UNIWERSYTET ZIELONOGÓRSKI

WYDZIAŁ NAUK PEDAGOGICZNYCH I SPOŁECZNYCH

Kierunek: Pedagogika

Specjalność: Praca socjalna

Barbara Gosławska

Działalność Powiatowego Urzędu Pracy w Żarach - Projekt „SZANSA”- Program pomocy zawodowej dla kobiet w powiecie żarskim.

Akceptacja promotora:

..........................................

Praca magisterska napisana

pod kierunkiem

dr Ireneusza Nijakiego

Zielona Góra 2007

Spis treści:

Wstęp

„Zobowiązujemy się do popierania pełnego zatrudnienia,

czyniąc z niego jeden z podstawowych celów

naszych polityk gospodarczych i społecznych,

oraz do umożliwienia wszystkim,

mężczyznom i kobietom,

zdobycia pewnych i trwałych środków do życia

dzięki swobodnie wybranej, satysfakcjonującej pracy”.

Zmiany ustrojowe zapoczątkowane pod koniec lat osiemdziesiątych XX wieku wywołały lawinę różnego rodzaju zjawisk. Jednym z takich zjawisk stało się bezrobocie na skalę wcześniej nie spotykaną.

Dotychczas problemem rynku pracy był ciągły niedobór surowców a po roku 1990 problemem polskiej gospodarki stał się niedobór miejsc pracy. Dynamika, skala i struktura tego zjawiska spowodowała, że przekształcił się on w kwestię społeczną. Instytucją zajmującą się problemem bezrobocia jest system urzędów pracy.

Celem moich rozważań i badań jest przestawienie istoty zjawiska bezrobocia, ustalenie jego wielkości i natężenia ze szczególnym uwzględnieniem sytuacji kobiet oraz ukazanie działań podejmowanych przez tutejszy Urząd Pracy w celu przeciwdziałania dyskryminacji zawodowej kobiet.

Przyczyną wyboru tego tematu jest fakt, iż mieszkam na terenie powiatu żarskiego oraz od dłuższego czasu pozostaję bez pracy. Problem ten nie jest mi obcy, a rozmowy z innymi niepracującymi kobietami potwierdzają tezę, że kobiety nie tylko muszą, ale i chcą pracować zawodowo. Dlatego też bliższe zapoznanie się z projektem „SZANSA”- Program pomocy zawodowej dla kobiet w powiecie żarskim stać się może dla mnie szansą na zwiększenie swoich szans na rynku pracy.

Zakres pracy licencjackiej: „Działalność Powiatowego Urzędu Pracy w Żarach - Projekt „SZANSA”- Program pomocy zawodowej dla kobiet w powiecie żarskim” obejmuje zagadnienia dotyczące bezrobocia i jego specyfiki, a także zagadnienia dotyczące przeciwdziałaniu negatywnym skutkom i wpływom tego zjawiska na rynek pracy w powiecie żarskim.

Celem pracy jest potwierdzenie przyjętej hipotezy, że aktywne formy walki z bezrobociem, czyli między innymi programy takie projekt „SZANSA” odgrywają istotną rolę w pracy na rzecz ograniczania bezrobocia oraz wyrównywania szans kobiet na rynku pracy. Ze względu na wąskie ramy tegoż opracowania ograniczono się w nim do ukazania struktury bezrobocia na przestrzeni tylko trzech lat. Ewentualne szersze badania w tej dziedzinie planuję przeprowadzić w przyszłości, gdy będzie można dokonać całościowej oceny projektu.

W pracy przedstawiono założenia oraz przebieg realizacji projektu „SZANSA” jako jednego z programów aktywnej walki z bezrobociem kobiet.

Opracowanie zrealizowano w ujęciu problemowym. Aktualność problemu- przeciwdziałanie bezrobociu kobiet i wyrównywanie ich szans na rynku pracy- wymagało zastosowania metody badawczej polegającej na analizie treści dokumentów o poziomie i strukturze bezrobocia- głównie dane ze sprawozdań regionalnych urzędów statystycznych oraz artykułów prasowych, dotyczących problematyki ograniczania bezrobocia. Metoda ta dała punkt wyjścia do przeprowadzenia badań właściwych a mianowicie zbadania funkcjonowania Powiatowego Urzędu Pracy w Żarach oraz sprawdzenia zasad i efektywności działań podejmowanych na rzecz aktywizacji zawodowej kobiet z powiatu żarskiego.

Pomocne w pisaniu okazały się także informacje zaczerpnięte z Internetu oraz czasopism m. in. ze „Służby Pracowniczej” i „Biuletynu informacyjnego PUP w Żarach i ZDZ w Zielonej Górze”.

Praca składa się ze wstępu, pięciu rozdziałów i zakończenia. W rozdziale pierwszym omówiłam ogólne zagadnienia związane z bezrobociem, czyli pojęcie bezrobocia, jego rodzaje i skutki. Szczególną uwagę zwróciłam na kwestię społeczną bezrobocia oraz funkcjonowanie rodzin osób pozostających bez pracy.

Drugi rozdział poświęciłam sytuacji kobiet na rynku pracy, ponieważ ukazanie tej kwestii jest niezbędne do analizowania zasadności tworzenia programów aktywizacji zawodowej kobiet oraz lepszego zrozumienia czynników, jakie wpływają na decyzję poszukiwania przez nie pracy.

Metodologiczne podstawy badań omówiłam w rozdziale trzecim.

W czwartym rozdziale zamieściłam charakterystykę bezrobocia w powiecie żarskim. Kwestia ta jest ważna, by móc określić warunki panujące na lokalnym rynku pracy oraz ukazać zasadność i cel tworzenia programów aktywnego przeciwdziałania bezrobociu kobiet.

Dokładny opis i przebieg projektu „SZANSA” ”- Program pomocy zawodowej dla kobiet w powiecie żarskim” umieściłam w rozdziale piątym.

Na zakończenie dokonałam podsumowania pracy, weryfikując postawioną we wstępie tezę, której trafność potwierdziły przeprowadzone analizy i badania własne.

Rozdział I

Bezrobocie jako kwestia społeczna

Gwałtowne przemiany gospodarki sprawiły, że pewne niekorzystne zjawiska przybrały ogromne rozmiary. Tak też stało się właśnie z bezrobociem. Utrata pracy bądź trudność znalezienia pracy dotknęła coraz większą liczbę osób, tym samym bezrobocie przestało być problemem jednostki a stało się problemem społeczeństwa.

Zmiany w Polsce następowały po 44 latach ustroju opartego na systemie centralnego planowania i upaństwowienia praktycznie całego przemysłu. Prywatne usługi i handel były w tamtym czasie dopuszczone do prywatnej działalności w ograniczonym i ściśle reglamentowanym zakresie, podobnie jak rzemiosło. Pod koniec lat siedemdziesiątych władze komunistyczne zaczęły bardzo ostrożnie dopuszczać kapitał zagraniczny do inwestowania w Polsce, częściowo zwiększyły możliwości działania krajowej prywatnej inicjatywy, a także - zmieniając konstytucję - zadeklarowały trwałość prywatnej własności w rolnictwie.

Problemem społecznym jaki pozostawił po sobie system socjalistyczny jest napięcie pomiędzy oczekiwaniami społecznymi oraz gospodarczymi możliwościami. Po pierwsze - w pierwszych latach działania państwa socjalistycznego nastąpił awans materialny i edukacyjny części ludności wiejskiej i pracowników przemysłu, który bynajmniej nie był skutkiem wyboru, czy raczej narzucenia, tego ustroju, gdyż podobne procesy zachodziły po uprzemysłowieniu w każdym kraju. Po drugie - państwo realizowało model opiekuńczy - zapewniający stabilność poszczególnym pracownikom, ale ograniczający  indywidualną - spontaniczną inicjatywę nie tylko w upaństwowionym przemyśle, ale także w prywatnym sektorze rolnym, rzemieślniczym i usługowym. Dawało to ludziom z tak zwanej prywatnej inicjatywy byt w nieprzyjaznym otoczeniu administracyjnym, ale wolny od niespodzianek wywoływanych swobodną konkurencją. Po trzecie - wprowadzono systemy  społeczne, np. ubezpieczenia emerytalne dla grup innych niż pracownicy, dotychczas nimi nie objętych, w tym zwłaszcza dla rolników.

Wcześniej niż się można było spodziewać problemem zarządzania przestało być ciągłe poszukiwanie surowców i pracowników. Dyrekcje napotkały natomiast na nieznany im  dotychczas problem sprzedaży produkcji. Istotą zmiany było bowiem odwrócenie łańcucha zależności. W socjalizmie konsument stał w kolejce za towarem, handlowiec prosił producenta o dostawy, producent  walczył o przydział surowców i rozpaczliwie poszukiwał pracowników, którzy nie musieli przejmować się dyscypliną pracy, za to chętnie korzystali z możliwości „urwania się” z pracy, aby jako konsumenci postać w kolejkach i zdobyć coś dla rodziny. Już po kilku miesiącach 1990 roku okazało się, że pracownik zaczyna szukać pracy a przedsiębiorstwo musi walczyć o rynek zbytu.

Podstawowym negatywnym zjawiskiem towarzyszącym przemianom jest bezrobocie, a więc wykluczenie znaczącej części społeczeństwa z uczestnictwa w życiu gospodarczym i różnicowanie poziomu życia, stosownie do perspektyw zatrudnienia. Jest rzeczą oczywistą, że wydajność pracy powinna rosnąć. Modernizacja gospodarki jest konieczna, gdyby można jakoś przetrwać bez poprawy wydajności to nie upadłby socjalizm.

Wbrew jeszcze żywym mitom o dorobku edukacyjnym lat 1945 do 1989 liczba Polaków z wyższym wykształceniem w 1989 roku była bardzo niska - około 7% i wzrosła w ostatnich latach do 9%. W latach 1990 - 1999 szkoły wyższe zwiększały nabór na studia do wielkości przedtem w Polsce nieznanej. Tymczasem w dłuższym horyzoncie czasowym od kwalifikacji zależeć będzie rodzaj pracy lokowanej w Polsce a nade wszystko zdolność pracowników i przedsiębiorców do mobilności zawodowej koniecznej przy szybkich zmianach strukturalnych. Znany jest fakt, że najniżej kwalifikowani pracownicy zasilają szeregi bezrobotnych. Mniej znany jest fakt, że spośród osób prowadzących działalność gospodarczą na własny rachunek przed 1990 rokiem, drobni przedsiębiorcy z wykształceniem zasadniczym zawodowym najczęściej padali ofiarą rosnącej konkurencji.

Bezrobocie stanowi jeden z najtrudniejszych problemów społeczno-gospodarczych współczesnej gospodarki. W ostatnim dwudziestoleciu nastąpił znaczny wzrost bezrobocia w krajach gospodarczo rozwiniętych. Pojawiło się masowe bezrobocie w krajach postsocjalistycznych centralnej i wschodniej Europy. We współczesnych społecznościach bezrobocie jest problemem kluczowym. Ilekroć jest ono wysokie, występuje marnotrawstwo zasobów, a dochody ludzi kurczą się. Straty ponoszone w okresach wysokiego bezrobocia to największe udokumentowane marnotrawstwo we współczesnej gospodarce.

Bez względu na to, jak wysokie są ekonomiczne skutki bezrobocia, rachunek strat w dolarach nie odzwierciedla właściwie i w pełni szkód ludzkich, społecznych i psychicznych, jakie niosą za sobą okresy trwale utrzymującego się bezrobocia przymusowego.
Z nowoczesnych badań wynika zaś, że bezrobocie prowadzi do deterioracji zdrowia zarówno psychicznego, jak i fizycznego: do wyższego poziomu zachorowań na choroby serca, przypadków alkoholizmu, samobójstw. Badania dowodzą, że niedobrowolne pozostawanie bez pracy to dla wielu ludzi sytuacja o wysokim oddziaływaniu traumatycznym.

Bezrobocie jest ściśle związane z sytuacją finansową i materialną osoby pozostającej bez pracy oraz jej rodziny. „Okres transformacji w Polsce i związane z tym zmiany społeczno- gospodarcze powodują poszerzanie się ubóstwa strukturalnego. W rodzinach bezrobotnych głęboki stopień ubóstwa wręcz uniemożliwia finansowanie przez rodzinę wykształcenie ich dzieci”. Stąd też zjawisko bezrobocia stało się kwestią społeczną, coraz częściej poruszaną w literaturze oraz różnego rodzaju badaniach naukowych.

Bezrobocie jest od dawna przedmiotem zainteresowania socjologów i psychologów, ponieważ ze względu na swoje następstwa jest poważnym problemem społecznym. Ekonomiści rozpatrują przyczyny, rozmiary oraz koszty bezrobocia, natomiast socjologowie i psychologowie skupiają się na konsekwencjach tego zjawiska zarówno dla społeczeństw, jaki i każdej jednostki osobno.

1. Pojęcie bezrobocia i jego rodzaje

W literaturze spotkać można różne definicje bezrobocia, spowodowane jest to tym, że różne nauki rozpatrują to zjawisko. „W stosunkowo najpowszechniej przyjmowanych definicjach dla określenia bezrobocia wyszczególnia się trzy charakterystyczne cechy osób w wieku produkcyjnym:

1. bezrobocie dotyczy osób pozostających bez pracy, tzn. nie wykonujących pracy najemnej i nie pracujących na własny rachunek;

2. bezrobocie dotyczy osób zdolnych i gotowych do podjęcia pracy na typowych warunkach występujących w gospodarce;

3. bezrobocie dotyczy osób poszukujących pracy”.

I tak problemem tym, pod kątem funkcjonowania gospodarki zajmuje się ekonomia, która w sposób następujący wyjaśnia wspomniane zjawisko „Zasoby siły roboczej (zasoby pracy) to wszyscy pracujący w gospodarce oraz niepracujący, którzy mogą pracować i deklarują chęć podjęcia pracy, ale w danym okresie nie mogą jej znaleźć. Nie zalicza się do nich np. dzieci i młodzieży szkolnej oraz emerytów. Strona popytu na rynku pracy to wielkość zapotrzebowania na konkretną wiedzę i umiejętności, zgłaszana przez producentów przy określonym poziomie płacy. W sytuacji kiedy ogólna podaż pracy przewyższa ogólny popyt na pracę, przy danym poziomie płacy realnej, występuje w gospodarce bezrobocie, czyli stan, w którym część pracowników jest nie zatrudniona”.

Encyklopedyczna definicja bezrobocia, w ujęciu M. Kabaja przyjmuje, iż „Bezrobocie występuje wówczas, gdy liczba osób poszukujących pracy jest większa niż liczba wolnych stanowisk pracy”. Sytuacja ta ma miejsce, jeśli liczba osób gotowych do podjęcia pracy zawodowej jest mniejsza od liczby miejsc, jakie proponuje rynek pracy.

Jak już wspomniałam bezrobociem zajmują się także inne nauki, dlatego pragnę w miejscu tym przytoczyć jeszcze socjologiczną definicję bezrobocia, która traktuje bezrobocie w ujęciu podmiotowym, czyli od strony osób niepracujących „Bezrobocie jest stanem bezczynności zawodowej jednostek zdolnych do pracy i zgłaszających gotowość jej podjęcia, z podkreśleniem, że chodzi przede wszystkim o jednostki, dla których podstawą egzystencji są dochody z pracy”.

W oparciu o definicje przedstawić można rodzaje bezrobocia. I tak zacząć można od scharakteryzowania bezrobocia ze względu na gotowość podjęcia pracy. Według tego kryterium wyróżnić można bezrobocie dobrowolne i bezrobocie przymusowe. „Bezrobocie dobrowolne jest skutkiem sytuacji, w której ogół zadowolenia (satysfakcji) pracownika z posiadanego czasu wolnego jest większy od sumy korzyści, jaką daje mu ukształtowany na rynku pracy poziom płacy realnej”. Krótko mówiąc- nie opłaca się mu podjąć pracy zawodowej. Natomiast drugi rodzaj bezrobocia to bezrobocie przymusowe. „Bezrobociem przymusowym określa się sytuację, w której poszukujący pracy nie mogą jej uzyskać, mimo iż przy danym poziomie płac realnych chcieliby ją podjąć”.

Drugi z możliwych podziałów bezrobocia to podział ze względu na jego przyczyny. I tak możemy wyróżnić następujące rodzaje:

- bezrobocie frykcyjne- nazywane również przejściowym, „występuje w gospodarce bez względu na aktualnie panujące warunki do jej rozwoju. Objęte są nim osoby, które chwilowo pozostają bez pracy, gdyż są w trakcie zmiany miejsca zatrudnienia”. Ludzie zmieniają zakłady pracy, miejsce zamieszkania, zawód, w związku z tym ma miejsce chwilowe bezrobocie. „Szacuje się je na 2-3% zasobów siły roboczej. Stąd występowanie bezrobocia na tym poziomie uznaje się za stan pełnego zatrudnienia w gospodarce. Dopiero przekroczenie poziomu bezrobocia frykcyjnego nazywane jest bezrobociem rzeczywistym, czyli strukturalnym lub koniunkturalnym”.

- bezrobocie strukturalne- powstaje w wyniku zmian struktury gospodarki, gdy ludzie pracujący w przestarzałych gałęziach przemysłu, muszą się przekwalifikować, by móc dalej pracować. „Bezrobocie strukturalne występuje w sytuacji braku dostatecznej ilości kapitału do stworzenia miejsc pracy”. W przeciwieństwie do bezrobocia frykcyjnego bezrobocie strukturalne jest długotrwałe. Trwać może nawet do kilku lat. Czas ten jest niezbędny do przekwalifikowania się pracowników lub wykształcenia nowych.

- bezrobocie koniunkturalne- zwane inaczej cyklicznym. „Zależne jest od aktualnych warunków produkcyjnych, handlowych, kredytowych, podatkowych i innych, w których działają podmioty rynkowe i które wpływają na osiągane przez nich efekty ekonomiczne”. Sytuacja taka powoduje załamanie koniunktury gospodarczej, a to pośrednio prowadzić może do zwolnień z pracy i wzrostu bezrobocia. Bezrobocie koniunkturalne trwać może od kilku miesięcy nawet do kilku lat, gdy załamanie było trwałe.

Do grupy tej zaliczyć można jeszcze inne rodzaje bezrobocia, a mianowicie takie jak:

- bezrobocie technologiczne- spowodowane zmianami w technice i technologii, których rozwój pozwala na zwiększenie produkcji przy jednoczesnym zmniejszeniu liczby pracowników.

- bezrobocie sezonowe- związane jest z pewnymi gałęziami gospodarki, zwłaszcza z budownictwem, turystyką, przemysłem spożywczym. Bezrobocie sezonowe jest wynikiem wahań aktywności gospodarczej na przestrzeni roku. W okresie jesienno- zimowym zauważyć można jego wzrost, natomiast w okresie wiosenno- letnim znaczny spadek liczby osób bezrobotnych.

Kolejnym rodzajem bezrobocia jest bezrobocie jawne, czyli rejestrowane. Jest ono objęte oficjalną statystyką. Osoby pozostające bez pracy oraz osoby jej poszukujące zarejestrowane są w urzędach pracy. Drugim rodzajem, o wiele ważniejszym jest bezrobocie ukryte. Nie jest ono objęte statystyką, zaliczają się tu osoby zdolne do pracy, ale mimo to nie pracujące i nie poszukujące pracy. Zaliczają się tu także osoby, które pracują, ale nie ma faktycznego zapotrzebowania na ich pracę. Charakterystyczną dziedziną gospodarki, gdzie bezrobocie utajone ma wysoki poziom jest rolnictwo. Absolwenci szkół pochodzący ze wsi nie mogąc znaleźć pracy, wracają na wieś, by tam wspólnie z rodzicami pracować w ich gospodarstwach rolnych.

