceny płynności badaniu podlega stopień zachowania symetrii między aktywami i pasywami o określonym stopniu płynności.

Pozytywna sytuacja ma miejsce wtedy, kiedy aktywa najbardziej płynne są równe bądź nieco przewyższają pasywa tych samych grup wymagalności, to świadczy o możliwości terminowego regulowania przez bank swoich zobowiązań.

Reguły zarządzania płynnością płatniczą banku.

1. “Złota reguła bankowa” - (przedstawił ją w pracy Otto Hubner) oznacza, że terminowi płatności pasywów powinny odpowiadać odpowiednie kwoty i terminy aktywów. Reguła ta wymaga, żeby działalność aktywna i pasywna banku była zgodna co do kwot i terminów. W ten sposób zostaje wyłączona możliwość dokonywania transformacji terminowej.

2. Reguła “osadu we wkładach” - (zmodyfikowana “złota reguła bankowa” przez Adolfa Wagnera) uwzględnia ona istnienie możliwości prolongaty wkładów na rachunkach, a także nowych wkładów, które zastępują dotychczasowe. Stwarza to podstawę do transformacji terminów do banku, co oznacza, że część wszystkich wkładów bankowych (saldo wypłat i wpłat) może zostać wykorzystana “ponad terminy wkładów” w operacjach aktywnych. Operacje te powinny być jednak krótkoterminowe.

3. Reguła przesunięć- oznacza, ze aktywna polityka inwestowania prowadzona przez bank powinna być tak zorganizowana, żeby w przypadku powstania wyraźnego napięcia w zakresie płynności likwidacja aktywów przed ich umownie przewidzianym terminem płatności mogła nastąpić bez większych strat.

4. Reguła “maksymalnego obciążenia”- oznacza ona że suma strat, która musi być wzięta pod uwagę przy tego rodzaju przedwczesnym odstępowaniu określonych aktywów nie może być większa niż kapitał własny. Oznacza to, że terminowa spłata wszystkich zobowiązań powinna być zabezpieczona całym kapitałem banku.

Ryzyko stopy procentowej - pojęcie i czynniki

Stopa procentowa, wielkość mierzona procentowo wyrażonym stosunkiem kwoty, którą płaci się za użytkowanie kapitału pieniężnego do wielkości tego kapitału, najczęściej ustalana na okres roku.

Stopę procentową ustalają banki i określa ona, jaką sumę należy zapłacić za udzieloną przez niego pożyczkę lub jaką kwotę płaci bank klientowi za to, że przechowuje on swoje oszczędności w tym banku. Stopa procentowa w bankach komercyjnych oscyluje wokół poziomu ustalonego przez bank centralny. Jeżeli stopa procentowa wzrasta, to maleje popyt na kredyty, a wzrasta skłonność do oszczędzania i odwrotnie. Ustalanie przez bank centralny stopy procentowej jest jednym ze sposobów realizacji polityki monetarnej kraju. Wzrost stopy procentowej powoduje, że pieniądz odpływa z rynku do banków, co oznacza, że podaż pieniądza maleje i zmniejsza się ryzyko inflacji.

Ryzyko stopy procentowej jest to zagrożenie dla realizacji celów banku komercyjnego wynikające z nieantcypowanych zmian stóp procentowych. Wyróżnia się dwa podstawowe podtypy ryzyka stopy procentowej. Pierwszy z nich nosi nazwę ryzyka dochodu i dotyczy zagrożeń dla dochodu odsetkowego netto, czyli różnicy przychodów i kosztów odsetkowych banku. Drugi zaś, określamy mianem ryzyka wartości, odnosi się do zagrożeń dla wartości netto danego banku, czyli rynkowej wartości jego kapitału. Zarządzanie dwoma rodzajami ryzyka stopy procentowej wymaga zastosowania odmiennych metod.

Wpływ struktury bilansu na ryzyko stopy procentowej.

Ryzyko zmiany stopy procentowej ma wpływ na płynność i rentowność banku.

Przy ryzyku stałej stopy procentowej zachodzi przede wszystkim niebezpieczeństwo mniejszej rentowności, kiedy w związku ze zmianą stopy procentowej następuje zmniejszenie wpływów z tytułu odsetek w stosunku do wydatków z tego tytułu. Zdarza się tak na ogół wtedy, kiedy na bazie krótkoterminowych depozytów są udzielane długoterminowe kredyty.

Przy ryzyku zmiennej stopy procentowej występuje niebezpieczeństwo, że przy zmianie rynkowej stopy procentowej nastąpi niejednakowa reakcja dla pasywów i aktywów tak pod względem wartości jak i czasu.

W zarządzaniu portfelem aktywów i pasywów banki stosują następujące techniki:

• Zarządzanie luką - ocenia niedopasowanie długości okresów oraz terminów zmian oprocentowania aktywów i pasywów. Na skutek niedopasowania tworzą się luki czasowe, co powoduje, że bank jest narażony na ryzyko wynikające ze zmian stóp procentowych.

• Analiza okresowa - uwzględnia przyszły wpływ zmiennych stóp procentowych na operacje bankowe. W tym celu konieczne jest obliczenie okresu trwania aktywów i pasywów banku. W wyniku porównania tych okresów bank może zrównoważyć średni okres wpływu gotówki ze średnim okresem jej wypływu ( stosowana jest do oceny ryzyka stopy procentowej pozycji o stałym oprocentowaniu).

• Metoda badania elastyczności - analizuje zarówno ryzyko związane z pozycjami o stałej stopie procentowej, jak i o zmiennej stopie procentowej. Ryzyko, które jest przedmiotem oceny, wynika z różnej elastyczności dopasowywania poszczególnych pozycji aktywów i pasywów do zmiany rynkowej stopy procentowej.

• Operacje na terminowych rynkach finansowych.

Podstawowe zasady zarządzania ryzykiem stopy procentowej.

Ryzyko stopy procentowej to zagrożenie wynikające z niekorzystnego wpływu zmian rynkowej stopy procentowej na sytuację finansową banku. Główny wynikiem ryzyka rynkowej stopy procentowej jest niedopasowanie wartościowe i czasowe pomiędzy umowami depozytowymi, a umowami kredytowymi. Banki muszą się dopasować do zmieniającej się rynkowej stopy procentowej poprzez kontrakty na depozyty i kredyty bankowe i muszą przewidywać jak rynkowa stopa procentowa będzie się kształtowała, żeby nie ponieść ryzyka z tego tytułu.

Banki zabezpieczają się przed wahaniami stopy procentowej poprzez: Określenie luki rynkowej stopy procentowej: ta luka rynkowej stopy procentowej definiowana jest dla każdego roku. Prze lukę rynkowej stopy procentowej rozumie się różnicę wartości aktywów i pasywów, których termin tzw. przeszacowania przypada przed końcem tego okresu czasowego.

Ryzyko stopy procentowej jest to zagrożenie dla realizacji celów banku komercyjnego wynikające z nieantycypowanych zmian stóp procentowych. Wyróżnia się dwa podstawowe podtypy ryzyka stopy procentowej. Pierwszy z nich nosi nazwę ryzyka dochodu i dotyczy zagrożeń dla dochodu odsetkowego netto, czyli różnicy przychodów i kosztów odsetkowych danego banku, czyli rynkowej wartości jego kapitału. Podobnie jak w przypadku dwóch podtypów ryzyka kredytowego, zarządzanie dwoma rodzajami ryzyka stopy procentowej wymaga zastosowania odmiennych metod.

