Międzynarodowe stosunki polityczne - wykłady, III semestr, Międzynarodowe stosunki polityczne


Międzynarodowe stosunki polityczne - wykłady

dr hab. Edmund Nowak, prof. UO

0x01 graphic

EGZAMIN

Data: 1 luty 2011, godz. 10:00, sala 204

Poprawka: 22 luty, godz. 10:00 (termin wstępny, może ulec zmianie)

Forma: pisemny - opisowy (nie test!), ograniczony czasowo i objętościowo. 1 główne zagadnienie do scharakteryzowania + 5 testowych pytań sprawdzających (tak/nie lub odpowiedzieć). Osoby nie mające zaliczenia z ćwiczeń u dr B. Curyło nie mogą podejść do egzaminu.

Na egzamin zabrać:

- czyste arkusze papieru

- zszyte kartki, jeśli planujemy się rozpisać

- środki piszące

Egzamin trwa 25 min. W indeksie i na karcie należy wpisać datę 1 II 2011.

ZAGADNIENIA DO EGZAMINU 2010/2011

1. Definicja i geneza stosunków międzynarodowych

2. Czynniki wpływające na ewolucję stosunków międzynarodowych

3. Podwójne znaczenie pojęcia „stosunki międzynarodowe”

4. Podział uczestników stosunków międzynarodowych

5. Dyplomacja - definicja, cele, ewolucja form dyplomacji

6. Cechy stosunków międzynarodowych i ich podział

7. Najważniejsze skutki II wojny światowej

8. Podstawowe cechy rywalizacji międzyblokowej w okresie zimnej wojny

9. Główne płaszczyzny rywalizacji i konfrontacji świata dwubiegunowego w czasie zimnej wojny

10. Pojęcie i istota konfliktu, w tym zbrojnego. Liczba konfliktów w dziejach ludzkości

11. Najważniejsze konflikty zbrojne w okresie zimnej wojny (regiony, daty)

12. Powstanie NATO i Układu Warszawskiego - przesłanki, następstwa polityczne i militarne

13. Przyczyny i przebieg konfliktu bliskowschodniego. Wojny arabsko-izraelskie i ich skutki

14. Realizacja uchwał poczdamskich w sprawie Niemiec

15. Droga do zjednoczenia Niemiec

16. Konflikt koreański i wojna wietnamska - przyczyny, przebieg, następstwa

17. Charakter i przykłady współczesnych konfliktów. Przyszłość konfliktów

18. Sytuacja w Europie i na świecie na przełomie lat 80/90 XX w. Koniec zimnej wojny

19. Rozpad ZSRR i jego konsekwencje

20. Upadek muru berlińskiego w 1989 r. i jego implikacje

21. Globalne i regionalne skutki rozpadu systemu dwubiegunowego

22. Sytuacja międzynarodowa po rozpadzie systemu dwubiegunowego w latach 90. ub. stulecia

23. Dominacja USA po rozpadzie systemu dwubiegunowego

24. Okres odprężenia w stosunkach międzynarodowych - proces KBWE

25. Akt końcowy KBWE („koszyki”)

26. Przekształcenie KBWE w OBWE. Obszary aktywności OBWE

27. Główne koncepcje i etapy rozbrojeniowe po II wojnie światowej (m. in. SALT, START)

28. Problem rozbrojenia i bezpieczeństwa we współczesnym świecie

29. Nowy układ stosunków międzynarodowych na początku XXI wieku

30. Rola i miejsce USA we współczesnym świecie. Główne kierunki polityki zagranicznej prezydenta Baracka Obamy.

31. Wzrost potęgi Chin i mocarstwowe aspiracje Rosji

32. Geneza ONZ

33. Cele i zadania statutowe ONZ

34. Struktura ONZ. Charakterystyka głównych organów

35. Osiągnięcia i słabości ONZ.

36. Proponowane kierunki reform ONZ. Po co nam ONZ?

37. Rozwój organizacji międzynarodowych w ujęciu historycznym (krótki zarys)

38. Podział organizacji międzynarodowych. Krótka ich charakterystyka.

39. Wzrost znaczenia organizacji międzynarodowych po II wojnie światowej

40. Miejsce i znaczenie Polski w stosunkach międzynarodowych na przełomie stuleci

41. Perspektywy Polski w stosunkach międzynarodowych w najbliższych latach (próba prognozy)

LITERATURA

I Obowiązkowa

1. Józef Kukułka, Historia współczesna stosunków międzynarodowych 1945-1996, Warszawa 1998 lub 2000, s. 17-38, 59-62, 105-109, 185-190, 503-601.

2. Stosunki międzynarodowe, praca zbiorowa pod redakcją Włodzimierza Malendowskiego i Czesława Mojsiewicza, Wrocław 2000, s. 11-88, 227-242.

3. Karen Mingst, Podstawy stosunków międzynarodowych, Warszawa 2006, s. 39-55, 163-185.

4. Organizacje w stosunkach międzyanarodowych. Istota-mechanizmy-działania-zasięg, pod redakcją Teresy Łoś-Nowak, Wrocław 2004, s. 138-164.

5. Erhard Cziomer, Lubomir W. Zyblikiewicz, Zarys współczesnych stosunków międzynarodowych, Warszawa-Kraków 2000, s. 65-70, 203-219, 333-351.

6. Stanisław Parzymies, Stosunki międzynarodowe w Europie 1945-1999, Warszawa 1999, s. 39-57, 148-163.

7. Justyna Zając, Ryszard Zięba, Polska w stosunkach międzynarodowych, Toruń 2005.

8. Vladislav Zubok, Nieudane imperium. Związek Radziecki okresu zimnej wojny, od Stalina do Gorbaczowa, wyd. I, Kraków 2010, s. 183-219, 325-333.

II Uzupełniająca

1. Calvocoressi Peter, Polityka międzynarodowa po 1945r., Warszawa 1998, s. 5-9, 148-169.

2. Leksykon współczesnych międzynarodowych stosunków politycznych, redakcja naukowa Czesław Mojsiewicz, Wrocław 2000 (wybrane hasła).

3. Konflikty współczesnego świata, pod redakcją Roberta Borkowskiego, Kraków 2001, s. 38-51.

Ponadto zaleca się: czasopisma naukowe: „Sprawy międzynarodowe”, „Przegląd Zachodni”, „Przegląd Stosunków Międzynarodowych”; tygodniki i dzienniki („Forum”, „Polityka”, „Rzeczpospolita”, „Gazeta Wyborcza”) i inne.

PROGRAM ZAJĘĆ

  1. Przedmiot i zakres międzynarodowych stosunków politycznych. Podstawowe kategorie i pojęcia. Cechy.

  2. Geneza i ewolucja układu dwubiegunowego. Od konfrontacji do negocjacji.

  3. Zasadnicze konflikty międzynarodowe po okresie bipolaryzmu (wojna koreańska, kryzys kubański, wojna wietnamska, wojna na Bliskim Wschodzie).

  4. Główne układy i traktaty międzynarodowe (KBWE, OBWE).

  5. Kwestia niemiecka po II wojnie światowej.

  6. Rozpad systemu dwubiegunowego i jego konsekwencje, skutki globalne i regionalne.

  7. Powstanie nowego układu stosunków międzynarodowych po upadku ZSRR. Dominacja czy globalne przywództwo USA?

  8. Kształtowanie się i wzrost znaczenia organizacji międzynarodowych.

  9. Kwestia ONZ. Próby definiowania i kierunki reformowania ONZ.

  10. Znaczenie Polski w międzynarodowych stosunkach politycznych.

  11. Podsumowanie.

  12. Egzamin.

WYKŁAD nr 1 - 06.10.2010r.

Temat: Przedmiot i zakres międzynarodowych stosunków politycznych. Podstawowe kategorie i pojęcia. Cechy.

  1. Geneza stosunków międzynarodowych

  2. Definicja

  3. Podstawowe kategorie

  4. Cechy

1. Geneza stosunków międzynarodowych

Stosunki międzynarodowe pojawiły się na określonym etapie rozwoju społeczeństw, wówczas kiedy pojawiły się państwa. Państwa, które zaczęły wchodzić ze sobą w określone relacje - handlowe, polityczne, a potem luźne. Dotyczyły one ludzi przemieszczających się z jednego terytorium na inne.

Stosunki międzynarodowe pojawiły się w starożytności. Do chwili obecnej przeszły niewyobrażalną zmianę, ewolucję. Do tego stopnia, że we współczesnej cywilizacji stosunki międzynarodowe stały się najważniejszą formą aktywności państw, narodów, instytucji i organizacji międzynarodowych.

Na kształt stosunków międzynarodowych miały wpływ różne czynniki. Od geograficznych, demograficznych, ekonomicznych, politycznych do czynników osobowych, roli jednostki w historii.

Najważniejsze czynniki, które spowodowały ogromną ewolucję stosunków międzynarodowych:

  1. Rewolucja przemysłowa zapoczątkowana w XVII wieku, a następnie rewolucja technologiczna, która spowodowała zarówno skutki pozytywne, jak i negatywne (broń masowej zagłady)

  2. Wzrost zależności ekonomicznych między państwami

  3. Ogromne zmiany w świadomości ludzkiej

Ostatnio także proces globalizacji, z jego pozytywnymi i negatywnymi skutkami.

Ze stosunków międzynarodowych wyróżniamy współczesne stosunki międzynarodowe - to okres funkcjonowania jednego pokolenia - ok. 60-70 lat wstecz.

Charakterystyka:

- II wojna światowa przyniosła ogromne skutki dla całego świata. Dominacja dwóch światowych mocarstw, które otworzyły nową epokę w stosunkach międzynarodowych. Konsekwencje istnienia dwóch reżimów: hitlerowskiego i stalinowskiego. O kształcie powojennego świata decydował wyścig zbrojeń, dążenie do uzyskania suwerenności ze strony kolonii

- upadek komunizmu typu radzieckiego w 1991 roku, który padł pod ciężarem marnotrawstwa i samoułudy

- problem niemiecki obecny w stosunkach europejskich, aż do zjednoczenia Niemiec i później.

2. Definicja

Określenia stosunki międzynarodowe używa się w podwójnym znaczeniu:

1 - jako całokształt faktycznych stosunków zachodzących między jego uczestnikami (podmiotami)

2 - jako dyscyplina naukowa zajmująca się stosunkami międzynarodowymi, gałąź nauki, nauka o stosunkach międzynarodowych

ad. 1 Stosunki międzynarodowe jako całokształt faktycznych stosunków zachodzących między jego uczestnikami (podmiotami)

Definicji jest wiele, w zależności od kryteriów przyjmowanych przez poszczególnych autorów.

Stosunki międzynarodowe to proces wzajemnego oddziaływania wszystkich jego uczestników.

Stosunki międzynarodowe to całokształt ekonomiczny, ideologiczny, prawny, dyplomatyczny, militarny i innych związków oraz wzajemnych stosunków między państwami i systemami państw, organizacjami, ruchami funkcjonującymi na arenie międzynarodowej. Podstawową rolę odgrywają tam stosunki międzypaństwowe (Słownik dyplomatyczny, Moskwa 1985, s. 206).

Podstawowe elementy niezbędne do zachodzenia stosunków międzynarodowych:

1 - muszą uczestniczyć w nich podmioty suwerenne i niesuwerenne, np. podmiotem suwerennym są państwa, a niesuwerennym zjawiska, ruchy, korporacje, religie.

2 - zachodzą wówczas, kiedy przekraczają granice państw. Mają charakter stosunków transgranicznych. Jeżeli występują w obrębie jednego państwa to mówimy o stosunkach wewnętrznych, jeżeli poza granicami to o stosunkach międzynarodowych.

3 - podstawową rolę odgrywają stosunki polityczne

ad. 2 Stosunki międzynarodowe jako dyscyplina naukowa zajmująca się stosunkami międzynarodowymi, gałąź nauki, nauka o stosunkach międzynarodowych

Do XIX wieku nie było osobnej dyscypliny. Dopiero w XIX wieku zaczątki. Poprzednio jako część składowa historii, prawa i dyplomacji.

Początek stosunków międzynarodowych na Uniwersytecie Walijskim, próby wyodrębnienia odrębnej nauki - 1919r. Stosunki międzynarodowe jako nauka wiążą się z takimi nazwiskami, jak Hallstein, Russell, czy Schumann. Od tego momentu dyskusja, czy to odrębna nauka, czy gałąź nauki. Na chwilę obecną to autonomiczna nauka.

3. Podstawowe pojęcia i kategorie

Suwerenność polega na tym, że dane państwo jest samodzielne, nieograniczone i władza danego państwa nie podlega innemu państwu. Suwerenność pokrywa się z podmiotowością w stosunkach międzynarodowych.

Czy można mówić o pełnej suwerenności państw np. w Unii Europejskiej? Dylemat, czy pozbywamy się części suwerenności? W porównaniu z XIX wiekiem pojęcie suwerenności jest bardziej zagmatwane.

Uczestnicy stosunków międzynarodowych - nosiciel jakiejś aktywności wpływa na stosunki międzynarodowe w sposób pozytywny, ale i negatywny.

Dwa warunki uczestnictwa:

- uczestnictwo ciągłe

- uczestnictwo wykracza poza ramy jednego kraju

I Podział uczestników stosunków międzynarodowych:

- państwowi - państwa (mają największy wpływ na dynamikę i rozwój stosunków międzynarodowych)

Państwa mamy duże (duże i małe) i one mają różny wpływ na stosunki międzynarodowe.

Bhutan - protektorat Indii, od 1971 roku członek ONZ

Palau (w Mikronezji) - stowarzyszone z USA, od 1994 roku członek ONZ

- pozapaństwowi - narody, organizacje międzynarodowe, ruchy międzynarodowe, korporacje, kościoły, związki wyznaniowe, fundacje, partie polityczne, organizacje społeczne, osoby fizyczne

II Podział uczestników stosunków międzynarodowych:

- podmiotowi (państwa, narody, organizacje międzynarodowe - rządowe i pozarządowe)

- przedmiotowi (zjawiska i rzeczy, osiągnięcia technologiczne i kulturalne, prestiż państw i narodów, stereotypy i mity, doktryny wszelkiego rodzaju). A Kukułka dodaje nawet źródła surowców i energii, arsenały broni.

Polityka zagraniczna państwa - przedłużenie polityki wewnętrznej państwa, funkcja państwa. Rola służebna wobec polityki wewnętrznej. Realizacja polityki zagranicznej państwa odbywa się na płaszczyźnie dyplomatycznej, gospodarczej, militarnej, ideologicznej. Podstawowym celem polityki zagranicznej państwa jest zabezpieczenie bezpieczeństwa danemu państwu.

Dyplomacja

Cele dyplomacji:

- ochrona interesów danego państwa

- rozwój pokojowych stosunków między państwami

Jednoznaczne zdefiniowanie dyplomacji napotyka na trudności. W ujęciu szerszym dyplomacja to realizacja założeń polityki zagranicznej państwa, rokowania między państwami, zespół osób realizujących politykę zagraniczną - służba dyplomatyczna. Najczęściej dyplomacja traktowana jest jako sztuka osiągania celów polityki zagranicznej państwa, narzędzie polityki zagranicznej. Działalność oficjalna jednego państwa na terenie drugiego państwa.

Historia dyplomacji

Słowo dyplomacja wywodzi się od starogreckiego diploma (deszczółka). W starożytności posłowie wozili ze sobą deszczółki z dokumentami.

Dyplomacja przechodziła różne etapy:

Najstarszą formą była dyplomacja doraźna, krótkotrwała, polegająca na wymianie posłów. Trwała długo, po parę miesięcy.

W wieku XV pojawiają się stałe przedstawicielstwa dyplomatyczne, w postaci ambasad. Prekursorami państwa Italii - Genua, Florencja, Wenecja, Mediolan, Neapol. W wieku XVI Polacy tworzą swoje stałe przedstawicielstwa poza granicami, ale dopiero pod koniec XVIII wieku powstają pierwsze placówki obcych państw w Polsce, za Stanisława Augusta. Pełny rozwój dyplomacji stałej po kongresie wiedeńskim w 1815 roku.

Kongres wiedeński zapoczątkował nową formę dyplomacji - konferencję międzynarodową. Systematycznie stałe przedstawicielstwa traciły swoje wpływy. Z samej Rosji przybyła 100 tys. delegacja.

Konferencje trwają do dnia dzisiejszego. Wypierane są przez szczyty. Pomija się stałe przedstawicielstwa, przede wszystkim uczestniczą przywódcy państw.

Formy dyplomacji ulegały ewolucji, bo sytuacja na świecie szybko się zmienia.

Na temat dyplomatów krąży wiele krytycznych zdań:

„Dyplomacja to sztuka mówienia przykrych rzeczy w sposób ujmujący”

„Dyplomata to czcigodny szpieg”

„Dyplomata to ważny człowiek wysłany za granicę, po to, by kłamać dla swojego kraju”

„Dyplomata dwa razy pomyśli za nim nic nie powie”

„Mów delikatnie i trzymaj za plecami duży kij”

„Dyplomacja to delikatna gra na fortepianie, zagłuszana przez walenie w bębny”.

4. Cechy

Cechy stosunków międzynarodowych dzielimy na:

1 - cechy uniwersalne

2 - cechy współczesnych stosunków międzynarodowych

ad. 1 Cechy uniwersalne, występujące zawsze:

- poliarchizm - rządy wielu podmiotów, wielość władz, wyklucza się hierarchiczność, nie ma rządu ponadpaństwowego

- pluralizm - wynika z różnic cywilizacyjnych, kulturowych, etnicznych, itd. między państwami. Oznacza istnienie wielu niezależnych od siebie bytów w stosunkach międzynarodowych. Podstawy istnienia narodowej tożsamości

- złożoność - w stosunkach międzynarodowych funkcjonuje wiele podmiotów o różnym statusie i sile oddziaływania. Relacje są nietrwałe, zmienne, przypadkowe, niewymierne, żywiołowe. Sytuacja międzynarodowa szybciej się komplikuje niż dojrzewa.

ad 2 Cechy współczesnych stosunków międzynarodowych:

- dynamizm, historyczne przyspieszenie - ogromne zmiany geopolityczne, geostrategiczne po II wojnie światowej

- szybko postępująca instytucjonalizacja - powstawanie wielu powszechnych, regionalnych i lokalnych organizacji międzynarodowych. Największym stadium instytucjonalizacji jest integracja, np. Unia Europejska

- wzrost współzależności między państwami we wszystkich płaszczyznach - ekonomicznych, politycznych, militarnych, kulturowych, np. interpenetracja - wzajemne przenikanie się wszystkich dziedzin stosunków międzynarodowych

- wzrost liczby państw, które intensyfikują swoją działalność międzynarodową, np. Chiny

- legitymizacja - każde państwo szuka akceptacji dla swojej polityki, szuka sojuszników. Państwo odosobnione skazane na porażkę

- bujny rozwój organizacji międzynarodowych, pozarządowych

- utrzymanie się nierówności cywilizacyjnych w świecie, brak pozytywnych zmian

- wielość odmian konfliktów międzynarodowych i lokalnych

- ekspansja fundamentalnego islamizmu

- zmiany w systemie prowadzenia wojen i konfliktów zbrojnych

WYKŁAD nr 2 - 13.10.2010r.

Egzamin na podstawie podanej literatury oraz wykładów.

Temat: Geneza i ewolucja układu dwubiegunowego - od konfrontacji do negocjacji.

  1. Skutki II wojny światowej

  2. Podstawowe cechy rywalizacji w okresie zimnej wojny

  3. Płaszczyzny

  4. Kierunki negocjacji

  5. Koniec systemu dwubiegunowego

1. Skutki II wojny światowej

System dwubiegunowy faktycznie zarysował się już w czasie II wojny światowej, gdy przywódcy USA, ZSRR i Wielkiej Brytanii (Franklin Delano Roosevelt, Józef Stalin, Winston Churchill) planowali porządek powojenny. Tworzyli oni koncepcje powojennego świata na kolejnych konferencjach Wielkiej Trójki, po pokonaniu Niemiec i Japonii.

Zręby porządku ustalono na konferencji w Teheranie (Iran), 28 XI - 1 XII 1943, poprzedzonej podpisaniem Karty Atlantyckiej 14 VIII 1941. Bardziej wyrazisty obraz wyłonił się na konferencji jałtańskiej (Ukraina), 4 - 11 II 1945, by ostateczny kształt przyjąć na konferencji w Poczdamie (Niemcy), 17 VII - 2 VIII 1945.

Wbrew oczekiwaniom i nadziejom, po tym, jak w czasie II wojny światowej zginęło 50-70 mln ludzi, świat nie poszedł drogą naświetloną w konferencjach. Już na przełomie 1945/46 rok świat rozpadł się na 2 rywalizujące ze sobą bloki militarne, polityczne, ekonomiczne.

Wg Normana Daviesa (Europa. Rozprawa historyka z historią) bloki te topiły energię w bezproduktywnych działaniach, przede wszystkim blok wschodni. Zdecydowana większość państw deklarowała obecność w jednym lub drugim bloku. Tylko kilku państwom udało się zachować neutralność. Rywalizacja między blokami doprowadziła świat do krawędzi wojny, w tym również nuklearnej. Stany Zjednoczone, które wykorzystały broń atomową w czasie II wojny światowej (Hiroszima - "Little Boy" - 6 VIII 1945, Nagasaki - "Fat Man" - 9 VIII 1945) posiadały przewagę psychologiczną nad ZSRR. Związek Radziecki zbudował bombę atomową w VIII 1949r., na szczęście nie doszło do wojny nuklearnej.

Historia Europy po 1949r. to najdłuższy okres w dziejach kontynentu, bez wojny globalnej (występowały konflikty lokalne). Powstanie dwóch supermocarstw USA i ZSRR, wskutek II wojny światowej. Oba te państwa przystąpiły do wojny nieco później. ZSRR po inwazji Niemiec hitlerowskich 22 VI 1941, a USA po ataku Japonii na Pearl Harbor 7 XII 1941r.

Niezgodności pomiędzy supermocarstwami pojawiły się już w drugim etapie wojny. Dotyczyły kwestii geopolitycznych. To doprowadziło do rozpadu Wielkiej Koalicji.

USA i ZSRR utrzymywały swoją decydującą rolę, aż do końca lat '80, kiedy to zaczął chylić się ku upadkowi ZSRR, a który upadł ostatecznie 26 XII 1991. 1 VII 1991 rozwiązano Układ Warszawski. Jedynym supermocarstwem pozostało USA.

2. Podstawowe cechy rywalizacji

Istota rywalizacji w kategoriach politycznych, gospodarczych i ideologicznych polegała na konfrontacji między jednym blokiem, który rościł sobie pretensje do patronatu nad rewolucją komunistyczną na świecie, a blokiem demokratycznym z drugiej strony - USA i NATO.

Konflikt miał różne natężenie. Przeplatany okresami odprężenia, współistnienia, np. połowa

lat '70 (KBWE).