Wyróżnić należy także bezrobocie ze względu na czas pozostawania bezrobotnym. Pod tym kątem występuje bezrobocie krótko-, średnio- i długookresowe. Bezrobocie krótkookresowe ma miejsce w sytuacji, gdy czas pozostawania bez pracy nie przekracza trzech miesięcy. Średniookresowe bezrobocie waha się między trzema a dwunastoma miesiącami pozostawania bez pracy. Natomiast o bezrobociu długookresowym można mówić w sytuacji, gdy fakt pozostawania bezrobotnym trwa dłużej niż dwanaście miesięcy.

Miarą bezrobocia jest stopa bezrobocia. Właściwy pomiar jest ważny, ponieważ bezrobocie jest zjawiskiem niekorzystnym dla społeczeństwa i gospodarki. „Stopa bezrobocia (b) określana jest jako procentowy udział bezrobotnych (U) w wielkości zasobów pracy (N):”

b=	U x 100
		N

Bezrobocie na tak dużą skalę towarzyszy nam od prawie dwudziestu lat. Uregulowania prawne, dotyczące tego zjawiska do 30 maja 2000r zawarte były w Ustawie o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu z dnia 14 grudnia 1994 roku (z późniejszymi zmianami). Od 1 kwietnia 2004r obowiązują przepisy Ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy z dnia 20 kwietnia 2004roku.

1. Ekonomiczne skutki bezrobocia

Utrata pracy oraz długotrwały czas pozostawania bez stałego dochodu wywiera niekorzystny wpływ na sytuację finansową rodziny. Jeszcze bardziej niekorzystnie odbija się to, gdy bezrobocie dotyka rodziny wieloosobowe, gdzie jest tylko jeden żywiciel.

Obecnej sytuacji na rynku pracy towarzyszy ciągły niepokój związany z niepewnością zatrudnienia. W każdej chwili otrzymać możemy wymówienie, bądź tez zakład pracy ogłosi grupowe zwolnienia. W sytuacji, gdy jedynym źródłem utrzymania jest jedna pensja, to w chwili utraty pracy i tak ciężka sytuacja ekonomiczna ulega jeszcze większemu pogorszeniu.

Dobrze jest, gdy dana rodzina ma jakieś oszczędności, gdy nie zalega z bieżącymi opłatami. Na sytuację finansową wpływ będzie miała także gotowość do podjęcia innej pracy, być może przekwalifikowanie oraz wsparcie ze strony rodziny. Dłuższe pozostawanie bez pracy prowadzić może do ubóstwa. „Bezrobocie stanowi główną przyczynę poszerzania się w Polsce sfery ubóstwa i silnie oddziaływuje na powiększanie się zjawiska marginalizacji społecznej dużych grup rodzin”.

„W pierwszym okresie pojawienia się bezrobocia wiele osób nieoczekiwanie zostało pozbawionych dochodów z pracy. Rosnące ubóstwo bezrobotnych związane jest także z niskim wymiarem zasiłków i ograniczonym czasem ich pobierania”. Czas pobierania zasiłków uzależniony jest od stopy bezrobocia na terenie, w którym mieszkamy. Wynosić może od sześciu do osiemnastu miesięcy. Są to niewielkie rekompensaty utraty stałego dochodu i najczęściej są niewystarczające do pokrycia kosztów utrzymania, co powoduje popadanie w sferę ubóstwa, a nawet w skrajną biedę.

Początkowo bezrobotny wierzy, że szybko znajdzie nowe miejsce pracy, zapożycza się u rodziny, znajomych, sąsiadów w nadziei, że nowa praca poprawi jego sytuację finansową. Niestety często mijają kolejne tygodnie, bądź też- jak bywa częściej- miesiące a upragnionej pracy nadal nie ma. Bezrobotni i ich rodziny początkowo z nadzieją patrzą w przyszłość, z czasem jednak zaczynają wątpić. Stopniowo ograniczają wszelkie wydatki, z czasem do tego stopnia, że kupują tylko niezbędną żywność, natomiast wszelkie opłaty, wydatki związane z ochroną zdrowia, wydatki na edukację czy rozrywkę odsuwają „na później”. Dobrze, gdy to „później” nadchodzi w miarę szybko, gdy długi, jakie zaciągnęli nie zaowocują odcięciem prądu, gazu, wody czy też nakazem eksmisji.

To rodzic traci pracę, ale często jego dzieci o wiele boleśniej doświadczają skutków tej sytuacji. „Bieda w rodzinach bezrobotnych wyostrza problemy związane z wykształceniem dzieci. Badania IPiSS wykazują, ze respondenci świadomi obecnych trudności na rynku pracy- lub stosując określenie D. Cohena kryzysu pracy niewykwalifikowanej- wyrażali pragnienie zapewnienia swym dzieciom wykształcenia z reguły wyższego niż sami osiągnęli. Ale ubóstwo ogranicza lub wręcz uniemożliwia rodzinom inwestowanie w wykształcenie ich dzieci”. Problem ten dokładniej opiszę w podrozdziale „Funkcjonowanie rodzin osób bezrobotnych”.

Na razie mowa była tylko o wpływie na sytuację ekonomiczną w ujęciu jednostkowym, a bezrobocie jest problemem społecznym, powiedzieć wiec należy o jego wpływie na sytuację ekonomiczną całego społeczeństwa. „Pozostawanie przez względnie długi okres ludzi bez pracy najczęściej oznacza dla nich obniżenie poziomu życia, frustracje i konflikty rodzinne. Dla gospodarki natomiast straconą określoną wielkość produkcji oraz większe wydatki budżetowe, związane z wypłacaniem zasiłków dla bezrobotnych i wzrostem kosztów rządowych programów walki z bezrobociem”. Zasiłki dla bezrobotnych płacone są z podatków, które płacimy my wszyscy, więc my także pośrednio odczuwamy skutki bezrobocia innych osób.

Dotychczas opisałam same negatywne skutki bezrobocia, istnieją jednak pewne pozytywne aspekty tego zjawiska. Tak ukazuje je J. Rostowski:

„Bezrobocie wynikające z restrukturyzacji makropolityki państwa ma dobry wpływ na całą gospodarkę:

- obniża inflację,

- wzmacnia dyscyplinę pracy,

- wymusza restrukturyzację poszczególnych firm i całych branż,

- osłabia siłę polityczną i pozycję przetargową związków zawodowych i monopolistów”.

Zmienia się także stosunek pracowników do wykonywanej pracy. Pracują rzetelniej, bardziej dbają o posiadane zajęcie. Osiągają lepsze efekty pracy, są bardziej zdyscyplinowani i bardziej chętni do podnoszenia swoich kwalifikacji. Młodzi ludzie, świadomi istniejącej sytuacji na rynku pracy, bardziej racjonalnie wybierają zawód, natomiast pozostałe osoby coraz częściej podejmują decyzje o dokształcaniu się bądź o przekwalifikowaniu.

2. Społeczne skutki bezrobocia

Na społeczne skutki bezrobocia składa się pogorszenie standardu życia osoby bezrobotnej oraz jej rodziny - co zostało już powyżej opisane- oraz funkcjonowanie bezrobotnego w społeczeństwie. I tak bezrobocie ma bezpośredni wpływ na napięcia i konflikty społeczne. Początkowa faza bezrobocia charakteryzuje się względnie harmonijnym życiem w społeczeństwie. Jednak im dłużej osoba pozostaje bez pracy, tym bardziej wycofuje się z życia społeczeństwa. Czuje się winna swojej sytuacji, obniża się jej poczucie wartości, boi się wyśmiania ze strony sąsiadów i znajomych. Nie bez znaczenia jest także fakt, iż życie w społeczeństwie związane jest z pewnymi kosztami. Wyjście do kina czy teatru lub na spotkanie z przyjaciółmi, zakup książki, gazety to wszystko bariera nie do pokonania dla osoby, która ma bardzo ograniczone fundusze. Osoby bezrobotne a także ich rodziny rezygnują z aktywnego uczestnictwa w społeczeństwie. Powoduje to podział społeczeństwa na tych, co mają prace oraz tych, którzy jej nie mają. Ci, którzy jej nie mają czują się gorsi, wiec odsuwają się od rodziny, znajomych sąsiadów - powoduje to izolację społeczną.

Innym skutkiem bezrobocia są zagrożenia w sferze psychicznej i szkody zdrowotne. Bezrobocie związane jest z utratą poczucia bezpieczeństwa socjalnego i ekonomicznego. Długotrwałe pozostawanie bez pracy spowodować może depresję i inne choroby, zwłaszcza choroby układu krążenia, trawiennego i neurologicznego, które uniemożliwić mogą podjęcie ewentualnej pracy. Sytuacja taka obciąża kosztami leczenia całe społeczeństwo.

Kolejnym skutkiem bezrobocia, który dotyka całe społeczeństwo jest wzrost patologii społecznej w środowisku osób bezrobotnych. Pogorszająca się sytuacja finansowa powoduje wzrost frustracji, bezrobotny stara się temu zapobiegać, z czasem jednak może decydować się na rozwiązania niezgodne z prawem, czyli napady, kradzieże, włamania, rozboje. Cechą charakterystyczną jest także częste sięganie po alkohol, który ma ukoić zszargane nerwy bezrobotnego. Spowodować to może alkoholizm- alkoholik w trakcie ciągu wyprzedać może meble i wszelkie wartościowe rzeczy, by tylko mieć pieniądze na alkohol. Pod wpływem alkoholu jest większe prawdopodobieństwo dokonania gwałtów, chuligaństwa czy w skrajnych przypadkach morderstw. Z długotrwałym bezrobociem jest związana także prostytucja żony lub córki jako źródło utrzymania oraz coraz częściej spotykane żebractwo dorosłych i ich dzieci.

Młode osoby, które wyrastały w domu długotrwale bezrobotnego wątpią w szanse znalezienia dobrej pracy, wiec szukają innych źródeł utrzymania. Najczęściej są to dochody z czynności przestępczych. Nie mają żadnych ambicji zawodowych, nie starają się podnieść swoich kwalifikacji, bo i tak zakładają, że nie przyniesie to żadnych efektów.

Jak widać bezrobocie ma bardzo duży wpływ na funkcjonowanie społeczeństwa. Nie tylko pogorszenie sytuacji ekonomicznej jest efektem pozostawania bez pracy, ale także nasze istnienie w społeczeństwie na skutek utraty pracy zostaje rozregulowane. Jak przedstawiłam wyżej efekty są dość znaczne i co ważniejsze koszty tej sytuacji ponosimy my wszyscy.

3. Funkcjonowanie rodzin osób bezrobotnych

Sytuacja utraty pracy, jak już wspomniałam, dotyka nie tylko daną osobę, ale także całą jej rodzinę. Stan ten utrudnia, a czasem nawet uniemożliwia spełnianie jej ról. Rodzina jest podstawową komórką, w której następuje proces wychowania i socjalizacji. W momencie, gdy na tym etapie są zakłócenia, to na innych szczeblach także będą pewne trudności.

Rodzina towarzyszy nam przez całe życie. „Z terminem rodzina spotykamy się zarówno w języku potocznym, w praktyce życia społecznego zwykle w odniesieniu do istot ludzkich, jak i w różnych dziedzinach nauki. Odnosi się on zawsze, mówiąc najogólniej, do zbioru elementów podobnych lub mających wspólne pochodzenie”.

Rodzina to osoby, wśród których przebywamy, z którymi spędzamy większość naszego czasu. „Rodzina stanowi duchowe zjednoczenie szczupłego grona osób, skupionych we wspólnym ognisku domowym aktami wzajemnej pomocy i opieki, oparte na wierze w prawdziwą lub domniemaną łączność biologiczną, tradycję rodzinną i społeczną. Grupę rodzinną wyróżnia spośród innych grup współwystępowanie następujących cech: wspólne zamieszkanie członków, wspólne nazwisko, wspólna własność, ciągłość biologiczna oraz wspólna kultura duchowa”. Przejmujemy od nich pewne wzory zachowań, schematy postępowania. To jak potrafią odnaleźć się w różnego rodzaju trudnych sytuacjach będzie wskazówką dla ich dzieci, jak one mogą rozwiązywać swoje problemy. Nie tylko więzy krwi wiążą dzieci z rodzicami. Powiązanie ma miejsce także w sferze prawno- ekonomicznej. Rodzice mają do spełnienia pewne obowiązki względem swoich dzieci. Są to miedzy innymi zapewnienie dostępu do nauki, dbanie o rozwój psychiczno- fizyczny oraz szeroko rozumiana socjalizacja.

To właśnie prawidłowo przeprowadzony proces socjalizacji w rodzinie jest podstawą do prawidłowego funkcjonowania w społeczeństwie. Właśnie rodzice są pierwszymi osobami, które wprowadzają nas w świat kultury, w zasady życia społeczeństwa. To im zawdzięczamy, że wiemy jak należy, bądź też nie należy postępować. Pod ich czujnym okiem popełniamy pierwsze błędy, uczymy się ponosić ich konsekwencje. Kontrola ta jest silna i ważna, ze względu na łączące więzi emocjonalne. Rodzina zapewnia nam poczucie bezpieczeństwa, przynależności. Dzięki niej mamy do kogo zwrócić się w chwili potrzeby, gorszego dnia. W niej kształtujemy cele, do których będziemy dążyć oraz metody, jakie do tego zastosujemy.

Rodzice wykorzystując bardziej lub mniej świadomie określone metody i środki wychowawcze dążą do ukształtowania pożądanych postaw u swoich dzieci. Oczywiście jest to sytuacja prawidłowa, niestety miejsce czasem mają także zakłócenia w procesie socjalizacji.

Metody te są niezbędne do spełnienia funkcji, jakie ma do wykonania rodzina. „Należy podkreślić, że funkcje rodziny ściśle wiążą się z jej strukturą, tzn. z układem ról i pozycji społecznych, charakterem oraz konfiguracją stosunków międzyosobniczych, kohezją; są przez elementy struktury rodziny uwarunkowane”. Do podstawowych funkcji rodziny, jak podaje Z. Tyszka należą:

1. „Materialno- ekonomiczna funkcja rodziny. Zaspokojenie materialnych potrzeb członków rodziny”. Prawidłowe funkcjonowanie wymaga poniesienia pewnych kosztów. Rodzina musi posiadać fundusze na opłaty, czynsz, żywność, ubranie. Są to podstawowe potrzeby. Aby jednak rodzina mogła rozwijać się musi także posiadać pieniądze na edukację dzieci, rozrywkę, na uczestniczenie w życiu kulturalnym. Są to ważne aspekty życia w społeczeństwie, niestety rodziny osób bezrobotnych nie mają pieniędzy na takie „przyjemności”. Początkowo korzystają z oszczędności, potem wyprzedają sprzęt, wartościowe rzeczy, zapożyczają się u rodziny, znajomych i sąsiadów. Wszelkie opłaty odkładają na później. Także dzieci bardzo na tym tracą, nie jeżdżą na wycieczki, nie chodzą do kina, wakacje spędzają w domu. Raczej nie mają szans na dodatkowe zajęcia, które najczęściej są odpłatne. Sytuacja taka powoduje, że trudniej jest im zintegrować się z grupą szkolną. Także w domu odsuwają się od bliskich. Osoba bezrobotna obwinia się za tą sytuacje, więź, która ich łączy coraz bardziej się rozluźnia. Mogą wystąpić konflikty, wzajemne obwinianie, ogólnie atmosfera w domu pogarsza się. Jak widać funkcja materialno- ekonomiczna ma bardzo duży wpływ na prawidłowe funkcjonowanie rodziny. Do funkcji tej zaliczyć można cztery podfunkcje:

- „Podfunkcja produkcyjna. Rodzina jest w posiadaniu odrębnego warsztatu produkcyjnego i stanowi zarazem jego załogę produkcyjną”. Sytuacja tak ma miejsce miedzy innymi w przypadku rodzin prowadzących gospodarstwa rolne. To właśnie gospodarstwo zapewnia im dochód, z którego się utrzymują, dzięki sprzedaży wytworzonych towarów.

- „Podfunkcja zarobkowa. Praca zarobkowa jako możliwość zdobywania pieniędzy niezbędnych dla utrzymania rodziny”. W obecnych czasach przeważająca część społeczeństwa utrzymuje się dzięki pracy zarobkowej. To właśnie ona stanowi źródło utrzymania rodziny i daje możliwość zaspokojenia potrzeb materialnych.

- „Podfunkcja gospodarcza. Zasób i gromadzenie trwałych dóbr materialnych, niezbędnych do egzystencji rodziny: (mieszkanie, podmioty gospodarstwa domowego, samochód)”. Aby można było zadbać o inne funkcje rodziny niezbędny jest dach nad głową, podstawowe

przedmioty wyposażenia domu. Zapewnienie minimum egzystencji jest niezbędne do prawidłowego funkcjonowania. Rodzina stara się zabezpieczyć swoją przyszłość, stara się poprawiać swoją sytuację materialną oraz wzbogacać majątek rodzinny poprzez zakup dodatkowego sprzętu domowego, samochodu i innych dóbr.

- „Podfunkcja usługowo- konsumpcyjna. Wykonywanie wszystkich prac usługowych ( w zasadzie fizycznych) niezbędnych dla funkcjonowania członków rodziny (przyrządzanie posiłków, naprawa odzieży, dbałość o czystość osobistą i mieszkania itp.)”. Funkcja ta za zadanie ma wpojenie nam pewnych zasad, dotyczących zależności między konsumpcją a usługami. Dzieci muszą sobie przyswoić, że aby mogły skorzystać z różnych dóbr, należy wcześniej włożyć wysiłek w wykonanie tego dobra. Dzięki temu uczą się szacunku do pracy oraz odpowiedzialności.

2. „Opiekuńczo- zabezpieczająca funkcja rodziny. Materialne i fizyczne zabezpieczenie członków rodziny małej (dwupokoleniowej) lub dużej pozbawionych całkowicie lub częściowo środków do życia albo fizycznie niesprawnych, wymagających opieki”. Funkcja ta najbardziej widoczna jest na etapie posiadania małych dzieci, które prawie całkowicie zależne są od opieki rodziców. Ma miejsce także w chwili opieki nad osobami przewlekle chorymi, niepełnosprawnymi. O funkcji tej mówimy także w przypadku pomocy finansowej starszym rodzicom lub dziadkom. Nie oznacza to, że w trakcie codziennego życia rodziny jest ona pomijana. Zaliczyć tu można także troskę o drugą osobę oraz dbałość o jej dobrą kondycję psychiczną i fizyczną.

3. „Prokreacyjna funkcja rodziny. Zaspokajanie rodzicielskich, emocjonalnych potrzeb współmałżonków (potrzeb ojcostwa i macierzyństwa), jak i reprodukcyjnych potrzeb społeczeństwa”. W obecnych czasach coraz rzadziej decyzja o zawarciu małżeństwa równoznaczna jest z chęcią posiadania dzieci. Niestety trudna sytuacja na rynku pracy powoduje, że jest coraz mniejszy przyrost naturalny. Osoby o dość dobrej sytuacji finansowej chcąc utrzymać ją często rezygnują z posiadania dzieci. Jeszcze gorzej przedstawia się sprawa w przypadku osób biednych i bezrobotnych. Tam często przyrost jest dość znaczny, mimo iż nie stać ich na zaspokojenie wszystkich potrzeb swoich i dzieci. Dzieje się tak, ponieważ świadomość seksualna jest dość skąpa, stosują środki antykoncepcyjne mało skuteczne, bądź ze względów finansowych nie stosują żadnych. Funkcja prokreacyjna zależna jest od sytuacji zawodowej i materialnej rodziny.

