WPŁYW RODZINY JAKO CZYNNIKA DETERMINUJĄCEGO ROZWÓJ LUDZKIEJ OSOBOWOŚCI

WYKŁAD:

RODZINA

• Jest jednym z naturalnych środowisk wychowawczych

• Jest pierwszą i fundamentalną grupą w życiu dziecka

• Opiera się na węzach krwi, małżeństwa, adopcji

• To środowisko kulturowe

• Specyficzna instytucja wychowawcza

• Komórka społeczna

• Grupa odniesienia

• Definicja Homplewicza: rodzina jest wspólnotą życia i miłości, doświadczeń i błądzeń, naturalnym środowiskiem o określonej autonomii i czasie trwania, przekazaniem wartości, które mają charakter transcendentny, ponadczasowy

CO JEST PROGRAMEM WYCHOWANIA W RODZINIE?

• Samo życie, doświadczenia, aspiracje, potknięcia

• W rodzinie wszyscy są wychowawcami wszystkich (permanencja oddziaływań rodzinnych; stałość oddziaływań)

STRUKTURA RODZINY

• Pełne i niepełne

• Dwupokoleniowe i wielopokoleniowe

Mieczysław Łobocki „Teoria wychowania w zarysie”:

FUNKCJE RODZINY

1. Funkcja prokreacyjna (biologiczna)

• Ma na celu zrodzenie potomstwa, zapewnia ciągłość biologiczną społeczeństwu

• Zaspokaja potrzeby erotyczno-seksualne małżonków

1. Funkcja opiekuńcza

• Udzielanie konkretnej pomocy członkom rodziny w różnych sytuacjach i okolicznościach życiowych, gdy sami nie są w stanie zaspokoić swych potrzeb

1. Funkcja gospodarcza (ekonomiczna)

• Zapewnienie członkom rodziny niezbędnych warunków do utrzymania się przy życiu; dostarczenie rodzinie dóbr materialno-bytowych

1. Funkcja wychowawcza (socjalizacyjna)

• Wprowadzanie członków rodziny w szeroko rozumiane życie społeczne łącznie z językiem ojczystym, obyczajami, wzorami zachowań i wartościami kulturowymi

• Prawidłowe spełnianie funkcji wychowawczej polega na:

• Zaspokajaniu podstawowych potrzeb biologicznych i psychospołecznych dzieci (np. potrzeba bezpieczeństwa, miłości, uznania),

• Dostarczeniu pożądanych społecznie wzorów zachowań,

• Przekazywaniu i przyswajaniu wartości, norm, zasad,

• Umożliwieniu dzieciom aktywnego udziału w czynnościach i obowiązkach domowych, jako równoprawnych partnerów,

• Rozwijaniu i rozszerzaniu kontaktów międzyludzkich (z krewnymi, przyjaciółmi),

• Zabezpieczeniu pełnego rozwoju fizycznego i umysłowego dzieci,

• Wprowadzeniu w świat kultury, czyli w dorobek ludzkości

1. Funkcja stratyfikacyjna

• Gwarantuje członkom rodziny określony status życiowy, wyznacza ich przynależność do określonej warstwy czy klasy społecznej

Każda z w/w funkcji jest niemal tak samo ważna dla prawidłowego rozwoju rodziny.

Maria Ziemska „Rodzina a osobowość”:

• FUNKCJE RODZINY:

1. Funkcja prokreacyjna

2. Funkcja produkcyjna

• Dostarcza społeczeństwu pracowników i siły twórcze i wytwórcze

• Funkcja usługowo - opiekuńcza

• Zapewnia codzienne usługi (wyżywienie, czystość, odzież) oraz opiekę członkom rodziny, którzy nie są w pełni samodzielni

1. Socjalizująca

• Dotyczy dzieci i współmałżonków, który wzrastają w społeczeństwo. Rodzina wprowadza w język wzory zachowań, zwyczaje, obyczaje, świat wartości

1. Psychohigieniczna ( tzw. emocjonalną, stabilizującą, zapewniającą poczucie bezpieczeństwa)

• Zapewnia poczucie stabilizacji, bezpieczeństwo, równowagę emocjonalną, warunki dla rozwoju, osobowości