3. Płaszczyzny

Możemy wyróżnić IV płaszczyzny:

I polityczno-militarna

II gospodarcza

III ideologiczna

IV dyplomatyczna

I Płaszczyzna polityczno-militarna

a) Rywalizacja polityczna rozpoczęła się już w 1945r. i zapoczątkowana została narastaniem sprzeczności między mocarstwami w sprawie Niemiec. Chodziło o zmianę stosunków własnościowych, denazyfikację (wykorzenienie zasad, ustaw oraz organizacji nazistowskich z życia polityczno-społecznego Niemiec), reparacje wojenne, organizację władz samorządowych. Państwa zachodnie nie wywierały nacisku na Niemcy, za wyjątkiem Francji. Sumę reparacji ustalono na 20 mld $, ale nie wiadomo ile odzyskano (z tego 12,5 mld $ dla samego ZSRR). ZSRR zrezygnował za to z reparacji w formie złota. W swojej strefie okupacyjnej przystąpił do egzekwowania reparacji (bez zgody mocarstw). Wiele jednak z tego, co wywiózł, zostało zniszczone, rozkradzione, lub nie było możliwości ponownego zmontowania na terenie ZSRR. Gen. Gieorgij Żukow przewiózł sobie całą willę (był gubernatorem w strefie wschodniej, zastąpił go marsz. Wasilij Sokołowski). Przewożono krowy, konie, itp. Rosjanie traktowali Polskę, Czechy, Śląsk jako Niemcy, stąd też i te tereny rozkradziono.

b) Kolejna sprawą skazywanie funkcjonariuszy niemieckich na długoletnie więzienie. Wielka Brytania i USA traktowały ich łagodniej. Wykorzystywali m.in. nazistów w swoich krajach do prowadzenia badań naukowych.

c) Pierwszy konflikt jaki wybuchł w Radzie Ministrów w 1946r. dotyczył Dunaju, jako międzynarodowego szlaku wodnego oraz Triestu (7-letni konflikt między Włochami, a Jugosławią 1947-1954). Obecnie podzielony między Chorwację, a Włochy.

d) W niektórych sprawach współpracowano doskonale - wychwytywanie byłych żołnierzy radzieckich, którzy przeszli na stronę Niemiec - ok. 1 mln, m.in. gen. Andriej Własow. Była to część wojsk w Austrii, Czechach i Niemczech. Wydawano te oddziały stronie radzieckiej, a następnie rozstrzeliwano.

e) Kwestią sporną plan Marshalla.

f) Powołanie w Szklarskiej Porębie 27 IX 1947r. Biura Informacyjnego Partii Komunistycznych i Robotniczych - Kominform. Biuro to uznane przez USA, jako próba podporządkowania przez ZSRR państw bloku wschodniego.

g) W V 1948r. wybuchła I wojna izraelsko-arabska, która wytworzyła stan napięcia między ZSRR, a USA. 14 V 1948 Dawid Ben-Gurion ogłosił niepodległość Izraela, jako państwa żydowskiego, demokratycznego. USA uznało państwo Izrael jeszcze w tym samym dniu, a ZSRR i Polska 17 V 1948. Konflikt z 1948/49 dotyczył też powstania państwa palestyńskiego, które mimo wszystko nie powstało. Żydom bowiem po okresie Holocaustu należało się zadośćuczynienie w postaci powołania państwa. Różne koncepcje na temat lokalizacji państwa żydowskiego (na terenie Afryki - Uganda, ale nie w Bawarii - dementi). Społeczność żydowska chciała państwa na swoich pierwotnych terenach, w Palestynie. ZSRR poparł Izrael, choć za bardzo nie chciał, ale został zmuszony sytuacją międzynarodową. Stalin obawiał się, że lekarze żydowscy czyhają na jego życie.

h) Blokada Berlina (23 VI 1948 - 12 V 1949) mogła zakończyć się bezpośrednim konfliktem. Rozpoczął się od wprowadzenia odrębnej waluty w trzech strefach okupacyjnych Berlina Zachodniego. Stąd ZSRR zablokował Berlin Zachodni. Siły koalicyjne utworzyły most powietrzny.

i) W 1948 Josip Broz Tito sprzeciwił się Stalinowi, co spowodowało wykluczenie Jugosłowiańskiej Partii Komunistycznej z Kominformu 28 VI 1948. Tito wyprowadza Jugosławię z bloku wschodniego. Przyczyną konflikt między partiami. Tito nie chciał być podporządkowany ZSRR.

j) podpisanie 4 IV 1949 Traktatu Północnoatlantyckiego przez 12 krajów i utworzenie 24 VIII 1949r. Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego (NATO). Bezpośrednią przyczyną blokada Berlina. Pierwszym zadaniem właśnie odblokowanie Berlina. ZSRR w NATO upatrywał zagrożenie dla bloku wschodniego. ZSRR zagrożone z dwóch stron - Republika Chińska. Stąd poparcie dla komunistów chińskich.

k) powołanie Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej (RWPG) - 25 I 1949, w celu koordynowania działań bloku wschodniego

l) powstanie dwóch państw niemieckich - 21 IX 1949 Republiki Federalnej Niemiec (RFN) oraz w odpowiedzi 7 X 1949 Niemieckiej Republiki Demokratycznej (NRD). Podział istniał do 3 X 1990 (Mur Berliński padł 9/10 XI 1989).

WYKŁAD nr 3 - 20.10.2010r.

25 VI 1950 - 27 VII 1953 - konflikt koreański, rywalizacja między obozem demokratycznym (Korea Płd., USA, Siły ONZ), a komunistycznym (Korea Pn., ChRL, ZSRR)

16-17 VI 1953 - bunt berliński, powstanie robotników, zainicjowane przez robotników budowlanych, zakończone wojskową interwencją ZSRR - zginęło 400 osób. Władze NRD uznały to za pucz kontrrewolucyjny i przez cały okres istnienia NRD nie można było mówić o tych wydarzeniach. 17 czerwca uznano w RFN za Dzień Jedności Niemiec (w 1990 przeniesiony na 3 X).

31 V-2 VI 1953 - bunt robotników w Pilźnie, w Czechach

5 III 1953 - śmierć Józefa Stalina w Kuncewie (okolice Moskwy) - wstrząs w bloku komunistycznym, jak i na Zachodzie. Płacz, popełnianie samobójstw, strach co będzie dalej. Chwilowo następcą Gieorgij Malenkow (5-14 III 1953), następnie Nikita Chruszczow (14 III 1953-14 X 1964).

9 V 1955 - przyjęcie RFN do NATO, odebrane w krajach bloku wschodniego jako działania rewizjonistyczne Niemiec i powrót do militaryzmu

14 V 1955 - utworzenie Układu Warszawskiego w odpowiedzi na przyjęcie RFN do NATO, układ militarno-polityczny. Spotkanie założycielskie w Warszawie (stąd nazwa).

28-30 VI 1956 - strajki w Poznaniu, w fabryce Cegielskiego. Nie ma równoważnika z wypadkami na Węgrzech, nikt nie zginął, brak interwencji ZSRR.

23 X-10 XI 1956 - powstanie węgierskie, po powstaniu rządu Imre Nagya, dążenia do wystąpienia z bloku sowieckiego, poparcie społeczeństwa. ZSRR interweniował zbrojnie, stłumił krwawo powstanie, zginęło 2,5 tys. osób, 2 tys. rozstrzelano, 6 tys. deportowano na Syberię, a 20 tys. emigrowało poza granice kraju - intelektualiści, politycy. Nagy podstępnie aresztowany i stracony 15/16 VI 1958, za dyktatury Mátyása Rákosiego. Jurij Andropow mianowany ambasadorem na Węgrzech, w latach 1954-1957, późniejszy sekretarz generalny KPZR (1982-1984).

29 X-6 XI 1956 - kryzys sueski, kryzys wewnętrzny bloku zachodniego. Zapoczątkowany nacjonalizacją Kanału przez egipski rząd Gamala Nasera 26 VII 1956. Kanał wybudowano w latach 1859-1869 przez spółkę Suez (obecnie handluje wodą pitną), duże udziały Wielkiej Brytanii i Francji. Poprzez nacjonalizację Izrael stracił dostęp do kanału, jak również Francja i Wielka Brytania. Te 3 państwa prawie wywołały konflikt zbrojny, jednak mediacja ZSRR i USA nie doprowadziła do niego.

4 X 1957 - wystrzelenie Sputnika 1 w kosmos przez ZSRR. Ukazało to USA, że ZSRR zaczyna ich wyprzedzać w tej dziedzinie. Podobnie jak z lotem Jurija Gagarina w 1961. W kosmos wystrzelono także psy: Łajkę 3 XI 1957 (Sputnik 2) oraz Biełkę i Striełkę 19 VIII 1960 (Sputnik 5). USA skupiły się na programie lądowania na księżycu - Program Apollo - pierwsze lądowanie na księżycu 16 VII 1969 Apollo 11.

1 V 1960 - zestrzelenie amerykańskiego samolotu szpiegowskiego U-2 nad terytorium ZSRR (w pobliżu Swierdłowska) pilotowanego przez mjr Gary`ego Powersa. Świat stanął na granicy konfliktu. USA zaprzeczyły, że w ogóle taki samolot istniał (m.in. prezydent Dwight Eisenhower). Mjr Powers schwytany przez Rosjan, oskarżony o szpiegostwo i skazany na więzienie. 10 II 1962 wymieniony za rosyjskich szpiegów.

17-19 IV 1961 - konflikt w Zatoce Świń na Kubie. Emigranci kubańscy, którzy uciekli do USA, próbują przy pomocy Amerykanów wrócić na wyspę i obalić rząd Fidela Castro. Emigranci wylądowali w Zatoce Świń, gdzie już czekały na nich wojska kubańskie. Totalna klęska, za prezydentury Johna F. Kennedy'ego. ZSRR zinterpretował to wydarzenie, jako nieuzasadnioną interwencję USA w suwerenne państwo, jakim była Kuba.

4 VI-9 XI 1961 - kryzys berliński, zaowocował budowę muru berlińskiego. Chcąc zapobiec ucieczkom z NRD do RFN, szczególnie ludzi wykształconych, rząd NRD postanowił wybudować mur:

- między Berlinem Zachodnim a Berlinem Wschodnim (ok. 50 km)

- wokół Berlina (ok. 150 km)

- wzdłuż granicy między NRD a RFN (ok. 1500 km)

Do 1961 swoboda przejazdu między Berlinem Wschodnim a Zachodnim, jednak coraz więcej pracowników nie wracało. W ciągu jednej nocy 12/13 VIII 1961 wybudowano w Berlinie 6-metrowy mur z płyt betonowych. W niektórych miejscach początkowo zasieki, potem dopiero powstał mur. Mimo tego przekraczano mur, ok. 200 osób zginęło.

Złamanie ustaleń między 4 mocarstwami. Po zamknięciu Berlina Zachodniego państwa zachodnie zaczęły dostarczać zaopatrzenie drogą powietrzną (jak w 1948).

15-28 X 1962 - kryzys kubański, świat na krawędzi wojny nuklearnej. USA odkryło, że na terenie Kuby znajdują się rakiety nuklearne średniego zasięgu, nieuzbrojone, a rozmieszczone zostały przez ZSRR (tylko ten kraj posiadał takie w owym czasie). USA (John Fitzgerald Kennedy) znalazły się w trudnej sytuacji, z ZSRR w każdej chwili mogły przypłynąć środki bojowe. Zażądano wywiezienia rakiet z terytorium Kuby. Nikita Chruszczow nie chciał się zgodzić. Mogło dojść do wojny nuklearnej. Ostatecznie mocarstwa doszły do porozumienia na spotkaniu w Wiedniu - ZSRR wycofa rakiety, a USA zobowiązały się do nie interweniowania w wewnętrzne sprawy Kuby. Castro niezadowolony, uważał, że ZSRR poszło na zbyt duże ustępstwa.

12 IV 1961 - lot Jurija Gagarina w kosmos, pierwszy lot po orbicie Ziemi - Wostok 1. Początkowo miał lecieć Herman Titow, ale ze względu na niemieckie imię wybrano Gagarina. Po udanym locie Gagarin objeżdżał zadowolony świat, stał się popularny. To maiło wydźwięk propagandowy - miało ukazać, że ZSRR nie jest w rzeczywistości taki groźny, że ma zamiary pokojowe.

2 i 4 VIII 1964 - incydent w Zatoce Tonkińskiej, amerykański okręt wojskowy miał zostać uwikłany w wymianę ognia z północnowietnamskimi kutrami torpedowymi. Incydent stał się oficjalnie przyczyną przystąpienia USA do Wojny wietnamskiej (udział USA 1964-1975).

1957- 15 V 1975 - wojna wietnamska (II wojna indochińska), konflikt między Wietnamem Płd. (USA, Korea Płd., Australia, Nowa Zel.) a Wietnamem Pn. (ZSRR, Korea Pn., ChRL).

5-10 VI 1967 - II wojna izraelsko-arabska, wojna 6-dniowa, zakończona zwycięstwem Izraela. Izrael zajął: Zachodni Brzeg Jordanu (od Jordanii), Wzgórza Golan (od Syrii), Półwysep Synaj (od Egiptu), Strefę Gazy (od Egiptu), wschodnią Jerozolimę (od Jordanii).

20/21 VIII 1968 - wypadki w Czechosłowacji, pod pretekstem ratowania socjalizmu ZSRR namówił kilka państw do interwencji - Polskę, Węgry, NRD i Bułgarię, tylko Rumunia nie weszła. Węgrzy zachowywali się dość neutralnie, z chęcią wkroczyli Niemcy i Bułgarzy (walka o to kto zbudował komunizm).

2 III-11 IX 1969 - konflikt nad Ussuri, między Chinami a ZSRR. To rzeka na granicy chińsko-radzieckiej. Wiosną, gdy topnieją śniegi, poziom wód się podnosi i rzeka ma nawet 60 km szerokości, trudno ustalić granicę (gdzie jest najgłębszy nurt). Każda ze stron rościła pretensje. Chińczycy ciągle przekraczali granicę. W konflikcie zginęło wiele osób. ZSRR zastosował broń cieplną - Chińczycy wyparowali.

6-26 X 1973 - III wojna izraelsko arabska, wojna Jom Kippur. Kraje arabskie dążyły do rewizji ziem z 1967r. Państwa arabskie napadły na Izrael w trakcie święta Jom Kippur (Dnia Oczyszczenia). Izrael otrzymał pomoc od USA i zwyciężył. Wojna obnażyła wiele słabych punktów Izraela i 11 IV 1974 Golda Meir ustąpiła z urzędu premiera na swoje życzenie. Następcą Icchak Rabin.

25 XII 1979 - 15 II 1989 - interwencja radziecka w Afganistanie, pod pretekstem ratowania przychylnego mu rządu. Wycofał się po 10 latach, klęska.

13 XII 1981 - 22 VII 1983 - wprowadzenie stanu wojennego w Polsce. 3 warunki USA wobec Polski:

- odwołanie stanu wojennego

- wypuszczenie internowanych z obozów internowania

- konieczność dialogu z Solidarnością i Kościołem

Polska nie spełniła tych warunków - embargo, m.in. nie dostarczano kukurydzy dla świń.

1 IX 1983 - zestrzelenie koreańskiego pasażerskiego samolotu Korean Air 007, nad terytorium ZSRR, zginęło 269 osób. Lot z Anchorage na Alasce (USA) do Seulu w Korei Południowej. Samolot zboczył z kursu, wleciał na terytorium ZSRR, zestrzelony przez radzieckie myśliwce. Początkowo myśliwce chciały zmusić samolot do lądowania, pilot odmówił, więc samolot zestrzelono. Świat na krawędzi wojny między USA a ZSRR.

11 III 1985-25 XII 1991 - sekretarzem generalnym KPZR Michaił Gorbaczow, od 1 X 1988 jako prezydent ZSRR, polityka pieriestrojki (przebudowy) i głasnosti (jawności), nowe myślenie w polityce ZSRR. Odprężenie w stosunkach między USA, Wielką Brytanią i ZSRR. Podobno premier Wielkiej Brytanii Margaret Thatcher podkochiwała się w Gorbaczowie. Gorbaczow nie przewidział skutków swojej polityki. ZSRR upadał po woli, aż do 26 XII 1991. Następcą Borys Jelcyn.

9 XI 1989 - upadek muru berlińskiego

1991-1993 - ZSRR uległ rozpadowi na 15 niepodległych państw: Rosja, Gruzja, Ukraina, Mołdawia, Białoruś, Armenia, Azerbejdżan, Kazachstan, Uzbekistan, Turkmenistan, Kirgistan, Tadżykistan, Estonia, Łotwa, Litwa.

USA i ZSRR wydawały miliardy dolarów na umocnienia i zabezpieczenia w latach zimnej wojny.

13-28 V 1987 Mathias Rust (niemiecki pilot, 19-latek) przeleciał małym samolotem Cessną 172, nie zauważony przez radziecką obronę przeciwlotniczą, z okolic Hamburga przez Helsinki do Moskwy i wylądował na Placu Czerwonym, pokonując wszystkie blokady. Ośmieszył w ten sposób całą zimną wojnę, wszelkie zabezpieczenia, lecąc na niskiej wysokości. Został skazany na 4 lata w obozie pracy, zwolniony po roku wrócił do Niemiec.

II Płaszczyzna gospodarcza

Od 1945 poprzez lata wstępne, od Planu Marshalla (1947-1951) systematycznie ograniczane były kontakty gospodarcze między Wschodem a Zachodem. Początkowo powodem Plan Marshalla. ZSRR uznał plan za wymierzony ideologicznie w niego, za kapitalistyczną sztuczkę. Państwa bloku wschodniego odmówiły udziału i zaczęły popadać w gospodarczą izolację. Zarysowała się różnica w rozwoju gospodarczym państw zachodnich i wschodnich.

Kraje zachodnie powoływały szybko instytucje, takie jak EWG (25 III 1957) i zaczęły wyraźnie wyprzedzać kraje bloku wschodniego. Jedną z przyczyn to, iż kraje zachodnie nie chciały sprzedawać ZSRR swoich nowoczesnych technologii (posiadały one znamiennik technologii wojskowych, nie chciano by ZSRR wzmocnił się). ZSRR z kolei uważał, że jest na tyle samowystarczalny, że nie potrzebuje pomocy Zachodu. Wierzono w to tak, że nawet zrezygnowano z importu.

Nikita Chruszczow ogłosił w 1963, że jeszcze tylko 20 lat i ZSRR nie tylko dogoni, ale i przegoni USA pod względem wzrostu gospodarczego. To irytowało nawet najbliższych współpracowników Chruszczowa. Jego rządy zakończył zamach stanu - 14 X 1964 na jego następcę zarekomendowano Leonida Breżniewa. Chruszczowa wysłano na emeryturę - 300 rubli.

III Płaszczyzna ideologiczna

Rywalizacja ideologiczna przenikała wszystkie sfery życia w obydwu blokach. Powodowała sprzeczności między blokami, doprowadzając do sytuacji kryzysowych. Państwa wschodnie poddane presji ideologicznej - wyższość socjalizmu nad kapitalizmem.

W USA Komisja Makkartiego (Patrick McCarran) - lata '50 XX wieku, ścigała tych co sprzyjali komunizmowi (np. śmierć Ethel i Juliusa Rosenbergów, amerykańskich fizyków, oskarżonych o szpiegostwo na rzecz ZSRR).

W konflikcie brała udział polityka, kultura, sport. Bojkot XXII Letnich Igrzysk Olimpijskich w Moskwie w 1980 - kraje zachodnie nie przyjechały. Rewanż w 1984 - bojkot Igrzysk w Los Angeles (pojechali tylko Rumuni). Rywalizacja ideologiczna w szachach.

Ideologia syjonistyczna również powodem konfliktu między blokami.

IV Płaszczyzna dyplomatyczna

Stosunki dyplomatyczne natrafiały na różne przeszkody wskutek napięć. Paraliżowano obrady Rady Bezpieczeństwa ONZ - członkowie stali ZSRR, USA, ChRL, Francja i Wielka Brytania. Nie można było dojść do porozumienia, np. w sprawie Konga - 1960-1964 interwencja ONZ. Często zgłaszano weto, głównie ZSRR.

Działalność szpiegów. Dzięki nim upadały rządy np. rząd Willy'ego Brandta - wykryto szpiega NRD wśród pracowników urzędu kanclerskiego. Czołowi politycy RFN popełniali samobójstwa - organizowano zasadzki z prostytutkami - działalność Stasi (Ministerstwa Bezpieczeństwa Państwowego NRD). Ambasady naszpikowane podsłuchami.

W okresie zimnej wojny napięcia, rywalizacja, czasami konflikt. Okres zimnej wojny datujemy od wystąpienia Winstona Churchilla w Fulton (USA) 5 III 1946 do upadku ZSRR 26 XII 1991.

WYKŁAD nr 4 - 27.10.2010r.

Temat: Zasadnicze konflikty międzynarodowe w okresie bipolaryzmu.

  1. Zagadnienia wstępne.

  2. Definicja konfliktu międzynarodowego, w tym zbrojnego. Istota i źródła.

  3. Liczba konfliktów w dziejach ludzkości.

  4. Najważniejsze konflikty zbrojne w okresie zimnej wojny:

  1. konflikt koreański

  2. konflikt wietnamski

  3. konflikt kubański

  4. konflikt bliskowschodni

  5. konflikt afgański

  6. inne konflikty

  1. Charakterystyka współczesnych konfliktów. Przyszłość konfliktów.

1. Zagadnienia wstępne

Historię XX wieku w dużym stopniu tworzyły konflikty i wojny, zarówno międzynarodowe, jak i wewnętrzne, narodowościowe. Wiek XX nazywamy wiekiem krótkim - datujemy go od I wojny światowej, poprzez II wojnę światową, wielość rewolucji, puczów, których skutki odczuwamy do dnia dzisiejszego. Wojny te zadecydowały o rozwoju ludzkości i wyznaczały przed nią podstawowe wyzwania, sprowadzające się do odpowiedzi na pytanie: jak stawiać czoło konfliktom?

2. Definicja konfliktu międzynarodowego, w tym zbrojnego. Istota i źródła.

Słowo konflikt pochodzi od łacińskiego confliktus - zderzenie. Termin międzynarodowy odnoszący się do sporów, które osiągnęły najostrzejszą formę - groźbę wojny, groźbę użycia siły, starcia militarnego.

Na ogół wyróżniamy konflikty typu:

    1. werbalnego - protest, sprzeciw, ostrzeżenie, groźba

    2. akcje konfliktowe - zerwanie stosunków dyplomatycznych, blokada, demonstracja siły, użycie siły

Konflikty dzielimy:

  1. o charakterze międzynarodowym

  2. wewnętrzne, nie mające charakteru międzynarodowego (tutaj także konflikt, gdy tylko jedna ze stron jest podmiotem prawa międzynarodowego, np. państwo - grupa terrorystyczna, państwo - piraci)

Konflikt między dwoma stronami rozszerza się, gdy do stron dołączają inne siły.

Konflikt zbrojny - konflikt o charakterze ostrym, lub sprowadzający się do użycia broni.

Wyróżniamy konflikty:

- z udziałem dwóch lub większej ilości państw

- obronne (większość państw tak argumentuje)

- niepodległościowe, kolonialne

- ekonomiczne

- z użyciem broni konwencjonalnej lub niekonwencjonalnej

- legalne z punktu widzenia prawa międzynarodowego lub niedozwolone, nazywane agresywnymi

Każdy konflikt kończy się wtedy, gdy następuje zawarcie rozejmu, ustalenie linii demarkacyjnej i zawarcie pokoju.

3. Liczba konfliktów w dziejach ludzkości.

Uniwersytet w Heidelbergu prowadzi badania statystyczne dotyczące konfliktów.

Statystyka:

- 6 tys. lat naszej cywilizacji do II wojny światowej - 14513 wojen, w których zginęło 3,5 mld ludzi

- 1492-1990 - 1400 konfliktów z udziałem 138 państw

- 1990-2010 - 70 wojen, konfliktów zbrojnych

- wiek XX - zginęło ok. 87 mln ludzi (w tym w czasie II wojny światowej 55-70 mln ludzi, wojny w Liberii 250 tys., Darfurze 200 tys.)

Cechą charakterystyczną, iż w wojnach uczestniczy coraz więcej dzieci. W ostatnich 30 konfliktach uczestniczyło ok. 300 tys. dzieci w wieku do 18 lat.

Najbardziej konfliktogenne regiony świata:

- czarna Afryka

- Afryka Południowa

- Bliski i Środkowy Wschód

- Azja

Najdłuższy współczesny konflikt mający charakter konfliktu o autonomię i ideologiczno-polityczny miał miejsce między Irakiem a Iranem, od 22 IX 1980 do 20 VIII 1988. Obecnie od 7 X 2001 trwa wojna w Afganistanie.

4. Najważniejsze konflikty zbrojne w okresie zimnej wojny:

Rowny Edward L., Tango z niedźwiedziem. Kulisy rozmów rozbrojeniowych USA-ZSRR, Warszawa 2007

a) konflikt koreański (1950-1953)

Strony konfliktu:

- Korea Płd., Siły ONZ

- KRLD, ZSRR, Chiny

Przyczyną sztucznie ustalona granica przez ONZ (w 1945 jako linia demarkacyjna, od 1948 jako granica) przebiegająca wzdłuż 38 równoleżnika. Półwysep koreański podzielony na 2 części:

- na północy Koreańska Republika Ludowo-Demokratyczna ze stolicą w Pjongjangu - ustrój socjalistyczny

- na południu Republika Korei ze stolicą w Seulu - ustrój kapitalistyczno-demokratyczny

Wyznaczenie granicy budziło kontrowersje, napięcia między dwoma państwami.

