TEOLOGIA BIBLIJNA
HISTORIA ROZWOJU TEOLOGII BIBLIJNEJ.
Teologia biblijna - to naukowa refleksja nad Biblią. Pisanie Biblii, to już teologia. T. biblijna jest dyscypliną indukcyjną.
HISTORIA:
Ojcowie kościoła uprawiali teologię, ale jako pojęcie telogia biblijna nie istniała aż do XVII w.
Jako dyscyplina naukowa:
Pierwszy raz wyrażenie „t. biblijna” pojawia się na piśmie w 1607r. w dziele o. Christmanna - chciał dla dogmatów i dla moralnych reguł życia wybrać te fragmenty, które udowadniałyby ich słuszność. Jego dzieło jest wypracowane przez teologię scholastyczną.
Spencer (1675) - wydał „Pia desiderata” - Pobożne życzenie - rozróżnił t. biblijną i t. scholastyczną. Uważał, że Pismo Św. jest po to, by rozbudzać w ludziach pobożność.
Zachariae, Niemiec (XVIII w.) - 4tomowe dzieło na temat teologii biblijnej (1771-75) - w którym używał terminologii t. biblijna i t. scholastyczna jako przyjętej normy.
Oświecenie - kierunek społeczny, pojawia się deizm.
Gabler, Niemiec - w 1787r. na Uniwersytecie w Aldorfie podczas rozpoczęcia roku akademickiego wygłosił mowę o właściwej różnicy między t. biblijną a t. scholastyczną (dogmatyczną) i szczególnymi zagadnieniami każdej z nich. Rozpoczął ruch na rzecz t. biblijnej i próbował znaleźć systematyzację dla całości Biblii, szukano wspólnego tematu ST i NT.
Dziś mówi się, że t. biblijna jest w stanie kryzysu, a nawet śmierci. W USA próbowano wskrzesić t. biblijną przez nazywanie jej „cudownym działaniem Boga”.
TEOLOGIA BIBLIJNA A EGZEGEZA - PODOBIEŃSTWA I RÓŻNICE
egzegeza - to nauka analityczna, ma na celu zbadanie tekstu pod względem literackim, biblijnym i zrozumieć ten tekst. Egzegeza polega na zrozumieniu tego co jest w Biblii napisane. Analizuje szczegóły, stanowi tworzywo dla t. biblijnej, dla wyciągania ogólnych wniosków.
Egzegeza daje materiał dla t. biblijnej.
teologia biblijna - to nauka indukcyjna, patrzy w szerszej perspektywie by dojść do pewnych systematyzacji; globalne ujęcie całości. Zapoznaje się z tym do czego doszła egzegeza i próbuje to uogólnić. T. biblijna jest konkluzją badania tekstu przez egzegezę.
TEOLOGIA BIBLIJNA A HISTORIA TELOGII
historia teologii - ma swoje narzędzia badawcze, nauki historyczne, jeden z elementów całej dyscypliny.
t. biblijna - może mieć ujęcia historyczne, czerpie z egzegezy
Kanoniczność Biblii wyznacza zakres źródłowy Biblii.
MODELE UPRAWIANIA TEOLOGII BIBLIJNEJ
MODEL KONCENTRYCZNY - rdzeń, jądro teologii - temat wiodący całej teologii, wokół tego jądra rozwijają się wszelkie inne tematy. Tendencja:
- odśrodkowa
- dośrodkowa
MODEL PIRAMIDALNY - istnieje pewien fundament teologiczny - np. stworzenie świata i człowieka - to może być fundament, na który nakładają się inne; tematy nakładają się i są zarazem fundamentami kolejnych tematów.
BIBLIA
Stary Testament: Pięcioksiąg - Tora. Księgi historyczne. Księgi mądrościowe. Księgi prorockie.
Nowy Testament: Ewangelie. Dzieje Apostolskie. Listy. Apokalipsa
Jest zbiorem ksiąg, ale jest jednocześnie jedną zwartą księgą. Ma wstęp, rozwinięcie i zakończenie. Motto Biblii to pierwsze zdanie: „Na początku Bóg stworzył Niebo i Ziemię”. Wstęp rozpoczyna się od księgi Rdz 1-11. Rozwinięcie Tora - pięcioksiąg Rdz, Wj, Lb, Kpł, Pwt. TORA jest jedną księgą przedstawia najbardziej istotne pytania: skąd się wziął świat? Skąd się wziął człowiek? Skąd się wziął grzech? o sens istnienia, czy jest Bóg? prawo dane przez Boga - wszystko jest w Torze. NT pod względem motywów mocno do 5księgu nawiązuje (prolog Jana). Cała Biblia jest Teologią, w księdze Rdz t. wygląda jakby była historią. Biblia pokazuje jak powinno być, jest księgą pedagogiczną. Historia służy ideologii teologii. Historia jest pragmatyczna, nie jest historią sprawozdawczą.