Współczynnik wypłacalności banku - charakterystyka i rola

Bank musi być instytucją zaufania publicznego Z tego powodu powstało wiele przepisów regulujących działalność banków. System regulacji bankowych koncentruje się na regulacji bezpieczeństwa funkcjonowania banku. Bardzo silnie regulowana jest kwestia związana z ryzykiem wypłacalności. Określa się wielkość niezbędnych kapitałów oraz niezbędność postrzegania przez bank tzw. współczynnika wypłacalności, czyli współczynnika Cook'a. Zarządzenie nr. 5 z 1998 roku Komisji Nadzoru Bankowego określa parametry oraz sposób wyliczania tego współczynnika oraz procentowych wag ryzyka przypisanych poszczególnym kategoriom aktywów i zobowiązań. Dużą doniosłość ma kwestia uregulowania kapitału banku. Reguluje się w niej minimalną wielkość kapitału w wysokości

5 000 000 EURO oraz wspomniany wcześniej współczynnik Cook'a - współczynnik adekwatności kapitałowej. Określa on stosunek między kapitałem banku do sumy iloczynów aktywów i współczynnika ??

K - kapitał banku

γ - współczynnik Cook'a

- aktywa banku

α_i - współczynnik wagi ryzyka danego aktywu “i”

jeżeli i = 1,2,3,4,5

αi	Aktywa od 1do 5
αi = 0 αi = 0 αi > 0 αi > 0 αi > 0	A1 A2 A3 A4 A5	Gotówka wielkość środków w banku centralny wielkość kredytów papiery dłużne udziały i akcje

Współczynnik Cook'a musi być:

1. w pierwszym roku działalności banku >=15%

2. w drugim roku działalności banku >=12%

3. na stałe nie może być mniejszy niż 8%

Jeżeli γ zejdzie poniżej 8% może to doprowadzić do zagrożenia wypłacalności banku. Wówczas bank zobowiązany jest do przygotowania programu naprawczego. Jeżeli program ten nie przyniesie efektów to organy nadzoru bankowego mogą wprowadzić zarząd komisaryczny, który działa pod kuratelą organów nadzoru. Jeżeli pod zarządem komisarycznym sytuacja nie ulegnie poprawie następuje zawieszenie działalności banku i ogłasza jego upadłość.

Regulacje ostrożnościowe w dziedzinie wypłacalności banku

1. współczynnik Cook'a

2. ważnym zarządzeniem regulującym działanie banku i dbającym o jego wypłacalność jest zarządzenie w sprawie ogólnego ryzyka bankowego i tworzenia rezerw celowych w związku z pogorszeniem się aktywów bankowych.

W zarządzeni tym przy ustalaniu poziomu ryzyka bank stosuje dwie niezależne od siebie kryteria:

• terminowość spłaty kredytu lub odsetek

• sytuacja ekonomiczna-finansowa dłużników

Uwzględniając i analizując każde z powyższych kryteriów oddzielnie wszystkie należności banków zostały podzielone na następujące grupy:

1. należności normalne: w odniesieniu do których opóźnienie w spłatach rat kredytu. Pożyczek itp., oraz odsetek nie przekracza jednego miesiąca, a sytuacja ekonomiczno-finansowa dłużników nie budzi obaw

2. należności pod obserwacją: są obsługiwane na bieżąco, nie ma opóźnień, natomiast związane są z ryzykiem kraju, regionu, branży

3. należności poniżej standardu: opóźnienie w spłacie kredytu lub odsetek wynosi poniżej jednego miesiąca i nie dłużej niż 3 miesiące, a sytuacja dłużnika jest określana jako chybotliwa, która w przyszłości może zagrażać spłacie należności

4. należności wątpliwe: opóźnienie w spłacie rat lub odsetek wynosi od 3 miesięcy do 6 miesięcy, a sytuacja ekonomiczno-finansowa znacznie się pogarsza w stosunku od chybotliwej i wynikiem pogorszenia jest naruszenie kapitału założycielskiego przedsiębiorstwa

5. należności stracone: opóźnienie w spłacie rat i odsetek wynosi powyżej 6 miesięcy, oraz należności od dłużników postawionych w stan upadłości

Rezerwy celowe tworzy się w następującym wymiarze:

• dla należności pod obserwacją bank musi utworzyć rezerwy celowe w wysokości 1% od wysokości należnej ( a od 1 stycznia 2001 w wys. 1,5 %)

• dla należności poniżej standardu rezerwa celowa wynosi 20%

• dla należności wątpliwych rezerwa celowa wynosi 50%

• dla należności straconych rezerwa celowa wynosi 100%

Bankowa obsługa papierów wartościowych.

Operacje bierne (pasywne) polegają na gromadzeniu środków pieniężnych różnych klientów, aby łącznie z własnymi zasobami banku lokować je w zyskownych operacjach czynnych, czyli udzielanych kredytach, nabywanych papierach wartościowych, korzystnych lokatach w innych bankach itp.

Modelowanie portfela papierów wartościowych

• Zakup papierów wartościowych przez bank musi jemu dać określony dochód w postaci dywidendy, procentów, wzrostu kursu.

• Każdy rodzaj papierów wartościowych jest obciążony innym ryzykiem. Polega ono na tym, że nie osiąga się przewidywanych dochodów, a kurs papierów wartościowych spada nawet do zera (w przypadku krańcowym). W tej sytuacji może się okazać, że określony zakup papierów wartościowych, które straciły wartość , może zagrozić płynności danego banku.

• Przy każdym zakupie papierów wartościowych istniej nadzieja na zysk i obawa prze ryzykiem. Im wyższe jest ryzyko danej operacji , tym wyższe muszą być perspektywy osiągnięcia dochodu z tej operacji.

Określenie przyszłego dochodu z papierów wartościowych składa się z dwóch elementów: z wygospodarowanej w danym czasie dywidendy oraz ze zmiany kursu przy sprzedaży tych papierów. Mamy tu do czynienia również z niepewnością: czy dywidenda osiągnie przewidywaną wartość i czy kurs tych papierów wartościowych utrzyma swą wysokość. W celu ograniczenia ryzyka można zastosować ekstrapolację danych z przeszłości dla oceny przyszłych wyników. Oznacza to, że się zakłada, iż dotychczasowy rozwój jest reprezentatywny dla przyszłego rozwoju.

Regulacje ostrożnościowe w dziedzinie aktywności kredytowej papierów wartościowych.

Podstawowe cele jakie ma osiągnąć bank (rentowność, płynność) zależą od prawidłowego przeprowadzania poszczególnych operacji, zwłaszcza aktywnych. Realizacja wymienionych celów działania banku prowadzi na ogół do konfliktów, które powinny być łagodzone i opanowane. Konieczne zatem jest znalezienie wyjścia kompromisowego, które stanowi podstawę do optymalnego modelu rozwiązania tej problematyki, tzw. Selekcji portfolio. Jednak ten model może być zastosowany tylko przy tych decyzjach banku, które są przezeń podejmowane całkowicie samodzielnie. Stosuje się go przede wszystkim przy zakupie papierów wartościowych. Istnieją jednak także możliwości zastosowania go przy udziale kredytu.

Inwestowanie zasobów banku w papiery wartościowe jest zawsze obarczane ryzykiem, ale owo ryzyko jest zróżnicowane w zależności od rodzaju tych papierów. Najbardziej ryzykowną forma lokowania środków jest zakup akcji. Zakup obligacji stwarza większą pewność, zaś zakup rządowych papierów wartościowych jest najmniej ryzykowny.

Można sądzić, że posiadacz oszczędności będzie lokował swe środki w następujący sposób.

• Przy danym poziomie ryzyka w te papiery, które charakteryzują się wyższą stopą oczekiwanego dochodu,

• Przy danej stopie oczekiwanego dochodu w te papiery, które charakteryzują się niższym ryzykiem,

• W te papiery wartościowe, które charakteryzują się zarówno wyższą oczekiwaną stopą dochodu, jak i niższym ryzykiem.