4. „Seksualna funkcja rodziny. Małżeństwo jako społecznie akceptowana forma współżycia płciowego”. W naszym społeczeństwie związki przedmałżeńskie nie są do końca akceptowane, jeszcze trudniej jest w przypadku dzieci z taki związków. „Dłuższe pozostawanie bez pracy obniża stopę zawierania małżeństw i stymuluje procesy dezintegracyjne w istniejących rodzinach bezrobotnych, wyrażające się m. in. w rozwodach”. Wieloletnia tradycja, normy społeczne utrwaliły w naszej mentalności, że małżeństwo jest jedyną właściwą formą zaspokojenia potrzeb seksualnych. Jednak każde normy z biegiem lat ulegają zmianie, tak jest i w tym przypadku. Związki nieformalne są coraz popularniejsze i mniej nie aprobowane. „Przez alternatywne formy życia rodzinnego przyjmuje się odmienne od tradycyjnej rodziny pełnej sposoby prowadzenia życia rodzinnego, jak np. związki kohabitanckie, małżeństwa bezdzietne z wyboru, rodziny niezamężnych matek, rodziny rekonstruowane”. Obecnie nastąpiło oddzielenie funkcji seksualnej od prokreacyjnej.

5. „Legalizacyjno- kontrolna funkcja rodziny. Sankcjonowanie szeregu zachowań i działań uznanych za niewłaściwe poza rodziną, nadzorowanie postępowania członka rodziny przez pozostałych członków w celu zapobiegania ewentualnym odstępstwom od norm i wzorów przyjętych w rodzinie za obowiązujące”. Prawidłowe wypełnienie tej funkcji jest ważne, by człowiek mógł żyć w społeczeństwie. To w rodzinie tworzymy systemy norm, tam uzyskujemy zbiór zakazów i nakazów. To dzięki rodzinie kształtujemy swoją hierarchię wartości. Rodzina kontroluje wszelkie strefy naszego życia. Ma tu miejsce wzajemna kontrola współmałżonków, kontrola rodziców nad swoimi pociechami oraz wzajemna kontrola wszystkich członków rodziny. Kontroli podlega tu zwłaszcza współżycie płciowe, sprawy prawno- materialne, zawieranie związków przez dzieci. Pełniona jest dzięki wykorzystaniu zbioru zakazów i norm oraz przy użyciu różnego rodzaju środków służących do represji.

6. „Socjalizacyjna funkcja rodziny. Wprowadzenie dziecka w świat kultury danego społeczeństwa, przygotowanie do samodzielnego pełnienia ról społecznych oraz interakcja osobowości małżonków”. Rodzina jest pierwszą grupą w jakiej przebywamy. Obserwując ją uczymy się jak należy postępować. Wchodzimy tam w pierwsze interakcje, stosunki międzyludzkie. To rodzice pokazują nam świat kultury, zabierają do kina, na spacer. Dzięki ich działaniu- zamierzonemu, bądź też niezamierzonemu - następuje proces kształtowania naszej osobowości. Funkcja ta oprócz wprowadzenia w świat kultury i życia społeczeństwa obejmuje także naukę posługiwania się przedmiotami, urządzeniami i innymi zdobyczami codziennego życia, czyli przekazanie umiejętności instrumentalnych.

7. „Klasowa funkcja rodziny. Pochodzenie z danej rodziny wstępnie określa pozycję społeczną członków w strukturze społeczeństwa”. Obecnie jednak jest możliwość wyjścia z danej klasy. Niestety dzieciom z rodzin, gdzie rodzice są bezrobotni trudno będzie uzyskać dobre wykształcenie i satysfakcjonującą pracę. Ograniczone są tu finansowo. Obecnie nie zauważa się jednak znacznych przeszkód w mieszaniu się osób w różnych klas. Funkcja ta ma znaczenie ze względu na fakt, że każda klasa ma pewne charakterystyczne cechy, które przekazuje swoim potomkom. Inaczej przebiega proces socjalizacji w rodzinie lekarzy, a inaczej w rodzinie, gdzie matka nie pracuje, a ojciec jest robotnikiem w kopalni. I to właśnie w ten sposób ma wpływ na funkcjonowanie rodziny.

8. „Kulturalna funkcja rodziny. Zapoznanie młodego pokolenia z dziejami kultury danego społeczeństwa oraz trwałymi pomnikami, wpojenie norm i skali wartości, przekazywanie dziedzictwa kulturowego, dbałość o przeżycia estetyczne rodziny, nauczenie młodzieży korzystania z treści kulturowych i omawianie ich w gronie rodziny (np. wspólne oglądanie i komentowanie programu telewizyjnego, dyskusja nad przeczytana książką)” Funkcja ta jest ważna by wykształcić u młodej osoby wrażliwość na piękno, historię. To także zaznajomienie z dziejami własnej rodziny. Dzięki tej funkcji młodzież posiada pewną ogólną wiedzę na temat historii, sztuki oraz etyki i estetyki.

9. „Rekreacyjno- towarzyska funkcja rodziny. Dom rodzinny jako miejsce wypoczynku, dbałość wszystkich członków o dobrą atmosferę w rodzinie i nawiązywanie kontaktów towarzyskich przez osoby wchodzące w jej skład”. Spełnianiu tej funkcji na pewno sprzyja dobra sytuacja finansowa, ale nawet osoby biedne mogą postarać się, by wypełnić ją jak najlepiej. Za wypoczynek uznać możemy wspólny wyjazd do ciepłych krajów, ale także wspólny spacer w niedzielne popołudnie. Brak pieniędzy nie wyklucza wzajemnego szacunku i chęci spędzania ze sobą czasu wolnego. Wspólne przebywanie razem zbliża nas ze sobą i pozwala przetrwać chwilowe konflikty i niepowodzenia. Dobra atmosfera w domu sprawia, że chętnie do niego wracamy i w nim przebywamy. Obecność osób nam bliskich pomaga nam zrelaksować się i dodaje nam sił po ciężkim dniu w pracy.

10. „Emocjonalno- ekspresyjna funkcja rodziny. Najistotniejsze emocjonalne potrzeby członków rodziny oraz ich potrzeba wyrażania swej osobowości”. W funkcji tej najważniejsze jest zapewnienie przez rodzinę poczucia oparcia, bezpieczeństwa i przynależności. To wśród bliskich możemy się czuć najswobodniej, możemy odkryć swoje słabości, manifestować swoją złość. Jest ważna dla naszego dobrego samopoczucia i dobrej kondycji psychicznej.

Tak przedstawia się pełna charakterystyka funkcji rodziny. Należy je jednak jeszcze uporządkować. „Biorąc pod uwagę wszystkie powyższe fakty należy funkcje rodziny sklasyfikować następująco:

1. Funkcje biopsychiczne:

1. funkcja prokreacyjna,

2. funkcja seksualna.

2. Funkcje ekonomiczne:

1. funkcja materialno- ekonomiczna,

2. funkcja opiekuńczo- zabezpieczająca.

3. Funkcje społeczno- wyznaczające:

1. funkcja klasowa,

2. funkcja legalizacyjno- kontrolna.

4. Funkcje socjopsychologiczne:

1. funkcja socjalizacyjna,

2. funkcja kulturalna,

3. funkcja rekreacyjno- towarzyska oraz

4. funkcja emocjonalno- ekspresyjna.

Sytuacja pozostawania osobą długotrwale bezrobotną wpływa na ograniczenie, bądź nawet uniemożliwienie spełnienia tych funkcji. Powoduje to zakłócenia w życiu rodzinnym oraz pogorszenie stosunków wśród bliskich. „Utrata stałego źródła dochodów i brak perspektyw na szybkie zatrudnienie stanowi dla członków rodziny obciążenie psychiczne, którego konsekwencjami są:

• poczucie utraty statusu społecznego,

• zwiększony poziom lęku o przyszłość własną i rodziny,

• zagrożenie statusu męża i ojca, który traci pozycję głowy rodziny i podstawowego żywiciela,

• konflikty i nieporozumienia pomiędzy członkami rodziny,

• niemożność zachowania autorytetu ojca lub obojga rodziców, którzy nie są w stanie

• utrzymać dotychczasowego standardu życia rodziny,

• naruszenia spójności rodziny, wywołane emigracją za pracą,

• pojawienie się problemów wychowawczych, kłótni małżeńskich,

• poczucie osamotnienia, niska samoocena, niezadowolenie z życia”.

Bezrobotni rodzice świadomi są, iż ta sytuacja ogranicza szanse ich dzieci na uzyskanie dobrego wykształcenia i znalezienia satysfakcjonującej pracy. „Badania IPiSS ujawniły, że niemożność zaspokojenia potrzeb dzieci wywołuje u rodziców niezawinione poczucie winy i bezradność. U dzieci zaś bezskuteczność usiłowań rodziców może budzić uczucie żalu, a często i zawodu. Ubóstwo i bieda w rodzinach bezrobotnych uniemożliwiają dostęp do dóbr kultury, imprez różnego rodzaju, turystyki i wypoczynku- a wszystko to nie sprzyja wytwarzaniu się wspólnoty intelektualnej i kulturalnej rodziny. Bezrobocie prowadzi do osłabienia więzi środowiskowych i towarzyskich, a następnie do izolacji społecznej. W przeprowadzonych badaniach uzyskano informacje, iż bezrobotni postrzegali, że pozycja ich dzieci w szkole i w środowisku rówieśniczym uległa pogorszeniu”.

Rozdział II

Kobieta na rynku pracy

Przemiany jakie nastąpiły w wyniku transformacji gospodarki wpłynęły także na zmianę tradycyjnego modelu funkcjonowania rodziny. Do lat dziewięćdziesiątych XXw. wystarczyło, że pracował ojciec. Niestety zmiany na rynku pracy- znaczny wzrost bezrobocia- spowodował, że kobiety zmuszone zostały do porzucenia roli gospodyni domowej i do podjęcia pracy zawodowej. Dla wielu rodzin oznaczało to poprawienie sytuacji finansowej, niestety jednak często kosztem opieki nad dziećmi. Pojawił się dylemat wyboru- dziecko czy kariera zawodowa. Konsekwencją tego dylematu jest spadek przyrostu naturalnego i tendencja do starzenia się społeczeństwa. Spowodowało to także zmiany w tradycyjnym podziale ról na kobiece i męskie oraz wpłynęło także znacznie na sposób funkcjonowania rodzin. Zmiany te jednak są nieodwracalne, co nie oznacza, że we wszystkich aspektach są niekorzystne.

Głównym tematem tej pracy jest ukazanie działań urzędu pracy na rzecz poprawy sytuacji kobiet na rynku pracy. Dla pełniejszego jednak ukazania problemu niezbędne jest przestawienie sytuacji kobiety pracującej oraz sposobu funkcjonowania jej rodziny, stąd też poświęciłam ten rozdział sytuacji matki pracującej. Jak wiadomo kobiety mają trudniejszą sytuację na rynku pracy często właśnie dlatego, że są kobietami. Pracodawcy często niechętnie zatrudniają młode kobiety, tłumacząc się częstą ich absencją w pracy z racji posiadania małych dzieci, bądź też z racji prawdopodobieństwa powiększenia przez nich rodziny. Sytuacja taka powoduje błędne koło- kobiety pracujące nie decydują się na powiększenie rodziny, zaś kobiety posiadające dzieci mają problem z jej znalezieniem. Nie jest to komfortowa sytuacja dla żadnej ze stron. Rozdział ten opisuje przywileje dla kobiet pracujących, które zdecydowały się na powiększenie rodziny, niestety większości kobiet bezrobotnych nie będzie dane połączenie pracy zawodowej z posiadaniem dzieci.

1. Kodeks pracy- przywileje matek pracujących

W sytuacji, gdy kobiety coraz częściej decydowały się na pracę zawodową państwo musiało dostosować warunki pracy do ich sytuacji. Musiało stworzyć takie udogodnienia, które nie powodowałyby dylematu praca zawodowa - czy dziecko? Współczesna kobieta coraz bardziej świadomie podejmuje decyzję o posiadaniu dziecka, oznacza to wzrost wymagań, jakie muszą zostać spełnione. „Małżeństwo stało się dziś trudnym zadaniem. Czymś, co się planuje, wpisuje do CV, a nie czymś, co po prostu dzieje się w życiu mężczyzny i kobiety. Dziecko zmieniło się w dobro, które konkuruje z innymi dobrami”.

Kodeks pracy szczegółowo określa prawa i obowiązki, jakie posiada pracownik w związku z rodzicielstwem. Mowa jest o tym w rozdziale ósmym Kodeksu pracy.

Tematem mojej pracy jest bezrobocie kobiet, ale sądzę, że kwestia sytuacji kobiety pracującej oraz motywów, jakimi kieruje się przy podjęciu pracy jest także ważna i będzie także pośrednio tematem moich badań. Stąd też warto poświęcić temu tematowi trochę miejsca.

Kodeks pracy chroni kobietę już w chwili ciąży „Art. 177. § 1. Pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę w okresie ciąży, a także w okresie urlopu macierzyńskiego pracownicy, chyba że zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z jej winy i reprezentująca pracownicę zakładowa organizacja związkowa wyraziła zgodę na rozwiązanie umowy”. Dzięki takiemu podejściu kobieta może cieszyć się ciążą oraz oczekiwać narodzin dziecka nie zaś obawiać się utraty pracy. Niestety zdarzyć się może, że po powrocie z urlopu macierzyńskiego, bądź wychowawczego otrzyma wypowiedzenie z pracy. Nie mniej jednak na czas ciąży nie musi martwić się o zwolnienie.

Kodeks pracy reguluje także pracę w godzinach nadliczbowych i nocnych „Art. 178. § 1. Pracownicy w ciąży nie wolno zatrudniać w godzinach nadliczbowych a ni w porze nocnej. Pracownicy w ciąży nie wolno bez jej zgody delegować poza stałe miejsce pracy ani zatrudniać w systemie czasu pracy, o którym mowa w art. 139”. W ustawie tej są także uregulowania dotyczące pracy w godzinach nadliczbowych w przypadku osób opiekujących się dzieckiem „§ 2. Pracownika opiekującego się dzieckiem do ukończenia przez nie 4 roku życia nie wolno bez jego zgody zatrudniać w godzinach w godzinach nadliczbowych, w porze nocnej, w systemie czasu pracy, o którym mowa w art. 139, jak również delegować poza stałe miejsce pracy”.

Znaleźć możemy w tej ustawie także uzgodnienia, co do długości urlopu macierzyńskiego oraz wychowawczego. „Art. 180. § 1. Pracownicy przysługuje urlop macierzyński w wymiarze:

1) 18 tygodni przy pierwszym porodzie,

2) 20 tygodni przy każdym następnym porodzie,

3) 28 tygodni w przypadku urodzenia więcej niż jednego dziecka przy jednym porodzie.

Ustawa zadbała także, o to, żeby kobieta nie pozostała bez żadnych funduszy, tylko dlatego, że zdecydowała się na dziecko. W celu tym ustanowiono zasiłek macierzyński „Art. 184. Za czas urlopu macierzyńskiego przysługuje zasiłek macierzyński na zasadach i warunkach określonych odrębnymi przepisami”. Udogodnienia poczyniono także dla osób na urlopie wychowawczym. „Art. 186². § 1. W czasie urlopu wychowawczego pracownik ma prawo podjąć pracę zarobkową u dotychczasowego lub innego pracodawcy albo inną działalność, a także naukę lub szkolenie, jeżeli nie wyłącza to możliwości sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem”.

Sądzę, że korzystne jest także wliczanie okresu urlopu wychowawczego do stażu pracy „Art. 186⁵. Okres urlopu wychowawczego, w dniu jego zakończenia, wlicza się do okresu zatrudnienia, od którego zależą uprawnienia pracownicze”.

Jeszcze większym udogodnieniem dla pracujących matek jest udzielenie przerw na karmienie piersią. Kobieta nie musi rezygnować ani z pracy zawodowej, ani z patrzenia jak jej dziecko się rozwija. „Art. 187. § 1. Pracownica karmiąca dziecko piersią ma prawo do dwóch półgodzinnych przerw w pracy wliczanych do czasu pracy. Pracownica karmiąca więcej niż jedno dziecko ma prawo do dwóch przerw w pracy, po 45 minut każda. Przerwy na karmienie mogą być na wniosek pracownicy udzielane łącznie. § 2. Pracownicy zatrudnionej przez czas krótszy niż 4 godziny dziennie przerwy na karmienie nie przysługują. Jeżeli czas pracy pracownicy nie przekracza 6 godzin dziennie, przysługuje jej jedna przerwa na karmienie”.

Jak widać matka pracująca ma pewne przywileje, ma to jednak miejsce w sytuacji zatrudnienia. A ta jak mówią różne badania jest ciężka i wiele kobiet nie ma szczęścia zaznać tej przyjemności, jaką jest połączenie pracy zawodowej z macierzyństwem. W związku z tym kobieta nadal jest zmuszona do dokonywania wyboru miedzy pracą zawodową a macierzyństwem.

2. Praca zawodowa matki a funkcjonowanie rodziny

Praca zawodowa kobiet dziś już nikogo nie dziwi. Spowodowane to jest pogorszeniem sytuacji materialnej i finansowej po transformacji oraz większą świadomością kobiet. Zwiększyły się wymagania kobiet, co do samorealizacji i spełnienia. Czują coraz większą potrzebę wyjścia z domu, osiągnięcia w życiu czegoś więcej niż wychowania mądrych i ułożonych dzieci. Zapragnęły spełnienia nie tylko w domu, ale także i w pracy zawodowej.

„Motywy pracy można podzielić na ekonomiczne i pozaekonomiczne. Te drugie- potrzeba niezależności i posiadania pozarodzinnego środowiska, styczności z ludźmi (występuje szczególnie silnie u starszych kobiet, które mają już odchowane dzieci), zainteresowanie pracą i zawodem. Istotne jest również to, że przez aktywność zawodową kobieta podnosi swój prestiż rodzinny, nawet jeśli zarabia mniej niż mężczyzna, a jej pozycja jako pracownicy jest niższa. Praca zaspokaja potrzebę własnej niezależności materialnej, dając równorzędną pozycję w małżeństwie”.

Stereotypowe postrzeganie kobiety jako opiekunki domowego ogniska degraduje ją jako pracownika. Dodatkowo działa na niekorzyść słabo rozwinięta sieć przedszkoli i żłobków. To powoduje, że kobiety są często stawiane przed wyborem: praca czy dom. Wiele z nich dobrowolnie decyduje o pozostaniu w domu. Nie pracują i nie czują się bezrobotne.

Niekorzystnie wpływa sposób patrzenia pracodawców, którzy obawiają się, że kobieta będzie często korzystała z przywilejów związanych z posiadaniem rodziny, urlopów macierzyńskich, wychowawczych. Choć poziom absencji kobiet w pracy jest wyższy, to w rzeczywistości obciążenia dla pracodawców z tego tytułu są niższe. Kobiety częściej korzystają z opieki nad dzieckiem, a mniej chorują. W przypadku wzięcia wolnych dni na opiekę nad dzieckiem, koszta pokrywa ubezpieczyciel. 