Konflikt koreański był tym konfliktem, który najwcześniej po II wojnie światowej groził globalną wojną nuklearną. Gen. Douglas MacArthur chciał użyć broni atomowej przeciwko Korei Północnej i Chinom, wielokrotnie domagał się od prezydenta Trumana pozwolenia na ataki atomowe przeciwko chińskim miastom. Truman nie chciał wydać na to zgody, w obawie że wciągnie to do konfliktu Związek Radziecki i spowoduje wybuch III wojny światowej. Kolejny prezydent USA Dwight Eisenhower również nie zdecydował się na użycie broni atomowej.

Konflikt wybuchł 25 VI 1950, kiedy armia północnokoreańska zaatakowała Koreę Południową i wkrótce zdobyła Seul (415 tys. żołnierzy przeciwko 150 tys.). W odpowiedzi strona południowokoreańska i amerykańska zwróciły się do Rady Bezpieczeństwa ONZ o pomoc o uchwalenie rezolucji kończącej konflikt. Zareagowano szybko, postanowiono stworzyć kontyngent pokojowy. Siły pokojowe składały się z oddziałów 20 państw (najwięcej: USA, Wielka Brytania, Kanada, Australia). [Gen. Rowny pisze, że 15 państw]. Na czele wojsk ONZ stał gen. MacArthur.

W 1951 rozpoczęto rozmowy pokojowe, a 27 VII 1953 w Panmunjom podpisano układ rozejmowy kończący konflikt. Porozumienie dotyczące przerwania działań wojennych, wymiany jeńców, repatriacji ludności cywilnej (przesiedleńcy, wysiedleńcy), strefy demarkacyjnej.

Powołano Komisję Nadzorczą Państw Neutralnych, w celu kontroli wypracowanego rozejmu. W jej składzie 4 państwa niezaangażowane w konflikcie (Polska, Czechosłowacja, Szwajcaria, Szwecja). Pomimo działań Komisji dochodziło do szeregu konfliktów granicznych, w tym na Morzu Koreańskim. (Ostatnio incydent na Morzu Żółtym - 26 III 2010 - zatonięcie południowokoreańskiego okrętu wojennego Cheonan z powodu ostrzału jednostki wodnej z Korei Północnej - zginęło 46 marynarzy).

Wydawało się, że strony dojdą do porozumienia w przypadku wymiany rodzin. Kilka lat temu porozumienie o odwiedzinach. Zbudowano sanatorium i most graniczny. Jednak znów stosunki pogorszyły się, bo KRLD ma aspiracje atomowe. Najbardziej wystraszona Japonia - ze względów historycznych - Japończycy w czasie II wojny światowej tworzyli domy publiczne, w których usługi świadczyły Koreanki i Chinki.

b) wojna wietnamska (1957-1975)

Strony konfliktu:

- Wietnam Południowy, USA, Korea Płd.

- Wietnam Północny, ZSRR, ChRL, KRLD

Konflikt nasilał się już od końca lat '50. Do dzisiejszego dnia sprawa jest dyskusyjna, dlaczego USA uczestniczyło w tej wojnie. Realizacja doktryny powstrzymywania. Rząd prezydenta Lyndona Johnsona (1963-1969) wiedział, że militarne zwycięstwo jest niemożliwe, a mimo tego wysłał bardzo liczne wojsko. W 1969 w wojnie wietnamskiej walczyło ponad 0,5 mln Amerykanów. USA wydały na wojnę 200 mld $. Zginęło 55 tys. żołnierzy amerykańskich, a 300 tys. zostało rannych. Wietnamczyków zginęło 1-1,5 mln.

Wybory prezydenckie w USA - Dwight Eisenhower (1953-1961), John Fitzgerald Kennedy (1961-1963), Lyndon Johnson (1963-1969), Richard Nixon (1969-1974), Gerald Ford (1974-1977). Przekonywano kolejnych prezydentów, że jeżeli USA przegrają wojnę, to wiele niekomunistycznych państw dostanie się pod rządy komunistów - np. Chiny wchłoną Wietnam. To była ewidentna bzdura. Johnson bał się, że zostanie posądzony o ustępstwa wobec komunistów, że stanie przed Komisją Makkartiego, a także że przegra kolejne wybory prezydenckie - „Kto przegrywa wojnę, przegrywa wybory”.

Wojna zakończona klęską USA i Wietnamu Południowego. W 1975 odlatują helikoptery z Sajgonu (stolicy Wietnamu Płd.) - symbol przegranej wojny, ucieczka za wszelką cenę. Wojna zakończyła się w 1973. Podpisano rozejm między stronami.

Obecnie jest jeden Wietnam - Socjalistyczna Republika Wietnamu, dobrze rozwijające się państwo.

c) kryzys kubański (1962)

Strony konfliktu:

- USA

- ZSRR, Kuba

Rozpoczął się od kryzysu w 1962, który doprowadził do bezpośredniej konfrontacji dwóch mocarstw. Niebezpieczne posunięcie ZSRR - rozmieścił rakiety balistyczne na Kubie (za namową Fidela Castro), 90 mil od terytorium USA. Rakiety zostały wyśledzone przez amerykańskie samoloty. ZSRR tłumaczył, że nie stanowią one zagrożenia dla USA. USA wprowadziły blokadę Kuby, by uniemożliwić transport kolejnych rakiet. Odrzucano myśl o bezpośredniej inwazji na Kubę.

Świat stanął na krawędzi wojny nuklearnej. John F. Kennedy i Nikita Chruszczow zaczęli negocjować. Konferencja we Wiedniu - udało się rozwiązać konflikt. ZSRR zdemontuje rakiety, a USA nie dokona inwazji, odblokuje Kubę (ale nadal stosowano sankcje gospodarcze).

d) konflikt na Bliskim Wschodzie (1947-1948, 1956, 1967, 1973)

Konflikt bliskowschodni, to jedna z najtrudniejszych spuścizn XX wieku. Do dziś nie rozwiązany.

Wojna o niepodległość (1948-1949)

Strony konfliktu:

- Izrael

- Egipt, Syria, Transjordania, Liban

29 XI 1947 - Rezolucja nr 181 Zgromadzenia Ogólnego ONZ, wg której, na terytorium byłego mandatu brytyjskiego w maju 1948 miały powstać dwa państwa:

- państwo żydowskie (Izrael)

- państwo arabskie (Palestyna)

Były też inne koncepcje - np. państwa federacyjnego. Terytorium także negocjowano np. Uganda (Bawaria - Nie!).

Między Arabami i Żydami spór o terytoria, każda ze stron niezadowolona. W konsekwencji Izrael powstał 14 V 1948. Premier Dawid Ben-Gurion ogłosił niepodległość Izraela, jako państwa żydowskiego, demokratycznego. Żydzi przygotowani by powołać sprawnie funkcjonujące państwo.

Żydzi szybko pokonali Palestyńczyków, wypędzając 2,5 mln Arabów. Świat patrzył przychylnym okiem na Żydów, po okresie Holocaustu (Shoah), diasporze dać Im zadośćuczynienie - pomoc w zbudowaniu państwa. Stąd uznanie USA, ZSRR i Polski.

Hagana - żydowska organizacja podziemna powstała w 1920 na terytorium Palestyny. Miała bronić Żydów przed Arabami. W latach 1947-48 miała 60 tys. wyćwiczonych ludzi. To Haganie Żydzi zawdzięczają szybkie zwycięstwo.

Kryzys sueski (1956)

Strony konfliktu:

- Izrael, Francja, Wielka Brytania

- Egipt

Spowodowany nacjonalizacją Kanału Sueskiego przez Egipt 22 VII 1956. Kanał przynosił ogromne korzyści Francji i Wielkiej Brytanii. Egipt przy akceptacji ZSRR znacjonalizował leżący na jego terytorium Kanał. Interwencja Francji, Wielkiej Brytanii i Izraela (odcięty dostęp do Cieśniny Akaba). USA nie uczestniczyły zbrojnie. Dyplomacja USA i ZSRR, pokój między państwami zachodnimi, a Egiptem. Kanał międzynarodową drogą wodną, nawet w czasie wojny, przepływające jednostki muszą płacić cło Egiptowi.

Wojna sześciodniowa (1967)

Strony konfliktu:

- Izrael

- Egipt, Syria, Jordania, Irak

Państwa arabskie niezadowolone z podziału Palestyny, z niepokojem patrzyły na siłę Izraela. Agresja na Izrael, totalna klęska Arabów.

Zdobycze terytorialne Izraela:

- Półwysep Synaj (od Egiptu)

- Wzgórza Golan, część Galilei (od Syrii)

- Zachodni Brzeg Jordanu (od Jordanii)

- okupowanie wschodniej Jerozolimy, stolicy Palestyńczyków (od Jordanii)

Izrael powiększył swe terytorium z 22 km2 do 36 km2. Kraje arabskie mimo przegranej nie odpuściły. Zbierały siły do 1973.

Wojna Jom Kippur (1973)

Strony konfliktu:

- Izrael

- Egipt, Syria, Irak, Jordania

Wojna odwetowa, zaatakowano w Dniu Oczyszczenia, gdy Izraelici świętowali, zaskoczeni atakiem. Celem odebranie terytoriów okupowanych, zdobycie Jerozolimy. Izrael początkowo zaskoczony, porównywano tę wojnę do okresu Holocaustu. Dzięki pomocy USA i Zachodu (pomoc militarna i finansowa) zwycięstwo przechyla się na stronę Izraela. Izrael ostatecznie zwyciężył utrwalając zdobycze z 1967.

Mimo wielu pokojowych negocjacji nie udało się doprowadzić do dzisiaj, do pokoju na Bliskim Wschodzie.

Ostatnie konflikty:

Kryzys izraelsko - libański (2006)

Strony konfliktu:

- Izrael

- Liban (Hezbollah)

Izrael chciał zlikwidować oddziały Hezbollahu, który ostrzeliwał miejscowości północnego Izraela z południowego Libanu. Pod wpływem Syrii, Libanu i opinii międzynarodowej Izrael musiał się wycofać.

Konflikt izraelsko - arabski (2008-2009) „Operacja płynny ołów”

Strony konfliktu:

- Izrael

- Hamas

Strefa Gazy - enklawa w południowym Izraelu, na granicy z Egiptem, 360 km². Pod administracją władz Autonomii Palestyńskiej, faktyczną kontrolę sprawuje organizacja Hamas.

W lutym 2005 premier Izraela Ariel Szaron postanowił oddać Strefę Gazy pod zarząd Autonomii Palestyńskiej. W styczniu 2006 wybory parlamentarne wygrał Hamas. 14 VI 2007 roku Hamas zbrojnie przejął kontrolę nad Strefą Gazy. Hamas zaczął ostrzeliwać Izrael rakietami domowej roboty (Kassamy) - niecelne, napędzane cukrem. Izrael zareagował, wkraczając do Strefy Gazy. Wojska rozdzieliły ten teren w połowie. Opinia publiczna podzielona - czy Izrael okupantem? Komisja Hallsteina orzekła, że Izrael winny. Później druga komisja - obopólna wina.

Podkopy podziemne, kanały z Egiptu do Strefy Gazy. Dostarczano żywność, broń, wodę. Egipt postanowił zakończyć ten proceder - wkopano w ziemię stalowe płyty, na głębokość 18 m. Strefa Gazy pozostawiona sama sobie.

Pokojowa Flotyla - sześć statków przewożących pomoc humanitarną dla Strefy Gazy, zaatakowanych 31 V 2010 przez Izrael na Morzu Śródziemnym.

Obecnie generalny pakt. Żadna ze stron nie chce zrezygnować ze swoich żądań.

Obecne władze:

Izrael:

- prezydent - Szymon Peres (od 15 VII 2007)

- premier - Beniamin Netanjahu (od 31 III 2009)

Autonomia Palestyńska:

- prezydent - Mahmud Abbas (od 9 I 2005)

- premier - Salam Fajjad (od 15 VI 2007)

WYKŁAD nr 5 - 03.11.2010r.

d) konflikt na Bliskim Wschodzie c.d.

Zarówno Izrael, jak i Egipt zlikwidował podkopy pod granicą. Wbito w ziemię 18-metrowe płyty, mające uniemożliwić nielegalny przemyt. Obecnie handel odwrotny - z Izraela do Strefy Gazy, a potem do Egiptu.

Już od przełomu 1947/1948 do chwili obecnej podejmowane były próby rozwiązania konfliktu na Bliskim Wschodzie.

22 XI 1967 - Rezolucja nr 242 - rezolucja Rady Bezpieczeństwa ONZ, wzywała do wycofania się wojsk izraelskich z terenów okupowanych po wojnie sześciodniowej, formuła „ziemia za pokój”.

17 IX 1978 - Porozumienie w Camp David (USA, k. Waszyngtonu), po wojnie Jom Kippur. Miało na celu utworzenie Autonomii Palestyńskiej, wycofanie wojsk z terenów okupowanych, zaprzestanie dalszej przemocy stosowanej przez Izrael

30 X-1 XI 1991 - konferencja w Madrycie, pod patronatem USA (Bill Clinton) i ZSRR (Michaił Gorbaczow), by państwa zawarły pokój

11-25 VII 2000 - Negocjacje w Camp David - kwestia Jerozolimy jako stolicy Izraela i Autonomii Palestyńskiej. Spotkania premiera Izraela Ehuda Baraka i przywódcy palestyńskiego Jasera Arafata, organizowane przez Billa Clintona. Nie udało się rozwiązać konfliktu.

1 V 2003 - „Mapa drogowa”, plan pokojowy dla Bliskiego Wschodu przedstawiony premierom Izraela i Autonomii Palestyńskiej. Opracowany przez 4 strony - USA, Rosję, UE i ONZ. Mapa drogowa dojścia do pokoju.

27 XI 2007 - konferencja w Annapolis (USA) - miała doprowadzić do porozumienia pokojowego, przyniosła fiasko, wzięcia udziału w konferencji odmówił Hamas

2 IX 2010 - rozmowy w Waszyngtonie, pod patronatem Baracka Obamy. Spotkanie premiera Izraela Beniamina Netanjahu z prezydentem Autonomii Palestyńskiej Mahmudem Abbasem. Celem polityki zagranicznej prezydenta USA doprowadzenie do pokoju na Bliskim Wschodzie.

Obecnie przyczyną sporu izraelskie osiedla na Zachodnim Brzegu Jordanu. Izrael buduje osiedla żydowskie (małe, porozrzucane dzielnice). W sumie obecnie 121 osiedli, zamieszkałe przez 200 tys. żydowskich osadników. A w przyszłości ma być to teren Autonomii Palestyńskiej.

Jerycho - we wsch. części Autonomii Palestyńskiej, na Zachodnim Brzegu Jordanu, typowo arabskie miasto. Słynie z hazardu, gry w ruletkę.

Izrael nie chce zaprzestać budowy. Gdyby wysiedlił mieszkających tam Żydów, spotkałoby to się ze sprzeciwem, możliwość wojny domowej.

e) konflikt afgański (1979-1989)

Strony konfliktu:

- ZSRR, Demokratyczna Republika Afganistanu

- Mudżahedini

Radziecka interwencja rozpoczęła się w nocy 24/25 XII 1979. ZSRR chciał umocnić i utrzymać u władzy rządy komunistyczne w Afganistanie. Rosjanie oskarżali władze w Kabulu, że tracą poparcie Afgańczyków (pretekst). Prawdziwym powodem obawa, że Afganistan (ważny region strategiczny) dostanie się pod kontrolę Amerykanów (w rzeczywistości oba powody wyssane z palca).

Początkowo wojna po myśli ZSRR - pod względem strategicznym dobrze wykonana interwencja. Później klęska za klęską Rosjan. W Afganistanie praktycznie jeszcze nikt nie wygrał. Miejscowi przywódcy zaczęli organizować obronę. Warunki geograficzne i klimatyczne pokazywały, że armia radziecka nie jest w stanie zwyciężyć. Po 10 latach, po klęsce wycofano się 15 II 1989 (za Gorbaczowa).

15-20 tys. zabitych

50-55 tys. rannych

9 kompania - rosyjski film wojenny z 2005 opowiadający o wycofywaniu się wojsk radzieckich z Afganistanu, gdy Armia zapomniała o 39 żołnierzach z 9. kompanii. Kompania broniła wycofujących się wojsk, podczas operacji Magistrala.

Klęska w Afganistanie ukazała słabość militarną ZSRR. Świat Zachodu cieszył się, że wielki Związek Radziecki poległ w wojnie z dużo mniejszym Afganistanem. Po 2001 roku zmieniono zdanie - interwencja NATO trwa już ponad 9 lat (od 7 X 2001).

Przegrana w Afganistanie skutkowała także brakiem reakcji w czasie, gdy upadał Mur Berliński 9/10 XI 1989.

f) inne konflikty

W okresie zimnej wojny, a także po niej toczyło się wiele konfliktów wewnątrzblokowych.

Blok zachodni

- konflikt cypryjski (1974)

Strony konfliktu:

- Grecja

- Turcja

Konflikt wybuchł między dwoma państwami NATO - Grecją i Turcją. Turecka inwazja na Cypr. Wyspa podzielona na 2 części:

- Republika Cypryjska - część grecka

- Turecka Republika Cypru Północnego - część turecka

- konflikt brytyjsko-argentyński (1982)

Strony konfliktu:

- Wielka Brytania

- Argentyna

Wojna o wyspy na płd. Atlantyku. Ok. 200 wysepek, w większości niezamieszkałe. W Wielkiej Brytanii to Falklandy, w Argentynie Malwiny.

Wyspy te od XVIII wieku w rękach Brytyjczyków. Argentyna postanowiła zająć je zbrojnie.

2 IV 1982 wojska argentyńskie wylądowały na jednej z wysp. Klęska i wycofanie Argentyńczyków

14 VI 1982.

- inwazja na Grenadę (1983)

Strony konfliktu:

- USA, Jamajka

- Grenada, Kuba

Inwazja USA 25 X 1983 wywołana wojskowym zamachem stanu na Grenadzie i obawą o życie 200 amerykańskich studentów przebywających wówczas na wyspie. Ponadto rząd Stanów Zjednoczonych dążył do usunięcia lewicowego rządu i likwidacji kubańskich wpływów. Zwycięstwo USA.

- inwazja na Panamę (1989)

Strony konfliktu:

- USA

- Panama

Przyczyną chęć natychmiastowego przejęcia Kanału przez Panamę, na 10 lat przed przekazaniem jurysdykcji nad Kanałem Panamskim Republice Panamy.

Blok wschodni

- powstanie węgierskie (1956)

Strony konfliktu:

- Węgry

- ZSRR, Węgry

Ostatecznie stłumione przez zbrojną interwencję Armii Radzieckiej.

- Praska Wiosna (1968)

Strony konfliktu:

- Czechosłowacja

- ZSRR, Polska, Węgry, NRD, Bułgaria, Czechosłowacja

Interwencja wojsk Układu Warszawskiego.

- wojna w Gruzji (2008)

Strony konfliktu:

- Gruzja

- Rosja, Osetia Południowa, Abchazja

Zatargi pomiędzy Gruzinami i Osetyjczykami. Dążenia Osetii Południowej i Abchazji do osiągnięcia pełnej niepodległości. Pierwszy konflikt w ramach Wspólnoty Niepodległych Państw (od 1991). 18 VIII 2008 Gruzja wystąpiła z WNP. Konflikt nierozstrzygnięty. 26 VIII Osetia Południowa i Abchazja ogłosiły niepodległość od Gruzji.

- konflikt o Kaszmir (1947-1948, 1965, 1971, 1999)

Strony konfliktu:

- Indie

- Pakistan

5. Charakterystyka współczesnych konfliktów:

a) z 70 konfliktów toczących się w latach 1990-2010, tylko 3 miały charakter międzypaństwowy:

1- Pakistan-Indie o Kaszmir (1999)

2- Etiopia-Erytrea (1998-2000)

3- USA-Irak (inwazja w 2003, misja stabilizacyjna do 2010)

- USA-Afganistan (od 2001)

Pozostałe to:

- wojny domowe

- konflikty etniczne

- konflikty religijne

- konflikty etniczno-narodowościowo-religijne (Bałkany, Somalia, Sudan, Gruzja, Czeczenia, Dagestan, Inguszetia, Kabardyno-Bałkaria, Kosowo)

b) dawniej zagrożeniem dla państwa były inne wielkie państwa, mocarstwa, które rościły sobie pretensje, by zawładnąć terytoria innych państw. Obecnie największym zagrożeniem państwa słabe, które nie potrafią zapewnić bezpieczeństwa wewnętrznego - Afganistan, Jemen, Sudan, Somalia, Liban.

c) obecnie znaczna liczba państw upadających lub upadłych i to one stanowią największe zagrożenie dla pokoju światowego.

d) państwa świadomie rzucające wyzwania światowemu porządkowi, państwa osi zła - Iran, Korea Pn.

e) o potędze danego państwa nie decyduje liczebność armii, a siła gospodarcza, miejsce w światowym systemie, umiejętność szukania sojuszników

f) wielkie państwa i organizacje (USA, NATO) nie potrafią sobie poradzić i rozwiązać konfliktów po swojej myśli, w walce z prymitywnymi plemionami, jak np. w Afganistanie. Izrael nie potrafi poradzić sobie z Hezbollahem w Libanie.

Przyszłość konfliktów:

a) nie przewiduje się w najbliższej przyszłości konfliktu nuklearnego globalnego. Mogą wystąpić konflikty regionalne:

- Izrael-Iran

- Korea Pn.-Korea Płd.

- Indie-Pakistan

b) nie przewiduje się aby zniknęły konflikty etniczne, np. na Kaukazie

c) będą istniały wojny asymetryczne (państwo-organizacja)

d) najnowsze wojny w cyberprzestrzeni (cyberwojna), polega na paraliżu systemu komputerowego, internetu danego państwa (paraliż bankowości, rozkazy nie docierają od dowództwa). Np atak cybernetyczny na Estonię (od 27 IV 2007), ataki w czasie wojny osetyjskiej (VIII 2008).

e) świat zadaje pytania: po co organizacje międzynarodowe, które mają zapobiegać wojnom, a które mimo wszystko nadal się toczą? Każde państwo dba o własne interesy, stąd nie wszyscy są zgodni.

Temat: Główne traktaty i układy międzynarodowe w erze negocjacji.

  1. Układy i traktaty dotyczące rozbrojenia

  1. koncepcje rozbrojeniowe

  2. najważniejsze układy rozbrojeniowe w okresie zimnowojennym

  1. Proces KBWE (Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie)

  2. Przekształcenie KBWE w OBWE (Organizację Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie)

Wraz z wojnami toczyło się wiele negocjacji, by zapewnić światu pokój i bezpieczeństwo. Usiłowano utrzymać pokój, a mocarstwa systematycznie gromadziły broń (zgromadzonymi siłami możnaby było wielokrotnie zniszczyć świat). Wojna to sposób sprawdzenia swoich wojsk, analiza siły.

Koncepcje pokojowe powstawały przede wszystkim w dwóch państwach - USA i ZSRR.

1. Układy i traktaty dotyczące rozbrojenia

a) główne koncepcje rozbrojeniowe

- koncepcja rozbrojenia powszechnego, radykalnego, sensu stricto. Zakłada całkowite rozbrojenie, pozbycie się wszelkiej broni ze świata. Nigdy nie została wdrożona.

- kontrola zbrojeń - nad arsenałem broni międzynarodowa kontrola, by nie doprowadzić do użycia tej broni

- koncepcja środków zaufania w dziedzinie wojskowości - tworzenie systemu zaufania u strony przeciwnej, kontrola wojskowa, powiadamianie w momentach manewrów wojskowych, wymiana informacji wojskowych

- porozumienia ograniczające rozprzestrzenianie się broni nuklearnej

Układ o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej, podpisany 1 VII 1968, wszedł w życie 5 V 1970.

Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej - pracująca na rzecz bezpiecznego i pokojowego wykorzystania energii jądrowej, upoważniona do kontrolowania zasobów atomowych, założona 29 VII 1957.