Regulacje ostrożnościowe w dziedzinie aktywności banku na rynku papierów wartościowych

Przy każdym zakupie papierów wartościowych istniej nadzieja na zysk i obawa prze ryzykiem. Im wyższe jest ryzyko danej operacji , tym wyższe muszą być perspektywy osiągnięcia dochodu z tej operacji. W tej sytuacji dokonanie wyboru musi uwzględniać tak przewidywany dochód jak i przewidywane ryzyko. Decydent (bank) ma dwie możliwości:

• Przy określonym ( stałym ) ryzyku jest poszukiwany wariant, w którym dany zakup da największy dochód

• Przy koniecznym przewidywanym dochodzie , poszukuje się wariantu, który będzie się wiązał z najmniejszym ryzykiem.

W obu tych przypadkach bank określa warunek wstępny w postaci: w I przypadku - tolerowanego ryzyka, a w II minimalnego dochodu. Taką metodę działania można określić jako metodę “uwarunkowań wstępnych (ubocznych”. Przy tym podejściu “minimalny dochód” i “tolerowane ryzyko” stają się wielkościami określonymi i wykorzystywanymi przy ustalaniu kolejności zakupu poszczególnych rodzajów papierów wartościowych. Optymalne rozwiązanie (w tym przypadku) polega na tym, że uboczny warunek staje się granicą dla zakupu papierów wartościowych

• Sytuacja ulega skomplikowaniu, kiedy decydent (bank) jest gotów dokonywać substytucji (zastępowania) obu omawianych czynników, to znaczy że jest gotów ponieść większe ryzyko, jeśli oczekiwany dochód jest wyższy bądź też zrezygnować z części dochodu, byle by zmniejszyć potencjalne ryzyko. Tę metodę działania można określić jako metodę maksymalnych wzajemnie uwarunkowanych korzyści. Polega ona na poszukiwaniu takich rozwiązań, w których oczekiwany dochód i oczekiwane ryzyko razem wzięte stanowią nadwyżkę korzyści dla banku. Ustalona tak nadwyżka korzyści jest wykorzystywana przy ustaleniu kolejności zakupu papierów wartościowych.

• Niezależnie od tego, którą metodą będzie się posługiwał bank, najbardziej istotnym problemem jest określenie wskaźników służących do mierzenia dochodu i ryzyka

Rachunek oszczędnościowo-rozliczeniowy - cechy i zasady funkcjonowania

Rachunki lokat bieżących charakteryzują się brakiem określenia terminu, na jaki klient składa pieniądze. W praktyce oznacza to, że pieniądze są stawiane do dyspozycji klienta w każdej chwili, bez żadnego uszczerbku na oprocentowaniu. Ponieważ klient może w każdej chwili wycofać swoje pieniądze z lokaty bieżącej, bank musi utrzymywać odpowiednie rezerwy pieniądza w kasie. Sprawia to, że oprocentowanie lokat bieżących jest niższe niż depozytów terminowych. W wielu bankach różnica w oprocentowaniu jest bardzo duża. Sprawia to, że klientowi opłaca się przenosić pieniądze z rachunków bieżących na terminowe, jeśli tylko może liczyć na dysponowanie pieniędzmi przez nieco dłuższy czas. W tej sytuacji rachunek bieżące służ głównie do operacji rozliczeniowych.

Banki wyróżniają dwa typy rachunków lokat bieżących:

• Rachunki bieżące osób fizycznych, zwane rachunkami oszczędnościowo-rozliczeniowymi (ROR)

• Rachunki osób prawnych, zwane rachunkami a vista.

Istota i funkcjonowanie rozrachunków międzybankowy

Lokaty międzybankowe dzielimy na bierne (pasywne) i czynne (aktywne). Lokatami biernym nazywamy lokaty przyjmowane od innych banków, a lokatami czynnymi nazywamy lokaty dokonywane w innych bankach. Lokaty międzybankowe mają różny charakter w zależności od ich okresu. Dzielimy je na lokaty: krótkoterminowe, okresowe i długoterminowe. Największe rozmiary przyjmują lokaty krótkoterminowe.

Lokaty krótkoterminowe bierne odgrywają dużą rolę, umożliwiają bankom niezakłócone prowadzenie zyskownych operacji bez tworzenia wielkich rezerw pieniężnych.

Trzeci typ lokat międzybankowych jest związany z nadwyżkami i deficytami o charakterze stałym, strukturalnym. Niektóre banki mają praktycznie cały rok nadwyżkę pieniędzy, a inne - deficyt. Bankiem o największych nadwyżkach jest bank PKO S.A., a deficyt mają głównie banki zagraniczne, nie posiadające rozwiniętej sieci bankowej. Te ostatnie bardzo aktywnie zabiegają o pozyskanie dobrych klientów i mają duże zapotrzebowanie na kredyty, realizują też korzystne inwestycje innego typu. Ponieważ większość banków zagranicznych pozyskuje względnie mało pieniędzy z depozytów, część koniecznych kapitałów pożyczają one na rynku międzybankowym. Stały deficyt jest częściowo pokrywany dzięki lokatom długoterminowym innych banków, część pieniędzy pochodzi z lokat krótkoterminowych ciągle odnawianych.

Lokaty międzybankowe są najdroższą z form pozyskiwania pieniądza przez banki, banki, które pozyskują zbyt mało depozytów w stosunku do swoich potrze, usilnie dążą do zmniejszenia zapotrzebowania na pieniądze z lokat międzybankowych. Większość z nich uznała, że na dłuższą metę można to osiągnąć tylko dzięki rozbudowie sieci placówek bankowych. Nic też dziwnego, że takie banki jak np. Citibank wydają olbrzymie sumy na budowę nowych oddziałów.

Obliczanie odsetek i prowizji.

Banki pobierają za świadczone usługi prowizje i opłaty, których wysokość jest podana w taryfach prowizji i opłat zatwierdzanych przez kierownictwa poszczególnych banków. Taryfy powinny być ogłaszane w miejscach ogólnie dostępnych, np. w salach operacyjnych. Zawierają one wiele pozycji szczegółowych, z podziałem na prowizje i opłaty.

Prowizje są przychodami banku za świadczone operacje i usługi. Poszczególne stawki są ustalone w procentach ad valorem wykonywanych operacji (np. 1 % od kwoty udzielonego kredytu) lub kwotowo, a taryfa może przewidywać dolną i górną granicę poszczególnych stawek. Taryfy wskazują także operacje wykonywane przez banki bezpłatnie, np. wpłaty wkładów oszczędnościowych, wpłaty na cele społeczne.

Opłaty są zazwyczaj zryczałtowane, a ich kwoty stanowią przeważnie zwrot kosztów ponoszonych przez bank, np. za wydanie karty płatniczej. Znajdują one zastosowanie, gdy koszty są niezależne od zakresu usługi lub przy stałym wykonywaniu danej usługi.

Banki pobierają prowizje i opłaty przy każdej operacji lub okresowo przez obciążenie rachunku klienta, ale mogą być także płacone w gotówce. Niezależnie od prowizji banki pobierają zryczałtowane opłaty pocztowe i telekomunikacyjne oraz prowizje i opłaty banków pośredniczących przy wykonywaniu zleconych operacji banki nie tylko pobierają opłaty i prowizje ale płacą je innym bankom o wyniku finansowym decyduje saldo prowizji i opłat, które powinno być korzystne dla banku, gdyż łączna kwota dochodów operacyjnych(w tym odsetek) powinna z nadwyżką pokryć ponoszone koszty operowanie poziomem prowizji i opłat bywa wykorzystywane jako instrument konkurencji międzybankowej. Ich wysokość, sposób obliczania i zapłaty wpływają na koszty usług bankowych ponoszone przez klientów, np. łączny koszt kredytu obejmuje odsetki od prowizji.