Krystyna Ostrowska i Maria Ryś „Wychowanie do życia w rodzinie”, referat Krystyna Ostrowska:

FUNKCJE RODZINY:

1. Funkcja prokreacyjna

• Staje się gwarantem istnienia danej społeczności, narodu, państwa. Wymaga od rodziny odpowiedniej wiedzy odnośnie zasad planowania liczby dzieci w rodzinie. W porównaniu ze światem zwierząt, człowiek odpowiedzialnie uświadamia sobie, że rozwój i kształt życia drugiego człowieka zostają złożone w jego ręce. Funkcja ta domaga się uczenia akceptacji i szacunku dla drugie człowieka.

2. Funkcja socjalizacyjno-kulturotwórcza

A. Funkcja socjalizacyjna

• Dokonuje się nieomal w każdej rodzinnej sytuacji. Istnieją trzy mechanizmy za pomocą których dokonuje się proces socjalizacji:

• Modelowanie - obserwacja zachowań innych i skutków, jakie to zachowanie powoduje, rodzice dla dziecka są pierwszymi najważniejszymi modelami stylu życia

• System kar i nagród - powinien pełnić funkcję uwyraźniania takich wartości jak sprawiedliwość, tolerancja i odpowiedzialność

• Uwewnętrznianie - czyli przyjmowanie postaw norm wartości, jako tych, z którymi dana osoba się identyfikuje, utożsamia

1. Funkcja kulturotwórcza

• To pielęgnowanie i podtrzymywanie tradycji, zwyczajów i obyczajów danego rodu, grupy lokalnej czy narodu. Te zadania realizowane są podczas świąt religijnych, państwowych, lokalnych, historycznych a nawet rodzinnych. Jest to kultywowanie przywiązania do określonych zawodów. Pielęgnowanie mowy ojczystej, ubierania się, dbałość o estetykę i wystrój domu.

3. Funkcja opiekuńczo-wychowawcza

4. Funkcja wspomagająca rozwój osobowości

• W rodzinie kształtują się główne struktury osobowości, np. wiedza o sobie i o świecie, postawy wobec siebie i innych oraz zdarzeń i sytuacji

• Samospełniająca się przepowiednia

• Ważna jest obecność w rodzinie wszystkich jej członków - chodzi tu o rzeczywiste zaangażowanie, obecność, uczestnictwo poszczególnych osób w sprawy rodziny

• Ważne jest okazywanie uczuć pozytywnych i negatywnych

5. Funkcja wspomagająca rozwój moralno-religijny

• Zapoznanie się z systemem norm społecznych, moralnych, religijnych i prawnych

• Szczególna rola ojca - utożsamiany z władzą, siłą, autorytetem osoby stojącej na straży ładu i porządku. Jak dowodzą badania zachowania ojca odgrywają ważną rolę przyswojeniu przez dziecko zasad moralnych i prawnych

• W Polsce przyjście dziecka na świat łączy się z włączeniem go do wspólnoty społecznej i religijnej. Życie wielu rodzin koncentruje się wokół ważnych wydarzeń religijnych: chrzest, I Komunia, bierzmowanie, ślub, pogrzeb

6. Funkcja ekonomiczna

• Nie może być rozumiana jako zaspokojenie potrzeb materialno-bytowych członków rodziny

• Każda rodzina dzięki pracy wnosi wkład w zasobność i siłę ekonomiczną państwa, powiększa się dochód narodowy państwa

7. Funkcja profilaktyczna

• stała obserwacja i neutralizacja czynników, które mogą zagrażać zdrowiu i życiu
  w realizacji zadań i celów rodziny jako wspólnoty,

• w tym miejscu autorka opisuje szereg czynników, jakie mogą zagrażać rodzinie
  i czynniki je neutralizujące

• przyjęcie tzw. jednoczącej filozofii życia, czyli nadrzędnych idei, wartości

Internet:

PEDAGOGICZNA KLASYFIKACJA RODZIN

Uwzględniając różny poziom warunków wychowawczych poszczególnych rodzin Stanisław Kawula dokonał próby pedagogicznej typologizacji rodzin i wyróżnił pięć ich kategorii: 