Statystyki pokazują, że Polki są jednymi z najlepiej wykształconych kobiet w Europie. W Polsce studiuje zdecydowanie więcej kobiet niż mężczyzn. Wyższe wykształcenie ma 57,8% Polek. Po ukończeniu studiów ich szanse na rynku pracy nie są tak duże jak szanse mężczyzn.

Mimo, iż kobiety walczą o swoją pozycję to bardziej niż mężczyźni narażeni są na jej utratę. „Kryzys ekonomiczny oraz znaczny spadek dochodów spowodowały dodatkowe obciążenia dla kobiet, a odejście przez państwo i zakłady pracy od pełnienia wielu funkcji socjalnych i opiekuńczych stało się negatywnym czynnikiem modyfikującym ich rolę społeczną. Zmiany w polityce zatrudnienia ujawniły silniejsze zagrożenie bezrobociem właśnie wśród kobiet- i co się z tym wiąże- pojawienia się problemu ich dyskryminacji w poszukiwaniu pracy. To kobiety w głównej mierze ponoszą koszty procesów transformacji.. To one w pierwszej kolejności „wypychane” są z rynku pracy i częściej stają się bezrobotne. Istotnym jest też fakt, że dla mężczyzn wygodne staje się cedowanie na kobiety niemal wszystkich obowiązków związanych z funkcjonowaniem rodziny i domu- podtrzymują oni tym samym tradycyjny podział ról na męskie i żeńskie”.

Mężczyzna utracił pozycję jedynego żywiciela i głowy rodziny. Może to negatywnie wpływać na jej funkcjonowanie. Powodować może frustrację oraz spadek poczucia własnej wartości u męża. Jeszcze gorzej sytuacja przedstawia się, gdy to mężczyzna utraci pracę a kobieta pracuje zawodowo. Wtedy poziom frustracji znacznie wzrasta. Nie oznacza to jednak, że to mężczyźni ponoszą największe straty związane z pracą zawodową kobiet. To kobieta zmuszona jest do dzielenia czasu na pracę na dwóch etatach. Oba wymagają czasu, uwagi i zaangażowania. „I otóż: łączenie przez kobietę pracy zawodowej z zajęciami domowymi może dwojako oddziaływać na jej pozycję w rodzinie: podnosi tę pozycję z tytułu posiadania pozycji zawodowej i przyczynia się do polepszenia sytuacji materialnej rodziny; może jednak obniżać ją, jeśli poświęcając pracy zawodowej do dziesięciu godzin dziennie, cały pozostały czas musi przeznaczyć na zajęcia kulinarne i porządkowe, wskutek czego brak jej już tego czasu na zajęcia innego rodzaju, na przykład kulturalne, samokształceniowe”.

W czerwcu 2006 roku Komisja Europejska ogłosiła rok 2007 Europejskim Rokiem Równych Szans dla Wszystkich. Program tworzony na wzór Europejskiego Roku przeciwko Rasizmowi, ma być wyrazem sprzeciwu wobec wszelkiej dyskryminacji.

Celem mojej pracy jest ukazanie działań Powiatowego Urzędu Pracy w Żarach na rzecz aktywizacji zawodowej kobiet i zwiększania ich szans na rynku pracy. Ważnym elementem jest zmiana sposobu postrzegania swojej sytuacji i zwiększenie wiary we własne siły.

W literaturze lat sześćdziesiątych wyczytać można, że praca zawodowa kobiety niekorzystnie odbija się na rodzinie, że zaniedbuje ją, ponieważ zajęcia te zbyt ją pochłaniają i angażują. Jednak współczesne badania dowodzą, że kobieta pracująca zawodowo czuje się bardziej spełniona, a to bezpośrednio odbija się na jej stosunki w rodzinie. Jej poczucie wartości wzrasta, czuje się partnerką swojego męża, uważa się za dobry przykład dla swoich dzieci. Ma także pewną niezależność finansową, a jej krąg znajomych nie ogranicza się do rodziny, sąsiadów i matek innych dzieci, z którymi spotyka się na placu zabaw czy w trakcie spacerów. „Wydaje się, że coraz częściej argumenty pozaekonomiczne skłaniają kobiety do masowego podejmowania pracy zawodowej, nawet jeśli zarabiają mniej niż mężczyźni i jeśli ich pozycja jako pracownic jest niższa, gdyż poprzez aktywność zawodowa podnoszą swój prestiż rodzinny. Bez wątpienia dochodzą tu do głosu motywy emancypacyjne, a przymus ekonomiczny przybiera postać złagodzoną. Praca zawodowa jest w większym stopniu umotywowana dążeniem do wyższego standardu niż zabezpieczeniem podstawowych potrzeb bytowych. Występowanie kobiet jako współżywicieli rodziny jest więc uzasadnione wieloma czynnikami”. „W badaniu przeprowadzonym wśród kobiet pracujących zamieszkałych w miastach stwierdzono, że 72,1% odczuwa zadowolenie ze swej aktywności zawodowej. Natomiast wśród kobiet nie pracujących na pytanie: „Czy jest Pani zadowolona z tego, że nie pracuje?” 49,5% odpowiedziało twierdząco”. Potwierdza to tezę, że kobieta nie tylko musi, ale i chce pracować zawodowo.

Niezależnie jak dobrze kobieta zorganizuje sobie czas, to zawsze będzie miało to wpływ na funkcjonowanie jej rodziny. Praca zawodowa kobiet wymusiła inny podział obowiązków wśród małżonków, spowodowała, że mężczyzna musi pomóc kobiecie w domu oraz w wychowywaniu dzieci. To głównie może budzić sprzeciw mężczyzn, których żony chcą podjąć pracę zawodową. Wymusiło to związek partnerski- współpracę i wspólną odpowiedzialność za to, co dzieje się w domu. Pomoc w pracach domowych według mężczyzn wpływać może na obniżenie ich autorytetu jako głowy rodziny. „Ojciec- głowa rodziny, pozbawiony władzy kierowniczej nad działalnością gospodarczą poszczególnych członków rodziny, w tym także żony, traci podstawę swego dawnego autorytetu. Jedność rodzinna i harmonia małżeńska muszą się teraz oprzeć na zupełnie innym podłożu”.

Współpraca ta dotknęła także podziału obowiązków domowych. „Badania socjologów potwierdzają jednogłośnie fakt, że- w granicach niespotykanych dotychczas- mężowie mniej lub bardziej dobrowolnie podejmują wiele zadań i obowiązków domowych jak: sprzątanie, pomoc przy praniu, gotowaniu, pielęgnowaniu dzieci, robieniu zakupów, a wiec prac powszechnie uznawanych do niedawna za babskie”. Nie oznacza to jednak, ze kobieta w takim samym stopniu jak mężczyzna ma możliwość rozwoju swojej kariery, mimo przejęcia wielu obowiązków przez męża to nadal na jej barkach spoczywa większa odpowiedzialność za dbanie o domowe ognisko. Sytuacja taka wymusza korzystanie z różnego rodzaju instytucji, które pomogą kobiecie w sprostaniu tym zadaniom. Stąd coraz więcej dzieci wysyła się do żłobków, przedszkoli, bądź też oddaje się pod opiekę prywatnej opiekunki. Starsze dzieci natomiast wysyłane są na dodatkowe zajęcia pozalekcyjne, które mają im wypełnić czas, gdy rodzice nie wrócili jeszcze z pracy.

Wzrost znaczenia pracy zawodowej kobiet zwrócił uwagę jeszcze na inny aspekt- a mianowicie- prawo do samorealizacji każdego z członków rodziny. „We współczesnej rodzinie istnieje skłonność do uwzględniania rozwoju osobistego i zawodowego każdego z jej członków. Niekiedy jest to nawet podporządkowanie dobra rodziny jako całości dobru indywidualnemu jej członków. Jest to w ogóle możliwe dzięki temu, że współczesna rodzina jest rodzina małą. (…) Rodzina ma wiec zapewnić wszystkim członkom warunki ich własnego rozwoju, zaspokoić ich potrzeby materialne i duchowe”.

Rzeczywistość jednak pokazuje, że jeszcze wiele jest do nadrobienia. „Kobiety na ogół nie czują się gorsze i coraz częściej dopominają się o swoje prawa. W całym cywilizowanym świecie zdają się nadrabiać wielowiekowe zaległości w dostępie do życia publicznego, w wolności decydowania własnych wyborach. Mimo to systemy normatywne wielu społeczeństw nadal odzwierciedlają wyłącznie męskie interesy i aspiracje. Dyskryminują one kobietę, traktując ją jako płeć niższą, gorszą, podporządkowaną. To kultura modeluje preferencje ról żeńskich. Sfera miłości, prokreacji i życia rodzinnego ma stanowić kobiecy odpowiednik aktywności społeczno- zawodowej mężczyzn”.

Życie pokazuje, że można połączyć pracę zawodową z dbaniem o dobro rodziny. Na pewno wymaga to wiele wysiłku ze strony wszystkich członków rodziny. Według mnie poświęcenie to jest warte, jeśli wynikiem jego ma być sytuacja, w której żona i matka jest kobietą spełnioną i szczęśliwą. „Praca zawodowa kobiety nie redukuje przecież funkcji rodziny; one musza być zawsze pełnione, niezależnie od tego jakie miejsce w rodzinie i pozycje w społeczeństwie przyznaje się kobiecie”.

Rozdział III

Metodologiczne podstawy badań

3.1 Cel pracy

T. Nowacki w „Leksykonie Pedagogiki Pracy” pod hasłem „badanie” podaje, że „badanie- to termin najogólniej określający działanie zmierzające do rozpoznania przedmiotu problemu”.

Badanie rozpatrywać można w dwóch znaczeniach- szerokim oraz wąskim. W znaczeniu szerokim badanie określić można jako ogół czynności- od wyboru problemu aż do jego rozwiązania, ale bez opisywania go i oceniania. W znaczeniu wąskim zaś badanie to proces polegający na posługiwaniu się metodami roboczymi adekwatnymi do wybranego problemu, czyli pozyskiwania tzw. materiału naukowego.

Badanie naukowe nie jest więc przypadkowym dociekaniem do prawdy, lecz świadomym docieraniem do uzyskania odpowiedzi na ważne pytania, które są naszym problemem badawczym. Jest to działanie zaplanowane, wiec działamy w określonym celu. „Mówiąc bardziej ogólnie- możemy uznać, że celem badań jest poznanie umożliwiające działanie skuteczne”.

W niniejszej pracy została podjęta próba opisania działań Powiatowego Urzędu Pracy w Żarach zmierzających do zmniejszenia skali bezrobocia w powiecie żarskim wśród kobiet. Celem rozważań i badań było ukazanie istoty zjawiska, ustalenie jego wielkości oraz ukazanie działań Powiatowego Urzędu Pracy w Żarach na rzecz aktywizacji zawodowej kobiet bezrobotnych. Zakres pracy obejmuje zagadnienia dotyczące bezrobocia i jego specyfiki, a w szczególności problem bezrobocia kobiet oraz określenie zasadności zastosowanych rozwiązań.

Praca ma na celu udowodnienie, że tworzenie programów aktywizacji zawodowej kobiet tworzone przez Powiatowy Urząd Pracy w Żarach odgrywały i odgrywają istotną rolę w zmniejszaniu rozmiarów tego zjawiska, a tym samych skutków ekonomicznych i społecznych oraz zdrowotnych i psychicznych u osób bezrobotnych.

3.2 Problemy badawcze

Wybór problemu to proces złożony i trudny. Zależny jest od poziomu naszej wiedzy na dany temat oraz możliwości empirycznego rozwiązania problemu. „Problem badawczy, czy raczej zespół problemów badawczych wyznacza dalszy proces myślowy w fazie koncepcji. Stanowi podstawę tworzenia hipotez, bo często zabieg budowania hipotez polega na zmianie gramatycznej formy problemu, ze zdania pytającego na twierdzące lub przeczące. (…) Od problemów także zależy, jakie techniki i narzędzia dobieramy, aby je rozwiązać”.

Na wybór problemu badawczego wpływ ma także poziom zainteresowania badacza tematem oraz możliwość przeprowadzenia badań. W pracy tej głównym problemem badawczym jest uzyskanie odpowiedzi na pytanie „Czy tworzenie programów, działań zmierzających do zwiększenia aktywizacji zawodowej kobiet na rynku pracy- a tym samym dążenie do zmniejszenia skali bezrobocia- przynosi pozytywne skutki i czy warto pozyskiwać fundusze np. z Europejskiego Funduszu Społecznego na dalsze przedsięwzięcia tego typu?

Praca ta ma ukazać, że wszelkie podejmowane działania poprawiają sytuację kobiet na rynku pracy. Oprócz pomocy w znalezieniu pracy ważna jest także kwestia związana z poprawą samooceny kobiet bezrobotnych oraz wzrost ich wiary we własne siły.

3.3 Metody i techniki badawcze

Rozwiązanie problemu badawczego oraz osiągnięcie określonego celu zależne jest od właściwego przeprowadzenia badań, to zaś zależne jest od trafnie wybranej metody i techniki badawczej oraz zastosowania odpowiednich narzędzi badawczych.

Metoda to ogół uzasadnionych działań zmierzających do rozwiązania konkretnego problemu badawczego. T. Pilch definiuje metodę jako „zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujących najogólniej całość postępowania badacza, zmierzającego do rozwiązania określonego problemu naukowego”. W podobny sposób metodę definiuje S. Nowak. według niego „Metoda naukowa to tyle, co pewien określony sposób postępowania zmierzającego świadomie do realizacji pewnego celu czy pewnej kategorii celów poznawczych w nauce”. Natomiast M. Łobocki zwraca uwagę na inny aspekt- a mianowicie na fakt, że „Metoda badań odnosi się do ogólnych dyrektyw czy norm (reguł) postępowania badawczego, tj. obowiązujących bez względu na cel, jakiemu ma służyć, i warunki, w jakich się ją stosuje”.

Jak już wspomniałam metoda to bardzo ogólne działania, natomiast technika to działania, które pomagają uzyskać optymalnie sprawdzalne informacje na wybrany problem badawczy. „Techniki badań są zatem czynnościami określonymi przez dobór odpowiedniej metody i przez nią uwarunkowanymi”. Określić można ją także w sposób następujący „Technika badań natomiast jest tożsama z bliżej skonkretyzowanymi wskazówkami, określającymi możliwie dokładnie i szczegółowo przebieg organizowanego z jej pomocą procesu badawczego. Podporządkowana jest z reguły określonej metodzie badań i pełni wobec niej rolę służebną. Inaczej mówiąc, technika badawcza jest to zawsze pewna uszczegółowiona odmiana metody badań”.

Gdy mamy już określoną zarówno metodę jak i technikę należy przejść do wyboru narzędzia badawczego, za pomocą którego przeprowadzone zostaną badania. „Otóż narzędzie badawcze jest przedmiotem służącym do realizacji wybranej techniki badań”.

Można określić zależności pomiędzy głównymi pojęciami związanymi z metodologią badań, a mianowicie: metodą, techniką oraz narzędziem badawczym. I tak „metoda jest pojęciem najszerszym i nadrzędnym w stosunku do techniki i narzędzia badawczego. Technika z kolei jest pojęciem podrzędnym wobec metody i nadrzędnym w stosunku do narzędzia badawczego. To ostatnie zaś ma zakres najwęższy i jest pojęciem podrzędnym zarówno wobec pojęcia metody jak i pojęcia techniki badawczej”.

T. Pilch wyróżnia wśród metod stosowanych w pedagogice:

1. Eksperyment pedagogiczny- „charakter eksperymentu polega na wprowadzeniu do wybranego układu (zbiorowości społecznej, zespołu zdarzeń, zjawiska lub procesu) specjalnie przez nas wybranego czynnika w celu uzyskania pożądanych zmian układu lub w celu sprawdzenia jakie zmiany w obserwowanym układzie znajdą pod wpływem owego nowego czynnika zwanego zmienną niezależną”. Eksperyment pedagogiczny uznać można za szczególnych przykład obserwacji, z tą różnicą, że w eksperymencie badacz wpływa na badanych. Zaletą eksperymentu jest fakt, że pozwala łączyć teorię pedagogiczną z praktyką oraz pozwala weryfikować skuteczność pewnych działań oraz zasadność podejmowanych inicjatyw wychowawczych czy dydaktycznych a także pozwala określić wartość nowych metod nauczania.

2. Monografia pedagogiczna- „monografią możemy nazwać metodę badań, której przedmiotem są instytucje wychowawcze w rozumieniu placówki lub instytucjonalne formy działalności wychowawczej, prowadzącą do gruntownego rozpoznania struktury instytucji, zasad i efektywności działań wychowawczych oraz opracowania koncepcji ulepszeń i prognoz rozwojowych”. Metoda ta ma wiele zalet: jest dość łatwa w realizacji oraz pozwala na planowanie ulepszeń. Monografia pedagogiczna pozwala na zastosowanie wielu różnorakich technik. Najczęściej stosuje się w niej badanie dokumentacji, często ma miejsce wprowadzanie elementów obserwacji uczestniczącej oraz zastosowanie znajdują ankiety lub wywiady.

3. „Metoda indywidualnych przypadków jest sposobem badań polegających na analizie jednostkowych losów ludzkich uwikłanych w określone sytuacje wychowawcze lub na analizie konkretnych zjawisk natury wychowawczej poprzez pryzmat jednostkowych biografii ludzkich z nastawieniem na opracowanie diagnozy przypadku lub zjawiska w celu podjęcia działań terapeutycznych”. Zajmuje się takimi problemami jak: trudności dydaktyczne i wychowawcze, sytuacja rodzinna, funkcjonowanie rodzin zastępczych itp. Techniki możliwe do zastosowania to wywiad, obserwacja oraz analiza dokumentów.

4. Sondaż diagnostyczny- „badania sondażowe obejmują wszelkiego typu zjawiska społeczne o znaczeniu istotnym dla wychowania, ponadto stany świadomości społecznej, opinii i poglądów określonych zbiorowości, narastania badanych zjawisk, ich tendencji i nasilenia”. Badać można takie zjawiska jak narkomania, bezrobocie, przestępczość, prostytucja itp. Najczęściej stosowane techniki to wywiad, ankieta, analiza dokumentów osobistych, techniki statystyczne i inne.

Inny podział proponuje M. Łobocki. Wyróżnia on 6 głównych metod możliwych do zastosowania w badaniach pedagogicznych. I tak wyróżniamy:

1. „Obserwacja, jako jedna z metod badań pedagogicznych, stanowi osobliwy sposób postrzegania, gromadzenia i interpretowania poznawanych danych w naturalnym ich przebiegu i pozostających w bezpośrednim lub pośrednim zasięgu widzenia i słyszenia obserwatora”. Jest to dość prosta i tania metoda badawcza, polegająca na rejestracji zdarzeń i faktów. Może być to także złożony i długotrwały proces obserwacji systematycznej stosowanej przy użyciu narzędzi pomocniczych- magnetofonu, kamery, kwestionariusza obserwacji itp. Zaletą tej metody jest fakt, iż badacz nie wpływa w sposób zasadniczy na badane środowisko.