WYKŁAD nr 6 - 10.11.2010r.

b) najważniejsze układy rozbrojeniowe w okresie zimnowojennym (między USA a ZSRR):

5 VIII 1963 - układ w sprawie zakazu doświadczeń z bronią jądrową w atmosferze, przestrzeni kosmicznej i pod wodą (ale nie pod ziemią!). Podpisany w Moskwie. Spowodował rozwój broni podziemnej, ładunków wybuchowych

20 VI 1963 - podpisanie umowy o bezpośredniej linii telefonicznej Biały Dom-Kreml (Waszyngton-Moskwa) w Genewie

1 VII 1968 - układ o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej,(układ o nieproliferacji broni jądrowej), podpisany w Nowym Jorku, wszedł w życie 5 V 1970

Układy o Ograniczeniu Zbrojeń Strategicznych:

26 V 1972 - SALT I (Strategic Arms Limitation Talks) - układ o ograniczeniu broni strategicznej, podpisany w Moskwie

18 VI 1979 - SALT II - podpisany w Wiedniu

Oznaczały ograniczenie broni do rozsądnych parytetów, nigdy nie zostały ratyfikowane, choć obowiązywały

Układy o Redukcji Zbrojeń Strategicznych:

31 VII 1991 - START I (Strategic Arms Reduction Talks) - układ o redukcji zbrojeń strategicznych, podpisany w Moskwie (George H. W. Bush i Michaił Gorbaczow). Wygasł 5 XII 2009

3 I 1993 - START II - podpisany w Moskwie (George H. W. Bush i Borys Jelcyn)

8 IV 2010 - Nowy START (The New START Treaty), podpisany w Pradze (Barack Obama i Dmitrij Miedwiediew). Ważny do 2020 roku

2. Proces KBWE (Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie)

Proces KBWE wszedł do słownika dyplomatycznego na całym świecie - Conference on Security and Co-operation in Europe (CSCE). KBWE to proces, nie jednorodny akt. Okres odprężenia i współpracy na kontynencie europejskim. Wokół procesu KBWE wiele mitów, spięcia o cele i treść, stąd różne oceny tego procesu, zarówno pozytywne, jak i negatywne, nadzieje i rozczarowania.

Prezydent Jimmy Carter (1977-1981) nie przywiązywał do niego większej wagi, z kolei Leonid Breżniew (1964-1982) ogromną. Carter uważał, że to akt kapitulacji wobec ZSRR (mówił o drugiej Jałcie [1945], drugim Monachium [1938]). Breżniew miał w KBWE interes.

Rodowód KBWE:

Idei poszukuje się już w okresie międzywojennym:

1934 - Pakt Wschodni, pakt Barthou - sojusz wojskowy w Europie Wschodniej

Po II wojnie światowej:

lata '60 - koncepcje Charlesa de Gaulle'a (1959-1969). Hasło: Odprężenie - Porozumienie - Współpraca (detente, entente, cooperation)

14 XII 1964 - propozycja zwołania międzynarodowej konferencji bezpieczeństwa i współpracy zgłoszona przez polskiego ministra spraw zagranicznych Adama Rapackiego na XIX sesji Zgromadzenia Ogólnego ONZ. Miała się opierać na tzw. planie Rapackiego z 2 X 1957 - projekcie utworzenia strefy bezatomowej w Europie Środkowej

Kolejne posiedzenia Doradczego Komitetu Politycznego państw Układu Warszawskiego

Duży wkład Finlandii:

W 1970 prezydent Finlandii Urho Kekkonen zadeklarował chęć spotkań przywódców państw europejskich i państw amerykańskich. Niemożliwe byłyby rozmowy, gdyby nie fakt normalizacji stosunków między Niemcami Zachodnimi (kanclerzem Willy Brandt 1969-1974) a blokiem wschodnim i ZSRR. Brandt stwierdził, że należy uregulować stosunki z ZSRR, Polską i Czechosłowacją a także z obszarem Berlina. Doszło do ocieplenia stosunków.

Deklaracje uczestniczenia w rozmowach zgłosiły 33 państwa europejskie (wszystkie oprócz Albanii i Andory) oraz 2 państwa północnoamerykańskie - w sumie 35 państw.

Fazy rozmów:

I faza: 3-7 VII 1973 w Helsinkach

II faza: 18 IX 1973-21 VII 1975, debaty ekspertów w Helsinkach i Genewie

III faza: 30 VII-1 VIII 1975 w Helsinkach, zakończona podpisaniem Aktu Końcowego

1 VIII 1975 - Akt Końcowy KBWE, podpisany przez szefów państw i rządów 35 państw. Polskę reprezentował Edward Gierek.

Regulacje przyjęte w Akcie Końcowym podzielone zostały na tzw. koszyki:

Każda delegacja wrzucała swoje propozycje do koszyków, później je selekcjonowano i pogrupowano w 5 zasadniczych koszyków, wg których miano następnie podjąć działania.

I koszyk (najważniejszy) - kwestia bezpieczeństwa między państwami, podpisano Deklarację zasad rządzących stosunkami między państwami uczestniczącymi (tzw. Dialog). Składała się z 10 dekretów, w których mówiono o wzajemnych zasadach, które winny obowiązywać państwa. Podpisano również Dokument w sprawie środków budowy zaufania oraz niektórych aspektów bezpieczeństwa i rozbrojenia.

II koszyk - współpraca w dziedzinie gospodarczej, naukowej i technicznej oraz środowiska naturalnego

III koszyk - sprawy bezpieczeństwa i współpracy w rejonie Morza Śródziemnego. Ustalenia dotyczące Malty i Grecji. Po konflikcie na Cyprze (1974) kategoria: śródziemnomorskie państwa nieuczestniczące. (Najczęściej koszyk ten pomijany, a Akt Końcowy uznaje się jako składający tylko z IV koszyków)

IV koszyk - współpraca w dziedzinie humanitarnej i dziedzinach pokrewnych. Uregulowano zagadnienia związane z informacją i współpracą w dziedzinie kultury oraz edukacji. Kształtowanie odpowiednich kontaktów międzyludzkich

V koszyk - follow-up, dalsze kroki po konferencji. Obowiązek przeglądu postępów realizacji postanowień konferencji. Stąd konferencje przeglądowe:

a) 1977 Belgrad (Jugosławia), fiasko konferencji

b) 1980 Madryt (Hiszpania)

c) 1986-1989 Wiedeń (Austria) - okres pierestrojki w ZSRR, konferencja w całkowicie inny klimacie

d) 1992 Helsinki II (Finlandia)

e) 1994 Budapeszt

Znaczenie procesu KBWE:

- istotny bodziec w kierunku odprężenia (z fr. détente). To przypadek bezprecedensowy, by 35 państw dyskutowało o przyszłości Europy

- otwarcie Zachodu na Wschód

- uruchomienie procesu dialogu i porozumienia między państwami, etap odprężenia

Głosy krytyczne:

- KBWE to ulica o ruchu jednostronnym - ustępstwa Zachodu w kierunku wschodnim, rezultat licznych kompromisów między Zachodem a Wschodem

- Akt Końcowy aktem zróżnicowanym, wiele sprzeczności

- Akt Końcowy faktycznie zastępował traktat pokojowy z Niemcami (18 IX 1973 przyjęcie obu państw niemieckich do ONZ)

- liczne ustępstwa na rzecz ZSRR (nie respektowano kwestii humanitarnych)

- rozwój ruchów dysydenckich (opozycyjnych)

* Karta 77 w Czechosłowacji - obrona praw człowieka i demokracji oraz walka z panującym w Czechosłowacji komunizmem, na czele Václav Havel

* Komitet Obrony Robotników w PRL, na czele Jacek Kuroń (zm. w 2004)

Kraje Bloku Wschodniego w niewygodnej sytuacji - jak przestrzegać praw obywatelskich i humanitarnych. Leonid Breżniew umiera 10 XI 1982. Na czele ZSRR Jurij Andropow (do 9 II 1984). Nie chciał on w ogóle słyszeć o KBWE.

3. Przekształcenie KBWE w OBWE (Organizację Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie)

KBWE to cały czas forma dyplomacji konferencyjnej. Dyskusje, spotkania, wypracowywanie dokumentów. Lata '80 zaczęły wymuszać zmiany tej formy. KBWE i jego formuła stawały się przestarzałe. Wymuszało to dostosowanie się do nowych uwarunkowań międzynarodowych.

Konieczność przekształcenia KBWE z forum wymiany myśli i poglądów w kierunku budowania systemu bezpieczeństwa kooperatywnego, w kierunku pełnej instytucjonalizacji.

W 1990 ustalono 5 stałych organów:

- Rada Ministrów

- Komitet Wysokich Przedstawicieli

- Sekretariat (w Pradze)

- Centrum Zapobiegania Konfliktów (w Wiedniu)

- Biuro Wolnych Wyborów (w Warszawie)

W 1991 Zgromadzenie Parlamentarne KBWE w Madrycie. Utworzono funkcję Urzędującego Przewodniczącego, koordynującego działania. Pierwszym Hans-Dietrich Genscher, szef MSZ Niemiec.

Ustanowienie stałych organów zapoczątkowało przekształcenie KBWE w OBWE. Od 1991 zaczęto przyjmować nowe państwa, powstałe po rozpadzie ZSRR i Jugosławii. Nadal jednak KBWE nie posiadała zasady rygoryzmu (egzekucji) - nie mogła reagować np. na konflikty w byłym ZSRR.

Do 1993 funkcjonował system kooperatywny.

1993 - KBWE przyznano przy ONZ status obserwatora

1994 - ONZ zaprosiła KBWE do wspólnych działań na rzecz utrzymania bezpieczeństwa międzynarodowego. Ostatecznie zmiany te spowodowały:

5-6 XII konferencja w Budapeszcie, postanowiono przekształcić KBWE w OBWE, z forum wymiany myśli w organizację międzynarodową, która miałaby swoje struktury i egzekucję (możliwość egzekwowania postanowień).

1 I 1995 - powstanie OBWE (złośliwi twierdzą, że zmieniła się tylko nazwa).

W chwili obecnej OBWE silną organizacją regionalną, mającą zapewnić bezpieczeństwo w Europie (ale nie jest najsilniejszą - najsilniejsza Rada Europy, powstała 5 V 1949). Kompetencje OBWE zachodzą w dużej mierze z kompetencjami innych organizacji.

16-17 V 2005 - szczyt w Warszawie. Postanowiono podzielić kompetencje:

- Rada Europy - prawa człowieka, obserwacja wyborów

- OBWE - rozwiązywanie konfliktów, zachowanie bezpieczeństwa, współpraca z NATO i innymi organizacjami

Ustalono 4 wspólne płaszczyzny działania:

- zwalczanie terroryzmu

- uszczelnienie granic przed nielegalną imigracją, zwalczanie handlu ludźmi i walka z seksbiznesem

- walka z przestępczością zorganizowaną

- zapobieganie praniu brudnych pieniędzy

OBWE obecnie:

- 56 państw członkowskich

- przewodniczącym Kazachstan - Kanat Saudabayev, szef MSZ - budzi to wiele protestów, czy ten kraj przestrzega praw człowieka? Wybrany przewodniczącym (przewaga państw byłego ZSRR), a sam łamie prawa.

W 2011 przewodniczącym Litwa.

Po konflikcie gruzińskim w 2008, OBWE sporządziło raport, wg którego obie stronny były winne.

Monitoruje wybory - w Gruzji, Azerbejdżanie, na Białorusi.

W 1998 na czele OBWE Polska - Bronisław Geremek, szef MSZ w rządzie Jerzego Buzka.

WYKŁAD nr 7 - 17.11.2010r.

Temat: Kwestia niemiecka po II wojnie światowej.

1. Realizacja postanowień poczdamskich w sprawie Niemiec. Rozbieżności między mocarstwami.

2. Powstanie dwóch państw niemieckich.

3. Droga RFN do zachodnich struktur gospodarczych i polityczno-militarnych. Koniec planów zjednoczeniowych.

4. Kwestia niemiecka w okresie kolejnych rządów RFN. „Nowa polityka wschodnia” Willy Brandta (1969-1974) i jego następców.

5. Najważniejsze wydarzenia poprzedzające zjednoczenie Niemiec. Obalenie muru berlińskiego i jego konsekwencje.

6. Koniec czy renesans problemu niemieckiego? Próba odpowiedzi.

1. Realizacja postanowień poczdamskich w sprawie Niemiec. Rozbieżności między mocarstwami.

Problem Niemiec był główną kwestią stosunków międzynarodowych po II wojnie światowej, był kwestią europejską w czasie zimnej wojny. Sprawa przyszłego kształtu Niemiec, ustroju politycznego, kwestia podziału Niemiec była dyskutowana na kolejnych konferencjach Wielkiej Trójki:

- konferencja teherańska - 28 XI - 1 XII 1943

- konferencja jałtańska - 4 - 11 II 1945

- konferencja poczdamska - 17 VII - 2 VIII 1945

Na wszystkich konferencjach ujawniły się zasadnicze rozbieżności między ZSRR a USA i Wielką Brytanią. Były to rozbieżności natury politycznej i dotyczyły:

- przyszłego traktatu pokojowego

- modelu ustrojowego okupowanych Niemiec

- przyszłej polityki gospodarczej

- ścigania zbrodni nazistowskich i sprawców ich popełnienia

- reparacji wojennych

Dalsze rozbieżności nastąpiły w trakcie realizacji postanowień wspólnie podjętych przez mocarstwa.

Wbrew koncepcjom francuskim ustalono, że Niemcy nie powinny być podzielone, a jednolite. Francja chciała osłabienia Niemiec, jako odwiecznego rywala na kontynencie.

Na konferencji poczdamskiej uchwalono uchwałę „O Niemczech” - ustalała zasady traktowania Niemiec w zakresie kontroli nad nimi. Niemcy nigdy nie mogą stanowić zagrożenia dla pokoju europejskiego i światowego. Stwierdza się, że zwycięskie mocarstwa nie chcą zniszczenia narodu niemieckiego. Daje się narodowi niemieckiemu sposobność życia w pokoju i demokratyzacji życia społecznego.

Najważniejszymi zasadami 4D:

- demilitaryzacja - likwidacja sił zbrojnych Niemiec, likwidacja paramilitarnych jednostek

- demokratyzacja - doprowadzenie do pełnej demokratyzacji, pełne i powszechne wybory

- denazyfikacja - wyplenienie wszystkich pierwiastków nazistowskich - NSDAP, SS, SA i 10 innych mniejszych, np. Hitlerjugend

- decentralizacja - likwidacja struktur wodzowskich na których opierał się system faszystowski, od Führera aż do najniższych jednostek

Czasami dodaje się 5D:

- dekartelizacja - likwidacja wielkich koncernów, które kierowały życiem gospodarczym, a które to przyczyniły się do militaryzmu Niemiec

Wielka Trójka postanowiła, że podzieli się Niemcy na 4 strefy okupacyjne, tak samo podzieli się Berlin. Wskutek nacisku Charlesa de Gaulle'a ze strefy amerykańskiej i brytyjskiej wydzielono strefę francuską.

Niemcy:

- strefa brytyjska - pn.-zach.

- strefa francuska - płd.-zach.

- strefa amerykańska - płd.-wsch.

- strefa radziecka - pn.-wsch.

Berlin (inne położenie strefy francuskiej):

- strefa brytyjska - śr.-zach.

- strefa francuska - pn.

- strefa amerykańska - płd.

- strefa radziecka - pn.-wsch.

Władzę najwyższą w strefach okupacyjnych mieli pełnić głównodowodzący sił zbrojnych wielkich mocarstw - mieli tworzyć Sojuszniczą Radę Kontroli:

- strefa brytyjska - marsz. Bernard Montgomery

- strefa francuska - gen. Pierre Koenig

- strefa amerykańska - gen. Dwight Eisenhower

- strefa radziecka - marsz.Gieorgij Żukow (Żukow nie długo, gdyż udowodniono mu wywóz dużej ilości dóbr niemieckich do dacz podmoskiewskich. Zastąpił go marsz. Wasilij Sokołowski)

Cele Sojuszniczej Rady Kontroli:

- całkowite rozbrojenie Niemiec

- likwidacja przemysłu niemieckiego, przede wszystkim zbrojeniowego

- zniszczenie NSDAP i jej przybudówek

- czuwanie nad wyplenieniem propagandy narodowo-socjalistycznej

- kontrola życia politycznego w Niemczech

Cztery mocarstwa ustaliły, że teren Niemiec (4 strefy okupacyjne) będzie traktowany jako jednolity organizm gospodarczy, ale żądania odszkodowawcze każde mocarstwo zadowalać będzie z własnej strefy. Dodatkowo ZSRR otrzymać miał dopełnienie, np. okręg Królewca (Königsberg).

ZSRR zrezygnował z roszczeń do złota zdobytego przez państwa sojusznicze (miał już dużo). Suma do podziału szacowana na 20-22 mld $, z czego ZSRR uzyskał 15,8 mld $. ZSRR nie czekając na dalsze decyzje przystąpił do demontażu fabryk i wywózki dóbr - konflikt z mocarstwami.

Polska nie była podmiotem reparacji wojennych, partycypowała z puli przyznanej ZSRR. Szacuje się, że Polska dostała 600 mln $.

Rozbieżności, czy konsekwentnie czerpać reparacje. Francja zainteresowana osłabieniem Niemiec. Także ZSRR za regularnymi reparacjami. USA i Wielka Brytania przeciwne temu.

Sojusznicza Rada Kontroli miała zajmować się przesiedlaniem ludności niemieckiej z krajów Europy Wschodniej (Polska, Czechosłowacja) do poszczególnych stref okupacyjnych, przede wszystkim brytyjskiej i radzieckiej.

Wśród zwycięskich mocarstw od początku nie było jednomyślności. ZSRR przeciwny regułom wolnorynkowym w gospodarce. Francja za daleko idącymi reparacjami i rozczłonkowaniem Niemiec.

Pomimo rozbieżności wspólne osiągnięcia:

- przyjęcie wielomilionowej rzeszy przesiedleńców z Europy Wschodniej

- osiągnięcia legislacyjne - zniesienie ustaw nazistowskich i nazistowskich ustaw wyjątkowych, likwidacja faszystowskiego sądownictwa, uchwalenie ustawy o likwidacji państwa pruskiego (25 II 1947)

- ustalenie zasad pociągnięcia do odpowiedzialności zbrodniarzy wojennych i ich osądzenia

Powołano Międzynarodowy Trybunał Wojskowy w Norymberdze. Sądził 20 XI 1945-1 X 1946.

Akt oskarżenia przeciwko zbrodniarzom nazistowskim obejmował 4 rodzaje przestępstw:

- wojenne

- przeciwko ludzkości

- przeciwko pokojowi

- udział w spisku przeciwko narodowi niemieckiemu

Głównym aktem oskarżenia objęto 22 osoby, z tego 19 skazano, 3 uniewinniono (Franz von Papen, Hans Fritzsche, Hjalmar Schacht). Proces norymberski ostatnim zgodnym działaniem państw alianckich. ZSRR zgłosił 3 votum separatum (zdania odrębne) w sprawie:

- uniewinnienia 3 oskarżonych

- dożywocia dla Rudolfa Hessa, zamiast kary śmierci

- nie uznania Wehrmachtu za organizację zbrodniczą

Na procesie ZSRR postanowił obwinić Niemcy za zbrodnię katyńską (zginęło 15 tys. polskich oficerów), że to nie NKWD dokonało mordu w 1940, a Naziści w 1941. To się jednak nie udało. Z własnej woli na procesie pojawili się oficerowie niemieccy, np. płk Friedrich Ahrens, którzy udowodnili, że w tym czasie w ogóle ich tam nie było. Sprawa katyńska nie znalazła się w wyrokach norymberskich.

Po procesie udało się ukarać tysiące przestępców nazistowskich, najwięcej w strefie radzieckiej - 16 tys., a w pozostałych 3 strefach zachodnich - 12 tys. Wydawano także wyroki poza granicami Niemiec - 50 tys., także sądy polskie. Około 30 tys. zbrodniarzy udało się uciec, większości do Ameryki Płd. - Argentyny, Peru, Paragwaju, Brazylii. Posądza się Watykan, że pomagał uciekać Nazistom.

Brak jednomyślności utrudniał prace Sojuszniczej Rady Kontroli, a także polityka ZSRR w Europie Śr.-Wsch. - polityka faktów dokonanych.

Francja Charlesa de Gaulle'a

Francja odmówiła rozmów na temat jedności Niemiec. Zasługą de Gaulle'a było osiągnięcia dla Francji samodzielnej strefy okupacyjnej i stałego miejsca w Radzie Bezpieczeństwa ONZ. Polacy byli piątą co do wielkości armią walczącą w II wojnie światowej - ok. 400 tys. Polaków na frontach, a w Normandii lądowało tylko 400 Francuzów. Mimo tego to Francja otrzymała własną strefę okupacyjną.

Już w latach 1945-1946 w świadomości europejskiej istotna zmiana - zapomniano, że był rząd Vichy (1940-1944) kolaborujący z Nazistami. Sam de Gaulle nie zdołałby przywrócić roli mocarstwowej Francji. Brak pomocy Franklina Delano Roosevelta - nie lubili się. Roosevelt lekceważył również Komitet Wolnej Francji, planował okupację Francji po II wojnie światowej. Podobnie Harry S. Truman uważał, że partnerem USA będzie ZSRR, a nie Francja. Na podniesieniu roli Francji zależało Winstonowi Churchillowi - chciał mieć partnera do rozgrywki z ZSRR, a także Józefowi Stalinowi - liczył na powtórkę sojuszu francusko-brytyjsko-radzieckiego na terytorium Niemiec.

2. Powstanie dwóch państw niemieckich.

Przełomowym momentem w polityce mocarstw w sprawie Niemiec przemówienie amerykańskiego Sekretarza Stanu Jamesa Byrnesa 6 IX 1946 na konferencji w Stuttgarcie. Zapowiedział (pozytywy):

- połączenie zachodnich stref okupacyjnych

- utworzenie centralnej administracji

- powołanie jednego rządu federalnego

- przyjęcie Niemiec do rodziny europejskiej

- odbudowę ekonomicznej jedności Niemiec

- wprowadzenie do 3 stref jednolitej waluty

(negatywy)

- zakwestionował przyznane terytoria Polsce po II wojnie światowej

- zakwestionował uznanie granicy na Odrze i Nysie Łużyckiej

- wystąpił przeciwko planom Stalina, za całkowitym zjednoczeniem Niemiec pod kontrolą ZSRR i wprowadzeniem marki niemieckiej obowiązującej w radzieckiej strefie okupacyjnej do pozostałych stref.

Od tego przemówienia praktycznie rozpoczyna się zimna wojna (lub od przemówienia Churchilla w Fulton 5 III 1946).

Pierwszym krokiem do zjednoczenia było powołanie tzw. Bizonii, połączenie strefy amerykańskiej i brytyjskiej 1 I 1947. Francja w 1947 temu przeciwna, powoli zaczęła to akceptować.

8 IV 1949 przyłączenie strefy francuskiej do Bizonii, powstała Trizonia - dzieliła się na 11 landów, początkowo bez protektoratu Saary, który to okręg przyłączono 1 I 1957.

ZSRR niezadowolony, że nie o wszystkim był informowany. Gdy omawiano w 1948 zasady konstytucyjne państwa niemieckiego nie poinformowano marsz. Sokołowskiego - koniec Sojuszniczej Rady Kontroli). W VI 1948 Alianci utworzyli Bank Państwowy i dokonali reformy waluty, 20 VI 1948 zaczęto emitować Reichsmarkę. W odpowiedzi na to 23 VI 1948 ZSRR rozpoczął blokadę Berlina Zachodniego. Odblokowanie uzależnił od wprowadzenia marki wschodniej do stref zachodnich. Alianci odmówili, utworzono most powietrzny, kosztował 0,5 mld $. Zginęło wielu lotników lądujących w Berlinie - 27 amerykańskich, 18 brytyjskich, zarejestrowano 23 katastrofy samolotowe. Sprawa blokady stanęła w X 1948 w rozmowach Rady Bezpieczeństwa, ZSRR zgłosił veto, które zostało odrzucone. Koniec blokady nastąpił 12 V 1949.

Kryzys berliński zjednoczył 3 państwa zachodnie wokół idei zjednoczenia Niemiec i włączenia Niemiec do zachodniego systemu gospodarczego. Ustalono w 1949, że Trizonii zostanie przyznana autonomia, choć pod kontrolą 3 mocarstw.