Podstawowe zasady rachunkowości bankowej.

Działalność banków jako uniwersalnych banków operacyjnych polega na świadczeniu szeroko rozumianych usług bankowych. Uogólniając, działalność usługowa prowadzona przez banki związana jest z wykonywaniem operacji bankowych, na które składają się:

• Bierne operacje bankowe,

• czynne operacje bankowe,

• usługi zlecone (operacje pośredniczące).

W związku z prowadzoną działalnością banki ponoszą określone nakłady i realizują określone efekty. Informacja o wynikach działalności niezbędna jest dla akcjonariuszy i udziałowców, Skarbu Państwa, Banku Centralnego, Generalnego Inspektoratu Nadzoru Bankowego, Izb Skarbowych, GUS itp. W świetle prawa banki są obowiązane ogłaszać swoje zweryfikowane bilanse oraz rachunki zysków i strat. Dane te powinny być porównywalne w skali międzynarodowej. Dostosowanie polskich zasad rachunkowości do standardów międzynarodowych, w tym przede wszystkim wprowadzenie jednolitych, dostosowanych do gospodarki rynkowej zasad rachunkowości i sprawozdań finansowych było podstawowym celem ustawy o rachunkowości z 1994 roku.

Księgowość bankowa stanowi proceduralna stronę rachunkowości finansowej, ale rachunkowość to nie tylko księgowość. Rachunkowość to przede wszystkim koncepcja, założenia, zasady. Podstawowe zasady stosowane dla prezentacji sprawozdań finansowych określone są jako ogólnie akceptowane zasady rachunkowości finansowej. Rachunkowość finansowa operuje miernikiem pieniężnym przy gromadzeniu i prezentacji informacji, stąd zasada pomiaru pieniężnego i konsekwencje w postaci konieczności zastosowania odpowiednich metod i zasad wyceny. Rachunkowość bankowa jest systemem informacyjnym, powinna zatem spełniać kryteria stosowane do oceny takich systemów. Powinna być:

• wiarygodna

• użyteczna,

• sprawna.

Dla spełnienia tych kryteriów rachunkowość bankowa zbudowana została na podstawie zasady:

• wyczerpującego ujęcia czyli kompletności

• przejrzystości

• aktualności.

Przyjmując powszechnie stosowane na świecie zasady o prowadzeniu ksiąg rachunkowych oraz o sporządzeniu zamknięć rocznych, ustawa o rachunkowości formułuje 6 podstawowych nadrzędnych zasad, na których opiera się konstrukcja rachunkowości:

• zasada kontynuacji - art. 5, ust. 2 ustawy o rachunkowości stwierdza: ` przy wycenie aktywów i pasywów oraz ustalaniu wyniku finansowego przyjmuje się, że jednostka będzie kontynuowała w dającej się przewidzieć przyszłości działalność gospodarczą w nie zmniejszonym istotnie zakresie.”

Oznacza to, że jednostka nie ma zamiaru, ani nie stoi wobec konieczności likwidacji czy istotnego uszczuplenia skali swej działalności, w związku z czym stosuje się wycenę w koszcie historycznym. Zasada kosztu historycznego mówi, że zdarzenia powinny być ewidencjonowane w odpowiedniej do daty zdarzenia wartości.

• Zasada istotności - w sytuacji, gdy informacja pochodząca z rachunkowości ma niewielkie konsekwencje z punktu widzenia prezentacji sytuacji finansowej i wyniku działalności, nie jest konieczne postępowanie zgodne ze standardami rachunkowości.

• zasada ciągłości - umożliwia porównywalność danych w kolejnych latach (w sposób ciągły) poprzez stosowanie takich samych zasad dotyczących przede wszystkim:

• wyceny aktywów, pasywów, opisów amortyzacyjnych

• grupowania operacji na kontach

• ustalania wyniku finansowego

• sporządzania sprawozdań finansowych.

• Zasada memoriału (kompletności ujęcia) - w księgach rachunkowych i wyniku finansowym jednostki należy ująć wszystkie osiągnięte, przypadające na jej rzecz przychody i obciążające ją koszty związane z tymi przychodami dotyczące danego roku obrotowego, niezależnie od terminu ich zapłaty.

• Zasada ostrożnej wyceny - sprowadza się generalnie do:

• Uznania przychodów, tylko gdy są one rzeczywiście pewne

• Uznania kosztów, skoro tylko są one możliwe

• Zasada nominalizmu - księgi rachunkowe prowadzi się, a sprawozdania sporządza się w języku polskim i w walucie polskiej. Zagadnienie ewidencji operacji wyrażonych w walutach obcych zostało ujęte odmiennie w odniesieniu do banków. zarządzenie prezesa NBP w sprawie szczegółowych zasad rachunkowości banków dopuszczono możliwość prowadzenia wielowalutowej ewidencji., jednocześnie zawarto tam wymagania zapewnienia możliwości ustalenia wartości operacji wyrażonych w walutach obcych zarówno w tych walutach, jak i w złotych. Przyjęcie zasady nominalizmu oznacza, że nie przewiduje się uwzględnienia skutków inflacji poprzez zwiększenie kapitału własnego kosztem wyniku przed opodatkowaniem.

Cechy rachunkowości bankowej

Rachunkowość bankowa stosuje wszystkie specyficzne dla rachunkowości metody: podwójny zapis chronologiczny, zapis systematyczny. Posiada jednak pewne cechy charakterystyczne: specyfikę związaną z odzwierciedleniem zdarzeń gospodarczych w specyficznym przedsiębiorstwie, jakim jest bank operujący pieniądzem. Większość rejestrowanych operacji dotyczy ruchu pieniądza, występuje duża liczba zróżnicowanych danychdo zaewidencjonowania w krótkim czasie na dużej ilości rachunków. Towarzyszy temu możliwość popełnienia błędu w zapisie. Konieczne jest stosowanie komputerowych systemów przetwarzania danych, które umożliwiają jednoczesne rejestrowanie operacjii generowanie informacji w różnych przekrojach

Cele i zasady zarządzania rezerwą walutową przez bank centralny

Bank centralny podejmuje następujące działania w przypadku polityki rezerw dewizowych:

• Interwencje związane z rezerwami dewizowymi polegają na ustaleniu poziomu rezerw dewizowych. Na ogół wielkość rezerw dewizowych powinna wynosić sześciokrotność miesięcznych płynności importowych. Rezerwa dewizowa ma służyć zabezpieczeniu bilansu płatniczego i gospodarki zewnętrznej

• Struktura walutowa rezerw i struktura aktywów rezerw dewizowych: rezerwy dewizowe powinny odpowiadać strukturze płatności. Na ogół przyjmuje się, że około 60% rezerwy powinno być w dolarach amerykańskich. Drugim kryterium jest efektywność waluty.

• Bank centralny dokonuje interwencji na rynku walutowym, chcąc poprawić pozycję złotego sprzedaje waluty. W przypadku nadwyżki bilansu płatniczego bank centralny jest zobowiązany do dokupowania danej waluty i tworzenia rezerw. Tu pojawia się problem, gdyż bank centralny kupując waluty musi zapłacić złotówkami i może się zdarzyć, że tworzenie rezerw dewizowych może spowodować nadwyżki pieniądza krajowego. Miedzy celem banku centralnego dotyczącego kursu waluta, a celem obrony cen występuje sprzeczność i bank centralny musi wybrać, który cel przyjmuje za szczególny.

Emisja i organizacja obiegu pieniądza gotówkowego w Polsce.

NBP jest wyposażony w wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych w postaci monet i banknotów będącym prawnym środkiem płatniczym na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej oraz w uprawnienia do regulowania obiegu pieniężnego.