2. „Eksperyment pedagogiczny jest zwykle metodą badania zależności między jednym lub kilkoma celowo dobranymi oddziaływaniami natury dydaktyczno- wychowawczej a ściśle określonymi skutkami, jakie powstają w wyniku wspomnianych oddziaływań”. W eksperymencie stosować możemy następujące techniki:

- technika grup równoległych, zwana także techniką grup porównawczych,

- technika czterech grup, zwana także techniką Salomona,

- technika rotacji,

- technika jednej grupy.

3. Testy osiągnięć szkolnych- „niezależnie od sposobu ich nazywania- rozumie się w miarę obiektywny pomiar wyników nauczania (uczenia się)”. Testy mają na celu sprawdzenie zasobu wiedzy pamięciowej, sprawdzenie rozumienia poznanej treści oraz umiejętności praktycznego jej zastosowania.

4. Metoda socjometryczna- „polega w najogólniejszym rozumieniu na podawaniu przez osoby badane nazwisk członków grupy, do której one przynależą, zgodnie z określonymi kryteriami wyboru”. Badacz zadaje pytania, które pozwalają określić uczucia sympatii, antypatii, wrogości, zaufania lub uprzedzenia wobec poszczególnych członków grupy. Dzięki tej metodzie poznajemy osoby, które cieszą się największą popularnością oraz osoby, które są z grupy wykluczone. W metodzie tej zastosować możemy następujące techniki:

- technika socjometryczna J. L. Moreno,

- technika „Zgadnij kto?”,

- plebiscyt życzliwości i niechęci.

5. Metoda sondażu diagnostycznego- przedmiotem badań jest określone zjawisko społeczne. Jest to sposób gromadzenia wiedzy o dynamice zjawisk społecznych, opiniach, poglądach wybranych zbiorowości oraz o nasilaniu się innych zjawisk (bezrobocie, narkomania, przestępczość itp.). „W porównaniu z zaprezentowanymi wcześniej metodami badań pedagogicznych mało na ogół trafna i rzetelna jest metoda sondażu diagnostycznego. Jednak może się okazać wielce przydatna poznawczo, o ile jest stosowana z umiarem i łącznie z wykorzystaniem innych bardziej wiarygodnych metod postępowania badawczego” Podstawowe techniki badawcze to:

- badania ankietowe,

- rozmowa i wywiad.

6. Analiza dokumentów- „polega na uporządkowaniu i interpretacji zawartych w nich treści pod kątem problemu (celu) badawczego lub także hipotezy roboczej”. Służy do gromadzenia opisowych i ilościowych informacji o badanej instytucji czy zjawisku. Stosowane techniki to:

- technika analizy treściowej,

- technika analizy formalnej.

Oprócz wymienionych powyżej metod zaliczyć tu można jeszcze metody, które nie zostały jednoznacznie usytuowane w metodologii badań pedagogicznych:

7. Skale ocen- stosowana jako samodzielna metoda bądź jako technika pomocnicza w metodzie sondażu diagnostycznego, obserwacji, testów szkolnych oraz metodzie socjometrycznej.

8. Studium indywidualnych przypadków- celem jej jest ukazanie jednostkowych losów badanej osoby.

9. Metoda monograficzna- celem jej jest ukazanie funkcjonowania określonej instytucji opieki, wychowania czy kształcenia.

Rzadko ma miejsce stosowanie tylko jednej metody w czystej postaci, najczęściej do przeprowadzania badań stosuje się różne metody, które łącznie pozwalają na najpełniejsze uzyskanie informacji na określony problem badawczy. Dobór metody poprzedzony musi zostać zapoznaniem się z wybraną tematyką oraz przemyśleniem zasadności zastosowania wybranej metody.

3.4 Teren badań

Badania zostały przeprowadzone dla powiatu żarskiego, dlatego też poniżej została zamieszczona krótka charakterystyka tegoż terenu. Wybrałam ten teren, ponieważ mieszkam na nim i problem sytuacji kobiet na rynku pracy dotyczy bezpośrednio mnie samej. Prowadzone badania pomogły mi uzyskać wiele nowych informacji nie tylko o skali bezrobocia na tym terenie, ale i o formach pomocy, z których mogę skorzystać jako osoba bezrobotna.

W wyniku zmian administracyjnych i terytorialnych, od 1 stycznia 1999 roku na mapę Polski powrócił powiat żarski, który położony jest w południowo- zachodniej części województwa lubuskiego i zajmuje obecnie powierzchnię 1393,49 km², co stanowi 10% powierzchni całego województwa. W powiecie żarskim mieszka obecnie 99 031osób (stan na 31.12.2005r), w tym 47 902 mężczyzn i 51 129 kobiet. Gęstość zaludnienia wynosi 71 osób na 1km².

Powiat Żarski położony jest na obszarze „pomostowym” między Krajem Związkowym Brandenburgii i Krajem Związkowym Saksonii a Polską. Takie charakterystyczne usytuowanie w Europie, a także w obszarze kraju, spowodowało w swym historycznym rozwoju rozmieszczenie sieci osadniczej i ukształtowanie infrastruktury komunikacyjnej, która ma charakter tranzytowy, zarówno krajowy jak i międzynarodowy, przede wszystkim na kierunku zachód - wschód. Przez powiat przebiega droga o znaczeniu międzynarodowym: Wrocław - Forst - Berlin, łącząca Europę zachodnią ze wschodnią. W Powiecie Żarskim drogami tranzytowymi o największym nasileniu ruchu kołowego są:

Olszyna - Wrocław, Żary - Żagań, Żary - Łęknica, Zielona Góra - Żary - Przewóz.
Obecnie działają cztery przejścia graniczne:
• drogowo - osobowe w mieście Łęknica
• drogowo - osobowo - towarowe w Olszynie
• kolejowo - towarowe, osobowe w Zasiekach
• drogowo - osobowe w Przewozie.

Powiat Żarski położony jest w południowo-zachodniej części województwa lubuskiego na Wysoczyźnie Żarskiej, przy granicy polsko-niemieckiej na Nysie Łużyckiej. Skupia 10 gmin i jest jednym z największych na terenie województwa lubuskiego. Na północy graniczy z powiatem krośnieńskim i zielonogórskim, na wschodzie z żagańskim, na południu ze zgorzeleckim i na zachodzie z Krajem Związkowym Brandenburgii i z Krajem Związkowym Saksonii.

W skład Powiatu Żarskiego wchodzi dziesięć gmin, w tym:

- miejskie: Łęknica, Żary;

- miejsko-wiejskie: Jasień, Lubsko;

- wiejskie: Brody, Lipinki Łużyckie, Przewóz, Trzebiel, Tuplice, Żary.

Na terenie powiatu żarskiego działa ok. 10.000 podmiotów gospodarczych.
Głównym atutem napędzającym rozwój gospodarczy powiatu jest jego stolica - miasto Żary. To dobrze rozwijający się ośrodek przemysłowy z takimi firmami, jak Kronopol, Relpol, Grupa Pol-Orsa, MK Kominy, Hart SM, Sekurit Saint Gobain, PKS S.A., Probet-Dasag, Hydrobiel, Spomasz S.A., MAGNO- plast, POLI- ECO, Lusatia. W mieście zarejestrowanych jest około 4.000 podmiotów gospodarczych. Działają tu silne instytucje wspierania biznesu, swoim zasięgiem wybiegające poza teren powiatu.

Główne gałęzie przemysłu - drzewny, szklarski, elektroniczny i chemiczny. Pod względem wartości produkcji najważniejszą gałęzią jest przemysł drzewny reprezentowany przez Kronopol, w którym znalazło zatrudnienie około 1000 osób.

Powiat żarski jest jednym z największych ośrodków gospodarczych i kulturalnych w tej części województwa. W stolicy powiatu- Żarach mają siedzibę następujące instytucje: Urząd Skarbowy, Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Urząd Pracy, kilka oddziałów banków, firmy ubezpieczeniowe, szkoły podstawowe, gimnazja, szkoły średnie, Łużycka Wyższa Szkoła Humanistyczna. Na terenie powiatu jest 5 domów i zakładów pomocy społecznej, skorzystać możemy z usług 32 aptek oraz 34 bibliotek. Powiat zaproponować może 17 obiektów zbiorowego zakwaterowania, z łączną liczbą miejsc noclegowych równą 768.

Na terenie powiatu żarskiego wyróżnić można dwa rynki pracy:

• rynek żarski- z dość znaczną dynamiką rozwojową, realnymi szansami na znalezienie pracy oraz z wysoko ocenianymi szansami rozwojowymi,

• rynek lubski- od wielu lat obszar strukturalnego bezrobocia, który poszukuje swoich szans na rozwój.

Głębokie zmiany na rynku pracy w Polsce nie ominęły również powiatu żarskiego. Do ważniejszych czynników wpływających na liczbę osób bezrobotnych w tym rejonie należą:

• likwidacja dużych zakładów pracy;

• zwolnienia grupowe z przyczyn zakładów pracy; likwidacja państwowych gospodarstw rolnych;

• wyż demograficzny, rejestracja absolwentów szkól zawodowych; nierynkowy system kształcenia zawodowego;

• powolny regres handlu przygranicznego.

Główną przyczyną bezrobocia w powiecie żarskim były zwolnienia grupowe z zakładów, które nie potrafiły przystosować się do potrzeb gospodarki rynkowej. Część przedsiębiorstw przekształciła się w spółki z udziałem kapitału zagranicznego, wprowadzając kosztem zmniejszenia zatrudnienia nowoczesne linie produkcyjne. Powstało też wiele zakładów prywatnych, ale liczba powstałych w nich stanowisk me rekompensuje utraconych miejsc pracy.

Wejście w życie od 1 stycznia 1999 roku Ustawy o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym spowodowało, że ogromna liczba "fikcyjnie" bezrobotnych zarejestrowała się w urzędzie pracy po to, aby korzystać z bezpłatnych świadczeń lekarskich.

Niewystarczająca ilość instrumentów, które by promowały i zachęcały do podejmowania inwestycji produkcyjnych, tworzących dodatkowe miejsca pracy. Pomimo tego, iż w powiecie żarskim powstaje coraz więcej nowych firm, liczba bezrobotnych kształtuje się wciąż na wysokim poziomie. Liczba zarejestrowanych osób bezrobotnych na koniec roku 2005 wynosiła 10 409 osób. Rozwiązanie tego problemu wymaga nie tylko dłuższego czasu, ale również zaangażowania rządu, władz samorządowych i, co bardzo ważne, aktywności samych osób dotkniętych zjawiskiem bezrobocia.

3.5 Organizacja i przebieg badań

Aktualność problemu- przeciwdziałanie bezrobociu kobiet i wyrównywanie ich szans na rynku pracy- wymagało zastosowania metody badawczej polegającej na analizie treści dokumentów o poziomie i strukturze bezrobocia- głównie dane ze sprawozdań regionalnych urzędów statystycznych oraz artykułów prasowych, dotyczących problematyki ograniczania bezrobocia.

Metoda ta dała punkt wyjścia do przeprowadzenia badań właściwych a mianowicie zbadania funkcjonowania Powiatowego Urzędu Pracy w Żarach oraz sprawdzenia zasad i efektywności działań podejmowanych przez niego na rzecz aktywizacji zawodowej kobiet z powiatu żarskiego.

Analiza dokumentów połączona z informacjami uzyskanymi w trakcie wywiadu z Koordynatorem Projektu „SZANSA”- Program Pomocy Zawodowej dla kobiet w powiecie żarskim- Dorotą Półjan pozwoliła na rzeczowe i obiektywne ocenienie działań podejmowanych przez badany urząd na rzecz bezrobotnych kobiet ze swojego terenu.

Rozdział IV

Bezrobocie w powiecie żarskim w latach 2003-2005

Tematem pracy jest ukazanie sytuacji kobiet bezrobotnych oraz pomocy, jaką mogą uzyskać ze strony urzędu pracy. Analiza badań wymaga odniesienia się do zjawiska i jego rozmiarów, w związku z tym w miejscu tym należy zapoznać się ze strukturą bezrobocia na tym terenie.

4.1 Struktura bezrobocia

Jak czytamy w "Leksykonie rynku pracy" Z. Sadowskiego: „Struktura bezrobocia to procentowy stosunek poszczególnych grup bezrobotnych wyróżnionych wg różnych cech do całej wyróżnionej zbiorowości bezrobotnych. Strukturę bezrobotnych można analizować

m. in. według następujących cech:

• płeć,

• wiek,

• wykształcenie,

• czas pozostawania bez pracy

• otrzymywanie zasiłku,

• miejsce zamieszkania (miasto - wieś).

Strukturę bezrobocia można analizować wg każdej z wymienionych cech oddzielnie, można tez cechy kojarzyć ze sobą i badać strukturę ze względu na dwie cechy rozpatrywane łącznie”.

Aby móc zbadać czy działania podejmowane przed żarski urząd pracy przynosi pozytywne efekty należy najpierw zapoznać się z rozmiarem bezrobocia oraz poznać jego strukturę. W oparciu o te dane można potem przeanalizować wyniki badań oraz odnieść do ogólnej sytuacji na rynku pracy.

1. Liczba bezrobotnych w powiecie żarskim według płci

Struktura bezrobotnych według płci ukazuje nam procentowy udział mężczyzn i kobiet w ogólnej liczbie bezrobotnych.

Tabela 1 Bezrobotni w powiecie żarskim zarejestrowani w PUP według płci w latach

2003-2005

Rok	Ogółem bezrobotni		Bezrobotni według płci
						Kobiety		Mężczyźni
		Liczba	%	Liczba	%	Liczba	%
2003	11813	100	5970	50,53	5843	49,73
2004	11465	100	5794	50,53	5671	49,73
2005	10409	100	5489	52,74	4920	47,26

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Statystycznego

Wykres 1 Bezrobotni w powiecie żarskim według płci

Jak widać z powyższych danych w powiecie żarskim zachowana jest względna równowaga. Nieznacznie więcej jest bezrobotnych kobiet niż mężczyzn, jak wynika z różnego rodzaju badań kobiety mają większe trudności ze znalezieniem pracy oraz bardziej są narażone na utratę pracy, co zostało jeż opisane we wcześniejszej części pracy.

Kobiety rzadziej znajdują pracę na stanowiskach kierowniczych oraz lepiej płatnych. Większość ofert w Urzędzie Pracy to praca dla szwaczek, krawcowych. Obecna sytuacja ekonomiczna większości rodzin wymaga by oboje rodziców pracowało zawodowo, a kobiety nadal mają trudniejszą sytuację na rynku pracy.

2. Liczba bezrobotnych w powiecie żarskim według wieku

Wiek jest jednym z ważniejszych determinantów bezrobocia. Tak jak w całej Polsce w powiecie żarskim zróżnicowanie wieku bezrobotnych jest duże. Od wieku osób bezrobotnych zależy, jakie działania muszą zostać podjęte przez Powiatowy Urząd Pracy.

Tabela 2 Bezrobotni w powiecie żarskim zarejestrowani w PUP według wieku w latach

2003-2005

Wiek bezrobotnych	2003		2004		2005
		Liczba	%	Liczba	%	Liczba	%
24 i mniej	2842	24,06	2576	22,47	2112	20,29
W tym kobiety	1439	12,18	1289	11,24	1092	10,49
25-34	3352	28,37	3221	28,09	2875	27,62
W tym kobiety	1830	15,49	1790	15,61	1681	16,15
35-44	2660	22,52	2475	21,59	2226	21,39
W tym kobiety	1413	11,96	1309	11,42	1261	12,12
45-54	2712	22,96	2863	24,97	2801	26,90
W tym kobiety	1225	10,37	1331	11,61	1361	13,08
55 i więcej	247	2,09	330	2,88	395	3,80
W tym kobiety	63	0,53	75	0,65	94	0,90
Ogółem	11813	100	11465	100	10409	100
W tym kobiety	5970	50,53	5794	50,53	5489	52,74

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Statystycznego

Wykres 2 Bezrobotni w powiecie żarskim według wieku

Tabela 2 przedstawia strukturę bezrobotnych w powiecie żarskim według wieku. Na podstawie powyższych danych można stwierdzić, że najliczniejszą grupą w roku 2003 są bezrobotni w wieku 25-34 lata, kolejna grupa to wiek 24 i mniej, nie dużo lepszą sytuację mają osoby w wieku 45-54.

W roku 2004 sytuacja przedstawia się podobnie. Dalej najwięcej bezrobotnych jest w wieku 25-34 lata, choć ich liczba nieznacznie spadła. Drugą grupą pod względem liczebności w roku są bezrobotni z przedziału 45-54. Natomiast liczba osób młodych pozostających bez pracy spadła z stosunku do roku poprzedniego.

Rok 2005 nie przynosi znacznych zmian, co do liczebności poszczególnych grup. Nadal osoby wieku 25-34 oraz 45-54 są najliczniejszymi grupami zasilającymi szeregi bezrobotnych. Zauważyć można ciągły spadek liczby młodych osób, które nie mają pracy. Ich liczba w stosunku do roku 2003 spadła o 730 osób.

W ogólnej liczbie osób bezrobotnych zauważyć można tendencję spadkową. W stosunku do roku 2003 w 2004 roku było ich o 348 osób mniej, zaś w roku 2005 o 1404.

Sytuacja kobiet przedstawia się podobnie. Najwięcej kobiet bezrobotnych to osoby w wieku 25-34 lata. W prawie wszystkich kategoriach wiekowych kobiety stanowią ponad połowę osób bezrobotnych. Związane to może być z założeniem rodziny i sprawowaniem opieki nad dziećmi, bądź niechęcią pracodawców do zatrudniania kobiet, które mogą w każdej chwili odejść na zwolnienie lekarskie, bądź urlop macierzyński. Przeprowadzone badania dają odpowiedź na pytanie, jak kobiety oceniają tą sytuację i jakie według nich są przyczyny takiej sytuacji.

3. Liczba bezrobotnych w powiecie żarskim według poziomu wykształcenia

Wysoki poziom wykształcenia, dobre przygotowanie zawodowe oraz dodatkowe kursy i szkolenia to wartości poszukiwane na rynku pracy. Inwestując we własne wykształcenie zwiększamy swoje przyszłe szanse na rynku pracy oraz zmniejszamy prawdopodobieństwo, że zasilimy szeregi osób bezrobotnych.

Tabela 3 Bezrobotni w powiecie żarskim zarejestrowani w PUP według poziomu

wykształcenia w latach 2003-2005

Rok	Ogółem bezrobotni		Poziom wykształcenia
		Liczba	%	Wyższe		Policealne, średnie zawodowe		Średnie ogólno-kształcące		Zasadnicze zawodowe		Gimnazjalne i poniżej
						Liczba	%	Liczba	%	Liczba	%	Liczba	%	Liczba	%
2003	11813	100	181	1,53	2349	19,89	582	4,93	4225	35,77	4476	37,89
W tym kobiety	5970	50,53	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-
2004	11465	100	210	1,83	2359	20,58	601	5,24	3919	34,18	4376	38,17
W tym kobiety	5794	50,53	120	1,05	1442	12,58	471	4,11	1716	14,97	2045	17,84
2005	10409	100	255	2,45	2057	19,76	607	5,83	3333	32,02	4157	39,94
W tym kobiety	5489	52,74	156	1,50	1308	12,57	443	4,26	1571	15,09	2011	19,32

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Statystycznego

Wykres 3 Bezrobotni w powiecie żarskim według poziomu wykształcenia

Najwięcej bezrobotnych posiada niskie wykształcenie- gimnazjalne bądź tylko zasadnicze zawodowe. Sytuacja tak obniża ich szanse na znalezienie pracy, gdyż pracodawcy poszukują pracowników wykształconych, posiadających wysokie kwalifikacje oraz najlepiej duże doświadczenie.

