Jak wyjaśnić dowody na powszechność zdarzeń wywołujących emocje?

James R. Averill: Mały świat, duża scena

• pewne aspekty sytuacji i zachowań powszechnie skojarzone z emocjami w jednej kulturze, pozostają związane z emocjami (niekoniecznie tymi samymi) również i w innych kulturach

• założenie, że dowolna emocja zawierająca agresywne intencje (np. gniew, zawiść, zazdrość) zawiera również ten wyraz mimiczny

• im ogólniejsze pojęcie tym bardziej uniwersalne jego zastosowanie

• w potocznych taksonomiach nie wszystkie kategorie muszą mieć swoją nazwę w języku naturalnym

• powszechnym sposobem odwołania się do kategorii ukrytej (nie nazwanej) jest przywołanie jednego z prototypowych egzemplarzy tej kategorii lub jej podklasy

Storm i Storm (1987)

• „gniew” na określenie szerszej kategorii zawierającej nie tylko specyficzną emocję gniewu, lecz także wściekłość, furię i złość

Shaver i współpracownicy (1987)

• jeszcze szerzej używają słowa „gniew” określając nim emocję tak jak Storm i Storm ale też i dwie ogólne klasy emocji, które nazwali „wrogość” i „wstręt”

Powszechniki

1. biologiczne

2. społeczne

3. środowiskowe

• te trzy możliwości nie muszą być powiązane a nawet mogą pozostawać we wzajemnej sprzeczności

• można „gniew” zdefiniować jako

1. impuls popychający do agresji

2. próbę wymuszenia poszanowania dla norm społecznych

3. reakcję na frustrację

• ad. 1 - powszechnik biologiczny

• ad. 2- powszechnik społeczny

• ad. 3 - powszechnik środowiskowy

• jeśli zdefiniować gniew jako reakcję na frustrację to emocja ta będzie miała charakter uniwersalny

• miłość romantyczna, rozumiana jako szczególny zespół emocjonalny jest charakterystyczna jedynie dla kultur zachodnich

• podobnie jest z nadzieją

• uniwersalność reakcji prowadzi do poszukiwania powszechników w zdarzeniach wzbudzających tę reakcję i na odwrót

• powszechność sama w sobie nie mówi nam jeszcze czy źródłem reakcji jest ewolucja biologiczna, warunki społeczne czy indywidualne doświadczenia środowiskowe lub jakaś kombinacja tych trzech czynników

• „Nie możesz przeżyć miłości w taki sposób jak ja, ponieważ nie jesteś mną”- to stanowisko krańcowe, przyjmowane przez niektórych psychologów humanistycznych

• na przeciwległym krańcu- teoretycy, którzy wszystkie emocje umieszczają w kilku bardzo szerokich kategoriach stosujących się nie tylko do różnych osób, ale i kultur

• emocje na pośrednim poziomie ogólności, na którym abstrakcyjne pojęcia jak „gniew”, „miłość”, „żal” a także ich odpowiedniki z innych kultur mają określone znaczenie w języku potocznym

Ryle (1949)

• błąd kategorii- to, co prawdziwe na jednym poziomie ogólności prawdziwe jest także na innych poziomach

• np. gniew jako ogólna kategoria emocji i gniew jako szczególny rodzaj emocji

Paul Ekman: Zdarzenia poprzedzające a metafory emocji

Boucher i Brandt

• pytali swoich badanych o typowe zdarzenia poprzedzające emocje

• stwierdzili podobieństwa między bardzo różnymi kulturami niezachodnimi

• podobieństwa te były oczywiste na poziomie abstrakcyjnym czy też pojęciowym, choć nie na poziomie szczegółowych opisów zdarzeń

• prace te były kontynuowane przez Klausa Scherera i współpracowników w badaniach nad wyznacznikami emocji w różnych kulturach posługujących się językiem pisanym

• choć zdarzenia wywołujące określoną emocję różnią się w szczegółach mają one też wspólne właściwości decydujące o wzbudzeniu tej emocji (w różnych kulturach)

Wspólne właściwości:

1. szkoda lub zagrożenie szkodą- dla strachu

2. utrata obiektu przywiązania- dla smutku

3. nieoczekiwane lub sprzeczne z oczekiwaniem zdarzenie- dla zaskoczenia

4. coś odrażającego dla zmysłów lub przekonań- dla wstrętu

5. potępienie lub poczucie moralnej wyższości- dla pogardy

Dla gniewu wyróżniono 5 wyznaczników:

1. frustracja wynikająca z pojawienia się przeszkód w działaniach podmiotu

2. zagrożenie fizyczne

3. zniewaga

4. zaobserwowanie, że ktoś zachowuje się sprzecznie z wartościami podmiotu

5. cudzy gniew skierowany na podmiot odczuwający emocje

Cztery wyznaczniki szczęścia:

1. przyjemność zmysłowa

2. podniecenie

3. pochwała

4. ulga w wyniku ustąpienia wpływu jakiegoś nieprzyjemnego czynnika

Lazarus (1991)

• podstawowe tematy relacyjne każdej emocji

• niemalże identyczne dla smutku, strachu, wstrętu, a różnią się pewnymi aspektami dla pozostałych emocji

• mają charakter abstrakcyjny, nie konkretny

Wyznaczniki

• wspólne dla różnych kultur właściwości zdarzeń często wywołujących określoną emocję

Levy (1984)

• Tahitańczycy nie dysponują słowem oznaczającym smutek i przypisują je raczej chorobie

• wspólne cechy zdarzeń poprzedzających każdą z emocji są wynikiem ewolucji i wyrażają najczęstsze zdarzenia, z którymi musieli sobie radzić nasi przodkowie

• dużą rolę odgrywa też ontogeneza

• nasze doświadczenia prowadzą także do zindywidualizowania reakcji stających się częścią emocjonalnych epizodów

Ocena automatyczna

• organizm odpowiada na dane zdarzenie w przeciągu milisekund, często kaskadą natychmiastowo zmieniających się reakcji i bez uświadamiania sobie wydarzeń

Ocena rozbudowana

• aktywność umysłowa przypominająca raczej rozwiązywanie problemów niż zachowanie odruchowe czy nawykowe

• pojawiające się zdarzenie zostaje ocenione, rozważone, po pewnym czasie może nastąpić kaskada reakcji emocjonalnych

Scherer; Ellsworth

• modele opisujące przebieg procesu oceny poznawczej a odnoszące się zapewne do oceny zarówno automatycznej i rozbudowanej

• wydają się one raczej modelami opisującymi sposób, w jaki ludzie wyjaśniają sobie genezę własnych emocji

• modele te mogą też trafnie opisywać, co się dzieje podczas rozbudowanej oceny poznawczej a przynajmniej pamięć tego procesu i sposób jego subiektywnego wyjaśniania

• nie mówią o tym, co się dzieje podczas automatycznej oceny poznawczej

• treść wypowiedzi ludzi przezywających emocje jest bezużyteczna do badania procesu oceny automatycznej

• zakładam dla każdej emocji istnienie pewnej ograniczonej liczby abstrakcyjnie definiowanych zdarzeń ją wzbudzających

Co musiało być najbardziej zagrażające w życiu naszych ewolucyjnych przodków:

1. antycypacja bólu fizycznego

2. szybko zbliżający się obiekt

3. nagła utrata oparcia fizycznego

4. bycie dotykanym z tyłu, gdy jest się przekonanym, że nikogo tam nie ma

• te cztery zdarzenia stanowią metafory bardziej konkretnych zdarzeń stanowiących nasz repertuar bodźców, na które reagujemy strachem

• sprawdzanie trafności- badanie czasu latencji reakcji emocjonalnej w odpowiedzi na różne zdarzenia

• nawet w wypadku ocen automatycznych może występować pewna zmienność tego czasu

• czas latencji powinien być tym krótszy im większe jest podobieństwo napotkanego zdarzenia do przypuszczalnie wrodzonego zdarzenia wywołującego strach lub inne emocje

• reakcje śledzone w badaniach powinny się wiązać z funkcjonowaniem centralnego układu nerwowego (nie układu autonomicznego)