PODSTAWOWE TEMATY TEOLOGICZNE PIĘCIOKSIĘGU
Teologia OBIETNICY
Rdz 12-50 - kluczowe pojęcie obietnicy. Z inicjatywą wychodzi Bóg, inicjatywa stwórcza należała do Boga.
Teologia obietnicy - obietnica dana człowiekowi - pierwsza dana została Abrahamowi.
obietnica kontynuacji - czyli potomstwo,
błogosławieństwo - będę Ci błogosławił.
Te obietnice są to podstawowe obietnice, które Bóg daje człowiekowi.
Wiara w ujęciu biblijnym to wiara oparta na Bożych obietnicach i odpowiedzi człowieka; religia Bożej obietnicy, która oczekuje odpowiedzi czł. Nie jest to religia uprawiana indywidualnie. To religie rodzinne, oparte na systemie patriarchalnym. Wiara ta oparta jest na zaufaniu - Bóg ufa czł., że może dokonać właściwych decyzji.
Obietnica - serce całej teologii patriarchów, ST, NT. Występuje we wszystkich tradycjach biblijnych. Obietnice dane w opowiadaniach: dar ziemi, potomstwo, opieka Boża w walce, błogosławieństwo dla patriarchy jego potomstwa.
Teologia PRZYMIERZA
Przymierze - Bóg zawiera z Abrahamem przymierze (i innymi patriarchami).
Jest to:
Przymierze krwi, gdzie krew zwierzęcia jest ważna
Przymierze dwustronne - Bóg jest partnerem człowieka, zniża się do niego - przymierze zawiera równy z równym. Podobne przymierza były zawierane między władcami w tamtych czasach (jakimi?).
Przymierza z Noem (po potopie, znak tęcza), Abrahamem i Mojżeszem.
Znakiem przymierza jest obrzezanie - znakiem, którego nie można wymazać, zniszczyć. Znakiem zjednoczenia człowieka z Bogiem, będzie towarzyszyć mu aż do śmierci. To znak przynależenia czł. do Boga - czł. chce do niego należeć.
Sodoma i Gomora - dialog, w którym Abraham prosi za ludzi, a Bóg zmienia zdanie pod wpływem próśb.
Judaizm i chrześcijaństwo to religie dialogu z Bogiem.
Z jednej strony mamy obietnice, a na początku ks. Wj jest sytuacja niewoli Izraelitów - więc czy Bóg jest kłamcą? Teologia ks. Wj. I pozostałych ksiąg Pięcioksięgu ukazuje, że życie jest skomplikowane, trudne, pełne zniewoleń, z których Bóg człowieka wyzwala i taka jest istota wiary.
Jaki jest najważniejszy element Pisma św. dla Żydów? Wyjście z Egiptu; uwolnienie z niewoli.
KSIĘGA RODZAJU 1-11
(czyli od stworzenia, przez pierwszy grzech, wygnanie z Edenu, Kaina i Abla, Potop, wieżę Babel, do powołania Abrahama)
Ks. Początku - 11 pierwszych rozdz. - tu jak w soczewce skupiają się najważniejsze tematy ST i NT.
Biblia jest dziełem do przekazu ustnego. X w - czasy Dawida - najstarsze znaleziska piśmiennictwa, czyli do tej pory były to przekazy ustne.
Źródła:
- jahwistyczne (najstarsze)
- elohistyczne (pochodzi z północy Izraela, Bóg - El, Elohim - l.mn)
- deuterohistyczne (księgi jerozolimskie, kapłańskie, świątynne)
- kapłańskie (odnoszą się do kultu w aspekcie ideologicznym, kiedy, jak, dlaczego świętować)
Opowiadanie o stworzeniu świata i człowieka Rdz 1-2
Pochodzi z kręgów kapłańskich.