Mimo, że funkcji czasu udział gotówki w obiegu pieniężnym ulega obniżeniu, tym niemniej, zarówno dzisiaj jak i w przyszłości emisja banknotów oraz organizacja obiegu pieniądza gotówkowego należeć będą do ważniejszych zadań banku centralnego. Zagadnieniem pierwszoplanowym jest określenie i ustanowienie podstawowej jednostki pieniężnej dla danego kraju oraz nadanie jej nazwy, a następnie ustalenie wzorów i wartości nominalnych banknotów oraz wzorów, wartości nominalnych, stopów i wagi monet. Ważnym zadaniem jest dobór odpowiednich zabezpieczeń znaków pieniężnych przed fałszerstwami. Są to główne przesłanki do graficznego zaprojektowania a następnie technicznego przygotowania produkcji banknotów i monet. Dla podjęcia decyzji dotyczących wielkości i struktury produkcji banknotów i monet niezwykle istotna jest ocena potrzeb gospodarki na pieniądz gotówkowy, oraz tendencji rozwoju obiegu pieniężnego. Niewłaściwe decyzje w tym względzie mogą spowodować poważne perturbacje w procesie rozliczeń pieniężnych, a zwłaszcza zakłócić ich płynności i w następstwie podważyć zaufanie do krajowego pieniądza. Z tego punktu widzenia równie ważna jest odpowiednia organizacja zasilenia gospodarki w banknoty i monety.

W celu odpowiedniego zasilenia i uzyskania właściwego poziomu nasycenia obiegu pieniężnego w gotówkę, niezbędne jest ścisłe współdziałanie banku centralnego z bankami komercyjnymi. Chodzi zwłaszcza o:

• Utrzymywanie odpowiedniej wielkości i struktury zapasu emisyjnego banknotów i monet w sieci jednostek organizacyjnych banku centralnego.

• Zapewnienie niezbędnej wielkości zapasów gotówki o odpowiednich nominałach w bankach komercyjnych.

• Zasilanie banków komercyjnych w gotówkę zapewniające pełną realizacje wypłat i rozliczeń gotówkowych w każdej jednostce banku i o każdej porze.

• Przyjmowanie wpłat gotówkowych połączone z sortowaniem i selekcją znaków pieniężnych, w celu wycofania z obiegu jednostek zużytych, zniszczonych, lub uszkodzonych. - bankowość centralna

Kształtowanie standardów i udział banku centralnego w systemie rozliczeń pieniężnych w gospodarce

Ważną funkcją banku centralnego jest działalność normotwórcza i organizacyjno-systemowa, a także podmiotowo-ekonomiczna w systemie rozliczeń pieniężnych, mające na celu zapewnienie płynności rozliczeń, sprawności (szybkości)obsługi zleceń płatniczych i bezpieczeństwa obrotów płatniczych.

Prezes Narodowego Banku Polskiego określa, w drodze zarządzenia, formy i tryb przeprowadzania rozliczeń pieniężnych za pośrednictwem banków, szczegółowe zasady tworzenia, utrwalania, przekazywania i przechowywania dokumentów rozliczeniowych, a także sposoby przeprowadzania rozrachunków międzybankowych.

W krajowym obrocie płatniczym stosowane są następujące formy rozliczeń bezgotówkowych:

• Polecenia przelewu

• Czek rozrachunkowy

• Akredytywa

• Karty kredytowe

• Rozliczenia planowe oraz okresowe rozliczenia saldami

Zgodnie z zasadami rozliczeń pieniężnych określonych przez prezesa NBP w zarządzeniu z 11.XII.1992 r. przez umowę rachunku bankowego bank zobowiązuje się względem posiadacza rachunku do przechowywania jego środków pieniężnych oraz do przeprowadzenia na jego zlecenie rozliczeń pieniężnych. W każdym rozliczeniu uczestniczy oddział operacyjny banku inicjujący rozliczenie, który dokonuje księgowań pierwotnych oraz oddział dokonujący zamknięcia rozliczeń i księgowań wtórnych. Zasady i tryb rozrachunków między oddziałowych w ramach 1 banku są ustalone w regulaminie poszczególnych banków, zgodnie z ogólnymi standardami. Natomiast rozliczenia międzybankowe są normowane zarządzeniem prezesa NBP z 24.VI.1992 r. w sprawie jednolitych zasad rozrachunków międzybankowych.

W celu realizacji zleceń płatniczych w ramach rozrachunków międzybankowych banki wymieniają zlecenia płatnicze klientów i rejestrują wzajemne wierzytelności, wynikające z tych zleceń. Rozliczenia międzybankowe mogą być dokonywane za pośrednictwem izby rozliczeniowej (KIR-u) lub za pośrednictwem innych banków lub w drodze bezpośredniej wymiany zleceń między bankami. Bez względu jaki system rozliczeń wykorzystuje dany bank, końcowy efekt znajduje odzwierciedlenie na rachunku bankowym w NBP. W celu zapewnienia płynności rozliczeń międzybankowych banki muszą posiadać odpowiednie środki pieniężne na tym rachunku, aby w żadnych okolicznościach nie doszło do zakłócenia w systemie rozliczeń międzybankowych. Ważnym ułatwieniem dla banków było zintegrowanie w 1994 roku rachunków bieżących z rachunkami rezerw obowiązkowych. Zwiększyła się w ten sposób bieżąca płynność płatnicza banków. Oczywiście w niczym to nie podważa istoty utrzymania rezerw obowiązkowych.

Ocenia się, że stosowany w Polsce system i sposób dokonywania rozrachunków międzybankowych na rachunkach bieżących w NBP jest zbliżony do standardów zachodnich.

Bank centralny jako bank państwa

NBP - jako centralny bank RP - jest instytucją państwową posiadającą osobowość prawną, nie podlegającą jednak wpisowi do rejestru przedsiębiorstw państwowych. Obszarem działania NBP jest terytorium RP, a siedzibą miasto stołeczne Warszawa. Kapitał NBP w całości należy do państwa. Konstytucja RP stanowi, że NBP odpowiada za wartość polskiego pieniądza”.

Do zadań NBP należy:

• Organizowanie rozliczeń pieniężnych

• Prowadzenie gospodarki dewizami pieniężnymi

• Prowadzenie działalności dewizowej w granicach określonej ustawami.

• Prowadzenie bankowej obsługi budżetu państwa

• Regulowanie płynności banku oraz ich refinansowanie.

• Kształtowanie warunków niezbędnych dla rozwoju systemu bankowego.

• Opracowywanie sprawozdawczego bilansu płatniczego oraz bilansów należności i zobowiązań zagranicznych państwa, a także wykonywanie innych zadań określonych ustawami.

Zadania te wiążą się bezpośrednio lub pośrednio z podstawowym celem NBP - określają zakres funkcji polskiego banku centralnego w systemie gospodarki narodowej.

Bank centralny jest bankiem państwa - przeprowadza operacje na zlecenie państw (bank centralny może organizować pożyczki dla państwa za granicą, może prowadzić operacje na papierach wartościowych państwa, ale BC nie może udzielać państwu pożyczek).

Bank centralny jako bank banków

ODDZIAŁYWANIE BANKU CENTRALNEGO NA BANKI KOMERCYJNE:

• W ramach realizacji polityki pieniężnej

• Występowanie banku centralnego jako banku ostatniego kredytodawcy w stosunku do banków komercyjnych

• Kształtowania warunków bezpieczeństwa finansowego obrotu pieniężnego, a także operacji bankowych i depozytów - służą temu tzw. Regulacje bankowe banku centralnego

CELE:

Działanie na rzecz stabilności cen i pieniądza (bezpieczeństwo systemu bankowego)

Stabilność cen jest pojęciem węższym, a stabilność pieniądza pojęciem szerszym, gdyż oznacza jeszcze płynność rozliczeń oraz bezpieczeństwo systemu pieniężnego.