Phoebe C. Ellsworth: Niektóre z powodów oczekiwania uniwersalnych wyznaczników emocji

1. wszyscy ludzie należą do tego samego gatunku biologicznego

2. aby przetrwać w świecie ludzie muszą być w stanie ocenić zachodzące w nim zmiany istotne dla ich dobrostanu i musza być w stanie skutecznie na te zmiany zareagować

• środowiska fizyczne i społeczne bywają odmienne w różnych częściach świata, wszystkie zawierają takie zdarzenia jak: nowość, możliwości, niebezpieczeństwa, atak, gratyfikacja i utrata

• powszechniki wzbudzające emocje istnieją o tyle o ile istnieją potrzeby i cele powszechnie podzielane przez ludzi

• powszechne- bardzo ogólne

• pewne dość specyficzne zdarzenia powszechnie czy prawie powszechnie wzbudzają pewne emocje np.

1. utrata poparcia lub poczucia kierunku

2. odseparowanie od matki

3. nagły hałas

4. gwałtowne ruchy

5. pieszczoty

6. drugorzędne cechy płciowe

• większość zdarzeń proponowanych jako powszechne wyznaczniki emocji wzbudza, co prawda niezawodnie emocje pozytywne lub negatywne jednak bardziej konkretna specyfikacja tych uczuć bywa problematyczna

• teoretycy emocji proponują rozważanie bodźców na pewny poziomie abstrakcji, jeśli chce się doszukać konsekwencji i powtarzalności w ludzkich reakcjach

1. Nowość i nieoczekiwaność

• dowolna zmiana występująca w otoczeniu zasługuje na uwagę

• tego rodzaju zmiana jest (zapewne koniecznym) warunkiem powstania emocji

• pojawienie się nowych zdarzeń pobudza określone obwody nerwowe, powodując stan gotowości do przeżycia emocji

• nowy bodziec nie musi być bodźcem zewnętrznym

2. Wartościowość

• zdolność do automatycznego reagowania na wartościowość zdarzeń jest tez prawdopodobnie wspólna dla różnych kultur

• zdarzenia decydujące raczej o pozytywności- negatywności reakcji emocjonalnej niż o konkretnej treści emocji

• wartościowość wyjaśnia największą część zmienności zjawisk

• ludzie czasami czują, że jakieś zdarzenie jest istotne, mimo iż jeszcze nie wiedzą czy ich odczucia na ten temat są dodatnie czy ujemne

• ludzie zdolni są do odczuwania ambiwalencji przez długie okresy [no tak ]

3. Pewność i niepewność

• niepewność, co do zdarzeń prawdopodobnie pozytywnych prowadzi do zainteresowania, ciekawości lub nadziei

• niepewność, co do zdarzeń prawdopodobnie negatywnych prowadzi do lęku i strachu

• emocjonalne konsekwencje ma również przejście ze stanu niepewności do pewności lub na odwrót

4. Przeszkody i kontrola

• podstawowe znaczenie dla doświadczeń emocjonalnych ma spostrzeganie przeszkód i ocena własnych zdolności do poradzenia sobie z nimi

Lazarus i Folkman (1984)

• nazywają te oceny „wtórną oceną poznawczą” w odróżnieniu od „ocen pierwotnych” zdarzenia samego w sobie

• dostrzeganie przeszkody jest powszechnym dla różnych kultur zdarzeniem wzbudzającym emocje

• poczucie kontroli ma samo w sobie wartościowość dodatnią- ludzie pozytywniej reagują na zdarzenia, o których sądzą, że je spowodowali niż na zdarzenia o podobnej wartościowości, ale zaistniałe przypadkowo lub spowodowane działaniami innych

• potrzeba wydatkowania wysiłku

5. Sprawczość

• zdarzenia negatywne z reguły wymagają bardziej natychmiastowych i adekwatnych działań niż zdarzenia pozytywne

• zignorowanie ważnych zagrożeń jest jeszcze gorsze

• atrybucja sprawstwa jest istotnym czynnikiem odróżniającym negatywne emocje gniewu, smutku i poczucia winy