Najważniejsze jest pierwsze zdanie „Na początku Bóg stworzył niebo i ziemię”. Znaczy to, że tylko Bóg był odwieczny, a świat został przez niego stworzony w czasie. Bóg stworzył świat słowem - niema pramaterii.. Stworzenie dokonuje się na zasadzie oddzielenia, potem wypełnienia 1-3 dni przygotowanie przestrzeni. 4-6 czas wypełnienia przestrzeni (istoty żywe, zapełnienie przestrzeni). Na końcu Bóg stwarza człowieka. Świat jest dobry, jest stworzony z miłości. Dzień odpoczynku - dzień szabatu - chwalić Boga za stworzenie świata.
Liczba mn. przy stworzeniu człowieka. Bóg zasmucił się i żałował, że stworzył człowieka.
Pierwsze to opowiadanie, bardziej teologiczne i abstrakcyjne, należy zestawić z drugim (Rdz 2,4-25), bardziej obrazowym i konkretnym. Ramy "tygodnia pracy", w jakie jest ono ujęte, mają za zadanie uzasadnić obowiązek świętowania szabatu. W prostej szacie literackiej tego opisu otrzymujemy doniosłe pouczenie: odwieczny i niezależny od materii Bóg jest bezwzględnym początkiem całego stworzenia, które jako pochodzące od Stwórcy jest dobre, a człowiek - jedyny w świecie widzialnym - nosi na sobie podobieństwo do Boga. Użyty tu czasownik "stworzył", oznaczający zawsze działanie Boże, ma zastosowanie również do dzieła odkupienia i ostatecznej przemiany wszechświata. Są więc jakby trzy akty stworzenia: "na początku", w dziejach i u ich kresu.
A wreszcie rzekł Bóg: «Uczyńmy człowieka na Nasz obraz, podobnego Nam. Niech panuje nad rybami morskimi, nad ptactwem powietrznym, nad bydłem, nad ziemią i nad wszystkimi zwierzętami pełzającymi po ziemi!» Stworzył więc Bóg człowieka na swój obraz, na obraz Boży go stworzył: stworzył mężczyznę i niewiastę. wtedy to Pan Bóg ulepił człowieka z prochu ziemi i tchnął w jego nozdrza tchnienie życia, wskutek czego stał się człowiek istotą żywą.
Bóg stwarza człowieka, Adama. Adam to nie jest imię, ale rodzaj ludzki. Ludzie są osobnym dziełem Boga-Stwórcy. Trzykrotnie podkreślone podobieństwo do Boga polega na zdolności panowania nad ziemią. Pośrednio można stąd wysnuć wniosek, że człowiek jest istotą nie tylko cielesną, lecz dzięki obdarzeniu rozumem i wolą - również duchową. Bóg umieścił siebie w każdym z nas. Już najstarsi Ojcowie Kościoła odnosili to podobieństwo do faktu obdarzenia człowieka od początku życiem nadprzyrodzonym - dziecięctwem Bożym. "Obraz" wiąże się z życiem.
Eden, grzech pierwszych ludzi i protoewangelia (Rdz 3,1n, protoewangelia: 3,15).
Wąż-kusiciel jest wrogiem Boga, uosobieniem zła, jest też istotą rozumną, skoro umie mówić. Późniejsze księgi Pisma świętego nazwą go szatanem, diabłem, złym duchem. Jego pokusa obiecuje pierwszym rodzicom równość z Bogiem przez uzurpowanie sobie samostanowienia o dobru i złu moralnym. Tymczasem rzeczywistym następstwem pierwszego upadku jest degradacja ludzi.
"Zmiażdży... zmiażdżysz" hebr. ma to samo słowo; Wlg zmienia drugie na "będziesz czyhał", co niektórzy przyjmują, opierając się na podobnym słowie arabskim. W walce szatana z ludzkością czeka go klęska: jakiś potomek niewiasty zada mu cios decydujący o przegranej. W proroctwie tym, zwanym Protoewangelią, czyli niejako brzaskiem Dobrej Nowiny, mowa jest tylko o Mesjaszu i Jego Matce, z zupełnym pominięciem pierwszego mężczyzny. Urzeczywistnia się ono w Maryi, która nie znała męża. Wlg utrwaliła to maryjne tłumaczenie wprowadzając zmianę rodzaju: ipsa conteret - "Ona zmiażdży".