Przedmiotem działania jest cała gospodarka narodowa, obszarem działania jest terytorium kraju, na które rozciąga się juryzdykcja banku centralnego.

Bank centralny stosuje narzędzia rynkowe, administracyjne - uprawniony jest do wykonywania aktów prawnych (np. ma uprawnienia do nakładania na banki obowiązku tworzenia rezerw minimalnych-z reguły nie oprocentowanych i gromadzonych na rachunku w banku centralnym, działa w sposób ekonomiczno - adresowy, np. odnosi stosowne działania do pewnej grupy klientów. Jest emitentem regulacji bankowy.

Funkcje współczesnego banku centralnego:

• Kształtowanie i realizacja polityki pieniężnej

• Współdziałanie z rządem w kształtowaniu polityki kursowej, oraz zarządzanie rezerwami polityki dewizowej kraju

• Emisja banknotów i monet, oraz regulowanie obiegu pieniądza gotówkowego

• Kształtowanie form i zasad rozliczeń pieniężnych w gospodarce

• Tworzenie warunków bezpieczeństwa i płynności systemu bankowego i rozrachunków międzybankowych

• Wykonywanie przez bank centralny roli kredytodawcy ostatniej instancji

• Kształtowanie przez bank centralny warunków rozważnego gospodarowania środkami powierzonymi, depozytami i oddziaływania w ten sposób na bezpieczeństwo finansowe i stabilność systemu bankowego

• Udzielanie licencji oraz sprawowanie nadzoru nad działalnością banków komercyjnych

• Wykonywanie usług bankowych na rzecz rządu i jego agend.

Jest to pakiet, który występuje w większości systemów bankowych. W zależności od systemu państwowego banki podejmują jeszcze inne działalności, np.: centrale ryzyka (udzielanie informacji o wiarygodności kredytobiorców). Banki z dużym zaangażowaniem prowadzą działalność dotyczącą analiz gospodarki i są głównym źródłem wiedzy o sytuacji gospodarczo-finansowej danego kraju. Trudnią się także doradztwem finansowym.

Banki występują w potrójnej roli, między innymi jest bankiem banków - klientami banku centralnego są wyłącznie banki i rząd.

Bank centralny jako podmiot polityki gospodarczej

Bank centralny wypełniając swoje funkcje, spełnia rolę podmiotu polityki gospodarczej ponieważ określa i urzeczywistnia jeden z najważniejszych jej działów czyli politykę pieniężną (w tym emisyjną) i walutową oraz politykę w zakresie kształtowania warunków rozwoju i stabilności sektora bankowego.

Cele polityki pieniężnej NBP

Dla kształtowania i kontrolowania sytuacji pieniężnej NBP posługuje się trzema kategoriami celów poliryki pieniężnej:

1. celem finalnym, którym jest utrzymanie wzrostu cen na założonym poziomie

2. celem pośrednim , którym jest przyrost podaży pieniądza

3. celem operacyjnym, którym jest przyrost pieniądza rezerwowego

Narzędzia realizacji polityki pieniężnej NBP - kierunki ewolucji

Można wyróżnić trzy rodzaje narzędzi realizacji polityki pieniężnej

1. narzędzia o charakterze administracyjnym

2. narzędzia o charakterze ekonomiczno-rynkowym

3. działania informacyjno-persfazyjne

ad.1) Podstawowym narzędziem administracyjnym jest uprawnienie banku centralnego do nakładania na banki obowiązku tworzenia rezerw obowiązkowych z reguły nie oprocentowaną i gromadzoną na rachunku w banku centralnym. Do niedawna stopa rezerwy obowiązkowej w odniesieniu do depozytów a vista wynosiła 20%, do depozytów terminowych - 9%, a do walutowych 5%. W tej chwili stopa rezerwy została ujednolicona o pod wpływem tendencji integracyjnych z Unią Europejską, gdzie poziom rezerw jest bardzo niski, stosowana stopa rezerwy wynosi 5%. Stopa rezerw może być wykorzystywana dla stabilizacji mnożnika i zwiększenia skuteczności polityki banku centralnego. Gdy bank centralny stwierdza, że podaż pieniądza transakcyjnego jest zbyt duża i może zagrozić stabilności cen - wówczas bank centralny realizując swoje zadania podejmuje decyzję o podwyższeniu rezerwy obowiązkowej tym samym zmniejszy możliwości kredytowania przez banki komercyjne. Polityka rezerw obowiązkowych ma na celu regulowanie potencjału kredytowego banków komercyjnych. Podwyższanie stopy rezerwy obowiązkowej zmniejsza, a obniżanie - zwiękasza zdolności banków do udzielania kredytów.

Od depozytów, które są zamrożone w rezerwie obowiązkowej banki muszą płacić oprocentowanie, tym którzy te depozyty złożyli. W związku z tym banki dla zrównoważenia kosztów odsetkowych banki muszą odpowiednio wysoko wyznaczyc oprocentowanie kredytów. To nie jest korzystne ani dla banków ani dla klientów. Biorąc pod uwagę te okoliczności występuje tendencja do redukowania rezerwy obowiązkowej jako narzędzia w realizacji polityki pieniężnej - do zmniejszania jej znaczenia ale nie wyłączania jej.

Drugim narzędziem o charakterze administracyjnym jest wyznaczanie tzw. pułapów i limitów kredytowych - dot. ograniczania w określonych sytuacjach wielkości kredytów, tzn. że banki nie mogą zwiększyć kredytów powyżj np. 5% wielkości uzyskanej w danym roku. Wyznaczenie pułapu kredytowego ma na celu utrzymanie podaży pieniadza na rynku w określonych granicach.

Trzecim narzędziem jest nałożenie na banki obowiązku blokowania środków w określonej relacji do przyrostu kredytów (np. gdy kredyty zwiekszą się o 10 mln zł., to bank centralny może nałożyć obowiązek, że 50% tej kwoty bank ma obowiązek zablokować - aby pieniądze nie dostały się na rynek.

Tendencją ogólną jest nie wykorzystywanie narzędzi administracyjnych ale pozostawienie jako potencjalnych możliwości na wypadek gdyby sytuacja nie dała się opanować przy pomocy narzędzi ekonomiczno-rynkowych.

ad.2) Narzędzia ekonomiczno-rynkowe są najważniejszą grupą narzędzi realizacji polityki pieniężnej. Są to:

1. refinansowanie działalności banków:

* kredyt refinansowy,

* kredyt redyskontowy (ma większe znaczenie) polega na redyskoncie weksli przedstawianych przez banki komercyjne bankom centralnym. Bank centralny może działać selektywnie tzn. przeprowadzać ukierunkowanie redyskonta wg własnych priorytetów realizując ogólną politykę godpodarczą. Kredyt redyskontowy jest najczęściej kredytem długofalowym lub średnioterminowym. Jego znaczenie stopniowo się zmniejsza. W tej chwili coraz większej roli nabiera kredyt krótkoterminowy - lombardowy.

* kredyt lombardowy - jest formą rozwijającą się i w nowoczesnej bankowościwystępuje na szeroką skalę. Polega na udzielaniu bankom komercyjnym przez bank centralny kredytu pod zastaw określonych papierów wartościowych (pierwszorzędne papiery wartościowe z reguły państwowe bony skarbowe, obligacje rządowe, bony pieniężne). Najczęściej jest to kredyt krótkoterminowy tzw. płynnościowy. I tu urzeczywistnia się rola banku centralnego jako kredytodawcy ostatniej instancji tzn. bank centralny pod zastaw papierów wartościowych (na 1,2 dni, góra tydzień) udziela bankowi komercyjnemu kredytu płynnościowego (lombardowego), który ma posłużyć w odzyskaniu zachwianej płynności banku komercyjnego.