• spostrzegana sprawczość- element poznawczej oceny zdarzeń powszechnie wpływający na wzbudzanie emocji

6. Zgodność „ja” z normami

Scherer (1984)

• zgodność „ja” z normami- stopień, w jakim jednostka spostrzega swoje zachowanie jako zgodne lub niezgodne z normami osobistymi lub wyznawanymi przez jej grupę odniesienia

• wyznaczniki emocji są spostrzeżeniami zapoczątkowującymi i modyfikującymi proces emocjonalny nie zaś bodźcami

• wyznaczniki emocji są raczej skutkami spostrzegania zdarzeń przez jednostkę

• kulturowa i indywidualna zmienność wyznaczników emocji rośnie wraz z poziomem ich złożoności

Nico H. Frijda: Powszechniki istnieją i są interesujące

Dowody na istnienie uniwersalnych zdarzeń poprzedzających emocje

• stopień stwierdzanej powszechności zależy od poziomu konkretności

• zależy czy będą to konkretne zdarzenia czy raczej tematy zdarzeń definiowane na gruncie danej kultury bądź też tematy definiowane na abstrakcyjnym poziomie relacji psychologicznych i interpersonalnych

Lazarus (1991)

• nazywa ten stopień poziomem „podstawowych tematów relacyjnych” które obejmują takie tematy zdarzeń poprzedzających emocje jak: szkoda, zagrożeni, strata czy sukces w dążeniu do celu

• podstawowe tematy relacyjne odpowiadają pewnym wzorcom poznawczej oceny zdarzeń

• kiedy zdarzenie zostanie zinterpretowane jako podpadające pod określony temat wydaje się ono wszędzie wzbudzać emocje i to emocje o podobnej treści

• ścisła odpowiedniość występuje też pomiędzy pewnymi powszechnie występującymi typami zdarzeń a podstawowymi tematami relacyjnymi

• np. zagrożenie wyłączności w seksualnym dostępie do partnera (zazdrość), nierówność w dostępie do cenionych dóbr (zawiść) itp.

• skłonność do emocjonalnego reagowania na różne zdarzeni często przegrywa z innymi sprzecznymi emocjami

• świadectwem powszechności jest duża częstość, z jaką dana tendencja pojawia się w porównaniach międzykulturowych

Co należy wyjaśnić?

• dwa poziomy ogólności:

1. dotyczy powszechności, z jaką dane zdarzenia wywołują emocję o tym samym znaku

• z reguły wzbudza jakąś emocję pozytywną lub negatywną

częstości, z jaką dane zdarzenie wywołuje specyficzną emocję

• ten poziom zakłada powszechne występowanie pewnych emocji zdefiniowanych inaczej niż poprzez wskazanie wywołujących je zdarzeń

• istnieje pewien zbiór wzorców reagowania emocjonalnego, z których każdy cechuje się specyficznym celem czy też relacyjną intencją i występuje w większości kultur

• istnieje pewna liczba emocji powszechnym w tym sensie

• istnieje też pewna liczba powszechnych wzorców zawierających niezogniskowane tendencje do działania

Zdarzenia powszechne przyjemne i nieprzyjemne

• istnieje pewna liczba bodźców, na które ludzie są emocjonalnie wrażliwi dzięki swym wrodzonym predyspozycjom

• pewne bodźce mają samoistną zdolność do wzbudzania określonych emocji są lubiane lub odrzucane przez wszystkich

• bodźce te mogą cechować się podprogową intensywnością afektu bądź tez stać się takimi dzięki procesowi habituacji

• oddziaływanie ich wartościowości może zostać przezwyciężone przez inne, współwystępujące oddziaływania afektywne

• pewne doznania przykrości i przyjemności zdają się wynikać z przedziwnej mieszanki czynników wrodzonych i wyuczonych jak w wypadku wdrukowania czy lubienia wcześniej napotkanych obiektów

• wzbudzenie przyjemności bądź przykrości nie jest jeszcze wzbudzeniem emocji

• emocje wzbudzane są przez zdarzenia wpływające na radzenie sobie oznakowanymi afektywnie zdarzeniami