Nieznacznie jednak spada odsetek osób bezrobotnych z wykształcenie zawodowym, związane jest to z powstawaniem na terenie powiatu żarskiego nowych hal produkcyjnych, gdzie poszukiwane są szwaczki, krawcowe oraz gdzie nie są wymagane wysokie kwalifikacje. Zatrudnienie przy budowaniu hal znajdują murarze i inny cieśle.

Niepokojący jest fakt, że wzrasta liczba osób bezrobotnych z wyższym wykształceniem. Spowodowane to może być wyższymi wymaganiami, co do poszukiwanej pracy.

W przypadku niskiego wykształcenia różnica ze względu na płeć jest nieznaczna. Inaczej sprawa wygląda przy wykształceniu wyższym, tu kobiety w znacznym stopniu nie znajdują pracy. Związane to może być z profilem wykształcenia- jak wiadomo kobiety częściej wybierają kierunki humanistyczne, mężczyźni zaś ścisłe, które są bardziej preferowane na rynku pracy.

4. Liczba bezrobotnych w powiecie żarskim według czasu pozostawania bez pracy

Kolejnym wyznacznikiem pomocnym przy określeniu struktury bezrobocia jest czas pozostawania bez pracy, czyli okres od momentu zarejestrowania do chwili podjęcia pracy.

Tabela 4 Bezrobotni w powiecie żarskim zarejestrowani w PUP według czasu

pozostawania bez pracy w latach 2003-2005

Okres pozostawania bez pracy	Bezrobotni w poszczególnych latach
		2003		2004		2005
		Liczba	%	Liczba	%	Liczba	%
3m-ce i mniej	2731	23,12	2977	25,97	2947	28,31
W tym kobiety	-	-	1146	10,00	1303	12,52
3-6m-cy	1775	15,03	1611	14,05	1385	13,31
W tym kobiety	-	-	793	6,92	672	6,46
6-12m-cy	2105	17,82	2035	17,45	1694	16,27
W tym kobiety	-	-	1037	9,05	926	8,90
12-24m-ce	2178	18,44	1934	16,87	1802	17,31
W tym kobiety	-	-	955	8,33	931	8,94
24m-ce i więcej	3024	25,59	2908	25,36	2581	24,80
W tym kobiety	-	-	1863	16,25	1657	15,92
Ogółem	11813	100	11465	100	10409	100
W tym kobiety	-	-	5794	50,53	5489	52,74

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Statystycznego

Wykres 4 Bezrobotni w powiecie żarskim według czasu pozostawania bez pracy

W roku 2003 największą grupę bezrobotnych stanowią osoby pozostające bez pracy ponad 24 miesiące. W kolejnych latach liczba ich nieznacznie spada, ale nadal jest na wysokim poziomie. Sytuacja taka jest szczególnie niekorzystna, ponieważ tak długie pozostawanie bez pracy dodatkowo zmniejsza szanse na znalezienie jej. Pozostawanie bez środków do życia przez tak długi czas spowodować może popadniecie w biedę oraz zwiększa ryzyko wstąpienia w konflikt z prawem. Długotrwałe problemy ze znalezieniem pracy dodatkowo obniżają poczucie własnej wartości, chęć do podnoszenia kwalifikacji oraz zniechęcają do kolejnych prób poszukiwania pracy.

W roku 2004 i 2005 wzrasta liczba osób pozostających bez pracy przez okres do 3 miesięcy. Jest to tendencja korzystna, ponieważ oznacza, że osoby wchodzące na rynek pracy znajdują na nim stosunkowo szybko swoje miejsce.

Sytuacja kobiet w przypadku bezrobocia do 24 miesięcy jest zbliżona do sytuacji mężczyzn. Gorzej wygląda w przypadku długotrwałego bezrobocia. Tu odsetek kobiet bezrobotnych przewyższa liczbę bezrobotnych mężczyzn. Kobiecie po tak długiej przerwie w pracy jeszcze trudniej będzie znaleźć nowe stanowisko pracy oraz wyjść z domu.

5. Liczba bezrobotnych w powiecie żarskim wg posiadanego stażu pracy

Staż pracy to okres, podczas którego pozostajemy w stosunku pracy, a związku z tym nabywamy określone uprawnienia pracownicze (np. urlop wypoczynkowy, czas wypowiedzenia, dodatek stażowy). „Przepisy prawa pracy wiążą staż pracy z zatrudnieniem u jednego lub wielu pracodawców przy wykonywaniu określonej lub jakiejkolwiek pracy. Do stażu pracy z mocy prawa dolicza się inne okresy niż pozostawania w stosunku pracy (np. czas trwania służby wojskowej, urlopu wypoczynkowego, działalności kombatanckiej, pracy nakładczej)”.

Według przepisów z Ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, „od stażu pracy zależy wysokość pobieranego świadczenia z Funduszu Pracy”. Jest więc to ważne kryterium, dlatego według niego także ukazana zostanie struktura bezrobocia w powiecie żarskim.

Tabela 5 Bezrobotni w powiecie żarskim zarejestrowani w PUP według posiadanego

stażu pracy w latach 2003-2005

Staż pracy w latach	Liczba osób bezrobotnych w poszczególnych latach
		2003		2004		2005
		Liczba	%	Liczba	%	Liczba	%
Bez stażu	1840	15,58	1691	14,75	1649	15,84
W tym kobiety	-	-	928	8,08	918	8,83
Do 1 roku	1741	14,74	1584	13,82	1366	13,12
W tym kobiety	-	-	895	7,80	786	7,55
1-5 lat	2230	18,87	2249	19,61	1969	18,93
W tym kobiety	-	-	1105	9,63	1039	9,98
5-10 lat	1760	14,89	1709	14,91	1501	14,42
W tym kobiety	-	-	902	7,81	804	7,73
10-20 lat	2518	21,32	2482	21,65	2256	21,67
W tym kobiety	-	-	1316	11,46	1262	12,12
20-30 lat	1573	13,32	1559	13,60	1466	14,08
W tym kobiety	-	-	612	5,34	635	6,10
30 lat i więcej	151	1,28	191	1,66	202	1,94
W tym kobiety	-	-	36	0,31	45	0,43
Ogółem	11813	100	11465	100	10409	100
W tym kobiety	-	-	5794	50,43	5489	52,74

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Statystycznego

Wykres 5 Bezrobotni w powiecie żarskim według posiadanego stażu pracy

Najliczniejszą grupą bezrobotnych przez wszystkie te lata jest grupa ze stażem pracy 10-20 lat. Przewyższa ona znacznie nawet liczbę osób bez stażu. Drugą grupą pod względem liczebności są osoby ze stażem 1-5 lat.

Wysoki odsetek bezrobotnych osób z dużym stażem pracy - ponad 20 lat- tłumaczyć można wiekiem tych osób oraz niedostosowaniem kwalifikacji do wymagań pracodawców. Osoby z tej grupy mniej chętnie dokształcają się oraz zdobywają nowe kwalifikacje.

Na stałym poziomie- w granicach 15 %- utrzymuje się liczba osób bez stażu. Są to najczęściej absolwenci szkół średnich i zawodowych oraz osoby rejestrujące się, by móc korzystać z bezpłatnych świadczeń lekarskich.

Liczba kobiet ze stażem do lat 20 równoważy się z liczbą bezrobotnych mężczyzn. Tu także najwięcej bezrobotnych kobiet ma blisko 20-letnie doświadczenie. Ciekawa sytuacja ma miejsce w przypadku kobiet z doświadczeniem ponad 20-letnim. Tu odsetek bezrobotnych kobiet jest mniejszy niż bezrobotnych mężczyzn. W roku 2004 ze stażem ponad 20 lat bezrobotnych kobiet było 648, a mężczyzn o 1102 więcej. Natomiast w roku 2005 kobiet bez pracy było 680, a mężczyzn o 988 więcej.

Rozdział V

Działalność Powiatowego Urzędu Pracy w Żarach - Projekt „SZANSA”- Program pomocy zawodowej dla kobiet w powiecie żarskim

Trzeba zrozumieć, że miejsc pracy nie tworzy rząd.

Tworzą je przedsiębiorcy, pracodawcy.

Prof. Jerzy Hausner.

Problem bezrobocia i przeciwdziałania jego skutkom jest jednym z najczęściej podejmowanych tematów debat rządowych. Następstwem tych rozmów jest podjęcie różnych rozwiązań w celu zahamowania bezrobocia i przeciwdziałania jego skutkom.

W styczniu 2003r rząd przyjął „Narodową Strategię Wzrostu Zatrudnienia i Rozwoju Zasobów Ludzkich w latach 2000-2006”. Cele tej strategii są zgodne z założeniami „Europejskiej Strategii Zatrudnienia” i obejmują:

1. Zwiększanie szans zatrudnienia.

2. Rozwój przedsiębiorczości.

3. Wspieranie zdolności adaptacyjnych firm i ich pracowników.

4. Umacnianie zasady równych szans.

Jednym z głównych celów polityki rządowej jest przeciwdziałanie bezrobociu oraz zmniejszanie jego skutków. Zadania te realizowane są poprzez urzędy pracy, zaś instrumentem ekonomicznego łagodzenia skutków i rozmiarów bezrobocia jest państwowy fundusz celowy, zwany Funduszem Pracy.

Przychody i wydatki Funduszu Pracy to:

• obowiązkowe składki opłacane przez pracodawców za zatrudnionych pracowników oraz przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą,

• dotacje z budżetu państwa,

• inne (m. in. odsetki od środków zgromadzonych na rachunkach bankowych, dochody ze spłaty rat i odsetek od udzielonych pożyczek z Funduszu Pracy).

Środki Funduszu Pracy przeznaczone są głównie na zasiłki dla bezrobotnych oraz aktywne formy przeciwdziałania bezrobociu. Do najważniejszych działań należą:

• pośrednictwo i poradnictwo zawodowe,

• kierowanie osób bezrobotnych na szkolenia mające na celu przekwalifikowanie, przyuczenie do zawodu bądź podniesienie kwalifikacji zawodowych,

• organizowanie i finansowanie prac interwencyjnych,

• aktywizacja zawodowa absolwentów i młodzieży do 25 roku życia,

• programy specjalne,

• inicjowanie tworzenia dodatkowych miejsc pracy poprzez udzielanie pracodawcom pożyczek na zorganizowanie wolnych miejsc pracy dla bezrobotnych skierowanych na te miejsca, refundacja pracodawcom kosztów wyposażenia i doposażenia stanowiska pracy dla skierowanego bezrobotnego,

• pomoc bezrobotnych w podejmowaniu działalności gospodarczej na własny rachunek poprzez przyznanie bezrobotnemu jednorazowo środków na podjęcie działalności gospodarczej.

Wszystkie przedstawione powyżej aktywne formy przeciwdziałania bezrobociu były inicjonowane i realizowane przez Powiatowy Urząd Pracy w Żarach.

Realizacja aktywnych form walki z bezrobociem był możliwa dzięki między innymi uzyskiwaniu pieniędzy z Europejskiego Funduszu Społecznego.

5.1 Europejski Fundusz Społeczny

Europejski Fundusz Społeczny (EFS) został utworzony w 1957 roku na podstawie

Traktatów Rzymskich, chociaż idea powołania instrumentu wspierania polityki socjalnej pojawiła się już na konferencji w Messynie w 1955 roku. Tam zadecydowano o konieczności stworzenia funduszu, który wspierałby mobilność pracowników w obrębie Wspólnoty, a także zapewniał szkolenie i dokształcanie robotników. Przez wiele lat EFS był pasywnym instrumentem wspierania polityki społecznej. Rola funduszu sprowadzała się zatem tylko do „pasywnej kasy wyrównawczej”.

Znaczenie funduszu rosło powoli, a punktem zwrotnym był początek lat 70, kiedy na skutek światowego kryzysu paliwowego i gospodarczego pojawiła się poważna kwestia związana z bardzo szybkim wzrostem bezrobocia.

Od tamtej pory systematycznie powiększano środki na interwencje EFS, rozszerzano jego możliwości i zadania, a także regionalne i sektorowe możliwości wspierania. Przełomowym momentem w pracy funduszu była reforma z 1988 roku, która całkowicie zmieniła funkcjonowanie i zasady działania EFS, a także metody zarządzania i współpracy z funduszami strukturalnymi. Wprowadzono liczne zmiany, które miały być istotne dla przyszłego otwarcia Rynku Wewnętrznego UE.

W trakcie reformy z 1988 roku ustalono zadania EFS, które są aktualne do dzisiaj i dotyczą następujących kwestii:

• zawodowe wcielanie na rynek pracy,

• ochrona pracowników przed długoterminowym bezrobociem,

• udzielanie pomocy młodzieży do 25 roku życia w celu zminimalizowania bezrobocia

w tej grupie społecznej,

• kształcenie, dokształcanie, przeszkalanie, a także finansowanie praktyk i szkoleń wewnątrzzakładowych,

• poradnictwo i informacja zawodowa,

• kształcenie kadr, ekspertów i personelu dydaktycznego,

• wyrównywanie szans kobiet i mężczyzn na rynku pracy, walka z dyskryminacją zawodową,

• badanie i studia nad rozwojem rynku pracy,

• zmiany strukturalne i dostosowywanie stanowisk pracy dla potrzeb niepełnosprawnych,

• tworzenie nowych miejsc pracy,

• promowanie nowych technologii i badań naukowych,

• wspieranie dostosowania systemów edukacyjnych do potrzeb rynku pracy,

• pomoc techniczna i środki specjalne,

• wspieranie i stabilizacja zatrudnienia,

• rozbudowa i ulepszanie systemu powszechnego kształcenia,

• umacnianie potencjału i zasobów ludzkich,

• przystosowanie siły roboczej do zmian w systemie produkcji,

• wspieranie grup społecznie odrzuconych, bezdomnych, chorych psychicznie, uzależnionych, azylantów,

• wspieranie zatrudnionych w małych i średnich przedsiębiorstwach,

• wspieranie pośrednictwa pracy.

Europejski Fundusz Społeczny wspiera przede wszystkim bezrobotnych, ale nie

tylko. Ogromne środki przeznaczane są na wspieranie pracowników zatrudnionych, którzy z różnych powodów są zagrożeni bezrobociem. EFS finansuje najróżniejsze projekty szkoleniowe i kształceniowe, które przyczyniają się do podnoszenia kwalifikacji pracowników i bezrobotnych i wpływają pośrednio lub bezpośrednio na zwiększanie ich szans na rynku pracy.

Ważną dziedziną wspierania są małe i średnie przedsiębiorstwa, które są motorem gospodarczym Europy. To one przede wszystkim tworzą miejsca pracy i to one przyczyniają się głównie do wysokiej wartości PKB.

Polska wchodząc do Unii Europejskiej została natychmiast objęta pomocą strukturalną, w tym Środkami z Europejskiego Funduszu Społecznego. Na lata 2004-2006 na realizację zadań finansowanych z Europejskiego Funduszu Społecznego Polska miała do wykorzystania środki w wysokości 2,1 mld. euro.

Przygotowano m.in. „Narodową Strategię Wzrostu Zatrudnienia i Rozwoju Zasobów Ludzkich”, określającą zadania i cele polityki zatrudnienia zgodnie z priorytetami Europejskiej Strategii Zatrudnienia. Wypracowano szczegółowy opis potencjalnych działań finansowanych z EFS, z podziałem na działania centralne i regionalne. Ponadto organizowane są liczne konferencje, seminaria i szkolenia nt. Europejskiego Funduszu Społecznego w regionach itp.

Europejski Fundusz Społeczny jest ogromną szansą dla Polski. Oprócz środków finansowych kierowanych na aktywną politykę społeczną jest instrumentem mogącym się przyczynić do usprawnienia polskiej polityki społecznej. Koncentrowanie się EFS na grupach socjalnych poprzez działania strukturalne, inwestycyjne, rozwojowe przyczyni się do poprawy sytuacji w wielu regionach. Stanowi także możliwość zaktywizowania wielu grup poszkodowanych, w tym wykluczonych społecznie.

Celem interwencji funduszu są działania długookresowe i długofalowe - inwestycje w kapitał ludzki, powiązane z poprawą konkurencyjności regionów oraz wzrostem przedsiębiorczości.

Fundusz wnosi też do regionów, w myśl zasady subsydiarności, partnerstwo lokalne między różnymi partnerami społecznymi, co oznacza pogłębienie dialogu społecznego i obywatelskiego.

Do głównych obszarów wspierania przez Europejski Fundusz Społeczny zgodnie z Rozporządzeniem Rady i Parlamentu Europejskiego nr 1784/1999 w sprawie EFS należą obszary wspierające i uzupełniające działania nakierowane na rozwój zasobów ludzkich i rynku pracy, czyli tzw. obszary wsparcia EFS.

Są to:

• aktywna polityka rynku pracy,

• przeciwdziałanie zjawisku wykluczenia społecznego,

• kształcenie ustawiczne,

• doskonalenie kadr gospodarki oraz rozwój przedsiębiorczości,

• równość szans kobiet i mężczyzn na rynku pracy.

Europejski Fundusz Społeczny jest najważniejszym instrumentem Unii Europejskiej, w zakresie rozwoju zasobów ludzkich oraz przeciwdziałaniu bezrobociu. Fundusz wspiera działania podejmowane w ramach Europejskiej Strategii Zatrudnienia oraz rocznych Wytycznych w sprawie zatrudnienia.  

Środki EFS przeznacza się w Polsce na realizację Sektorowego Programu Operacyjnego Rozwój Zasobów Ludzkich (SPO RZL),  Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego (ZPORR) oraz Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL ukierunkowanej na przeciwdziałanie dyskryminacji i zwalczanie nierówności na rynku pracy o czy dokładniej będzie mowa w kolejnym podrozdziale.

1. Sektorowy Program Operacyjny Rozwój Zasobów Ludzkich- Działanie 1.6 „Integracja i reintegracja zawodowa kobiet”

Dotacje z Europejskiego Funduszu Społecznego możliwe są do osiągnięcia po spełnieniu szeregów wymogów. Aby państwa członkowskie Unii Europejskiej mogły korzystać ze środków funduszy strukturalnych konieczne jest stworzenie szeregu dokumentów. Pierwszy z nich to Narodowy Plan Rozwoju - dokument określający cele rozwoju społeczno-gospodarczego kraju oraz sposoby ich osiągnięcia. Jego wdrażaniu służą programy operacyjne. W Polsce jednym z takich programów jest Sektorowy Program Operacyjny Rozwój Zasobów Ludzkich. Jego postanowienia są uszczegółowione w Uzupełnieniu Programu.

Głównym celem SPO RZL jest budowa otwartego, opartego na wiedzy społeczeństwa poprzez zapewnienie warunków do rozwoju zasobów ludzkich w drodze kształcenia, szkolenia i pracy.

Realizacja niniejszego celu przyczyni się do rozwijania konkurencyjnej gospodarki opartej na wiedzy i przedsiębiorczości. Harmonijny rozwój gospodarki ma zapewnić wzrost zatrudnienia i osiągnięcie spójności społecznej, ekonomicznej i przestrzennej z Unią Europejską na poziomie regionalnym i krajowym.