Wieża Babel (Rdz 11, 1-9)
Folklorystyczne to opowiadanie ma wyjaśnić przyczynę różnorodności narodów i języków. Oto ludzkość po potopie oddala się coraz bardziej od Boga, dążąc do przekroczenia granic jej zakreślonych. Gigantyczna budowla jest ucieleśnieniem tych niezdrowych dążeń. (Archeologia dotąd odkryła w Mezopotamii wiele podobnych wież). Karą za rosnącą pychę jest rosnące nieporozumienie między narodami. Uwzględniając całość Objawienia biblijnego mamy w tym opisie pierwszy człon typologicznego tryptyku; jego antytypem historycznym będzie jedność przywrócenia narodom przez Chrystusa w Jego Kościele (symbolem jej jest dar języków w dniu Zesłania Ducha Świętego), trzecim zaś członem - antytypem eschatologicznym - jest jedność odkupionej ludzkości ukazana w wizji.
Teologia opowiadań o potopie (Rdz 6,5-9,17)
Fakt występujący jako katastrofa powszechna w tradycjach wielu ludów, nawet Ameryki i Australii, a więc datujący się sprzed epoki mezolitycznej. Powszechność opisaną w tekście biblijnym należy rozumieć w sensie moralnym: zasięg potopu odpowiada zasięgowi zepsucia moralnego opisanego w Rdz 6. Podobieństwo opowiadania biblijnego o potopie z opisem eposu babilońskiego o Gilgameszu tłumaczy się faktem monoteistycznego opracowania przez autora Rdz pradawnego podania. W typologii biblijnej potop to kara, której uchodzi część ludzi moralne zdrowa. Pierwszym antytypem potopu jest sakrament chrztu, ostatecznym zaś urzeczywistnieniem będzie Sąd Ostateczny.
Pierwsze to przymierze, tak zwane noachickie dotyczy całej ludzkości, następne zaś, zawierane z Abrahamem i Mojżeszem, mają węższy zakres. Dopiero Nowe Przymierze we Krwi Chrystusowej będzie powszechne i wieczne. Znakiem owego pierwszego jest naturalne i łatwo przez wszystkich dostrzegalne zjawisko - tęcza.
Teologia opowiadań o patriarchach (Rdz 12-50)
(Abraham, Izaak i Jakub; Józef Egipski - 12 pokoleń Izraela; Sodoma i Gomora, Przymierze, Abraham i Izaak, Ezaw i Jakub, Walka Jakuba z Bogiem, Józef w Egipcie i jego bracia)
Sodoma i Gomora - dialog, w którym Abraham prosi za ludzi, a Bóg zmienia zdanie pod wpływem próśb.
Jest to religijne wytłumaczenie faktu zagłady miast leżących w południowej części doliny Jordanu, co nastąpiło wskutek wstrząsu tektonicznego. Archeologia potwierdza fakt uprzedniego zamieszkania okolic Morza Martwego. Opis widzi w tej zagładzie karę Bożą za zepsucie obyczajów. Echo Sodomy i Gomory powtarza się w całym Piśmie św.
Przymierze - Bóg zawiera z Abrahamem przymierze.
Abram - od Rdz 17,5 zaś Abraham - jako człowiek powołania jest wzorem wiary; od niej zawisła cała jego przyszłość i dalszy rozwój planu Bożego odkupienia. Nowy Testament ukaże nam rozszerzenie pojęcia potomstwa Abrahama na wszystkich wierzących.
"Obrzezanie" - zabieg ten, praktykowany przez wiele ludów starożytności jako wstęp do życia w małżeństwie i w klanie, tylko u Izraelitów ma charakter religijny, jest cielesnym znakiem i trwałą pamiątką przymierza przypieczętowanego własną krwią. Z nakazem tym wiąże się obietnica licznego potomstwa. Prorocy podkreślają obowiązki moralne płynące z tego znaku. Chrystus mu się podda jako Odkupiciel grzesznej ludzkości. Nowe Prawo zaś je zniesie.
Abraham i Izaak
Głównym celem opisu jest podkreślenie heroicznej wiary Abrahama, ubocznym - potwierdzenie zakazu składania ofiar z ludzi, gdyż pierworodni podlegają wykupowi. Ojcowie Kościoła w Izaaku widzą typ męki Chrystusa - jako Jednorodzonego, którego daje nam Ojciec.