1. Rodzina wzorowa - tworzy maksymalne warunki wychowawcze i stale podnosi swój poziom wychowawczy

2. Rodzina normalna - zapewnia jednostce warunki wszechstronnego rozwoju

3. Rodzina wydolna wychowawczo - warunki wychowania i ich ogólne funkcjonowanie bywa zachwiane

4. Rodzina niewydolna wychowawczo - występują zaburzenia we współżyciu rodzinnym, najczęściej są to rodziny niekompletne

5. Rodzina patologiczna - członkami takiej rodziny są osoby pozostające w stałej kolizji z prawem i moralnością, stanowiące margines społeczny; z rodziny takiej wywodzi się największy odsetek dzieci i młodzieży niedostosowanej społecznie

Mieczysław Łobocki „Teoria wychowania w zarysie”:

TYPOLOGIA RODZIN

1. RODZINA PEŁNA

• Złożona z dwojga rodziców i dzieci połączonych ze sobą silną więzią emocjonalną,
  w której się przestrzega powszechnie uznawanych zasad, norm, wartości i ideałów,

• Posiada najbardziej optymalne warunki dla pełnienia funkcji wychowawczej.

2. RODZINA ROZBITA

• Trwała nieobecność jednego z rodziców w wyniku rozwodu, separacji, dezercji,
  a niekiedy z powodu śmierci, albo wyjazdu za granicę,

• RODZINA ZREKONSTRUOWANA

• Zawarcie po rozbiciu rodziny nowego lub kolejnego małżeństwa albo też adoptowanie nowego dziecka

• RODZINA ZDEZORGANIZOWANA

• Rozbita wewnętrznymi niepowodzeniami, których członkowie pozostają ze sobą niemal w permanentnych konfliktach,

• Przyczyną dezorganizacji mogą być: alkoholizm, wzajemna niechęć, podejrzliwość

• RODZINA ZDEMORALIZOWANA

• Pozostająca w konflikcie z prawem lub sąsiadami, co nie wyklucza bliskich i serdecznych kontaktów między domownikami

• RODZINA ZASTĘPCZA

• Zajmująca się rozwojem i wychowaniem dzieci, których rodzice nie żyją, bądź nie są w stanie ich wychowywać

STYLE WYCHOWANIA W RODZINIE = STYLE KIEROWANIA WYCHOWAWCZEGO

1. STYL WYCHOWANIA DEMOKRATYCZNEGO W RODZINIE

• Nawiązywanie przez rodziców przyjacielskich kontaktów ze swymi dziećmi, liczenie się z ich potrzebami,

• Umożliwianie im powzięcia decyzji w sprawach rodzinnych, inicjatywa samodzielnej aktywności, angażowanie ich w plany

• Podział obowiązków sprawowanych na zasadzie dobrowolności, zgodnie z możliwościami dzieci,

• Dziecko z reguły wie, jak powinno się zachować w określonej sytuacja, nigdy lub prawie nigdy nie jest do tego przymuszane,

• Rodzice stosują wobec dziecka perswazję, a nie karę lub naganę,

• SKUTKI:

• Uchodzi za najbardziej korzystny dla prawidłowego rozwoju dziecka,

• Maria Przetacznik-Gierowska: stosunkowo wcześnie kształtuje się u dziecka zdolność do samokontroli i dyscyplina oparta na zinterioryzowanych normach i zasadach moralnych,

• Dzieci z rodzicami łączy szersza więź emocjonalna oparta na przyjaźni, zaufaniu, poszanowaniu,

• Dzieci są lepiej przygotowane do życia, wskazują większą niezależność w sprawach osobistych, mają większe poczucie odpowiedzialności i rozbudowaną ciekawość intelektualną. Rozwijają się u nich wielostronne zachowania

1. STYL WYCHOWANIA AUTOKRATYCZNEGO W RODZINIE

• Duży dystans między rodzicami a dziećmi, tzn. kontakty formalne, rodzice nie wnikają głębiej w potrzeby wewnętrzne dziecka, kierują nimi odgórnie poprzez nagminne polecenia i nakazy, nie znoszą najmniejszego sprzeciwu,