14 VIII 1949 odbyły się pierwsze demokratyczne wybory parlamentarne w 3 strefach (wygrała koalicja CDU-CSU).

7 IX 1949 powstała Republika Federalna Niemiec. Pierwszym prezydentem został Theodor Heuss, nie związany z żadnym ugrupowaniem politycznym. Był zapalonym turystą, brał plecak i wędrował przez Niemcy, seplenił. Praktycznie jego żona Elly Heuss-Knapp pełniła obowiązki.

15 IX 1949 powołano rząd Konrada Adenauera, byłego burmistrza Kolonii. Wybrany kanclerzem przewagą 1 głosu. Miał 73 lata, gdy został wybrany, miał być przejściowym kanclerzem, a rządził aż do 1963, gdy CDU przegrało wybory. Uważał, że Europa jest do Renu, a na Wschód od niego są Stepy Azjatyckie.

W reakcji na powstanie RFN ZSRR powołało 7 X 1949 Niemiecką Republikę Demokratyczną, z własną konstytucją, rządem, prezydentem (Wilhelm Pieck), Izbą Ludową i podporządkowane całkowicie ZSRR.

Powstanie dwóch państw niemieckich zinstytucjonalizowało podział Niemiec. Powstanie RFN było sukcesem USA - umocniły swoją pozycję w Europie. USA zaproponowały włączenie kontyngentu żołnierzy niemieckich do zachodnich struktur wojskowych - Bruksela XII 1949.

Powołanie NRD sukcesem połowicznym ZSRR, gdyż chciał jedności Niemiec. Kontrola tylko nad jedną strefą.

Mało kto spodziewał się, że 3 X 1990 nastąpi zjednoczenie Niemiec. Uważano, że jest to podział na kilkaset lat, że może nie nastąpić nawet w XXI wieku.

3. Droga RFN do zachodnich struktur gospodarczych i polityczno-militarnych. Koniec planów zjednoczeniowych.

29 VIII 1950 Konrad Adenauer skierował do 3 mocarstw memorandum, które zawierało propozycje zakończenia wojny z Niemcami, uregulowanie wszystkich spraw między RFN, a 3 mocarstwami. Memorandum spowodowało ripostę ZSRR - odczytano je jako próbę ponownej militaryzacji Niemiec Zachodnich. Protesty również w innych państwach, m.in. we Francji i Polsce.

18 IV 1951 Niemcy podpisały Traktat Paryski i weszły w skład Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali, traktat wszedł w życie 23 VII 1952. To pierwszy taki przypadek, że RFN wchodzą w struktury całkowicie zachodnie (Francja, Włochy, BeNeLux).

26 V 1952 RFN podpisuje z 3 mocarstwami Układ Ogólny (Deutschlandvertrag), który:

- regulował stosunki RFN z rządami USA, Francji i Wielkiej Brytanii

- znosił status okupacyjny Niemiec

- likwidował Wysoką Komisję Sojuszniczą

- RFN otrzymała pełnię władzy wewnętrznej i zewnętrznej

- zobowiązała się do udziału w armii zachodniej

- wojska 3 mocarstw miały nadal stacjonować w RFN na zasadach demokratycznych (niezadowolenie Niemców w latach '80)

- 3 mocarstwa zobowiązały się traktować RFN jako jedynego przedstawiciela narodu niemieckiego w stosunkach międzynarodowych

- mocarstwa odmówiły RFN popierania roszczeń rewizji granicy na Odrze i Nysie Łużyckiej (deklaracja Adenauera)

23 X 1954 podpisano Układy Paryskie, na mocy których RFN została przyjęta 5 V 1955 do NATO. Ogromne znaczenie międzynarodowe. W odpowiedzi 14 V 1955 powstał Układ Warszawski - pakt polityczno-wojskowy państw bloku wschodniego. Powstanie dwóch układów militarnych. Podział Niemiec dalej zaczynał się utrwalać.

25 I 1955 ZSRR, a 18 II 1955 Polska zakończyły stan wojny z Niemcami.

W 1957 nie poparły planu Rapackiego, a w 1963 planu Gomółki w sprawie Europy bezatomowej.

27 XI 1958 - kryzys, ZSRR zażądał, aby Berlin Zachodni był miastem wolnym. Żądanie odrzucone. ZSRR zdecydował się na budowę muru berlińskiego w nocy 12/13 VIII 1961.

WYKŁAD nr 8 - 24.11.2010r.

Po zbudowaniu muru berlińskiego zniknęła kwestia zjednoczenia Niemiec. Mur powstał w 1961, państwa zachodnie protestowały, ale nie reagowały.

Mur rozciągał się:

- między wschodnim a zachodnim Berlinem

- wokół Berlina

- między RFN a NRD

Obecnie największe fragmenty muru znajdują się nad Sprewą.

Zginęło pokonując mur ok. 240 osób. Sposoby były różne - lotnie, skok o tyczce, podkopy, forsowano bezpośrednio. Ciekawostka: jeden uciekinier włączył się do kolumny samochodów dyplomaty i przejechał wraz z nimi niezauważony.

4. Kwestia niemiecka w okresie kolejnych rządów RFN. „Nowa polityka wschodnia” Willy Brandta (1969-1974) i jego następców.

Kanclerze Niemiec:

Konrad Adenauer (1949-1963)

Ludwig Erhard (1963-1966)

Kurt Georg Kiesinger (1966-1969)

Willy Brandt (1969-1974)

Helmut Schmidt (1974-1982)

Helmut Kohl (1982-1998)

Gerhard Schröder (1998-2005)

Angela Merkel (2005-)

Konrad Adenauer (1949-1963) - CDU

Miał być kanclerzem tymczasowym, rządził 14 lat. Mało mówił językiem literackim. Źle wymawiał „g”, mówił de Jaulle, zamiast de Gaulle. Wygrywa wybory w 1949, 1953, 1957 i 1961.

Polityka Adenauera polegała na nawiązaniu ścisłych związków z Zachodem, przede wszystkim z Francją. Podporządkował się Francji, jako głównemu strategowi w Europie.

Z krajami wschodnimi: Doktryna Waltera Hallsteina (sekretarza stanu w MSZ RFN) z 1955 roku:

- wyłącznym przedstawicielem Niemiec w stosunkach międzynarodowych - RFN

- jedynym sukcesorem Niemiec - RFN

- RFN nie uznaje NRD jako państwa niemieckiego

- jeśli któreś z państw nawiąże stosunki dyplomatyczne z NRD, to RFN zerwie je z tym państwem (np. Jugosławia, Rumunia)

- podtrzymanie roszczeń terytorialnych wobec państw bloku wschodniego, co wiąże się z tym, że RFN nie uznawała granicy na Odrze i Nysie Łużyckiej

- uznano granice Rzeszy Niemieckiej z 31 XII 1937 i wszyscy co mieszkali na tych terenach zostali uznani za Niemców (Recht auf die Heimat - prawo do stron ojczystych)

Istniała ścisła symbioza rządów Adenauera z przesiedleńcami (co 5 mieszkaniec przesiedlony, 5-7 mln).

Adenauer wcale nie odrzucał nawiązania stosunków z Polską, ale dopiero w sytuacji, gdy Polska będzie całkowicie wolna, nie podporządkowana ZSRR.

W 1961 CDU przegrywa wybory z SPD. Kwestia muru berlińskiego, mieszkańcy RFN czuli się zawiedzeni, brak zjednoczenia Niemiec. Nie zdobył większości, ale utworzył koalicję z FDP. Odchodzi w 1963 w wyniku skandalu (aresztowanie dziennikarzy), FDP wychodzi z koalicji.

Ludwig Erhard (1963-1966) - CDU

Wyprowadził Niemcy jako potęgę gospodarczą (przesadność), umocnił walutę, cud gospodarczy w Niemczech. Adenauer miał satysfakcję, że Erhard kanclerzem - uznawał go za nieudacznika, uważał, że się nie wykaże. Erhard wygrywa wybory w 1965.

Chciał utrzymać dobre stosunki z Francją i USA, mimo ich wzajemnego konfliktu, lawirował. Bronił niemieckiego węgla, przeciwko ropie. Nawiązał stosunki gospodarcze z Polską. Perwsza Izba Gospodarcza. W 1966 roku FDP opuściło koalicję i Erhard podał się do dymisji.

Kurt Georg Kiesinger (1966-1969) - CDU

Stał na czele rządu tzw. wielkiej koalicji CDU/CSU i SPD. Ministrem spraw zagranicznych Willy Brandt (SPD) - antyfaszysta, oficer norweski. Uważał, że Niemcy, aby były znaczącym podmiotem w świecie, to muszą pogodzić się z krajami socjalistycznymi. Trzeba zmienić politykę w kierunku nowej polityki wschodniej, pierwsze zaczątki.

W 1969 CDU przegrywa wybory.

Willy Brandt (1969-1974) - SPD

Staje na czele koalicji SPD i FDP. Odchodzi w 1974, gdy wykryto szpiega NRD (Stasi) wśród pracowników urzędu kanclerskiego.

Zmiana polityki międzynarodowej, wyjście Niemiec z izolacji międzynarodowej. 18 IX 1973 przyjęcie obu państw niemieckich do ONZ. Zaczął rozmowy z Węgrami, Czechami, Polską i ZSRR.

12 VIII 1970 - układ o normalizacji stosunków między RFN a ZSRR

7 XII 1970 - układ RFN-PRL

Inny charakter miały oba układy. Od 1955 RFN i ZSRR w stosunkach dyplomatycznych, z Polską nie.

ZSRR chciał podpisać układ z RFN w imieniu wszystkich państw socjalistycznych. Sprzeciw Gomułki. Breżniew zrezygnował, ale to on podpisał układ jako pierwszy, a dopiero potem Polska.

Willy Brandt:

- uznał granicę na Odrze i Nysie Łużyckiej

- uznał Polskę, jako suwerenne państwo

- uznał konieczność nawiązania ścisłych stosunków gospodarczych

W kwestiach humanitarnych:

- RFN wypłaciła 140 mln marek zachodnioniemieckich za skutki pseudomedycznych eksperymentów z czasów II wojny światowej

- kwestia łączenia rodzin po II wojnie światowej - notatka zezwalające na łączenie rodzin - 125-130 tys. rocznie, suma ta przekroczona, ponad 200 tys. osób wyjechało do RFN

- Niemcy użyczyli PRL pożyczki - 3,5 mld marek. Poufne zapisy, które mówiły, że za tę kwotę Gierek zezwoli na wyjazd do RFN konkretnej liczbie osób. W sumie, w całym okresie zimnej wojny do Niemiec wyjechało ok. 4,7-5,1 mln osób.

Bundestag ratyfikował układ z ZSRR i z Polską 15 V 1972.

Podpisano także układy z innymi państwami:

3 IX 1971 - traktat czterech mocarstw w sprawie Berlina Zachodniego

21 XII 1972 - RFN-NRD

11 XII 1973 - RFN-Czechosłowacja - uznaje się układ monachijski z 1938 za nieważny od samego początku

21 XII 1973 - RFN-Węgry, RFN-Bułgaria

1974 - układ z Mongolią

RFN uregulowała stosunki z państwami bloku wschodniego, co umożliwiło podpisanie Aktu Końcowego KBWE 1 VIII 1975.

Żona Brandta - Rut Brandt, była sekretarką, to ona decydowała o polityce męża. Rozporządzała dokumentacją męża po jego śmierci.

Helmut Schmidt (1974-1982) - SPD

Po rezygnacji Brandta został kanclerzem 16 V 1974. Cenił Gierka jako polityka.

Układał stosunki na zasadzie modus vivendi:

- tymczasowy kompromis, z pominięciem najbardziej drażliwych kwestii

- zawiera się umowy międzynarodowe o charakterze tymczasowym, ale mając na myśli długofalowe skutki

W Polsce wprowadzono stan wojenny 13 XII 1981. Zachód postawił Polsce 3 warunki:

- wypuszczenie internowanych

- nawiązanie dialogu z Solidarnością i Kościołem

- odwołanie stanu wojennego

Schmidt nie chciał zastosować sankcji przeciwko Polsce za wprowadzenie stanu wojennego. Sankcje miały być niekorzystne dla narodu polskiego. W końcu uległ i zastosował sankcje.

Akcja paczkowa

W latach 1980-81 dotarło do Polski ok. 2 mln. paczek z żywnością. W sumie w całym okresie ok. 4,5 mln paczek z Niemiec. Wynikało to z:

- chęci niesienia pomocy

- ukazania przewagi kapitalizmu nad socjalizmem, bogactwa Niemiec, mimo przegrania wojny.

Odszedł po ogłoszeniu votum nieufności wobec jego rządu.

Helmut Kohl (1982-1998) - CDU

Wygrywa wybory w 1983, 1987, 1990 i 1994, przegrywa dopiero w 1998.

Postawił sobie za cel zjednoczenie Niemiec. Nie uznawał granicy na Odrze i Nysie Łużyckiej. Stąd traktat graniczny 14 XI 1990 podpisał w jego imieniu szef niemieckiego MSZ Hans-Dietrich Genscher, wraz z polskim szefem MSZ Krzysztofem Skubiszewskim.

Kohl nie spodziewał się, że dojdzie do zjednoczenia tak szybko. W 1989 Jesień Ludów w Europie, ruchy rewolucyjne. Niemcy z NRD zaczynają uciekać przez Węgry do Austrii. Demonstracje.

IX 1989 - spotkanie Gorbaczowa i Margaret Thatcher na Kremlu. Thatcher uważała, że zjednoczenie Niemiec nie wchodzi w rachubę. Chciała, by wojska radzieckie przebywały jak najdłużej na terytorium NRD. Gorbaczow również nie chciał zjednoczenia.

Icchak Szamir, premier Izraela obawiał się kolejnej eksterminacji Żydów. Giulio Andreotti (premier Włoch), Ruud Lubbers (premier Holandii) oraz François Mitterrand (prezydent Francji) również przeciwko zjednoczeniu Niemiec.

5. Najważniejsze wydarzenia poprzedzające zjednoczenie Niemiec. Obalenie muru berlińskiego i jego konsekwencje.

Mur berliński padł 9 XI 1989 (przetrwał 28 lat, a miał przetrwać tysiąclecia). Dyskusje, jak to faktycznie było z upadkiem muru. Biuro polityczne partii komunistycznej NRD - Socjalistycznej Partii Jedności Niemiec - postanowiło zliberalizować wyjazdy za granicę i obradowało nt wprowadzenia wiz. Konferencja prasowa Güntera Schabowskiego 9 XI, nieprzygotowanego do wystąpienia. Oświadczył „wydano dziś zarządzenie pozwalające każdemu obywatelowi NRD wyjechać z kraju.” Na pytanie korespondenta „Od kiedy?” odpowiedział „Natychmiast”. Tłum Berlińczyków ruszył w kierunku muru. ZSRR nie interweniował - Gorbaczow miał moralne zahamowania przed rozlewem krwi.

Mur zaczął być rozbierany. Zniknął fizycznie do XI 1990. Berlin stał się ogromnym placem budowy. Zjednoczenie wiele kosztowało, przekroczyło planowaną sumę 1 mld 350 mld marek. Koniec socjalistycznego narodu niemieckiego. W tym czasie Kohl w Polsce, na spotkaniu w Krzyżowej. Wrócił szybko do Berlina.

5 mln turystów odwiedza rocznie pozostałości muru berlińskiego. Obok Reichstagu biała linia na drodze, wskazująca, gdzie przebiegał mur.

Kohl zaproponował konferencję niemiecko-niemiecką, przeciwnikiem François Mitterrand, prezydent Francji. Uważał, że Kohl chce odbudowania potęgi Niemiec. Wymógł na Kohlu, że zrezygnuje z marki na rzecz Euro (co stało się faktem 1 I 2002).

10-punktowy plan zjednoczenia Niemiec Kohla. Prezydent USA George H. W. Bush stawia warunek, że po zjednoczeniu całe Niemcy muszą być w NATO.

Stosunkowo łatwo Gorbaczow zgodził się na zjednoczenie Niemiec. II 1990 rozmowy Gorbaczowa i Kohla w Moskwie - Gorbaczow oddał sprawę zjednoczenia samym Niemcom. Gorbaczow leci do USA. Brak problemów ze strony USA i ZSRR w sprawie zjednoczenia Niemiec.

23 VIII 1990 - Izba Ludowa parlamentu NRD podjęła uchwałę o zjednoczeniu z NRD

12 IX 1990 - traktat zjednoczeniowy

3 X 1990 - zjednoczenie Niemiec

Stosunki z Polską

Po długich negocjacjach podpisano

- 14 XI 1990 - traktat graniczny. Niemcy ostatecznie uznały granicę na Odrze i Nysie Łużyckiej.

- 17 VI 1991 - traktat o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy między Polską a Niemcami, podpisany w Bonn, przez premiera Polski - J. K. Bieleckiego oraz kanclerza Niemiec - H. Kohla. Zezwalał m.in. na istnienie mniejszości niemieckiej w Polsce, ale o odwrotnym stosunku, już nie było mowy.

6. Koniec czy renesans problemu niemieckiego? Próba odpowiedzi.

Roszczenia majątkowe Niemców po II wojnie światowej.

Po zjednoczeniu wydawało się, że zniknęły roszczenia, że stabilizacji europejskiej już nic nie grozi. Lata 2002-2004 symptomy napięć, również w stosunkach polsko-niemieckich. Niemcy coraz częściej zaczęli mówić, że są nie tylko sprawcami, ale i ofiarami II wojny światowej (wypędzenia, odbiór majątków).

Działalność Eriki Steinbach - żądania odszkodowawcze za opuszczone majątki, inicjatorka budowy Centrum przeciwko Wypędzeniom w Berlinie.

Powiernictwo Pruskie - niemiecka spółka założona przez grupę niemieckich przesiedleńców, których celem jest uzyskanie zwrotu majątków pozostawionych przez przesiedlonych na terenach Polski i Czech.

Günter Grass, Pełzając rakiem, o tragedii statku „Wilhelm Gustloff”

Jörg Friedrich, Pożoga - Niemcy pod bombami 1940-1945, o zniszczeniu Drezna

Koncepcja Centrum przeciwko Wypędzeniom budzi wiele kontrowersji.

Od 2007 normalizacja stosunków z Niemcami.

Nie ma żadnych symptomów, że mogłoby dojść znowu do podziału Niemiec. Byli mieszkańcy NRD tęsknią za swoją państwowością.

WYKŁAD nr 9 - 01.12.2010r.

6. Koniec czy renesans problemu niemieckiego? Próba odpowiedzi. c.d.

Wydaje się, że problem niemiecki jest na stałe rozwiązany. Lata 2003-2004 symptomy zmian w polityce zagranicznej Niemiec. Nowe zjawiska, wobec których nie można przejść obojętnie. Niemcy postrzegani przez cały okres zimnej wojny, jako sprawcy II wojny światowej. Coraz bardziej zaczęli mówić o sobie, jako o ofiarach wojny.

Edmund Stoiber (w wyborach 2002 kandydat koalicji CDU/CSU na kanclerza federalnego) - wezwał Czechy do zniesienia dekretów Beneša (prezydenta Czechosłowacji - 21 punktów o wysiedleniu Niemców sudeckich), a Polskę dekretów Bieruta.

Centrum przeciwko Wypędzeniom, Erika Steinbach.

Od 2003 szeroka dyskusja o wypędzeniach, wysiedleniach. Co ciekawe nie dotyczyły one Rosji (sprawa Królewca), a tylko Polski i Czech. Spadła liczba osób widzących pozytywne stosunki polsko-niemieckie.

Różnica pojęciowa:

- reparacje wojenne - odszkodowanie za szkody spowodowane wskutek działań wojennych

- komasacje - odszkodowania za szkody nie wynikające z działań zbrojnych, np. Warszawa zniszczona po powstaniu warszawskim przez Niemców

Do 2005 licytacja krzywd polsko-niemieckich, wzajemne oskarżenia, głównie za sprawą Powiernictwa Pruskiego.

Dyskusja literacka:

Günter Grass, Pełzając rakiem, Getynga 2002 - o tragedii statku „Wilhelm Gustloff”

Jörg Friedrich, Pożoga - Niemcy pod bombami 1940-1945, Monachium 2002 - o zniszczeniu Drezna

Peter Weise, Bieg przez płotki, Rostock 2006 - o tragedii statku „Wilhelm Gustloff”

Kwestia niemiecka wydaje się być rozwiązana - Niemcy są w:

- UE (RFN 1957, NRD 1990)

- NATO (RFN 1955, NRD 1990)

- ONZ (RFN 1973, NRD 1973)

Dążą do stałego miejsca w Radzie Bezpieczeństwa ONZ, członek niestały (RFN: 1977-1978, 1987-1988; NRD: 1980-1981; Niemcy: 1995-1996, 2003-2004, 2011-2012).

Temat: Rozpad systemu dwubiegunowego międzynarodowych stosunków politycznych. Skutki globalne i regionalne.

1. Sytuacja w Europie i świecie na przełomie lat '80 i '90.

2. Upadek muru berlińskiego i jego konsekwencje.

3. Pozytywne i negatywne skutki globalne i regionalne rozpadu systemu dwubiegunowego.

4. Wnioski końcowe.

1. Sytuacja w Europie i świecie na przełomie lat '80 i '90.

W latach '80 system dwubiegunowy funkcjonował dobrze. Nikt nie spodziewał się, że może nadejść jego kres. Jedynie prezydent USA Ronald Reagan wierzył, że przyczyni się do osłabienia, a potem obalenia systemu dwubiegunowego. 12 VI 1987 Reagan, podczas swej wizyty w Berlinie powiedział przed Bramą Brandenburską do Gorbaczowa: „Panie Gorbaczow zburz Pan ten mur”.

Koniec lat '80 uświadomił ludziom, że w Europie Środkowo-Wschodniej, że występują procesy rozmiękczające system radziecki:

- 16 X 1978 - wybór Karola Wojtyły na papieża

- 2-10 VI 1979 - I pielgrzymka Jana Pawła II do Polski

- 2 VI 1979 - homilia Jana Pawła II na placu Zwycięstwa w Warszawie: Niech zstąpi Duch Twój! Niech zstąpi Duch Twój i odnowi oblicze ziemi. Tej ziemi!

- fale strajków w Polsce

- 17 IX 1980 - powstanie NSZZ Solidarność

13 XII 1981- 22 VII 1983 - stan wojenny w Polsce, stan napięcia między USA, a ZSRR. Żądania pod adresem Polski. Polska popadła w kłopoty gospodarcze, traci prestiż na arenie międzynarodowej. ZSRR nie interweniuje zbrojnie w Polsce.

11 III 1985 - Michaił Gorbaczow staje na czele KPZR, polityka pieriestrojki (przebudowy) i głasnosti (jawności), nie utrzymał systemu radzieckiego.

15 II 1989 - wycofanie sił ZSRR z Afganistanu

ZSRR nie potrafił zareagować na wydarzenia w krajach bałtyckich, na liczne antyradzieckie manifestacje. ZSRR chyli się ku upadkowi, wiele powodów wewnętrznych i zewnętrznych.

8 XII 1991 - układ białowieski, spotkanie w Wiskuli w Puszczy Białowieskiej prezydentów: RSFSR - Borysa Jelcyna (Prezydent Republiki Radzieckiej), Białorusi - Stanisława Szuszkiewicza (Przewodniczący Rady Najwyższej) i Ukrainy - Leonida Krawczuka

- dokument o rozwiązaniu ZSRR

- powołanie WNP

Szybciej o traktacie dowiedział się prezydent USA George H. W. Bush, niż prezydent ZSRR Michaił Gorbaczow.

Jesień Ludów w Europie

6 II-5 IV 1989 - PRL, obrady Okrągłego Stołu

4 VI 1989 - PRL, I częściowo wolne wybory parlamentarne, zwycięstwo „Solidarności”

23 VIII 1989 - protesty w krajach nadbałtyckich (tzw. bałtycki łańcuch)

24 VIII 1989 - PRL, powołanie Rządu Tadeusza Mazowieckiego

18 X 1989 - NRD, Erich Honecker odsunięty od władzy

23 X 1989 - WRL, powstanie demokratycznego Rządu Węgier Miklósa Németha

XI-XII 1989 - Czechosłowacja, Aksamitna rewolucja

2. Upadek muru berlińskiego i jego konsekwencje.

9 XI 1989 - ogłoszono upadek muru

Mur miał odgrodzić wschodnie Niemcy od pokus dobrobytu Zachodu. NRD - szara rzeczywistość, Europa Zachodnia rozwijała się o wiele szybciej. Zbudowano mur by nie wypuszczać z NRD, a nie żeby nie wpuszczać. Mur symbolem beznadziei.