Ezaw i Jakub
Ocena moralna samego czynu jest dziś jednoznaczna: podstęp. Okoliczności zmniejszające winę Rebeki i Jakuba. Jakub zapłacił za swój podstęp długimi latami trudów i tułaczki. Sam zaś fakt podstępu posłużył tajemniczo planom Boga, wolnego w wyborze do łaski. Ojcowie Kościoła widzieli tu zarysowane misterium odkupienia - zadośćuczynienie zastępcze Chrystusa za grzeszników.
Walka Jakuba z aniołem/Bogiem
Tajemniczy ten opis walki z Bogiem, zresztą wyraźnie tu nie nazwanym, wiąże się z "wyjaśnieniem" ludowym nazwy miejscowości Penuel ("oblicze Boga") i imienia Izrael ("Bóg walczy"). Patriarcha tutaj swą wytrwałością niejako zmusza Boga do błogosławieństwa. W ujęciu Ojców Kościoła jest to typ walki duchowej uwieńczonej zwycięstwem. Przypis do 32,28: Inni tłum.: "z istotą nadludzką". Imię Boga pozostaje nieujawnione aż do objawienia Mojżeszowi.
Józef w Egipcie i jego bracia
Cała historia Józefa, choć nie zawiera żadnych widzialnych objawień Bożych, jest w swym przebiegu ujawnieniem rządów Bożej Opatrzności. Przy czym Józef jest typem Chrystusa.
Tzn. postępek braci, jakkolwiek w sobie zły, posłużył zamiarom Opatrzności, która w ten sposób zapewniła ocalenie całej rodzinie, a następnie szczepowi. Cała rodzina Jakuba osiedla się w Egipcie.
KSIĘGA WYJŚCIA
Rozdziały 2 - 7 mówią o Mojżeszu, skąd pochodził, jak został uratowany. Mówi się o nim że oglądał Boga twarzą w twarz. Jest nazywany przyjacielem Boga, staje się on pośrednikiem zawartego przymierza. Bóg przez niego przekazał prawo - jest założycielem religii Izraela. Przypisywano mu autorstwo Pięcioksięgu. Zaczyna się historia, jakby Bóg stwarzał coś nowego. Tylko Biblia mówi o Mojżeszu. Powstaje pytanie, czy jest to postać historyczna? Eponimy. Była to postać prawdziwa, była postacią historyczną, skoro przetrwała w pamięci Izraelitów, musi coś w tym być.
Etymologia imienia Mojżesz - imię oznacza osobę, znajduje się tożsamość osoby. Mosze, Mosza - j. egipski - wyciągać, wydobywać go z wody lub ludu Izraelskiego.
Opis dzieciństwa Mojżesza jest wzorowany na opisach założycieli różnych kultów, które powstawały w Mezopotamii, Egipcie, Persji. Porównuje się go d biografii Sargona I.
Ks Wj dzieli życie Mojżesza na etapy:
- czas wzrastania na dworze egipskim
- od zabójstwa do ucieczki na pustynię
- od życia nomadycznego do spotkania z Bogiem
- wędrówka przez pustynię ku ziemii obiecanej
40 lat (trad. biblijna) żył na dworze faraona. Potrzebował tylu lat by dojrzeć, stać się odpowiedzialnym (40 - symbolika biblijna - ozn. „pełnię”). Po zabójstwie - nagle musi stać się inny, błąkać się (kolejne 40 lat). Mojżesz był gotowy by spotkać Boga pod górą Horeb. To Bóg do niego przyszedł; zadziwił go zjawiskiem „gorejącego krzewu”.
Wj 3, 14 - Jestem, który Jestem (Ehie Aszer Ehie אהיה אשר אהיה).
Kluczem do tego jest zrozumienie czasowników. Niektórzy mówią, że rdzeniem jest: hajah - żyć, być, czyli: Jestem Tym, który żyje, który ogarnia całą rzeczywistość. Bóg nie okazuje się Mojżeszowi jako teoria; jest Bogiem działającym; mówi co Mojżesz ma zrobić, nakłania go. Mojżesz ma iść do Izraelitów i obwieścić, że Bóg objawił się jemu. Rusza do faraona.
Wj 7 - 10 - plagi egipskie. Poprzez plagi Bóg ukazany jest jako ten, który wyzwala. Cud (w rozumieniu teol. ST) - to zdarzenie dokonane przez Boga, poprzez który objawia swoją dobroć i moc; poprzez to wydarzenie czł. poznaje Jego dobroć i moc Bożą. Jest to zaproszenie do dialogu z Bogiem. Plagi egipskie sprawiły, że Izraelici uświadomili sobie, że Bóg o nich nie zapomniał, że działa.
