Irmina Derulska

8. MASAŻ CIAŁA

Zmysły dziecka kształtują się przez dziewięć miesięcy w łonie matki. Największą ilość bodźców w tym czasie odbiera skóra. Każdy, nawet najmniejszy ruch wykonywa­ny przez matkę dociera do skóry pło­du. Szczególną wrażliwością odzna­cza się okolica warg, jamy ustnej i twarzy, a w następnej kolejności skóra kończyn górnych, klatki pier­siowej, brzucha i kończyn dolnych.

Po urodzeniu znacznie zmniejsza się ilość bodźców działających na skórę. Dzięki zabiegom pielęgnacyj­nym, karmieniu, pieszczotom i pra­widłowemu rozwojowi ruchowemu, skóra dziecka, odbierając nadal bo­dźce dotykowe, stopniowo poznaje je i przyzwyczaja się do nich. Jed­nakże wrażliwość okolic warg jest nadal tak duża, że stanowi główny narząd poznawania dotykowego. Niemowlęta przez długi czas kierują do ust chwytane przedmioty.

Dzieci, których rozwój psychoru­chowy przebiega nieprawidłowo, z powodu ograniczonej możliwości poruszania się i zaburzonego współ­działania z matką, mają również du­ży niedosyt wrażeń czuciowych. Dla­tego trzeba pamiętać o dostarczaniu ich w odpowiedni sposób. Można to osiągnąć wykonując systematycznie masaż całego ciała. Dla najmłod­szych dzieci najodpowiedniejszy jest

masaż opracowany przez Fryderyka Leboyer w oparciu o hinduską meto­dę Shantala. Jest on coraz częściej stosowany zarówno u dzieci zdro­wych, opóźnionych w rozwoju psy­choruchowym, jak i w usprawnianiu dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym. W tym ostatnim przy­padku masaż jest przygotowaniem do ćwiczeń ruchowych i pomocą w rozwoju prawidłowego odczuwa­nia własnego ciała.

Należy jednak pamiętać, że in­tensywność dostarczanych dziecku bodźców dotykowych musi być do­stosowywana indywidualnie i bar­dzo stopniowo zwiększana w miarę ich lepszej tolerancji.

Masaż dziecka według techniki Shantala wykonuje się przed lub co najmniej godzinę po posiłku. Bezpo­średnio po karmieniu masażu nie na­leży wykonywać. Można go powta­rzać dwukrotnie w ciągu dnia, najle­piej rano i powtórnie wieczorem.

Pomieszczenie, w którym wyko­nuje się masaż, powinno mieć odpo­wiednią temperaturę. Dziecko nale­ży całkowicie rozebrać, ale nie może ono odczuwać chłodu. Jeżeli pomie­szczenie, w którym odbywa się ma­saż, nie jest dostatecznie ogrzane, dziecko należy okryć kocykiem, od­słaniając kolejno poszczególne masowane części ciała. Masaż dobrze jest zakończyć kąpielą.

Wykonywanie masażu małych dzieci wymaga specjalnych umiejęt­ności i wielkiej precyzji, tak samo jak każda praca z dzieckiem.

Osoba masująca powinna sie­dzieć na podłodze z wyciągniętymi nogami, prostymi plecami i rozluź­nionymi ramionami. Na nogach umieszcza się kocyk i pieluszkę, pod którą dobrze jest podłożyć ceratkę. Rozluźnienie, odprężenie i dobre sa­mopoczucie, które daje masaż, częs­to doprowadza do opróżnienia pę­cherza moczowego.

Dziecko kładziemy na nogach (równolegle do nich), ale masaż roz­poczynamy dopiero po nawiązaniu z nim kontaktu. Dziecko powinno być w dobrym nastroju, gotowe do współpracy.

Masaż należy wykonywać w na­stępującej kolejności: najpierw ma­suje się klatkę piersiową, następnie ramię, przedramię, dłoń jednej oraz drugiej kończyny górnej, dalej brzuch i kończyny dolne. Podczas masowania tych części ciała dziecko leży wzdłuż nóg osoby masującej w pozycji na plecach. Po obróceniu dziecka na brzuch i zmianie kierun­ku położenia na poprzeczny w sto­sunku do nóg osoby masującej, wy­konuje się masaż grzbietu. Po po­nownym odwróceniu dziecka i uło­żeniu w pozycji wyjściowej, wyko­nuje się masaż twarzy. Kończy się kilkoma ćwiczeniami rozluźniają­cymi.

Masaż należy wykonywać i lekko, zachowując rytm ruchów zgodny od początku do końca. Utrzymując powolność i płynność ruchów należy zaznaczyć nacisk dostosowany indywidualnie do możliwości tolerowania go przez dziecko, każdy ruch powtarzając 4-5 razy. Masaż należy wykonywać systematycznie, aż do czasu zdobycia przez dziecko samodzielności w poruszaniu się.

Technika wykonywania

1. Po odpowiednim przygotowaniu kładzie się dziecko wzdłuż na wyprostowanych nogach osoby masującej na swoje ręce natłuszcza oliwką lub posypuje pudrem dla dzieci.