Cele SPO RZL są realizowane poprzez trzy Priorytety:

• Priorytet 1: Aktywna polityka rynku pracy oraz integracji zawodowej i społecznej.
  Celem tego priorytetu jest wzmocnienie potencjału instytucjonalnej obsługi klientów służb zatrudnienia, pomocy społecznej i innych instytucji działających na rzecz rynku pracy. Ma on służyć również działaniom na rzecz bezrobotnych oraz osób z grup szczególnego ryzyka. Celem priorytetu jest też wyrównywanie szans kobiet w dostępie do rynku pracy i zatrudnienia.

• Priorytet 2: Rozwój społeczeństwa opartego na wiedzy. System edukacyjny powinien pozwalać osobom w każdym wieku zdobyć umiejętności, które pozwolą funkcjonować na rynku pracy. Dlatego celem priorytetu jest rozszerzanie dostępu do edukacji i poprawa jej poziomu. Istotne jest również włączanie w proces edukacji technologii informacyjnych i komunikacyjnych. Kolejne cele priorytetu to podnoszenie kwalifikacji pracowników, promocja edukacji w zakresie przedsiębiorczości i promocja elastycznych form pracy. Priorytet ten ma wreszcie na celu poprawę jakości pracy administracji publicznej poprzez zapewnienie odpowiednich szkoleń.

• Priorytet 3: Pomoc techniczna. Celem tego priorytetu jest wsparcie instytucji zajmujących się wdrażaniem SPO RZL, tak aby mogły efektywnie i zgodnie z politykami wspólnotowymi dysponować środkami unijnymi.

Program określa, jakie Działania mogą być podejmowane w ramach poszczególnych Priorytetów. Każdy projekt musi być przypisany do konkretnego Priorytetu i Działania. Poniższa tabela to zestawienie Priorytetów i Działań SPO RZL. Wskazuje ona instytucje wdrażające dla poszczególnych Działań. Takie instytucje m.in. ogłaszają konkursy na projekty, przyjmują wnioski o dofinansowanie realizacji projektu i organizują pracę Komisji Oceny Projektów.

Nr Działania	Nazwa Działania	Instytucja Wdrażająca
Priorytet 1. Aktywna polityka rynku pracy oraz integracji zawodowej i społecznej
1.1.	Rozwój i modernizacja instrumentów i instytucji rynku pracy	Departament Wdrażania EFS w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej
1.2.	Perspektywy dla młodzieży	Właściwy dla regionu Wojewódzki Urząd Pracy
1.3.	Przeciwdziałanie i zwalczanie długotrwałego bezrobocia	Właściwy dla regionu Wojewódzki Urząd Pracy
1.4.	Integracja zawodowa i społeczna osób niepełnosprawnych	Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych
1.5.	Promocja aktywnej polityki społecznej poprzez wsparcie grup szczególnego ryzyka	Departament Wdrażania EFS w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej
1.6.	Integracja i reintegracja zawodowa kobiet	Departament Wdrażania EFS w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej
Priorytet 2. Rozwój społeczeństwa opartego na wiedzy
2.1.	Zwiększanie dostępu do edukacji - promowanie kształcenia ustawicznego	Biuro Wdrażania Europejskiego Funduszu Społecznego w Ministerstwie Edukacji Narodowej
2.2.	Podnoszenie jakości nauczania w odniesieniu do potrzeb rynku pracy	Biuro Wdrażania Europejskiego Funduszu Społecznego w Ministerstwie Edukacji Narodowej
2.3.	Rozwój kadr nowoczesnej gospodarki	Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości
2.4.	Wsparcie zdolności administracyjnych	Kancelaria Prezesa Rady Ministrów
Priorytet 3. Pomoc techniczna
3.1.	Wsparcie zarządzania SPO RZL	Departament Wdrażania EFS w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej
3.2.	Informacja i promocja Działań SPO RZL	Departament Wdrażania EFS w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej
3.3.	Zakup sprzętu komputerowego	Departament Wdrażania EFS w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej

Za realizację SPO RZL odpowiedzialny jest Departament Zarządzania Europejskim Funduszem Społecznym w Ministerstwie Rozwoju Regionalnego, pełniący rolę Instytucji Zarządzającej. SPO RZL jest programem jest „monofunduszowym” (wszystkie działania SPO RZL są współfinansowane z Europejskiego Funduszu Społecznego).

W pracy tej zajmę się opisem Działania 1.6 - Integracja i reintegracja zawodowa kobiet w ramach Priorytetu 1, za realizację którego odpowiedzialny jest Departament Wdrażania EFS w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej.

Powiatowy Urząd Pracy w Żarach przystąpił do konkursu ogłoszonego przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej na uzyskanie funduszy z EFS na realizację między innymi działania 1.6 „Integracja i reintegracja zawodowa kobiet” oraz co ważniejsze wygrał go.

Decyzja ta przyczyniła się do uzyskania funduszy w wysokości 2 005 172,00 zł, w tym dofinansowania 1 342 981,00 zł, co realnie może ułatwić realizację zamierzonych przedsięwzięć.

Dokładny opis założeń oraz przebiegu realizacji projektu zamieszczony jest w kolejnym podrozdziale.

2. Projekt „SZANSA”- Program pomocy zawodowej dla kobiet w powiecie żarskim

W powiecie żarskim na koniec 2005 roku w urzędzie pracy zarejestrowanych było 10 409 osób, z czego 5 489 to kobiety. Sytuacja taka powodowała, że urząd zmuszony był do podejmowania coraz to nowych rozwiązań by takiej sytuacji zapobiegać. Szansą, jaka się pojawiła był konkurs na uzyskanie funduszy na działanie 1.6. Urząd pracy napisał wniosek, który uzyskał aprobatę. Działanie rozpisane zostało na okres od 04.05.2006 do 28.02.2008. Oznacza to, że jest on nadal w trakcie realizacji, ale możliwe są już pewne podsumowania i wstępne oceny jego skuteczności.

Kobiety stanowią mniejszościową grupę uczestników rynku pracy. Wynikać to może ze stereotypów dotyczących zawodów męskich i żeńskich lub błędnego przekonania o mniejszej dyspozycyjności i predyspozycji kobiet mających liczne obowiązki rodzinne. Wpływa to na zmniejszenie ich szans na rynku pracy. Z tego powodu konieczne są działania edukacyjne i aktywizujące na rzecz zmian w sferze świadomości zarówno pracodawców jak i samych kobiet, przy uwzględnieniu potrzeb lokalnego rynku pracy. Działania te mają na celu przygotowanie kobiet do pewnego i odważnego wejścia na rynek pracy.

W ramach działania 1.6 „Integracja i reintegracja zawodowa kobiet” przewidziano następujące typy projektów:

• kursy szkoleniowe dla kobiet w zakresie nabywania i wykorzystywania umiejętności na temat:

• elastycznego podejścia do zawodu,

• pracy w trzecim sektorze,

• pracy w ramach wolontariatu,

• rozwijania własnej działalności gospodarczej;

• kursy szkoleniowe dla kobiet z zakresu aktywizacji zawodowej oraz opracowanie indywidualnych planów działania;

• wspieranie przedsiębiorczości wśród kobiet:

• przyznanie jednorazowych środków na podjęcie działalności gospodarczej, w szczególności na obszarach wiejskich,

• szkolenia dla kobiet w zakresie rozwoju własnej działalności gospodarczej;

• subsydiowane staże pracy, przygotowanie zawodowe w miejscu pracy;

• projekty badawcze i ekspertyzy mające na celu diagnozę sytuacji kobiet na rynku pracy oraz realizację zasady równości szans w dostępie do zatrudnienia (ujęcie horyzontalne);

• projekty badawcze i ekspertyzy mające na celu diagnozę zróżnicowania szans kobiet w dostępie do rynku pracy o zasięgu lokalnym (ujęcie regionalne);

• projekty pilotażowe mające za zadanie wsparcie samoorganizacji kobiet (organizowanie grup interesu, grup wsparcia);

• opracowanie i uruchomienie baz danych i lokalnych rynkach pracy, zawierające informacje o:

• ofertach zatrudnienia dla kobiet,

• formach zatrudnienia,

• możliwościach podnoszenia kwalifikacji,

• możliwościach podjęcia własnej działalności gospodarczej,

• możliwościach uzyskania jednorazowych środków na podjęcie działalności gospodarczej;

• przygotowanie i wdrożenie akcji informacyjno- edukacyjnych skierowanych do kobiet i pracodawców na rzecz zwalczania stereotypów w postrzeganiu ról kobiecych i męskich w życiu zawodowym i rodzinnym;

• doradztwo zawodowe dla kobiet;

• doradztwo psychologiczne i prawne;

• tworzenie programów specjalnych, innowacyjnych i inicjatyw lokalnych na rzecz zatrudnienia kobiet, w tym tworzenie nowych miejsc pracy dla bezrobotnych kobiet;

• szkolenia dla przedsiębiorców w zakresie:

• elastycznych form zatrudnienia, ze szczególnym uwzględnieniem nowoczesnych technologii oraz nowoczesnych metod organizacji pracy (np. telepraca, praca do wykonywania w domu, praca na zastępstwo),

• praw i obowiązków związanych z równością szans kobiet i mężczyzn wynikających z przepisów prawa pracy;

• doradztwo oraz poradnictwo dla pracowników instytucji rynku pracy ( w tym organizacji pozarządowych działających na rzecz kobiet) w zakresie równości szans dla kobiet i mężczyzn;

Projekty mające na celu aktywizację zawodową kobiet mogą obejmować także działania towarzyszące takie jak zapewnienie opieki nad dziećmi i osobami zależnymi od uczestników projektu. Działania towarzyszące mogą stanowić jedynie element projektu proporcjonalny do jego celu.

1. Beneficjenci projektu

Działaniami zostały objęte kobiety, które nie są w stanie samodzielnie przezwyciężyć trudnych sytuacji życiowych oraz stereotypowego postrzegania prowadzącego do dyskryminacji na rynku pracy, jak również znalezienia zatrudnienia i usamodzielnienia się.

Grupę docelową ostatecznych beneficjentów stanowi 399 kobiet zarejestrowanych w Powiatowym Urzędzie Pracy w Żarach. Rekrutację prowadzą komórki organizacyjne działające w strukturze PUP w Żarach oraz Liderzy Samorządowych Klubów Pracy zgodnie z Ustawą z 20.04.2004r o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, a także ze standardami i procedurami usług w urzędach pracy.

Rekrutacja odbywa się poprzez:

• współpracę komórek pośrednictwa pracy, instrumentów rynku pracy oraz doradztwa zawodowego w celu dokonania wyboru grupy osób, które spełniałyby kryteria zawarte w projekcie oraz tworzenie banku osób chętnych do uczestnictwa w projekcie,

• wyłanianie potencjalnych uczestników projektu przy pomocy między innymi pośrednika pracy i doradcy zawodowego,

• przeprowadzanie rozmów kwalifikacyjnych przez pracodawcę w celu wyłonienia kandydatów odpowiednio do każdej formy aktywizacji realizowanej w projekcie.

W procesie rekrutacji uwzględniono zasadę równości szans dla mieszkańców miasta i wsi. Aby zastosować odpowiednie formy aktywizacji zawodowej niezbędne było przeprowadzenie badań lokalnego rynku pracy. Tematem badań była struktura demograficzno- społeczna oraz warunki i jakość życia mieszkańców z terenu powiatu żarskiego, jak również oczekiwania przedsiębiorców i zapotrzebowanie na poszczególne zawody i umiejętności.

Stworzenie programu specjalnie dla kobiet podyktowane było wieloma ograniczeniami, jakie napotyka kobieta w trakcie poszukiwania pracy. Pierwszym utrudnieniem jest mniejszy wachlarz zawodów, w jakich może uzyskać zatrudnienie. Na jej niekorzyść działa także błędne przekonanie o mniejszej dyspozycyjności oraz czynniki kulturowe przyzwalające na bezrobocie kobiet jako „strażniczek domowego ogniska”. Kolejną przeszkodą są coraz większe wymagania pracowników- młody wiek i duże doświadczenie to coraz częściej standard. Największym jednak utrudnieniem jest stereotypowe przekonanie, że zajmowanie się domem i dziećmi przez kobiety to odpowiednik pracy zawodowej mężczyzn.

1. Realizacja i formy wsparcia

Specyficzna sytuacja na rynku pracy wymaga wypracowania i realizowania aktywnych form działań zmierzających do odzyskania przez nie poczucia własnej wartości oraz wiary we własne siły potrzebnej do pokonywania barier zarówno fizycznych, psychologicznych oraz kulturowych a także wiary w podniesienie kwalifikacji zawodowych oraz w podjęcie pracy zawodowej.

Ważne jest by zachęcić pracodawców do pomocy w realizacji tych celów. Zjawisko marginalizacji kobiet nie będzie się zmniejszać, jeśli nie będą podejmowane działania, których celem będzie:

• przeciwdziałanie niekorzystnym efektom socjo-psychologicznym,

• zwiększanie samodzielności i wyposażanie w umiejętności poruszania się po rynku pracy,

• promowanie podejmowania własnej działalności gospodarczej,

• wspieranie w poszukiwaniu zatrudnienia oraz pomoc poprzez subsydiowanie miejsc pracy w formie umów o pracę w ramach prac interwencyjnych,

• kierowanie do odbywania staży i przygotowania zawodowego, które da praktyczne przygotowanie do wykonywania pracy,

• nawiązanie współpracy z instytucjami wspomagającymi przedsiębiorczość w powiecie żarskim w celu wyłonienia przedsiębiorczych kobiet, które zostaną wsparte środkami finansowymi na prowadzenie własnej działalności gospodarczej.

Aktywność bezrobotnych kobiet wprowadzona zostanie poprzez:

• szkolenia, które umożliwią zdobycie i podniesienie kwalifikacji oraz umiejętności,

• przygotowanie zawodowe,

• staże, które pozwolą zdobyć praktyczne doświadczenie,

• subsydiowanie zatrudnienia, które przyczyni się do zmniejszenia kosztów ponoszonych przez pracodawców na zatrudnienie, a tym samym zwiększy szanse kobiet na znalezienie pracy i poprawę swojej sytuacji,

• przydzielenie środków na rozpoczęcie działalności gospodarczej, które pozwolą na wejście na rynek pracy oraz usamodzielnienie się.

Szkolenia w zakresie podjęcia własnej działalności gospodarczej oraz podnoszące dotychczasowe umiejętności i kwalifikacje to jedna z form, jaką przewidziano w ramach projektu „SZANSA”. Dotychczas skorzystało z niej 61 bezrobotnych kobiet. Szkolenia realizowane są przy współpracy Zakładu Doskonalenia Zawodowego w Zielonej Górze. Szkolenia były realizowane w Centrum Edukacji Dorosłych w Żarach.

W ramach realizowanego projektu Centrum Edukacji Dorosłych w Żarach zorganizowało w maju i lipcu 2006 roku dwie edycje kursów Pt. „Podjęcie własnej działalności gospodarczej” szkoląc łącznie 23 kobiety. W jesiennej edycji przeszkolono kolejne kobiety. Kolejnym kursem do wyboru był kurs pt. „Pracownik ds. kadrowo- płacowych oraz profesjonalna obsługa klienta”. Zainteresowanie kursem było mniejsze i skorzystało z niego tylko 5 bezrobotnych kobiet, spowodowane mogło to być terminem realizacji, a mianowicie sierpień 2006. Dodatkowo beneficjenci odbyli szkolenia okresowe w zakresie bhp dla pracowników administracyjno- biurowych.

Oferta ZDZ W Zielonej Górze objęła także kurs pt. „Opiekun osób niepełnosprawnych”, w ramach którego realizowany był również moduł nauki branżowego języka niemieckiego oraz szkolenie dla magazynierów, ramach którego można było nabyć umiejętności z zakresu obsługi kas fiskalnych. Ponadto beneficjenci ostateczni biorący udział w tym szkoleniu dodatkowo odbyli szkolenia okresowe w zakresie bph dla pracowników zatrudnionych na stanowiskach robotniczych- kurs „Minimum sanitarne oraz zasady GHP/GMP systemu HACCP”.

Drugą z form pomocy jest przygotowanie zawodowe, z której skorzystało dotychczas 88 osób. Przygotowanie zawodowe trwa 3 miesiące i oznacza nabywanie umiejętności praktycznych do wykonywania pracy poprzez wykonywanie zadań w miejscu pracy, bez nawiązywania stosunku pracy z pracodawcą. Odbywa się na podstawie umowy zawartej pomiędzy Starostą a pracodawcami, według programu określonego w umowie.

Z przygotowania zawodowego w ramach projektu „SZANSA” skorzystać mogą kobiety długotrwale bezrobotne, kobiety powyżej 50 roku życia, bez kwalifikacji zawodowych, samotnie wychowujący co najmniej jedno dziecko do 7 roku życia oraz kobiety niepełnosprawne.

Skierowana do odbycia przygotowania zawodowego kobieta świadczy pracę w pełnym wymiarze czasu pracy zgodnie z programem przygotowanie zawodowego, pobierając w zamian w PUP stypendium, którego wysokość równa się zasiłkowi dla bezrobotnych.

Kolejną formą pomocy w ramach projekty „SZANSA” są staże zawodowe, które trwają 6 miesięcy i podobnie jak w przypadku przygotowania zawodowego przewidują nabywanie umiejętności praktycznych do wykonywania pracy poprzez wykonywanie zadań w miejscu pracy, bez nawiązywania stosunku pracy z pracodawcą. Odbywa się na podstawie umowy zawartej pomiędzy Starostą a pracodawcami, według programu określonego w umowie.

Ze staży w ramach tego projektu skorzystać mogą kobiety do 25 roku życia lub do 27 roku życia zarejestrowane jako bezrobotne w okresie do upływu 12 miesięcy od dnia określonego w dyplomie, świadectwie lub innym dokumencie poświadczającym ukończenie szkoły wyższej.

Tak jak w przypadku przygotowania zawodowego skierowana do odbycia przygotowania zawodowego kobieta świadczy pracę w pełnym wymiarze czasu pracy zgodnie z programem przygotowanie zawodowego, pobierając w zamian w PUP stypendium, którego wysokość równa się zasiłkowi dla bezrobotnych.

Zainteresowanie stażami jest duże i dotychczas skorzystały z tej formy pomocy aż 134 kobiety.

Czwartą formą pomocy jest subsydiowanie zatrudnienia. Jest do druga pod względem liczebności uczestników forma pomocy dla bezrobotnych kobiet i skorzystało z niej 115 kobiet.

Subsydiowanie zatrudnienia, czyli prace interwencyjne trwają 6 miesięcy i oznaczają zatrudnienie bezrobotnej przez pracodawcę, które nastąpiło w wyniku umowy zawartej ze Starostą i ma na celu aktywizację zawodową kobiet poprzez częściową refundację pracodawcom kosztów ich zatrudnienia, które obejmują zwrot części kosztów poniesionych na wynagrodzenia oraz składki społeczne w związku z zatrudnieniem osoby bezrobotnej, skierowanej przez PUP.

Z prac interwencyjnych w ramach projektu „SZANSA” skorzystać mogą kobiety po 25 roku życia, długotrwale bezrobotne, kobiety powyżej 50 roku życia, bez kwalifikacji zawodowych, samotnie wychowujący co najmniej jedno dziecko do 7 roku życia oraz kobiety niepełnosprawne.

Ostatnią formą pomocy przewidzianą w programie aktywizacji zawodowej kobiet z powiatu żarskiego są środki na rozpoczęcie działalności gospodarczej.