Teologia pustyni na podstawie Wj 11 - 18.
Wyjście z Egiptu i przejście przez pustynię łączy się z 10tą plagą i Paschą na pustyni. Opis Paschy jest późniejszy. Pascha - jeden z elementów wybawienia narodu. Dziś to święto trwa tydzień i jest połączone ze Świętem Przaśników.
Teologia opowiadania o przejściu przez Morze Czerwone Wj 13 - 14.
Dzięki temu tekstowi, widać że Bóg działa w historii Izraela. Kojarzy się z potopem. Woda w potopie była narzędziem zniszczenia świata. Tutaj staje się narzędziem wybawienia, oczyszczenia, nowego życia. Dla Nomadów woda jest niezwykle ważna. Woda jest symbolem DŚ, łączy się z sakramentem chrztu - w tej treści wpisane jest wybawienie, duchowa obecność Boga.
Wj 17 - Manna z nieba. Odniesienie do Eucharystii. Bóg daje pokarm, napój i moc. Manna, przepiórki, woda ze skały, Mojżesz modli się do Boga ze wzniesionymi rękami, Jozue zmaga się z amalekitami, Bóg objawia swoją moc.
Opis najważniejszego zdarzenia w religii ST - zawarcia przymierza. Jako protoplasta ludu Bożego Abraham zawarł z Bogiem Przymierze, którego znakiem zewnętrznym było obrzezanie. Teraz zawiera przymierze cały Izrael. Opiera się ono na Dekalogu i Kodeksie Przymierza. Dekalog to 10 słów. Na górze Synaj. Przymierze zawiera równy z równym. Księga ta obejmuje dwie grupy praw określonych przez "słowa" i "orzeczenia", tzn. prawa religijnomoralne i kultowe oraz rodzinne, rzeczowe i karne.
Wj 24, 8 - Antytypem w NT - Ofiara Chrystusa.
Teologia Dekalogu
Wj 20, 1-17 - Dekalog stanowi syntezę całej religii i moralności ST. Także NT nakazuje jego zachowanie jako warunek zbawienia.
KSIĘGI PROROCKIE
Prorocy to II część Biblii - Nevim. Spojrzenie proroków jest teologią osobistego doświadczenia Boga. Bóg przemawia do człowieka w sposób osobisty. Bóg jest podmiotem kontaktu z człowiekiem, a człowiek jest podmiotem kontaktu z Bogiem. Prorok to człowiek widzący, przekazuje Boże przesłanie innym. Jest on świadkiem Boga. Teologia proroków była bardziej uduchowiona niż tradycja mądrościowa. Prorocy asymilowali to co inne kierunki wywyższały. Kładli nacisk na moralność życia człowieka. Nie szanowali mądrości opartej na ludzkich kalkulacjach. Mądrość ST - oparta jest na bojaźni Bożej. Prorok to świadek, odznacza się radykalizmem postępowania, słucha Boga i jest przekaźnikiem.
Prorok czerpie wiedze od Boga, z osobistego kontaktu z Bogiem; to ktoś kto żyje Bogiem, Bóg jest jego mocodawcą. Bóg staje się dla niego osobową siłą, poprzez którą działa przez proroka w świecie, dzieli się swoimi planami, objawia swoją wolę zbawienia. Jest wierny Bogu.
Teologia ksiąg prorockich:
- Teologia Słowa - Prorocy mają świadomość, że przekazują Słowo Boże. Nawet wizje i sny są konkretyzowane w Słowie. Słowo musi ogarnąć proroka, prorok musi je pochłonąć. Często to pośrednictwo proroka jest karalne, np.: zamknięcie w cysternie.
Słowo - naturalna skłonność ich życia; żywe i skuteczne. Za nieprzyjęcie słów proroków grozi klęska. Słowo Boże przekazywane ma wielką moc, może spaść jak grom, może zabijać, palić jak ogień, kruszyć niby młot - moc Słowa, które przekazują prorocy.
Słowo Boże - dar i błogosławieństwo, posiada w sobie wielką płodność, jest zawsze skuteczne, zdolne osądzić pragnienia i myśli serca; Jest utożsamiane z jakimś specjalnym stanem ducha.