2. Nawiązuje się kontakt wzrokowy, co podczas masażu ma duże znaczenie. Przez cały czas masażu trzeba z dzieckiem rozmawiać.. Nie tylko słowami, lecz i wzrokiem. Należy być skoncentrowanym, myśleć o tym, co się robi. Być bez reszty przy dziecku. Mówić do dziecka oczami, rękami i całą swoją osobą.

Klatka piersiowa

Kładziemy wyprostowane ręce na klatce piersiowej dziecka, znajdują się obok siebie. Dłonie Znajdują się obok siebie. Rozciągając je masujemy od środka na zewnątrz. Tak, jakbyśmy chcieli w otwartej książce przypłaszczyć kartki po obu stronach grzbietu. Ręce pracują jednocześnie w przeciwnych kierunkach.

Rys. 2. Masaż klatki piersiowej.

Następnie obie ręce pracują krzyżując się kolejno. Zaczy­namy od lewej strony dziecka. Prawa ręka osoby masującej, przechodząc przez klatkę piersiową, wchodzi na prawe ramię dziecka, natomiast le­wa ręka schodzi z lewego ramienia dziecka. Ręce pracują jedna za drugą jak fale (rys. 2). Rytm masażu wolny, zgodny od początku do końca. Przy końcu ruchu należy małym palcem ześlizgnąć się po powierzchni szyi dziecka.

Ramiona i przedramiona

Obracamy dziecko na bok, na przykład na prawy. Lewą ręką ujmu­jemy delikatnie lewą rękę dziecka, unosząc ją do góry. Prawa ręka osoby masującej obejmuje bark dziecka w ten sposób, że palec wskazujący i kciuk (inne palce również) tworzą mały pierścień, który posuwa się w górę wzdłuż ramienia. W końcu ręka prawa spotyka się z lewą, trzy­mającą rękę dziecka. Ręka prawa trzyma nadgarstek dziecka, a lewa

Rys. 3. Masaż kończyny górnej

.

uwalnia się i schodzi w dół wzdłuż ramienia dziecka, obejmując ramię palcami tworzy bransoletę. Ręce za­stępują się kolejno, zawsze posuwa­jąc się od ramienia do dłoni. Dotąd pracowały naprzemiennie, jedna po drugiej. Teraz będą pracowały jed­nocześnie, ale w przeciwnych kie­runkach. Umieszczane jedna nad drugą obejmują ramię, tworząc pier­ścienie. Pierścienie te posuwają się w kierunku barku i dłoni. Obie ręce wykonują ruch śrubowy, okrężny do­okoła ramienia. Dwiema rękami wy­konuje się ruch śrubowy w przeciw­nych kierunkach, jakby delikatny ruch wyżymania kończyny (rys. 3). Po dojściu do dłoni obie ręce wracają do ramienia i rozpoczynają od nowa. Ważne jest zwolnienie tempa i chwi­lowe zatrzymanie się na poziomie nadgarstka.

Rys. 4. Masaż brzucha przedramieniem.

Ręka

Przystępujemy do masowania dłoni najpierw za pomocą kciuków, które masują dłoń od podstawy do palców. Następnie ujmujemy palce, które zginamy i wykonujemy ruch, jakbyśmy chcieli przemieścić krew od podstawy do koniuszków.

Drugie ramię, przedramię i dłoń masuje się tak samo po odwróceniu dziecka na przeciwny bok.

Brzuch

Zaczynając od podstawy klatki piersiowej, od łuków żebrowych, dłonie, ułożone prostopadle do ciała niemowlęcia, schodzą w dół brzu­cha. Ręce pracują płasko, jedna za drugą, następując po sobie ruchem falowym, jakby delikatnie opróżnia­jąc jamę brzuszną dziecka. Nastę­pnie masujemy brzuch przedramie­niem (rys. 4). Prawe przedramię kontynuuje masaż, podczas gdy lewa ręka unosi kończyny dolne ku górze. Przedramię masuje brzuch tym sa­mym ruchem, zawsze z góry w dół, w kierunku do siebie.

Kończyny dolne

Postępujemy dokładnie tak, jak przy masowaniu kończyn górnych, to znaczy, że ręce tworząc bransolety opasują udo i kolejno, jedna za dru­gą, schodzą wzdłuż kończyny ku sto­pie dziecka. Następnie ręce pracują w sposób przeciwstawny, schodzą od uda do stopy, wykonując ruch śrubo­wy jak przy wykręcaniu bielizny. Zwalniamy i zatrzymujemy się na poziomie kostki. Na koniec masuje­my podstawę stopy, najpierw kciu­kami, potem całą dłonią. Powtarza­my to samo z drugą kończyną.

Grzbiet

Przechodzimy do masowania grzbietu dziecka. Obracamy je na brzuch i zmieniamy kierunek jego położenia. Dziecko znajdowało się w położeniu równoległym do na­szych nóg. Zmieniamy położenie układając je w poprzek. Głowa dziecka znajduje się po naszej lewej stronie. Masaż grzbietu wykonuje się w trzech etapach.