• Traktują dziecko instrumentalnie i nie dostrzegają potrzeby jego podmiotowego traktowania (w tym poszanowania jego godności i indywidualności, pragnień i dążeń, przejawów aktywności i samodzielności),

• Nie dopuszcza się dzieci do powzięcia decyzji dotyczących praw rodzinnych, przymusza się je do różnych zachować i surowo karze za niespełnienie wymagań,

• SKUTKI:

• Jest mało skuteczny i uważany za raczej niepożądany z pedagogicznego punktu widzenia,

• Dzieci wychowywane w ten sposób żyją niemal w stałym lęku przed karą,

• Dzieci odznaczają się przesadną uległością, lub postawą buntowniczą, są skłonne do poczucia winy i infantylnej zależności,

• Dzieci wykazują nadmierną agresywność, skierowaną nierzadko na samych rodziców lub tzw. kozłów ofiarnych (rówieśnicy)

• W postępowaniu dzieci kierują się nie tyle poczuciem moralnej powinności ile raczej własnym, egoistycznie pojmowanym interesem (za C. Czapów)

1. STYL WYCHOWANIA LIBERALNEGO W RODZINIE

• Całkowite niemal pozostawienie dzieci samym sobie, nie wtrącanie się w ich sprawy, tolerowania aspołecznych zachowań, pozbawienie ich wszelkiej kontroli (nadzoru) ze strony rodziców,

• Dziecku wszystko wolno, na wszystko mu się pozwala, z niczego nie musi się tłumaczyć,

• Zajmuje w rodzinie najwyższą pozycję, rodzice łatwo ulegają jego namowom
  i spełniają jego niemal wszystkie zachcianki,

• Są to jednostki o dużym poczuciu własnej wartości (często zbyt dużym), ale jednocześnie egoistyczne, niezdyscyplinowane wewnętrznie, niezdolne do trwałego wysiłku, pozbawione hartu i zdolności, nieuspołecznione

• SKUTKI:

• Wychowawczo szkodliwy

1. STYL NIEKONSWEKWENTNY (OKAZJONALNY)

• Brak spójności oddziaływań wychowawczych ze strony każdego z rodziców lub jednego z nich,

• Częsta zmienność i przypadkowość oddziaływań na dziecko,

Style wychowania niekonsekwentnego i liberalnego z pedagogicznego punktu widzenia zasługują na powszechne odrzucenie. Pewne elementy stylu kierowania autokratycznego są konieczne dla prawidłowo przebiegającego procesu wychowawczego (potrzeba taka istnieje
w przypadku dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym). Styl ten w rodzinie nigdy nie może być celem samym w sobie, a jedynie przejściowym epizodem oddziaływań wychowawczych.

2. STYL JEDNORODNY

3. STYL WIELORODNY

Maria Ziemska „Postawy rodzicielskie”

Maria Ziemska - typologia postaw rodziców:

1. WADLIWE POSTAWY RODZIECIELSKIE

1. Nadmierny dystans uczuciowy rodziców wobec dziecka

• „odległość psychiczna” dzieląca rodziców od dziecka,

• Stanowi podstawę do wyodrębnienia dwóch postaw:

• Postawa unikająca - słabe przywiązanie rodziców do dziecka i stałe nieomal okazywanie swej obojętności uczuciowej. Rodzice są nie tylko pozbawieni głębszej więzi emocjonalnej z dzieckiem, lecz także nie przeżywają przyjemności z racji przebywania z nim. Skutki: niezdolność do nawiązywania trwałych więzi uczuciowych, zmienność, nieufność, konflikty, objawy wykolejenia.

• POSTAWA ODTRĄCAJĄCA - traktowanie dziecka jako ogromnego ciężaru, jaki spoczywa na rodzicach. Zadania związane z opieką i wychowaniem dziecka rodzice uważają za przykry obowiązek, wykraczający poza ich siły
  i możliwości. Skutki: agresywność, kłótliwość, brak rozwoju uczuć wyższych, otyłość, choroba sieroca, kradzieże, w skrajnych przypadkach psychopatia.