Życie Słowem to z jednej strony normalna rzeczywistość, a z drugiej to stan nadnaturalny. Słowo to pośrednik między Bogiem i człowiekiem, a prorok to narzędzie.
- Teologia Boża
Bóg jest Bogiem żywym, działającym. Jest osobową siłą, ma plan wobec świata - zbawienie świata i realizuje ten plan. Prorok to człowiek, który został powołany i ma podporządkować swoje całe życie Bogu.
Bóg ukazany jest jako Pan całego świata, Pan wszystkich narodów.
Jahwe - Pan życia i śmierci.
Bóg jest pokazany jako Bóg żywy. Bóg jest bliski i jednocześnie daleki - jest transcendentny. Nie da się Go porównać z żadną rzeczywistością, jest czymś więcej niż człowiek może to sobie wyobrazić.
Świętość Boga - to Jego inność. Kadosz to nie jest świętość, którą my sobie wyobrażamy. Bóg jest totalnie inny; całkowicie przekraczający percepcję człowieka.
O Bogu mówi się jako heses, ten który ma łaskę i przychylność, cedaha; cadik., ten który jest sprawiedliwy.
- Królestwo Boże - głoszone jako królestwo sprawiedliwości, prawo, Bożej miłości, pokoju. To królestwo to coś co zasadza się na przymierzu człowieka z Bogiem; co wynika z prawa. Kto wypełnia prawo już tu na ziemi jest uczestnikiem Królestwa Bożego. Rodzi się u proroków rodzaj teologii - teologia czasów mesjańskich - mówią, że przyjdzie czas, gdy wilk zamieszka z barankiem itp. Czy chodzi o czas eschatologiczny czy czas mesjański?
Profetyzm - to coś co się spełniło. NT przedstawia pierwszych chrześcijan, którzy przeżywają dar prorokowania. Prorocy to czas teraźniejszy a nie przeszły.
KSIĘGI MĄDROŚCIOWE
Księga Hioba
Księga Psalmów
Księga Przysłów
Księga Koheleta czyli Eklezjastesa
Pieśń nad Pieśniami
Księga Mądrości
Mądrość Syracha czyli Eklezjastyk
Księgi dydaktyczne, czyli mądrościowe, obejmują 7 pism o charakterze poetyckim. Dwie z nich (Mdr, Syr) należą do ksiąg wtórnokanonicznych (deuterokanonicznych), czyli przekazanych przez tradycję jedynie w języku greckim. Z tej racji nie znajdują się ona np. w Biblii hebrajskiej.
Określenia mądrości:
Hohma - człowiek mądry, mędrzec
Muser - karność bycie mądrym
Bima - mądrość w sprawach
Musar - ogłada życiowa
Mispos - praworządność
Meserium - uczciwość w postępowaniu
Paat - wiedza
Mezimma - przezorność
Tahula - biegłość w czymś
Irad Elohim - Bojaźń Boża
Mądrość miała 2 źródła:
- mądrość ludowa, kształtowała się na przestrzeni wieków
- mądrość przydworna (dworska) dla wybranych, elit, jest pod wpływem egipskim
KSIĘGA PSALMÓW
Psałterz - to przegląd wszystkich teologicznych refleksji. Obejmują one całokształt zbawczego planu Bożego od stworzenia świata poprzez wzloty i upadki człowieka w jego dążeniu ku Bogu aż do czasów pełni Chrystusowej i wielkiej eschatologicznej przemiany (psalmy mesjańskie i eschatologiczne). Wiele psalmów przedstawia Nowy Testament jako zapowiedź życia, działalności, śmierci i wywyższenia Jezusa Chrystusa; inne czynią to pośrednio.
Księga Psalmów powstawała więcej, niż 10 wieków; przez ten czas Izraelska teologia ulegała dużym przemianom.
Teologia przymierza człowieka z Bogiem.
- Jahwe
- Elohim - Bóg Najwyższy
- Bóg Przymierza - partner w dialogu. Łaskawy, dobry, wierny. Łaska (hesed), prawda (weemet), przymierze (berit). Bóg pełen mocy, Pan całej natury. Przenika wszystko.