• emocje powstają w obliczu trudności, gdy osiągniecie afektywnie oznakowanych zdarzeń przebiega szybciej lub wolniej niż jednostka tego oczekiwała

• emocje nie powstają jedynie w obliczu trudności w osiąganiu pożądanych stanów rzeczy

• pojawiają się także w obliczu możliwości realizacji motywów- dużą rolę odgrywa pojęcie niepewności

• ludzkie motywacje- niektóre są efektem uczenia się i wzmocnień pozyskiwanych dzięki interakcjom społecznym i przynależności do grup- np. samoocena i ochrona statusu własnej grupy

• uniwersalne wyznaczniki emocji wywodzą się również z tych dwóch rodzajów motywacji: emocje są powszechnie wzbudzane, gdy motywacje te są skutecznie realizowane bądź blokowane

Powszechne warunki powstawania emocji

• emocje są wzbudzane pojawieniem się afektywnie oznakowanych zdarzeń, które utrudniają lub ułatwiają realizację motywów

• Powszechne wyznaczniki specyficznych emocji

• różne emocje są wzbudzane pewnymi konfiguracjami właściwości zdarzeń zwanymi „wzorcami oceny poznawczej”

• wzorce oceny zawierają pewną konfigurację spostrzeganych przez jednostkę cech kontekstowych istotnych dla działań zaradczych możliwych w danej sytuacji

• cechy kontekstowe obejmują:

1. przerwanie aktywności

2. nieoczekiwaność

3. niepewność

4. działania innych

5. oczekiwania przyszłych zysków i szkód

6. (nie)kontrolowalność i (nie)odwracalność zdarzeń

• osobista strata prowadzi powszechnie do żalu, ponieważ osobista strata odpowiada wzorcowi nieodwracalnego zaniku, który wzbudza właśnie tą emocję

• powszechny czy prawie powszechny charakter ma też związek między określonym wzorcem oceny poznawczej a gotowością do działań określonego typu

• w odpowiednich warunkach emocja może zostać wzbudzona jedynie pewnym fragmentem stosownego wzorca oceny, szczególnie, jeśli emocja cechuje się silną dostępnością

• ludzie różnią się tez gotowością czy predyspozycją do przeżywania konkretnych emocji

Wnioski

Hebb (1949)

• pewne emocje mogą być powszechne, ponieważ powszechne są pewne typy zdarzeń

• istnieją pewne dowody na istnienie wrodzonych i specyficznych dla gatunku (u ludzi i zwierząt) reakcji emocjonalnych włącznie z pewnymi wzorcami reakcji mimicznych

• zdolność do wzbudzania takich reakcji powinna charakteryzować pewne wzorce stymulacji zewnętrznej

• rosnąca liczba danych przekonuje o szerokim oddziaływaniu pewnych typów zdarzeń jako czynników wzbudzających emocję

• zdarzenia te mają powszechną zdolność do wywoływania przyjemności lub przykrości

• rosnąca ilość danych przekonujących o uniwersalności pewnych wzorców oceny poznawczej sugeruje uniwersalność pewnych ogólnie zdefiniowanych zdarzeń jako czynników wzbudzających emocje

Richard Lazarus: Uniwersalne zdarzenia poprzedzające emocje

Wyznacznikai emocji są biologiczne powszechniki

Założenie I

• podstawowe dla wszystkich poznawczych podejść do emocji

• wszystkie złożone organizmy zdolne do uczenia się cechują się pewną podstawową własnością biologiczną- tendencją do śledzenia zdarzęń z uwagi na ich wpływ na dobrostan organizmu

• emocje stanowią podstawowy system ewolucyjno- adaptacyjny inteligentnych organizmów i są uzaleznione od działań motywacujnych, poznawczych i zaradczych

Założenie II

• w ocenę istotności zdarzeń uwikłąny jest szczególny rodzaj znaczenia relacyjnego

• znaczenie relacyjne dotyczy stopnia dopasowania jednostki do sytuacyjnych warunków w obliczu których ona staje