12 VI 1987 Reagan stawia żądanie: „Panie Gorbaczow zburz Pan ten mur”.

2 V 1989 - otwarcie granicy austriacko węgierskiej, ucieczki z NRD

7 X 1989 - 40. rocznica powstania NRD, Gorbaczow namawia do reform

4 XI 1989 - demonstracje w Berlinie Wschodnim

9 XI 1989 - oświadczenie Schabowskiego, upadek muru - ZSRR nie interweniował, a 500 tys. radzieckich stacjonowało w NRD

3 X 1990 - zjednoczenie Niemiec

Wydarzenia w Europie Środkowo-Wschodniej

Bułgarska Republika Ludowa

10 XI 1989 - Todor Żiwkow, sekretarz generalny BPK zmuszony do odejścia

Socjalistyczna Republika Rumunii

25 XII 1989 - Nicolae Ceausescu, sekretarz generalny RPK, dyktator Rumunii rozstrzelany wraz z małżonką Eleną

Czechosłowacka Republika Socjalistyczna

16 XI 1989 - demonstracje w Bratysławie

17 XI 1989 - demonstracje w Pradze, początek aksamitnej rewolucji

29 XII 1989 - Václav Havel wybrany prezydentem Czechosłowacji

Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich

11 III 1990 - Litwa ogłosiła niepodległość - Rada Najwyższa Republiki Litewskiej przyjęła akt o przywróceniu niepodległości państwa litewskiego (jako pierwsza republika radziecka)

9 IV 1991 - Gruzja ogłosiła niepodległość

20 VIII 1991 - Estonia ogłosiła niepodległość

21 VIII 1991 - Łotwa ogłosiła niepodległość

24 VIII 1991 - Ukraina ogłosiła niepodległość

27 VIII 1991 - Mołdawia ogłosiła niepodległość

8 XII 1991 - Białoruś niepodległa (układ białowieski)

Polska Rzeczpospolita Ludowa

19 VII 1989 - Wojciech Jaruzelski prezydentem PRL (od 31 XII 1989 jako prezydent III RP)

III RP

22 XII 1990 - Lech Wałęsa zostaje prezydentem Polski

ZSRR zmuszone do rozwiązania Układu Warszawskiego

31 III 1991 - rozwiązano struktury wojskowe Układu Warszawskiego

1 VII 1991 - rozwiązano sam Układ

Wyjście żołnierzy radzieckich z Polski trwało jeszcze 2 lata (do 17 IX 1993).

8 XII 1991 - układ białowieski o likwidacji ZSRR

26 XII 1991 - rozwiązanie ZSRR (25 XII Gorbaczow poddaje się do dymisji, 26 XII przekształcenie ZSRR w Federację Rosyjską (sukcesor).

Układ białowieski

Szuszkiewicz (Białoruś) zaprasza do Wiskuli Krawczuka (Ukraina) i Jelcyna (ZSRR). Pretekstem spotkania wspólne polowanie. W czasie spaceru padła propozycja rozwiązania ZSRR. Wieczorem sporządzono notatkę o likwidacji ZSRR. Nad ranem trzeba było ponownie sporządzić notatkę, gdyż poprzednią wyrzuciła sprzątaczka.

Zaproszono także prezydenta Kazachskiej SRR - Nursułtana Nazarbajewa, ten nie przyjechał, a powiadomił o spotkaniu Gorbaczowa. Gorbaczow niezadowolony.

Świat nie uwierzył w rozwiązanie ZSRR. Zmieniła się mapa geopolityczna Europy. Polska z 3 sąsiadów (NRD, ČSSR, ZSRR), ma teraz 7 (Niemcy, Czechy, Słowacja, Ukraina, Białoruś, Litwa, Rosja).

Rozpoczął się proces zjednoczenia państw wschodnich z zachodnimi.

3. Pozytywne i negatywne skutki globalne i regionalne rozpadu systemu dwubiegunowego.

I Rozpad państw wielonarodowych - ZSRR, Jugosławii i Czechosłowacji.

ZSRR rozpadł się na 15 samodzielnych państw. 12 z nich zaczęło tworzyć Wspólnotę Niepodległych Państw. 3 państwa bałtyckie (Litwa, Łotwa, Estonia) nie weszły w jej skład. 17 VIII 2009 Gruzja wyszła z WNP.

Upadło wielkie mocarstwo - posiadające broń nuklearną, obszerne terytorialnie, ale gospodarczo niewydolne. Wielkie zapóźnienie państw bloku wschodniego w stosunku do Zachodu.

23 III 1983 - inicjatywa Ronalda Reagana w sprawie „wojen gwiezdnych”. ZSRR nie mógł dorównać USA.

Reagan namówił kraje arabskie, by podniosły wydobycie ropy, ZSRR zaczął tracić finansowo ze względu na obniżkę cen ropy.

Problemy gospodarcze ZSRR spowodowane były również wprowadzeniem prohibicji alkoholowej przez Gorbaczowa - zmniejszyły się wpływy do budżetu.

II Po upadku ZSRR jedynym mocarstwem USA. Pokonały przeciwnika ideologicznego, ale teraz USA musiały wziąć odpowiedzialność za bezpieczeństwo międzynarodowe, musi same stawiać czoła konfliktom, np. w Jugosławii.

USA nie zauważyły, że pod ich nosem wyrasta nowy konkurent - Chiny, które weszły na drogę kapitalistycznego rozwoju mimo komunistycznego systemu. 2,5 bln $ rezerw finansowych w Chinach. USA winne Chinom 1 bln $.

III Upadek Układu Warszawskiego 1 VII 1991 i Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej 28 VI 1991.

Jedyną organizacją militarną NATO, które wychodzi poza teren swoich pierwotnych działań wchodząc do Afganistanu. Głosy by rozwiązać NATO, bo przed kim ma bronić?

Kwestia przyjmowania do NATO państw bloku wschodniego. Z państw Układu Warszawskiego - Albania, Bułgaria, Czechy, Niemcy, Polska Rumunia i Węgry są w strukturach NATO.

12 III 1999 - przyjęcie Polski do NATO.

Obecnie 28 państw członkowskich.

IV Kwestia utworzenia kontroli nad arsenałem nuklearnym ZSRR. Kontrolę nad zasobami na Ukrainie i w Kazachstanie wzięła Rosja.

V Kwestia rozbrojenia, negocjacje rozbrojeniowe. Nie ratyfikowano Nowego START-u z 2010, problemy Obamy w Kongresie, co niepokoi Rosjan.

VI Rosja i USA zaczęły rywalizować o strefy wpływów w niektórych regionach świata, w krajach kaukaskich - Gruzja, Kirgizja, ale i na Ukrainie. Rosja musiała zgodzić się na istnienie baz amerykańskich w państwach byłego ZSRR.

VII Rozpad Jugosławii na 5 państw (obecnie 7):

- Chorwacja (25 VI 1991)

- Słowenia (25 VI 1991)

- Macedonia (8 IX 1991)

- Bośnia i Hercegowina (5 IV 1992)

- Jugosławia

Jugosławia nie rozpadła się pokojowo, zginęło 100 tys. osób. Region specyficzny - narodowo, etnicznie i religijnie.

25 V 1993 - utworzenie Międzynarodowego Trybunału Karnego dla Byłej Jugosławii, sądzi zbrodnie wojenne popełnione na terytorium byłej Jugosławii od dnia 1 stycznia 1991.

VIII Rozpad Czechosłowacji 1 I 1993 na 2 państwa:

- Czechy

- Słowacja

Rozpad aksamitny, bezkrwawy.

IX Konsekwencje rozpadu ZSRR w samym byłym ZSRR. W latach '90 wybuch konfliktów narodowościowych w Gruzji. Konflikty w Czeczenii (1994-1996, 1999-2003) - zginęło 200 tys. ludzi, Dagestanie, Inguszetii, Azerbejdżanie.

X Pojawiła się możliwość pojednania międzynarodowego, wejścia państw byłego ZSRR do UE i NATO. Problemy rozwiązywane pokojowo, przestrzega się praw człowieka. Zniknęły symbole komunistyczne na godłach i flagach. Jako pierwsza Estonia, w 1991. Przywrócenie korony na polskim godle, w 1990. Serbia rezygnuje dopiero w 2004, a Macedonia w 2009.

4. Wnioski końcowe

Świat po 20 latach nie wydaje się szczęśliwszy i spokojniejszy.

WYKŁAD nr 10 - 08.12.2010r.

4. Wnioski końcowe c.d.

Po 1991 roku koniec pewnej epoki historycznej. Świat wszedł w erę globalizacji. Zaczyna się kształtować nowy układ - prymat USA w świecie, przy dużej liczbie napięć narodowościowych, etnicznych, religijnych, politycznych.

Rozpadł się system dwubiegunowy, ale nie zniknęły różnice, świat nie stał się spokojniejszy. Kryzysy ekonomiczne, polityczne, społeczne. Nie zniknęły mury, budowane są ciągle nowe - Strefa Gazy, Meksyk-USA, Sahara Zachodnia, Pakistan-Bangladesz, Korea Pn.-Korea Płd. Znikł problem Niemiec, z pewnymi resentymentami występuje jednak strona niemiecka - symptomy dyskusji, powrót do starej polityki.

Prymat USA trwał w świecie 10-15 lat, aż rozpoczął się nowy proces - kształtuje się system wielobiegunowy, a ostatnio ponownie dwubiegunowy: USA i Chiny (lub USA i Chinindie).

Temat: Powstanie nowego układu stosunków międzynarodowych - dominacja czy globalne przywództwo Stanów Zjednoczonych?

1. Ewolucja układu międzynarodowego na przełomie stuleci

2. Wzrost potęgi Chin

3. Rola USA we współczesnym świecie

4. Wnioski końcowe

1. Ewolucja układu międzynarodowego na przełomie stuleci

Układ stosunków międzynarodowych zatacza pewne koło. Po II wojnie światowej układ dwubiegunowy z 2 państwami dominującymi - USA i ZSRR. Od lat '90 układ jednobiegunowy - USA. W wiek XXI USA wchodzą jako mocarstwo z najbardziej dynamiczną gospodarką świata. Atak z 11 IX 2001 zachwiał wielkością USA - zostały zaatakowane od wewnątrz, na własnym terytorium, czego się nie spodziewały. Świat zaczął ewaluować w kierunku układu wielobiegunowego (świat do 2005r.):

- duża rola USA

- odbudowująca się Rosja

- 2 wschodzące potęgi - Chiny i Indie

- aspiracji nie pozbyła się Japonia

- rozwijająca się w szybkim tempie Brazylia

- Unia Europejska

Od 2005 roku 4 ośrodki: USA, Chiny, Rosja i Unia Europejska, a jako 5 dochodzą Indie (szykują się do włączenia się do rywalizacji). Wiek XXI będzie wiekiem Azji, dynamicznie rozwijający się Bliski Wschód. Wzrastająca rola Rosji, aspiracje do odbudowania potęgi, mocarstwo surowcowo-energetyczne.

Oceny co do roli UE podzielone - nie spełnia pokładanych w niej nadziei. Traktat lizboński (podpisany 13 XII 2007) nie wróży nic nowego. Wybór Catherine Ashton (Wysoki przedstawiciel Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa) i Hermana Van Rompuy (Przewodniczący Rady Europejskiej), mało znaczących osób, nie wpłynie na wzrost znaczenia UE.

Powrót do układu dwubiegunowego - USA i Chiny. Świat zmierza w kierunku układu jednobiegunowego - Chiny? Adam Daniel Rotfeld (MSZ w rządzie Marka Belki) powiedział: „USA nie są już hegemonem i inaczej patrzą na świat”.

2. Wzrost potęgi Chin

Chiny mogą wyprzedzić USA około 2015 roku. Niektórzy mówią, że jednak dopiero w 2041. Wg optymistycznych prognoz Banku Goldman Sachs chińska gospodarka znajdzie się na pierwszym miejscu w 2027.

Roczny wzrost gospodarki:

- chińska 8-10%

- amerykańska 1-1,5%

Wielkość PKB globalnego:

- USA 14,2 bln $

- Chiny 7,7 bln $ (lub 4,9 bln $, na równi z Japonią)

Wielkość PKB na jednego mieszkańca:

- USA 40 000 $

- Chiny 3 624 $

Jeżeli chodzi o PKB globalny, to Chiny mają dużo do nadrobienia. Rożne również poziomy życia. Chiny póki co to kraj biedny, zwłaszcza prowincja. Od 1980 roku gospodarka Chin wzrosła 14-krotnie, a PKB per capita 11-krotnie. W Chinach działa 300 tys. firm z kapitałem zagranicznym, zatrudniające 40 mln Chińczyków.

Rezerwy walutowe Chin 2,2-2,3 bln $, 2/3 tej kwoty w $, 800 mld $ w obligacjach skarbowych USA. USA największym wierzycielem wobec Chin.

Armie:

- USA 1 mln 600 tys.

- Chiny 2 mln 200 tys.

Jednak potęga amerykańska o wiele większa, lepiej zmodernizowana.

Nakłady na armię:

- USA 800 tys. mld $

- Chiny 79 tys. mld $ (10 razy mniej niż USA)

Kryzys finansowy spowodował, że USA zaczęły spoglądać na Chiny, jak na równego sobie. Porównywanie modeli gospodarczych, hierarchii wartości, wzorców cywilizacyjnych. Nie może być więc tak, że państwa te rywalizują, trzeba pójść na współpracę. Spierają się w ONZ, G-20, ale jednocześnie kształtują globalną politykę światową. Zbliżenie USA i Chin kosztem UE i Rosji. Ukształtuje się G-2? Póki co, najważniejszym rynkiem zbytu towarów chińskich. UE niezadowolona z polityki Chin. Chiny domagają się większego udziału w organizacjach międzynarodowych, m.in. w Międzynarodowym Funduszu Walutowym.

Rosja, potentat surowcowo-energetyczny, w gorszej sytuacji niż UE. Zagrożona z punktu demograficznego - spadek liczby urodzin, aborcje. W połowie 2050 roku 70-90 mln Rosjan (obecnie 142 mln). Ok. 2300 w Rosji może nie być już żadnego Rosjanina. Rosja zagrożona ze strony Chin. 4-6 mln Chińczyków mieszka w Rosji, a następne 40 mln chętnie przekroczyłoby granicę. Chińczycy nie chcą się integrować. W Rosji już uczą się w szkołach j. chińskiego. Rosja potrzebuje wzmocnienia technologicznego. UE stara się wspierać modernizacyjnie Rosję, technologicznie, kapitalistycznie.

Norylsk (środkowa Rosja) - 20% światowego wydobycia niklu, zacofanie technologiczne. Rosja aspiruje do mocarstwowości. Obama wezwał do „resetu”, cofki stosunków sprzed prezydentury George'a W. Busha.

Chiny nie palą się do światowego przywództwa politycznego. Skupione na własnym rozwoju. Zagrożenie z ich strony wynika z faktu, że przez swoją polityczną bierność, mogą wpływać na stosunki międzynarodowe. Za ekspansją ekonomiczną nie idzie ekspansja polityczna.

Wnioski:

Przesunięcie osi świata z Zachodu na Wschód, a z tym muszą liczyć się dotychczasowe mocarstwa.

15-18 XI 2009 wizyta Baracka Obamy w Chinach, w czasie gdy Europejczycy świętowali 20. rocznicę zburzenia muru berlińskiego. Hillary Clinton (Sekretarz stanu USA) nie wspomina o prawach człowieka w Chinach - pogrom Ujgurów.

W przyszłości świat będzie zależał od tego, jak poradzi sobie z problemami - głód, bieda, konflikty etniczne, terytorialne (252 terytoria sporne), terroryzm. Od układu stosunków gospodarczych, militarnych, politycznych na świecie, głównie USA-Rosja, USA-Chiny.

Postawa Zachodu wobec Chin:

- agresywna polityka wobec Chin

- uniwersalny dialog z Chinami, dialog między cywilizacjami

Ład zależeć będzie również od takich państw, jak:

- Brazylia

- Indie

- Argentyna

- Nigeria

- Wenezuela

BRIC (Brazylia, Rosja, Indie, Chiny) jak wysoko zajdzie? W jakim kierunku podąża NATO? USA chcą większych sił w Afganistanie, nie przyjęto Gruzji i Ukrainy do NATO. Zacieśniły się kontakty Rosji z NATO (Rosja może zostać w przyszłości członkiem), propozycja podziału świata na sektory obrony przeciwrakietowej.

3. Rola USA we współczesnym świecie

Rola USA - wydają się być krajem zagubionym, kryzys w polityce międzynarodowej, zaczął się od prezydentury George'a W. Busha, a Barack Obama nie zmienił tego kierunku. Ład zależał od tego, jak USA poradzi sobie z problemami - Afganistan, Irak, Bliski Wschód, więzienie Guantanamo.

Współpraca USA z Rosją, Chinami, NATO i UE. Póki co USA faworyzuje Europę Zachodnią (w Europie Śr.-Wsch. Obama nie był ani razu, choć był w Niemczech, miał blisko). Deficyt przywództwa w świecie, czy Obama go wypełni? Brak światowego autorytetu. Fakt, że jest się prezydentem USA, nie oznacza, że jest się światowym przywódcą.

USA nie potrafią sobie poradzić z dotychczasowymi problemami, jak w Afganistanie. W sferze gospodarczej depczą im po piętach Chiny.

Polityka zagraniczna - kontynuacja polityki G. W. Busha. Powrót do współpracy z Rosją. Stosunek wobec świata jest niejasny - niw rozwiązano problemu bliskowschodniego, Iran i Kuba odmówiły współpracy.

Wyciek dokumentów dyplomacji amerykańskiej, opublikowanych przez serwis WikiLeaks XI-XII 2010r. - kompromitacja USA.

WYKŁAD nr 11 - 14.12.2010r.

Temat: Wzrost znaczenia organizacji międzynarodowych.

1. Geneza organizacji międzynarodowych

2. Definicja

3. Klasyfikacja i funkcje organizacji międzynarodowych

4. Organizacje międzynarodowe we współczesnym świecie

1. Geneza organizacji międzynarodowych

Organizacje międzynarodowe są jednym z wielu ważnych uczestników stosunków międzynarodowych. Przyczyniają się do rozszerzenia i aktywizowania stosunków międzynarodowych, ich znaczenie ulega zmianom. Nową jakość organizacje międzynarodowe uzyskały w dobie globalizacji.

Geneza organizacji międzynarodowych sięga starożytności. Większego znaczenia nabrały w wieku XVIII, a boom nastąpił w wieku XX - wskutek wielu czynników, które uwidoczniły się po kongresie wiedeńskim w 1815 roku - liczne konferencje międzynarodowe, powstało blisko 500 prywatnych instytucji pozarządowych i 30 rządowych.

Kongres wiedeński (18 IX 1814-9 VI 1815) - 1 konferencja międzynarodowa, zwołana w celu rewizji zmian terytorialnych i ustrojowych spowodowanych wybuchem rewolucji francuskiej i wojnami napoleońskimi oraz wypracowania nowych zasad ładu kontynentalnego.

W wieku XIX stały wzrost aktywności gospodarczej państw, następowała wymiana handlowa, która zmusiła do nowych form współpracy. Powstały organizacje międzynarodowe. Pierwsze o charakterze technicznym:

- regulowały żeglugę na międzynarodowych szlakach rzecznych: 1804 na Renie, 1856 na Dunaju

- 1865 organizacja regulująca telegraf

- 1874 przesyłki pocztowe

- ubezpieczenie morskie (frachtu)

- o charakterze humanitarnym

- naukowym

- portowym

- politycznym

Pierwsze organizacje:

- 1861 - Powszechne Stowarzyszenie Oftalmologii - stowarzyszenie okulistyczne

- 1863 - Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża, z inicjatywy Henrego Dunanta, wstrząśniętego widokiem po bitwie pod Solferino w 1859 (wojna francusko-austriacka), wielu zabitych i rannych

- 1894 - Międzynarodowy Komitet Olimpijski, z inicjatywy barona Pierre'a de Coubertina

Przed I wojną światową - 250 organizacji międzynarodowych

W połowie lat '90 XX wieku - 5 tys. organizacji międzynarodowych

Obecnie - 18 tys. organizacji pozarządowych, 2 tys. rządowych, ok. 60 tys. organizacji transgranicznych, korporacji

2. Definicja

Nie ma jednej definicji organizacji międzynarodowych, zależy od przyjętych kryteriów - podejście strukturalne, kompetencje, zasady członkostwa, funkcje.

Organizacja międzynarodowa - celowe zrzeszenie uczestników stosunków międzynarodowych powstałe w wyniku zawartego między nimi porozumienia oraz wyposażone w stałe organy. Organizacja powstaje, gdy zrzesza co najmniej 3 członków - osoby prawne, bądź cywilne. Organizacje międzynarodowe zawierają statuty, organy, kompetencje, struktury.

Organizacje międzynarodowe wyrażają swoją wolę najczęściej poprzez wydawanie decyzji - rozporządzenia, deklaracje, opinie mające wiążący, bądź niewiążący charakter. Decyzje podejmowane są w wyniku głosowania - 1 członek = 1 głos. Choć odchodzi się od tego systemu, na rzecz wielkości państwa, liczby ludności, potencjału ekonomicznego.

Na początku w organizacjach międzynarodowych procedura jednomyślności. Obecnie procedura większości (50% + 1). W Radzie Bezpieczeństwa ONZ nadal jednomyślność. Nie głosuje się jednak, jeżeli wiadomo, że ktoś będzie przeciw. Chodzi o to, aby uzyskać kompromis.

Kwestia wejścia w życie uchwał organizacji międzynarodowych:

- natychmiast

- po ratyfikacji

3. Klasyfikacja i funkcje organizacji międzynarodowych

Organizacje międzynarodowe można klasyfikować wg różnych kryteriów.

Wg statusu międzynarodowego członków organizacje dzielimy na:

- rządowe

- pozarządowe

- transgraniczne, korporacje międzynarodowe

1. Organizacje rządowe - powstają w wyniku porozumienia trzech lub więcej państw, w celu osiągnięcia zamierzonych celów, np. NATO, UE, ONZ.

Dzielą się na wiele grup:

- powszechne, uniwersalne - Organizacja Narodów Zjednoczonych (ONZ)

- regionalne powszechne - Organizacja Jedności Afrykańskiej (OJA)

- polityczne, wojskowe - Organizacja Traktatu Północnoatlantyckiego (NATO), Organizacja Paktu Centralnego (CENTO), Pakt Bezpieczeństwa Pacyfiku (ANZUS)

- gospodarcze - Unia Europejska (UE), Organizacja Krajów Eksportujących Ropę Naftową (OPEC), Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu (EFTA)

- kulturalne - Organizacja Narodów Zjednoczonych do Spraw Oświaty, Nauki i Kultury (UNESCO)

- zdrowotne - Światowa Organizacja Zdrowia (WHO)

- humanitarne - Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża (MKCK)

Zrzeszają różnorakie państwa - wysokorozwinięte, rozwijające się. Wyróżniamy organizacje o charakterze agend innych organizacji, np. UNESCO agendą ONZ.

2. Organizacje pozarządowe - powstają w wyniku porozumienia osób fizycznych i prawnych, zrzeszają członków z różnych krajów, wykraczają poza granice jednego kraju. Mogą oddziaływać na rządy i opinię publiczną. Mają określone interesy, np. Klub Rzymski (badanie globalnych problemów świata).

Organizacje pozarządowe odnotowały znaczącą aktywność i wzrost liczby członków - możliwość rozwiązywania wielu spraw globalnych. Spadek zdolności tradycyjnych uczestników stosunków międzynarodowych, dynamika rozwojowa nowych ruchów społecznych, nagłaśnianie różnych problemów, np. Flotylla Wolności - pomoc dla Strefy Gazy 31 V 2010.

Organizacje pozarządowe mobilizują ludzi do różnego rodzaju działalności, np. blokada dróg, portów, piętnują rządy za łamanie praw człowieka. Często w konflikcie z państwami lub organizacjami rządowymi, np. za przewóz radioaktywnego złomu przez państwa.