- Cedaha - Bóg sprawiedliwy, sprawiedliwość to hojność
- El Elion - Bóg bardzo wysoki, jest ponad
- El Roj - Bóg mnie widzi
- El Olam - Bóg wieczny, wiernie istniejący
- El Betel - Bóg czczony w sanktuarium w Betel
- El Szaddaj - imię własne - ozn. Boga najwyższego, którego czci się jako Pana całego świata; przywódca innych bogów.
Motywy w Psalmach:
- przejście przez morze czerwone
- bunt Izraelitów na pustyni
- zdobycie ziemi obiecanej
- teologia stworzenia
TEOLOGIA ŚW. PAWŁA
Dwa modele ujęcia teologii:
Synchroniczny (Koncentryczny) - skupiamy się na jakimś konkretnym zagadnieniu Pawłowej teologii i wyszukujemy we wszystkich listach fragmenty w których ten temat porusza. Wg teologii katolickiej eschatologia, eklezjologia i soteriologia (zbawienie) jest uważana na rdzeń teologii Pawłowej. Natomiast w teologii protestanckiej tym rdzeniem jest usprawiedliwienie przez wiarę. W centrum teologii św. Pawła jest teologia krzyża z którego wypływają wszystkie inne tematy.
Chronologiczny - bierzemy pod uwagę czas powstawania listów i powody ich napisania. Teologia św. Pawła ewoluowała z formy pierwotnej dostosowuje się do danej wspólnoty.
1 etap - najstarsze pisma - 1 Tes. Głównym tematem teologii Pawłowej była pierwotna katecheza kerygmatyczna (Dz) wiąże się z tym oczekiwanie na powtórne przyjście Jezusa.
2 etap - 1 i 2 Kor - teologia krzyża. Podstawowe nauczanie Pawła na temat wspólnoty
3 etap - czasowo równoległy do 2 etapu. Zawarty w liście Gal i Rz. Polemizuje z judaizmem, ze swoim dziedzictwem. Usprawiedliwienie przychodzi przez wiarę, a nie przez uczynki.
4 etap - listy więzienne: Flp, Kol, Ef, Flm. Przyjmuje się że te listy nie są pisane za życia Pawła. Jest obecny jego materiał piśmienniczy, ale redakcja nie jest jego. Nowe ujęcie chrystologii i eklezjologii. Konfrontacja Pawła z nowo rodzącymi się herezjami - wiara w to że człowiek może się sam zbawić. Chodzi o ukazanie Jezusa który jest ponad zwierzchnością i władzą.
EWANGELIA JANA
J 21, 15-19 -
Szymonie, synu Jana, czy miłujesz Mnie więcej aniżeli ci?
Odpowiedział Mu: Tak, Panie, Ty wiesz, że Cię kocham.
Rzekł do niego: Paś baranki moje.
I znowu, po raz drugi, powiedział do niego: Szymonie, synu Jana, czy miłujesz Mnie?
Odparł Mu: Tak, Panie, Ty wiesz, że Cię kocham.
Rzekł do niego: Paś owce moje.
Powiedział mu po raz trzeci: Szymonie, synu Jana, czy kochasz Mnie? Zasmucił się Piotr, że mu po raz trzeci powiedział: Czy kochasz Mnie? I rzekł do Niego: Panie, Ty wszystko wiesz, Ty wiesz, że Cię kocham.
Rzekł do niego Jezus: Paś owce moje.
Pytanie Jezusa „czy miłujesz Mnie więcej aniżeli ci?” może być przetłumaczone jako:
- bardziej niż ci - G.pl
- bardziej niż tych - r.m
- bardziej aniżeli kochasz te rzeczy - r.m
- ponad wszystko - zw z πάεον
Czy miłujesz Mnie więcej aniżeli ci? - αγαπας με παεον τουτων? Ty wiesz, że Cię kocham - φιλω σε.
Czy miłujesz Mnie? - αγαπας με? Ty wiesz, że Cię kocham - φιλω σε.
Czy kochasz Mnie? - φιλίς με? Ty wiesz, że Cię kocham - φιλω σε.
φιλος - przyjaciel prawdziwy, który może nawet życie swoje oddać za swego przyjaciela
stąd φιλεω to rodzaj miłości potężnej, mogącej oddać życie.
Potrójne wyznanie miłości zaciera potrójne wyparcie się Piotra.
Tak powinno wyglądać tłumaczenie;
Czy miłujesz Mnie ponad wszystko?
Tak Panie, kocham cię miłością potężną, za którą mógłbym oddać życie.
Paś owce moje.
1