• szkody i zagrożenia prowadzą do emocji negatywnych, korzyści do pozytywnych

PTR- (podstawowe tematy relacyjne poszczególnych emocji)

• jest molarną, poznawczo relacyjno- motywacyjną [krócej się nie da ] istota pewnej prototypowej emocji

• konfiguracją określające głóną szkodę lub korzyść wynikającą z danej relacji między człowiekiem a jego otoczeniem

Założenie III

• związek pomiędzy odpowiednim znaczeniem relacyjnym a emocją jest wrodzony i specyicczny dla gatunku

• jeżeli jakieś dwie osoby jednakowo odczytują relacyjne znaczenie sytuacji to zareagują one tą sama emocją, jeśli odczytają jej znaczenie odmiennie- odmienną emocją

• przyjęcie istnienia powszechników implikuje wysępowanie jakiegoś rodzaju procesów wrodzonych

• dowody na istnienie procesów wrodzonych z punktu widzenia etologii zanalizował Eibl- Eibesfelt

Lehrman (1964)

• zakłada istnienie szeregu wzajemnie powiązanych odrębnych mechanizmów a kontrola i wzbudzenie każdego z nich ma charakter częściowo środowiskowy

Eibl- Eibesfelt

• nie precyzuje wrodzonych mechanizmów generowania emocji

• nie precyzuje w żaden sposób jak poszczególne procesy emocjonalne różnią się od siebie

• sugeruje interakcję organizmu i środowiska a nie precyzuje w żaden sposób jak interakcja owa przebiega

• mechanizmy wrodzone nie decydują bez reszty o przebiegu procesu emocjonalnego ponieważ proces ten jest uzależniony m.in. od sposobu radzenia sobie przez organizm z sytuacją

• sposób ten wpływa na przejawianie emocji i poznawczą ocenę sytuacji- może zmienić się znaczenie relacyjne i powstać odmienna emocja

Procesy zaradcze mogą zmieniać emocje na trzy zasadnicze sposoby:

1. poprzez działania skierowane na otoczenie lub osobę podmiotu

2. poprzez zmanęukierunkowanie uwagi

3. poprzez zmianę sposobu oceny relacji a w konsekwencji znaczenia relacyjnego i powstałej emocji

Założenie IV

• procesy zaradcze zmieniają emocje za pośrednictwem zmiany procesu oceny poznawczej, który emocję wzbudza

• procesy zaradcze wystepuja powszechnie u wszystkich gatunków a u ludzi opierają się na nabytej wiedzy i przyjętych wartościach - dlatego to założenie dotyczy zarówno biologii jak i kultury

Eibl- Eibesfeld

• uważa za nieprawdopodobne aby związki między tematami relacyjnymi a emocjami były od nowa wyuczane przez każde kolejne pokolenie

• emocje mogą być wrodzone choć modyfikowalne jeśli idzie o sposób ich wyrażania

Kulturowe źródła zmienności

Założenie V

• pewne prawo ontogenetyczne

• podstawą zróżnicowania procesu emocjonalnego jest zróżnicowanie procesu oceny relacji między osobą a otoczeniem

• kultura może silnie oddziaływac na emocje poprzez kształtowanie wartości i znaczeń na których opiera się proces oceny

• struktura społeczna (interpersonalne role i wzorce zachowań) również wpływa na proces oceny choć nieco w inny sposób niż kultura

Levy (1973)

• reguły powstawania emocji i reguły regulowania emocjami

Heider

• proponuje terminy definicje kulturowe dla pierwszych i reguły przejawiania emocji dla drugich

• kultura dostarcza wiedzy na temat okoliczności które pomniejszają wartośc człowieka (dla gniewu) podwyższają tę wartość (dla dumy) które stanowią zagrożenie egzystencjalne (dla lęku) itd.