2. operacje otwartego rynku - polegają na kupnie i sprzedaży na otwartym rynku, od banków komercyjnych, papierów wartościowych. Występują 2 podstawowe rodzaje operacji (instrumenty):

* outright sale - sprzedaż na własność (operacje bezwarunkowe otwartego rynku) jest to sprzedaż lub zakup papierów wartościowych bez jakichkolwiek warunków, że coś się w przyszłości będzie z nimi działo (tylko zmieniają właściciela)

* warunkowe operacje otwartego rynku - jest to najczęściej spotykana forma dokonywana przez bank centralny - operacje Repo bank centralny kupuje od banków komercyjnych papiery wartościowe w czasie t₀ z jednoczesną umową odsprzedaży tych papierów tym samym bankom w czasie t₁ , tzn w terminie uzgodnionym w umowie (jest to operacja podobna do kredytu lombardowego) bank centralny dokonując transakcji repo udostępnia czasowo bankom komercyjnym rezerwy pieniężne zwiększając tym samym ich płynność (stosowana gdy rynkowa stopa % rośnie); operacje Revers Repo bank centralny sprzedaje w czasie t₀ bankom komercyjnym papiery wartościowe z jednoczesną umową ich odkupu w czasie t₁ . Bank centralny w ten sposób ściąga nadmiar płynnego pieniądza z rynku (stosowana gdy rynkowa stopa % spada)

W polsce w ostatnich latach dokonywane są operacje wyłącznie Revers Repo czyli związane z ograniczeniem płynności - w rezultacie utrzymuje się podaż pieniądza na wymaganym poziomie.

c) oddziaływanie banku centralnego na rynkową stopę procentową - sposób wpływania na gospodarkę. Na ogół operacje otwartego rynku są powiązane z windykatorami. Podstawowym wskaźnikiem jest kształtowanie się stóp procentowych, które wskazuje czy pieniądza jest za dużo czy za mało, tzn. czy na rynku jest równowaga, nadwyżka popytu czy podaży na pieniądz. Ustalając poziom stopy redyskontowej i poziom stopy lombardowej, bank centralny tym samym określa dolna i górną granicę pasma , w ramach którego zmiany rynkowej stopy procentowej nie wywołują interwencji banku centralnego na rynku pieniężnym. Stopa redyskontowa - wyznaczana przez bank centralny (najniższa stosowana przez bank); Stopa lombardowa - z reguły jest znacznie wyższa od stopy redyskontowej (wyższe oprocentowanie ma skłonić banki do starań o utrzymanie płynności); Rynkowa stopa procentowa - kształtuje się samorzutnie na rynku pod wpływem popytu i podaży na pieniądz na rynku pieniężnym

ad. 3) W warunkach niepewności co do przyszłego kształtowania się wielkości ekonomicznych (ceny, podaż, popyt) banki ze względu na własne bezpieczeństwo finansowe chętnie stosują politykę wg informacji dostarczających decyzje banku centralnego dot. stopy oprocentowania kredytu refinansowego - banki postępują wg zasady dostosowywania własnych stóp %% do stopy % banku centralnego. Zwiększa się również rola działań o charakterze persfazyjnym, mających na celu wywołanie określonych decyzji banków komercyjnych, pożądanych z pktu widzenia celów polityki pieniężnej (stabilność cen).

Etapy tworzenia się Unii Ekonomicznej i monetarnej.

Określono, że proces tworzenia unie ekonomiczno monetarnej obejmie trzy etapy:

ETAP I (1992 - 1994)

wprowadzenie całkowitej swobody przepływu towarów, usług, ludzi i kapitału między państwami UE

ETAP II (1995 - 1998)

dostosowanie logistyki dotyczącej bankowości centralnej w poszczególnych państwach do wymagań traktatu z Maastricht:

1. zapewnienie niezależności banków centralnych, co oznacza, że ani rząd, ani prezydent ani parlament nie mogą wydawać poleceń bankowi centralnemu

2. zakaz kredytowania i finansowania przez bank centralny państwa

3. prace logistyczno-przygotowawecze: utworzono Europejski Instytut Monetarny we Frankfurcie nad Menem, który miał koordynować techniczne prace utworzenia unii monetarnej

4. kwalifikowanie państw do wstąpienia do EMU (unia ekonomiczno monetarna) - z góry zapowiedziano, że zakwalifikować będą mogły się tylko te państwa, które dostosują legislację, oraz spełnią kryteria zbieżności (doprowadzą do zdrowia sferę finansów publicznych), a w szczególności:

• deficyt budżetowy nie może wynosić więcej niż 3% PKB w ciągu ostatnich dwóch lat

• dług publiczny nie może być większy niż 60% PKB

• dynamika cena nie może być większa niż średnia trzech najlepszych państw (średnia około: 1,5%) + 1,5 pkt.

• stopa kredytów długoterminowych musi być na poziomie średniej trzech najlepszych państw

• stabilna waluta - udział w Europejskim Systemie Walutowym

W maju 1998 r. Rada Europejska na podstawie raportów właściwych instytucji oceniając wykonawstwo kryteriów zbieżności, oraz dostosowanie legislacji wytypowała do EMU 11 państw. Nie zakwalifikowały się: Grecja (zbyt duży deficyt budżetowy), Szwecja (waluta zbytnio się odchylała), Wielka Brytania i Dania (nie zakwalifikowały się z wyboru).

ETAP III

tworzenie EMU, wprowadzanie jednolitego pieniądza EURO. 31 grudnia 1998 r. ogłoszono kursy konwersji (czyli relację walut krajowych państwa wchodzących do EMU, np.: kurs lira w stosunku do EURO, marki do EURO) i określono, że kursy konwersji z tego dnia są nieodwracalne. Przyjęto, że wszystkie operacje bezgotówkowe są dokonywane w EURO. W obiegu pozostawiono waluty krajowe, a wprowadzenie EURO obejmuje okres przejściowy od 1.01.1999 do 30.06.2002. Ustalono, że od 1.01.1999 r. wszystkie operacje między przedsiębiorstwami i między przedsiębiorstwami, oraz cała polityka pieniężna będzie odbywała się w nowej walucie; natomiast operacje gotówkowe mogą być prowadzone w walutach narodowych. Od 1.07.2002 w EMU zostanie zawieszony obrót walutami krajowymi i wprowadzony obrót wyłącznie w EURO.

II wersja

Określono, że proces tworzenia Unii Ekonomicznej i Monetarnej będzie postępował w trzech etapach:

I etap 1992-94 - polegający na wprowadzeniu całkowitej swobody przepływu między państwami Unii: towarów, usług, ludzi i kapitałów. Usunięto wszelkie ograniczenia, które utrudniały przepływ między państwami Unii: towarów, usług, ludzi i kapitałów.

II etap 1995-98 - obejmował dostosowanie legislacji dot. bankowości centralnej w poszczególnych państwach do wymagań Traktatu z Maastricht a te wymagania były dwa podstawowe:

1. zapewnienie niezależności bankom centralnym co oznaczało, że ani rządy ani prezydent ani parlament nie może wydawać żadnemu bankowi centralnemu w krajach Unii Europejskiej instrukcji, poleceń, dyspozycji. Banki centralne stają się niepodzielnym i wyłącznym podmiotem polityki pieniężnej.

2. wprowadzenie zakazu finansowania i kredytownaia przez bank cenralny państwa (rządu i jego agend). Przeprowadzono prace logistyczno-przygotowawcze m.in. utworzono Europejski Instytut Monetarny we Frankfurcie n/Menem, który ma koordynować prace techniczne, merytoryczne związane z utworzeniem Unii Monetarnej.