3. Organizacje transgraniczne, korporacje międzynarodowe. Zjawisko nowe, trudne do jednoznacznego zdefiniowania. Powszechna instytucjonalizacja stosunków międzynarodowych.

Typy:

- transnarodowe korporacje

- transnarodowe organizacje

- transnarodowe niezrzeszone korporacje

Korporacje przemysłowe i handlowe, czasami religijne, przekraczające granice państw, wywierają wpływ na politykę wielu państw, np. General Motors, Ford, Toyota. Ich działalność mocno krytykowana przez naukowców i polityków. Ich inwestycje stają się niebezpieczne dla społeczeństw. Mają one budżety większe, niż niektóre państwa. Czechy-Węgry Peru budżet mniejszy niż jedna organizacja międzynarodowa. Spotykają się z generalną krytyką, np. prezydent Iranu Mahmud Ahmadineżad krytykował Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (Euratom).

Obecność Polski w organizacjach międzynarodowych

Polska niewidoczna w organizacjach międzynarodowych do 2005 roku. Późniejsza ocena zliberalizowana. Obserwujemy wzrost aktywności Polski na arenie międzynarodowej. Partnerstwo Wschodnie - program wschodniej polityki UE, Polska współtwórcą (wraz ze Szwecją).

Polska niestałym członkiem w ONZ (1946-1947, 1960, 1970-1971, 1982-1983, 1996-1997). Miała być ponownie, ale zrezygnowała na rzecz Prezydencji Rady UE (1 VII - 31 XII 2011).

4. Organizacje międzynarodowe we współczesnym świecie

Jedne organizacje znikają, inne powstają, dostosowują się do stosunków międzynarodowych:

- G8 przekształca się powoli w G20 - najważniejsze gospodarki światowe

- BRIC (Brazylia, Rosja, Indie, Chiny) - grupa czterech rozwijających się państw

- Partnerstwo Wschodnie - powstało 7 V 2009 z inicjatywy Polski i Szwecji. Tworzy je Unia Europejska i 6 państw: Armenia, Azerbejdżan, Gruzja, Mołdawia, Ukraina i Białoruś (warunkiem uczestnictwa Białorusi demokratyzacja rządów)

- Unia na rzecz Regionu Morza Śródziemnego (Unia Śródziemnomorska), powołana 13 VII 2008 z inicjatywy Nicolasa Sarkozy'ego. Pomost między krajami europejskimi, bliskowschodnimi i afrykańskimi. Składa się z 43 członków: 27 państw członkowskich UE, Monako, 4 państw bałkańskich, 6 bliskowschodnich, 5 północnoafrykańskich (z państw Morza Śródziemnego brak Libii). Ta organizacja ma doprowadzić wg Angeli Merkel do rozbicia Unii Europejskiej.

- Wspólnota Niepodległych Państw - 11 państw członkowskich. Gruzja zawiesiła członkostwo 18 VIII 2008, a wyszła definitywnie 17 VIII 2009. Znaczenie WNP zmalało, konflikty wewnętrzne Rosja-Białoruś. Putin: Łukaszenka to skurwysyn, ale nasz skurwysyn - to się skończyło.

- ZBiR - Związek Białorusi i Rosji

Organizacje międzynarodowe rozszerzają swoje członkostwo, np. Unia Europejska:

- oficjalni kandydaci: Chorwacja (największe szanse), Islandia (druga w kolejności), Macedonia, Czarnogóra, Turcja (złożony problem integracji, islamizacja; Polska za wejściem Turcji, przeciw Niemcy, Francja, Watykan)

- potencjalni kandydaci: Serbia, Bośnia i Hercegowina, Albania

Aspiracje wejścia do Rady Bezpieczeństwa ONZ:

- Niemcy (brak zgody Francji i Wielkiej Brytanii)

- Japonia

- Brazylia

- Indie

Organizacje międzynarodowe wzrastają liczebnie, rosną w szerz i w głąb. Aktywne są organizacje pozarządowe, przy słabości niektórych państw. Przejmują one funkcje państw, wyręczają je w obszarach niszowych, np.

- Lekarze bez Granic (udzielanie pomocy medycznej w strefach walk)

- pomoc po trzęsieniu ziemi na Haiti, 12 I 2010

- pomoc po trzęsieniu w L'Aquili we Włoszech, 6 IV 2009 (Silvio Berlusconi podrywał tam podczas wizyty urzędniczkę magistratu, pomoc obiecał, ale ona nie nadeszła).

WYKŁAD nr 12 - 15.12.2010r.

Temat: Próba redefinicji ONZ. Kierunki reformowania ONZ.

1. Geneza ONZ

2. Cele i zadania statutowe

3. Struktura ONZ. Krótka charakterystyka głównych organów

4. Dorobek i słabości ONZ

5. Proponowane kierunki reform

6. Po co nam ONZ? ONZ w obliczu nowych wyzwań

1. Geneza ONZ

ONZ jest jedyną organizacją na świecie o charakterze uniwersalnym. Spełnia wielorakie funkcje.

Główne cele:

- utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa

- rozwijanie przyjaznych stosunków między narodami na zasadzie równouprawnienia i samostanowienia narodów

- dążenie do współdziałania międzynarodowego w rozwiązywaniu zagadnień o charakterze gospodarczym, społecznym, kulturalnym, humanitarnym.

Ważna zasadą jest to, że wszyscy członkowie zobowiązują się załatwiać spory środkami pokojowymi i wstrzymać się od użycia siły. To tylko zapis, nie oznacza, że w praktyce tak jest.

ONZ to nie organizacja ponadnarodowa, która ma centralny rząd kierujący państwami na świecie. To organizacja międzynarodowa uzależniona od dobrowolnego współdziałania państw członkowskich.

Geneza:

ONZ powstała na zebraniu założycielskim 25-26 IV 1945 w San Francisco. Zebranie z udziałem 50 państw (państw pierwotnych, założycielskich).

Sama idea ONZ pojawiła się znacznie wcześniej, na konferencji w Teheranie (1943). Pomysłodawcami prezydent USA Franklin Delano Roosevelt i premier Wielkiej Brytanii Winston Churchill. Miała ona zastąpić zbankrutowaną i niespełniającą swojej roli Ligę Narodów (powstała 10 I 1920). Nie udało jej się zapewnić pokoju i wybuchu II wojny światowej. Liga światowa rozwiązana po powstaniu ONZ 18 IV 1946, część majątku przekazana ONZ.

Państwa zapraszające:

- USA (Franklin Delano Roosevelt → Harry S. Truman)

- Chiny (Czang Kaj-szek)

- ZSRR (Józef Stalin)

- Wielka Brytania (Winston Churchill)

Brakuje Francji (Charles de Gaulle) - nie przyjęła propozycji, bo de Gaulle nie lubił Roosevelta.

Wśród pomysłodawców różne poglądy na temat celów organizacji: Roosevelt - forum wspólne 5 żandarmów świata; Stalin - trybuna skąd można głosić poglądy jakie się chce.

50 członków obecnych, de facto państw założycielskich 51. Na konferencji nie uczestniczyła Polska, choć uznawana jest jako 51 państwo założycielskie. Brak rządu uznawanego przez wszystkie mocarstwa (dopiero jak powstał Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej 28 VI 1945).

Pierwszym przewodniczącym przygotowującym pierwsze posiedzenie Alger Hiss (USA), póki nie wybrano pierwszego sekretarza generalnego. Hiss okazał się agentem KGB. Później ustalono, że sekretarzem generalnym nie może być przedstawiciel państwa mającego stałe miejsce w Radzie Bezpieczeństwa ONZ.

26 VI 1945 - podpisanie Karty Narodów Zjednoczonych przez 50 z 51 członków (Polska 15 X 1945), statutu ONZ

24 X 1945 - wejście w życie Karty Narodów Zjednoczonych, po ratyfikacji przez 5 stałych członków Rady Bezpieczeństwa

11 I 1946 - pierwsza sesja Zgromadzenia Ogólnego ONZ w Londynie

Później siedzibę i sesje przeniesiono do Nowego Jorku.

2. Cele i zadania statutowe

Członkiem może być każde państwo miłujące pokój, które przyjęło Kartę NZ i jest w stanie ją wypełniać. Przyjęcie do ONZ następuje na podstawie uchwały Zgromadzenia Ogólnego na wniosek Rady Bezpieczeństwa ONZ. Utrzymuje się ze składek członkowskich poszczególnych krajów. To organizacja dyplomatyczna, propagandowo-dyplomatyczna, organizacja „wielkiego gadułu” - polega na wystąpieniach, przemówieniach.

Stan zimnej wojny wpłynął na działania ONZ. Później odbudowując swój prestiż, spotyka się z dużą krytyką.

Obecnie 192 państwa członkowskie ONZ. Ostatnio przyjęte:

- Czarnogóra (28 VI 2006)

- Timor Wschodni (27 IX 2002)

- Szwajcaria (10 IX 2002)

- Serbia (1 XI 2000)

Szwajcaria - dwukrotnie w referendum przeciwko wstąpieniu do ONZ, 3 referendum również przeciwko, ale mimo wszystko wstąpili.

Nie są członkami ONZ:

Za czasów ZSRR jedno państwo Związek Radziecki miało 3 głosy w ONZ: reprezentował Ukrainę, Białoruś i samego siebie.

Karta NZ nie określa procedur wystąpienia z ONZ. Jest to możliwe na podstawie jednostronnej deklaracji. Wystąpiło tylko jedno państwo - Indonezja 20 I 1965, ale powróciła już 28 IX 1966.

Za uporczywe łamanie praw statutowych państwo mogłoby zostać usunięte z ONZ - nie miała miejsca taka sytuacja.

1974 - dyskutowana sprawa RPA. Państwa afrykańskie złożyły wniosek o usunięcie RPA, za apartheid. Sprzeciw państw zachodnich, nie udało się usunąć.

1979 - RPA wykluczona z XXIII sesji Zgromadzenia Ogólnego

1991 - przywrócenie praw RPA do uczestniczenia w sesjach ONZ

Próby usunięcia z ONZ Izraela, składane przez państwa arabskie. Izrael to państwo najbardziej krytykowane w ONZ, wobec którego podjęto najwięcej rezolucji.

3. Struktura ONZ. Krótka charakterystyka głównych organów

Główne organy:

1. Zgromadzenie Ogólne

2. Rada Bezpieczeństwa

3. Rada Gospodarcza i Społeczna

4. Rada Powiernicza

5. Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości (Haga)

6. Sekretariat z Sekretarzem Generalnym. Obecnie Ban Ki-moon z Korei Płd. (od 1 I 2007) zarabiający 230 tys. $ rocznie.

W ramach ONZ funkcjonują siły zbrojne ONZ, uczestniczące w operacjach pokojowych. Powoływane są doraźnie przez niektóre siły militarne poszczególnych państw. Jako takiej armii nie ma. Najchętniej zgłaszają się państwa afrykańskie i najsłabiej rozwinięte militarnie. Liczą na to, że pieniądze, które otrzymają przeznaczą na wzmocnienie własnych sił militarnych.

1. Zgromadzenie Ogólne - składa się z wszystkich państw członkowskich ONZ, pozbawione realnej władzy, każdy ma 1 głos. Obraduje na sesjach zwyczajnych, nadzwyczajnych i specjalnych (nadzwyczajne i specjalne zwoływane przez Radę Bezpieczeństwa ONZ).

Przedmiotem pracy sprawy wynikające z Karty NZ. Podejmuje decyzje większością głosów w sprawach rutynowych - nie są wiążące dla państw członkowskich. W sprawach ważnych (pokoju, bezpieczeństwa, wyboru stałych członków, usunięcie członka) większością 2/3 głosów. Zgromadzenie Ogólne nie może rozpatrywać spraw leżących w kwestii Rady Bezpieczeństwa ONZ.

2. Rada Bezpieczeństwa ONZ - odpowiedzialna za pokój i bezpieczeństwo światowe, należą do elity tego świata. Jako jedyny organ ma prawo podejmować decyzje, które państwa członkowskie muszą wykonać.

Skład:

- 5 stałych członków: USA, Rosja, Chiny, Francja, Wielka Brytania

- 10 niestałych członków wybieranych większością głosów przez Zgromadzenie Ogólne na 2 lata, wg klucza geograficznego:

Podejmuje decyzje większością 9 głosów. A w ważnych sprawach wymagana jest jednomyślność stałych członków. Uważa się Radę Bezpieczeństwa za najbardziej skostniałą strukturę ONZ. W czasie zimnej wojny blokowana przez ZSRR. Do 1989 przyjęła 600 rezolucji, a po 1989 roku 1000 rezolucji. Radzie Bezpieczeństwa zarzuca się, że nie potrafi zrealizować podstawowego zadania - pokoju międzynarodowego. Mówi się, że powinna być poszerzona. Świat w 1945 wyglądał inaczej. 63 państwa po zakończeniu II wojny światowej, obecnie 192 w ONZ, a 207 w stosunkach międzynarodowych.

Do Rady Bezpieczeństwa aspirują:

- Indie (przeciwko Chiny i Rosja)

- Japonia (przeciwko Chiny - te dwa państwa rywalizują ze sobą. Japonia ma po USA największy udział w składkach członkowskich [USA 25%, Japonia 20%], już nie chcą tyle płacić [USA 22%, Japonia 16,6%], szanse na stałe miejsce są coraz bardziej się oddalają)

- Niemcy (przeciwko Wielka Brytania i Francja, za Rosja; również duże składki członkowskie 8,6%)

- Unia Europejska jako całość (ale wtedy musiałyby zrezygnować Francja i Wielka Brytania)

- Brazylia

- Nigeria

- Turcja

Raczej nie jest możliwe powiększenie Rady Bezpieczeństwa.

3. Rada Gospodarcza i Społeczna - wybierana na 3 lata, ma zawsze stały ilościowo skład członkowski - 54 państwa, odnawiana corocznie o 18 państw. Kompetencje w dziedzinie współpracy międzynarodowej w dziedzinie handlu, uprzemysłowienia, zasobów międzynarodowych, problemów ludności, opieki społecznej, technologii, praw kobiet, nauki, zwalczania narkomanii i przestępczości.

Decyzje podejmowane są większością głosów.

17 wyspecjalizowanych agend ONZ, np.:

- Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa (FAO)

- Organizacja Narodów Zjednoczonych do Spraw Oświaty, Nauki i Kultury (UNESCO)

- Międzynarodowa Organizacja Pracy (MOP)

- Światowa Organizacja Zdrowia (WHO)

Współpraca również z innymi agendami, np. z Międzynarodową Agencją Energii Atomowej (MAEA). Funkcjonuje również Wysoki Komisarz Narodów Zjednoczonych do spraw Uchodźców (UNHCR) oraz Fundusz Narodów Zjednoczonych na Rzecz Dzieci (UNICEF).

4. Rada Powiernicza - kontrola nad terytoriami niesamodzielnymi. W 1945 było 11 terytoriów - byłe kolonie Japonii i Niemiec, później się usamodzielniły. Obecnie 1 terytorium - Palau w Mikronezji (terytorium powiernicze). Ze względu na wypełnienie misji powierzono reprezentowanie całej Rady Powierniczej Stanom Zjednoczonym.

5. Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości w Hadze - organ sądowniczy. Składa się z 15 sędziów wybieranych na 9 lat. Stroną rozmowy w MTS jedynie państwa ONZ. Wyjątki tylko za zgodą Zgromadzenia Ogólnego i Rady Bezpieczeństwa. Przedmiotem spraw spory wymienione w statucie. MTS jest krytykowany za powolność działań, że nie udało się osądzić przywódców systemów totalitarnych XX wieku.

Funkcjonuje również Międzynarodowy Trybunał Karny dla Byłej Jugosławii.

6. Sekretariat - struktura biurokratyczna powołana do zarządzania majątkiem, zbierania składek członkowskich, zgłaszania problemów. Sekretarz generalny wybierany jest na 5 lat. Duża liczba zatrudnionego personelu. Co roku składa sprawozdania z działalności Zgromadzenia Ogólnego.

Dotychczas 8 Sekretarzy - Norweg, Szwed, Birmańczyk, Austriak, Peruwiańczyk, Egipcjanin, Ghańczyk, Południowy Koreańczyk.

Ostatnio Kofi Annan (1997-2007). Obecnie Ban Ki-Moon (od 2007).

Zasadniczo trzymano się geografii, wyjątkiem dwóch Skandynawów. Dywagacje, że Sekretarzem miał być Aleksander Kwaśniewski, czy Bill Clinton nie miały racji bytu.

Obecny koszt funkcjonowania sekretariatu 1,5 mld $.

WYKŁAD nr 13 - 22.12.2010r.

6. Sekretariat c.d.

Budżet Sekretariatu 1,5 mld $ (dla porównania Rada Europy 700 tys. $). Zjawiskiem niepokojącym nie płaceni składek przez państwa. Najwięksi płatnicy: USA (1/4), Japonia (1/5), Niemcy (1/10), Wielka Brytania, Francja, Włochy, Kanada, Hiszpania, Chiny, Meksyk.

Budżet ONZ 5 mld $.

W ramach ONZ funkcjonują siły zbrojne ONZ, tzw. „błękitne hełmy” - siły zbrojne poszczególnych państw oddane do dyspozycji ONZ. W latach 2008-2009 ok. 92 tys. żołnierzy.

4. Dorobek i słabości ONZ

W założeniu twórców organizacji miała być skuteczna i wiarygodna. W ciągu 65 lat ONZ ma liczny, poważny dorobek w wielu dziedzinach - zabezpieczenia pokoju i bezpieczeństwa światowego, w kwestiach gospodarczych - pomoc rozwojowa, w kwestiach humanitarnych, w działaniu licznych wyspecjalizowanych agend. Dorobek zasługuje na uznanie.

W ostatnich latach krytyka ONZ. Bezsilność organizacji w rozwiązywaniu problemów globalnych, humanitarnych, w zabezpieczaniu światowego pokoju. Jednym z zasadniczych zastrzeżeń - ONZ reaguje zbyt wolno na zagrożenia.

Słabości ONZ:

1. Wynikające z Karty NZ - stanowi że, aby podjęć skuteczne działania musi być zgoda wszystkich stałych członków Rady Bezpieczeństwa, a ze zgodą bywa różnie.

Do 1955 sam ZSRR zawetował 101 przypadków. Do połowy lat '90: 226 razy veto, z tego ZSRR 124, USA 71, Wielka Brytania 31, Chiny 22, Francja 18. Teraz raczej nie stosuje się veta, w ogóle nie poddaje się pod głosowanie, gdy wiadomo, że ktoś będzie przeciw.

2. Niewywiązywanie się ONZ z roli gwaranta pokoju i bezpieczeństwa

- wojna koreańska 1950-1953 (ZSRR w ogóle nie uczestniczył w obradach z powodu obecności Tajwanu w Radzie Bezpieczeństwa, a nie Chin)

- powstanie węgierskie 1956 (Imre Nagy wystąpił do ONZ, aby uznać Węgry za państwo neutralne. Nagy stracony 15/16 VI 1958, a Węgry do dzisiaj nie otrzymały odpowiedzi, od 54 lat)

- Bałkany w latach `90

- masakra w Rwandzie 1994, ludobójstwo 0,8 - 1 mln osób

- masakra w Srebrenicy 1995 w czasie wojny w Bośni, egzekucje 8 tys. Muzułmanów

- lata '90 - gwałty na kobietach dokonywane przez samych żołnierzy ONZ

- 2002 - ONZ skonfliktowana w sprawie Inwazji na Irak - odbyła się poza rezolucją ONZ

- 2008 - nie przerzucono 26 tys. żołnierzy do Sudanu, z prozaicznego powodu - brak helikopterów

- 2008 - nie rozwiązano konfliktu rosyjsko-gruzińskiego, rozwiązała go UE

3. Rywalizacja dwóch przeciwstawnych bloków politycznych i militarnych. Harmonijne współdziałanie nie istniało, blokowało to funkcjonowanie ONZ. ZSRR popierany przez państwa postkolonialne. Lata '60 i '70 przewaga ZSRR w ONZ. 80% państw Trzeciego Świata popiera ZSRR na forum ONZ. Atakowanie imperializmu i kapitalizmu, ataki na USA, RPA i Izrael. Do upadku ZSRR nie łożył żadnych sum na misje wojskowe, a w głosowaniu uczestniczył.

4. Nie rozwiązano problemu rozprzestrzeniania broni jądrowej. Wielkie mocarstwa są za ograniczeniem broni, ale są państwa, które się przed tym bronią - Iran, Indie, Pakistan, Korea Pn., Izrael.

Sześciostronne rozmowy w sprawie Korei Pn. w sprawie broni atomowej - brak w szóstce ONZ.

5. Decentralizacja i fragmentaryzacja działań. ONZ nie potrafi zapewnić bezpieczeństwa w świecie. Regionalne konflikty na tle narodowościowym i etnicznym. Od 1948 nie rozwiązano konfliktu bliskowschodniego. ONZ prosi UE o sfinansowanie wojsk na misję do Czadu.

6. Brak własnych sił zbrojnych. Są powoływane doraźnie, do konkretnego sporu. Są słabo wyposażone, np. w Rwandzie (1993-1996), Somalii (1992-1995), na Bałkanach (1994-1995) - ONZ zastąpione na Bałkanach przez USA i NATO. Siły ONZ same są uwikłane w konflikty, np. Kongo (1960-1964). Słabości przede wszystkim widać w Sudanie (od 2005).

7. Nienadążanie za zmianami rzeczywistości. W Karcie NZ zapis: interwencja w danym kraju za zgodą tego kraju, stąd np. brak zgody Jugosławii 1994-1995. Rodziny ofiar chcą oskarżyć ONZ za zaniechanie działań w 1995, przede wszystkim Holendrów.

8. W historii ONZ wielokrotne użycie siły w sposób niezgodny ze statutem, przy biernej postawie Rady Bezpieczeństwa. Przyczyną to, że ONZ nie może podejmować akcji ze względu na brak środków. W 27 rozwiązanych pokojowo sprawach ONZ bierze udział tylko w 8.

9. Kryzys Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości w Hadze. Państwa unikają kierowania do niego spraw. Tylko 1/3 państw przyjęła jurysdykcję Trybunału. Mniej niż połowa członków ratyfikowała statut Międzynarodowego Trybunału Karnego, w tym 3 członkowie stali nie przystąpiły do MTK: Chiny, USA, Rosja.

Międzynarodowy Trybunał Karny dla Byłej Jugosławii (ICTY). W 2001 aresztowano Slobodana Miloševića, oskarżony o wywołanie konfliktów wojennych w Kosowie, Chorwacji i Bośni. Zmarł w 2006 w haskim więzieniu na atak serca (otrucie?). Trybunał oskarżany przez Serbów, że sądzi tylko Serbów.

10. Bezsilność ONZ w zakresie rozwiązywania spraw społecznych i humanitarnych. Tylko ambitne plany. Kraje bogate mają 0,7% dochodów przeznaczać na kraje biedne, a nie czynią tego. Marnotrawiona jest pomoc żywnościowa, korupcja przy jej rozdziale. Kojo Annan (syn Kofi'ego), zamieszany w korupcję wokół programu „Ropa za żywność”.

11. Nadmierne upolitycznienie organizacji

12. Niewłaściwa hierarchia priorytetów

13. Marnotrawienie funduszy

14. Nadmierne procedury

15. Nadmierny demokratyzm, przy jednoczesnym jego braku

16. Wtrącanie się w wewnętrzne sprawy państw w jednoczesnym dogmatycznym przestrzeganiu zasad suwerenności

17. Brak koordynacji pracy agend

18. Niedowład organizacyjny i biurokratyczny

1950 r. - 1600 urzędników zatrudnionych przez sekretariat

2000 r. - 52 tys. urzędników, co pochłania 75% budżetu organizacji (dla porównania Departament Stanu USA „tylko” 13 tys. urzędników). Tworzy miliony stron dokumentów rocznie.

2004 r. - wydano 500 mln $ na konferencje

19. Kryzys finansowy. Już w latach '80 deficyt 450 mln $. Odmawianie finansowania sił pokojowych.

1996 r. - USA wstrzymały obowiązkowe wpłaty składek (finansowały 25%), kryzys organizacji

2000 r. - 3,5 mld $ zalegały państwa ze składkami

2005 r. - USA uregulowały zaległe składki

Problemy finansowe paraliżują organizację.