1. Nadmierna koncentracja na dziecku

• Pokaźne ograniczenie lub całkowity brak dystansu uczuciowego wobec dziecka,

• Wyodrębnia się tu dalsze dwie postawy rodzicielskie

• POSTAWA NADMIERNIE WYMAGAJĄCA - stawianie dziecku przesadnie wygórowanych żądań, którym ni jest ono w stanie sprostać, mimo swych chęci. Są to żądania nieliczące się z indywidualnymi cechami i możliwościami dziecka. Skutki: brak wiary we własne siły, lękliwość, przewrażliwienie, brak zdolności koncentracji.

• POSTAWA NADMIERNIE CHRONIĄCA - zbyt czuła opieka nad dzieckiem, przesadnie duża pobłażliwość oraz zaspokajania niemal każdego jego kaprysu. Uniemożliwia się dziecku twórczą aktywność i samodzielność, nawet w takich czynnościach jak ubieranie, mycie, sprzątanie itp. Skutki: infantylizm, brak inicjatyw, zuchwalstwo, zarozumiałość.

1. typy właściwych postaw rodzicielskich:

1. Akceptacja dziecka - przyjęcie go takim, jakim jest z jego cechami fizycznymi, usposobieniem, umysłowymi możliwościami i łatwością osiągnięć w jednych dziedzinach, a ograniczeniem i trudnościami w innych. Akceptujący rodzice rzeczywiście lubią swoje dziecko. Kontakt z nim jest przyjemnością i daje im zadowolenie. Uważają je za godne pochwał i jawnie je aprobują. Kiedy jest niegrzeczne dają mu do zrozumienia, że naganny jest fragment jego zachowania, a nie osobowość. Starają się poznać jego potrzeby i zaspokajać je. Dają dziecku poczucie bezpieczeństwa i zadowolenia z własnego istnienia.

2. Współdziałanie z dzieckiem - wciąganie i angażowanie dziecka w zajęcia
   i sprawy rodziców i domu odpowiednio do możliwości rozwojowych. Aktywność w nawiązywaniu wzajemnych kontaktów. Gotowość wyjaśniania, rozszerzania wiadomości u dziecka. Przyjemność we wspólnym wykonywaniu czynności, wzajemnej wymianie uwag, obserwacji, zdań.

3. Dawanie dziecku właściwej dla jego wieku rozumnej swobody - wraz z fazami rozwoju, dziecko oddala się fizycznie od rodziców, przy tym rozbudowuje się świadoma więź psychiczna z rodzicami. W miarę dorastania rodzice dają dziecku szerszy zakres swobody i pozwalają na pracę lub zabawę z dala od nich. Potrafią też utrzymać autorytet i kierować dzieckiem w potrzebnym zakresie. Ich niepokój nie przekracza ram zainteresowań o dobry stan ogólny dziecka.

4. Uznanie praw dziecka w rodzinie jako równych bez przeceniania i doceniania jego roli - szacunek dla indywidualności dziecka, kierowanie przez podsuwanie sugestii, stosowanie szerokiego wyjaśniania i tłumaczenia. Wyjaśnienia wymagań i kar. Dyscyplina oparta jest na wzajemnych ustaleniach i na racjonalnych postawach. Dziecko wie czego oczekują rodzice od niego a te oczekiwania są na miarę możliwości.

Ogólnie można powiedzieć, że rodzice o właściwych postawach wobec dziecka chętnie otaczają je troskliwą opieką, dostarczają i zaspokajają jego potrzeby, mają duży margines cierpliwości i gotowości tłumaczenia i wyjaśniania. Łatwo nawiązują kontakty z dzieckiem. kontakty te są przyjemne dla obu stron. Lubią dziecko, cieszą się nim widząc wzrastającą
i odrębną jednostkę. Są zdolni do obiektywnej oceny dziecka.

Główne postawy właściwe współwystępują ze sobą i harmonijnie współistnieją.
Z każdej wyróżnionych postaw prawidłowych odpowiada jej postawa nieprawidłowa:

1. akceptacja - odtrącenie

2. współdziałanie - unikanie

3. rozumna swoboda - nadmierne ochranianie

4. uznanie praw - zbytnie wymaganie, zmuszanie, korygowanie

5

---