Każda z 57 kobiet, która ubiegała się o te środki złożyła w PUP wniosek o udzielenie dotacji, w którym określiła kwotę, rodzaj działalności gospodarczej, kalkulację kosztów, specyfikację wydatków, proponowaną formę zabezpieczenia ewentualnego zwrotu środków oraz przewidywane efekty ekonomiczne prowadzenia działalności gospodarczej. Wniosek każdorazowo był rozpatrywany przez Zespół ds. Nowych Miejsc Pracy i Szkoleń PUP, który oceniał zasadność udzielenia i proponował wysokość kwoty przyznanej dotacji.

Środki były wypłacane na podstawie umowy zawartej z osobą bezrobotną, która nałożyła na siebie obowiązek rozliczenia się z poniesionych wydatków za pomocą faktur i rachunków oraz prowadzenia działalności przynajmniej przez okres 12 miesięcy.

Projekt przewidywał objęcie pomocą 399 kobiet, ale zainteresowanie jest większe i do końca 1 kwartału 2007 roku z projektu „SZANSA” skorzystało już aż 505 kobiet.

Pracownicy Powiatowego Urzędu Pracy pisząc projekt „SZANSA” założyli, że zainteresowanych będzie koło 400 kobiet, zaplanowane formy pomocy zakładały między innymi zwiększenie doświadczenia zawodowego lub rozpoczęcie działalności gospodarczej.

Ważnym problemem poruszonym w projekcie jest pomoc w wejściu lub powrocie na rynek kobietom, które nie wierzyły w swoje możliwości. Poruszona została tu kwestia pomocy psychologicznej dla kobiet, które na co dzień często spotykają się z przejawami dyskryminacji zawodowej. W trakcie projektu grupa beneficjentów zdobyła umiejętności postaw asertywnych oraz konstruktywnych metod walki ze stresem. Kobiety, które odwarzyły się walczyć o siebie doskonaliły umiejętności interpersonalne oraz wyposażone zostały w wiedzę niezbędną do pozyskiwania i utrzymania zatrudnienia oraz wiedzę prawną i finansową o procesach prowadzących do założenia firmy, a także o jej późniejszym prowadzeniu i rozwoju.

Dodatkowym atutem tego projektu jest fakt, iż objęto pomocą liczniejszą grupę kobiet niż w dotychczasowych programach oraz indywidualne podejście do beneficjenta ze względu na szeroki wachlarz osób prowadzących i współuczestniczących w realizacji projektu.

Aby zapewnić wystarczające zainteresowanie projektem prowadzono promocję projektu poprzez ogłoszenia w tygodniku regionalnym, w lokalnej telewizji kablowej oraz poprez wywieszanie plakatów informacyjnych na tablicach w PUP, urzędach gmin oraz Klubów Pracy.

Podczas realizacji projektu Powiatowy Urząd Pracy w Żarach prowadzi dokumentację dotyczącą zarówno konkretnych działań przewidzianych w projekcie (dane statystyczne, liczba umów, skierowań) jak ich oceny przez uczestników projektu. Ponadto po zakończeniu wsparcia beneficjentów urząd zleci przeprowadzenie badań losowo wybranych 100 beneficjentek celem uzyskania niezbędnych informacji i analiz statystycznych, które przedstawią rzeczywisty obraz sytuacji zatrudnionych kobiet na terenie powiatu żarskiego, czyli obecny i prognozowany poziom zatrudnienia kobiet, oczekiwania pracodawców wobec kobiet jako kandydatek do pracy, charakterystykę zawodów wykonywanych przez kobiety. W okresie 6 miesięcy po zakończeniu wsparcia zostanie przeprowadzona ewaluacja projektu w oparciu o posiadane informacje, czego efektem będzie raport końcowy.

Zakończenie

Upadek socjalizmu przyniósł Polsce głębokie zmiany. Skończyły się tasiemcowe kolejki do sklepów, zaczęły natomiast tworzyć się ogonki osób czekających na rejestrację w urzędzie pracy lub czytających tablice z ofertami zatrudnienia.

Historia jest nieprzewidywalna. Współczesny młody człowiek z niedowierzaniem słucha opowieści dziadków lub rodziców o tym, że każdy kto nie miał w dowodzie adnotacji „o zatrudnieniu” mógł być skierowany do prac przymusowych.

Rozważania nad zjawiskiem bezrobocia pozwoliły mi zauważyć, iż utrata pracy to nie tylko utrata źródła utrzymania, ale także osobista tragedia każdej jednostki. Długotrwały stan bezrobocia obdziera jednostkę z jej wiary w siebie, wpływa na pogorszenie stanu zdrowia oraz stosunków w rodzinie.

Charakterystyka bezrobocia ukazała, że zjawisko bezrobocia w powiecie żarskim jest problemem na znaczną skalę. Jest to bolączka nie tylko jednostki, ale i całego społeczeństwa, zwłaszcza że ma on charakter długotrwały.

Praca ta w szczególności miała uwidocznić sytuację kobiety na rynku pracy- zarówno pracującej jak i bezrobotnej. Sytuacja kobiet jest dodatkowo utrudniona ze względu na zastane stereotypy w społeczeństwie. Czasy się zmieniły - kobiety „wyszły z domów” i odpowiedzią na taką sytuację jest tworzenie programów pomocowych właśnie takich jak projekt „SZANSA”.

Sytuacja jest ciężka, ale nadzieją na poprawę są aktywne działania urzędów pracy na rzecz ograniczania bezrobocia. Urzędy Pracy odchodzą jedynie od funkcji wypłacania zasiłków i poszukują coraz to nowych aktywnych form walki z bezrobociem. Dowodem na to jest nieznaczny spadek bezrobocia na przestrzeni lat 2003-2005. Sceptycy powiedzą, że jest to wynik migracji za pracą, ja jednak uważam, że poprawę zawdzięczamy realizacji projektów dostosowanych do specyfiki rynku pracy oraz terenu na jakim ma być zastosowana.

Projekt „SZANSA” opiera się na koncepcji aktywnej polityki rynku pracy, co daje realną możliwość ograniczenia bezrobocia oraz mobilizuje bezrobotnych w poszukiwaniu pracy. Specyfiką żarską jest funkcjonowanie systemu współpracy szeregu instytucji, mających na celu przywrócenie bezrobotnych do pracy. Wszystkie rady miast i gmin przynajmniej raz w roku analizują własne problemy rynku pracy i ustalają kierunki współpracy z urzędem pracy. Pozwala to na lepsze poznanie specyfiki bezrobocia oraz podejmowanie skuteczniejszych zadań.

Jak wiadomo każde działanie poprzedzone musi zostać wnikliwą diagnozą, która zapewni możliwość zaplanowania skutecznych działań. Dotychczasowe wyniki realizacji projektu „SZANSA” potwierdzają, że projekt ten się sprawdza. Zainteresowanie jest duże, co potwierdza założenie, że kobiety nie chcą być spostrzegane jedynie jako „strażniczki domowego ogniska”, ale także chcą spełnić się w pracy zawodowej.

Przedsięwzięcie to oprócz wzrostu zatrudnienia miało na celu uświadomienie kobiet oraz wzmocnienie ich samooceny. Choć nie jest to cel, który można zmierzyć, to przeprowadzenie jego da równie ważne efekty. Projekt zakończy się w lutym 2008 roku, ale dobrze przeprowadzona akcja da gwarancję, że jego efekty widoczne będą jeszcze później.

Sądzę że pracownicy Powiatowego Urzędu Pracy w Żarach pisząc ten projekt uwzględnili czynniki zarówno ekonomiczne jaki pozaekonomiczne poszukiwania pracy przez kobiety. Dzięki dobremu zapoznaniu się ze specyfiką bezrobocia na tym terenie oraz literaturą przedmiotu stworzyli program szerokiej pomocy kobietom, które odwarzyły się walczyć o lepsze jutro dla siebie oraz dla swoich bliskich.

Stworzono program, który nie ograniczył się do poprawienia statystyk, ale wyciągnięto dłoń do żywych i realnych osób, które kryją się za tymi liczbami. Świadczy to o odejściu od przedmiotowego traktowania petenta na rzecz podmiotowego podejścia do klienta.

Działania tego typu dowodzą, że właściwie zadysponowane pieniądze są w stanie wiele zmienić. Nie można jednak zapominać, że bezrobocie to nadal bolesny problem nie tylko naszego powiatu, ale całego kraju i świata. Nie można spoczywać na laurach, lecz należy dążyć do tego, by objąć pomocą kolejne grupy zagrożone wykluczeniem, ponieważ bezrobocie wiąże się z biedą, obniżeniem poziomu życia jednostki a także ogólnym zagrożeniem jej egzystencji. Powinni pamiętać o tym nie tylko pracownicy urzędów pracy, ale także politycy, którzy powinni zająć się pracą nad prawną regulacją problemu bezrobocia.

Patrząc na efekty projektu „SZANSA” stwierdzam, że aktywne formy walki z bezrobociem realnie zmniejszają bezrobocie oraz przyczyniają się do poprawy sytuacji kobiet na rynku pracy, co oznacza, że Powiatowy Urząd Pracy w Żarach dobrze funkcjonuje i spełnia dobrze swoje zadania.

Bibliografia:

1. Adamski F. Socjologia małżeństwa i rodziny. Państwowe Wydawnictwo Naukowe. Warszawa 1984

2. Bohdziewicz P. Skutki bezrobocia w wymiarze indywidualnym. Rynek Pracy. 1997 nr 6

3. Borkowski T., Marcinkowski A. Socjologia bezrobocia. Wydawnictwo Interart. Warszawa 1996

4. Deklaracja i Program Działań Światowego Szczytu rozwoju Społecznego, Kopenhaga 6-12 marca 1995, wydanie polskie: IPiSS 1997

5. Drozdek Z., Preiss- Rajdowa A. Kobiety wobec pracy zawodowej. Raport Ośrodka Badania Opinii Publicznej przy Polskim Radiu i Telewizji. Warszawa 1962

6. Graniewska D. Rodzina a bezrobocie- sytuacja w Polsce. [w:] Problemy rodziny nr 3 (237) 2001r. Wydawnictwo Problemy rodziny, Warszawa 2001

7. Hausner J. Ożywić gospodarkę, by obniżyć bezrobocie. Rzeczpospolita nr 5 z dnia 07.01.2003r

8. Kabaj M. Bezrobocie. [w:] Encyklopedia biznesu, praca zbiorowa pod red. W. Pomykało. Fundacja Innowacja. Warszawa 1995

9. Krzywda B. Przemiany ról życiowych kobiet i mężczyzn w kontekście problematyki płci.[w:] Małżeństwo i Rodzina. Nr 3 (15). Wydawnictwo Małżeństwo i Rodzina. Warszawa 2005

10. Kwak A. Rodzina jako środowisko wychowawcze. [w:] T. Pilch, I. Lepalczyk (red.). Pedagogika społeczna: człowiek w zmieniającym się świecie. Wydawnictwo Akademickie „Żak”. Warszawa 1993

11. Kwiatkowski E. Bezrobocie. Podstawy teoretyczne. Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa 2002

12. Łobocki M. Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych. Oficyna Wydawnicza „Impuls”. Kraków 2003

13. Łobodzińska B. Rodzina w Polsce. Wydawnictwo Interpress. Warszawa 1974

14. Marzec H. „Dziecko czy kariera zawodowa”- Problem współczesnej rodziny. [w:] Małżeństwo i Rodzina. Nr 3 (15). Lipiec- sierpień 2005. Wydawnictwo Małżeństwo i Rodzina. Warszawa 2005

15. Milewski R. Elementarne zagadnienia ekonomii. Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa 2002

16. Nowacki T. Leksykon Pedagogiki Pracy. Instytut technologii Eksploatacji w Radomiu. 2004r

17. Nowak S. Metodologia badań społecznych. Państwowe Wydawnictwo Naukowe. Warszawa 1985

18. Pilch T. Zasady badań pedagogicznych. Wydawnictwo Akademickie „Żak”. Warszawa 1998

19. Rostowski J. Dobre bezrobocie. Wprost. 24.06.2001. Nr 25

20. Sadowski Z. Leksykon rynku pracy. Wydawnictwo Auxilium. Warszawa 1997

21. Stasia H. Kształty i wnętrza rodziny. Wydawnictwo Wiedza Powszechna. Warszawa 1975

22. Tyszka Z. Socjologia rodziny. Państwowe Wydawnictwo Naukowe. Warszawa 1976

23. Unolt J. Ekonomiczne problemy rynku pracy. Wydawnictwo Interart. Warszawa 1996

24. Urbaniak P. Podstawy ekonomii. Część 2 makroekonomia. Wydawnictwo eMPi2. Poznań 1999

25. Worach- Kardas H. Fazy życia zawodowego i rodzinnego. Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych. Warszawa 1988

Akty prawne:

1. Ustawa z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy

2. Ustawa z 6 lutego 1997 o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym /Dz.U.1997r nr 28, poz. 153/

3. Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004r o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy /Dz.U. Nr 99, poz. 1001/

Internet:

1. Powiatowy Urząd Pracy w Żarach- pup.zary.sisco.info

2. Główny Urząd Statystyczny- www.stat.gov.pl

3. Starostwo Powiatowe w Żarach- www.powiatzary.pl

4. Portal Funduszy Strukturalnych- www.efs.gov.pl

Spis tabel:

Spis wykresów:

Załączniki:

1. Kwestionariusz wywiadu

2. Potwierdzenie przeprowadzenia wywiadu

Deklaracja i Program Działań Światowego Szczytu rozwoju Społecznego, Kopenhaga 6-12 marca 1995, wydanie polskie: IPiSS 1997.

D. Graniewska. Rodzina a bezrobocie- sytuacja w Polsce. [w:] Problemy rodziny nr 3 (237) 2001r. Wydawnictwo Problemy rodziny, Warszawa 2001, s. 16.

R. Milewski. Elementarne zagadnienia ekonomii. Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa 2002, s. 398.

P. Urbaniak. Podstawy ekonomii. Część 2 makroekonomia. Wydawnictwo eMPi². Poznań 1999, s. 60.

M. Kabaj. Bezrobocie. [w:] Encyklopedia biznesu, praca zbiorowa pod red. W. Pomykało. Fundacja Innowacja. Warszawa 1995, s. 71.

T. Borkowski, A. Marcinkowski. Socjologia bezrobocia. Wydawnictwo Interart. Warszawa 1996, s. 18.

P. Urbaniak. op. cit., s. 60.

J. Unolt. Ekonomiczne problemy rynku pracy. Wydawnictwo Interart. Warszawa 1996, s. 42 .

P. Urbaniak. op. cit,, s. 64.

Tamże, s. 64.

P. Urbaniak. op. cit,, s. 64.

Tamże, s. 65.

P. Urbaniak. op. cit,, s. 65.

D. Graniewska. op. cit., s. 9.

Tamże, s. 13.

Tamże, s. 16.

P. Urbaniak. op. cit., s. 71.

J. Rostowski. Dobre bezrobocie. Wprost. 24.06.2001. Nr 25, s. 46.

H. Stasiak. Kształty i wnętrza rodziny. Wydawnictwo Wiedza Powszechna. Warszawa 1975, s. 14.

F. Adamski. Socjologia małżeństwa i rodziny. Państwowe Wydawnictwo Naukowe. Warszawa 1984, s. 21.

Z. Tyszka. Socjologia rodziny. Państwowe Wydawnictwo Naukowe. Warszawa 1976, s. 60.

Tamże, s. 61.

Tamże, s. 61.

Tamże, s. 61.

Tamże, s. 61.

Z. Tyszka. op. cit., s. 62.

Tamże, s. 62.

Tamże, s. 62.

Z. Tyszka. op. cit., s. 62.

E. Kwiatkowski. Bezrobocie. Podstawy teoretyczne. Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa 2002, s. 88.

A. Kwak. Rodzina jako środowisko wychowawcze. [w:] T. Pilch, I. Lepalczyk (red.). Pedagogika społeczna: człowiek w zmieniającym się świecie. Wydawnictwo Akademickie „Żak”. Warszawa 1993, s. 138.

Z. Tyszka. op. cit., s. 63.

Z. Tyszka. op. cit., s. 64.

Tamże. s 65.

Tamże, s. 66.

Z. Tyszka. op. cit., s. 66.

Tamże, s. 67.

P. Bohdziewicz. Skutki bezrobocia w wymiarze indywidualnym. Rynek Pracy. 1997 nr 6, s. 45.

D. Graniewska. op. cit., s. 16.

H. Marzec. „Dziecko czy kariera zawodowa”- Problem współczesnej rodziny. [w:] Małżeństwo i Rodzina. Nr 3 (15). Lipiec- sierpień 2005. Wydawnictwo Małżeństwo i Rodzina. Warszawa 2005, s. 27.

Ustawa z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy, rozdział ósmy.

Tamże.

Tamże.

Ustawa z 26 czerwca 1974 r. op. cit.

Tamże.

Tamże.

Tamże.

H. Worach- Kardas. Fazy życia zawodowego i rodzinnego. Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych. Warszawa 1988, s. 124.

B. Krzywda. Przemiany ról życiowych kobiet i mężczyzn w kontekście problematyki płci.[w:] Małżeństwo i Rodzina. Nr 3 (15). Wydawnictwo Małżeństwo i Rodzina. Warszawa 2005, s. 23.

F. Adamski. op.cit., s. 299.

B. Łobodzińska. Rodzina w Polsce. Wydawnictwo Interpress. Warszawa 1974, s. 89-90.

Z. Drozdek, A. Preiss- Rajdowa. Kobiety wobec pracy zawodowej. Raport Ośrodka Badania Opinii Publicznej przy Polskim Radiu i Telewizji. Warszawa 1962.

F. Adamski. op. cit., s. 216.

Tamże, s. 298.

H. Worach- Kardas. op. cit., s. 160.

B. Krzywda. op. cit., s. 22.

F. Adamski. op. cit., s. 301.

T. Nowacki. Leksykon Pedagogiki Pracy. Instytut technologii Eksploatacji w Radomiu. 2004r., s. 21.

T. Pilch. Zasady badań pedagogicznych. Wydawnictwo Akademickie „Żak”. Warszawa 1998, s. 19.

T. Pilch. op. cit., s. 25.

Tamże, s. 42.

S. Nowak. Metodologia badań społecznych. Państwowe Wydawnictwo Naukowe. Warszawa 1985, s. 19.

M. Łobocki. Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych. Oficyna Wydawnicza „Impuls”. Kraków 2003, s. 231.

T. Pilch. op. cit., s. 42.

M. Łobocki. op. cit., s. 231.

T. Pilch. op. cit., s. 42.

Tamże, s. 43.

Tamże, s. 44.

T. Pilch. op. cit., s. 46.

Tamże, s. 48.

Tamże, s. 50.

M. Łobocki, op. cit., s. 232.

Tamże, s. 237.

Tamże, s. 242.

Tamże, s. 247.

M. Łobocki, op. cit., s. 251.

Tamże, s. 256.

Ustawa z 6 lutego 1997 o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym, Dz.U.1997r nr 28, poz. 153.

Z. Sadowisk. Leksykon rynku pracy. Wydawnictwo Auxilium. Warszawa 1997, s. 58.

Z. Sadowisk. Leksykon…, s. 30.

Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004r o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy - Dz.U. Nr 99, poz. 1001.

J. Hausner. Ożywić gospodarkę, by obniżyć bezrobocie. Rzeczpospolita nr 5 z dnia 07.01.2003r.

69

---