20. Krytyka Sekretarzy Generalnych. Krytykowano głównie Kofi'ego Annana (1997-2007). Warunkiem sukcesu dobre stosunki z prezydentem USA (George W. Bush i K. Annan byli w złych stosunkach).

21. Nie wypełnianie roli mediatora globalnego, łagodzenia sporów, np. na Bliskim Wschodzie. ¼ wszystkich rezolucji skierowana przeciwko Izraelowi. Także brak działań w sprawie reżimów (Kuba), czy łamania praw człowieka (Birma), korupcji (Autonomia Palestyńska).

22. Korupcja - pieniądze marnotrawione na podróże, zakwaterowanie, biurokrację, konsultacje, realizację zamówień.

ONZ tkwi w kryzysie.

5. Proponowane kierunki reform

1. Konieczność umacniania ONZ jako gwaranta bezpieczeństwa zbiorowego. Państwa muszą zrezygnować z części swojej narodowej suwerenności, przy podejmowaniu wspólnych akcji. Propozycje umocnienia Sekretariatu Generalnego, ma rządzić silną ręką, mieć władzę nad agendami.

2. Wyposażenie ONZ w atrybuty władzy ponadnarodowej - skarb, siły policyjne, agencja kosmiczna.

3. Powołanie II Zgromadzenia Narodowego - o strukturze parlamentu światowego (na wzór Parlamentu Europejskiego, reprezentacja ludów, a nie rządów).

4. Zwiększenie uprawnień Zgromadzenia Ogólnego ONZ.

5. Ograniczenia prawa veta przez członków Rady Bezpieczeństwa.

6. Powołanie Międzynarodowego Trybunału Kryminalnego.

7. Powołanie sił zbrojnych.

8. Nawiązanie ściślejszej pracy z organizacjami regionalnymi.

9. Dokonanie zmian w Karcie NZ (od 1945 wiele się zmieniło). Nadanie organizacji uprawnień ponadnarodowych.

10. Zmiany w głównych organach ONZ.

11. Koncepcja przebudowy Rady Bezpieczeństwa

- zwiększenie liczby stałych członków

- zwiększenie uprawnień stałych członków

12. Zmieniono nazwę Komisji Praw Człowieka na Radę Praw Człowieka (UNCHR). Zasiadały w niej państwa reżimowe, autorytarne, ale mimo wszystko do Rady przyjęta Kuba.

Polska ma swój wkład w koncepcje reformowania ONZ.

Cimoszewicz: centralna rola ONZ, gwarant bezpieczeństwa międzynarodowego, miał pisać pracę habilitacyjną o reformowaniu ONZ, zrezygnował.

6. Po co nam ONZ? ONZ w obliczu nowych wyzwań

Pomimo słabości uważa się, że ONZ potrzebuje reform, ale nie likwidacji. Paradoksem to, że państwa chcą zmian, ale jednocześnie chcą by zostało po staremu. Reformy wstrzymują Ci co chcą zmian.

Państwa zachodu nie chcą wzmacniać błękitnych hełmów, mimo własnej siły i finansów. Dominuje przekonanie, że pomimo słabości ONZ nie ma alternatywy.

Samantha Power (Harvard) stwierdziła, że ONZ nigdy nie było tak słabo przygotowane do swojej roli, jak obecnie. Odkładanie reform spowoduje upadek organizacji.

Prozaiczne spory - na Haiti sprawa budowy latryn, obrady państw, brak porozumienia, pomoc USA.

WYKŁAD nr 14 - 12.01.2011r.

Temat: Znaczenie Polski w międzynarodowych stosunkach politycznych.

1. Pozycja polityczna i gospodarcza Polski

2. Wizerunek Polski w świecie

3. Stosunki z USA, jako priorytet polskich stosunków zagranicznych

4. Polska w Unii Europejskiej

5. Stosunki z Niemcami i Rosją oraz z innymi sąsiednimi państwami

6. Aktualna pozycja i siła Polski

7. Perspektywy

8. Wnioski

1. Pozycja polityczna i gospodarcza Polski

Po przemianach ustrojowych w Europie 1989/90, Polska znalazła się w nowej sytuacji politycznej i gospodarczej. Polska należy do:

- NATO 12 III 1999 (jako 1 z 28 członków)

- UE 1 V 2004 (jako 1 z 27 członków)

Powróciliśmy do rodziny europejskich krajów. Czy wykorzystaliśmy szansę przełomu dekad?

Polska jest krajem średniej wielkości i średniej aktywności międzynarodowej. Należy do 550 organizacji międzynarodowych (m. in. ONZ, NATO, UE, OBWE, Rada Europy) i regionalnych (Trójkąt Weimarski, Grupa Wyszehradzka, Partnerstwo Wschodnie). Polska nie jest mocarstwem światowym. Możemy samodzielnie prowadzić politykę regionalną, ale ponadnarodową tylko w ramach większych organizacji (UE, NATO).

Nie należymy do grupy G20, z własnej winy. Polska jest na 40-45 miejscu w świecie pod względem gospodarczym. Stopień nasycenia globalizacją - 24 miejsce.

Pod względem PKB:

- PKB globalny - Polska 380 mld $ (USA 15 bln $, Niemcy 4,6 bln $, Rosja 1 bln 300 mld $)

- PKB na 1 mieszkańca - Polska 7 tys. $

Do czasu kryzysu gospodarczego 2007-2009 wzrost gospodarczy 4-5 %. Obecnie 3,2-3,5 % rozwoju gospodarczego. To lepiej niż pozostałe kraje europejskie (Niemcy 1 %, a wiele krajów ujemnie). Polska zieloną wyspą. Specjaliści przestrzegają, że przestajemy nią być.

Nie wiadomo komu przypisać ten sukces. Pesymiści uważają, że kryzys dopiero do Polski przyjdzie, bo nie zasililiśmy finansowo banków oraz jesteśmy surowcowo samoniewydolni, zależymy od partnerów handlowych i gospodarczych (Niemcy, Rosja). Jesteśmy traktowani na równi z krajami Europy Środkowej (jak kryzys na Węgrzech, to i w Polsce).

2. Wizerunek Polski w świecie

Wizerunek zróżnicowany. Lepiej siebie oceniamy, niż inni nas. W 2009 brak sukcesu globalnego. Najważniejszym wydarzeniem wybór Jerzego Buzka na Przewodniczącego Parlamentu Europejskiego (14 VII 2009) oraz Janusza Lewandowskiego na Komisarza ds. budżetu i programowania finansowego (9 II 2009). Ale nie udało się wybrać Włodzimierza Cimoszewicza na sekretarza generalnego Rady Europy oraz Radosława Sikorskiego na sekretarza generalnego NATO.

Sukcesy:

- Polskę ominą kryzys gospodarczy

- obchody 70. rocznicy wybuchu II wojny światowej (premier Wałdimir Putin, kanclerz Angela Merkel i wielu innych międzynarodowych gości)

Na świecie:

- wybór Baracka Obamy na 44. Prezydenta USA

- wojna w Afganistanie

- wejście w życie Traktatu lizbońskiego (1 XII 2009)

Polska starała się odgrywać aktywną politykę na arenie międzynarodowej. Jest postrzegana jako kłótliwa, brak jednolitej polityki zagranicznej - prezydent i rząd.

Kompromitacją było powierzenie Annie Fotydze funkcję szefa MSZ (2006-2007) - pani „przyjdź Pan później”. Polityka zagraniczna doprowadzona do śmieszności. W stosunku do sąsiadów, Niemiec i Rosji, polityka skłócona. Kłótnie o samolot, krzesło, obsadzanie placówek dyplomatycznych. Polska uznała niepodległość Kosowa (26 II 2008, jako 18. kraj), nie nawiązała stosunków dyplomatycznych. Wyprawa Lecha Kaczyńskiego do Gruzji (2008), zachowanie nieodpowiedzialne, zgrzyt w stosunkach polsko-rosyjskich, ale i z Unią Europejską. Wielu irytowały polskie przechwałki, np. w czasie obchodów 70. rocznicy wybuchu II wojny światowej.

Oskarżenia o międzynarodową zmowę, a nieuznawanie własnej słabości tego okresu. Wykorzystanie polityki historycznej do własnych celów. To, że byliśmy pierwszą ofiarą II wojny światowej ma nam podnieść prestiż międzynarodowy. Bogdan Zdrojewski - „II wojna światowa skończyła się dopiero w 1989 roku”. Polska ofiarą po wsze czasy, zawsze ktoś nas krzywdzi, skłonność do obrażania się. Np. kancelaria Prezydenta Lecha Kaczyńskiego na artykuł w Tageszeitung (siódmy co do nakładu dziennik niemiecki) porównujący Kaczyńskich do kartofli, chcących zawładnąć światem. Domaganie się sprostowania od rządu niemieckiego.

3. Stosunki z USA, jako priorytet polskich stosunków zagranicznych

Strategiczne partnerstwo z USA - gwarant bezpieczeństwa i rozwoju Polski. My możemy chcieć, ale USA ma nas gdzieś. Do 2003 Polska na aucie polityki zagranicznej USA. Poparcie inwazji na Afganistan (2001) i Irak (2003). Umowa w sprawie tarczy antyrakietowej na terenie Polski. Liczono na profity gospodarcze w Iraku, dozbrojenie armii (kilka samolotów F-16, baterie rakiet Patriot bez uzbrojenia).

17 IX 2009 Obama oświadczył, że rezygnuje z tarczy w Polsce i w Czechach. Sikorski poleciał do Hilary Clinton do USA, ale ona wyleciała do Egiptu i go nie przyjęła. Obama mylił Polskę z Holandią podczas wizyty Komorowskiego w USA (8-9 XII 2010). Brak zniesienia wiz dla Polski, a wszyscy dookoła ich nie mają. Komorowski nie za wiele może zdziałać, to nie zależy od niego, a od specjalnej komisji przy Kongresie.

Państwa Unii Europejskiej mają za złe stosunki Polski z USA. Za bardzo chcemy trzymać się USA, kosztem partnerów z UE. Politycy w Polsce nie rozumieją, że USA dbają przede wszystkim o własne interesy. Stąd stosunki z Polską nie należą do jej priorytetów. Polska zaangażowana w Afganistanie przy USA. Wycofamy się w 2013-2014 roku, gdy USA wyśle dodatkowych 30 tys. żołnierzy. Polska może stać się ofiarą rozchodzenia się dróg między UE i USA w sprawie afgańskiej.

4. Polska w Unii Europejskiej

Polska liczącym się członkiem UE. Potencjał ludnościowy i gospodarczy. Musimy czuć silny związek z Europą. Pretensje Polski - bezpieczeństwo narodowe, Partnerstwo Wschodnie. Kancelaria Prezydenta Kaczyńskiego chciała, by Polska była bardziej narodowa, by UE nie narzucała swojej woli, nam Polsce krajowi katolickiemu.

Unii Europejskiej nie odpowiadały nasze stosunki z Rosją, angażowanie się w Pomarańczową Rewolucję na Ukrainie, poparcie Gruzji w wojnie rosyjsko-gruzińskiej, ścisły związek z USA, zbyt późne ratyfikowanie Traktatu lizbońskiego (zasada „nie, bo nie”).

5. Stosunki z Niemcami i Rosją oraz z innymi sąsiednimi państwami

Stosunki z Niemcami i Rosją kształtowała zaszłość historyczna. Ciągle sprawy historyczne.

Niemcy - Erika Steinbach, wysiedlenia Niemców po II wojnie światowej, odszkodowania majątkowe, przeprosiny za wybuch II wojny światowej (Merkel przeprasza i przeprasza). Przeproszenia ograniczone do składania kwiatów i budowy pomników. Próbujemy obarczyć Niemcy za wybuch wojny (finansowanie Auschwitz). Budowa Gazociągu Północnego omijającego Polskę.

Rosja - złe stosunki z Rosja. Kreml wściekły na Polskę za przyczynienie się do ponadnarodowej rewolucji. Embargo na polską żywność w 2006 roku. Putin oficjalnie atakował Kwaśniewskiego, ale pojechał w 2005 roku do Auschwitz na obchody 65. rocznicy wyzwolenia Obozu - wkład ZSRR w pokonanie nazizmu.

Problemy:

- powrót do wojny bolszewickiej 1920

- zbrodnia katyńska 1940

- deportacje Polaków w głąb ZSRR po 1940

- pakt Ribbentrop-Mołotow 1939, który spowodował agresję

- obrona Kremla przez polską załogę 1612

- Gazociąg Północny

- embargo na mięso i produkty roślinne

- żegluga na Zalewie Wiślanym

- tarcza antyrakietowa

Po wizycie Putina 1 IX 2009 wydawało się, że sprawy idą na lepsze, a juz w styczniu 2010 brak umowy gazowej (później załatwił ją Pawlak).

Ukraina - ostrożna polityka z Ukrainą po wygranie Wiktora Janukowicza (25 II 2010).

Litwa - pogorszenie się stosunków z Litwą. Konflikt o używanie języka polskiego w dokumentach, opisywania ulic. 234 tys. Polaków na Litwie. Dzień Obrońców Wolności na Litwie 13 I - nikt ważny z Polaków tam nie jedzie. Problemy gospodarcze: Polska kupiła rafinerię w Możejkach na Litwie (w 2006) - spór o koszty dostawy ropy naftowej koleją do tej rafinerii. Wysokie koszty ponosi Polska, przez terytorium Litwy.

Białoruś - spór wokół Związku Polaków na Białorusi, jego rejestrację i oficjalne działanie. 19 XII 2010 wybory prezydenckie, prześladowanie opozycji. 3 mld kredytu dla Białorusi, gdy zdemokratyzuje wybory, Łukaszenka tego nie zrobił.

6. Aktualna pozycja i siła Polski

Rok 2010 przyniósł pozytywne przewartościowania i sukcesy:

- normalizacja stosunków z Niemcami

- ocieplenie stosunków z Rosją (pomimo kontrowersji na tle katastrofy smoleńskiej)

Wizyta Putina w Katyniu 7 IV 2010 uznana za historyczną - pierwsza wizyta przywódcy rosyjskiego od II wojny światowej. Wizyta Miedwiediewa w Krakowie podczas pogrzebu Kaczyńskiego 18 IV 2010.

6 XII spotkał się w Polsce z Bronisławem Komorowskim. Projekcja filmu „Katyń” w Rosji, w 1 kanale rosyjskiej telewizji publicznej. Istnieje Komisja ds. trudnych w stosunkach polsko-rosyjskich. Rosyjska Duma Państwowa przeprosiła za mord stalinowski na Polakach (26 XI 2010) - pierwsze przeprosiny w historii Rosji.

Polska dorobiła się silnej pozycji w Unii Europejskiej, jest wiarygodnym partnerem. Wróciła do głównego nurtu polityki zagranicznej.

- Miedwiediew w Polsce 6 XII 2010

- Komorowski w USA 8-9 XII 2010

- Tusk w Berlinie XII 2010

Zaufanie w stosunkach z Niemcami, ale z Rosją nadal ostrożnie. Afera WikiLeaks nie pokazała nic kompromitującego w sprawie Polski. Poważnym mankamentem słabość oferty gospodarczej Polski. Wizyta Miedwiediewa w Polsce z biznesmenami. Polska nie miała co zaoferować. Brak ofensywy na Daleki Wschód - brak stosunków gospodarczych z Indiami i Chinami.

Brak spójności w polityce zagranicznej partii rządzącej i opozycji. Jarosław Kaczyński „Przyjaciele Rosjanie”, a potem list do deputowanych o zbliżającym się zagrożeniu ze strony Rosji. Polska dominium rosyjsko—niemieckim.

7. Perspektywy

Rok 2011 może być jednym z najważniejszych po 1989.

Dwa ważne wydarzenia:

- wybory parlamentarne 23 X 2011

- Polska prezydencja w UE 1 VII- 31 XII 2011

Polska musi walczyć o budżet 2014-2020, Partnerstwo Wschodnie, asymetria z państwami wschodnimi, m.in. z Białorusią. Polska nie może zepchnąć się na margines w stosunkach międzynarodowych i nie może nie zauważać faktu, że punkt ciężkości przenosi się na Wschód.

8. Wnioski

Polska to kraj sukcesu, ale to jeszcze nie oznacza sukcesu na arenie międzynarodowej. Trzeba na to sobie zapracować ciężką pracą. Brak logiki w poruszaniu się po świecie międzynarodowym. Prezydent Komorowski nie może być „wujkiem gawędziarzem”.

Polska jest obecnie najbogatsza, najlepsza i najpiękniejsza niż kiedykolwiek wcześniej. Niemcy mają nam płacić, USA bronić, a Rosja przepraszać.

WYKŁAD nr 15 - 19.01.2011r.

Temat: Globalne problemy współczesnego świata.

1. Najważniejsze problemy współczesnego świata

2. Procesy i zjawiska destabilizujące świat.

1. Najważniejsze problemy współczesnego świata

Pod koniec XX wieku wydawało się, że w wiek XXI ludzkość wkroczy bez kryzysów, że wszystkie problemy są rozwiązane. Optymistyczne perspektywy spełzły na niczym. W I dekadzie XXI wieku kryzysy polityczne, gospodarcze i wiele innych.

- 11 IX 2001 - atak islamskich terrorystów na World Trade Center i Pentagon

- 2007-2010 - kryzys finansowy i gospodarczy, powoduje zagrożenia dla gospodarki światowej i zadłużenie państw

- katastrofy klimatyczne, klęski żywiołowe

- kryzys demokracji, Fukuyama „recesja demokracji” - liberalne demokracje w odwrocie, powrót do systemu autorytarnego (Wenezuela, Rosja). Populistyczne reżimy w Ameryce Południowej.

Pierwsza dekada XXI wieku ma negatywny bilans.

Nastąpiła zmiana w hierarchii problemów w stosunkach międzynarodowych, hierarchii problemów globalnych. Po 11 IX podstawowym problemem terroryzm oraz zderzenie cywilizacji. Kultura i religia głównymi powodami konfliktów. W rzeczywistości hierarchia jest inna.

2. Procesy i zjawiska destabilizujące świat.

Procesy geograficzne

1. Problem głodu i wyżywienia ludzkości

Ponad 3 mld ludzi żyje za 2 $ dziennie, a liczba ta wzrasta. Wzrost cen żywności na rynkach światowych. Około 2050 roku 1/3 ludzi na świecie będzie mieć problem z wyżywieniem.

2. Problem wody

Wiek XXI wiekiem wojny o wodę. Ponad 1 mld ludzi ma utrudniony dostęp do czystej wody, a około 2050 roku 2,5 mld będzie żyła w warunkach urągających godności ludzkiej. 1/3 ludzi nie ma dostępu do toalet.

3. Skutki globalnego ocieplenia

Efekt cieplarniany powoduje wzrost poziomu mórz, o 18-59 cm do końca 2011 roku, zalanie niektórych terenów. Susze i głód, huragany i upały, topnienie lodowców.

4. Problemy demograficzne.

Pod koniec 2011 roku 7 mld ludzi, a w 2050 9,5 mld. Sytuacja różna w poszczególnych regionach, niektóre kraje będą się kurczyć - Japonia, także Polska (32-36 mln) jeśli rodność się nie poprawi. Przeludnienie: Indie (1 mld 600 mln), Afryka (1 mld 700 mln). Społeczeństwa będą się starzeć, a nawet mogą zniknąć - Rosjan ok. 2150 roku może w ogóle nie być.

5. Niszczycielskie działanie natury, katastrofy naturalne.

W 2010 roku 220 mld $ strat przez katastrofy. Trzęsienia ziemi - Azja, Haiti (12 I 2010), Chile (27 II 2010). Rozsuwają się kontynenty na kuli ziemskiej.

Aktywność wulkaniczna, Islandia (erupcja Eyjafjallajökull w 2010), perturbacje w ruchu lotniczym, zapadanie jezior.

6. Pandemie i choroby

AIDS, HIV - choroba ta postępuje. Ptasia grypa (zmarło 68 ludzi), świńska grypa, gruźlica (choroba II wojny światowej) - zabija 1 mln 700 tys. ludzi rocznie; koklusz (wśród dzieci).

Procesy społeczne

7. Problem wojny i pokoju

Obecnie około 250 różnych sytuacji konfliktowych - narodowościowych, etnicznych, społecznych, religijnych, ekonomicznych. Łącznie z cyberwojnami, np. Gruzja, Estonia. Są obszary konfliktów szczególnie niebezpiecznych - Bliski Wschód, Kaukaz (Inguszetia, Dagestan, Kabardyno-Bałkaria), Afryka Subsaharyjska (Sudan, Somalia, Tunezja). W Europie: Słowacja-Węgry (Węgrzy mieszkający na Słowacji otrzymali paszport węgierski), Ukraina-Węgry (Węgrzy na Zakarpaciu).

8. Dyskryminacja grup narodowościowych i etnicznych

Romowie deportowani z Francji do Rumunii i Bułgarii. Fiasko polityki multi-kulti (swój-obcy), przyciągania innych narodów na swój teren w celu podjęcia pracy, np. Turcy w Niemczech. Około 3 mln Turków w Niemczech, pod znakiem zapytania przyjęcie Turcji do UE.

9. Terroryzm międzynarodowy

Utożsamiany przede wszystkim z fundamentalizmem islamskim. Ośrodki: Afganistan, Pakistan, ale i Birma, Indie. W Europie: Baskowie rezygnują z akcji terrorystycznych.

10. Zorganizowana przestępczość

Narkobiznes, hazard, seksbiznes, handel kobietami.

Procesy ekonomiczne

11. Dysproporcje rozwojowe między krajami wysokorozwiniętymi, a nierozwiniętymi, podział na centrum i peryferie. Pogłębiają się w wyniku kryzysu gospodarczego, zadłużenie wielu państw - Grecja, Islandia, Irlandia, Portugalia, Hiszpania, Włochy. Rzutują one na sytuację w wielu państwach. Są państwa w stanie upadku - Somalia, Sudan (dążący do podziału). Podział Gruzji (Abchazja, Osetia Południowa). 40 bln PKB wynosi zadłużenie, a globalny to 80 bln PKB.

Są państwa, które mają się nieźle, których kryzys nie objął tak mocno, np. Chiny (średnio 9% przyrostu gospodarczego rocznie, w 2010 roku 10,3%). 3 bln $ wynosi zadłużenie świata dla Chin (w dużej mierze USA).

Istnienie tych problemów globalnych jest zjawiskiem destabilizującym system międzynarodowy. Należy te zjawiska postrzegać w kategoriach zagrożeń dla systemu jako całości i jego poszczególnych uczestników. Ich ponadnarodowy charakter powoduje, że żadne państwo nie jest w stanie im zapobiec samodzielnie (nawet USA). Rozwiązanie problemów zależy od współdziałania rządów i organizacji pozarządowych, także by zapobiegać im w przyszłości. Teraz są takie zagrożenia, ale w przyszłości mogą być inne (np. migracje, by poprawić status życiowy).

55


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Szkółkarstwo - wykład III- semestr IV - 12.03.2013, Ogrodnictwo, Semestr IV, Szkółkarstwo
Anatomopatologia Wykłady III Semestr
Psychologia mediów wykład, III semestr, Wykłady
Mikrosocjologia wykład1, III semestr, Wykłady
PRAWO WSPÓLNOTOWE wyklady III semestr, Prawo wspolnotowe i integracja eurpejska(1)
Antropologia kulturowa wykład, III semestr, Wykłady
Wprowadzenie do psychologii – wykłady, III semestr, Wykłady
Ekonomia wykład, III semestr, Wykłady
Niemcy, III semestr, Międzynarodowe stosunki polityczne
curylllo11, III semestr, Międzynarodowe stosunki polityczne
AMERYKA ŁACIŃSKA, III semestr, Międzynarodowe stosunki polityczne
MSG wszystkie wyklady, Archiwum, Semestr VII, Międzynarodowe stosunki gospodarcze
Partie i Systemy Partyjne Wyklady[1], Politologia UMCS - materiały, III Semestr zimowy, Partie polit
Członkowie misji dyplomatycznej, Administracja - studia, III semestr, Prawo międzynarodowe publiczne
Partie polityczne WYKŁADY, Politologia UMCS - materiały, III Semestr zimowy, Partie polityczne i sys
test krzywda[1], UEK, FiR III SEMESTR - REWIZJA FINANSOWA, Międzynarodowe i Krajowe Standardy Rachun

więcej podobnych podstron