Psychobiologia procesu emocjonalnego

• powrót do wrodzonychmechanizmów procesu emocjonalnego

• niektórzyokreślają to mianem programów afektywnych

• sposób funkcjonowania wrodzonych, uniwersalnych związków między podstawowymi tematami relacyjnymi a emocjami

Lehrman (1964)

• badania nad procesami reprodukcji u gołębi

• proces wzbudzania emocji- wyzwalany przez pewien wrodzony mechanizm łączący różne tematy relacyjne z różnymi specyficznymi emocjami

• proces ten może łatwo ulegać wyłączeniu prze wyuczone procesy zaradcze w tym obronne reinterpretacje zmieniające odczytywane przez jednostkę znaczenie relacyjne

• przejawianie emocji może zostać zahamowane lub przekształcoene w rezultacie wspomnianych już wartości charakterystycznych dla danej odobowosci czy kultury

• pewne aspekty procwesu emocji są wrodzone podczas gdy inne pozostają pod wpływem wartości kulturowych oraz indywidualnego zróźnicowania osobowości i wynikających z nich procesów zaradczych

Klaus R. Scherer: Dowody na uniwersalność i kulturową specyfikę wzbudzania emocji

• różne gatunki ujawniają podobne związki między motywacją sytuacją i emocją

Boucher i Brandt (1981)

• stwierdzili znaczne podobieństwo amerykańskich i malajskich historii opowiadających o zdarzeniach wzbudzających określone emocje

• zdarzenia wzbudzające emocje zdają się mieć ponadkulturowy charakter

5 zasadniczych wymiarów oceny poznawczej:

1. Nowość/ nieoczekiwaność

• czy nastąpiła jakaś zmiana we wzorcu stymulacji zewnętrznej lub wewnętrznej

• w szczególności czy pojawiło się jakieś nowe zdarzenie bądź czy należy go oczekiwać

2. Samoistna przyjemność

• czy zdarzenie bodźcowe jest przyjemne czy wywołuje tendencję do zbliżania się czy też jest raczej nieprzyjemne i wywołuje tendencję do unikania

• w oparciu o wrodzone detektory lub o wyuczone skojarzenia

3. Istotność dla celu/ potrzeby

• czy zdarzenie bodźcowe jest istotne dla ważnych celów lub potrzeb organizmu- podwymiar istotności

• czy otrzymany wynik jest zgodny czy sprzeczny z oczekiwaniami- podwymiar oczekiwań

• czy zdarzenie ułatwia czy też hamuje osiągniecie danego celu lub zaspokojenie danej potrzeby- podwymiar ułatwialności

4. Możliwości zaradcze

• dotyczą przyczyn zdarzenia bodźcowego- podwymiar przyczynowości

• możliwości poradzenia sobie organizmu ze zdarzeniem a w szczególności stopnia kontroli nad jego konsekwencjami- podwymiar kontrolowalności

• względnej zdolności organizmu do zmiany lub uniknięcia wyniku poprzez walkę lub ucieczkę- podwymiar mocy

• możliwości dostosowania się do ostatecznego wyniku poprzez wewnętrzne przestrukturowanie organizmu- podwymiar dostosowywania się

5. Zgodność „ja” z normami

• dotyczy zgodności zdarzenia a w szczególności działania z normami społecznymi, konwencjami kulturowymi i oczekiwaniami innych znaczących osób- podwymiar standardów zewnętrznych

• zgodności z uwewnętrznionymi normami i standardami składającymi się na własne „ja” lub „ja idealne”- podwymiar standardów wewnętrznych

• im bardziej indywidualistycznie zorientowana kultura kraju tym niższe okazały się oceny dystansu mocy i unikania niepewności a wyższe- oceny oczekiwaności zdarzeń wywołujących emocje

• im silniejszy indywidualizm jednostki tym słabsze unikanie niepewności i niższe oceny dystansu mocy a większa tendencja do spostrzegania zdarzenia jako niemoralnego

• w kulturach indywidualistycznych wstyd i poczucie winy okazały się mieć bardzo podobne wyznaczniki i podobny wzorzec reakcji emocjonalnej

• w kulturach kolektywistycznych wyznaczniki poczucia winy spostrzegane były jako bardziej niemoralne niż wyznaczniki wstydu

• większa ostrość reakcji w przypadku wstydu niż poczucia winy

Heider (1991)

• sytuacyjne wyznaczniki emocji mają charakter zarówno uniwersalny jak i specyficzny kulturowo

1

---