III w tym etapie tworzy się już Unię Ekonomiczą i Monetarną poprzez wprowadzenie jednolitego pieniądza EURO. 31.12.98r. ogłoszono tzw. kursy konwersji czyli kursy walutowe nieodwracalne, a więc ustalono jaka jest relacja poszczególnych walut do EURO. Kursy konwersji, które zostały z tym dniem określone są nieodwracalne- tzn, że te waluty zachodniej europy tracą swój samodzielny byt, że są już tylko emanacją euro a te kursy w sposób nieodwracalny zostały utrwalone. Przyjęto równocześnie, że wszystkie operacje bezgotówkowe dokonywane są już w EURO.

Warunki przystąpienia państw Unii Europejskiej do Unii Ekonomicznej i Monetarnej

Do Unii Ekonomicznej i Monetarnej można zakwalifikować tylko te państwa, które spełnią zapisane w Traktacie z Maastricht 2 grupy warunków:

1. dostosują legislację do ustaleń Traktatu z Maastricht

2. państwa te spełnią tzw. kryteria zbieżności dot. 5 obszarów:

1. deficyt budżetowy powinien być < 3% PKB w ciągu ostatnich 2 lat

2. dług publiczny (zadłużenie państwa) < 60% PKB

3. dynamika cen < średniej trzech najlepszych państw + 1,5% punkta (ostatnio miały po ok. 1%, 2%)

4. stopa kredytowa długoterminowa na określonym poziomie zrelacjonowanym do 3 najlepszych czyli tych państw odznaczających się najniższą stopą % w Unii

5. stabilna waluta (wiązałoby się to z udziałem w Ruropejskim Systemie Walutowym)

Struktura i zasady działalności Europejskiego Systemu Banków Centralnych

Rada Zarządzająca ESBC

Narodowe Banki Centralne (NBC) Europejski Bank Centralny (EBC)

Europejski System Banków Centralnych składa się z Europejskiego Banku Centralnego oraz Narodowych Banków Centralnych. Najważniejszym organem jest Rada Zarządzająca Europejskiego Banku Centralnego w skład, której wchodza 6-osobowy Zarząd EBC oraz prezesi narodowych banków centralnych strefy z krajów należących do Unii Ekonomicznej i Monetarnej. Rada Zarządzająca ma pełne kompetencje do prowadzenia polityki pieniężnej - do określania jej celów, kierunków realizacji oraz narzędzi polityki. Natomiast wykonawstwo tej polityki w dużym stopniu spoczywa w Europejskim Banku Centralnym, który ma podmiotowość prawną. Narodowe Banki Centralne uczestniczą w tworzeniu tej polityki poprzez udział w Radzie Zarządzającej oraz uczestniczą w realizacji na zasadach uzgodnionych z Europejskim Bankiem Centralnym.

Rada Zarządzająca większością głosów podejmuje decyzje dot. realizacji podstawowych funkcji ESBC (zwłaszcza kształtowania i realizacji polityki pieniężnej). Dwie trzecie głosów w Radzie niezbędne jest do podjęcia decyzji związanych z rozszerzeniem zakresu narzędzi i metod realizacji polityki pieniężnej poza przewidziane w Statucie. Natomiast decyzje związane z subskrybowaniem kapitału i powiększaniem funduszy EBC, a także z podziałem dochodów i zysku finansowego oraz z tranferem rezerw dewizowych z narodowych banków centralnych do EBC podejmowane są wg klucza kapitałowego. Z udziału w podejmowaniu przez Radę Zarządzającą decyzji “majątkowych” wyłączony jest Zarząd EBC.

Podstawowy cel i założenia polityki pieniężnej Europejskiego Systemu Banków Centralnych

Traktat z Maastricht utworzył Unię Europejską na bazie Europejskiej Unii Gospodarczej a w jej ramach Unię Ekonomiczną i Monetarną (EMU). Przyjęto, że Unia Ekonomiczna i Monetarna obejmie te państwa Unii Europejskiej (15), które zgodzą się na wprowadzenie wspólnego pieniądza - jednolitej eropejskiej waluty EURO, która zastąpi pieniądze narodowe. Unia Ekonomiczna i Monetarna jako jednolita przestrzeń monetarna z walutą wspólną EURO i z jednolitą polityką pieniężną, która ma być prowadzona przez Europejski System Banków Centralnych. Czyli państwa pozbywają się suwerenności w prowadzeniu polityki pieniężnej, banki centralne tracą swoje uprawnienia do prowadzenia polityki pieniężnej - te uprawnienia przekazywane są do Europejskiego Systemu Banków Centralnych.

Zgodnie z Traktatem, podstawowym celem ESBC jest osiągnięcie i utrzymanie stabilności cen zapobieganie inflacji. Ustala się ponadto, że - nie naruszając celu podstawowego, ESBC będzie wspierał ogólną politykę ekonomiczna Wspólnoty, a zwłaszcza wzrost gospodarczy i zmniejszenie bezrobocia

Narzędzia realizacji polityki pieniężnej przez Europejski System Banków Centralnych

W toku dotychczasowych prac prowadzonych w ramach Europejskiego Instytutu Monetarnego sformułowane zostały ogólne zasady doboru narzędzi realizacji i sposobów postepowania służącego osiągnięciu stabilności cen jako celu finalnego ESBC. Jednym z narzędzi realizacji polityki pieniężnej uznaje się różne odmiany operacji otwartego rynku, które będą wykorzystywane przez EBC dla oddziaływania na rynkową stopę % oraz płynność rynku finansowego.

W ramach otwartego rynku - narzędzia służące do zwiększania lub zmniejszania płynności banków to: operacje refinansowe revers repo (krótkoterminowe - 2-tygodniowe, średnioterminowe - 3-miesięczne) realizowane na zasadzie regularnych przetargów, operacje typu fine-tuning służących do bieżącego korygowania pozycji płynnościowej banków, operacje strukturalne w formie emisji certyfikatów dłużnych bądź operacji typu outright sale (o charakterze regularnym i nieregularnym. Możliwość zaciągania krótkoterminowego kredytu typu overnight dla wyrównania dziennego salda płatności w układzie międzybankowym warunkuje płynność systemu rozliczeń pieniężnych. Dopuszczony został również jako narzędzie realizacji polityki pieniężnej ESBC system rezerw minimalnych (obowiązkowych).

Procesy konsolidacyjne w bankowości - cele i formy

Konieczność konsolidacji polskich banków - ze względu na ich wielkość, skromną sieć terenową oraz stosunkowo niewysokie kapitały - wynika z potrzeby ich wzmocnienia w obliczu pojawiającej się konkurencji banków zagranicznych. Konsolidacja kilku banków umożliwi powiększenie kapitału, wzbogacić sieć oddziałów terenowych co będzie sprzyjało gromadzeniu wkładów oszczędnościowych i lokat na korzystniejszych warunkach a to pozwoli na stosowanie konkurencyjnego oprocentowania kredytów.

Konsolidacja może opierać się na:

1. wcześniejszej wymianie akcji między bankami aby w przyszłości stworzyć holding bankowy z ewentualnym udziałem Skarbu Państwa

2. grupach bankowych z wyrażnie dominującym jednym bankiem posiadającym co najmniej 51% akcji członków tej grupy występującej pod wspólnym znakiem firmowym

Tworzenie holdingów Komisja Wspólnot Europejskich uznała za dopuszczalne działanie zabezpieczające się przed konkurencją zagraniczną.

(Holdingi bankowe są organizacyjno-kapitałową formą zrzeszenia banków, bazującą na podporządkowaniu innych banków bankowi zajmującemu pozycję dominującą.

---