• 
  etap masażu grzbietu. Masaż w kierunku poprzecznym. Kładzie­my ręce na grzbiecie dziecka na wy­sokości jego ramion. Dłonie posuwa­ją się jedna za drugą. Pracują płasko,
  przede wszystkim częścią dłoniową, od przodu i do tyłu, z większym naci­skiem, gdy posuwają się do przodu. Podczas wykonywania tego ruchu ręce przemieszczają się powoli ku dołowi ciała dziecka. W ten sposób zaczynając od okolicy łopatek sto­pniowo masujemy części dolne grzbietu, okolicę nerek, a następnie pośladki. Teraz ręce są po naszej prawej stronie, przechodzą wzdłuż grzbietu dziecka, nad nerkami, dol­ną częścią grzbietu, łopatkami, osią­gają wysokość barków i znów wraca­ ją. To przechodzenie od strony lewej ku prawej i z powrotem jest płynne, łagodne, jak w ruchu falowym

• etap masażu grzbietu. Masaż wzdłuż grzbietu. Poprzednio ręce pracowały razem, chociaż kolejno jedna za drugą. Teraz będzie maso­wała tylko lewa ręka, płasko przebiegając po grzbiecie niemowlęcia od karku do pośladków (rys. 5). (Pra­wa ręka obejmuje pośladki dziecka i przeciwstawia się sile ręki lewej).

Ręka schodzi z tułowia, aby z po­wrotem wejść do punktu wyjścia w górnej części grzbietu i zejść z po­wrotem oraz wejść ponownie.

Im bardziej nasze ruchy są po­wolne i ciągłe, tym efekt masażu jest głębszy.

Ręce prawa i lewa pracują w do­skonałej harmonii, jedna tworzy energię statyczną, druga dynami­czną.

III etap masażu grzbietu. Masaż wzdłuż grzbietu do stóp. Etap ten jest bardzo podobny do poprzedniego. Lewa ręka prowadzi masaż ruchem od góry ku dołowi, ale nie zatrzymu­je się na wysokości pośladków, kon­tynuuje ruch przechodząc przez uda, podudzia do pięt, następnie wraca ku górze, zstępuje i wraca. Ręka pra­wa, która unieruchamiała pośladki dziecka, teraz utrzymuje kończyny. Masaż grzbietu jest zakończony.

Rys. 5. Masaż grzbietu.

Zbliżamy się do końca. Kładziemy dziecko na grzbiecie, równolegle do własnej osi i przystępujemy do maso­wania twarzy.

Masaż twarzy

Zaczynamy od masowania czoła (rys. 6 a). Końce palców od środka czoła przemieszczamy na boki. Za każdym razem palce nasze schodzą nieco dalej na zewnątrz, to znaczy dochodzą do skroni i okrążając oko schodzą wzdłuż policzków. W dal­szym przebiegu masażu posługuje­my się kciukami, które schodzą bar­dzo lekko po obu stronach nosa, a na­stępnie wstępują i znów zstępują. Jest to ruch tam i z powrotem,

Rys. 6. a - Masaż twarzy palcami H—IV-, b kciukami.

z dołu w górę i odwrotnie. Ruch bar­dzo lekki, którego etapem aktywnym jest ruch z dołu ku górze, gdy palce idą w kierunku czoła. Następnie kła­dziemy kciuki na zamkniętych oczach dziecka. Nacisk musi być bardzo lekki. Jeśli oczy są otwarte, to zamykamy je bardzo delikatnie kciukami. Stąd kciuki schodzą w dół, idąc zewnętrznymi brzegami nosa,
kierują się ku kącikom ust, aby za­trzymać się na podstawie policzków (rys. 6 b). Masaż twarzy jest skoń­czony.

Na zakończenie wykonujemy trzy ćwiczenia:

1. Chwytamy obie ręce dziecka, krzyżujemy ramiona na klatce pier­siowej. Następnie otwieramy je, po­wracając do pozycji wyjściowej. Po­wtarzamy kilkakrotnie.

2. Chwytamy nogę dziecka w okolicy kolana i rękę w okolicy łokcia po przeciwnej stronie. Krzyżu­jemy rękę z nogą, kolano styka się z łokciem. Wracamy do pozycji wyj­ściowej. Powtarzamy z przeciwnymi kończynami.

3. Chwytamy dwie stopy dziec­ka. Kończyny dolne są zgięte w sta­wach biodrowych i kolanowych. Krzyżujemy podudzia, doprowadza­jąc je do brzucha. Następnie prostu­
   jemy kończyny dolne w stawach ko­lanowych i oddalamy je od siebie. Kończyny dolne są nadal zgięte w stawach biodrowych i odwiedzione.

Kilkakrotnym wykonaniem tych ćwiczeń, uzupełniających efekt roz­luźnienia, kończymy masaż.

Z książki pod red. dr med. Marii Borkowskiej

„ABC rehabilitacji cz.2 Mózgowe porażenie dziecięce”

ISBN 83-85045-16-3

autorką art. jest Irmina Derulska str. 25-30

---